Book Title: Saptabhangivinshika
Author(s): Abhayshekharsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004968/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | H[ ji[] | TigiDA 0 kartA che AcArya vijaya abhayazekharasUri For Private & Personal Use WWW.jainelible - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ motthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa svopajJavRttisametA // zrI saptamar3IviMziA (gujarAtI bhAvAnuvAda sahita) kartA-tapAgacchIya zrI vijaya - prema-bhuvanabhAnu- dharmajit-jayazekharasUriziSya A. vijaya abhayazekharasUriH : prakAzaka : divyadarzana TrasTa 39, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA-387810, prathama prakAzana vi. saM. 2061 noMdha : jJAnakhAtAmAMthI prakAzita thayela A pustakanI kiMmata jJAnakhAte cUkavyA vinA gRhasthe enI mAlikI karavI nahIM. mUlya : rUA. 75-00 bharata grAphIksa nyu mArkeTa, pAMjarApoLa, rIlIpha roDa, amadAvAda-1. phona : 079-22134176, 22124723 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya zrI jaina vADmaya eTale tattvono khajAno... A khajAnAmAMnuM eka aNamola ratna eTale saptabhaMgI... paNa kalikALanA viSama prabhAve DhaMkAyelI hatI enI camaka. Aje e camakane prakAzamAM lAvI rahyA che... svanAmadhanya tapAgacchIya zrI vijayaprema-bhuvanabhAnusUri samudAyanA eka sUkSma tattvaciMtaka vidvarya pa. pU. A. zrI vijaya abhayazekharasUri mahArAja. adbhUta anuprekSA dvArA zabdone ArapAra vIMdhIne apUrva rahasyodghATana karanArI aneka pUrvAcAryonA grantho paranI vivecanAo teozrIe Aja sudhImAM zrI saMghane caraNe bheTa dharI che... Aje teozrI zrIsaMghane eka ora viziSTa bheTa dharI rahyA che... e che, pote ja racela eka grantha zrI saptabhaMgI viMzikA... svopakSavRtti ane gujarAtI vivecanathI alaMkRta A grantha saptabhaMgI 52 kevo anupama prakAza relAvI rahyo che e to granthanuM dhyAnapUrvaka adhyayana karavA sAthe, Aja sudhInA saptabhaMgI aMgenA sAhityane avagAhanAra ja jANI-mANI zakaze... zrI jinavacanonA AlaMbane padArthanA bhavya-divya svarUpanuM darzana karAvanArA granthakAra pUjyazrInA caraNomAM koTizaH vaMdanA. A granthanA prakAzanamAM svakIyajJAnanidhimAMthI saMpUrNa arthalAbha lenAra zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha-mirajane khUba khUba dhanyavAda. pustakanuM suMdara mudraNa karanAra bharata grAphiksavALA bharatabhAI, mahendrabhAi tathA pUrA sTAphane dhanyavAda. A grantha dvArA relAI rahelA alaukika prakAzano lhAvo levAnI sahu koI jijJAsuone vinaMtI sAthe, divyadarzana TrasTa vatI kumArapALa vi. zAha Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sumatinAthAya namaH miraja ke manoratha 15-7-27-QG- davAkhAnoM kI nagarI... miraja... karnATaka rAjya kI sarahada para mahArASTra kA prasiddha zahara hai miraja / yahAM prabhu vIra kA 2500 vA nirvANa varSa vi. saM. 2030 adhika bhAdrapada suda pAMcama guruvAra tA. 22-08-1974 ko zrI saMgha kI sthApanA huI / relave sTezana se 5 minaTa ke raste para, basa sTenDa ke sAmane mauke kI jagaha para zikharabaddha jinAlaya kA khAtamuhUrta va zilAnyAsa di. 17-11-1978 ko huaa| eka choTA saMgha hote hue bhI ullAsapUrvaka sAhasapUrva kaDI mahenata lagAkara tana-mana-dhana eka karake jinAlaya kA nirmANa kiyA gayA / pahale pa. pU. A. zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. ke varadahastoM se ahamadanagara meM aMjanazalAkA kI gaI paMcadhAtu kI pratimA tathA zrI siddhacakrajI kA gaTTA vi. saM. 2041 mAgasara suda 6 budhavAra 28-11-84 ko dhAmadhuma se mirajanagara meM praveza karAyA / nUtana jinAlaya ke 'mUlanAyaka zrI sumatinAtha bhagavAn Adi kI aMjanazalAkA pa. pU. A. zrI vijaya jayazekhara sU. ma. sA. ke varadahastoM se sAMgalI javAhara sosAyaTI meM karAI, aura miraja meM vi. saM. 2045 mahAsuda-13 zanIvAra tA. 18-2-89 ko praveza karAyA gayA / unhIM AcArya bhagavaMta kI pAvana nizrA meM 10 dina kA bhavya jinendrabhaktimahotsava ke sAtha prabhujI kI pratiSThA jeTha suda-9 vi. saM. 2051 budhavAra tA. 7-6-1995 ko ullAsapUrvaka huI / vi. saM. 2056 meM gurudeva pU. jayazekhara sU. ma. sA. kI pAvana nizrA meM upadhAna tapa kI ArAdhanA evaM zrI sUrimaMtra mahApUjana huA / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. saM. 2059 po. va. 4 budhavAra tA. 22-1-2003 ke zubhadina pa. pU. A. zrI vijaya abhayazekhara sU. ma. sA. kI pAvana nizrA meM zrI gurugautama svAmI kI aMjanazalAkA va pratiSThA kI gaI / inake preraNAdAtA sva. pU. A. zrI jayazekhara sU. ma. sA. ke caraNapAdukA kI bhI pratiSThA kI gaI / 4 caturvidha saMgha kI ArAdhanA ke lie upAzraya hai, jahA~ do bAra cAturmAsa hue haiM / prativarSa paryuSaNa evaM do olI kI ArAdhanA hotI haiM / bAju meM hI atithigRha haiM jahA~ dUradUra se loga Ate haiM, aura saMtuSTa hote haiM / maMdira basa sTenDa ke sAmane hI hone se ajaina bhI bahota loga AhlAdaka saMtApazamana eaise zrI sumatinAthaprabhu ke darzana ko Ate hai / maMdira ke Age zrIsumatinAtha mArga hai aura pIche zrI sumatinAtha nagara hai / jahA~ aneka zrAvaka parivAroM kA nivAsa hai / miraja zaharameM eka anya bhI zrIvAsupUjyasvAmI kA jina maMdira hai / hamArI vinaMtI kA svIkAra karake pU. A. zrI abhayazekhara sU. ma. sA. ne hamAre jJAnanidhi se isa grantha kA prakAzana karane kA hameM lAbha diyA hai, ataH unake atyaMta AbhArI hai / deva - guru ke caraNoM meM koTi koTi vaMdanA | - zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka saMgha- miraja Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PROGRESSIS 3335 gharamarisidatini to-mAdIleza ADSHAmeenAra30- 3 Appa mirajamaMDana zrI sumatinAtha bhagavAn For Private & Personal use only www.rinelibrary.org Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahajAnaMdI sva. pU. A. zrI vijaya dharmajitsUrIzvarajI ma. sA. ke ziSyaratna miraja zrI sumatinAtha jinAlaya ke pratiSThAcArya sva. pUjya AcArya bhagavaMta zrI vijaya jayazekhara sUrIzvarajI ma. sA. Waldemar F actersonal use only www.jainalbraryong Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lil, ke je samarpaNa * jeozrI mArA parama upakArI gurudeva hatA ne saMsArI saMbaMdhe kAkA hatA... * baMdhavihANa mahAgrantha antargata mULapayaDi rasabaMdho granthanI 16000 zlokapramANa saMskRtavRttinA racayitA hatA. * vardhamAnatapanI 62 oLInA tapasvI hatA. * zrI sUrimaMtra paMcaprasthAnanA parama sAdhaka hatA. * prabhubhaktirasika, pramodabhAva nirjhara, vAtsalya-hUMpha-nizrA ApavA dvArA aneka saMyamIonuM sthirIkaraNa karanArA, udAratA, zAsanabhakta vagere vizeSaNothI alaMkRta hatA.. ke dakSiNa mahArASTramAM ghaNuM ghaNuM vicarIne khUba bhavyopakAra karanArA hovAthI tyAMnA saMghoe jemane "dakSiNa mahArASTra prabhAvaka' birUda arpeluM hatuM. * kolhApura samIpa zrI sImaMdharadhAmatIrtha, niraja vagere aneka maMdironA prabhAvaka prANapratiSThAcArya * vi. saM. 2057 bhA. va. 12 muMbaI-malADa mukAme zrIguru gautamasvAmIpUjana bAda caturvidha saMghanA utkarSanI bhAvanA sAthe vAsakSepa karatAM karatAM samAdhimRtyune varelA... evA, sva. pU. A. zrI vijaya jayazekhara sU. ma. sA. nA karakamalamAM teozrInI caturtha svargArohaNa tithie - sAdara samarpaNa _ * _ Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJcitprAstAvikam -dIkSAdAnezvarI pU. A. zrI vijayaguNaratnasUriziSya paM. zrI razmiratnavijaya gaNivara sunizcitamevaitad vipazcidapazcimAnAM yaduteha jagati puruSArthazekharAyamANo mokSa eva zaraNamapArasaMsArakAntArasaMsaraNApAditakliSTakarmaNAM prANinAM, tadavAptyupAyazcApAstasarvatIrthAntarIyamatakardamaM sarvadarzanaprAsAdazikharoparyupanyastadhvajapatAkaM saptabhaGgIpurassarasyAdvAdasiddhAntAtmakaM jinamatam / apAravaiduSyasamalaGkRtajinamatAbhimatAnekavidhagrantheSu saptabhaGgIviMzikAnAmA'pUrvo'yaM granthaH / asya kartArazca tapAgacchIyazrIvijayapremabhuvanabhAnusUrisamudAyabhUSaNazrIvijayaabhayazekharasUrIzvarAH prmvidvaaNsH| asmiMzca granthe jainamataprANabhUtAnAM saptabhaGgAnAM vyAkhyAnamanativistareNa saralasaMskRtabhASAyAM kRtm| eSA saptabhaGgIviMzikA svopajJA sAnuvAdA ca nibaddhA granthakRtA''bAlagopAlabodhanArtham / saptabhaGgIviMzikAgranthacarcitaviSayA: - (a) prathamataH saptaiva bhaGgAH katham ? kathaM na nyUnA adhikA vA? ityetatpraznamudbhAvya prAznikasaMzayAnAM saptadhaivodayaH pratipAditaH / ghaTaviSayamadhikRtya saptabhaGgAnAM pravRttiH pradarzitA / tatra tRtIyabhaGgatvena syAdavaktavya ava ghaTa iti bhaGga uktaH / yadyapi vAdidevasUripramukhairAcAryaiH pramANanayatattvAlokAlaMkAra-ratnAkarAvatArikA-saptabhaGgImImAMsA-saptabhaGgItaraMgiNIjainatarka bhASA-saptabhaGgInayapradIpa-saptabhaGgIprabhA'paranAmasaptabhaGgyupaniSadAdigrantheSu tRtIyabhaGgaH syAdasti nAsti ceti darzitaH, syAdavaktavya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 iti ca turIyabhaGgo darzitaH, tathApi paramakAruNika zrIsiddhasenadivAkarasUribhiH sammatitarkamahArNave tRtIyabhaGgaH syAdavaktavya iti darzitaH, turIyazca syAdasti nAsti ca / sammatigranthoktarItimanusRtyAtrApi tRtIyabhaGgaH syAdavaktavya ukta iti / (ba) svaparobhayarUpApekSapraznasamAdhAne prathama - dvitIya- caturthabhaGgAnAmasAmarthyAt 'syAdavaktavya' iti tRtIyabhaGgasyAvazyakatA sAdhitA / tatraiva ca nyAyadarzanasammatavizeSaNAbhAvaprayuktaviziSTAbhAvaniyamasyAnirNAyaktA, tatsvIkAre ca vinigamakAbhAvaM pradazyabhayaM svarUpaM pararUpaM vA syAditi doSaH pradarzitaH / (ka) prAsaGgikacarcArUpeNa cArpitAnarpitanayadravyArthikaparyAyArthikanayabhedAbhedasaptabhaGgInirUpaNAdikaM kRtam / puSpadantazabdena sUryasya candrasya ca yopasthiti: saikoktyA bhinnoktyA vA sUryatvAdinA ca kena dharmeNetyasya tarkapUrNA rasapradA carcA kRtA / ekoktyA sUrya-candrobhayatvena dharmeNobhayorupasthitiriti nirNItaJca / bhinnoktyA'nekArthakaharizabdasyApi carcA vinyastA / kiJcAsmin granthe 'syAdavAcya' itibhaGgasthitAvAcyatva-AgamazAstroktAnabhilApyatvayormahadantaraM sthApayitvA saMketitapadAbhilApyatvazUnyatvamanabhilApyatvaM, svaparobhayarUpayoryugapatkathane zabdasyAsAmarthyaM, zabdAkSamatvaM = sarvapadavAcyatvAbhAvo'vAcyapadArtha iti yAvaditi spaSTIkRtam / ante tu jijJAsUnAmekA rucipradA carcA carcitA sammatigraMthe zrIsiddhasenasUripravarairarthaparyAyo vyaJjanaparyAyazceti dvau viSayau carcitau / arthaparyAye saptabhaGgA darzitAH, vyaJjanaparyAye cAdyadvitIyau dvau bhaGgau darzitau / tadupapattiratra sAdhitA / taditthaM prathamaM tAvad vyaJjanaparyAyasya svarUpaM darzitam / ghaTAdipadavAcyatA vyaJjanaparyAyasya svarUpam / nAmUlaM likhyate kiJciditi kRtvA mahopAdhyAya zrIyazovijayavAcakavarairdravyaguNaparyAyarAse vyAkhyaiSA kathiteti kathitam / svarUpAMzabhUto'rthaparyAyastadanaMzabhUtazca vyaJjanaparyAya ityAdirUpo dvayorbhedaH kathitaH sAdhitazca / sattva - jJeyatvAdikasyAntarbhAvo nArthaparyAye na vA vyaJjanaparyAye'stIti vistarato vivecitam / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaGgI ca syAdvAdadarzanasyAtmA, yataH saptabhaGgIprabhAyAM kathitam saptabhaGgIvAdasyaiva sarvamatopajIvyatvam / taduktaM nyAyakhaNDakhAdye mahopAdhyAyayazovijayaiH - syAdvAda ava tava sarvamatopajIvyo nAnyonyazatruSu nayeSu nayAntarasya / niSThAbalaM kRtadhiyA vacanApi na svavyAghAtakaM chalamudIrayituM ca yuktam // 39 // syAtpadasyAnirdhAraNArthatvAd viruddhobhayagocarajJAnasya saMzayenApramANatvAcca saptabhaGgI nayo na pramANamiti vadataH ziromaNerajJAnamudghATitaM mahopAdhyAyapravaraistatraiva-na hyekatra nAnAviruddhadharmapratipAdakaH syAdvAdaH, kintvapekSAbhedena tadavirodhadyotakasyAtpadasamabhivyAhRtavAkyavizeSaH sa, iti dyotite ca tadavirodhe saMzayAvakAzasyaivAbhAvAt kathaM svahRdayagatamanavadhAraNamasmAsvAropyate ziromaNinA ityAdinA saptabhaGgIvAkyasya saptadharmaprakArakabodhajanakatve vyavasthite tadupajIvino'numAnasyApi tathAtvamityimumarthamupapAditavantaH zrImanta upAdhyAyAH - dravyAzrayAH vidhiniSedhakRtAzca bhaGgA, kRtsnaikadezavidhayA prabhavanti spt| AtmApisaptavidhaityanumAnamudrAtvacchAsane'sti vizadavyavahArahetoH / / 69 / / ___anekAntavAdazcAyaM kvacit kacidviSaye parairapi svIkriyate / taduktaM mahAvIrastave zrIyazovijayopAdhyAyaiH - sAGkhyaH pradhAnamupayaMstriguNaM vicitrAM bauddho dhiyaM vizadayannatha gautmiiyH| vaizeSikazca bhuvi citramanekamekaM vAJchanmataM na tava nindati cet salajaH / / 44 / / avyApyavRttiguNibhedamudIrya navyAbhAvaM prakalpya ca kathaM na ziromaNe tvam / syAdvAdamAzrayasi sarvavirodhijaitraM brUmaH prasArya nijapANimiti tvadIyAH // 45 // iti / asyAM saptabhaGgIviMzikAyAM yadnAvinyaM mayA dRSTaM tatsaGkSepastvitthaM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. saptaiva bhaGgA iti kathaM ? tatsamAdhAne praznasaMkhyA saptaiveti taduttarasaMkhyApi saptaiveti sahetu prapaJcitam / 2. 