________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પથિક-રજતજયંતી અંક] ઓકટોબર-નવેમ્બર૮૫
[૩૩ કવિતા ચાલાકીથી ગઝલને ચહેરા ઓઢીને આવી, એને મુશાયરાના ટેબલ પર સુવરાવાઈ, સામયિકાનું
ફસિજન મળ્યું ને એ ટકી ગઈ. નાટકને તે જન્મ જ તખ્તાના ઓપરેશન-ટેબલ પર થાય, કેણિ હાથમાં લે? નવલ નિબંધ નવલિકામાંથી પૈસો ને પ્રતિષ્ઠા રળી લેવાતાં હોય પછી કણ નાટકભજવણીની માથાફટ કરે ?
એક બાબત મને સમજતી નથી. માટે કાવ્યનાં છ પ્રયેાજન ગણાવ્યાં છે તેમાનાં બે, યશ અને અર્થ , વિશેનાં પ્રયોજન સર્જકપક્ષે સૈથી ઉપકારક પુરવાર થયાં છે. તમે નહિ માનો, પરંતુ આ બે પ્રજન નાટક પ્રકાર દ્વારા જેટલી હદે સિદ્ધ થઈ શકે છે તેટલી હદે અન્ય કોઈ પ્રકાર દ્વારા સિદ્ધ નથી થઈ શકતાં. બસ, એક ટીમ તૈયાર કરે, દુનિયામાં ગમે ત્યાં જાઓ, અભિનય દ્વારા પ્રત્યાયન શક્ય બનતાં સફળતા પૈસા ને યશ તો મળશે જ. નાટક ભજવાય એટલે હિસાબ રોકડે. કહેવાય છે કે પ્રકાશકે નવલના વેચાણ વિશેને ચોક્કસ આંકડો રજૂ કરતા નથી, આથી નવલકથા યશ આપી જાય છે, પણ પૂરત અને હફક જેટલે પણ પૈસે નથી આપતી. ગુજરાતના ઘણાખરાં નવલકથાકારો એટલે જ પિતાની પ્રકાશનસં થા રચવાની વેતરણમાં રચ્યા પડ્યા હોય છે. નાનાલાલ કવિએ ગ્રંથ પર હસ્તાક્ષરનો પ્રયોગ કરી છે, પરંતુ વેપારી માનસ ધરાવતા ગુજરાતી લેખકે એનું અનુકરણ કર્યું નથી તેથી એ કીમિયે પણ નિષ્ફળ ગયેલ જણાય છે. નાટકમાં છેતરાવાને ભય નહિવત. ટિકિટબારી પરથી જ રળેલ રકમને ક્યાસ મળી રહે. આટલો બધો આ પ્રકાર ફાયદાકારક છે છતાં ગુજરાતી નાટ્યકાર શા માટે એમાં ખાબકે નથી એ જ સમજાતું નથી ! મુંબઈમાં ગુજરાતી નાટક ટંકશાળ પાડે છે એ જાણી એક મિત્રે ટકેર કરી હતી કે ગુજરાતી નાટકનું વેપારી માનસ મુંબઈની રંગભૂમિમાં ગીરવી તે નથી મુકાઈ ગયું ને ? ગુજરાતી સર્જક સંતોષી જીવ બની ગયો છે. નાટક સિવાયના અન્ય પ્રકારો દ્વારા જ એ પૂરતી પ્રતિષ્ઠા રળી લેતા હોય, ગુજરાતમાં ગુજરાતી પ્રેક્ષકને એ રીઝવી કે આધી નહિ શકે એવી સુઝ એણે કેળવી લીધી હૈય, મુંબઈની હરીફાઈમાં પિતાનું સ્થાન
ક્યાં હશે-રહેશે એની ગંધ એને આવી ગઈ હય, નવલ કે નિબંધ જેવા જચી ગયેલા પ્રકાર છેડી નાટક્યાં ઝંપલાવવા જાય છે. બાવાનાં બેઉં બગડવાની ભીતિ હોય અને નાટક એટલે દોડધામ, આવા કંઈક ખ્યાલમાં એ બંધ રહી ગયે હેય ને તેથી નાટકની દુનિયાથી દૂર ભાગતે હેય એ પણ શક્ય હેય. દોઢ બે દાયકા પહેલાં પિતાને નાટકકારમાં ખપાવવાની વૃત્તિ કેટલાકમાં સળવળી ઊઠી હતી, આપણને અનેક એકકી-સંગ્રહે મળી રહે છે, પરંતુ એ બધા જાહેરાત અને પ્રશંસાથી મઢાયેલા સંગ્રહમાં નાટ્યક્ષમતા કેટલી હતી એ તો તરત જ પરખાઈ ગયું હતું. એ તે ભલું થજે ગુજરાત સરકાર તમ સાહિત્ય પરિષદનું કે પ્રતિવર્ષ ઈનામી પુસ્તકમાં નાટકપ્રકારને પણ સમાવેશ કર્યો છે. ઈનામ મળી રહે એટલાં એવાં !) એકાંકી તે તારવી કઢાય. રીઝવવાના તે પ્રકાશકને જ છે ને ? એટલે એકાંકીઓ ગ્રંથસ્થ કરવાની અને એ રીતે કદાચ અ-ક્ષર બની રહેવાની ઊછળેલી વૃતિને પંપાળવાની ઈચ્છાને લીધે સંગ્રહે ઝીંકાયા, પરંતુ એ કંઈ ખાસ ફાડે દર્શાવી શકયા નહિ ને આથી એ પ્રવૃત્તિ એ રીતે પણ નાટક-પ્રકારને કૃત્રિમ શ્વાચ્છવાસ આપી જિવાડવાની રીતે નાકામિયાબ નીવડી,
એક જમાનો ગુજરાતમાં હતો કે જ્યારે નાટક જેવી જ પ્રવૃત્તિ ઝાંખો ઝાંખો દીવાનાં રૂપમાં પણું પ્રકાશ રેલાવતી હતી. આપણે એ પ્રવૃત્તિને “ભવાઈ” તરીકે ઓળખીએ છીએ. ગુજરાતી રંગભૂમિની જનેતા કદાચ આ ભવાઈ છે. અસાઈત જાણે કે આપણે ભરત. અનુનર્મદ યુગમાં મેરખી ધોળકા અમદાવાદ સુરત વઢવાણ વગેરે સ્થળોએ “ખેલ-કમ્પનીઓએ નાટકને જિવાડયાં. આજે ગુજરાતમાં નાટકની સ્થિતિ તપાસીએ તો જણાશે કે આપણે હજુ એ જ યુગમાં જીવી રહ્યા છીએ,
For Private and Personal Use Only
