________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
નવરાત્ર: દુર્ગાપૂજા–મહત્સવ
શ્રી હસમુખ વ્યાસ
સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર-ગુજરાતમાં આસો સુદ (આશ્વિન શુલ) એકમથી નવમી સુધી આનંદ અને ઉસાહ તેમજ શ્રદ્ધા-ભક્તિથી જવાતું નવરાત્રિ પર્વ એક અનોખો અને વિશિષ્ટ ઉતસવ છે. એ શક્તિ-ઉત્સવ હેવા છતાં સર્વે હિંદુ નાત-જાત કે સંપ્રદાયના ભેદભાવ વગર એક થઈ એ મનાવે છે, ઉજવે છે. એ જેમ લેક-ઉત્સવ છે તેમ તંત્ર-ઉતસવ પણ છે.
સામાન્ય રીતે આ પની આરાધ્ય દેવી દુર્ગા છે અને એ Íએ અસૂરને હરયા એના વિજયોલાસરૂપે પ્રસ્તુત પર્વ ઊજવવામાં આવતું હોવાની સર્વ માન્ય માન્યતા છે. માર્ક ડેયપુરાણમાં આવતી સપ્તશતી( ચંડીપાઠ)ની કથા પ્રમાણે દેવેને ત્રાસ આપી રહેલા વિભિન્ન અસુરને આદ્ય શક્તિએ પિતાનાં વિભિન્ન સ્વરૂપ પ્રગટી, વિનાશ કરી પુનઃ શાંતિ સ્થાપી. કુલ ૧૩ અધ્યાયમાં (અધ્યાય ૭૮ થી ૯૦) આવતી દેવાસુર સંગ્રામની આ કથામાં ઓદ્ય શક્તિ દુર્ગાસ્વરૂપ ધારણ કરી નવ દિવસમાં અસુરોને હણતી હાઈ પ્રસ્તુત પર્વ નવ રાત્રિ સુધી મનાવવાની લોકમાન્યતા છે, તેથી જ એ પર્વ નવરાત્ર’ (ગુ, નવરાત) કહેવાય છે. અહીંથી જ સર્વ પ્રથમ પ્રશ્ન એ ઉપસ્થિત થાય છે કે આ માન્યતામાં તથ્ય કેટલું ! આને આધાર સહ ઉત્તર તપાસીએ.
આગળ નેપ્યું તેમ માર્ક ડેયપુરાણમાં (અષા. ૭૮ થી ૯૦) આવતી સપ્તશતીની કથામાં દુર્ગાએ વિભિન્ન અસુરને હણ્યા છે. આમાં ક્યાંય આ યુદ્ધ નવ દિવસો સુધી ચાલ્યાને ઉલ્લેખ નથી, એટલું જ નહિ, જે અસુરોને હયા છે તે પણ જુદા જુદા સમયે. પ્રસ્તુત સંદર્ભ પ્રમાણે અધ્યાય અનુસાર દેવી સાથે થયેલ અસુર-યુદ્ધ નીચે પ્રમાણે છે :
અધ્યાય ૭૮ : મધુ-કૈટભ દેયને વધુ અધ્યાય ૩૯ : મહિષાસૂરના સૈન્યને વધુ અતાય ૮૦ : મહિષાસુરને વધ
આમ, આ ત્રણ અધ્યાયમાં મહિષાસુરવધની કથા આવ્યા પછી લાંબે સમય પસાર થયા બાદ પુનઃ ઉત્પન્ન થયેલ અસુરોના ત્રાસને મિટાવવા દુર્ગા પ્રગટે છે. મૂળ તે શુંભ-નિશુંભ નામના દૈત્યને હણવાની આ કથા અધ્યાયવાર આ પ્રમાણે છે : અધ્યાય ૮૨ : દેવી-દૂત (શુંભ-નિશુંભને દૂતસંવાદ આ અધ્યાયમાં છે. આ બંને અસુરોએ દેવીને
પિતાની સેવામાં આવવા દૂત દ્વારા જણાવ્યું છે. અધ્યાય ૮૩ : ધૂમલેચન અસુરને વધા અધ્યાય ૮૪ : ચંડ-મુંડાસુરને વધ અધ્યાય ૮૫ : રક્તબીજને વધ અધ્યાય ૮૬ : નિશુંભવધ અધ્યાય ૮૭ : શુંભાસુરને વધ
આમ, આ અધ્યાયમાં દુર્ગાએ વિભિન્ન અસુરોને હણ્યાની કથા છે. ટૂંકમાં, આ અધ્યાયમાં દેવીએ વિભિન્ન સમયે વિભિન્ન અસુરને હણ્યાની કથા મળે છે. મૂળ મુદ્દો એ કે આમાં ક્યાંય પણ આ યુદ્ધ નવ દિવસ ચાલ્યાને કઈ ઉલેખ (સંકેતસ્વરૂપેય) આવતું નથી, સાંપડતા નથી. ,
બીજી એક માન્યતા પ્રમાણે, ઉપર્યુક્ત અસરોને હણવા સારુ દુર્માએ જે વિભિન્ન સ્વરૂપ ધારણ કરેલાં તેની સંખ્યા નવ ગણાવવામાં આવે છે, જે આ પ્રમાણે છે : સુચંડા પ્રચંડા ચંડીગ્રા ચંડનાયિક
For Private and Personal Use Only
