Nyayavatara

Author(s): P L Vaidya
Publisher: Jain Shwetambar Conference Mumbai

Page 26

२२
टीका-विपनसहित
न तावदिद्रियेणैवा' नास्तीत्युत्पाद्यते मतिः । भावांशेनैव संयोगो योग्यत्वादिन्द्रियस्य हि ॥१॥
(लो० वा०, पृ. ४७९) गृहीत्वा वस्तुसद्भावं स्मृत्वा च प्रतियोगिनम् । मानसं नास्तिताज्ञानं जायतेऽक्षानपेक्षया ॥१॥ इति ।
(श्लो० वा०, पृ० ४८२) अत्रोच्यते। भावांशादभावांशस्तर्हि अभिनो भिन्नो वा ? अभिनश्चेत्, कथम. प्रहणम्, भावांशाव्यतिरिक्तत्वादेव, तरस्वरूपवत् । भिन्नश्चेत् , घटायभावविनि. टुंठितं भूतलमायदर्शनेन गृह्यते इति घटादयो गृह्यन्ते इति प्राप्तम्, तदभावाप्रह णस्य तद्भावग्रहणनान्तरीयकत्वात् । तथा च अभावोऽपि पश्चात्प्रवर्तमानस्तानुसारयितुमपटिष्ठः स्यात्, अन्यथा प्रत्यक्षमसंकीर्णस्य संकीर्णताग्रहणात् भ्रान्तमापनीपयेत । किं च । प्रमाणाभावादर्थाभावोऽभावप्रमाणेन साध्यते इति भवतोऽभिप्रायः
प्रमाणपञ्चकं यत्र वस्तुरूपे न जायते ।
वस्तुसत्तावबोधार्थ तत्राभावप्रमाणता ॥१॥ (श्लो० वा० पृ०, ४७३ ) तदुक्तम्
न चावस्तुन एते स्युर्भदास्तेनास्य वस्तुता। कार्यादीनामभावः को भावो यः कारणादिनः ॥१॥ (श्लो० वा०, पृ० ४७४) वस्त्वसंकरसिद्धिश्च तत्प्रामाण्यसमाश्रिता। क्षीरे दध्यादि यन्नास्ति प्रागभावः स उच्यते ॥२॥ नास्तिता पयसो दन्नि प्रध्वंसाभावलक्षणम् । गवि योऽश्वाद्यभावस्तु सोऽन्योन्याभाव उच्यते ॥३॥ शिरसोऽवयवा निम्ना वृद्धिकाठिन्यवर्जिताः । शशशङ्गादिरूपेण सोऽत्यन्ताभाव उच्यते ॥४॥ क्षीरे दधि भवेदेवं दन्नि क्षीरं घटे पटः। शशशङ्गं पृथिव्यादौ चैतन्यं मूर्तिरात्मनि ॥५॥ अप्सु गन्धो रसश्चाग्नौ वायौ रूपेण तो सह । व्योम्नि संस्पर्शिता ते च न चेदस्य प्रमाणता ॥६॥ (श्लो०वा पृ० ४७३--७४)
ततोऽभावस्य वस्तुत्वे तद्ग्राहकं षष्ठं प्रमाणमभ्युपगन्तव्यमिति । विनि ठितम् रहितम् । तदभावेत्यादि । घटाभावपरिच्छेदस्य घटसद्भावज्ञानपरतन्त्रत्वात् । तान् घटादीन् । असंकीर्णस्य केवलभूतस्य । संकीर्णता घटादिसाहित्यम् । प्रमाणपञ्चकमित्यादि । वस्तुनो
१, मुद्रितपुस्तके " इन्द्रियरेषा " इति पठ्यते ।
-
-