________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ
બર-નવેમ્બર ૮૫
પથિક-રજતજયંતી અંક
ત્રિત હતી, પરંતુ એમાં સંદેહ નથી કે કન્યા સ્ત્રી અને માતાના સીમિત ક્ષેત્રમાં સ્ત્રીઓને સમાજ દ્વારા આદર થતા. ૨૦ મેગેસ્થિનિસના મત મુજબ આ યુગને વિવાહનું ધયેય જીવનસાથી મેળવવા માટે ભેગ અને સંતાનોત્પત્તિનું હતું. સ્ત્રીપુરુષ બંને વિશિષ્ટ સંજોગોમાં પુનર્વિવાહ કરી શકતાં, 1 એવો સંકેત પણ મળે છે કે સતી પ્રથા પ્રચલિત હતી. ૨૨
અશોકના શિલાલેખે પરથી પણ માલૂમ પડે છે કે સ્ત્રીઓને માત્ર નાના ધાર્મિક વિધિઓમાં સ્થાન મળતું. શિલાલેમાં “ધ” શબ્દ વપરાયેલ છે તેના પરથી એ ખ્યાલ આવે છે કે સ્ત્રીઓમાં પરદા-પ્રથા હશે અથવા અમુક સમયે સ્ત્રીઓને જાહેર નજરથી દૂર રાખવામાં આવતી હશે, સ્ત્રીઓની ગતિવિધિની દેખરેખ રાખવા માટે અધિકારીઓ પણ નિમાતા. ધર્મ કાર્યોમાં એમને તદ્દન અલિપ્ત રખાતી નહિ હેય, કારણ કે અશકની બીજી પત્ની કાવાકીએ દાન કર્યું હતું
મૌર્યયુગીન સમાજમાં મહદ્ અંશે પોતાની જ્ઞાતિમાં જ વિવાહ કરવાનું ઉચિત ગણાતું, પરંતુ સમાજમાં આંતરજ્ઞાતીય વિવાહ પ્રચલિત હશે અને એ સમયના કાયદા અને સ્વીકાર પણ કરતા, સત્ર અને સપ્રવર કન્યાની સાથે લગ્ન કરવાની મનાઈ હતી. આ રીતે સપિંડ વિવાહ પણ ઉચિત ગણાતે ન હતા, એમ છતાં કેટલીક જતિએ, જેવી કે શાક અને મોર્યોમાં સગોત્ર લગ્નનું પ્રચલન હતું. દક્ષિણમાં માતુલ-કન્યા (મામાની યા માસીની પુત્રી સાથે લગ્ન કરવાને રિવાજ હતા, પરંતુ ઉત્તરમાં એવી પ્રથા પ્રચલિત ન હતી. અલબત્ત, મ તથા અન્ય શાસ્ત્રકારોએ એને સ્વીકાર કર્યો નથી.
મૌર્યયુગ દરમ્યાન સમાજમાં વેશ્યાવૃત્તિ પણ પ્રલિત હતી. વેશ્યાઓ લલિત કલાઓમાં પ્રવીણ હતી, એએ રાજ્યની આવકનું સાધન ગણાતી, ગુપ્તચર અને નિરીક્ષિકાઓનું કામ પણ રાજ્ય એન. હાર લેતું. એ સૈનિક અને અંગરક્ષિકાઓ પણ બની શકતી. ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યને અનેક સશસ્ત્ર અંગરક્ષિકાઓ હતી.૨૪ એરિયન મેગેસ્વિનિસને આધારે એમ કહે છે કે “બધા જ ભારતીય મુક્ત છે અને ત્યાં એક પણ ગુલામ નથી.” પણ આ વિધાનનું સમર્થન કરે છે, પરંતુ ગ્રીક લેખકેનું આ નિરીક્ષણ બરાબર લાગતું નથી, કારણ કે ભારતવર્ષમાં એ વખતે ગુલામીપ્રથા હતી, અશોક શિલાલેખમાં મજૂર અને ગુલામ વચ્ચે સ્પષ્ટ ભેદરેખા દેરી છે. એમના પ્રત્યે માયાળુ થવાનું ત્યાં કહેવાયું છે. ૨૫ પંડિત નહેરના ૨૬ મતે “અહીં ગુલામીની પ્રથા મેટા પાયા પર ન હતી તથા એ વખતે બીજા દેશમાં હતાં તેવાં મજૂરી કરાવવા માટેના ગુલામેનાં મોટાં જૂથ નહેતાં
મેગેરિયનિસ કહે છે કે સામાજિક જીવન સાદું સરળ અને સુવ્યવસ્થિત હતું. લે કે મિતવ્યથી ચારિત્ર્યવાન સાહસિક વીર અને સ્વમાની હતાં. ચોરી કરવી અને જવું બોલવું એ પાપ ગણાતાં, અતિથિસકાર ઉદારતા સહિષ્ણુતા દયાળુતા અહિંસા દાન દર્શન વગેરે પર ભાર મુકાતે.
અર્થશાસ્ત્રમાં વર્ણન છે તે મુજબ રાજ્યમાં યાત્રાળુઓ માટે ધર્મશાળાઓ, સાર્વજનિક નિવાસ, ભજનગૃહે, ઘતગૃહે હતાં. વ્યવસાયીઓ અને ઉદ્યોગપતિઓ માટે પણ સાર્વજનિક ભોજન તથા હરવાફરવાની વ્યવસ્થા હતી. વળી દર્શાવ્યું છે કે આમેદપ્રમોદ દ્વારા સાકાર કરવાને એક એવે વ્યવસાય બની ગયેલ છે જેના દ્વારા અનેક પ્રકારનાં નૃત્યારે તથા નૃત્યાંગનાઓ, ગાય અને ગાયિકાએ તેમ અભિનેતા તથા અભિનેત્રીઓનું પાલન પોષણ થતું. ૮
અશોકના શિલાલેખોમાં ઉત્સ” અને “સમાને ઉલલેખ વારંવાર જોવા મળે છે. એવા પ્રસંગે રાજાએ થી ધન વાપરતા. સંગીત નૃત્ય ગાયન વગેરે થતાં, બ્રહ્મા પશુપતિ-શિવ કે સરસ્વતીના માનમાં સમાજે_ક ગોઠવાતા ત્યારે અંગબળનું પ્રદર્શન થતું. દૂર દૂરથી મલે આવતા. એરિયન આવાં મલ્લયુદ્ધો તથા માણસ અને હાથી વચ્ચેનાં યુદ્ધો તેમ રથહરીફાઈનું વર્ણન કરે છે. કેટલીક વાર ઉત્સવ
For Private and Personal Use Only