'syAdavAcya ava' iti tRtIyabhaGgasya kutrApyanantarbhAvo'taH svatantrabhaGgatvena vyavasthApanam / 3. saptabhaGgIsthitAvAcyatvasyAgamoktAnabhilApyatvato yA yA viSamatA sA sarvApyatra pradarzitA / 4. sammatigranthoktaM vyaJjanaparyAye bhaGgadvaividhyameva katham ? tadvivecitaM, tadvivecane ca mahopAdhyAyazrImadyazovijayavAcakoktaM ghaTAdipadavAcyatvarUpaM tatsvarUpaM svIkRtya tasyArthaparyAyasya ca bhedaH sphuTIkRtaH / jinazAsanavAGmaye granthAnAM nAmakaraNe santi baDhyaH rItayaH / tAsvekA rItireSA zlokasaMkhyA nirdhArya nAmakaraNam / yathA'STake'STa zlokAH / dvAtriMzikAyAM dvAtriMzat zlokAH / tathaiva viMzikAyAM viMzatiH zlokAH / sUripurandarazrIharibhadrasUrIzvarANAM viMzativiMzikA asyAM vidhAyAM sucirAM khyAti prAptA vartate / asyAmeva vidhAyAmeko varo granthaH pravizati saptabhaGgIviMzikA / bAladhiSaNAnAmatigambhIrAyAmasyAM saptabhakyAmavatAro bhavatviti kRtvA teSAmavagAhayogyatAsamullAsArthaM granthamamuM samAkalayat mahAbhAgaH sUrizekharaH / AzAse ca saptabhaGgIpArAvAramanthanaspRhayAlava idaM granthamadhItyAtmasAtkRtya ca parikarmitamatayaH santo nijavAJchAsaMsiddhisaMpannA niHzaGkaM sudurgamyAIdvacanamahArNave prAptatarIkA iva vihariSyantIti / zrI vijayapremasUrilabdhaprasAdaiH praguruvAyacakracakravartizrIvijayabhuvanabhAnusUribhirnirmitAyA nyAyabhUmikAyA adhyayanena tadadhyetRRNAM sarveSAmaskhalitA nyAyaviSaye yathA gatistathaivAsya granthasyAdhyanena sarveSAM saptabhaGgI-viSaye'skhalitA gatirbhaviSyatIti manye / ante varNavAdAveSTitAkhilabrahmANDasthitavidvajanamaNDalairvAcakavaraiH sanhabdhanayarahasyaprakaraNoktaM samAptipadyaM gIyate mayA - 'rAgadveSavirahatastato'stu kalyANasamprAptiH / etatsaptabhaGgIviMzikAprakaraNasya svAdhyAyabalena sarveSAmastu rAgadveSahAniH kalyANasamprAptizca / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA prAcIna caritra-granthomAM evA ajeya rAjAo ke raNayoddhAonI vAta vAMcavA maLe ke, koI maMtra vagerenA prabhAve te jyAre saMgrAme caDe tyAre jItIne ja Ave. temAM prabhAva pelA maMtra vagereno hoya. syAdvAda paNa Avo eka vijaya-maMtra che. syAdvAdI sadA ane sarvatra ajeya che. syAdvAda e samyavAda che, saMvAda che. kadAgrahanA jvarano upacAra karatI jaDIbuTTI che, ekAntavAdanA viSanuM mAraNa che. satyanA zikhare pahoMcADanAro sAco bhomiyo che. syAdvAdazailI e sacoTa pratipAdana zailI che. kalikAlasarvajJa zrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjA zrI siddhahemacandra zabdAnuzAsananA prAraMbhamAM ja siddhi: syAdAvat || sUtra mUkIne samagra vyAkaraNazAstranI AdhArazilA rUpe syAdvAdane goThave che. pU. zrI samantabhadrAcArya mahArAjA nayane sunayanI suvarNadIkSA ApI iSTaphaLanA prasAdhaka banAvatA suvarNarasa tarIke syAdvAdane oLakhAve che. nayavAda, nikSepavAda, saptabhaMgI vagere syAdvAdanA bhavya khajAnAnAM aNamola ghareNAM che. vizALa zrutasAhityamAM jainadarzananA A aNamola siddhAnto upara puSkaLa prakAza patharAyelo che. dArzanika padArthono vicAra karIe to zrI tattvArthasUtranA paMcama adhyAyanI vRtti vagere vividha granthomAM anekAntavAdanuM talasparzI nirUpaNa maLe che. sammati tarka, anekAnta jayapatAkA, anekAntavyavasthA vagere TocanA dArzanika grantho anekAntavAda paranI sarcalAITa jevA che. naya rahasya, nayopadeza vagere granthomAM sAta nayonI vistRta carcA dvArA suspaSTa nayabodha pIrasavAmAM Avyo che. nikSepavAda aMge jaina tarkabhASA Adi aneka granthomAM paryApta nirUpaNa che. saptabhaMgInuM nirUpaNa paNa aneka granthomAM thayeluM che. zrI vAdidevasUri praNIta pramANanayatattvAlokAlaMkAra granthanA caturtha paricchedamAM saptabhaMgInuM nirUpaNa che. pUjyapAda mahopAdhyAya zrI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 yazovijayajI mahArAjAe saptabhaMgI-nayapradIpanA prathama sargamAM saptabhaMgI para prakAza pAtharyo che. ratnAkarAvatArikAmAM jinastavananA mAdhyamathI saptabhaMgIno mahimA karatA granthakAra uccAre che : nirdoSA niradezi deva ! bhavatA sA saptabhaMgI yayA / jalpan jalparaNAGgaNe vijayate vAdI vipakSaM kSaNAt / / he prabhu ! saptabhaMgInuM kevuM amogha zastra teM hAthamAM ApI dIdhuM! A zastra laIne je vAdamAM utare che te kSaNamAM to vipakSane parAsta karIne vijayanI varamALAne vare che. jijJAsAnA prakAra sAta che. A sAtathI vadhAre prakAranI jijJAsA koIne jAge nahi ane sAtathI ochA prazno pUchavA dvArA vastunA saMpUrNa svarUpano paricaya thAya nahi. sarva kSetramAM traNe kALanA koIpaNa jijJAsune uThatI koIpaNa jijJAsAno pratyuttara saptabhaMgImAM samAviSTa ja hoya ! A saptabhaMgInuM pratyeka bhaMgapada prAraMbhe 'svAt' avyayathI ane aMte '' avyayathI alaMkRta che ! pratyeka bhaMgapadamAM paNa syAdvAda kevo jhaLake che ! saptabhaMgInA padArtha-vaibhava upara eka rahasyakhojI vidvAn pU. AcArya bhagavaMtanI tAttvika ane tArkika prajJA anuprekSAnuM UMDANa kheDe che tyAre nIpaje che eka aNamola kRti : saptabhaMgI viMzikA. prastuta graMthamAM saptabhaMgInA sAta bhaMganuM mAtra svarUpa-darzana ja nathI, vizeSa vicAra-vimarza che. anya granthomAM je nirUpaNa maLe che, mAtra tenuM zabdabhede avataraNa ja nathI, apUrva ane navIna unmeSo paNa che. chatAM saMpUrNa vicAra-vimarza saptabhaMgInA zAstrokta svarUpane saMpUrNa sApekSa rahIne karAyo che. A granthamAM rajU thayelI keTalIka vicAraNA abhinava che chatAM yuktisaMgata che. granthakAra pU. A. de. zrI vijaya abhayazekharasUrIzvarajI mahArAjA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zAstraparikarmita ane nyAyapariNata prajJAthI parivarelA mArgastha kSayopazamanA sahAre anuprekSAnI yAtrAe upaDyA ane anyatra aprApta adbhuta rahasyonA suvarNazikhare jaI pahoMcyA. Ama joIe to A grantha eka bAya-proDakTa che. lakhavA beThA hatA dravya-guNa-paryAyanA rAsanuM vivecana. cothI DhALanuM vivecana karatA prazna sphUryo. saptabhaMgInI bhaMgasaMkhyA sAta ja kema ? sammatitarkanA prathamakAMDanI 41mI gAthAmAM jaNAvyuM che ke, arthaparyAyanA sAta bhaMga hoya che paNa vyaMjanaparyAyanA to svAsyeva ane svAnAsyeva evA be ja bhaMga hoya che. A paMkti upara UhApoha cAlyo. AvuM kema ? ane te praznano pratyuttara meLavavA teozrIe anuprekSA-svAdhyAyanA mahAsAgaramAM DUbakIo lagAvI ane je ratno jaDyA te atyAre A saptabhaMgI-viMzikA nAmanI maMjUSAmAM pradarzita che. rAsanA saptabhaMgI viSayaka vivecanane alaga granthano darajjo Apyo. 20 saMskRta gAthAmAM saptabhaMgInA saMpUrNa viSayane granthastha karyo. tenA upara svopajJa TAkA racI ane gUrjara vivecana sahita A grantha have zrIsaMghanAM karakamalamAM zobhI UThaze. A granthamAM anuprekSAnI dizA abhinava che paNa zailI paraMparAgata che. A granthanI traNa vizeSatAo UDIne AMkhe vaLage che : 1. vistAra 2. UMDANa 3. UMcAI 1. vistAra H saptabhaMgInA svarUpanuM vistRta ane saraLa spaSTIkaraNa e granthanI pahelI vizeSatA. saptabhaMgInA sAteya bhaMgane saraLa karatA karatA eTalA badhA kholI dIdhA che ke adhyetAne A badhA bhaMgano abhaMga bodha thayA vagara na rahe ! koI zaMkA, saMdigdhatA ke gUMca rahe ja nahi tevuM vizada ane vistRta spaSTIkaraNa che. sthAne sthAne zaMkA UThAvatA jAya ane tenuM tarkapuraskara sacoTa samAdhAna karatA jAya. jyAM Avazyaka jaNAya tyAM zAstrapaMktinuM pIThabaLa pUratA jAya ane, keTalAya sthaLomAM to zaMkA samAdhAnano lAMbo sIlasIlo cAle. praznottaranI virATa aTavI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 )) pasAra karIne adhyetA bahAra nIkaLe tyAre spaSTa padArthabodhanA pAvana tIrthane juhAryAno tene ahesAsa thAya. chaThThI gAthAmAM saptabhaMgInA trIjA bhaMganuM nirUpaNa che. "cAvISya ' bhaMganuM vivecana karatA pUrve "yo castarmiptattvam'' nI paribhASAnA mAdhyamathI eka sugama pUrvabhUmikA racI dIdhI che. mRnmayatva, raktatva vagere dareka svarUpa ghaDAne kaMIka ne kaMIka arthakriyAkAritva bakSe che, te vAta vistArathI spaSTa karIne tRtIyabhaMganI subodha siddhi karI che. gAthAkramAMka 7thI 11nA vivecanamAM ghaNuM "nanuna 2' karyuM che. e saMpUrNa carcA khUba rasaprada banI che. pratyeka zaMkA jeTalI vedhaka che teTalA ja tenA samAdhAna sacoTa che. zaMkA ane samAdhAna bannemAM tINa tArkika prajJAnA camakArA camatkRta karyA vagara na rahe. carcA gahana hovA chatAM jarAya bojala nathI banatI. lAMbI cAthI zrAnta thayelI adhyetAnI medhAno kadAca dhArAbhaMga thayo hoya to dhArA-saMdhAna karavA Theka-ThekANe carcAno TUMko sAra mUkIne pachI granthakAra AgaLa vadhyA che. pRSTha 40 ane pRSTha 60 para AvA saMkSipta carcAsAra te te sthAne karAyelI carcAnuM suMdara saMkalana karI Ape che. 2. UMDANa : prastuta granthamAM saptabhaMgInuM mAtra upara challuM padArtha-nirUpaNa nathI. padArthanA gahana UMDANa sudhI pahoMcavAno tarkasabhara zAstrasApekSa saphaLa prayAsa ahIM thayo che. tattvAnveSI ane tAtparyagrAhI prajJAe kheDelo A prayAsa che. saptabhaMgInA trIjA bhaMganA vivecanamAM A prayAsa purabahAramAM khIlyo che. ' 3. UMcAI : maulika, mArmika ane mArgastha anuprekSAthI A granthane ghaNI UMcAI maLI che. yogazatakanI TIkAmAM eka suMdara zloka mUkelo che : AgrahI bata ! ninISati yuktiM tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra, tatra matireti nivezam // niSpakSa ane tattvagaveSaka prAjJapuruSa mArgastha yuktinI TorcalAITa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 hAthamAM laIne ajJAta tattvonI guphAmAM pahoMcIne adbhUta tattvone hAthavagAM kare che. paMdaramI gAthAmAM saptabhaMgInA sAtamA bhaMganuM nirUpaNa thayA pachI granthakAra prazna UThAve che : saptabhaMgIgata "avAcya" zabdanA sthAne zAstraprasiddha "anabhilApya' zabdano upayoga karavAmAM zuM bAdha ? zAstranirdiSTa anaMtAnaMta anabhilApya padArthonA rAzimAM A "avAcya paNa bhaLI jAya ne ? A praznanA prasthAna kendrathI zarU thaI eka anuprekSA yAtrA. A anuprekSAnA keTalAya niSkarSo smRtinI dAbaDImAM keda karI levA jevA che : * "anabhilApya pada anabhilApyapadavAcyatvane sUcave che ane "avAcya pada sarvapadavANyatvAbhAvane sUcave che, mATe e be samAnArthaka nathI. + arthaparyAyapravRttinimittakapadathI abhilApya ja na hoya te anabhilAkha. * saMketitapadaabhilASyatva e ja vAstavika abhilApyatva che. * arthakriyAkAritva pote arthaparyAya nathI, paNa je dharmane kAraNe padArthamAM arthakriyAkAritva Ave che te dharma arthaparyAya che. anabhilApyatA ApaNI akSamatAnA kAraNe che, jyAre avAcyatA zabdanI akSamatAnA kAraNe che. granthanA 16mA zlokathI navI carcAyAtrAnuM prayANa zarU thAya che. sammatimAM vyaMjanaparyAyanA be ja bhaMga ane arthaparyAyanA sAta bhaMga jaNAvyA che. tattvaciMtanazIla prajJAne A gAthAthI eka navI dizA maLI. vyaMjana paryAyanA be bhaMga ane arthaparyAyanA sAta bhaMga, Avo bheda zA mATe ? A praznano pratyuttara meLavavA granthakArazrIe vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya vacceno bheda parakhavA prayAsa Adaryo ane adbhuta niSkarSo saMprApta thayA. vyaMjanaparyAya ane arthaparyAyanI sacoTa ane samucita vyAkhyAo ughaDI. ghaTAdipadavANyatA te vyaMjanaparyAya ane Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ghaTAdipadArthamAM rahelA mRyatva vagere te te arthakriyAkAri dharma eTale arthaparyAya. vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya vaccenA aneka taphAvato darzAvI banne vacceno bheda spaSTa karyo. ane te pachI vyaMjanaparyAyamAM be ja bhaMga kevI rIte saMbhave te yuktipuraskara siddha karyuM. vyaMjanaparyAya ane arthaparyAyanA sammatitarkavRtti vageremAM nirdiSTa arthathI ahIM karelo artha taddana judo paDe che. paNa, A arthane taTastha yuktinuM pUruM samarthana che. vaLI, vyaMjanaparyAya ane arthaparyAyanA ahIM jaNAvelA arthathI sammatitarkamAM darzAvelA be ane sAta bhaMga paNa saMgata thAya che. pU. upAdhyAyajI mahArAje dravya-guNa paryAyanA rAsanI cothI DhALanA TabAmAM vyaMjanaparyAyano artha Apyo che tenAthI paNa A vicAraNAne eka pIThabaLa maLe che. alabatta, vyaMjanaparyAya ane arthaparyAya aMge A granthamAM thayelI vicAraNA apUrva ane abhinava che. anya zAstromAM A prakArano vimarza jovA nahi maLe. paraMtu, teTalA mAtrathI AvI anuprekSAne pUrvagrahanI dRSTithI jovAnuM prAjJa puruSo karatA nathI. yuktinI eraNa upa2 te yathArtha rUpe uttIrNa thAya to AvA abhinava niSkarSo paNa svIkArya ane AdaraNIya bane che. pUjyapAda A. de. zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI racita batrIsa batrIsInI chaThThI batrIsInI AThamI gAthA tenI gavAhI pUre che : yadeva kiJcidviSamaprakalpitaM purAtanairuktamiti prazasyate / sunizcitApyadyamanuSyavAkkRtirna paThyate yat smRtimoha eva sa / / jUnuM eTaluM sonuM A lokokti e sarvAMga satya nathI. navuM paNa sonuM hoI zake. granthakAre chellI gAthAmAM A abhinava suvarNanI potAnI zAstraparikarmita maniSikAnI kaSapaTTIkA para parIkSA karavA vinamra vinaMtI karI che. - granthanA prathama zlokamAM saptabhaMgIno bodhizuddhinA akasIra sAdhana tarIke paricaya Apyo che. sarvajJa prarUpita saptabhaMgIno siddhAnta to bodhi Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zuddhinuM prabaLa nimitta che ja. saptabhaMgI-viMzikA grantha paNa bodhizuddhinuM prabaLa nimitta pratIta thayA vagara nahIM rahe. prastAvanAnA Alekhana pUrve A granthanA vivecananuM vAMcana karatA hRdayamAMthI anekavAra ahoaho" no dhvani sahaja udghoSa pAmyo hato. Avo vicAra samRddha grantharatna zrIsaMdhane bheTa dharavA badala granthakAra pU. A. bha. zrI vijaya abhayazekharasUrIzvarajI ma. sA. nA caraNomAM atyaMta ahobhAva, AdarabhAva ane anumodananA bhAva sAthe kRtajJabhAve vaMdana karuM chuM. muni muktivallabhavijayagaNI prAptisthAna : 1. prakAzaka. 2. jagatabhAI ha. parIkha 21, tejapAla sosAyaTI, phatehapurA basa-sTenDa sAme, pAlaDI, amadAvAda-380007. phona : (079) 26630006 3. nItinabhAI a. dhAmI. A-6, zyAmasarjita epArTamenTa, cavhANa hAIskUlanI bAjumAM, mathurAdAsa roDa, kAMdIvalI (W), muMbaI-400067. phona : (022) 28078833. 4. girIza je. vaDecA. 101, sametazikhara epArTamenTa, gopIpurA, surata-395001, phona : (0261) 2599387. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 granthakArano manoratha cAra nikSepe re sAta nave karI re, mAMhi vaLI saptabhaMgI vikhyAta re, kumatijananA mada moDAya. vIra ! tArI dezanA re. karuNAsAgara vItarAga sarvajJa zrI viraprabhunA vacanonI lokottara vizeSatA eTale nikSepa, naya ane saptabhaMgI. AmAM, saptabhaMgI aMge bahu ja mahattvanI vAta samartha tArkika zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAje zrI sammatitarka prakaraNamAM jaNAvI che ke arthaparyAya aMge sAta bhaMga hoya che ane vyaMjanaparyAya aMge (vidhi-niSedharUpa) prathama be ja bhaMga hoya che. nyAyavizArada nyAyAcArya mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAjanA dravya-guNa-paryAyano rAsa granthanuM vivecana karatI vakhate sammatitarkanI A vAtane spaSTa rIte samajavA mATe khUba vicAra karyo. arthaparyAya aMge anyUnAdhikapaNe sAta bhaMga saMbhave che, to vyaMjanaparyAya aMge be ja bhaMga kema ? vyaMjanaparyAyanuM svarUpa kevuM hoya to be ja bhaMga saMbhave ? vaLI trIjo vagere bhaMga na saMbhavavAmAM kAraNa zuM ? A aMge khUba maMthana karyuM.. ane deva-gurunI bAre khAMge varasatI kRpAnA prabhAve je phuraNAo thaI te atyaMta tarkapUrNa lAgavAthI vicAra Avyo ke saptabhaMgInA A adhikArane eka svataMtra pustaka tarIke paNa prakAzita karavo. eTale e mujaba lakhANa pharIthI karyuM. e lakhANa pUrNa thavA para vicAra Avyo ke AnuM saMskRta lakhANa paNa taiyAra karavuM joIe. eTale vIsa zloka ane tenA para svopajJa saMskRtavRttirUpa A grantha A rIte taiyAra thayo che. dravya-guNa-paryAyano rAsa granthanA vivecana tarIke A adhikArane paM. zrI ajitazekharavijayajIe tathA munirAjazrI udayavallabhavijayajIe kALajIpUrvaka saMzodhita karyo che. tathA saMskRtavRtti-gujarAtI vivecana sahita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) saptabhaMgI grantha tarIkenuM badhuM lakhANa munirAjazrI guNavaMtavijayajIe saMzodhita karyuM che... e badala A badhA mahAtmAone khUba khUba dhanyavAda. prastuta granthane saMskRta prastAvanA dvArA alaMkRta karanArA paM. pravara zrI razmiratnavijayajI gaNivarane tathA gujarAtI prastAvanA dvArA alaMkRta karanArA munirAjazrI muktivallabhavijayajI gaNivarane khUba khUba dhanyavAda. siddhAnta mahodadhi suvizALa gacchanirmAtA sva. pU. A. zrI vijaya premasUrIzvarajI ma. sA., vardhamAna taponidhi nyAyavizArada sva. pU. A. zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA., siddhAntadivAkara anupama pariNatidhAraka gacchAdhipati pa. pU. A. zrI vijaya jayaghoSa sUrIzvarajI ma. sA., adhyAtmarasika sahajAnaMdI sva. pU. A. zrI vijaya dharmajit sUrIzvarajI ma.sA., zrI sUrimaMtra ArAdhaka dakSiNa mahArASTra prabhAvaka sva. pU. A. zrI vijaya jayazekharasUrIzvarajI ma. sA. vAstavika rIte zAstrAnusArI evo nirmaLa bodha ane nirdoSa saMyama... je AjanA kALamAM ati-ati durlabha banela che, eno anupama Adarza ApanAra A suvihita guruparaMparAne natamastake vaMdanA karuM . svadravyAdinI virakSAvALI sAta jijJAsAo, enA uttararUpa sAta bhaMga, arthaparyAya aMge sAta ja ane vyaMjanaparyAya aMge be ja bhaMganI vAta, vyaMjanaparyAya eTale ghaTakuMbhAdipadavANyatA.. ATalI pUrvAcAryonI vAto A AkhA granthano AdhAra che. A AdhArabhUta vAtonI saMgati -kAraNo vagere zodhavA mATe cAlelI anuprekSAthI A grantha nirmANa thayelo che. eTale sAva svakalpanAzilpanirmita na hovA chatAM ghaNI ja ghaNI vAto vartamAnamAM upalabdha koI ja granthamAM jovA na maLatI hoya evI apUrva che ja, keTalIka vartamAnamAM upalabdha granthagata vAto karatAM thoDI alaga prakAranI paNa lAge evI paNa pUrNa zakyatA che. paNa eTalA mAtrathI ene asatya mAnI levAno nirNaya na karI levAnI sarvene vinaMtI che. meM dareka vAtamAM tarkapUrNa rajuAta karI che ene sUkSmatAthI dhyAnapUrvaka vAMcavA-vicAravAnI khAsa bhalAmaNa che. anabhilApya-avAcya padanI je vicAraNA prastuta karI che e vicAraNAne Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 vadhu AgaLa dhapAvavA gItArtha mahAtmAone vinaMtI che. khUba sAvadhAnI rAkhIne, pUrvApara anusaMdhAnapUrvaka tarkapUrNa vivaraNa karyuM che... aneka vidvAna mahAtmAo pAse saMzodhana karAvyuM che. chatAM chadmasthatAdivazAt jo paramapavitra zrI jinAjJA karatAM kAMI paNa viparIta nirUpaNa AmAM AvyuM hoya to enuM hArdika micchAmi dukkaDaM devA pUrvaka gItArtha bahuzrutone enuM saMzodhana karavAnI vinaMtI karuM chuM. 