________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઓક્ટોબર-નવેમ્બર ૮૫
[પથિક-રજતજયંતી અંક માટે થિયેટરના દરવાજે એની રાહ જોતા બેસી રહે. એમને બુલંદ અવાજ, ગાવાની એક આગવી રીત અને અભિનયની અજોડ છટાની વાત સાંભળી છે, એકાદ-બે વાર જોઈ પણ છે.
“માદનનું છેલ્લું નાટક એટલે મશહુર ઉર્દૂ નાટટ્યલેખક (નાટય-શેકસપિયર) સ્વ. અગા હર્ષ લિખિત ઈરાનને છેલ્લે ઈરાની બાદશાહ “શહેરિયાર', જે નાટક અમો (આર્ય નાતિકના માલિક તથા મુખ્ય કલાકારો) જેવા ગયા એમાં ગુજરાતી અદાકારમાં સ્વ. મણિભાઈ મા. મોહન, “શહેરિયારની ભૂમિકા ભજવતા “દાદીબા સરકારી” અને મુસ્લિમ (કાબૂલના) હોવા છતાં છેલ્લે અમારી સાથે ગુજરાતી નાટકોમાં પણ સફળ ભૂમિકા ભજવી ગયા તે શ્રી અબ્દુલરહેમાન કાબુલી,
“માદ” છેલી વખત મુંબઈ આવી ત્યારે એનો અમૂક સ્ટાફ અમે જે બિલ્ડિંગમાં રહેતા તેમાં રહેતા. આમાં અનેક ગુજરાતી નાટયબંધુઓ હતા, જેઓ માસ્તર મેહનના સમાવહાલા તેમજ સારા અદાકાર હતા. “માદન” લિમિટેડ સંસ્થા હતી. *
સાંભળીને તાજુબ થવાય કે આ સંસ્થા બંધ થઈ ત્યારે પચાસ લાખ ઉપરનું દેવું હતું અને આખરે એ મારવાડી શેઠને ત્યાં ફડચામાં ગઈ. - કલકત્તાથી મુંબઈ સુધી સ્પેશિયલ ટ્રેઇનમાં (જેમાં મોટા ભાગ ફર્સ્ટ કલાસ અને સેકન્ડ કલાસ) કલાકારો ઉપરાંત જેમને કુટુંબ પરિવાર હોય તે બધાને સંસ્થા લઈ જતી. સંસ્થાનાં બે રસોડાં– શાકાહારી અને બિનશાકાહારી. એના રસાયા-એન સીને તેયાર કરનાર મિસ્ત્રીઓ-પેઈન્ટર-ડ્રેસ સાચવનાર દરજીઓ, ટૂંકમાં બધા કામ માટે ખાસ પગારદાર માણસ રેકાના. મિસ, પેશન્સ પર (ઍન્ને ઇન્ડિયન બાઈ) અને એની બહેને તખ્તા પર એક અદ્ભુત આકર્ષણ જમાવી જતી. સેટિંગ્સ એવાં ખર્ચાળ અને આકર્ષક બનતાં કે એ જમાનામાં એક નાટક તૈયાર કરતાં હજારો રૂપિયા સીનસીનેરી અને ડ્રેસ પાછળ ખર્ચાતા.
સ્વ. શ્રી અમૃત કેશવ નાયક (ઈન્ડિયન હેન્રી ઈર્વિની આ કલાધર પર રગદેવતાને ખૂબ જ આશીવિદ ઊતરેલા. એઓ માત્ર દિગ્દર્શક કે કલાધર ન હતા, પરંતુ અજોડ એવા-ઉ૬ તખ્તાની નાની-મેટી બાબતથી વાકેફ સંગીત-નૃત્ય અને લેખક તરીકે પણ એએપની પ્રતિષ્ઠા તારીફલાયક હતી,
એમના સમયમાં ઘણા ગુજરાતી નાયક બંધુઓ એમની સાથે-એમના હાથ નીચે તૈયાર થયેલા અને કપ્રિયતા મેળવેલી.
ખટાઉ આજેથી શરૂઆત કરીને ટૂંકી જિંદગીમાં સ્વ. અમૃતભાઈ રંગભૂમિ પર કંઈક કલાકાર-નાટયકારોની ભેટ તખ્તાને આપતા ગયા, સ્વ. ઇન્ડિયન શેકસપીયર) આગાહર્ષ કાશ્મીરીને તખ્તા પર નાટકની શૈલી (ઉ) કેવી હોવી જોઈએ એ વિશે સારી માહિતી અને ઘડતર શ્રી અમૃતબાઈએ જ આપેલાં. એ વખતના ઉ તખ્તાના ગુજરાતી કલાકાર એટલે સ્વ. શ્રી જગન્નાથ ખૂબ સરત ભલા), ભા. સરદાર તથા મા, અંબાલાલ (સુલ્તાના ચાંદબીબી), મા. મેહન, મા, ચંપાલાલ, મા. મણિલાલ, નારણદાસ અને અન્ય અનેક ગુજરાતી કલાકારો કેઈ ને કોઈ રંગમંચના કસબથી વાકેફ જ હેય. સંગીતમાં પણ મારવાડી કેમના ભાઈઓએ ખૂબ જ લોકપ્રિયતા મેળવી હતી. મારી દૃષ્ટિએ ઉર્દૂ રંગભૂમિની જાહેરલાલી એટલે ગુજરાતી તખ્તા કરતાં ખૂબ જ જીવંત અને નમૂનેદાર. આવી સંસ્થાઓ કાળના ગર્ભમાં ગર્લ થઈ ગઈ. જૂની રંગભૂમિ માત્ર ગુજરાતી જ નહિ, ઉર્દૂની પણ એ જ સ્થિતિ થઈ.
અલબત્ત, ઉર્દુ તખ્તા પર અભિનેત્રીએ વધુ આવી, ખ્યાતિ મેળવી, સંગીત અને અભિનયમાં
For Private and Personal Use Only
