________________
૧૨૨
આત્મજાગૃતિ
પણ ભટકતે હોય છે, પરંતુ સ્વાવલંબી કેઈના ઘેર જતો નથી.
પહેલાં ગામડાંના લેકે પિતાનાં બાળકને શિક્ષણ અપાવતા. તેના બદલામાં શિક્ષણ આપનારને માધુકરી આપતા. પણ તેનું સ્થાન સમાજમાં ગુરુ સ્થાન હતું. આજ તે પ્રોફેસરે પણ પંતુજી ગણાય છે. તે વખતે શિક્ષણ આપનાર વ્યક્તિ નિસ્પૃહી હતી. આજે તે ગામડે-ગામડે અને શહેરે-શહેરમાં સ્કૂલ, કોલેજમાં શિક્ષણ અપાઈ રહ્યું છે, પણ તે ભાડૂતી. આ શિક્ષણ ભાડૂતી ધાવમાતા બાળકને રમાડે એવું છે. એમાં સ્નેહ નથી, વાત્સલ્ય નથી, મમતા નથી; માત્ર બદલે લેવાની જ ભાવના છે. વધારે લેવું છે ને આપવું છે. અહીં અત્યારે યુરેપમાંથી
ડી બહેને ભારતમાં આવી છે. તેઓ અહીં રહીને ભારતના કુટુંબજીવનને અનુભવ લે છે અને અહીંના કુટુંબજીવનનો ખ્યાલ મેળવે છે. તેઓ મને મળવા આવ્યાં ત્યારે કહે કે “યુરોપમાં તે વૃદ્ધો માટે અલાયદાં મકાને તૈયાર હોય છે. ત્યાં તેમને રાખવામાં આવે છે. આ વાત કેવી વિચિત્ર લાગે છે! માણસમાં
જ્યાં સુધી રસકસ રહે, ત્યાં સુધી તેને ચૂસી લઈ પછી તેને એડ હાઉસમાં (Old house) મેકલી આપે? કેવી ખેતી ભાવના? સાચું શિક્ષણ નહિ આવે તે મને લાગે છે કે ભારતમાં પણ કદાચ એવે વખત આવે!
આણંદના વલ્લભવિદ્યાનગરમાં મારે એક ભાઈ સાથે વાતચીત થઈ. તે ભાઈએ કહ્યું: ઈશ્વર કેમ દેખાતું નથી ? આ પ્રશ્ન સાંભળી મને એક ચિન્તકે આપેલે ઉત્તર યાદ આવ્યું. પછી મેં કહ્યું, “તમે આ કાગળ ઉપર ઇશ્વર શબ્દ લખે.” પછી મેં કહ્યું: “આના ઉપર એક રૂપિયે મકે,” અને એણે ખિસ્સામાંથી રૂપિયે કાઢ્યો અને એના ઉપર મૂક્યું. મેં પૂછયું “હવે ઈશ્વર કયાં છે?” એણે કહ્યું: “ઈશ્વર રૂપિયા નીચે દટાઈ ગયા છે.”