'dravya-guNa-paryAyano rAsa'nuM vivecana paNa avagAhavAnI vinaMtI sAthe A granthanuM adhyayana karIne, saptabhaMgIno vizadabodha pAmI prabhuzAsana para ovArI javA dvArA samyagdarzanane nirmaLa karI mokSamArge haraNaphALa bharavAnI vinaMtI... gurupAdapadmareNu abhayazekhara saMzodhaka mahAtmAonA udgAro H * dareka padArtha tarkabaddha zailithI khUba suMdara rIte kholyA che. ne vizeSamAM to jainajagatte AmAMnI ghaNI vAta pahelAM kadI vicArI nahIM hoya evI prAyaH lAgaze. - * atisUkSmatAthI vivecyuM che. gajaba karI che ApazrIe... khUba ja sacoTa tarkapuSTa vivecana che. navI ja dizA kholanAruM che e vizeSa. meTaranuM lakhANa khAssuM UMDANavALuM ane vaLI sAva navI ja bhAtanuM hovAthI 2-3 vakhata dhyAnathI vAMcI laIe pachI padArtha paricita bane. kharekhara ApazrIe gajabanI kamAla karI che. eka to viSaya gahana, emAM paNa vaNakheDAyelA padArtho, pUrvagranthomAMthI digdarzana paNa ochuM maLe. temAM navo ja AviSkAra lAvatI tarkapuSTa anuprekSA raju karIne kharekhara navasarjana karyuM che. saptabhaMgI ne vyaMjana-arthaparyAyanA padArtho jANe aparyAptAvasthAmAMthI have paryAptAvasthAmAM AvyA tevuM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 lAge. (alabatta pUrve koIke tene spaSTa karyA paNa haze, je sAhitya upalabdha nathI.) kharekhara vAMcatA vAMcatA evI anubhUti thaI ke jANe koI pUrvano grantha kyAMkathI sajIvana thayo hoya. darzanazAstronA kharekhara aprakAzita rahI gayelA prameyone ja prakAzita karyA che tethI sasa-savizeSa upakAraka bane evuM lakhANa che. divasa-rAta A ja legyAmAM, tenA ja vicAromAM ramamANa rahyA hazo to ja ane tyAre ja AvuM spaSTatApUrvakanuM UMDANa hAMsala thAya. ApanA mArgastha kSayopazama, tarkazuddhi vagereno pharI ekavAra pratyakSa paraco maLyo. zakya bane to navI anuprekSAne avagAhatI eka svataMtra nAnI pustikA khAsa karavA jevI che jethI rAsa na vAMcanArA paNa A padArthone spaSTa rIte samajI zake. vAMcatA vAMcatA je prazno thAya te alaga kAgaLamAM TapakAvato hato, paNa thoDA AgaLa jatAM ja enuM samAdhAna AvI jAya ne peluM lakhANa mAre kensala karavuM paDe. A rIte anekavAra anubhavyuM. ApanA lakhANane A bahAne vAMcavAno je AnaMda Avyo te kharekhara avarNanIya che. * saptabhaMgI ghaNIvAra vAMcelI, eka-be vAra bhaNAvelI, paNa mane kadi saMtoSa thayelo nahi. kaMI ja samaja paDI na hatI. mAtra upara challo bodha thayelo. Aje ApazrInuM je ciMtana vAMcyuM. e mATe enI anumodanA karavAnA mArI pAse koI zabdo ja nathI. koIpaNa vizeSa AdhAra vinA AvuM sUkSma-gUDha chatAM atyaMta yuktiyukta lakhANa karavuM mane to azakya ja lAge che. paNa e ApazrIe karyuM ja che. nA" upara paNa AvuM ja sUkSmaciMtana karIne ApazrI lakho evI bhArabharI bhAvabharI vinaMtI, jethI jinazAsananA A aNamola tattvone sparzavAnuM saubhAgya sAMpaDe. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH pRSThAMkaH viSayAnukramaH pRSThAMkaH 3 * * * dIvicAraH 63 * * * * * 23 viSayAnukramaH maMgalAdIni saptatvasaMkhyAniyamaH sva-paraparyAyavicAraH prathamo bhaGgaH evakArAderarthaH svarUpANAM saMkalanam dvitIyo bhaGgaH tRtIyo bhaGgaH arthasvarUpavicAraH 'sva'rUpANAM saprayojanatvam 'para paryAyAH na ko'pi sarvathA'styeva dharmANAM svarUpAMzatvam praznAnAM prayojanAnusAritvam prayojanAnAM vaividhyam viziSTAbhAvazaGkA bodhasya sandigdhatvam ubhayorabhAvanirNayApattiH viziSTaM zuddhAn... nyAyo'pi na zreyAn avAcyatvasyaiva vAcyatvam saMketavizeSazaMkA-samAdhAnam vinigamakAbhAvaH sva-parollekha: prajJApakApekSayA dvayornayayorarpaNA puSpadantatulyazabdazaGkA 3 / 'hari 'zabdavicAraNA | 'puSpadanta'zabdavicAraNA ubhayatvasya zakyatAvacchedakatvam 57 sarvajJatvApattiH upaniSadbhUtaH sAraH jIvamuddizya saptabhaGgIvicAraH caturindriyadevasya zazazRMgakalpatvam 65 nayarahasyAdhikAraH | vi.A.bhASyalabdho'rthaH zazazRMgabodhasya traividhyam caturthoH bhaGgaH 25 uttarasyaikavidhatvam zatazo bhaGgApattiH 'sva para'rUpayorasammIlanam 31 | jijJAsAtRpterayathArthatvam paJcamo bhaGgaH SaSTho bhaGgaH saptamo bhaGgaH bhaGgAnAM nyUnAdhikatvAbhAvaH vividhAH saptabhaGgayaH avAcya-anabhilApyazabdavicAraH sarvapadavAcyatvAbhAvaH anabhilApyapadavAcyatvam kathaJcidvAcyatvopapattiH avAcyatvasyArthavizeSo'nveSaNIyaH 99 tRtIyabhaGge'vastu ? 101 45 47 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama saMketyamAnajJAnamAvazyakam saMketaH kathaM bhavati ? kevalyapi saMketaM kuryAt anabhilApyapadasyAsaMketitatvam avAcyAnabhilApyayorasaMketa vizeSatvam bhaGgasaptatvAniyamAzaGkA vyaJjanaparyAyasvarUpam vAcyatAnAmarthaparyAyatvAbhAvaH artha- vyaJjanaparyAyayorantaram vyaJjanaparyAyANAmabhivyaJjanam vyaJjanaparyAyayormitho'virodhaH 22 pRSThAMkaH viSayAnukrama 103 tRtIyAdibhaGgeSu vividhAMzAnAM 104 vivakSA 129 105 vyaJjanaparyAye vividhAMzatvAbhAvaH 131 107 | uttarANAM vyaJjanaparyAyasandarbhaH vyaJjanaparyAye caturthabhaGgAsambhavaH 135 133 109 | vyaJjanaparyAye 112 114 115 117 119 122 vyaJjanaparyAyANAM saMketamAtrAdhInatvam praznakaturmedhAvitvam sattvAdervyaJjanaparyAyatvasyApyabhAvaH 128 tRtIyabhaGgAsambhavaH 'vRttazyAma'padavAcyatAvicAraH vAcyatAnAM mitho'sammIlanam tRtIyAdibhaGgAsambhavanizcayaH granthazodhanaprArthanayA sahAntimaM maMgalam prazastiH 124 126 kazcidvizeSavimarzaH vaMdaNayaM dAuNaM gIyatthANaM samatthasUrINaM / te vinnavemi payao sUrivarA maha imaM suha / / 2 / / sarvamantraziromaNi zrI sUrimaMtra aMge zrI devAcAryagacchIyasUriziSya racelA durgapadavivaraNanI prathama traNa gAthA saptabhaMgI aMgenA A vivaraNane paNa mahadaMze lAgu paDe che. mAtra prathama gAthAnA uttarArdhamAM 'uvaesA' zabdanA sthAne aNuptehAo kahI zakAya. te gAthAo tumhANaM jai citte juttI saMghaDai majjha vayaNassa / to AyaraMtu eyaM aha no micchukkaDamimassa / / 3 / / pRSThAMkaH na sUyaM guruvayaNAo na hu diTThe kattha pavayaNe viule / uvaosA (aNuppehAo ) uvaladdhaM jaM taM vivaremi iha payaDaM / / 1 / / 137 139 141 143 144 146 152 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI aha~ namaH zrImahAvIraparamAtmane namaH zrI gautama-sudharmAdigaNabhRdbhayo namaH zrI siddhasenAdibhyo yazovijayAntebhyaH zAstrakRdbhayo namaH zrI prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-dharmajit-jayazekharasUrIzebhyo namaH aiM namaH zrIsaptabhaGgIviMzikA nAmAkRtidravyabhAvaiH punantaM trijagajanam / saptabhaGyAH pravaktAraM vande vIraM nayAmbudhim // 1 // sarvAriSTapraNAzAya gautamAya namo'sta me / zrIsadharmagaNezAya sarvAbhISTArthadAya ca // 2 // siddhaseno gururdadyAd bhadrAntazca jino hariH / vAdidevo yazoyukta AzIrvacanaM me sadA // 3 // yAce sunirmalaM brahma premasUri gurumaham / kAkSe'haM nyAyanaipuNyaM bhuvanabhAnuto'nvaham / / 4 // vRttigranthanuM maMgaLAcaraNanAma, AkRti (sthApanA), dravya ane bhAva A cAranikSepAthI traNe jagatanA jIvone pavitra karatAM, saptabhaMgInA pravaktA, nayAtmaka bodhanA (upalakSaNathI pramANAtmaka bodhanA paNa) sAgara evA zrIvIraprabhune huM vaMdana karuM chuM. 1. sarva aniSTono nAza karanArA zrI gautamasvAmIne ane sarva iSTone ApanArA zrIsudharmAsvAmI gaNadharane mArA namaskAra. 2. zrIsiddhasenasUri, bhadratavALA jina ane hari (=zrIjinabhadragaNI ane zrIharibhadrasUri), zrIvAdidevasUri, mahopAdhyAya zrI yazovijayajI... A badhA gurubhagavaMta mane hamezA AzIrvacana Apo. 3. zrI premasUriguru pAse huM sunirmaLa brahmacarya yAcuM chuM... zrI bhuvanabhAnusUri mahArAja pAsethI pratidina nyAyanipuNatA cAhuM chuM. 4. vartamAnagacchAdhipatizrI jayaghoSasUri mahArAja jaya Apo....mArA praguruzrIdharmajisUri mahArAja mane (uttarottara Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-1 jayaghoSo jayaM dadyAd dharmaM ca dharmajidguruH / dhyAnaM zrIsUrimantrasya dadyAnme jayazekharaH // 5 // Adye zrIsUrimantrasya pIThe pratiSThitAM surIm / jADyApahAriNIM vAco vaibhavAya namAmyaham // 6 // upacAraH kRtazcaivaM maGgalasyAtha tanyate / / vivRtiH saptabhaGgyAstu' svopajJA'bhayasUriNA // 7 // iha hi jagati duHSamAdUSite'pi kAle padArthasvarUpanirUpaNe'nyebhyo darzanebhyo vaiziSTyaM zrIjainadarzanasya spaSTamupalakSyata eva / tacca mukhyato nayanikSepasaptabhaGgIbhiH padArthanirUpaNam / tatra nayAnAM nikSepANAM ca svarUpamupalabhyamAneSu naikeSu grantheSu yathA vistarato nirUpitamupalabhyate suspaSTaM ca budhyate, na tathA saptabhaGgayA iti tasyAH kiJcidvistarato nirUpaNArthaM tadvArA spaSTIkaraNArthaM ca saptabhaGgIviMzikAprakaraNamArabhamANo granthakAro maGgalAdyabhidhAyinImAdimAM gAthAmAha zakreti - prabaLa) dharma Apo. mArA gurudeva zrIjayazekharasUri mahArAja mane zrIsUrima7mAM ekAgratA Apo. 5. zrIsUrimAnI prathama pIThikAmAM pratiSThita thayelI ane jaDatAne haranArI zrI sarasvatIdevIne vANInA vaibhava mATe namaskAra karuM chuM. 6. A pramANe maMgalopacAra karAyo. have, saptabhaMgIviMzika prakaraNanI svopajJa vivRti tapAgacchIya zrI vijaya premabhuvanabhAnu-dharmajit -jayazekharasUrimahArAjanI paraMparAmAM AvelA vijaya abhayazekharasUri evA mArA vaDe karAya che. 7. sarvajJapraNIta zrIjainazAsananI aneka kSetromAM aneka-anekavidha viziSTatAo che, je duniyAnA anya koI darzanamAM. saMskRtimAM ke bhASAmAM jovA maLatI nathI. padArthanA svarUpanA spaSTIkaraNa aMge AvI je viziSTatAo che te paikI sAta naya, cAra nikSepA ane saptabhaMgI A mukhya che. 1. saptabhaGgyAstviti-bhImo bhImasena iti nyAyAt saptabhaGgIviMzikAyAstvityarthaH / tannyAyAdevAbhayasUriNetyasya tapAgacchIyazrIvijayaprema-bhuvanabhAnudharmajit-jayazekharasUriparamparAgatenAbhayazekharasUriNetyartho jJeyaH / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalAdIni zakrapUjyaM jinaM natvA vizvavizvaprakAzakam / saptabhaGgI pravakSyAmi bodhizuddhiryathA bhavet // 1 // sugmaarthaa| kiJca, jinanamaskAreNAtra maMgalaM kRtam / zakrapUjyamityanena pUjAtizayo bhagavata ukto dRSTavyaH / jinamityanena rAgadveSalakSaNayoH prakRSTayorapAyayorapagamAdapAyApagamAtizaya ukto jJeyaH / vizvavizvaprakAzakamityanena ca vacanAtizayo jJAnAtizayazcoktau dRSTavyau / vizvavizvaprakAzanaprastAve bhagavatA yaduktaM guruparamparayA ca prAptaM tadanusRtya mayApi vakSyamANatvAd guruparvakramasambandho'pi jJApito vizvetyAdipadena / saptabhaGgI pravakSyAmItyanena viSayAbhidhAnamupAyopeyabhAvasambandhazca kathito jJeyaH / bodhizuddhirityAdinA svasyAnantaraM prayojanamuktam / etacca zrotranugrahAderupalakSaNaM jJeyam / zrotustu bodhaprAptiranantaraM prayojanam / paraMparaM tu dvayorapi muktiprAptiriti // 1 // nanu keyaM saptabhaGgIti jijJAsAyAmAha jijJAsviti - AmAMthI vartamAnamAM upalabdha granthomAM naya ane nikSepAonuM svarUpa jevuM vistArathI nirUpAyeluM maLe che ne tethI spaSTa rIte eno bodha thAya che, evuM saptabhaMgInuM maLatuM nathI. tethI enuM kaMIka vistArathI nirUpaNa karavA mATe ane e dvArA spaSTIkaraNa karavA mATe saptabhaMgIviMzikA prakaraNane zarU karatA granthakAra maMgaLa vagerene jaNAvanArI enI prathama gAthA kahe che - gAthArtha : zakrane pUjya, saMpUrNa vizvanA prakAzaka evA zrI jinane namIne, je rIte bodhinI = samyagdarzananI zuddhi thAya e rIte saptabhaMgIne = sAmavaMzist4529ne. DI. vivaraNa : AmAM prabhune namaskAra dvArA maMgaLa karyuM che tathA zakrapUjya zabdadvArA prabhuno pUjAtizaya jaNAvyo che. rAga-dveSa e moTAmAM moTA apAya (Apatti-saMkaTa)rUpa che. eno vijaya jaNAvavA dvArA jina zabda apAyApagamAtizaya jaNAve che. vizva(=saMpUrNa) vizvanA prakAzaka...evuM vizeSaNa jJAnAtizaya ane vacanAtizayane jaNAve che. vaLI A saMpUrNa vizvanuM prakAzana karatI veLA prabhue je kahyuM che ne Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-2 jijJAsupRSTapradhAnAmuttarANAM hi saptakam / prajJApakena dattAnAM saptabhaGgIti procyate // 2 // sugamArthA / atra saptAnAM bhaGgAnAM samAhAraH saptabhaGgIti samAsavidhiH / tathA ca saptAnAM prajJApakena dattAnAmuttaraprakArANAM samUhaH saptabhaGgI zabdenocyate // 2 // nanu saptAnAmeveti niyamo'bhipreto yadvA nyUnAdhikatvamapi sammatamiti cet ? niyama eva, na nyUnAdhikatvamiti gRhANa / nanu tadapi kuta iti cet ? jijJAsAnAM tadutthapraznAnAM ca saptavidhatvaniyamAdeva tadityAha praznAnAmiti - guruparaMparAdvArA mane prApta thayuM che tene anusarIne A granthanirUpaNa hovAthI e vizeSaNa dvArA guruparvakramasaMbaMdha paNa sUcita thayelo jANavo. saptabhaMgIne huM kahIza AvA kathana dvArA abhidheya ane upAya-upeya bhAva saMbaMdha jaNAya che. bodhizuddhi..vagere dvArA kartAnuM anaMtara prayojana jaNAya che. vaLI enA upalakSaNathI ziSya-zrotA para anugraha vagere paNa jANavA. zrotAnuM anaMtaraprayojana saptabhaMgInA bodhanI prApti che. paraMpara prayojana baMnenuM mokSaprApti che. |1| A saptabhaMgI zuM che? evI jijJAsAne saMtoSavA mATe kahe che - gAthArtha : jijJAsu vaDe pUchAyelA praznonA prajJApaka vaDe apAtA uttaronuM je saptaka te saptabhaMgI kahevAya che. vivaraNa : sata eTale sAta...bhaMga eTale prakAra...padArthanA svarUpanA jijJAsune e svarUpano spaSTa bodha thAya e mATe prajJApaka vaDe apAtA javAbonA prakAra e ahIM bhaMga=prakAra tarIke abhipreta che. AvA sAta prakAranA javAbono samUha e saptabhaMgI che. kerI prazna : sAta prakAranA javAbono ja samUha kema? enAthI ochA-vattA kema nahIM? arthAt paMcabhaMgI-khabhaMgI-aSTabhaMgI vagere kema nahIM? AvA praznanA javAba mATe kahe che - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatvasaMkhyAniyamaH praznAnAM saptabhedatvAd bhaGgAnAM hi tathAtvakam / nyUnatvaM cAdhikatvaM na kadAcitkutracid bhavet // 3 // tathAtvakamiti saptabhedatvamityarthaH / zeSaM sugamam / nanu SaDAdividhatve'STAdividhatve vA doSAbhAvAdeva saptavidhatvaniyamasyAbhAva iti ced ? na tatra doSAbhAvasyAsiddhatvAt / tathAhi - SaDvidhatve jijJAsAnAM taduttarANAmapi SaDvidhatvameva / tathA ca kadAcitkasyacit tAdRk prazna uttiSThati yasya SaDbhaGgIgatena naikenApyuttareNa samAdhAnaM zakyasambhavaM syAt / tatazca saptamasyottaraprakArasyAvazyakatvameva, anyathA tadviSayiNyA jijJAsAyA atRptatvena nirAkAGkSapratipattyabhAvAditi SaDbhaGgItve nyUnatvameva doSaH syAt / aSTabhaGgItve tu nirarthakaM gauravameva doSaH, sarvadA sarvatra sarvasyottiSThatyA jijJAsAyAH samAdhAnaprakArasya saptabhaGgayAmevAntarbhUtatvAt / yasyAstRptyarthaM saptabhaGgIbahirbhUtaH ko'pyuttaraprakAra AvazyakaH syAt gAthArtha : prazno sAta prakAranA hovAthI bhaMga paNa sAta ja hoya che. AmAM ochAvattA-paNuM kyAreya paNa kyAMya paNa saMbhavatuM nathI. vivaraNa : jijJAsAo sAta prakAranI ja jAge che... jAgI zake che. enA karatAM vadhAre prakAranI nahIM...mATe sAtathI vadhAre bhaMga (aSTabhaMgI vagere) saMbhavita nathI. vaLI, svarUpanA saMpUrNa spaSTIkaraNa mATe sAte javAba Avazyaka che ja. enAthI ochA - cAra-pAMca-cha vagere prazno hoya ane mAtra enAM uttaro ApavAmAM Ave to spaSTIkaraNa adhUruM rahe che.. ane tethI pachI vaLI kyAreka-koIkane evI jijJAsA saMbhavI zake che ke jeno uttara A ApavAmAM AvelA cArapAMca-cha uttaromAM samAviSTa na hovAthI vadhArAno uttara Apavo Avazyaka bane che. paNa A sAta prakAranA uttara ApI dyo... eTale A aMgenI traNe kALamAM ke sarvakSetramAM koIpaNa jijJAsune UThatI koIpaNa jijJAsAno javAba emAM AvI ja gayo hoya che. have navo koI javAba ApavAno raheto nathI. mATe saptabhaMgI ja che. aSTabhaMgI vagere ke Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-3 sA kA'pi jijJAsA kasyacidapi kadAcidapi na bhavatyeva / yA kApi sambhavati tasyAH samAdhAnaM tu saptabhaGgIto labhyata eveti gauravaM spaSTamevASTabhaGgItve / nanvanantadharmAtmakasya vastunaH svarUpANyapyanantAnyeveti tadviSayiNInAM jijJAsAnAM saptavidhatvameveti kathaM zraddheyaM syAt ? tathAhi- eko ghaTo'sti / tatazca, sa amadAvAdanagarajanyo (amadAvAdajo)'sti vApInagarajanyo (vApIjo) vA ? vRtto vA catuSkoNo vA trikoNo vA ? ziziraRtujo (zizirajo) vA grISmaRtujo (grISmajo) vA ? laghurvA mahAn vA ? rakto vA zyAmo vA ? nUtano vA prAcIno vA ? bhUmistho vA vedikAstho vA ? mRdusparzo vA karkazasparzo vA ? mRnmayo vA suvarNamayo vA ? IdRzInAM jijJAsAnAmapArANAM sambhavAtprazAnAM taduttarANAM ca saptavidhatve'nAzvAsa eveti cet ? na, teSAmapArANAmapi prazAnAM vivakSiteSu saptasveva prazreSu taduttarANAJca saptasUttareSu (saptabhaGgayAM) evAntarbhAvAt / sa antarbhAva pabhraMgI vagere nathI. prazna : vastu, anaMtadharmAtma. che.. arthAt 624 vstunanNtsvarUpo hoya che. to A svarUpo aMgenI jijJAsA sAta ja prakAranI hoya ema zI rIte kahI zakAya? jemake eka ghaDo che... to enA aMge e amadAvAdI che? ke vApIyo che? e vRtta che? corasa che? trikoNa che? e ziyALuM che ke UnALu? e nAno che ke moTo? e lAla ke kALo? e navo che ke jUno? bhoMya para che ke vedikA para? lIsI sapATIvALo che ke karkazasapATIvALo? jinadattano che ke jinadAsano? AvI to DhagalA baMdha jijJAsAo thaI zake che ne DhagalAbaMdha prazno UThI zake che. eTale enA uttaro paNa DhagalAbaMdha saMbhave ja... pachI sAta ja zisa ne sAta 4 uttaro... AyuM niyaMtra bha? uttara H AvA je DhagalAbaMdha prazno UThe che... ne enA uttaro apAya che. e badhAno A abhipreta sAta prakAramAM ja samAveza thaI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva-paraparyAyavicAraH eva kathamiti yakSaprazra iti cet ? mA tvariSThAH, agre sphuTIbhaviSyamANatvAt / tatazca saptaiva bhaGgAH, nAdhikA na vA nyUnA iti svIkartavyameva / athAkRte sva-paraparyAyavibhAgavicAre saptabhaGgInirUpaNamanavakAzameveti sa eva prathamaM kriyate / sarvasminnapyarthe dravya-kSetrakAla-bhAvApekSA dharmAH sambhavanti / tathAhi-mRdravyaniSpanne ghaTe mRnmayatvaM dravyApekSo dharmaH / evaM pArthivatvamaudArikatvaM paudgalikatvAdikamapi dravyApekSA dharmAH / evaM yo yo dravyApekSo dharmo vicAryamANe'dhikRte ghaTe vartate sa tasya ghaTasya 'sva'dharmaH 'sva'rUpaM 'sva'paryAya iti yAvaducyate / suvarNamayatva-jalIyatvAdiko yo yo dharmo'dhikRte ghaTe na vartate sa sarvo'pi tasya 'para'dharmaH 'para'rUpaM 'para 'paryAya iti yAvaducyate / evaM kSetrAdyapekSeSu dharmeSvapi svaparadharmatvAdikaM jJeyam / tatazca yadyadhikRto ghaTo'madAvAdAkhyanagare niSpannastadA'madAvAdajatvaM tasya kSetrApekSaH 'sva'dharmaH, vApIjatvAdikaM jAya che... duniyAmAM kyAreya paNa koIpaNa jijJAsune evo koI prazna UThI zakato nathI ne tadanurUpa eno javAba hoto nathI jeno A sAta jijJAsAomAM ne sAta uttaromAM samAveza thato na hoya. je paNa jijJAsA jAge ne uttara apAya eno A sAtamAM ja samAveza thaI jAya che... bhAvAta mAgaNa spaSTa rIzaM... bhATe sAta. 4 maMga che... 18 vagere nahI... me pAta ni:zaM. vI. have ApaNe sAta bhaMgano vicAra karIe.. koIpaNa vastumAM dravya, kSetra, kALa ane bhAva... A cAranI apekSAe dharmo rahelA hoya che.. dhAro ke ApaNe eka ghaDA aMge saptabhaMgIno vicAra karavo che... to emAM A dravyAdi cAranI apekSAe kevA kevA dharmo Ave e vicArIe (1) dravya : ghaDo bhATIno cha.. bheTale. bhATI mA ghAnu dravya kahevAya... ane mRtmayatva e emAM dharma Avyo kahevAya che. vaLI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-3 tu 'para'dharmaH / samprati ca yadi sa bhUmau vartate, tato bhUmisthatvamapi tasya kSetrApekSo 'sva'dharmaH, vedikAsthatvAdikaM tu 'para'dharmaH, utpattikSetravat sthitikSetrasyApi ziSTaiH vyavahriyamANatvAt / evaM gRhAntavartitvAdikamapi kSetrApekSA dharmAH / atha kAlApekSA dharmA vicAryante / tathAhi-zizira niSpanne ghaTe zizirajatvaM kAlApekSaM 'sva'rUpaM, grISmajatvAdikantu 'pararUpam / evaM amukamAsajatva-amukatithijatvaamukanakSatrajatvAdakimapi jJeyam / tathA yadyadhunA grISmakAle sa vartate, tadA grISmakAlInatvamapi tasya 'sva'paryAyaH, varSAkAlInatvAdikantu kAlApekSaH 'para'paryAyaH, utpattikAlavat sthitikAlasyApi ziSTaiH vyavahriyamANatvAt / atha bhAvApekSA dharmAH / dravya-kSetra-kAlApekSadharmebhyo bhinnA ye dharmAste sarve'pi bhAvApekSA ucyante / tatazca raktasya vRttasya laghormudusparzasya sugandhino'dhikRtasya ghaTasya raktatvaM, vRttatvaM, laghutvaM, mRdusparzaktvaM sugandhitvaJca bhAvApekSAH 'sva'dharmAH / tadbhinnAstu zyAmatvaM, catuSkoNatvaM, mahattvaM, karkazasparzaktvaM, durgandhitvaJcetyeva mRtmaya che eno artha ja ke e pArthiva paNa che, audArikavargaNAmAMthI banelo hoI audArika paNa che, pudgalamAMthI banelo hoI paugalika 55cha... bheTale pArthivatva, mauhatva, paurAditva..... // 55 // 59 // emAM dravyApekSAthI AvelA dharmo che... AvA je je dharmo ApaNA vicAraNAdhIna ghaDAmAM rahelA che e badhA dharmo enA "svadharma athavA 'sva'35 43vAya che... // sivAyanA dharmo = ghamA nahI 24 // dharmo enA mATe paradharma athavA "pararUpa kahevAya che. jemake adhikRta ghaDo bhATIno cha, 59 // pittano sonAnI nathI... tethI pittbhytvsuvarNamayatva vagere enA mATe "pararUpa cheema e pArthiva che paNa 4kSIya natha.... to lIyatva meM 54! bhenA bhATe 52'35 cha... (2) kSetra : sAmAnyathI ziSTapuruSomAM kSetrano be prakAre vyavahAra thato hoya che. utpattikSetra ane sthiti kSetra (avasthAnakSetra=vartamAnamAM kyAM rahyo che e kSetra), jemake adhikRtaghaDo amadAvAdamAM banyo che. to samahAvAhItva meM 'sva'35 che... 59 // papImA nathI banyo.... to Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhaGgaH mAdayo ye bhAvApekSA dharmAstasminna vartante te tasya 'para'dharmAH / / __evaJcAsmadvicAraNAdhIno'dhikRto ghaTo mRnmayo'madAvAdajo bhUmisthaH zizirajo grISmakAlIno rakto vRtto laghurmudusparzavAn sugandhI ca vartate / tatazca mRnmayatvAdayo'tra prakrame 'sva'rUpatvena vivakSyante suvarNamayatvAdayazca 'para'rUpatveneti / etacca prakramasamAptiM yAvanna vismartavyam / / 3 // atha saptAnAM bhaGgAnAM nirUpaNaM prArabhyate / tatra sarvaprathamaM syAdastyevetyAkArakaM prathamaM bhaGgaM bibhaNiSurAha svadravyetyAdi vApIyApaNuM e "para"rUpa. vaLI hAla e bhoMya para che, paNa vedikA para nathI. to bhumisthatva e "svarUpa ane vedikAsthatva e "para"rUpa. ema gharanI aMdara hoya to gRhAntarvartitva e "svarUpa ane gRhabAhyatva e pararUpa. Ama kSetrakRta dharmo vicAravA. (3) kALa : kSetranI jema kALano paNa ziSTapuruSomAM be prakAre vyavahAra thAya che. utpattikALa ane sthitikALa.... dhAro ke adhikRta ghaDo ziziraRtumAM banAvAyelo che to zizirajatva e "svarUpa ane grISmajatva e "para"rUpa. ema atyAre e grISmakALamAM rahyo che, paNa varSAkALamAM nathI rahyo.... to grISmakAlInatva e svarUpa, varSAkAlInatva e pararUpa...Ama amukamA sajanyatva, amukatithijanyatva, amuka nakSatrajanyatva...vagere apekSAe paNa sva-pararUpa jANavA. () bhAva - dravyAdi traNanI apekSA sivAyanA je koI dharmo hoya che te badhA bhAvApekSa dharmo kahevAya che. dhAro ke vivakSita ghaDo rakta che, vRtta che, laghu che, lIsI sapATIvALo che, sugaMdhI che. to raktatva, vRttatva, ladhutva, lIsI sapATIvALApaNuM...sugaMdhitva...A badhA enA bhAvakRta svarUpa banaze ne tethI zyAmatva, corasatva, bRhattva, karkazasapATIvALApaNuM, durgadhitva vagere pararUpa banaze. ApaNo vicAraNAdhIna ghaDo.... mRnmaya, amadAvAdI, bhUmistha, ziziraja, grISmakAlIna, rakta, vRtta, laghu, lIsI sapATIvALo ane sugaMdhI che. arthAt AvA ghaDA aMge ApaNe AkhI saptabhaMgIno vicAra karavo che. eTale sarvatra mRtmayatva, amadAvAdItva..vagere "svarUpa tarIke levAze Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrIsaptabhaGgIviMzikA-4 svadravyakSetrakAlAdInapekSya pracchanaM yatra / syAdasti prathamastatrA'vadhAraNena yuk sa hi // 4 // 'sva'dravyakSetrakAlAdInapekSya yatra prastAve pracchanaM bhavettatra syAdastIti prathamo bhaGgo jJeyaH / sa hyavadhAraNenaivakAreNa yuga-yukto jJeya ityarthaH / tathA ca - yadA 'sva'dravya-kSetra-kAla-bhAvApekSaH praznaH, arthAt dravyakSetra-kAla-bhAvApekSANi yAni yAni svarUpANi tAnyullikhya prazna utthitastadA syAdastyeveti samAdhAnaprakAra ityartho labdhaH / tathAhi-'ghaTo mRnmayo na ve'ti 'ghaTo mRnmayatvenAsti na ve'ti vA prazne syAdastyeva mRnmaya iti prathamabhaGgarUpa uttaraprakAro jJeyaH / uttare'smin trayoM'zA vidyante / syAtkAraH, astikAraH, evakArazceti / tatraivakArasyAstItikriyApadena saha prayogadarzanAdatyantAyogavyavacchedo'rthaH / tatazca yathA zazazRte na kevalaM suvarNamayatvAdinaivApi tu mRnmayatvAdinApyastitvasya sambandhAbhane suvarNamayatva, pApIyAtya....vagere "52'35. tarI3 sevAze... ma pAta barAbara dhyAnamAM rAkhavI. 3. have sAta bhaMganuM nirUpaNa zarU thAya che. memA sarva prathama syAdastyeva... 'syAt cha 04' sevA prathama garnu nirUpaNa karavA kahe che gAthArtha : svadravya-kSetra-kALa vagerenI apekSAe jyAre prazna hoya che tyAre sthApti evo prathama bhaMga Ave che. e ja kArathI yukta Doya che. viv29|| : yAre svadravya-kSetra-519-bhAvanI apekSA prazna pUchAma sAve... arthAt dravya-kSetral-5100-1vanI apekSA The The svarUpa che enI apekSAe prazna pUchavAmAM Ave. tyAre javAbamAM A prathama upAya che. bha ghaDo bhRnmaya cha? arthAt ghaTo mRnmayo na vA? mathaqghaTo mRnmayatvenAsti na vA? mAvo prazna hoya to 4vAwwi syAdastyeva.... syAt cha 4.... mAvo 4Ama uvAya che. meTo 3 syAdastyeva mRnmayaH ama 45 apAya che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avakArAderarthaH bhAvAt sarvathA'stitvAbhAvaH sarvathA'stitvasyAyoga eveti yAvat, na tathA'dhikRte ghaTe, tatra suvarNamayatvAdinA'stitvasyAsambandhe'pi mRnmayatvAdinA'stitvasya sambandhasya vidyamAnatvAt / evnycaivkaarennaastivasthAntAyo : =sarvathA sambanyo vyavacchinna .. astikAro'stitvaM khyApayati / nanvastitvamiti ko'rthaH ? arthakriyAkAritvamiti gRhANa / nanvarthakriyAkAritvamiti ko'rthaH ? vivakSitaprayojanasampAdakatvamiti jAnIhi / tatazca mRnmayasya vastuno jalazItIkaraNAni yAni yAni prayojanAni tatsampAdanasamartho'yamadhikRto ghaTa ityarthaM khyApayatyayamastItizabdaH / kathaJcinnAstitvasyAkSepaNaM syAtkArasyArthaH / ayamAzayaH AmAM traNa aMza che- syAt, asti ane eva = "jakAra. AmAM evakAra je che te asti = che evA kriyApada sAthe joDAyelo hovAthI atyanta ayogano vyavaccheda kare che. Azaya e che ke AkAzakusumamAM mRtmayatvena to astitva nathI. suvarNamayatvena paNa astitva nathI... amadAvAdItvena to astitva nathI. vApIyAtvena paNa astitva nathI. ema vRttatva vagere dharmarUpe paNa astitva nathI.. Ama koIpaNa dharmane najaramAM rAkhIne vicAravAmAM Ave to astitva che ja nahIM. Ane astitvano atyaMta ayoga kahevAya che... paNa prastuta ghaTamAM AvuM nathI. emAM bhale suvarNamayatvAdi dharmothI astitva nathI.. paNa mRtmayatva vagere dharmothI to astitva che ja. eTale ke e rUpe emAM astitvano yoga che, ayoga nathI. mATe astitvano atyanta ayoga nathI. evakAra A rIte atyanta ayogano vyavaccheda kare che. - "asti' zabda astitvane jaNAve che. astitva eTale arthakriyAkAritva.. arthakriyAkAritva eTale te te prayojana sAravApaNuM... te te kriyA karI ApavApaNuM. mRnmayapadArtha pANIne ThAravuM vagere je je prayojana sArI Ape che te prastuta ghaDo paNa sArI Ape che... evuM A "asti' zabda jaNAve che. have 'syAt' padanI vicAraNA... "ati eva' ATalA zabdoe Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-4 astyevatyAbhyAM zabdAbhyAmastitvasyAtyantAyogasya vyavacchedo jJApitaH / tatazcAstitvaM nAstyeveti nAstyapi tvastitvamastyevetyasti / na ca tadastitvaM sarvathA'sti, suvarNamayasya vastuno yatprayojanaM, tatsampAdakatvAbhAvAdadhikRte ghaTe suvarNamayatvAdinA'stitvasyAbhAvAt / evaJca ghaTe'stitvaM vartate, kintu mRnmayatvAdinA kathaJcideva na tu sarvathA, suvarNamayatvAdinA kathaJcit tadabhAvAdityarthoM labdhaH / tatra mRnmayatvAdinA kathaJcidastitvAMzo'styeveti zabdAbhyAM khyApita eva, ato'vaziSTo'rthaH suvarNamayatvAdinA kathaJcinnAstitvarUpo syAtkAreNa prApyata iti mantavyam / tatazca nAstItipadasyAbhAve'pi kathaJcinAstitvasyAkSepaNaM syAtkArasya prayojanamiti sthitam / itthaJca, astItyAdizabdapratiprAdyadharmaviruddhadharmasyAkSepaNArthaM syAditi padasya yadvadanaM tatsyAdvAda iti jJAyate / kiJca mRnmayo'sti na veti prazrasya yathA syAdastyeveti samAdhAnaM, tathaiva amadAvAdajo'sti na vA, vRtto'sti na vetyAdiko astitvanA atyanta ayogano vyavaccheda jaNAvyo.. arthAt "astitva nayI 4' bheSu nathI... mema 49uvyuM.... bheTale. 