________________
માનવતાનાં સોપાન હોય અને ઠેકર વાગે ને બે વિજાપારીક કેવા હલકા ને તુચ્છ શબ્દથી ઠપકો આપવાની શરૂઆત કરે? હું નહિ કહું. તમે જ કહે. હવે તમે નહિ કહે તેય ચાલશે, મનમાં સૌ સમજે છે. મૂળ વાત તે એ છે કે-આપણું શબ્દમાં તુચ્છતા વધી ગઈ છે. આજ સુધરેલા માણસો પણ કેવું તુચ્છ બેલે છે, તે આ પ્રશ્નોત્તર પરથી સમજાશે. - એક શેઠે નેકરને તુચ્છતાથી કહ્યું: “સાલા ! તારોમાં જરા ય અક્કલ નથી.” નેકરે નમ્રતાથી ઉત્તર વાળ્યાઃ “વાત સાચી છે શેઠ ! મારામાં અક્કલ નથી જ. મારામાં અક્કલ હોત તે હું તમારે ત્યાં નોકરી ન કરત પણ તમને મારે ત્યાં નકર રાખત !”
બેલે, આમાં બોલનારે શું સાર કાઢ્યો ? એના કરતાં તુચ્છ-હલકાં વચને ન ઉચ્ચાર્યા હોત તે કેવું માન રહેત? તુચ્છ વાણીથી મિત્ર હોય તે ય શત્રુ થાય, જ્યારે અતુચ્છ અને સભ્યતાભર્યો પ્રિય વાર્તાલાપથી શત્રુ હોય તેય મિત્ર થઈ જાય.
જૂ ન્દ્રિત-જે બોલવું તે સંકલનાપૂવક ને પહેલાં વિચારીને બોલવું. વિચારના ગળણાથી ગળીને કાઢેલું વચન અતિ રમણીય હોય છે અને બેલેલ વચનને ફેરવવાને પ્રસંગ આવતું નથી. બેલતાં પહેલાં વિચાર કરો કે આ સ્થાનમાં આ બેલવા જેવું છે કે નહિ? આ બેલીશ તે તેનું પરિણામ શું આવશે? મારા બેલવાને શે ઉદ્દેશ છે ? અને જે બેલું છું તેની કેટલી અસર થશે ?–આ રીતે પહેલાં તૈયારી કરીને કે વિચાર કરીને ઉચ્ચારેલ વાકય ધારી અસર કરી જાય. અરે ! એવું વચન તે રત્ન કરતાં ય વધી જાય.
શબ્દ સરીખા ધન નહિ, જે કઈ જાને બોલ; હીરા તે દામે મિલે, શબ્દ ન આવે મેલ !
