________________
સર મંગળ
શકે છે. જ્યારે શહા ખૂટે ત્યારે માનવપ્રગતિ થંભે છે, જીવનનો વિષમ ને વિકટ પંથમાં માણસ કહાના પાયથી જ આગળ વધી શકે છે. જ્યાં બુદ્ધિ કુંઠિત થાય છે, ત્યાં શ્રદ્ધા માગે છે છે. શ્રદ્ધાને આ જે તે વિજય નથી. - માણસ કઈ પણ વસ્તુને પ્રારંભ ત્યારે કરે છે, જ્યારે એની એ વસ્તુ પ્રત્યે શ્રદ્ધા હોય. પણ એ વસ્તુ પ્રત્યે શ્રદ્ધા કયારે જાગે? જ્યારે એને પિતાના જીવનમાં શ્રદ્ધા હોય, પણ એને એ જીવનમાં શ્રદ્ધા પણ ત્યારે જ જાગે, જ્યારે એને પોતાના આત્માના અસ્તિત્વમાં અસીમ શ્રદ્ધા હોય. આ આત્મશ્રદ્ધાવાન માણસ જ આખા જગત સામે બાથ ભીડી શકે,
ચેથું મંગળ તે સંયમમાં પુરુષાર્થ. માણસ ધન રળવામાં, એને સાચવવામાં, વિલાસ વધારવામાં પુરુષાર્થ કરે છે, પણ સંયમની વાતમાં એ પુરુષાર્થહીન બની જાય છે.
ભગવાન કહે છે: “તું તારે પુરુષાર્થ ભેગમાં નહિ, ત્યાગમાં કર.” * , ભેગું કરવાનું કામ તે એક ભીખારી પણ કરી શકે છે, એમાં પુરુષની મહત્તા શી? એક ભીખારી પાસે બે ડબલાં હોય ને માગમાં ત્રીજુ ડબલું મળે, તે એને એ ઝેળીમાં નાખવાને. ભેગું કરવાનું ને ભેગવવાનું કાર્ય તે ભીખારી પણ કરી શકે, મહત્તા ત્યાગની છે. ત્યાગ માટે અમીરી જોઈએ, મહાન હૃદય જોઈએ, પ્રકાશમય દષ્ટિ જોઈએ.
સંયમ એકદમ નથી આવતો. ઈદ્રિના ઘેડા તોફાની છે. એમને વશ કરવા કે પ્રબળ પુરુષાથ જોઈએ ! એમને મેંમાં સંયમની લગામ ન હોય તો તે આપણા જીવનને ક્યાંય ફગાવી
