________________
પ્રામાણ્ય–અપ્રામાણ્ય સ્વતઃ-પરતઃ વિચાર
દિચંદ્રજ્ઞાન તે પિતાને વિષય યથાર્થ છે એવું જણાવે છે. પરંતુ એકને એક વિષય યથાર્થ પણ હોય અને અયથાર્થ પણ હોય એ સંભવે નહિ. એટલે આમ પરંપરાથી ( = अर्थात्) दियज्ञानने या थाय छे.] न्यां माथे अपवाद नाय त्या नियमथा રહેલું પ્રામાય દૂર થયા વિના એમ ને એમ રહે છે, એટલે એની બાબતમાં અપ્રામાયની शानु ा निमित्त नथा. . 50. यदाह-दोषज्ञाने त्वनुत्पन्ने नाशङ्कया निष्प्रमाणता इति [श्लो. वा. चोद. ६०] । तथा हि
कश्चिदुत्पन्न एवेह स्वसंवेद्योऽस्ति संशयः । स्थाणुर्वा पुरुषो वेति को नामापहनुवीत तम् ।। हठादुत्पद्यमानस्तु हिनस्ति सकलाः क्रियाः । स्वभार्यापरिरम्भेऽपि भवेन्मातरि संशयः ।। विनाशी संशयात्मेति पाराशर्योऽप्यभाषत ।
नायं लोकोऽस्ति कौन्तेय ! न परः संशयात्मनः ॥ इति । तत्त्वसं. पृ. ७६० यत्रापि क्वचिदबाधकप्रत्यये संशयो जायते तत्रापि तृतीयज्ञानापेक्षणान्नानवस्था । न च तावता स्वतःप्रामाण्यहानिः । यत्र प्रथमविज्ञानसंवादि तृतीयज्ञानमुत्पद्यते तत्र प्रथमस्य प्रामाण्यमौत्सर्गिकं स्थितमेव । द्वितीयविज्ञानारोपितालीककालुष्यशङ्का निराकरणं त्वस्य तृतीयेन क्रियते, न त्वस्य संवादात् प्रामाण्यम् । यदि तु द्वितीयज्ञानसंवादि तृतीयं ज्ञानं तदा प्रथमस्याप्रामाण्यम् । तच्च परत इष्टमेव । द्वितीयस्य तु ज्ञानस्य न तृतीयसंवाद कृतं प्रामाण्यम् , अपि तु सङ्कल्प्यमानकुशङ्काऽऽचमनमात्रे तस्य व्यापारः । उक्तं च
एवं त्रिचतुरज्ञानजन्मनो नाधिका मतिः । प्रार्थ्यते तावतैवैकं स्वतःप्रामाण्यमश्नुते ॥ इति [*लो. वा. चोद. ६१] ।
50 मेटरी छ : 'ल्या सुधा पिज्ञान में नलि त्या सुधी साમાની શંકા કરવી જોઈએ નહિ.” “આ સ્થાણુ હશે કે પુરુષ” એવો કઈક સંશય તે [ સ્વાભાવિકપણે ] ઉત્પન્ન થતાં જ સ્વસંવેદ્ય બની જાય છે, એટલે તેને તે કોણ નકારી શકે ? પરંતુ પ્રયત્નપૂર્વક ઉત્પન્ન થતા સંશય તે બધી ક્રિયાઓને નાશ કરે છે, આ પ્રકારના સંશો કરનારને પત્નીને આશ્લેષમાં લેતી વખતે પણ તે પિતાની માતા તે નહિ હોય એવો સંશય થાય. વ્યાસે પણ કહ્યું છે કે સંશયાત્મા નાશ પામે છે.
હે અર્જુન ! સંશ્યાત્માને આ લેક પણ નથી અને પરલેક પણ નથી.” અને જે જ્ઞાનની બાબતમાં ક્યારેય પણ બાધક જ્ઞાન ઉત્પન્ન થતાં સંશય જાગે ત્યારે તે જ્ઞાન [પતાના ઉપર આરોપાયેલ સંશયને દૂર કરવા ] ત્રીજા જ્ઞાનની અપેક્ષા રાખે છે તેથી અનવસ્થા દોષ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
