________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પથિક-રજતજયંતી અ’ફ]
ઍકટોબર-નવેમ્બર/પ
[૧ ૧ ૩
લખેલું કે “અમારાં પરગણાંની તમામ પેદાશ ામ ઉઠાવી ગયા છે એ બાબતના ચુકાદા, સાહેબ, ફક્ત આપની મહેરબાની-ભરેલી મદદથી જ થાશે.” તે ખિરસરાના હડીજીએ જણાવેલું કે ‘જમના જુલમથી અમારી સ્થિતિ હાલ ઘણી જ અક્સાસ કરવા યોગ્ય છે. એણે અમારા તાબાના જીવાપુર ગામ ઉપર ઉલ્લે કરી ઉજ્જડ કર્યું તેથી અમારા આ સઘળા ગામની વસ્તી ભાગી ગઈ છે.” લાઠીના સુરસિંહજીએ લખેલું કે “લાડી અને એના તાબાની જગ્યાએ ઉપર કાઠી અને રાજપૂત લેાના ઘણા જુલમ છે.”૧૧
*!!
આમ સૌરાષ્ટ્રમાં પેશવા અને ગાયકવાડની વાર ંવાર ખંડણી ઉઘરાવવા માટેની ચડાઈએથી ત્રાસેલા તથા ભાવનગર જામનગર અને જૂનાગઢ જેવાં સૌરાષ્ટ્રનાં મેટાં રાજ્યાથી ભયભીત બનેલા કેટલાક નખળા રાજ્વીએ આ અન્યાયી ત્રાસદાયક પરિસ્થિતિમાંથી પોતાને ઉમારી લેવા માટે તથા એમને કમ્પનીનું રક્ષણ આપવા માટે ૧૮૦૩માં વૈદ્યકરને વિનતી કરી હતી. કર્નલ વોકરે આ અંગે આવેલા બધા પત્ર મુંબઈના ગવર્નરને મેકલી આ બાબત એમનું માર્ગદર્શન માગ્યું હતું, એના જવાબમાં મુંબઈ સરકારના સેક્રેટરી જે. એ, ગ્રાન્ટ ર૨ ફેબ્રુઆરી, ૧૮૦૪ ના પત્રમાં વોકરને જણાવેલું કે “કાઠિયાવાડના આ તાલુક દારા અંગ્રેજી રાજ્યના અમલ હેઠળ દાખલ થવાને પાતાની મેળે અરજ કરે એ ગમે તેટલું બ્રિટિશ પ્રજાની આબરૂને માનભરેલું હાય અથવા ખીજી બાબતામાં મનગમતું હાય.” તાપણુ એનાં ધાં પાસાં તપાસી જવા સૂચવ્યું હતું, છતાં એવું જરૂર લખેલું કે બ્રિટિશ સરકારને કોઈ અડચણુ વિના મુલક મળતા હોય તા એ મેળવવા ખુશી દર્શાવી હતી. ઉપરાંત સૌરાષ્ટ્રના મધ્યભાગમાં આવેલી કઈ સુરક્ષિત અને જ્યાં રહી ચારે તરફ સત્તા ચલાવી શકાય તેવી કોઈ જગ્યા મેળવવાની ઇચ્છા પણ દર્શાવી હતી. વળી એમને સૌરાષ્ટ્રના સમુદ્રકાંઠે એક આદર મેળવી ચાંચિયાઓને તાબે કરવાની ઇચ્છા પશુ હતી. આમ થાભા અને રાહુ જુએ” અને “સૌપ્રથમ સલામતી” સિદ્ધાંત અનુસાર કમ્પની આગળ વધી રહી હતી તેથી થોડા વિલંબ કર્યા પછી, પર ંતુ બધી બાબતને સંપૂર્ણ અભ્યાસ કરી સૌરાષ્ટ્રમાં ગાયકવાડના લશ્કરને ખંડણી ઉધરાવવાના કામાં મદદ કરવાના હેતુથી બ્રિટિશ સેનાને સૌરાષ્ટ્રમાં મોકલવા મુંબઈ સરકારે પરવાનગી આપી હતી. આ કાર્ય ને તેા વળી એમની વડી સરકારે પણ મજૂરી આપી હતી જ. ઉપરાંત ગાયકવાડની સેના સાથે અંગ્રેજ અધિકારીએ હાય તો ખાંડણીની ખળજબરીથી થતી વસમ્રાતની પ્રવૃત્તિ અંગે પણ સુધારા સૂચવી શકાય એમ મુંબઈ સરકાર માનતી હતી.
આમ સૌરાષ્ટ્રમાં અગ્રેજોના પ્રવેશ માટે મુખ્ય બે કારણ હતાં: (1) સૌરાષ્ટ્રના નાના તાલુકદારાએ સ્થાનિક મેટા તાલુકદારો તરફથી થતા અન્યાય અને ત્રાસમાંથી બચવા માટે કરેલી બ્રિટિશ રક્ષણની વિનંતીને સ્વીકારવા માટે તથા (૨) ગાયકવાડ અંગ્રેજોના મિત્ર હતા તેથી પોતાના મિત્રને સૌરાષ્ટ્રમાં ખ`ડણી ઉઘરાવવાના કાર્યમાં મદદ કરવા માટે એમણે સૌરાષ્ટ્રમાં પ્રવેશ કર્યો હતા. બ્રિટિશ સેનાએ ગાયકવાડની સેના સાથે રહીને ગુજરાતમાં શાંતિ સ્થાપવામાં મદદ કરી હતી, પરંતુ દર વર્ષે જ્યારે મરાઠાઓને સૌરાષ્ટ્રમાં ખંડણી ચૂકવવામાં આનાકની કરાતી હતી અને એની સેનાના સક્રિય સામના પણ થતો હતો ત્યારે અંગ્રેજોને લાગ્યું કે એવા કાઇ ઉપાયની જરૂરિયાત હતી કે જેનાથી ખંડણી નિયમિત રીતે ભરાય અને રક્તપાત અટકાવી શકાય. ઉપરાંત ભાવનગર જામનગર અને જૂનાગઢ જેવા માટા તાલુકદારાના જુલમ સામે રક્ષણુ આપવા જેતપુર ચીતળ મે'દરડા કુંડલા જોડિયા મારખી વગેરેના નાના તાલુકદારાએ વિનતીપત્ર માકલ્યા હતા. આ બંને દૃષ્ટિક્રાણુંાને ધ્યાનમાં રાખીને એવું નક્કી કરાયું હતું કે વડેદરાના બ્રિટિશ રેસિડન્ટ કર્નલ ઍલેકઝાંડર બૅંકર બ્રિટિશ સેના લઇને ગાયકવાડની બાબાજી આપાજીના નેતૃત્વ હેઠળ ૧૮૦૭ માં કાફિયવાડમાં જનારી મરાઠી સેના સાથે જાય, સૌરાષ્ટ્રના
For Private and Personal Use Only
