________________
ય
ગામના ગણિ એની આગળ એગળી જાય ! અને તેથી જ કાઈને ય નહિ નમનારા અક્કડ સિકંદર નમ્ર બની સંતના ચરણમાં ઢળી પડયાં. એના આત્માનાં દ્વાર ઊઘડી ગયાં અને ઉપદેશ ગ્રહણ કરવા ચૈાગ્ય અન્ય. તમારે પણ ઉપદેશ સાંભળવા માટે આવી નમ્રતા અને જિજ્ઞાસા કેળવવી જોઇએ ને? નમ્રતા અને જિજ્ઞાસા વિનાના શ્રોતાને ઉપદેશ સંભળાવવા એ તે ઊંધા ઘડા પર પાણી રેડવા જેવું છે. એથી ખન્નેને નુકશાન. પાણી નિષ્ફળ જાય ને ઘડા ખાલી ને ખાલી રહે. જો કે આ તે વિવક્ષાએ વાત છે. નહિતર વક્તાને તા એકાન્તે લાભ છે જ. એ તો એક કલાક નિરાજ કરતા હાય છે, પણ સાધારણતઃ વ્યાખ્યાનકારે પણ સભા નિરીક્ષણ તા કરવુ' જ રહ્યું કે-આમાં કેની કેટલી પાત્રતા છે? પાત્રતાના પ્રભાવ કેાઈ અજમ છે. પાણી એકનુ એક જ છે. પણ પાત્રના ભેદથી પરિણામ જુદું આવે છે. સ્વાતિ નક્ષત્રનું પાણી છીપમાં પડે તે મેતી થાય, ફળદ્રૂપ ભૂમિમાં પડે તે સારું અનાજ થાય, ને સપના માંમાં પડે તે ઝેર થાય.
पात्राऽपात्रविवेकोऽस्ति, धेनुपन्नगयोरिव ।
तृणात् संजायते क्षीरः, क्षीरात् संजायते विषम् ॥
પાત્ર અને અપાત્રનું' કેટલુ' અંતર છે તે ખતાવવા માટે આ એક સુભાષિત જ ખસ છે. ગાયને તૃણ—ઘાસ ખવડાવે તે ય તેનું દૂધ થાય અને સર્પને દૂધ પાએ ત ય તેનુ હલાહલ ઝેર થાય! પાત્રને કેવા પ્રભાવ !
મુનિએ પણ સિકંદરમાં હવે નમ્રતા અને જિજ્ઞાસાદ્વારા પાત્રતા જોઈ, અને કહ્યું: “ તમે જે આપી ન શકે તે તમારે લેવુ નહિ....!” મુનિનું આ રહસ્યપૂર્ણ વાકય એમને ન સમજાયુ, એટલે સિક દરે કહ્યું; “ હું આ મહાવાકજીના અથ સમજી શકયો નથી એટલે કૃપા કરી આપ મને વિસ્તારથી સમજાવે
'
