________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાલ્મીકીય રામાયણમાં પ્રતિબિંબિત લાવન
અલ્યા, સુભાષ બ્રહ્મભટ્ટ
જગતનાં મહાકાવ્યામાં વાલ્મીકીય રામાયણનું સ્થાન વિશિષ્ટ છે. કવિચેતનાના સૌથી ઊંડા સ્તરેથી સર્જન પામેલી આ કૃતિ માનવભાવામાં ટેલી સુંદરતાનું દર્શન કરાવે છે. મહાકાવ્યના આ ચિરજીવ ગ્રંથમાં સદાચારનું મહાસંગીત અને સ ંતજનાના સદ્બોધ ગુજે છે, રામાયણમાં પાત્રાએ જે જીવનઘડતર કર્યું છે, પ્રશ્નને શાંતિ અને શ્રદ્દા આપ્યાં છે, તે જગતનાં ભીજા' મહાકાવ્યોએ કર્યું નથી. આ કારણથી જ આ કથામાં મનુષ્યજાતિનું આકર્ષણ રહેલું છે. હજારો વર્ષોથી ભારતીય સ`સ્કૃતિનું તર કરનાર આ મહાકાવ્ય એપિક ઍફ આર્ટ” તરોકે એળખાયું છે. તેથી જ આ મહાક-વ્ય “માનવસંસ્કૃતિનું મહાકાવ્ય” કહેવાયું છે,
રામાયણુમાં મુખ્ય આધાર અયોધ્યાના રાજકુમાર રામની કથાનો છે. આ થા કાઈ પણુ એક કાલના ભારતવર્ષની રાજકીય સ્થિતિનું ચિત્ર સ્પષ્ટ કરે છે છતાં આ કથા અતિહાસિક કે રાજકીય દૃષ્ટિએ નિરૂપાયેલ નથી, એ માનવીય મૂલ્યો અને માનવધની કથા છે. ભારતીય સંસ્કૃતિનાં અનેક પાસાં એમાં પ્રતિષિ‘બિત થયાં છે. સત્યધર્માંનું પાલન કેવું અનિવાર્ય અને કેટલું છે એ અહીં પાને પાને જેવા મળે છે, સત્ય અને સ્નેહ પર નિર્ભર આત્મધર્મના વિજયની પતાકા લહેરાવતું આ
મહાકાવ્ય છે.
ભારતવર્ષના કાઈ એક કાલના પૂર્વ ભાગની રાજકીય સ્થિતિનું ચિત્ર એમાં સ્પષ્ટ થાય છે. રાજાશાહી લેાકશાહીના રંગે રંગાયેલી હતી. રાજા અમુક ચોક્કસ પ્રદેશ ઉપર કુલપતિની જેમ પ્રવર્તતા હતા. રાજગાદીની પર’પરા રાજાના વશમાં જ રહેતી, આમ છતાં રાજ્યના વારસાના પ્રશ્ન પ્રજા દ્વારા જ ઉકેલાતા, રાજ્યને વારસા પ્રજાની અનુમતિ લઇને રાજકુમારને સાંપાતા. જુદા જુદા પ્રદેશમાં જુદા જુદા રાજા રાજ્ય કરતા હતા. રાજા પોતાના જીવનને મેટા ભાગ પ્રજાકલ્યાણનાં કામેા માટે ગાળતા અને એના બધા વ્યવહાર ધર્મ દ્વારા ચાલતા, પ્રજાના સુખ માટે એ તત્પર રહેતા. ન્યાય અને ધર્મનું રક્ષણ કરવું તેમજ પ્રજાના અભિપ્રાયાને વશ રહેવુ એ રાજાની પ્રથમ ફરજ ગણાતી. પ્રજાની ઇચ્છા વિરુદ્ધ એ વી` શકતા ન હતા.
આચારવિચાર :
સામાજિક શિષ્ટાચાર તેમજ જનસમાજમાં પ્રચલિત આચારવિચાર સંસ્કૃતિના દર્શક હાય છે. રામાયણની પ્રશ્નના આચારવિચારમાં ધર્મ એ જ સર્વીસ્વ હતા. અતિથિસત્કાર એ મનુષ્યની પહેલી ક્રૂજ ગણાતી. આંગણે આવેલા અતિથિને વિનયપૂર્વક સત્કાર કરવા એ રામાયણના સમાજની પરપરા હતી. રાજાએ વનમાં રહેતા મુનિએ તેમજ મર્ષિઓના આતિથ્યસત્કાર કરતા. વનમાં રહેતી શખરીએ કરેલ રામના આતિથ્યસત્કાર જગપ્રસિદ્ધ છે.
માતાપિતાની આજ્ઞા પાળવી એ પુત્રોની ફરજ ગણાતી. રામ પિતૃવચન નિભાવે એ સહુજ હતું. વડીલેાની આજ્ઞા શિરામાન્ય લેખાતી. ભરત રામની પાદુકા લઇ રામના કહેવાથી ન ધ્યામે પાછા ફરે છે. વિશ્વામિત્રની આજ્ઞાતે માન આપીને ક્શરથ રાજા રામ-લક્ષમણુને વનમાં લઈ જવાની રજા આપે છે. લક્ષ્મણની વાત સ્વીકારી ઊર્મિલા માતાએની સેવા કરવા ૧૪ વર્ષને પતિવિરહ સહી લે છે,
પતિન! સુખે સુખી અને દુઃખે દુઃખી એ પત્નીને પતિવ્રતાધર્મ ગણાતા, ગૃહસ્થ માટે રાજના આચારમાં પચમહાયજ્ઞાની ક્રિયા આવશ્યક ગણાતી.
For Private and Personal Use Only
