Pathik 1985 Vol 25 Ank 01 02

Author(s): K K Shastri
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 121

૧૨૦]
એકબર-નવેમ્બર-૫ [પથિક-રજતજયંતી એક તક મળી. આવી રીતે “વોકર કરારથી સૌરાષ્ટ્રમાં અવ્યવસ્થા દૂર થઈ, શાંતિ સ્થપાઈ અને પરિણામે સૌરાષ્ટ્રના વિકાસ અને પ્રગતિ માટેની પૂર્વ ભૂમિકા રચાઈ.
આમ ઓગણીસમી સદીના ઉષાકાળે ઈ. સ. ૧૮૦૭-૦૮ માં કર કરાર” થતાં સૌરાષ્ટ્રમાં ત્રાસ દાયક મુદકગીરીચડાઈઓને તથા મુઘલોના પતનથી દ્વીપકલ્પમાં મહદ્ અંશે સામાન્ય બની ગયેલી આંતરિક અશાંતિને સંપૂર્ણ અંત આવ્યે ૨૧ પરિણામે સૌરાષ્ટ્રમાં સામાન્ય શાંતિ અને વ્યવસ્થા સ્થપાઈ. વૅકર કરાર' પછી ખંડણી ઉઘરાવવાનું કાર્ય બ્રિટિશ કમ્પની મારફત શરૂ થવાથી સૌરાષ્ટ્રની યુદ્ધથી ત્રાસી ગયેલી પ્રજા તથા નવાબી અને મરાઠી સત્તાઓના શોષણથી નારાજ થયેલા રાજાઓ અને તાલુકદારોએ રાહત અનુભવી. કમ્પનીને ન્યાય અને શાંતિ માટેના પ્રયાસથી સૌરાષ્ટ્રના રાજાઓ તેમ પ્રજનાં કમ્પની પ્રત્યે માન અને અહિ વધ્યા. ૨૦
કર કરારને પરિણામે સૌરાષ્ટ્રના તાલુકદાર અને એમની પ્રજા મુશ્કગીરીયડાઈઓ અને આંતર-રાજ્ય યુદ્ધોમાથી મુક્ત થયાં અને એમને લાંબા ગાળાની શાંતિપૂર્ણ પ્રગતિની ખાત્રી મળી ૨૩ આમ વર્ષોથી સૌરાષ્ટ્રમાં પ્રવર્તતી અશાંતિને અંત આવ્યો. આમ કર કરારના સમયથી સૌરાષ્ટ્રમાં શાંતિ અને વ્યવસ્થાના યુગનાં પ્રથમ કિરણ સૌરાષ્ટ્રની ધરતી ઉપર પડ્યાં અને ૧૮૨૦-૨૨ માં રાજકેટમાં બ્રિટિશ કોઠી સ્થપાતાં સૌરાષ્ટ્રમાં સુખ શાંતિ અને સમૃદ્ધિની ઉષા પ્રગટી.
પાદટીપ
૧. ઈ. સી. બેઈલી - “હિસ્ટરી ઓફ ગુજરાત ” ન્યુ દિલ્હી, ૧૯૭૦, પૃ. ૧૮૦ ૨. ૨. છે. પરીખ અને હ. ગ. શાસ્ત્રી (સંપાદિત)- “ગુજરાતને રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસ,
ગ્રંથ૭,” અમદાવાદ, ૧૯૮૧, પૃ. ૧૧૨ ૩. એજન, પૃ. ૧૧૩ ૪. એજન, પૃ. ૧૪૩ ૫. ભગવાનલાલ સંપતરાય દ્વારા અદિત– “કેસ ફ બોમ્બે ગવર્મેટ સિલેકશન્સ” નં. ૩૯,
પાર્ટ-૧, ન્યૂ સિરીઝ (ગુજરાતી અનુવાદ), મુંબઈ, ૧૮૭૦, પૃ. ૨૮૮ ૬. એજન, પુ. ૧૬૧-૧૨ ૭. એમ. એસ, કેમિસરિયત- “હિસ્ટરી ઓફ ગુજરાત, વિચૂમ-૩, અમદાવાદ, ૧૯૮૦, પૃ. ૮૭૮ ૮. “ભાવનગર ડિસ્ટ્રિકટ ગેઝેટિયર”, (અંગ્રેજી), અમદાવાદ, ૧૯૬૯, પૃ. ૭૨ ૯. હ. દેસાઈ- “સોરાષ્ટ્રને ઈતિહાસ, જૂનાગઢ, ૧૯૬૮, પૃ. ૭૧૨ ૧૦. ઉપર ક્રમાંક-૫ માં દર્શાવેલ ગ્રંથ, પૃ. ૩ થી ૫
૧૧. એજન, પૃ. ૩૪ થી ૩૬ ૧૨. એચ વિલ્બર્સ બેલ-બહિસ્ટરી ઓફ કાઠિયાવાડ,” લન્ડન, ૧૯૧૬, પૃ. ૧૭૮ ૧૩. એજન, પૃ. ૧૭૮
૧૪. એજન, પૃ ૧૭૯ ૧૫. ઉપર ક્રમાંક-૫ માં દર્શાવેલ ગ્રંથ, પૃ. ૨૨
૧૬. એજન, પૃ. ૪૪ ૧૭. વિઠ્ઠલરાવ દેવાજી સૌરાષ્ટ્રમાં ગાયકવાડની સત્તાનું વિસ્તરણ તથા સુદઢીકરણ કરવામાં અનેક રીતે
જવાબદાર હતા. જુઓ, “અમરેલી ગેઝેટિયર", અમદાવાદ, ૧૯૭૨, પૃ. ૭૦ ૧૮. ૨. ગો. પરીખ– “સૌરાષ્ટ્રમાં મરાઠી સત્તા” નામને લેખ, “પથિક”, અમદાવાદ વર્ષ ૧૦, અંક ૯, પૃ. ૭૩-૭૪,
૧૯, પૂર્વોત અમરેલી ડિસ્ટ્રિકટ ગેઝેટિયર, પૃ. ૬૮-૬૦ ૨૦. ડ. શિવપ્રસાદ રાજગોર, ગુજરાતને રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ,” અમદાવાદ, ૧૯૬૪, પૃ. ૯ ૨૧. ઉપર ક્રમાંક ૮ માં દર્શાવેલ ગ્રંથ, પૃ. ૨૨ ૨૨. શં. કં. દેસાઈ, પૂર્વેત પુસ્તક, પૃ. ૭૧૩ ૨૩. એમ. એસ. કમિશરિયત-પત પુસ્તક, પૃ. ૮૯૪ છે. ઈતિહાસ વિભાગ, સૌ. યુનિવર્સિટી, રાજકોટ-૩૬૦ ૦૫