________________
માનવતાનાં સોપાન
રણમાં જિતી જાય તે શૂર નહિ, ભણી જાય એટલાથી તે પંડિત નહિ, ભાષણ કરવામાં કુશળ હોય એટલા માત્રથી વક્તા નહિ અને જે માત્ર દાન જ દઈ જાય એટલા માત્રથી દાતા નહિ. પણ જે ઈન્દ્રિયેને જિતે તે શૂરવીર; ધર્મને આચરે તે પંડિત સત્યથી પવિત્ર બનેલી વાણીને ઉચ્ચારે તે વક્તા અને પ્રાણીઓના હિતમાં જે આસક્ત હાયઅભયદાન આપતે હેય-તે દાતા; આ ચાર ગુણેમાંથી કયા ગુણમાં આપણે પ્રગતિ કરી છે તેને અહીં વિચાર કરવાનું છે.
વાળ નવે પૂરક
જગતને જિતવું સહેલું છે, જગત પર પશુબળથી સામ્રાજ્ય ચલાવવું એ પણ સહેલું છે, પણ ઈન્દ્રિય પર વિજય મેળવે, ઈન્દ્રિયે પર આત્માનું સામ્રાજ્ય ચલાવવું એ કઠીન નહિ, પણ અતિ દુષ્કર છે. સાચે વિજયી. તે દેશને જિતનારે નહિ, પણ ઈન્દ્રિ અને મનને જિતનાર છે. ઇન્દ્રિયે જેના કાબૂમાં નથી, મન જેના હાથમાં નથી એને વિજયી કેમ કહેવાય? એ તે પરાજિત, પરતંત્ર ગણાય. માણસ માને છે કે હું ભેગને ભોગવું છું; પણ ખરી રીતે ભેગે માણસને ભેગવી રહ્યા છે. માણસ ચા પીતા હોય છે ત્યારે ચાને અમૃત માની ગર્વથી કહે છે કેહું ચા પીઉં છું” પણ પચ્ચીસ વર્ષ પછી શક્તિ ક્ષીણ થતાં ખબર પડે છે કે, હું ચા નહેતે પોતે પણ ચા મને પી રહ્યો હતા. ત્યારે એને ખબર પડે છે કે ચા મારે આધીન નહેાતે પણ હું ચાને આધીન હતા. બીડી પીનારા પણ ઘણીવાર તાનમાં આવી કહે છે કે અમે બીડીની મઝા માણીએ છીએ. બીડી એ તે સવગની સીડી ! આવું બોલનારાઓનું વૃદ્ધાવસ્થામાં હૈયું ખવાઈ જાય છે અને આખી રાત ખૂ ખૂ કરી ઊંઘે પણ નહિ અને પાડોશીને ઊંઘવા પણ દે નહિ, ત્યારે એને ખબર