3 mastitva cha 04' mema jaNAvyuM. paNa A astitva sarvathA che evuM nathI. kAraNake ghaDAmAM suvarNamayatvena astitva nathI. eTale jaNAya che ke ghaDAmAM astitva cha... 59 4thaMthi6 che... 73the. cha... tahanya35 mastitva nathI 55 52... mAma, mastitva thiMthi6 cha bhane thiMthi6 nathI... bhApo artha "cAt' pada Ape che. AnI vizeSa spaSTatA AgaLa karIzuM. paNa Ama "asti' pada je astitvane jaNAve che tene "syAspada vizeSita 43. OM OM me mastitva' thi6 cha... thaMthi6 nathI 59 // 5ru.... arthAt kathaMcit nAstitva paNa che.. "nAsti padano ullekha na hovA chatAM, kathaMcit nAstitvane kheMcI lAvavAnuM kAma A yAt pada kare che.. mATe AvA prakAranA nirUpaNane syAdvAda kahe che. ghaDo mRnmaya che ke nahIM? evI jijJAsAthI janya praznanA uttaramAM A je "syA che ja ema javAba Apyo.. ema prastuta Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sva'rUpANAM saMkalanam 13 yo yaH 'sva'rUpollekhI praznastasya sarvasya syAdastyevetyeva samAdhAnaM jJeyam / nanu ghaTo rakto na vA ? mRnmayo na vA ? ityevaM 'sva'dharmadvayollekhiprazradvaye pRSTe kimuttaraM deyaM syAd ? syAdastyevetyeva, na tu syAdastyeva syAdastyeveti dviruccAraNaM kartavyam, saptabhaGgayAmanekaza uccAraNasyAnuktatvAt / tadanuktatvameva kathamiti ceditthaM, syAdastyeva raktaH syAdastyeva mRnmaya ityevaMrUpeNottareNa jijJAsoryA ca yAvatI ca nirAkAGkSapratipattirbhavati tasyAstAvatyAH pratipatteH 'syAdastyeva raktamRnmaya' ityetAvataivottareNApi sambhavAdekasya syAdastyevetivAkyakhaNDasya vaiyarthyasya spaSTatvAt / aparaJca ghaTo rakto na vA ? mRnmayo na vA ? vRtto na vA ? bhUmistho na vetyevaMrUpeNa 'sva'dharmollekhinAM prazAnAmapArANAM sambhavAt, pratiprazraM ca pRthakpRthaguttarasya deyatva uttareyattAyA anaiyatyaprasaGgaH saptatvasaGkhyAvyAghAtaprasaGgazca / ata evedemapi mantavyaM yad 'ghaTo raktamRnmayo na vA' ityevaM 'sva'dharmadvayo ghAna mA oI 'sva'35 cha... sevA samApIj... zizi24nyatpa... 2'tatva vagere... mAmAMnA 59'sva'35ne mAga rIne prazna pUchama bhAvyo Doya... bha3 432. 2mAhI cha?' athavA 'ghaDo zizi24nya cha?' vagere.. to 626 qute. 'syAt che 4' syAdastyeva... mAvo 4 415 mApavAno Doya se samaya me che. zaMkA - dhAroke ghaDo rakta che? ghaDo mRtmaya che? Ama be prazna pUchAyA hoya to? samAdhAna - to paNa javAbamAM eka ja vAra cAyaeNva eTaluM 4 43vAna Doya cha, 59 // syAdastyeva, syAdastyeva mema pAra pArnu hotuM nathI. kAraNake saptabhaMgImAM AvA be-traNa vagere vAravALA koI bhaMga darzAvyA nathIne e ucita paNa che. kAraNake koIpaNa vastunA 'sva'35 seM 7-812 Doya che... o su . 'sv'35n| upavAjo prazna pUche... : 9 'sv'35n| etuvANo... o yA2-5ya..sAta vagere 'sv'35n| ulemAyo prazna pUche... to lIvara syAdastyeva...syAdastyeva yA 72j... pachI maMganA prabhAnuM 5 niyata Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-4 lekhavAneka eva praznaH pRSTo bhavettadApi syAdastyevetyayamevottaraprakAra iti / evameva 'sva'dharmatrayacatuSTayAdiviSaye'pi jJeyam / praznAstu tricaturAdayaH pRthakpRthak pRSTAH syureka eva vA'khaNDaH pRSTaH syAduttaraM tu sarvatra syAdastyevetyeva / 14 vastuno'pArANi sarvANi 'sva'rUpANi saMkalayya praznasyotthApanaM tvazakyaprAyameva / ato yAdRzI jijJAsA tAmanusRtya prazna uttiSThati / tatra dravya - kSetrAdyapekSANAM caturvidhAnAM 'sva'dharmANAmullekhasyApi sambhavo trayANAM dvayorekasyaiva vA svadharmasyollekhasyApi sambhavaH / uttaraM tu sarvatra syAdastyeveti / pramANa ja na rahe. vaLI eka ja vAranA uttarathI jijJAsunI jijJAsA saMtoSAI jatI hoya to anekavAra bolavAnuM gaurava paNa zA mATe? Azaya e che ke AvA be 'sva'rUpanA ullekhavALA praznanA javAbamAM ghaTa: svAstheva raho mRyajja... athavA ghaTaH syAdastyeva raktamRnmayaH ATalA javAbathI ja jijJAsunI jijJAsA paripUrNa rIte saMtoSAI jAya che... pachI be vAra strAvastyava-sthAvasyeva ema kahevuM e nAhakanuM gaurava hovAthI doSarUpa che. eTale e paNa jaNAya che ke AvA be alaga-alaga praznanA badale ghaDo raktasRnmaya che? Avo eka ja akhaMDa prazna pUchAyo hoya to paNa svAsyeva A ja javAba hoya che... ema benA badale traNacAra-pAMca vagere game eTale 'sva'rUpanA ullekhavALo prazna hoya. jemakeghaDo mRtmaya-amadAvAdI-bhUmistha-ziziraja-rakta che ? javAba syaadtyeva.... A ja hoya che. koIpaNa vastunA 'sva'rUpa to seMkaDo hajAro hoya che. e badhAne ja sAMkaLIne prazna pUchavo e zakya nathI. eTale jevI-jeTalI jijJAsA hoya e pramANe prazna pUchAto hoya che. emAM dravya-kSetra-kALa-bhAva... e cAre paNa saMkaLAyelA hoya zake... cAramAMthI koIpaNa traNa ja saMkaLAyelA hoya evuM paNa banI zake... kyAreka koIpaNa be ja ke koIpaNa eka ja saMkaLAyela hoya evuM paNa banI zake.... paNa dareka vakhate javAba to Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhaGgaH 15 ___ idaM tu dhyeyam-pra) dvitrAdInAM yathecchAnAM kiyatAmapi dharmANAmullekhaH sammataH, na tatra kimapi niyantraNam, kintUllikhyamAnAste sarvefpa dhama: "sva'thama va samatA, naivIpa parathanujJAtiH ? yoko'pi 'para'dharmastatra samAviSTo bhavedyathA ghaTo mRnmayo na vA ? amadAvAdajo na vA ? zizirajo na vA ? rakto na vA ? sugandhI na vA ? catuSkoNo na vetyAkAre prazre, tadA syAdastyeveti prathamabhaGgarUpamuttaraM na deyameva, mRnmayatvAdInAM 'sva'dharmatvenAstitvAvacchedakatve'pi catuSkoNatvasya 'para'dharmatvena nAstitvAvacchedakatvAt / tatazcaikAnekasvadharmApekSayaivotthitasya prazrasyottare syAdastyeveti prathamo bhaGga iti phalitam // 4 // atha prathamabhaGganirUpaNAnantaraM kramaprAptaM syAnAstyeveti dvitIyaM bhaGgaM nirUpayiyiSurAha-paradravyetyAdi - cIceva ATalo ja hoya che. eTale jaNAya che ke A prathamabhaMganA praznamAM ullekha bhale jijJAsAnusAra eka-be-pAMca-sAta game eTalA svarUpono hoya.. paNa e badho mAtra "svarUpono ja hoya che....eka paNa "para"rUpano nahIM. arthAt hAla ApaNA vicAraNAdhIna ghaDA aMge, e mATIno-amadAvAdI-ziziraja-rakta-sugaMdhI-catuSkoNAkAra che? Avo prazna prathamabhaMgamAM AvI zakato nathI, kAraNake mATIno....vagere "svarUpa hovA chatAM "catuSkoNAkAra' e adhikRtaghaDA mATe "para'rUpa che. ne e pararUpa che, mATe cArksava evo javAba maLI zakato nathI. eTale nizcita thAya che ke prathama bhaMga mATe dravya-kSetrAdi apekSAe je-je "svarUpa hoya enA ja jijJAsAnusAre ochA-vattA ullekhavALo prazna joIe.... paNa emAM ekAda paNa "para"rUpano ullekha na joIe. (arthAt AvA prakArano prazna hoya to ja javAba tarIke prathamabhaMga maLe che.) I4 prathamabhaMganA nirUpaNa pachI have bIjo bhaMga... cIphleva svAtuM nathI ja... enuM nirUpaNa kare che - gAthArtha : paradravyAdinI apekSA rAkhIne jyAre prazna pUchAyelo hoya tyAre yAsIphleva evuM samAdhAna hoya che. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrIsaptabhaGgIviMzikA-5 padravyApeva prazna pUcho madA ! nAstyeveti samAdhAnaM syAtkArasahitaM tadA // 5 // ayamarthaH suvarNamayatva-vApIjatva-zyAmatvAdikaM yadyatpararUpaM tasyaikasyAnekeSAM vollekhavati 'ghaTaH suvarNamayo na vA ?' 'vApIjo na vA?" "suvarNamayevApIno vA ?' tyAre prazna sati "catrastyev suvarNamaya' ityAdirUpeNa dvitIyo bhaGga ucyate / atrApyatyantAyogavyavaccheda evaivakArArthaH / nAstItyasya nAstitvamarthaH / taccArthakriyAkAritvAbhAvarUpam / tatazca suvarNamayAdervastuno yatprayojanaM tatsampAdakatvAbhAvAdadhikRte ghaTe suvarNamayatvAdinA nAstitvameveti nizcIyate / arthAnnAstitvasya sarvathA yo'yogo'dhikate ghaTe sa na vartate'pi ta yogaH sambandha eva vartate / sa ca nAstitvasya yogo'pi na sarvathaiva, adhikRtaghaTasyApi zazazRMga dravya-kSetrAdinI apekSAe je pararUpa hoya.. jemake adhikRta ghaDA mATe suvarNamayatva, vApIyApaNuM, zyAmatva....vagere.. jijJAsAnusAra AvA eka-be-pAMca-sAta vagere "para"rUpanA ullekhavALo jyAre prazna hoya tyAre javAba tarIke cArksava evo bIjo bhaMga maLe che. kAraNake adhikRtaghaTa suvarNamaya nathI ja, vApIyo nathI ja, rakta nathI ja. AmAM paNa, evakArano atyaMta ayoga vyavaccheda ja artha che. nAstino nAstitva artha che. nAstitva arthakriyAkAritvAbhAva.. suvarNamaya padArthanuM je prayojana hoya-arthakriyAkAritva hoya tene adhikRta ghaDo sAdhI ApI zakato nathI. eTale e apekSAe emAM arthakriyAkAritvAbhAvano=nAstitvano yoga che, atyaMta ayoga nathI. vaLI, A nAstitva je ghaDAmAM AvyuM. te paNa sarvathA nathI.. paNa kathaMcit che. arthAt suvarNamayatvena ja nAstitva che. mRtmayatvena to nAstitva nathI ja.. astitva ja che. Avo bhAva jaNAvavA mATe cAt' pada lagAvavAmAM Ave che. e nAstitvane vizeSita kare che... ane kathaMci astitvane kheMcI lAve che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhaGgaH kalpatvApatteH, api tu suvarNamayatvAdinA kathaJcideva, mRnmayatvAdinA tu kathaJcinnAstitvasyAyogo'pi, arthAt kathaJcidastitvasyApi tatra yogaH / etadarthaprApaNArthaM syAtkAraprayogo vidheyaH / tatazcAstItipadasyAbhAve'pi syAtkAraH kathaJcidastitvamAkSipatIti sthitam / atrApi jijJAsAnusAriNAM dvitrANAM paJcaSAdInAM vA 'para'rUpANAmullekhavanto dvitrAH paJcaSAdayo vA prazzA eka eva vA prazno jJeyaH / uttare tu syAnnAstyeveti sakRdevocyate / hetavastu prathamabhaGgoktA evAtrApyanusandheyAH / atrApIdantu dhyeyameva-prazne dvitrAdInAM yathecchAnAM kiyatAmapi dharmANAmallekhaH sammataH, na kimapi niyantraNaM tatra, kintullikhyamAnAste sarve'pi dharmAH 'para'dharmA eva sammatAH, naiko'pi svadharmo'nujJAtaH / yadyeko'pi svadharmastatra samAviSTo bhavedyathA 'ghaTo suvarNamayo na vA ? vApIjo na vA ? grISmajo na vA ? vRtto na ve'tyAkAre prazne, tadA syAnnAstyeveti dvitIyabhaGgarUpamuttaraM na deyameva, suvarNamayatvAdInAM 'para'dharmatvena nAstitvAvacchedakatve'pi vRttatvasya 'sva'dharmatvenAstitvAvacchedakatvAt / tatazcaikAneka paradharmApekSayaivotthitasya praznasyottare syAnnAstyeveti dvitIyo bhaGga iti paryavasyati // 5 // atha kramaprAptaM tRtIyaM syAdavAcya eveti bhaGgaM nirUpayitumAha tRtIyastviti A prathama be bhaMga parathI nizcita thAya che ke A rItanI vicAraNAmAM astitva-nAstitvanI saptabhaMgI maLaze.. paNa bhedabheda netva garenI nahI... ___ 59L zAsAnusA2 be-cAMya-sAta. '52'3pona 641 me pAya pore prazna Doya to 555 4vA me 4 // 2 syAnnAstyeva ja apAya che. anekavAra Ano A ja javAba ApavAnuM gaurava karAtuM nathI... tathA, -pAMya-sAta vagere game meTa seja. hoya... 59 // e pararUpono ja ullekha joIe. eka paNa "svarUpano ullekha emAM hovo na joIe. jo e hoya to pachI javAbamAM A trIphleva evo pIso maM mAvI zato nathI. // 5 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 tRtIyastu bhavedbhaGgo yugapatsyAdavAcya hi / svasya parasya dharmAMzcApekSya jijJAsitaM yadA // 6 // atra hirevakArArtho jJeyaH / tatazca-svasya parasya ca dharmAn yugapadapekSya yadA jijJAsitaM bhavet (tadA) syAdavAcya eveti tRtIyo bhaGga ityanvayaH / ayamatrArthaH ___ yadA prazne 'sva'rUpasya 'para'rUpasya collekho vartate, uttaraM tu yugapadekenaiva zabdena deyaM bhavettadA syAdavAcya evetyasya tRtIyasya bhaGgasyAvakAzaH / ____asya bhaGgasya spaSTIkaraNArthaM padArthasvarUpasya samyagbodha AvazyakaH / ataH pUrvaM padArthasvarUpameva vicAryate / yo yastasmiMstattvamiti niyamAd mRnmayaraktavRtte ghaTe mRnmayatvaM, raktatvaM vRttatvaJca vartata iti jJAyate / dravya IdRzAzca ye ke'pi dharmA vartante te sarve'pi tasya paryAyA ucyante / sahabhAvI dharmo guNaH, kramabhAvI dharmo paryAya ___ 34. ad. ci... syAdavAcya eva.... syAt savAya 4 cha. anu ni35943 cha - gAthArtha : jyAre svadharmo ane paradharmonI apekSA rAkhIne yugapatuM eka ja zabdathI javAba meLavavAnI jijJAsA hoya che tyAre syAdavAcya eva mevo trI. maMga bhaNe che. yAre 'sva'35 ane '52'35... // bnnen| jo prazra hoya ane eka sAthe eka ja zabdathI javAba ApavAno hoya... tyAre A trIjo bhaMga Ave che. A trIjA bhaMgane samajatAM pahelAM padArthanA svarUpano barAbara paricaya karI laIe. yo yastasmiMstattvam.... he, he hoya tamA tapazu choya... bha3 ghaDo bhRnmaya cha, 27 cha, vRtta cha... to ghAmA bhRnmayatva cha, 2'tatva(27 ) , vRttatva (=vRttaust2.) che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthasvarUpavicAraH iti vivakSAvizeSavazAdeva guNAnAM pRthagupanyAsaH, anyathA te'pi paryAyA eva / kiJcaitanmRnmayatvaraktatvAdikaM tasya 'sva'rUpamityapyucyate / etacca pratyekaM 'sva'rUpaM kiJcidarthakriyAkAritvavizeSa sampAdayati / tathAhi-mRnmayatvasvarUpaM ghaTe jalazItIkaraNasAmarthyavizeSaM jale madhuratAvizeSasampAdanasAmarthyaJca sampAdayati / suvarNamayAdighaTe ya IdRksAmarthyAbhAvastatra mRnmayatvAbhAvaM vihAya ko'nyo hetaH? na kazcidityarthaH / hastasya vastrAdInAM vA raktIkaraNasAmarthya ghaTe raktimA sampAdayati / jale zItatvavizeSasya yadApekSikacirakAlInamavasthAnaM tatrApi raktatvaM sahakaroti / raktatvasya yatkimapIdRgiSTamaniSTaM vA kArya, tatsarvApekSamarthakriyAkAritvaM tatra vartate / ghaTo vRtto'sti, atastatra vRttAkRtyAlekhanasAmarthya vartate / bhUmisaMyogamavihAyaiva yadbhUlUMThanaM tatrApi vRttatvasya sahakAraM niSeddhaM kaH samarthaH ? / amadAvAdajatvaM tu ghaTe'lpabhAratvena vahanasaukarya sampAdayati-vahane kaSTahAsaM karotItyarthaH / jalasya zIghraM yatzItIkaraNaM dravyamAM AvA je koI dharmo rahyA hoya che e badhA enA 'paryAya' Doya. cha. guo 59 bhUNabhUta rIte to paryAya 4 cha... mAtra, sahabhAvI dharma hoya te guNa ane kramabhAvI dharma hoya te paryAya...." AvI eka cokkasa vivakSAnA kAraNe ja guNono svataMtra ullekha thAya cha... 4 // ii 59 me 2nA paryAya 4 cha. vaNI . bhRnmayatva, raktatva vagere enuM svarUpa paNa kahevAya che. A dareka svarUpa ghaDAne kaMIka ne kaMIka arthakriyAkAritva bakSe che. jemake mRtmayatvanA kAraNe ghaDAmAM pANIne amuka cokkasa prakAranI zItalatA bakSavAnuM. pANImAM koIka vizeSa prakAranI miThAza bheLavavAnuM sAmarthya (arthakriyAkAritva) Ave che. sonAnA ke pittaLanA ghaDAthI AvuM prayojana sarI zakatuM nathI. ghaDo rakta che. A raktatvanA kAraNe ghaDo hAtha-kapaDAMne lAla karI zake che... pANImAM amuka cokkasa prakAranI ThaMDaka jALavI zake che... lAlAzanA AvA je kAMI lAbha-nukazAno che e enA arthakriyAkAritvarUpa che. ghaDo Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 tatsAmarthyamapyamadAvAdajatvaM sampAdayati / jalazItIkaraNasAmarthyarUpaM nUtanatvaparyAyamapahAya yatzIghraM tatsAmarthyAbhAvarUpaprAcInatvaparyAyagamanaM (rIDhA thaI javeM-iti bhASAyAM) tatrApyamadAvAdajatvasya prabhAvaH / tathA jalasya yacchIghraM zItIkaraNaM tatra nUtanatvadharmasyApi sahakAraH / evaM hasta-vastrAdInAM sparzamAtreNa raktIkaraNe tathA ISadAghAte'pi vinazane nUtanatvadharmasya prabhAvaH / tadviparItasya prAcInatvadharmasya tu tadviparItamevArthakriyAkAritvaM jJeyam / prAcIno ghaTo svagandhena na jalamAvAsayati, nUtanastvAvAsayatItyAdikamapyatrAnusandheyam / pAkavazAdraktIbhUtasya ghaTasya bhAge kasmiMzcit pAkAdhikyAcchyAmatvaM jAtam / atyalpadezAvacchinnamapi tat zyAmatvaM jalasya zItIkaraNAdau ghaTakArye svaprabhAvaM darzayatyeva, asmAbhiH sa budhyeta na vetyanyadetat / vRtta che. mATe enAthI vartuLa dorI zakAya che. ene gabaDAvI zakAya che. ghaDo amadAvAdI che. mATe vajanamAM halako hoya che (tethI vahanamAM saraLatA-kaSTaddAsa kare che), ne pANIne jaldI ThAre che . (ema jaldI rIDhA thaI javuM, jaldIthI