________________
ભેદાગ્રહણ પછી અભેદગ્રહણ અસ્વીકાર્ય
૬૫
ન અનુભવાતું હોવાં છતાં સ્વીકારે છે તેમ અહીં પણ તેઓ રજાની સ્મૃતિ ન અનુભવાતી હોવા છતાં સ્વીકારે છે. સ્મૃતિને આ અનુભવ સ્મૃતિનું સ્મૃતિરૂપે અપ્રહણ છે અને તેથી અખ્યાતિ કહેવાય છે. આમ હાઈને, બધા દાર્શનિકે આ અખ્યાતિને સ્વીકારે છે પરંતુ તેને એ રીતે રજૂ કરીને [અમે ! પ્રભાકર યશ પામી ગયા.
__99. ननु रजतमिति स्मृतेः स्वरूपोल्लेखो मा भूद् । इदमित्यत्र पुरोऽवस्थितधमिप्रतिभासात् कथमख्याति: ? उच्यते, न पुरोऽवस्थितो धर्मी शुक्तिकेयमिति स्पष्टतया गृह्यते । तथा चाभ्युपगमे भ्रमाभावप्रसङ्गात् । किन्तु तेजस्वितादिविपरीतं धर्मिमात्रमवभासते । धर्मसारूप्याच्च तदानी रजतं स्मर्यते । ते एते ग्रहणस्मरणे विविक्ते अपि विविक्ततया न गृह्यते इति विवेकाग्रहणमख्यातिः, न तु सर्वेण सर्वात्मनाप्रतिपत्तिरेव ।
99. ભારે મીમાંસ-જ્ઞાનમાં પેલી ] રજત” એવા આકારવાળી સ્મૃતિને સ્મૃતિરૂપે ઉલેખ ભલે ન હોય પરંતુ “આ છે' એવું સમક્ષ રહેલ ધમનું જ્ઞાન તો થાય છે, તે પછી “અખ્યાતિ’ કયાંથી ?
પ્રાભાકર મીમાંસકે – અમે ઉત્તર આપીએ છીએ. સમક્ષ રહેલ ધમી ‘આ છીપ છે એમ સ્પષ્ટપણે ગૃહીત થતું નથી. તે સ્પષ્ટપણે ગૃહીત થાય છે એમ સ્વીકારતાં ભ્રમના અભાવની આપત્તિ આવશે. [સમક્ષ રહેલ ધર્મ વિશેષ છીપ ગૃહીત થતું નથી પરંતુ તેજસ્વિતા વગેરેથી [ =સમાન ધર્મોથી] જેનું વિશેષરૂપ ઘેરાઈ ગયું છે–ઢંકાઈ ગયું છે એવો ધમમાત્ર, [ ધર્મો વિશેષ નહિ ] ગૃહીત થાય છે. [તેજસ્વિતારૂપ ] ધર્મ સારૂયને લીધે ત્યારે રજતનું સ્મરણ થાય છે. આ બે શહણ અને સ્મરણ ભિન્ન હોવા છતાં તેમનું ભિન્નરૂપે ગ્રહણ થતું નથી. આમ અડી વિવેક( =ભેદ)નું અગ્રહણ એ જ અખ્યાતિ છે, અને નહિ કે સર્વનું સર્વથા અગ્રહણ.
100. व्यधिकरणयोश्च ग्रहणस्मरणयोर्वैयधिकरण्यं चेन्न गृहीतं, किमन्यदस्तु सामानाधिकरण्यम् । न तु यदेवेदं तदेव रजतमिति सामानाधिकरण्येन ग्रहणमस्ति । सा हि विपरीतख्यातिरेव स्यात् । वैयधिकरण्यानुपग्रहादेव प्रमातुः प्रवृत्तिः । अविवेकात् साधारण्याभिमानेन प्रवृत्तिरिति फलत इयं वाचोयुक्तिः ----
सामानाधिकरण्येन केचित्तत्पृष्ठभाविनम् । परामर्शमपीच्छन्ति तन्न श्रद्दध्महे वयम् ॥ अख्यातिपक्ष एवं हि हीयेतैकत्ववेदनात् । वक्रैश्च वितथाख्यातिरक्षरैः कथिता भवेत् ।।
100. કેટલાક પ્રભાકર મીમાંસક- ગ્રહણ અને સ્મરણ છે એકબીજાથી ભિન્ન છે તેમને ભેદ જે ગૃહીત ન થયો તેથી શું ? ભેદથી અન્ય અભેદનું ગ્રહણ થાઓ.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
