________________
શાળવવાનાં પાન દૂર! આ સરખામણી કરીને હું શું કહેવા માગું છું, એ તમારા ધ્યાનમાં આવ્યું જ હશે. હું આખી માનવ જાતને સિંહ સાથે નથી સરખાવતે, પણ જે ધર્મ ભૂલ્યા છે, એવાઓની આ વાત છે. જે પોતાના ધર્મને સમજે છે, જેમને પોતાના કતવ્યનું ભાન છે, તે તો માનવ કેટિમાં દેવ છે. પણ જે ધમને ભૂલે છે, કર્તવ્યને યાદ કરતા નથી, વિવેકને છોડે છે તે તે આ સિંહ કરતાં કઈ રીતે શ્રેષ્ઠ નથી જ. ભલે એ શહેરી, અહિંસક કે સૌમ્ય કહેવાતા હેય. વિશેષણેની મહત્તા નથી પણ વિશેષણને અનુરૂપ જીવન જીવનારની જ મહત્તા છે.
આમ જુઓ, આ ઘડિયાળ ટકેરાં મારીને કહી રહી છે કે-સમય થઈ ગયું છે, એટલે હું આજના પ્રવચનને. ઉપસંહાર કરું છું. આજના પ્રવચનમાં આપણે માનવતાનાં ચાર સોપાનમાંથી બે સપાનને વિચાર ઘણું જ વિસ્તારથી કરી ગયા. પહેલું પાન તે ઇન્દ્રિયવિજયઈન્દ્રિયેને જિતનાર તે શૂર. અને જે શૂર બને છે તે બીજા સપાન પર ચઢી પંડિત બને. પંડિત વાતેડિયે ન હોય પણ ધર્મનું આચરણ કરનારે હેય. હજારે મીઠાઈઓ ગણવવા કરતાં એક સુકા રોટલાને પીરસવામાં માનનારે હેમ તે પંડિત ! પંડિત વાણીવિલાસમાં ન માને પણ આચરણને માને ! માનવતાનું ત્રીજું સેપન તે વક્તા. સત્યથી પવિત્ર થયેલી વાણુને વદે તે વક્તા. ચેથું સે પાન તે દાતા. દાતા કેણુ ? પ્રાણીઓના હિતને ચિન્તવતે હેય, જીવમાત્રના કલ્યાણમાં જેનું મન રમતું હોય અને અભયદાનને આપતા હોય તે દાતા.
ઈન્દ્રિય પર કાબૂ મેળવે, મનેમલને દૂર કરે, ધમનું આચરણ કરે અને આ સંસારમાં માનવતાની સૌરભ મહેક એ જ શુભેચ્છા.
.
'
