________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમ્યક વિકાસ
છે. પ્રવીણચંદ્ર પરીખ
માણસ માત્ર આગળ ધપવા, પ્રગતિ કરવા વિકાસ સાધવા ઝંખે છે. ઘણી વાર સાંભળીએ છીએ કે “આગળ ધપ’ ‘સ્થિર ન રહો” “કદમ ઉઠાવો', ત્યારે ઘડીભર આપણને જેશ ચડે છે, પણ પછી મુંઝવણ થાય છે કે કઈ દિશામાં આ બધું કરવું !
એક બાબત સ્પષ્ટ છે કે પ્રકૃતિનાં બળ આ વિશ્વમાં કશું સ્થિર રહેવા દેતા નથી. જે ન વધે તે પાછળ હઠે કે બાજુએ ખસે, પણ ગતિ કર્યા વગર તે રહી શકે જ નહિ. આથી જ જગતભરના વિચારકે સૈકાઓથી આગળ ધપવા, પ્રગતિ કરવા, વિકાસ સાધવા પ્રેરતા રહ્યા છે. જર્મન વિદ્વાન ગથેનું વિધાન છે કે પ્રકૃતિ પિતાનાં ઉન્નતિ અને વિકાસમાં થોભવાનું જાગુતી નથી, પોતાનો અભિશાપ પ્રત્યેક અકર્મયતા ઉપર ઉતારે છે. ડિકન્સે લખ્યું છે કે સમયને પિકાર માણસને આગળ વધવા લલકારે છે. વિવેકાનંદે તે વિકાસને જીવન અને સંકેચને મૃત્યુ કહેલ છે.
અહીં પ્રશ્ન એ થાય છે કે વિકાસ કઈ દિશામાં કરો. અલબત્ત, આપણે ક્યાંક તે આગળ ધપી રહ્યાં છીએ, પણ શું એ જ દિશામાં આગળ ધપવાનું છે ? પૈસા મેળવવાની પાછળ પડયાં હાઈએ તે શું ત્યાં જ પ્રગતિ કરવી? વિલાસમાં રાચતાં હોઈએ તે શું ત્યાં જ વિકાસ સાધવો? સમજ વિનાની કાળી મજૂરી કરતાં હોઈએ તે શું એમાં જ મંડયા રહેવું ? કઈ પણ સમજદાર મનુષ્ય કહેશે કે આગળ વધવાને અર્થ તે આ નથી જ, આમ છતાં ચારે બાજુ જેવા તે આમ જ મળે છે.
આ સ્થિતિમાં બહાર નીકળવા અને વિકાસના સાચા રસ્તે પ્રયાણ કરવા માટે પ્રત્યેક મનુષ્ય સહુ પ્રથમ વિકાસ માટે પિતાની શક્તિ અને મર્યાદાઓને અનુલક્ષીને પિતાનું નિશાન નક્કી કરી લેવું જોઈએ. એક વાર એ નકકી થઈ જતાં એને મેળવવાની ઝંખના જાગશે. બહુ દૂરનું નિશાન નક્કી કરવાની જરૂર નથી, જે વસ્તુ બીજાની નજરે જોઈ શકાય તે વસ્તુ પર લક્ષ કેન્દ્રિત કરવામાં ડહાપણ નથી. જેવી હોય તેવી, આપણી આંખે જ આપણને રસ્તો બતાવવાની છે, એટલે મનની નજર પહેરો તેટલું જ નિશાન નકકી કરવું જોઈએ.
નિશાન રાખવું વધુ ને વધુ સારા થવાનું, સજજન બનવાનું, બીજાને કંઈ ઉપયોગી થઈ છૂટવાનું. આને જ ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધે “સમ્યફ પ્રયત્ન કહ્યો છે. સમ્યફ પ્રયત્ન એટલે આપણામાં જે બૂરાઈઓ ન આવી હોય તે ન આવે એ પ્રયત્ન, જે બૂરાઈઓ આવી હોય તેને દૂર કરવા પ્રયત્ન, જે સદગુણે ન આવ્યા હોય તેઓને લાવવા પ્રયત્ન અને જે સદૂર આવ્યા હોય તેઓને વધારીને પૂર્ણતાએ લઈ જવાનો પ્રયત્ન, “આગળ ધપે “પ્રગતિ કરો’ ‘વિકાસ સાધો' એવું કહેવાને અર્થ આ જ છે કે સને વિકસાવવાને સમ્યફ પ્રયત્ન કરવામાં આવે.
આપણા પોતાના અને બીજાના જીવનનું નિરીક્ષણ કરીશું તો જણાશે કે મૂળમાં સદ્દગુણો હતા, પરંતુ બેદરકારી અને પ્રલેભનેમાં ખેંચાવાને લઈને જ આપણે સમ્યફ દિશામાં વિકાસ કરી શક્યાં નથી અને જીવન જહાજ ગમે તે દિશામાં ઘસડાઈ ગયું છે. વસ્તુતઃ આત્મનિરીક્ષણ કરવાની આપણી સાચી સ્થિતિને આપણે જાણી શકીએ. કામ કરવાની આપણી શક્તિ પ્રતિદિન અને પ્રતિવર્ષ વધી છે કે ઘટી છે? આરોગ્યની શી સ્થિતિ છે ? જ્ઞાન અને માહિતીની મૂડીમાં કેટલી વૃદ્ધિ થઈ છે? સમાજ અને દેશ માટે કંઈક કરી છૂટવાની ભાવના જાગેલી તે વિકસી છે કે સુઈ ગઈ છે? નિર્દોષ આનંદ પામવા તરફનું વલણ વધ્યું છે કે ઘટયું છે ? આવા સવાલ આપણી જાતને પૂછીને આપણી સ્થિતિ જાણી શકીએ.
For Private and Personal Use Only
