________________
૩૫
જીવનમાં ધમ હતું. એમણે એમને વૈભવ આબૂનાં સંગેમરમરમાં ને આરસમાં કેરીને એમના વૈભવને, એમના જીવનને, અમર બનાવ્યું. એમનું મૃત્યુ થયું, પણ તે કયાં? યાત્રાએ જતાં-જતાં. કેવું પવિત્ર પ્રસ્થાન જાણે યાત્રાને બહાને મરણની સામે ગયા ! એમણે મૃત્યુને પણ શરમાવ્યું!
એ જ પ્રસંગે ગુજરાતના મહામંત્રી ઉદયનને છે. એમનું વીરમૃત્યુ વિચારવા જેવું છે. ગુજરાતને એની પૂરી પિછાન નથી. શ્રી. મુનશી જેવા કેટલાક લેખકોએ ઐતિહાસિક સાહિત્યને અન્યાય કર્યો છે. ઇતિહાસનાં તેજવી પાત્રને પિતાની મનાવી વૃત્તિઓથી રંગીને પિતાના માનસનું પ્રદશન ભર્યું છે. પ્રતાપ પાત્રની પવિત્રતા સામાન્ય માનસમાં આવતી જ નથી. '
મહામંત્રી ઉદયનને શ્રી. ક. મા. મુનશીએ પોતાની નવલકથાઓમાં સાવ હીણ ચીતર્યા છે. એમની એ નવલકથાઓ અંગ્રેજી નવલકથાઓમાંથી સરજાઈ છે. એ નવલકથાઓમાં જે જે પાત્ર હતાં, તે તે પાત્ર પોતાની નવલમાં ખડાં કરવાં, ને ઇતિહાસનો આભાસ આપવા એમણે સેલંકી યુગ લઈને એ વખતનાં પાત્રો મનફાવતાં ગઠવીને ગમે તે રીતે ઘડ્યાં છે. તેઓએ એક પ્રસંગે જાહેર કર્યું હતું કે મુંજાલને ઠેકાણે પહેલાં શાંતુ મૂક્યો હતો, પણ પછી ફેરવી નાખે. મંજરી એમની કલ્પનાનું પાત્ર છે ! આમ એમણે નવલકથાને રસ જમાવવા ગુજરાતનાં પ્રતિભાશાળી પાત્રોને ખુરદ કરી નાખે છે.
આ વખતે એક ભરવાડનું દષ્ટાંત યાદ આવે છે. સ્ત્રી પુરુષ નદી ઊતરતાં હતાં. સ્ત્રીએ પોતાના પગે સુંદર મેંદી મૂકી હતી.' પુરુષને એને મોહ હતે. સ્ત્રીને પગે પાણી ન અડે એટલે એણે સ્ત્રીને અવળી પકડી. માથું નીચે ને પગ ઉપર. સ્ત્રી પાણી પીને મરી ગઈ, પણ પેલા પુરુષે કહ્યું: “ભલે જીવ ગયે, પણ