phUTI javuM.... A badho paNa enA amadAvAdIpaNAMno prabhAva che...) ghaDo jUno thAya che eTale ke rIDho thAya che. to e pANIne TharavA deto nathI... arthAt kaMIka UMcA uSNatAmAnane apekSAe dIrdhakALa jALavI rAkhavAnuM e kAma kare che.... vadhAre rIDho thAya to TharelA pANIne paNa pAchuM garama karavAnuM kAma kare che... sAmAnya Takkara lAge to enI sAme TakI rahevAnuM kAma kare che. (navo ghaDo sAmAnya TakkarathI paNa phUTI jAya che...) ghaDAnuM navApaNuM kapaDAMne raMga lagADavo...pANIne jaldI ThAravuMpotAnI sugaMdha bheLavavI. vagere kAma kare che. ghaDAnuM nAnu-moTuM pariNAma evA ochAvadhAre pANIne dhArI rAkhavAnuM kAma kare che... pAka ApatI vakhate Akho ghaDo lAla thaI gayo. paNa amuka jagyAe vadhAre pAka thavAthI kALo DAgha paDI gayo che... ATalo A kALo bhAga paNa pANIne ThAravA vagere kAryamAM potAno cokkasa bhAga bhajavato ja hoya che... bhale ApaNe enI noMdha laI zakIe ke nahIM. e eka alaga vAta che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sva'rUpANAM saprayojanatvam 21 tatazca ghaTasya yAni kAnicicchatazaH svarUpANi, tasya sarvasya 'sva' rUpasya svakIyaM svakIyaM kiJcitprayojanaM bhavatyeva, yasya kimapi prayojanaM nAsti, tAdRgekamapi svarUpaM ghaTasya na bhavatyeva / etattu yuktayApi saGgatameva, anyathA ( = niSprayojanasyApi' sva 'rUpasya sambhava ityarthaH ) zazazRGge'pi tAdRzAM svarUpANAM sadbhAvApattiH / itthamapyetanmantavyaM-raktatvasya yatprayojanaM satyeva tatsampAdanasAmarthye 'rakte 'ti padamaucitIM bhajeta, anyathA zyAmamapi ghaTamuddizya rakteti padaM kathaM na pravarteta ? amadAvAdajatvasya yatprayojanaM tadasampAdayannapi ghaTo yadyamadAvAdaja ucyeta, tarhi vApIjamapi ghaTamuddizya 'amadAvAdajo'yamityucyatAm / tatazca ghaTasya ye ye dharmAH - svarUpANi paryAyA iti yAvat te sarve'pi saprayojanA eva / yatasteSAM prabhAvAd ghaTastattat prayojanaM sampAdayati- arthakriyAM karotItyarthaH, ataste'rthaparyAyA ityucyante / Ama ghaDAnA je kAMI seMkaDo 'sva'rUpa che e dareka 'sva'rUpanuM potapotAnuM kaMIka ne kaMIka kAma to hoya ja che.. jenuM kazuM ja kAma (prayona) na hoya jevuM ardha 4 'sva' 35 dhaDAnuM hotuM nathI... AA vAta yogya paNa che ja. nahIMtara to (arthAt jenuM koI ja prayojana na hoya evA niSprayojana 'sva'rUpa paNa saMbhavita hoya to to) evA 'sva'rUpa zazazcaMgamAM paNa mAnavAnI Apatti Ave. bIjI rIte kahIe to lAlAzanuM je prayojana che te sAranAro hoya to ja ghaDAne 'lAla' kahI zakAya ne? amadAvAdIpaNAMnA prayojanane sAranAra na hoya e ghaDAne paNa jo amadAvAdI mAnavAno hoya to to dezIghaDAne ke vApIyAghaDAne paNa 'amadAvAdI ghaDo' kahevAno prazna Ave ja e spaSTa che. khAma naDDI thayuM } ghaDAnA ke the 'sva'35 che... dharmo che... paryAya che... e dareka prayojanavALA che... te te dharmanA prabhAve ghaDo te te prayojanane arthane sAre che, mATe jA hare 'sva'35 'arthaparyAya' uhevAya che. = Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 ato'dhikRtasya ghaTasyAmadAvAdajatva-raktatvAdayo ye svaparyAyAste sarve'rthaparyAyA iti nizcitam / catuSkoNAkRtyAlekhanAdikaM catuSkoNatvasya prayojanam / jinAlayabhUmisampAdanArthaM vimalazAhamantriNA catuSkoNA mudrAH kArApitAH / ato jJAyate yad vRttamudrANAM yatsAmarthya nAsIt taccatuSkoNamudrANAmAsIditi / tatazca catuSkoNatvamapyarthakriyAkAritvenArthaparyAya iti nizcIyate / evaM suvarNamayatva-vApIjatva-zyAmatvAdayo'pi saprayojanatvenArthaparyAyA jJeyAH / parantu ghaTe'dhikRte teSAmasattvAtte tasya 'para' paryAyA ucyante / iha jagati taistairvastubhiH sampAdyamAnAni yAni prayojanAni sampAdayitumadhikRto ghaTo'samarthastatprayojanasampAdakAstattadvastugatA ye dharmavizeSAste sarve'dhikRtasya ghaTasya 'para'paryAyAstattadvastunastu 'sva'paryAyA iti paryavasito'rthaH / vastu vRttAkAra hoya to jema enuM cokkasa prayojana hoya che.. ema anya vastu corasa hoya to enuM paNa koIka cokkasa prayojana hoya che ja. jemake enAthI corasa doravo... nIti prAmANikatAnuM vadhAre zuddha pAlana goLa suvarNamudrAothI zakya nahotuM - ne corasa mudrAothI zakya hatuM... to vimalazAhamaMtrIe jinamaMdira mATe bhUminuM saMpAdana karavA spezyala corasa suvarNamudrAo banAvaDAvI hatI ne? paNa corasapaNAnuM AvuM prayojana adhikRta vRttaghaDAthI sarI zakatuM nathI. mATe corasapaNe e adhikRta ghaDAno "para"paryAya kahevAya che. "para"rUpa kahevAya che. ema vApIyAghaDAnuM paNa kaMIka vizeSa prayojana hoya che. e prayojanane ghaDAnuM vApIyApaNuM sAre che. mATe vApIyApaNuM e arthaparyAya to che ja. paNa adhikRta ghaDAthI e prayojana sarI zakatuM nathI. mATe vApIyApaNuM e adhikata ghaDA mATe "para"rUpa che. A rIte je je prayojana vizvamAM saMbhavita che, anya cIjothI sarI zake che. paNa adhikRta ghaDAthI sarI zakatA nathI. te te prayojanane sAravAra te te cIjanA e "svarUpa che ne adhikRta ghaDA mATe pararUpa che - "para"paryAya che. amadAvAdI ghaDA karatAM kaMIka vadhAre vajana hovA chatAM anyaghaDAnI apekSAe ochuM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para 'paryAya 23 vApIjaghaTasyAmadAvAdajaghaTApekSayA'vasthAnakAlo'dhiko bhavati / jalazItIkaraNasAmarthyavAn kAlo'pyadhiko bhavati / amadAvAdajaghaTApekSayeSadadhikabhAratve'pyanyaghaTApekSayA'lpabhAratvena vahanasaukaryamapi bhavati / etAdRkprayojanavAn kazcinaro vApIjaM ghaTamanveSTaM nirgataH / adhikRtamadAvAdajaM ghaTaM dRSTavAnapi sa na hRSTo na vA'nveSaNapravAsAduparataH / tatazcAdhikRto ghaTo'stu na vA na tadapekSayA ko'pi vizeSaH / atastadapekSayA'dhikRtasya ghaTasya nAstitvameveti vApIjo ghaTo'sti na veti prazre svaprayojanamapekSya tena pRSTe sati syAnAstyevetyevocyate / iha jagatyanantAH padArthA vidyante / taizcAnantaiH padArthaiH sampAdyamAnAnyanantAni prayojanAni santi / yadyapyeSAmanantAnAM prayojanAnAM yaH sampAdako bhavettAdRg na ko'pyekaH padArtho vidyate, tathApi tAdRzaM kaJcitpadArthamasatkalpanayA vayaM kalpayAmaH / tatazca sarvArthakriyA vajana. ne tethI vahana karavAmAM saraLatA... ne amadAvAdI ghaDA karatAM TakAupaNuM vadhAre... vagere vApIyAghaDAnA prayojana che. eka vyaktine AvuM prayojana UbhuM thayuM che. e ghaDAnI zodhamAM nIkaLyo che. ene amadAvAdI ghaDo dekhAyo. paNa enAthI ene koI harakha thavAno nathI ke enI zodha aTakI javAnI nathI... eno artha e ja thAya ke adhikRta ghaDo enA mATe na hovA tulya ja che. mATe enI apekSAe adhikRta vaDe cIceva... rUpa banI rahe che. e rIte je je prayojanane e sArI zakato nathI te te dareka prayojananI apekSAnA saMdarbhamAM adhikRtaghaDo na hovA barAbara ja che, mATe yAtrIva ja kahevAya che. vizvamAM anaMtA padArtho che. ne e anaMtA padArthothI saratA hoya evA anaMtA prayojano che. A sarva artha prayojanone sArI zakato hoya evo alabat koI eka padArtha che nahIM. paNa ApaNe kalpanA karIe ke dhAroke Avo koI eka padArtha vizvamAM astitva dharAve che je saMbhavita sarva arthaprayojanone sArI zake che...arthAt emAM sarva arthakriyAkAritva che. to AvA padArtha mATe cAyaeNva kahevAnuM na Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 kAritvasya tasmin sattvAttamuddizya syAdastyeveti na vaktavyaM syAdapi tu sarvathA'styevetyeva vaktavyaM syAt, kathaJcinnAstitvAkSepakasya syAtkArasya viruddhatvAt, kathaJcinnAstitvasyAsattvAt, ekasyApyarthakriyAkAritvasyAbhAvasyAbhAvAt / idamatra hRdayam-naikamapi tAdRkprayojanamiha jagati vidyate yatsampAdakatvAbhAvaH kalpite'smin padArthe vartate / ata ekasyApyarthakriyAkAritvasya tasminnabhAvo na vartate yadapekSayA nAstitvaM syAt / tatazca syAtkAraprayogo'nAvazyaka eva, kathaJcinnAstitvA''kSepaNArthameva tasyAvazyakatvAt / evaJca syAdastyeveti prayogasyAkartavyatvAt sarvathA'styevetyeva vaktavyaM syAt / itthamapyetannizcIyate-niSprayojano dharmaH ko'pIha jagati padArthe vA na vidyata iti tu pUrvaM nizcitam / tatazca sarve dharmAH kalpite'sminpadArthe vartanta eveti mantavyameva, sarvaprayojanasampAdake'smin kalpite padArthe tattatprayojanAnukUlAnAM dharmANAM keSAJcidapyavidyamAnatvAsambhavAt, raheta... paNa sarvathAva ema ja kahevAnuM raheta. kAraNake koIpaNa prayojananA arthInuM kAma enAthI sarI ja javAnuM che. koI prayojana evuM bacyuM ja nathI ke jenI apekSAe e padArtha mATe racAzIva kahevAnuM UbhuM rahe. bIjI rIte kahIe to te te sarvaprayojanone anukULa te te sarvadharmo e padArthamAM rahyA ja che. (nahIMtara to = arthAtu amuka dharma paNa jo na rahyo hoya to, e dharmasAdhya prayojana enAthI sarI zake evuM saMbhave ja nahIM. ane A sivAya to koI dharma vizvamAM kyAMya che ja nahIM, kAraNa ke jenuM koI prayojana na hoya evo koI dharma vizvamAM kyAMya hovo saMbhavita nathI.) ApaNe chabastho paNa A nirNaya karI zakIe chIe, kAraNake Avo dharma mAnavAmAM koI pramANa ja nathI. duniyAnI evI koI ghaTanA che ja nahIM ke je AvA dharmane na mAnavAmAM asaMgata karI jatI hoya.. ne tethI pachI ene saMgata TheravavA mATe e dharmane mAnavo Avazyaka banI jato hoya. eTale vizvamAM niprayojana koI dharma che nahIM... ne saprayojana je koI dharmo che te badhA to e dhArelA sarvaprayojanasAdhaka padArthamAM mAnavA ja paDe che... eTale je Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ko'pi sarvathA'styeva tadavidyamAnadharmasampAdyaprayojanasampAdaka tvAbhAvaprasaGgAt, tatazca saprayojanebhya etebhyo dharmebhyo'nyasya dharmasyAbhAvAt sarvadharmAstitvasyAvazyakatvAdyathA mRnmayatvaM vartate tathA suvarNamayatvAdikamapi, yathA vRttatvaM vartate tathA catuSkoNatvAdikamapi, yathA raktatvaM vartate tathA zyAmatvAdikamapItyAdikaM mantavyameva / tatazca yathA tasya kalpitasya padArthasya mRnmayatvena vRttatvena raktatvAdinA cAstitvaM tathA suvarNamayatvAdinA catuSkoNatvAdinA zyAmatvAdinApyastitvameva, na ko'pi sa dharmo vidyate yena tasya nAstitvamapi syAditi syAtkAro'nAvazyaka eva, niSprayojanatvAt, kathaJcinnAstitvAkSepaNarUpasya tatprayojanasyAbhAvAt / tathA mRnmayatvasuvarNamayatvAdinA sarveNa rUpeNAstitvasyaivAstitvAt sarvathA'styeveti prayoga AvazyakaH syAditi / kintvayaM tu kalpanAzilpanirmita eva, na vastutaH ko'pi padArtha etAdRzo vartate yamuddizya sarvathA'styeveti vaktavyaM syAt / vastutastu ye ye padArthA vidyante te sarve prayojanavizeSANAM keSAJcideva sarvaprayojanasaMpAdaka hoya Avo jo koI eka padArtha hoya to sarvadharmo enA mATe "svarUpa ja banI jaze. "para"rUpa banI zake evo koI dharma bacaze ja nahIM. "para"rUpa nathI. mATe nAstitva kahevAno avasara ja nathI... ane koI ja prakAranuM nAstitva che nahIM, eTale astitva je kahevAnuM che ane cAl lagADavAnI jarUra rahe nahIM, kAraNake kathaMci nAstitva hoya to ja ene kheMcI lAvavA mATe - enuM saMkalana-sUcana karavA mATe yAt pada vAparavAnuM hoya che. mATe, dhAroke Avo koI padArtha vizvamAM hoya ke je sarvaprayojanone sAranAra hoya to e padArthanuM astitva "syAd astitva na rahetAM "sarvathA astitva banI 4Aya... bheTale 3 bhenA bhATe sarvathA'styeva 04 vArnu 23. paNa Avo koI padArtha che nahIM. mATe sarvathAyaeNva ema kahI zakAtuM nathI. ane je je padArtho che te badhA amuka-amuka prayojananA ja saMpAdaka che. zeSa prayojananA saMpAdaka nathI. mATe dareka padArtho mATe amuka dharmo "svarUpa che, ne amuka dharmo "para"rUpa che. ne tethI dareka Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 sampAdakAstadanyeSAM prayojanavizeSANAM tvasampAdakA eveti tasya tasya sarvasya padArthasya keciddharmavizeSA eva 'sva'rUpaM, tadanye tu dharmavizeSAH 'para'rUpameva / atastaM taM sarvaM padArthamuddizya syAdastyevetyeva prayogo na tu sarvathA'styevetyapi / tathA, yathA naikamapi padArthamuddizya sarvathA'styeveti prayogaH kriyate tathA naikamapi padArthamuddizya sarvathA nAstyevetyapi prayogaH kriyate, yasya naiko'pi dharmaH 'sva'rUpametAdRzasya padArthasyeha jagatyabhAvAt, zazazRGgAdestu kalpanAzilpamAtranirmitatvAt / tatazca yo yo dharmastasya vivakSitasya padArthasya 'sva'rUpaM tadapekSayA'stitvasyApyAvazyakatvAttadAkSepakasya syAtkArasyAvazyaMprayoktavyatvAt syAnnAstyevetyeva prayogaH, na tu sarvathA nAstyeveti / ayamatra sAro labdhaH-adhikRtasya ghaTasya mRnmayatva-vRttatvAdayaH 'sva'rUpANi tadapekSayA ca syAdastyeveti prathamabhaGgaH, suvarNamayatva-catuSkoNatvAdayastu 'para'rUpANi, tadapekSayA ca syAnAstyeveti dvitIyabhaGgaH / mRnmayatva-suvarNamayatvAdayaH sarve'pyartha pArtho bhATe syAdastyeva bhane syAnnAstyeva mA panne ! 4 53 cha. (4 oI 4 prayozanane sArato na hoya.... arthAta o 04 dharma jenuM "sva" rUpa na hoya.... Avo koI padArtha paNa A vizvamAM che ja nahIM. mATe sarvathA nAyaeNva AvuM paNa koI ja padArtha mATe kahI zakAtuM nathI... zazazRMga, puSpa, bharoma.... SaSThabhUta.... vagere zo prayasita cha... 59. tavAya o vAstavi: pArtha // vizvamA che nahI... mAtra utpn| .) A badhI vicAraNAthI TUMkamAM ATaluM nizcita thayuM ke -- adhikRta ghaDA mATe mRtmayatva, vRttAkAra vagere "svarUpa che. enI apekSAe syAdastyeva bhevo prathama bhAve cha. ane. suvarNamayatva, yatuDo1512 vagere "para"rUpa che ne enI apekSAe yAtrIkveva evo bIjo bhaMga Ave che. ane A mRnmayatva, suvarNamayatva vagere badhA arthaparyAya che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmANAM svarUpAMzatvam paryAyAH / yadyapi mRdo ghaTApekSayA dravyatvaM, na tu paryAyatvaM, tathApi mRnmayatvasya ghaTadharmatayA paryAyatvaM prayojanavizeSasampAdakatayA cArthaparyAyatvamatroktamiti dhyeyam / ye tvarthaparyAyabhinnA vyaJjanaparyAyAH santi tAnagre vicArayiSyAmaH / atha prastutaM ghaTaM punaH prastumaH / ghaTe dravyApekSA ye mRnmayatvAdayo dharmAsteSAM ghaTasya 'sva'rUpatve'pi na paripUrNasvarUpatvamapi tu paripUrNasvarUpasyaikAMzatvameva, vRttatvAdInAmanyeSAmapArANAM dharmANAM ghaTasvarUpaghaTakatvAt / evaM ghaTe'rthakriyAkAritvavizeSasampAdakA amadAvAdajatvabhUmisthatvAdayo ye kSetrApekSA dharmAste'pyarthaparyAyatvamAdAya tatsvarUpa (alabat ghaDAnI apekSAe 'mATI' e dravya che... paryAya nathI... paNa mRnmayatva e ghaDAmAM rahela hovAthI eno dharma che. ne e paNa amuka prayojana sAranAra che... mATe arthaparyAya tarIke eno ahIM ullekha karelo che, e jANavuM.) 