________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પથિક રજતજયંતી અ
ઓકટોબર-નવેબર ૮૫ પરદેશમાં વસતા ભારતી પણ મનરંજન ભારતીય પસંદ કરે છે. એમાં સિનેમાં નૃત્ય સંગીત વગેરે ભારતીય હેય તેને પસંદ કરીને ફૂરસદના સમયે જોવાનું પસંદ કરે છે. એને માટે ગમે તે ખર્ચ થાય તો પણ એ કરવા-ભેગવવા તૈયાર હોય છે. ભારતીય કુટુંબે અવારનવાર સત્યનારાયણની કથા, ભજને, નવરાત્રીમાં ગરબા વગેરે ગોઠવતાં હોય છે અને સો કઈ એમાં આનંદથી ભાગ લે છે.
પહેલાં લગ્ન એક સંસકાર હતા, સ્ત્રીઓને લગ્નનું બંધન હતું, હવે લગ્ન સંસ્કાર ન રહેતાં કરાર થતા ગયા છે. પહેલાં જે બંધ હતાં તેમાંથી સ્ત્રીપુરુષ બંને મુક્ત થયાં, પણ કરારનાં બંધનજે હોય તે- બંનેને લાગુ પડે છે. સ્ત્રી પહેલાં અનુગામિની હતી, હવે એ સહેગામિની બની છે, છતાં પણ પરંપરાગત નીતિનિયમ બદલાયાં નથી. કાયદાથી સ્ત્રીને ઘણું હકક મળ્યા, જેમકે એકપરનીત્વ. શ્રી જન્મ જન્મ એ જ પતિને વાંછતી એને બદલે છૂટાછેડાના હક્ક મળ્યા, એ પુનર્લગ્ન તેમ વિધવા-વિવાહ કરી શકે, દત્તક પણ લઈ શકે. અધિકારથી સ્ત્રીએ પાછું મેળવ્યું છતાં પણ આપણી રૂઢિ એટલી જડ છે કે આપણું સમાજનું માળખું એમાંથી બહાર નીકળી શ. નથી, તેથી વાસ્તવમાં મળેલા હકક પણ સ્ત્રી મેળવી શકતી નથી, તેથી જ એમ કહી શકાય કે આજે ભારતીય સંસ્કૃતિને જે પડકાર છે તે પડકાર આપણી સંસ્કૃતિ બાંધછોડની હેઈને એમાંથી ક્ષેમકુશળ બહાર નીકળી શકશે. - જેમ કપડાં ખોરાક જ્ઞાતિવ્યવસ્થા રીતરિવાજ લગ્નવિધિ બધામાં જરૂરી ફેરફાર થવા લાગ્યા તેમ લલિત કલાઓમાં પણ ફરક પડવા લાગે. સ્થાપત્યમાં રહેઠાણનાં મકાન ધર્મ પ્રમાણે-ખેતપેતાની જરૂરિયાત પ્રમાણે થતાં, પણ ઔદ્યોગિક વસાહત ઉભી થતાં ઝૂંપડપટ્ટી વિસ્તાર વધવા લાગ્ય, સારાં મકાનની આગળ આવી ઝુંપડપટ્ટી થતાં મકાનનું સૌંદર્ય હસવા લાગ્યું, તેથી સૌંદર્યની પરખ ઓછી થતી ગઈ. આજે શહેરોને સુંદર બનાવે, સ્વરમ રાખે, વગેરે ઝુંબેશ થાય છે, પણ એ કાયમ ટકી શકતી નથી. વસ્તીના વિસ્ફોટને લીધે સ્વતંત્ર મકાન, ફરતે બગીચે શકય નહિ હેવાને કારણે બહુમાળી મકાને થવા લાગ્યાં. ચિત્રકલામાં મંડળને નામે નવી શૈલી શરૂ થઈ. આ ચિત્રોમાં વિષયને અભાવ કહી શકાય. બીજી રીતે કહીએ તો એને ઍકઍબ્સર્ડ નામે ઓળખવામાં આવે છે. ધર્મ પ્રત્યે બેદરકારી થતાં મૂર્તિઓ ઘડવાની પ્રવૃત્તિ કાંઈક મંદ પડી. સસ્તાં મનોરંજને તરફ લેકે વળ્યાં તેથી સિનેમા જુગાર દારૂ વગેરેને ઉપયોગ વધવા લાગ્યો, તેથી એમ લાગવા માંડયું કે આજની સંસ્કૃતિને કરવો પડતો સામને એક પડકારરૂપ છે, છતાં પણ ભારતીય સંસ્કૃતિનું મહત્વ આપણે જોઈ શકીએ છીએ, ઐતિહાસિક દષ્ટિએ ભારતીય સંસ્કૃતિ ઘણું પ્રાચીન છે, એ નિત નવીન છે. સર્વેદમાં ઉષાના વર્ણનમાં એને યુવતિ પુરાણ” છતાં નિતનવીન કહેલી છે. આ જ વિશેષણ આપણે ભારતીય સંસ્કૃતિને એના આધારભૂત સિદ્ધાંતને કારણે આપી શકીએ.
ઝીણવટથી જોતાં માલૂમ પડશે કે આ સરકૃતિના મૂળમાં જે સિદ્ધાંત છે તે કઈ દેશ-વિદેશ કે જાતિ-વિશેષને નથી, પણ સમસ્ત માનવજાતિના કલ્યાણ માટેના છે. ભારતના ઋષિમુનિઓની સામે સાંસ્કૃતિક વિકાસને એક વિશાળ દૃષ્ટિકોણ નજર આગળ હતું કે કઈ રીતે માનવસમાજનું કલ્યાણ થાય અને એ અધિક સુખી થાય. ભારતને આર્થિક સામાજિક ધાર્મિક દાર્શનિક વગેરે સિદ્ધાંતને આ કસોટી ઉપર કસવામાં આવે તે એ જરૂર એમાંથી પાર ઉતરે.
ભારતીય સંસ્કૃતિ આટલી પ્રાચીન હેવા છતાં એ આજે હયાત છે. સમયના પરિવર્તન સાથે એનું સ્વરૂપ ડુંક બદલાયું છે. એમાં જે પ્રકાશ છે તે આજે પણ દેદીપ્યમાન છે. એ જ પ્રકાશથી, સમસ્ત વિશ્વ ઝગમગી ઊઠશે. કેટલાયે આઘાત પોતાની જીવનશક્તિના રક્ષણ માટે સહન કર્યા છતાં એ આજે સુરક્ષિત છે. સૌપ્રથમ આ સંસ્કૃતિનો ફેલા સમસ્ત વિશ્વમાં થયે એમાં માનવ કલ્યાણની
For Private and Personal Use Only
