________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૪ ]
આકટોબર-નવેમ્બર ૮૫
[પથિક-રજતજયંતી અફ
ભાવના હતી, બારમી સદી સુધી કેટકેટલાં આક્રમણુ ભારતવર્ષ પર થયાં! એ આક્રમણુકારા ભારતીય સ'સ્કૃતિના રંગે રંગાયા હતા. ખારમી સદી પછીનાં આક્રમણુ ભારતની સસ્કૃતિની દૃષ્ટિએ હાનિકારક જણાયાં. ત્યારપછી સમયના પરિવર્તન સાથે નવા સ્વરૂપની આવશ્યકતા જણાઈ. ખીર નરસિંહ વલ્લભ ભીરાં ચૈતન્ય તુલસી તુકારામ વગેરે મધ્યકાલીન સ ંતા આચાર્ય અને ભક્તોએ આ ન્યૂનતાને પૂરી કરી, બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહેશની ભક્તિની ત્રિવેણી નવા સ્વરૂપે વહેવા લાગી. ભારતવર્ષનું સાંસ્કૃતિક જીવન જે મૂરઝાતું હતું તેને ત્રિવેણીના નવા જળથી બચાવી લેવાયું.
ઓગણીસમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં જ રત ભારતીય સંસ્કૃતિ પર જબરજસ્ત કુઠારાઘાત પડયો તે અંગ્રેજી સામ્રાજ્યની સ્થાપનાથી. એના પરિણામે પાશ્ચાત્ય સંસ્કૃતિ સાથે સ ંઘર્ષ થયા. આ સંધ - માંથી જણાતું હતું કે ભારતીય સંસ્કૃતિ કાયમને માટે વિદાય લેશે. સનાતન સિદ્ધાંતા પર અવલખિત સ'સ્કૃતિ ક્ષીણુ ન થઈ, જોકે ચેડા વખત એને મૂર્છાવસ્થા આવી ગઈ, પણ નવી ચેતનાથી એ ફરી બેઠી થઈ. રાજા રામમેહનરાયે બ્રહ્મસમાજની સ્થાપના કરીને એમાં ચેતનાશક્તિ ભરવાના પ્રયત્ન કર્યો. દયાનંદ સરસ્વતીએ ભારતીય 'સ્કૃતિનું શુદ્ધ સ્વરૂપ વિશ્વની સામે ધર્યું એના ફલસ્વરૂપે ભારતીયોએ પોતાનાં રત્ન ફરી પ્રાપ્ત કર્યો.
આજના ભારતની આકાંક્ષાએ ~ મહવાકાંક્ષાએ મહાત્મા ગાંધીના સ્વરૂપે પ્રગટ થઈ. મહાત્મા ગાંધી એ શરીરધારી ભારત. ગાંધીજીએ પોતાના જીવનમાં ભારતીય સંસ્કૃતિને ઐતઐાત કરી અને માનવજીવતના સ`ચાલનમાં એની ઉપયોગિતા બતાવી, સમરત ભારતમાં ભારતીય સંસ્કૃતિનાં પ્રતીક સત્ય અહિંસા–તપની ત્રિવેણી વહેવડાવી. એમણે બતાવ્યું કે માનવતાના સિદ્ધાંતા ઉપર અવલંબિત ભારતીય સ'સ્કૃતિ અપનાવવાથી સાચી શાંતિ મળશે. તેથી સમાય છે કે ભારતીય સંસ્કૃતિ સામે ગમે તેટલા પડકાર ફેકાશે તાણ એ ટકી રહેશે. આ કૃત્રિમતાપૂવીસમી સદીમાં ભારતીય સંસ્કૃતિનું મહત્ત્વ ઘણું વધી જશે. એક વ્યક્તિ ખીજનું ગળું કાપવા તૈયાર થાય છે, એક સમાજ ખીન્ન સમાજનું લેહી પીવા તૈયાર થાય છે. એક રાષ્ટ્ર બીજા રાષ્ટ્રને ગુલામ બનાવીને એને ખેડીએ પહેરાવવા તૈયાર થાય છે. ચારે ખાજુ સ્વાર્થ અને દ્વેષતા વાતાવરણમાં હિંસાનું સમ્રાજ્ય છવાઈ ગયું છે. આવા સમયમાં માનવૃતિની રક્ષા સનાતન સિદ્ધાંતા પર આધારિત ભારતીય સસ્કૃતિ જ કરી શકશે. જે સંસ્કૃતિમાં અહિંસા સત્ય અને તપની ત્રિવેણી આદિ કાલથી વહી રહી છે તે ગાંધીસ્વરૂપે આપણે જોઇ શકયાં છીએ. જ્યારે હિંસાથી વિશ્વ વાઈ જશે ત્યારે અહિંસા સત્ય તપથી શાશ્વત શાંતિ મળશે, પાશ્ચાત્ય સમાજ પણ હવે જાણી ગયા છે કે ભારતમાં જે શેાધ થાય છે તે માનવકલ્યાણનો, જ્યારે પોતાના દેશની શોધ માનવ–સંહારની છે, ભારતના આધ્યાત્મિક અને ધાર્મિક શ્વમમાંય શાંતિ મેળવવા ભારત તરફ નજર રાખી રહ્યા છે; જેમકે હરેકૃષ્ણ-ઢાલન, સથે તંત્ર મુત્તિન: સસ્તુ’ એવી ભાવના આપણી સંસ્કૃતિની છે. કાઈ મનુષ્યના ધર્મ જુદો હાય તા એનું પણ સુખ માણ્યું છે, એક જ ધર્મના માણુસા સુખી રહે એમ નથી ઈચ્છવું. આ રીતે આપણી સંસ્કૃતિ જગતના ધર્માંની જનેતા જેવી છે. આ એક પ્રકારનું જનરેટર' છે, એ ‘જનરેટર' ખેાટકાશે તા ખીજા ધર્મની પ્રર્માત અટકશે, એએને પણ નુકસાન પહાંચરો, ધર્મની ઉન્નતિ સાધવા બધા ધર્મો વચ્ચે મૈત્રી જોઈએ. હિં...દુમાં પડાશીધમ પરાપૂર્વથી છે. અન્યની સેવા કરવી એ તા આપણી સંસ્કૃતિના હાડમાં જ છે, માટે તા જીવે અને જીવવા દ્યા' નીતિ એકસરખી
રહી છે.
કે, ૧૨, સદ્મ સેાસાયટી, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૯
For Private and Personal Use Only