27 (je arthaparyAyarUpa nathI hotA evA paNa vyaMjanaparyArUpa je dharmo padArthomAM hoya che enI vAta ApaNe AgaLa karIzuM.) have ghaDA aMgenI vicAraNAne AgaLa calAvIe.... ghaDo kayA dravyathI banelo che? arthAt e mRnmaya che? suvarNamaya che? pittaLamaya che? AmAMnuM je hoya e ghaDAnuM 'sva'rUpa che. paNa paripUrNa 'sva'rUpa nathI. kAraNake ghaDAnA to AvA aneka 'sva'rUpa che. eTale mRtmayatva vagere adhikRta ghaDAnA paripUrNa 'sva'rUpano eka aMza che. ema ghaDAnuM kayuM kSetra che? utpattikSetra ane sthitikSetra.... A paNa eka-eka aMza che. jema utpattikSetranA kAraNe AvatA amadAvAdIpaNuM... vApIyApaNuM... vagere 'sva'rUpa hoya che ema sthitikSetranA kAraNe AvatA dharmapaNa arthaparyAyarUpa banIne 'sva'rUpa banatA hoya che. jemake gujarAta-mahArASTramAM amadAvAdI ghaDo pANIne ThaMDuM karIne zAtAprada bane 4 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 tvamanubhavanti / ata eva gUrjara-mahArASTrAdidezeSu jalaM zItIkRtya zAtAprado bhavannamadAvAdajo ghaTa: kazmIrAdiSu jalamatizItIkRtyAzAtAprado bhavitumapyarhati / yadvA jalaM zItaM kRtavAn bhUmistho ghaTa upagavAkSaM vedikAstho bhUtvA jalaM zItataraM karoti / / tathaiva ca zizirajatvAdayaH kAlApekSA varNa-gandha-rasa-sparzasaMsthAnavizeSAdirUpAzca bhAvApekSA dharmA ghaTasyArthaparyAyA eva, tattatprayojanavizeSAnukUlatvAt, ata eva te'pi ghaTasvarUpasya pRthak pRthagaMzabhUtA eva / IdRzAH sahasrazo'zabhUtA dharmAH sammIlya ghaTasya sampUrNaM 'sva'rUpaM nirmAnti / ebhyazca svarUpaghaTakIbhUtebhyo dharmebhya kenaciddharmavizeSeNa sAdhyasya prayojanasya kadAcit kazcijjIvo'rthI bhavet, kadAcittu tadanyena dharmavizeSeNa sAdhyasya prayojanasya / adhikRtaM mRnmayAmadAvAdajaraktaM ghaTamapekSya yadi vicAryate, tadA che. paNa e ja ghaDo kAzmIramAM pANIne khUba ThaMDuM karIne zaradI dvArA azAtAprada paNa banI zake. athavA bhUmi para rahelo ghaDo pANImAM sAmAnya ThaMDaka lAve ne bArI pAse Tebala para rahelo ghaDo vizeSa ThaMDaka lAve. ema zizirajanyatva vagere rUpe kALasaMlagnadharma paNa, ghaDAnA 'sva'35no meM aMza cha. me 4 rIte varga-2sa-4-sparza- 2... vagere saMlagnadharmo paNa eka-eka aMzarUpa hoya che. AvA seMkaDo aMzothI ghaDAnuM paripUrNa "svarUpa baneluM hoya che. A judA-judA aMzasaMlagna judA-judA dharmomAMthI kyAreka koIka dharmasAdhya prayojanano jIva arthI banyo che, to kyAreka anya dharmasAdhyaprayojanano arthI banyo hoya che. mRnmaya, amadAvAdI, vRttAkAra je ghaDo ApaNI vicArANAdhIna che, tenI apekSAe vicArIe to. (1) kyAreka amadAvAdI ghaDAthI sAdhya prayojanano arthI hoya. (2) syAre bhRnmayacathI. sAdhya prayonano arthI Doya... (3) syA26 vRtt5||thii. sAdhya prayo4nano athA. loya... Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praznAnAM prayojanAnusAritvam kadAcidamadAvAdajaghaTasAdhyasya prayojanasyArthI bhavet, kadAcinmRnmayaghaTasAdhyasya prayojanasyArthI bhavet / evaM kadAcid vRttaghaTasAdhyasya, amadAvAdajavRttaghaTasAdhyasya vA'madAvAdajamRnmayaghaTasAdhyasya vA mRnmayavRttaghaTasAdhyasya vA mRnmayAmadAvAdajavRttaghaTasAdhyasya vA prayojanasyArthI bhavet / tatazcAdhikRtaM ghaTamuddizya tasya prayojanAnusArI yathAkramaM ghaTo'madAvAdajo na veti, mRnmayo na veti vA, vRtto na veti vA, amadAvAdajavRtto na veti vA amadAvAdajamRnmayo na veti vA, mRnmayavRtto na veti vA, mRnmayAmadAvAdajavRtto na veti vA prazna uttiSThati / uttaraM tu sarvasyApyasya syAdastyevetyeva / kadAcittu tasyaikamadAvAdajaghaTasAdhyaM prayojanaM dvitIyaJca vRttaghaTasAdhyamityevaM dve prayojane bhavataH / tathA ca tasya ghaTo'madAvAdajo na vA ? vRtto na veti dvau praznAvuttiSThataH / anenaiva prakAreNa prayojanAnusAriNo ghaTo'madAvAdajo na vA ? mRnmayo na veti, ghaTo mRnmayo (4) kyAreka amadAvAdI-vRtta ghaDAthI sAdhya prayojanano arthAM (5) kyAreka amadAvAdImRnmaya ghaDAthI sAdhya prayojanano arthI (6) kyAreka mRtmayavRtta ghaDAthI sAdhya prayojanano arthI hoya... (7) kyAreka mRtmayaamadAvAdIvRtta ghaDAthI sAdhya prayojanano arthI hoya.... hoya...... hoya. 29 A 7 paristhitimAM enI jijJAsAnusAra e kramazaH ghaDo mahAvAhI che ? mRnmaya che ? vRtta che? samahAvAhI vRtta che? samahAvAhI mRnmaya che? mRnmayavRtta che? mRnmaya amadAvAdIvRtta che? AvA prazno pUcho... ne harekSmAM bhavAja syAdastyeva // 4 khApavAnI rahethe... ema kyAreka ene be alaga-alaga prayojana UbhA thayA hoya ke jemAMthI eka amadAvAdI ghaDAthI sare evuM hoya ne eka vRtta ghaDAthI sare evuM hoya... to e ghaDo amadAvAdI che? vRtta che? evA be prazno pUchaze.... khAne 4 anusarIne mahAvAhI che? mRnmaya che?... mRnbhaya Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 na vA ? vRtto na veti, ghaTo'madAvAdajo na vA ? mRnmayo na vA ? vRtto na vetItyevamAdayaH prazrasamUhA avagantavyAH, uttaraM tu sarvatra syAdastyevetyeva, praznaviSayANAmadAvAdajatvAdInAM dharmANAM 'sv'ruupvAt | tathA yadA tasya vApIjaghaTasAdhyaM prayojanaM bhavettadA ghaTo vApIjo na veti praznaH, syAnAstyevetyuttaraM, vApIjatvasyAdhikRtaghaTApekSayA 'para'rUpatvAt / evameva suvarNamayaghaTena yadvA catuSkoNaghaTena, yadvA vApIjacatuSkoNaghaTena yadvA suvarNamayacatuSkoNaghaTena yadvA vApIjasuvarNamayacatuSkoNaghaTena sAdhyaM yat prayojanaM tadbhavet tadA tasya ghaTo suvarNamayo na veti yadvA catuSkoNo na veti yadvA vApIjacatuSkoNo na veti yadvA suvarNamayacatuSkoNo na veti yadvA vaapiijsuvaifmayevatuLo na veti prazna: sAmave, sarvatro tu cAnnastyev, pRSTAnAM dharmANAM 'para'rUpatvAditi / che? vRtta?.... amadAvAdI che? mRtmaya che? vRtta che?.... vagere praznasamUho paNa samajI levA.. A badhAmAM javAba caceva Avo ja hoya che... kAraNake A badhA adhikRta ghaDAnA "svarUpa che. ghaDo A badhA prayojanone sArI zake che..... vaLI kyAreka jIva vApIyAghaDAthI sAdhya prayojanano arthI banyo hoya che. tyAre ene prazna UThe che - ghaDo vApIyo che? jeno javAba cArIyeva ApavAno rahe che. ema, pittaLanA ghaDAthI, corasaghaDAthI, vApIyA corasaghaDAthI, corasa pittaLanA ghaDAthI.. vApIyA corasa pittaLanA ghaDAthI.. AvA badhA ghaDAthI sAdhya prayojana UbhuM thayuM hoya ne tadanusAra ghaDo pittaLano che? vagere je prazna UThe e badhAmAM paNa strItye ja javAba hoya che. ema pittaLanA ghaDAnuM ane corasaghaDAnuM. ema be prayojana UbhA thayA hoya to ghaDo pittaLano che? corasa che? evA be prazno UbhA thAya che. A rIte anya prazna samUho paNa prayojana samUhane anusarIne thAya che. paNa A badhAmAM javAba to racIye A ja hoya che, kAraNa ke A badhA ja adhikRtaghaDA mATe "para"rUpa che. (arthAt Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojanAnAM vaividhyam tathA kadAcittasyArthino jIvasyaikaM suvarNamayaghaTasAdhyamanyattu catuSkoNaghaTasAdhyamityevaM dve prayojane sambhavetAm / tadA tasya dve prazre uttiSThataH, ghaTaH suvarNamayo na vA ? catuSkoNo na veti, samAdhAnaM ca syAnnAstyevetyeva, ubhayodharmayoH 'para'rUpatvAt / anenaiva prakAreNa prayojanasamUhAnusAriNo'nye'pi ghaTaH suvarNamayo na vA ? vApIjo na vetyAdayaH praznasamUhA avagantavyAstatsamAdhAnaM ca syAnAstyevetyavagantavyam / _ nanu tRtIye bhaGge prastute'pi prathamadvitIyAveva bhaGgau kimiti nirUpyete, tRtIyo nirUpyatAmiti / dhIro bhava, tRtIya eva prastutaH, sa eva ca nirUpyate, kintu tadbodhasaukaryArthaM pUrva prathamadvitIyau vicAritau, adhunA tu tadarthameva pUrvaM caturthaM bhaGgaM kiJcidvicArayAmastadanantaraM sulabhabodhaviSayIbhUtaM tRtIyam / tathA ca kadAcittasya jIvasya dve prayojane saJjAte, ekaM mRnmayaghaTasAdhyaM dvitIyaM ca catuSkoNaghaTasAdhyam / tathA ca tasya ghaTo mRnmayo na vA ? catuSkoNo na veti dvau prazrAvuttiSThataH / tatra mRnmayatvamadhikRtasya ghaTasya 'sva'rUpaM catuSkoNatvaM tu 'para rUpam / ataH 'syAdastyeva mRnmayaH syAnnAstyeva catuSkoNaH' ityuttaraM deyam / tacchrutvA mama prathamaM prayojanaM sampadyetAnena ghaTena, na tu dvitIyamiti yathArtho sAt pittaLano nathI ja, sAt corasa nathI ja. syAt pittaLano corasa nathI 4.... pore 4ANI .) ve, syAre hone ke prayo4 mA thayA ... me prayojana evuM che je mRnmayaghaDAthI sAdhya che.. ne bIjuM prayojana evuM che je corasaghaDAthI sAdhya che. eTale ene ghaDo mRtmaya che? corasa che? AvA be prazno UbhA thAya che. adhikRta ghaDA mATe, AmAMthI mRnmayatva e "svarUpa che ane catuSkoNAkAra e pararUpa che. eTale ene syAdastyeva mRnmayaH, syAnnAstyeva catuSkoNaH pAvo 415 mA5vAmai Ave che. enAthI e samajI jAya che ke mAruM prathama, mATInA ghaDAnuM je prayojana che te sarI jaze... paNa bIjuM corasa ghaDAnuM je prayojana Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-6 bodhastasyodeti / etacca syAdastyeva syAnnAstyevetyuttaraM saptabhaGgayAzcaturtho bhaGgo yo'gre'dhikaM yathAsthAnaM vicArayiSyate / 32 mRnmayavRttaghaTe nAsAdhyaM suvarNamayacatuSkoNaghaTe nApyasAdhyaM kevalaM mRnmayacatuSkoNaghaTenaiva sAdhyaM kiJcidviziSTamekaM prayojanamapi kadAcit kasyacit sambhavati / tatazca tasya svaprayojanAnusArI ghaTo mRnmayacatuSkoNo na veti prazna uttiSThati / atra ghaTo mRnmayo na vA ? catuSkoNo na vetyevaM na dvau pRthakpraznAvapi tveka eva mRnmayatva - catuSkoNatvadharmayoryugapadullekhavAnakhaNDaH praznaH / ata eva uttare'pi syAdastyeva mRnmayaH syAnnAstyeva catuSkoNa ityevaM pRthagullekho nApekSitaH, api tUbhayoryugapadullekha evApekSitaH / tatazca syAdastyevasyAnnAstyeveti caturthabhaGgo na samucitaH, yugapadullekhAbhAvAt, nApi syAdastyeveti prathamabhaGgaH, catuSkoNatvasya 'para 'rUpatvAt, nApi syAnnAstyeveti dvitIyabhaGgaH, mRnmayatvasya 'sva'rUpatvAt / evaM prathamache te saravAnuM nathI... yA syAdastyeva, syAnnAstyeva khevo saptabhaMgIno cotho bhaMga che jene ApaNe AgaLa samajIzuM. paNa koI vyaktine eka ja viziSTa prayojana evuM UbhuM thayuM che ke je pUrve mRnmaya corasa ghaDAthI sarI gayuM hatuM... ne pharIthI evuM ja prayojana UbhuM thayuM che arthAt mRtmayatva ane corasapaNuM... A banne dharmo bhegA thaIne je prayojana sAdhI Ape evuM eka viziSTa prayojana UbhuM thayuM che. mATe e mATInA corasaghaDAnI zodhamAM nIkaLyo che... eTale ene prazna UThyo che ke ghaDo mRtmayacorasa che? A be alagaalaga prazno nathI... paNa eka ja akhaMDa prazna che... ne tethI ene eka ja akhaMDa javAba joIe che... be alaga-alaga javAba nahIM... eTale syAdastyeva mRnmayaH, syAnnAstyeva catuSkoNaH khAvo yothAlaMgano bhavAna ApI zakAto nathI.... A praznamAM mRtmayatva e 'sva'rUpa che ne corasapaNuM e 'para'rUpa che. ane banneno yugapat - eka sAthe eka ja praznamAM ullekha che. ane eTale eka ja zabdathI javAba ApavAno che... paNa vizvamAM evo koI zabda che nahIM je A jijJAsAne yathArtha rIte Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viziSTAbhAvAzaGkA dvitIyabhaGgayoranuttaratvAdapi tayordvayormizrarUpasya caturthabhaGgasyApyanuttaratvaM jJeyam / ato'sya praznasyottare syAdavAcya evetyeva vaktavyaM bhavati / ayameva saptabhaGgyAstRtIyo bhaGgaH // 6 // zaGkate paraH syAdavAcya itISTaM na, nAstyevetyucyatAM khalu / viziSTasya hyabhAvaH syAdasattve'nyatarasya tu // 7 // atra khalurevakArArtho bhinnakramazca / hizcaivakArArtho bhinnakramazca / tustu vizeSaNArthaH / tatazcAyamartho labhyate-syAdavAcya (eva) - ityuttaraM neSTam, syAnnAstyevetyevocyatAm / na kevalamubhayorasattva evApi tvanyatarasyAsattve'pi viziSTasyAbhAva eva syAditi / 33 ayamAzayaH-riktaghaTavadbhUtalamuddizya pRSTasya 'tatra jalavAn ghaTo'sti na vA ?' iti praznasya 'jalavAn ghaTo nAstItyevottaraM dIyate, vizeSyasya ghaTasya sattve'pi jalasya vizeSaNasyAbhAvAdviziSTasyApyabhAvAt / evaM prastute'pi syAnnAstyevetyevottaraM dIyatAm, ghaTo mRnmayacatuSkoNo na veti prastutasya praznasya 'ghaTe catuSkoNatvaviziSTamRnmayatvamasti na ve 'tyAkAre prazne paryavasIyamAnatvAt, ( vaiziSTyaM saMtoSI zake... mATe AvA avasare syAddavAnya vru evo javAba apAya che... khAzaya khe che } adhikRta ghaDo yorasa nathI, bhATe syAdastyeva DI zAtuM nathI.... mRnmaya che, bhATe syAnnAstyeva IDI zaDAtuM nathI... jane A banne javAba nathI kahI zakAtA, mATe e benA saravALArUpa cotho bhaMga paNa kahI zakAto nathI... mATe AvI jijJAsAnA saMdarbhamAM syAdavAcya eva jevo 44vAja khApavAnI rahe che... khA prastutamAM saptabhaMgIno trIjo bhaMga che. / / 6 / / ahIM koI zaMkA kare che gAthArtha : syAdavAcya.....Avo 4vAja mAnya nathI, senA jahale syAnnAstyeva 4 mahevuM bheje, aragaDe vizeSaNavizeSya anyataranA abhAvamAM viziSTano paNa abhAva ja hoya che. zaMkA - khAlI ghaDo hAjara che... paNa koIe prazna pUchyo che ke Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-7 sAmAnAdhikaraNyasambandhena jJeyaM), ghaTe vizeSyasya mRnmayatvasya sattve'pi vizeSaNasya catuSkoNatvasyAbhAvAdvizeSaNAbhAvaprayuktaviziSTAbhAvasya sattvAt / tatazca dvitIyena bhaGgenaiva jijJAsAyAstRptatvAdalaM tRtIyena bhaGgeneti cet ? // 7 // jijJAsAyAstaduttarajanyAyAstRpterayathArthatvAnna dvitIyobhaGgo'tra samIcIna iti samAdhAtumAha bodha ityAdi 34 'tyAM pANIvALo ghaDo che?' to javAbamAM 'nathI' (gatavAn To nAsti) ema ja kahevAya che. ema prastutamAM paNa, 'ghaDAmAM catuSkoNakAra viziSTa mRyatva che' Avo ja prazna phalita thato hovAthI javAbamAM 'nathI' kahI devAthI vAta patI jAya che. Azaya e che ke jema vikSita sthaLe ghaDo (=vizeSya) che, paNa pANI (=vizeSaNa) nathI to 'pANIvALo ghaDo che?' evA praznanA javAbamAM 'pANIvALo ghaDo nathI ja' ema ja kahevAya che, tema prastutamAM, adhikRtaghaDAmAM mRyatva (=vizeSya) che, paNa catuSkoNAkAra (=vizeSaNa) nathI, to 'catuSkoNAkAra viziSTa mRtmayatva che?' arthAt 'ghaDo corasamRnmaya che?" AvA praznanA javAbamAM paNa 'catuSkoNAkAra viziSTa mRnmayatva nathI ja' arthAt 'ghaDo corasa mRnmaya nathI ja' AvuM ja kahevuM joIe. ane tethI yAzAstyava evo bIjo bhaMga kahI zakAto hovAthI A trIjo navo bhaMga kahevAnI zI jarUra che? // 7 // tamArI zaMkA mujaba bIjA bhaMgano javAba ApavAthI jijJAsAnI je tRpti thAya che te yathArtha nathI hotI, mATe ahIM bIjo bhaMga ucita nathI, evuM samAdhAna ApavA kahe che 1. nyAyanI paribhASAnA ajANa adhyetAo mATe - mATInA corasa ghaDAmAM catuSkoNAkAra paNa che ne mRtmayatva paNa che... eTale, A catuSkoNAkAra ane mRtmayatva samAna=eka che adhikaraNa jenuM evA samAsavigrahathI paraspara samAnAdhikaraNa kahevAya che. ane tethI nyAyadarzananI paribhASA mujaba sAmAnAdhikaraNyasaMbaMdhathI ahIM catuSkoNAkAraviziSTamRtmayatva kahevAya che. eTale 'ghaDo corasamRnmaya che?" Avo prazna ghaDAmAM catuSkoNAkAra viziSTa mRtmayatva che?' AvA praznarUpa ja banI jAya che... AmAM viziSTa=vALo. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhasya sandigdhatvam ___35 bodhaH sandigdha eva syAt kimiha nAsti vAsti kim ? / iti neSTaM samAdhAnamuhyatAM sUkSmabuddhibhiH // 8 // kimiha nAsti ? kiM vA'sti ? ityevaM sandigdha eva bodhaH syAditi nedaM samAdhAnamiSTam / etat sUkSmabuddhibhiH paNDitairuhyatAm / tathAhi riktaghaTavadbhUtalamuddizya dattasya 'jalavadghaTo nAstI'tyuttarasya lokavyavahArasammatatvaM nyAyadarzanasammatatvamapi ca manyAmahe / na caitAvataiva yathArthabodhajanakatvaM mantavyaM syAt / ayamAzayaH-yatra pradeze riktaghaTo'sti, (jalaM nAsti) tamuddizya yathA jalavadghaTo nAstItyuttaraM dIyate tathaiva yatra ghaTo nAsti jalaM tu vartate tamuddizya yatra ca jalaghaTobhayaM nAsti tamuddizya ca jalavadghaTo nAstItyevottaraM dIyate / tatazca prazrakArasya manaH vivakSite pradeze kiM ghaTo'sti jalaM nAsti, gAthArtha : ahIM zuM haze? athavA zuM nahIM hoya? e pramANe bodha saMdigdha ja thaze, mATe bIjA bhaMgano uttara barAbara nathI. sUkSmabuddhi paMDitoe A vAta barAbara vicAravI. samAdhAna- khAlI ghaDo hAjara hoya tyAre paNa pANIvALo ghaDo che?" evA praznanA javAbamAM, lokavyavahAramAM "nathI' ema kahevAya che ane naiyAyikane paNa A javAba mAnya che. paNa sUkSmatAthI vicArIe to jaNAya che ke A javAba barAbara nathI. nyAyanI paribhASAmAM ane viziSTAbhAva 53vAya che.. mA viziSTAmA 9 rIte. bhagato hoya che...