________________
૧૨૬ અનિત્ય શબ્દના સદશ્ય દ્વારા અર્થજ્ઞાન અસંભવ
212. अथ सोऽप्यर्थवत्सदृशमेव प्रयुङ्क्ते, नार्थवन :म्, तर्हि यत्सदृशमसौ प्रयुङ्क्ते तस्याप्यन्यसादृश्यादेवार्थवत्तेति जगत्सर्गकालकृतस्य मूलभूतस्यार्थवतः शब्दस्य स्मरणं स्यात, तन्मूलत्वाद् व्यवहारस्य, न चैवमस्ति । न च ततःप्रभृत्यद्ययावत्सा. दृश्यमनुवर्तते तत्सदृशकल्पनायां मूलसादृश्यविनाशात, विशेषतस्तु शब्दानाम् ।
भिन्नैर्वक्तृमुखस्थानप्रयत्नकरणादिभिः । न निर्वहति सादृश्यं शब्दानां दूरवर्तिनाम् ॥ सादृश्यजनितत्वे च मिथ्यैवार्थगतिर्भवेत् ।
धूमानुकारिनीहारजन्यज्वलनबुद्धिवत् ।। तस्मात्सादृश्यनिबन्धनार्थप्रतीत्यनुपपत्तेः गोशब्द एव स्थायीत्यभ्युपगमनीयम् । __212. नेयायि:-qाता ५९ अर्थ वाणा शहना सदृश २०६ने । प्रयाने छ, मा શબ્દને પ્રજતો નથી.
મીમાંસ-[એમ હોય તો જે શબ્દના સદશ શબ્દને વક્તા પ્રયોજે છે તે શબ્દ પણ અન્ય શબ્દને સદશ હોવાને કારણે અર્થવાળે બને અને એ રીતે જગતની સૃષ્ટિ વખતે કરાયેલા અર્થવાળા મૂળભૂત શબ્દનું સ્મરણ થાય, કારણ કે વ્યવહારનું મૂળ તે છે. [તે મૂળભૂત શબ્દના સંદેશ શબ્દનો પ્રયોગ જ ખરે છે તે મૂળભૂત શબ્દનું સ્મરણ શબ્દને પ્રયોગ કરનારને થવું જરૂરી છે.] પર તુ એવું તે. છે નહિ. વળી, ત્યારથી માંડી આજ સુધી સાદગ્ધ ટકી ન રહે, કારણ કે તે પૂર્વવતીની સદશ તે તે ઉત્તરવતી છે એમ સાદય પરંપરા કપીએ તે મૂલસ દશ્યને વિનાશ થઈ જાય છે–ખાસ કરીને શબ્દોની मासतमा. तयानां भुषा, त्याना (ता कोरे), प्रयत्ना (पत्ता ३) भने કરશે (જદૂધમલ વગેરે) ભિન્ન ભિન્ન હાઈ, એકબીજાથી ખૂબ દૂર પડી ગયેલા શબ્દોમાં સદશ્ય રહેતું નથી. ધૂમસદશ નીહારથી જન્ય અગ્નિજ્ઞાનની જેમ સાદઋજનિત હોવાને કારણે અર્થજ્ઞાન (પણ) મિથ્યા જ હેય. નિષ્કર્ષ એ કે સાદસ્યજન્ય અર્થજ્ઞાન ઘટતું ન छ, जान्ने ४ स्थायी (=नित्य) स्पी४।२३। नये.
213. ननु यथा धूमव्यक्ति भेदेऽपि धूमत्वमतिमवलम्ब्य सम्बन्धग्रहणादिव्यवहारनिवहनिर्वहणमेवमिह गकारादिवर्णव्यक्तिभेदेऽपि सामान्यनिबन्धनस्तन्निर्वाहः करिध्यते इति ।
मैवं तत्र हि धूमत्वसामान्यं विद्यते ध्रुवम् । शब्दत्वं व्यभिचार्यत्र गोशब्दत्वं तु दुर्घटम् ॥ भिन्नरयुगपत्कालैरसंसृष्टैविनश्वरैः । वर्णैर्घटयितुं शक्यो गोशब्दावयवी कथम् ॥
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
