________________
ધર્મ-રત્ન મૂલ્યવાન હીરે સોનાની વીંટીમાં જ શોભે, પિત્તળ તેને માટે અપાત્ર છે, તેમ આપણું મન સુવર્ણ જેવું શુદ્ધ હોય તે જ ધમરત્ન એમાં શોભે. માટે ધર્મરત્ન પ્રાપ્ત કરવા, પહેલાં પાવતા મેળવે. આપણું મન સંયમવિહોણું હોય તે એ અપાત્ર ગણાય. - તે પ્રશ્ન ઉદ્ભવે છે કે, શું આપણે અપાત્ર છીએ? ના, આપણે આ દુનિયામાં કદાચ અપાત્ર ન પણ હોઈએ, પણ જ્ઞાનીની દુનિયામાં પ્રવેશવા માટે તે મહાપુરુષોએ ચીંધેલી પાત્રતા મેળવવી પડશે જ; કારણ કે દુનિયાની દષ્ટિએ પાત્ર બનેલે માણસ ઘણીવાર જ્ઞાનીઓની દષ્ટિએ અપાત્ર પણ ઠરે છે અને પાત્રતા મેળવવા ફરીથી એકડો ઘૂંટ પડે. આત્મિક પાત્રતા સત્તાથી, વૈભવની વિપુલતાથી કે ધનથી નથી મળતી, આમિક પાત્રતા વાસનાના વિજયથી, સત્સમાગમથી, ગર્વના નાશથી અને વચનને વ્યવહારથી મળે છે અને આ વસ્તુઓને આધાર હૃદયની સૂક્ષ્મ ભાવના પર છે. પૂલ વસ્તુ પર નથી જ.
કેટલીક વાર એવું પણ જોવા મળે છે. કરોડો રૂપિયાના માલિકમાં. જે પાત્રતા હતી નથી તે એક નિધનમાં પણ જોવા મળે છે. એ બહારથી સામાન્ય ને નિધન દેખાતે માણસ અંદર રાતદિવસ વાસના સામે યુદ્ધ કરતે હોય છે. એ યુદ્ધ એ જ એની પાત્રતા.
પાત્ર માણસ તે અજાણતામાં આવેલા કોધને, માયાને કે લેભને પિતાના હૈયામાં વધારે સમય ટકવા દેતા નથી. દુજનના નેહની જેમ એના કષાયે પણ ક્ષણજીવી હોય છે !
