________________
૧૨૯
જીવનશિક્ષણ
તમે જગતને સુધારવા માંગે છે? ભલે, સુધારે. પણ તમે જ્યાં છે ત્યાંથી શરૂઆત કરો. તમે તમારા ઘરથી કચરો કાઢવાની શરૂઆત કરો. ઘરને વાળી, કચરો ઘર બહાર લઈ જાઓ. પછી શેરીને કચરે ગામ બહાર લઈ જાઓ. અને ગામને કચરે દેશ બહાર લઈ જાઓ. દેશને કચરો દુનિયાની બહાર લઈ જાઓ. અને અંતે એને દરિયામાં ફેંકી દે. પણ આજે તે દુનિયા વામમાગે ચાલે છે, ઊંધે માર્ગે ચાલે છે. મને યાદ છે કે દેશમાં લડત ચાલતી હતી ત્યારે કેટલાએ યુવાને હાથમાં ઝાડુ લઈ આખો બજાર વાળી આવતા, પણ એની મા માંદી હોય અને ઘરનું આંગણું વાળવાનું હોય તે ના કહી ચાલવા માંડતા. તે વખતે સેવા જાણે ફેશન હતી. આવા માણસે દુનિયાનો કચરો વાળવા નીકળે. એ કચરે પિતાના દેશમાં લાવે, દેશને પિતાના ગામમાં, ગામને પોતાના મહેલ્લામાં અને મહોલ્લાને પિતાના ઘરમાં લાવે. આનું નામ જ વામ-માગ ! હું તે કહું છું કે પહેલાં તમારી જાતને સુધારે. પછી ઘર અને જ્ઞાતિને સુધારે, એ રીતે ચારે બાજુથી સુધારો આવશે તે આપણો ધર્મ, સમાજ અને દેશ જરૂર મહાન અને બળવાન બનશે.
આજની કેળવણી જીવનને માર્ગદર્શક ત્યારે જ બને કે જ્યારે એ કેળવણીને ધર્મનું માર્ગદર્શન હોય. કેળવણીકારોએ ધર્મને આઘે મૂકી છે. આવા સંજોગોમાં યુવાનોમાં ધર્મનું તેજ આવે કયાંથી? એટલે હવે આ કામ જ્ઞાતિઓએ અને સમાજે ઉપાડી લેવાનું છે અને ધર્મનું હવામાન ઊભું કરવાનું છે. એક રીતે સુધરેલી વ્યક્તિ અનેક રીતે ઉપયોગી થશે. કારણ કે એક જ માણસને જીવનના કેટલા અગે છે? ધમની દષ્ટિએ ધાર્મિક છે. જ્ઞાતિની દષ્ટિએ જ્ઞાતિજન છે, સમાજની દષ્ટિએ
