________________
આત્મજાગૃતિ : માનવીના મનનું માપ આવા પ્રસંગે જ નીકળે છે. વાતમાં તે એ ભાઈ ભાઈઓના માટે શુભેચ્છાઓ વ્યક્ત કરતા હોય છે, પણ જ્યારે ત્યાગને આ કેઈક વિષમ પ્રસંગ આવે છે, ત્યારે એના ભ્રાતૃપ્રેમની કસોટી થાય છે. હમણાં અહીં ટીપ કરીએ અને એમાં માત્ર રૂપિયા નોંધાવાના જ હોય અને ભરવાના ન હોય તે ટીપ કેટલે પહોંચે? લાખ, કોડ કે અબજ કંઈ માપ હે? કારણ કે રૂપિયા લખાવવામાં કેણ કંજુસ બને? ભરવાના હોય તે ચિંતા ને? તેમ ભ્રાતૃભાવ, વિશ્વ વાત્સલ્ય, નિર્દોષ પ્રેમ વગેરે શબ્દો વાપરવા સહેલા છે, પણ જ્યારે કસોટી પર ચઢે છે, ત્યારે જ એની કિસ્મત થાય છે. આજે શબ્દો સેંઘા બન્યા છે, કવ્ય શું બન્યું છે; કર્તવ્યને દીવડો પ્રગટશે તે જ પ્રકાશ મળશે. કર્તવ્ય વિનાનાં ભાષણથી તે છે એના કસ્તાં અંધારું વધશે એમ આજના યુગનાં દેલને પરથી લાગે છે !
હદયના ઊંડાણમાં કેતરાઈ જાય એવી ગંભીર વાણીથી શ્રી રામે કહ્યું “ભાઈ! હું જાણું છું કે પ્રેમ બળવાન છે. પણ એ તું કેમ ભૂલી જાય છે કે પ્રેમ કરતાં પણ કતવ્ય મહાન છે ! કર્તવ્યની વેદી પર પ્રેમનું બલિદાન આપવું એમાં જ માનવની મહત્તા છે !
ધર્મ સમરમેં કભી ભૂલકર, ધૈર્ય નહીં એના હેગા. વજપ્રહાર ભલે શિર પર હૈ, કિન્તુ નહીં રોના હોગા. માટે કહું છું કે શોક કર્યા વિના કર્તવ્યના પંથે લાગી જા.”
આ વચને સાંભળતા શ્રી ભરતથી ન રહેવાયું. એમને આમા મમતાથી દ્રવી ગયા. એમણે કહ્યું. “ભાઈ ! આ વાત હું જાણું છું પણ માનવીનું મન એ નિર્મળતાના પરમાણુઓથી ઘડાએલું છે. એટલે કેકવાર એ દ્રવી જાય છે, છતાં હું આપની આજ્ઞા શિરેવંદ્ય ગણું છું. આપ મને આ રાજ્યધૂરા વહન
