________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કોબર-નવેમ્બર ૮૫ [ પથિક-રજતજયંતી અંક ગયા ત્યારે એમને કુટુંબીજને તરફથી ખૂબ આભૂષણે આપવામાં આવેલાં. યુદ્ધક્ષેત્રમાં જતી વખતે સૈનિકે અલંકારો ધારણ કરતા. શસ્ત્રોની શોભા અથે પણ અલંકારોને ઉપયોગ થતો. રાવણનું ધનુષ મુક્તામણિથી અને રામની તલવાર હેમપરિવૃત હતી. છત્રો ઉપર પણ અલંકાર લગાડવામાં આવતા હતા. લેકે પિતાનાં પશુઓને પણ અલંકાર પહેરાવતાં અને યુદ્ધમાં વપરાતા રથ પણ અલંકૃત કરાતા. ખાનપાન:
રામાયણમાં નિરૂપિત સમાજમાં શાકાહાર અને માંસાહાર બંને પ્રકારનું ભોજન પ્રચલિત હતું. ઘેર આવેલા અતિથિને ઉત્તમ પ્રકારનું ભોજન જમાડવું એ સમાજને એક મહત્વને શિષ્ટાચાર ગણતે. શાકાહારી ભોજનમાં ઘઉં, બાજરી જવ અને ચેખા એ મુખ્ય ખોરાક હતો. કઠોળમાં ચણા મગ અને અડદ પ્રચલિત હતા. સમાજમાં માંસાહાર પણ પ્રચલિત હતે. ખાદ્ય પદાર્થોમાં ચાર પ્રકાર પ્રચલિત હતાઃ (૧) ભઠ્ય, (૨) ભજ્ય, (૩) ચેષ્ય, (૪) લેહ્ય, - દૂધ ઘી અને દહીંને ખેરાકમાં છૂટથી ઉપયોગ થતો હતો. વિવિધ ફળને સુપ પણ બનાવવામાં આવતે, મદિરાપાન પણ સમાજમાં પ્રચલિત હતું. વિવિધ પ્રકારની સુરાઓ બનાવવામાં આવતી અને સ્ત્રીઓ પણ સુરાપાન કરતી. આનંદપ્રમેક;
રામાયણમાં નિરૂપિત પ્રજા સુખી અને સમૃદ્ધ હૈઈ આનંદપ્રમોદ માટે અનેક પ્રકારના ઉસમાં ભાગ લેતી. રથયાત્રા, હાથીઘોડાની સવારી તેમજ પશુઓની સાઠમારી એ આનંદપ્રમેહનાં સાધન હતાં, સંગીત અને નાટક પણ મહત્વનાં સાધન ગણાતાં. લેકે સામાજિક અને રાજકીય ઉત્સવમાં ભાગ લેતાં. સ્ત્રીઓને આ ઉત્સવમાં ઘણી મોકળાશ હતી. એઓ વિવિધ પ્રકારની માળા, રંગબેરંગી વસ્ત્ર, આભૂષણોથી સજજ થઈ ગીત વાદ્ય અને અન્યમાં સ્વતંત્રપણે ભાગ લઈ શકતી. રાજ્યપ્રેરિત ઉત્સવમાં ગણિકાઓ નટ નર્ત કે પુરોહિતે વેપારીઓ નાગરિકે તેમજ ગ્રામજનતા છૂટથી ભાગ લેતી, “ઇદ્રધ્વજ નામને સામાજિક મહત્સવ લેકે ઊજવતાં. શિકાર મદિરાપાન કરવા તેમજ જુગાર ખેલ એ આનંદનાં સાધન ગણતાં. શેતરંજની રમત રામાયણવણિત પ્રજામાં પ્રચલિત હતી. મલ્લવિધા પણ આનંદપ્રમાદનું સાધન હતી. મૃગયા માંટ રાજા વનમાં જતા અને હરણને સંગીતથી ભાવી જાળમાં Sાવતા.
સંગીતની સાથે તાલ માટે કેટલાંક વાઘ પણ પ્રચલિત બન્યાં. આ વાદ્યોના ચાર પ્રકાર કહ્યા છે: (૧) તંતુવાદ્ય, (૨) ચર્મવાદ્યો, (૩) ઘનવાદ્યો, (૪) સુષિરવાઘો, દુદુભિ મૃદંગ પખવાજ ઢેલ વાંસળી અને શંખને વિશેષ ઉપગ થતો, ભિન્ન ભિન્ન નૃત્યેનું આયોજન થતું.
આ સમયમાં નાટક મનોરંજનનું મહત્વનું સાધન મનાતું. રામાયણમાં ઉલ્લેખ છે કે ભારતનું ખિન્ન મને રાજી કરવા માટે નાટકને ઉપયોગ કરવામાં આવ્યું હતું. અમેધ્યાના વર્ણનમાં નાટયશાળાઓનું વર્ણન આવે છે. નાટકમાં સ્ત્રીઓ પણ ભાગ લેતી. રામાયણમાં નટ માટે શપ શબ્દ જોવા મળે છે.
ગીત વાદ્ય અને નાટય ઉપરાંત નગરમાં બાગ બગીચા અને ઉદ્યાને હતાં. ઉદાને માં નરનારી ક્રીડા-વિદ માટે આવતાં. સંધ્યા સમયે કુમારી કન્યાઓ પણ અલંકાર અને આભૂષણોથી સજજ થઈ ઉદ્યાનનાં ફરયા આવતી હતી.
રામાયણની પ્રજાની આનંદપ્રમોદની પ્રવૃત્તિઓ આ રીતે ઘણું શિષ્ટ હતી. સંગીત નૃત્ય નાથ વાઘ અને ચિત્ર એ લેકના આનંદને વિષય હતાં. મદ્ય અને જુગાર સમાજમાં પ્રચલિત હતાં. વિવિધ પ્રકારના પેય પદાર્થ તેમજ ખાદ્ય પદાર્થ જીવનને આનંદનું સાધન ગણાતા હતા,
For Private and Personal Use Only
