________________
ઉપોદઘાત. anieliorates itself; whorever the internal nature of man displays itself with lustre, with grandeur; at these two signs, and often despite the profound imperfection of the social state, mankind with loud ap. plause proclaims civilization. ” ભાણસની બાહ્ય સ્થિતિ જ્યાં વિસ્તાર પામે છે, ઉત્સાહમય બને છે, ને સુધરે છે, અને એનું આખ્તર
જીવન જ્યાં પ્રકાશ ને ગાંભીર્ય ગ્રહણ કરે છે, ત્યાં ઉન્નતિનાં ચિહને પણ દેખીતાંજ છે. આ પ્રમાણે ગીઝ સામાજિક પ્રગતિ ને વ્યક્તિની પ્રગતિ એ બન્ને બાબતો ઉન્નતિને માટે અગત્યની દર્શાવે છે; સમાજ ને વ્યક્તિ એ બન્નેમાં સુધારો આવશ્યક છે.
ઉન્નતિને ઈતિહાસ લખનાર સામાજિક જીવન પ્રગતિશીલ કેવી રીતે બને છે ને ધીમે ધીમે કેવી રીતે બદલાય છે તે દર્શાવે, અથવા તે વ્યક્તિજીવન કેવી રીતે ઉન્નત થાય છે તે દર્શાવે. ગીઝે “ યુરેપના સુધારાના ઈતિહાસ” માં સમાજજીવનના બહારના બનાવે, તેમાં થતા ફેરફારો, ને તેથી સૂચિત થતી ઉન્નતિને વિષે પિતાને જે કહેવાનું છે તે કહે છે. મનુષ્યના આન્તર જીવનને વિકાસ ધીમે ધીમે કેવી રીતે થાય છે, વ્યક્તિજીવન કેમ ઉન્નત થાય છે તે બાબત પણ અગત્યની છે, તે પણ ગીઝે તે બાબતને અલગ રહેવા દે છે.
આ પ્રમાણે ગીના વિચાર ને એની પદ્ધતિ વિષે આપણે નિરીક્ષણ કર્યું. પાશ્ચાત્ય ફિલસુફીનું આધુનિક કેઈપણ પુસ્તક એવું નહિ હોય કે જેમાં ડાર્વિન, ને સ્પેન્સરના જીવનશાસ્ત્ર વિષેના ઉ&ાતિવાદને ઉપયોગ જરૂર પડે ત્યાં નહિ કરવામાં આવતો હોય. જીવનની દરેક બાબતને ઉક્રાન્તિવાદનો નિયમ લાગુ પડે છે, તે પ્રગતિ કે ઉન્નતિ પણ કંઈ સ્થાયી વસ્તુ નથી. તેમાં હમેશ વૃદ્ધિ ને ફેરફાર થયાંજ ચાલ્યાં જાય છે. સામાજિક ને નૈતિક ઉન્નતિ પણ ક્રમશઃ આગળ વધે છે. એને પણ ઉ&ાતિને નિયમ લાગુ પડે છે. આ અગત્યના નિયમ તરફ ગઝેના પુસ્તકમાં નામમાત્રએ
