Nyayavatara

Author(s): P L Vaidya
Publisher: Jain Shwetambar Conference Mumbai

Page 23

पायावतार
मालल प्रामायमिति । तदुच्यते । प्रथम हि विशवदर्शनाधिगतगोपिण्डाविशेषण 'बमा गौस्तया गवयः' इति वाक्याकर्णनगहितारमसंस्कारस्य पुंसोऽटव्यां पडतो गवपिण्डविशेषविषयविविक्तदर्शनपुरःसरं यत्पूर्वापरगोगवयपिण्डगोचरदर्शनमापारसंपादिनजन्मकम् 'भयं तेन सरशोऽनयोर्वा सादृश्यमिति' सादृश्यविशिपिक पिण्डविशिष्टं सादृश्यं गोचरयस्संवेदनमुदीयते तदुपमानमिति । यदाहुस्तद्वादिनः
तस्मापदृश्यते' तत्स्यात् सादृश्येन विशेषितम् । प्रमेयमुपमानस्य सादृश्यं वा तदन्वितम् ॥१॥ इति ।
(श्लोकवार्तिके ४४४ पृछे) ततश्च पूर्वापरदर्शनयोः पुरोवर्तिगोगवय पिण्डग्रहणपर्यवसितसत्ताकस्वात् पूर्वा. परपरामर्शशून्यत्वाद् विशदनिर्भासितया शब्दोल्लेखरहितत्वात् तदधिकमग्यभिचरितं व्यवहारकारि सादृश्यमवस्यदुपमानं स्वपरप्रकाशितया निर्बाधकरवाच प्रमाणम् । पूर्वापरपिण्डातिरिक्तमपरं सादृश्यं नोपलभ्यते इति चेत्, कोऽयमुपालम्भो यदि प्रत्यक्षं तत् । यदि प्रत्यक्षे सादृश्यमुपमानगोचरस्वाम प्रतिभाति, कोऽस्यापराधः । न हि ज्ञानान्तरे तद्गोचरो न प्रतिभातीति निर्गोचरं तदिति वक्तुं शक्यम्, इतर थो. पमानेऽपि प्रत्यक्षनिह्या व्यक्तिर्न भातीति निगोचरमध्यक्षमनुषज्येत। तद यथा स्वविषयेऽध्यक्षं प्रमाणं तथोपमानमपि । न हि द्वयोः प्रथमानयोरेकं प्रति विशेषाभावे पक्षपातः कर्तुं युक्तः। एतेन प्रत्यभिज्ञाज्ञानस्मृत्यूहादीनामविसंवादकानां परोक्ष विशेषाणां प्रामाण्यं व्याख्यातमवगन्तव्यम्, समानन्यायानुपातित्वात् । तथा हि-प्रथम. मर्थदर्शनमात्मनि संस्कारमाधत्ते, तादृशदर्शनादसी संस्कारः प्रबुध्यते, प्रबुद्धः पूर्वार्थविषयं स एवायं तज्जातीयो वेत्युल्लेखेन प्रत्यभिज्ञानमुत्थापयति, तस्योर्ध्वतिरश्चीनभेदसामान्यव्यवस्थापकत्वाद् असंजातपूर्वार्थगोचरदर्शनस्य तदुदयाभावात्, यथा गौरित्यादि । यदुत्तम् -
कीढग्गवय इत्येवं पृष्टो नागरकैयदा ।
ब्रवीत्यारण्यको वाच्यं यथा गौर्गत्रयस्तथा ॥ इति । (श्लोकवार्तिके ४३३पृष्ठे) पिण्डमिति । पिण्डशब्दः शरीरवृत्तिः पुंनपुंसकः । यदुक्तम्-‘मधुपिण्डौ सुरातन्वोरिति” । यदिति । गवयपिण्डम् । दृश्यते इति । अटव्यामटता पुंसेति शेषः । सादृश्यं चेति। गोगवयगतम् । तदन्वितमिति । गोगवयपिण्डसंबद्धम् । तदधिकं गोगवयप्रत्यक्षग्राह्यादुत्कलितम् । अवस्यत् निश्चिन्वत् । ज्ञानान्तर इति । प्रत्यक्षे । तद्गोचरः उपमानविषयः । तदिति । उपमानम् । व्यक्तिः स्वलक्षणम् । तत् तस्मात् । एतेनेति । उपमानप्रामाण्यव्यवस्थापनेन । तस्येत्यादि । ननु किमिति संस्कारः स एवायं तज्जातीयो वेति द्वधं प्रत्यभिज्ञानानं जनयति ? आह-तस्य प्रत्यभिज्ञाज्ञानस्य परापरविवर्तव्यापि द्रव्यमूर्ध्वसामान्यं
१ मुद्रितपुस्तके “ स्मयते " इति पठ्यते !