(1)mAtra vizeSaNa(jaLa) hAjara hoya paNa vizeSya-(ghaTa) hAjara na hoya tyAre....Ane vizeSyAbhAvaprayukta viziSTAbhAva kahe che. (2)mAtra vizeSya(ghaDo) hAjara cha, 59. vizeSa (45) 42 nathI... tyAre... mAne vizeSamAvaprayu'taviziSTAmA 4 che. mane (3) vizeSa (45) tathA vizeSya(58) banne na hoya tyAre..A vakhate maLato viziSTAbhAva ubhayAbhAvaprayukta upAya che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrIsaptabhaGgIviMzikA-8 yadvA ghaTo nAsti jalamasti, yadvobhayaM nAstIti triSu sandeheSu DolAyamAnamevAvatiSThate, na kaJcidapi nirNaryaM kartuM pAryate / tatazca svasya yA jalavadghaTApekSA tatpUraNArthaM kiM kevalaM jalamAnetavyaM, yadvA kevalo ghaTa Anetavyo yadvobhayamAnetavyamiti nirNayasyApyabhAvAt sa kiM karotu ? nanUbhayamevAnayatu yenApekSA'pUraNAzaGkAgandho'pi nAvatiSTheteti cet ? na, gauravAspadatvAt, (riktasya) ghaTasya tatra mUlata eva vidyamAnatve'nyasya ghaTasyAnayane gauravasya spaSTatvAt / nanu bhavatu gauravaM ko doSa iti cet ? na, naiyAyikAnAM gauravAtyasahatvAt / uktaM ca taiH, kalpanAgauravaM yatra, taM pakSaM na sahAmahe / / kalpanAlAghavaM yatra, taM pakSaM tu sahAmahe // iti|| tatazca yasyottarasya dattasya sato'pi nirNayAbhAvaH, nirarthakaM ca gauravaM tasyottarasya samucitatvaM kathaM svIkartavyam ? na kathaJcida arthAt mAtra vizeSya(ghaDI) na hoya, mAtra vizeSa (45) / hoya ane banne (jaLa-ghaTa banne) na hoya. A traNe paristhitimAM jaLaviziSTa ghaTano abhAva hoya che ne tethI navo nAsti ema DevAya che. meTale jalavadghaTo'sti na vA? bhAvo prazna pUchanArane jalavadghaTo nAsti bhAvo 417 saiman 52. tyA vAstavi: | paristhiti che? eno nirNaya ja nahIM thAya, ke kharekhara ahIM jaLa che paNa ghaDo nathI..athavA ghaDo che paNa jaLa nathI ke jaLa ane ghaDo banne nathI...kAraNa ke A javAba A traNe paristhitine jaNAvI zake che. eTale traNe paristhitinI saMbhAvanA manamAM DokAyA karaze. paNa nirNaya kazo nahIM thAya. ane tethI potAnI jaLavad ghaTanI je apekSA che tenI pUrti mATe pote, mAtra jaLa lAvavAnI jarUra che? mAtra ghaDo lAvavAnI jarUra che ke banne lAvavAnI jarUra che? eno paNa nirNaya nahIM thAya. zaMkA- pANI ane ghaDo banne ja lAve.. eTale apekSAnI pUrti thaI 4 ya.. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 ubhayorabhAvanirNayApattiH pItyarthaH / etacca prastute'pi samAnameva / mRnmayavRttamadhikRtaM ghaTamadhikRtya pRSTasya 'catuSkoNAkAraviziSTamRnmayo ghaTo (catuSkoNAkAra viziSTamRnmayatvavAn ghaTo)'sti na veti praznasya syAnAstyevetyevaM dIyamAna uttare zroturatra ghaTe mRnmayatvameva bhavenna tu catuSkoNatvaM yadvA kevalaM catuSkoNatvameva syAnna tu mRnmayatvaM yadvobhayamapi na syAditi tisro'pi sambhAvanAH sphureyurna tu kazcidapi nirNaya iti / yasmAnna kazcinnirNayo bhavati taduttaramuttaratvaM kathaM labheta ? (taduttaramuttaraM kathaM manyeta ?) kiJca tenaiva praSTrA pUrvaM catuSkoNAkAraviziSTasuvarNamayatvavAn ghaTo'sti na veti prane paryavasaMzcatuSkoNasuvarNamayo ghaTo'sti na veti prazro yadi pRSTo bhavettadA catuSkoNAkArasya suvarNamayatvasya ca 'para'rUpatvAt syAnAstyevetyasyaiva pratyuttarasya deyatvena tat zrutvA ghaTe catuSkoNAkAro'pi nAsti suvarNamayatvamapi nAstItyeva nizcayaH kRto bhavet / tatazcAdhunA ghaTazcatuSkoNamRnmayo'sti na veti praznasyApi samAdhAna- paNa jo tyAM khAlI ghaDo ema paNa hAjara hoya to vaLI eka navo vadhArAno ghaDo lAvavAnuM gaurava zA mATe? Ama to naiyAyika atyaMta lAghavapriya che. eTale je javAba nirarthaka gaurava tarapha dorI jAya... e javAbane e yogya zI rIte mAnI zake? prastutamA 59 lj 4 che..... mRtmayavRtta ghaDo e adhikRta ghaDo che. catuSkoNAkAraviziSTamRnmaya ghaDo che? Avo prazna pUchAyo che.. syAnnAstyeva.... mAvo 4 mAvAmAM Ave to zrotAne traNamAMthI kaI paristhiti hovAno nirNaya thAya? mAtra catuSkoNAkAra ahIM nathI eno? mAtra mRtmayatva nathI eno? ke banne nathI eno? Ama to dhAro ke pUrve eNe ja, catuSkoNAkAraviziSTa suvarNano ghaDo che? (arthAt corasasuvarNaghaTa che?) Avo prazna pUchelo, ane enA javAbamAM zrIphleva AvuM sAMbhaLavA para, adhikRta daDAmAM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-8 syAnnAstyevetyuttaraM zrutvA'dhikRte ghaTe catuSkoNAkAro'pi nAsti mRnmayatvamapi nAstItyeva nizcayaH syAdyasya bhramatvaM nirvivAdameva, catuSkoNAkArasya ghaTe'sattve'pi mRnmayatvasya sattvAt / catuSkoNasuvarNamayo ghaTo'sti na veti prazne kathitaM syAnnAstyevetyutaraM zrutvA catuSkoNAkAraM suvarNamayatvaM cetyubhayamapi dharmaM 'para' rUpatvena nizcitavataH zrotuzcatuSkoNamRnmayo ghaTo'sti na veti prazne'vizeSeNa kathitaM syAnnAstyevetyuttarameva zrutvA'pyatraka eva dharmaH ' para 'rUpaM tadanyastu 'sva' rUpameveti nizcayaH kathamudayamAsAdayet ? yathAkathaJcittadudaye'pi vinigamakAbhAvAd dvayordharmayormadhye ko ghaTasya 'sva'rUpaM kazca 'para'rUpamiti viveko'pi kathamudayamAsAdayet ? tatazca vinigamakAbhAvAd dvayoreva 'sva'rUpatvaM dvayoreva vA 'para' rUpa 38 catuSkoNAkAra ane suvarNamayatva.... A banne rahyA nathI... A banne enA mATe 'para'rUpa che Avo nirNaya A zrotAe karelo hato. eTale have, catuSkoNAkAraviziSTa mRnmaya ghaDo che? AvA praznanA uttaramAM paNa jo myAnnAsyeva sAMbhaLavA maLe to ene, adhikRta ghaDAmAM catuSkoNAkAra ane mRtmayatva A banne nathI...A banne enA mATe 'para'rUpa che... evI ja pratIti thAya, je khoTI hovI spaSTa che, kAraNake mRtmayatva to 'sva'rUpa che. corasasuvarNamaya ghaDo che? AvA praznanA uttara tarIke kahevAyela syAzAstyava evA javAbane sAMbhaLIne corasAkAra ne suvarNamayatva... baMnene 'para'rUpa tarIke samajanAra zrotAne, 'corasamRnmaya ghaDo che?' evA praznanA uttaramAM paNa anynAdhikapaNe samAna rIte yAtrAsyeva ema sAMbhaLavA maLe, ne chatAM, ahIM bemAMthI eka ja 'para'rUpa che, bIjuM 'sva'rUpa ja che... AvuM zrotAne jANavA maLI jAya evuM mAnavAmAM koI pramANa nathI. vaLI kadAca e jANavA maLI jAya to paNa koI vinigamaka (=cokkasa nirNaya karAvI ApanAra dalIla) na hovAthI kayuM 'sva'rUpa? ne kayuM 'para'rUpa? e paNa zI rIte khabara paDe? eTale Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viziSTaM zuddhAn....nyAyo'pi na zreyAn 39 tvamanicchatA'pi mantavyameva syAditi syAnnAstyeveti dvitIyo bhaGgo na kathamapi samucitatvamaJcatIti / nanvastu tarhi syAdastyeveti prathamo bhaGga evAtra zreyAn, viziSTaM zuddhAnnAtiricyata iti nyAyAccatuSkoNAkAraviziSTamRnmayatvasya zuddhamRnmayatvAnatiriktatvAt, zuddhamRnmayatvasya ca ghaTe sattvAditi cet ? tanuM bhayorapi 'sva'rUpatvena nizcayApattiH / tathAhi pUrva vRttamRnmayo ghaTo'sti na veti prazne syAdastyeveti zrutvA vRttatvaM mRnmayatvaJcetyubhayamapi dharmaM 'sva'rUpatvena nizcitavataH zroturadhunA catuSkoNamRnmayo ghaTo'sti na veti prazne syAdastyevetyasyaivAvizeSeNa zravaNe catuSkoNatvasya mRnmayatvasya cetyubhayasyApi svarUpatvenaiva nizcaya ityatra na zaGkAlezo'pi / tasya ca nizcayasya bhramAtmakatve'pi na zaGkAlezo'pi mRnmayatvasya svarUpatve'pi catuSkoNatvasyAtathAtvAditi / vinigamakAbhAva hovAthI kyAM to bannene 'sva'rUpa mAnavA paDe ne kyAM to baMnene 'para'rUpa mAnavA paDe je banne galata che. zaMkA- syAnnAstyeva 4vAja jarAjara nathI, khe to samabhaya che... paNa sthAvartyatra evo ja javAba ApI devAmAM Ave to? Azaya e che } naiyAyiDe kheDa niyama mAneso che. viziSTaM zuddhAnnAtiricyate ... viziSTapadArtha (=vizeSaNayukta vizeSya) zuddha (=vizeSaNarahita mAtra vizeSya) padArthathI bhinna hoto nathI. (jemake-tarjanI AMgaLI para lAla paTTI lagAvavAmAM Ave to lAlapaTTIvALI tarjanI AMgaLI(viziSTa) thAya. paNa eTalA mAtrathI e kAMI tarjanI AMgaLI maTIne alaga thaI jatI nathI.) eTale prastutamAM catuSkoNAkAraviziSTamRtmayatva e mRtmayatva karatAM kAMI alaga nathI... ane mRtmayatva to adhikRta ghaDAmAM che ja. mATe svAsyeva evo ja javAba ApI daIe to? samAdhAna- to paNa ghaNA prazno nirmANa thaze... vRttAkAraviziSTa bhRnmaya ghaTa che? khAvA praznanA 4vAjamA syAdastyeva uhevAye... ne tyAre vRttAkAra ane mRtmayatva banne 'sva'rUpe samajAyelA... eTale Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 8 tathA yadi kazcinmRnmayatvaviziSTacatuSkoNo'sti na vetyAkAraM praznaM pRcchati, tadA mRnmayatvaviziSTacatuSkoNAkArasya zuddhacatuSkoNAkArAnatiriktatvAt tasya ca ghaTe'sattvAt syAnnAstyevetyasyaivottarasya deyatvena pUrvoktavadubhayorapi dharmayoH 'para' rUpatvena nizcayApattiH / 40 asyAzca vicAraNAyA ayamatra sAraH / vRttamRnmayamadhikRtaM ghaTamadhikRtya, ghaTo vRttamRnmayo'sti na veti prazne syAdastyeveti prathamabhaGga eva tena ca zroturvRttatvasya mRnmayatvasya ca 'sva'rUpatvena pratIti: / ghaTo catuSkoNasuvarNamayo'sti na veti prazne syAnnAstyeveti prastutamAM paNa A ja javAba sAMbhaLavAmAM Ave to corasAkAra ane mRtmayatva... banne 'sva'rUpe samajAya je galata che, kAraNake corasAkAra kAMI adhikRta ghaDAnuM 'sva'rUpa nathI. tathA jo koI mRtmayatvaviziSTa corasa ghaDo che? Ama prazna pUche to mRtmayatvaviziSTa catuSkoNAkAra e zuddha catuSkoNAkAra rUpa ja banavAthI svAtrAtyeva javAba ApavAno rahe... je sAMbhaLIne zrotAne mRtmayatva ane catuSkoNAkAra banne 'para'rUpe pratIta thavAnI Apatti Ave, kAraNake suvarNamayatvaviziSTa corasa ghaDo che? evA praznanA javAbamAM svAsyeva sAMbhaLIne suvarNamayatva ane catuSkoNAkAra e banne 'para'rUpe pratIta thayelA hatA.. A badhI vicAraNAno TUMko sAra A che - adhikRtavRttamRnmayaghaTa aMge, (1) ghaDo vRttamRnmaya che? Avo prazna pUchAya to svAsyeva evo javAba apAya che. ne enAthI zrotAne, vRttatva ane mRtmayatva... banne 'sva'rUpe pratIta thAya che. (2) ghaDo catuSkoNasuvarNamaya che? Avo prazna pUchAya to syAzAstyava evo javAba apAya che, jenAthI zrotAne catuSkoNatva ane suvarNamayatva e banne 'para'rUpe pratIta thAya che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avAcyatvasyaiva vAcyatvam 41 dvitIya eva bhaGgaH, tena ca zrotuzcatuSkoNatvasya suvarNamayatvasya ca pararUpatvena pratItiH / parantu ghaTazcatuSkoNamRnmayo na vA yadvA vRttasuvarNamayo na veti yadi prazastarhi ka uttaraprakAra AzrayaNIyaH ? viziSTaM zuddhAnAtiricyata iti nyAyAzrayaNena syAdastyeveti prathamo bhaGgo nAtra zaraNaM, prazrollikhitayorubhayorapi dharmayo: 'sva'rUpatvena nizcayApatteH, nApi vizeSaNavizeSyAnyatarAbhAve'pi viziSTAbhAva iti nyAyAzrayaNena syAnAstyeveti dvitIyo'pi bhaGgo'tra zaraNaM, prazrollikhitayorubhayorapi dharmayoH 'para'rUpatvena nizcayApatteriti syAdavaktavya evetyAkArastRtIya eva bhaGgo'tra zaraNam / nanvastu tarhi caturtha eva bhaGgaH zaraNaM, avaktavyApekSayA'stinAstItyanayoH kiJcidapi mana:samAdhAnakaratvAditi cet ? na, yatra pRthagbhUte dve prayojane tadanusRtya ca ghaTo mRnmayo na vA ? catukoNo na vetyevaM pRthagbhUtayordvayoH prazrayoH samUhastatraiva tasya zreyaska paNa jo ghaDo catuSkoNa mRtmaya che? (athavA vRttasuvarNamaya che?) mAko prazna puuch|yo Doya, to 45. zuM 5vo? syAdastyeva sema DevAmA catuSkoNatva ane mRtmayatva (athavA vRttatva ane suvarNamayatva) banne 'sva'3pe samaya chaThe satacha. syAnnAstyeva vAma se manne '52'35 samajAya che je paNa galata che eTale A bemAMthI to eka paNa javAba ApI Alto. nathI. bhATe syAdavaktavya eva sema 4 vArnu 24 che. zaM- 59 / sen| 2di syAdastyeva-syAnnAstyeva mevo 4 44 ApavAmAM Ave to? samAdhAna- eka mRnmayaghaDAthI sAdhya prayojana ane bIjuM corasa ghaDAthI sAdhya prayojana... AvA be prayojano UbhA thayA hoya ne ene anusarIne ghaDo mRtmaya che? ghaDo corasa che? AvA be alaga-alaga prazno pUchAyA hoya to to A javAba barAbara che.. paNa prastutamAM to, mATInA corasa ghaDAthI ja sAdhI zakAya evA eka viziSTa prayojananI apekSAe eka ja akhaMDa prazna pUchAyo che ke ghaDo catuSkoNamRnmaya che? ne tethI javAba paNa eka ja akhaMDa ApavAno che. mATe Avo sakhaMDa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-8-9 ratvamityasyoktaprAyatvAdeva / atra tvekameva kiJcidviziSTaM prayojanamapekSyaikasyaivAkhaNDasya praznasya pRSTatvAdekamevAkhaNDaM samAdhAnaM deyam / tadarthaJcAstinAstItyanyatarasyApi zabdasya prayogo na samucita iti nizcitamasmAbhirityananyagatyA 'vAcya' zabda eva prayoktavyo bhavati / etacca yuktisaGgatamapi, catuSkoNamRnmayo ghaTo'sti na veti prazne na huMkAro dAtuM zakyaH, nApi nakAro'taH syAdavAcya eveti tRtIyabhaGga eva gatiH // 8 // ekenaiva zabdavizeSeNa dvayorbodhamAzaGkaya samAdadhAti nanu zabdavizeSasya saMketaH kriyatAmiti / na yato mukhyavRttyaiva dvayorbodho hyapekSitaH // 9 // atra pUrvArdhena zaGkottarArdhena ca samAdhAnaM jJeyam / taccaivam - na cAvaktavyApekSayA kaJcicchabdavizeSaM saMketayatu yaH sakRdevoccArito'pi yugapadastitvaM nAstitvaJca bodhayet / tatazca na 415 mApI to nathI. 417 bhATe asti : nAsti meM bemAMthI koI zabda ucita Tharato nathI e ApaNe joI gayA chIe. mATe praznane pUrepUro nyAya Ape evo koI zabda kahI zakAto na hovAthI syAdavaktavya eva mema. 4 43vAnuM 23 che. mAt madhikRta ghaDaaMge e corasa mATIno ghaDo che?' AvA praznanA javAbamAM nathI hA pADI zakAtI nathI nA pADI zakAtI ke nathI anya koI zabda kahI zata... bhATe syAdavAcya eva.... mema 4 vAna DI. 2 cha. // 8 // koI cokkasa prakAranA eka ja zabdathI banneno bodha thaI zakaze evI zaMkA UThAvIne samAdhAna ApavA kahe che gAthArtha: zaMkA- koI cokkasa zabdano evo saMketa karo ke jethI e yugapad bannene jaNAve. samAdhAna- A vAta barAbara nathI, kAraNa ke mukhyavRttithI= zakti saMbaMdhathI ja banneno bodha ahIM apekSita che. zaMkA- dravyArthikanaya dravya ane paryAya vacce abheda mAne che. chatAM e sunaya banyo rahe e mATe eNe bheda mAnavo paNa Avazyaka che Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketavizeSazaMkA-samAdhAnam 43 syAdavAcya eveti samAdheyamapi tu syAcchabdavizeSavAcya eveti / ayamAzayaH-dravyArthikanayo mukhyavRttyA dravyaparyAyayorabhedaM manyate, balAdApatantaM durnayatvaM vArayituM gauNavRttyA bhedamapi sa manyate / na ca dvayorbhedAbhedayorbodhArthaM sa dvayoH zabdayoH prayogamekasyaiva vA zabdasya dviH prayogamAvazyakaM manyate'pi tu sakRdevoccarita eka eva zabdo mukhyavRttyA zaktisambandheneti yAvad bhedaM bodhayati gauNavRttyopacAravRttyA lakSaNAsambandheneti yAvad bhedaM bodhayatIti manyate / etaccAsmatpUrvAcAryairevoktam / evaM prastute'pi sakRdevoccaritaH saMketitaH zabdavizeSo yugapadeva zaktisambandhenAstitvaM (yadvA svaparyAyaM) bodhayatu lakSaNAsambandhena ca nAstitvaM (yadvA paraparyAyaM) bodhayatu / na caikadA vRttidvayena padArthopasthitiravyutpanneti niyamAnnaikameva padaM sakRdevoccaritaM sadabhedaM bhedaJcopasthApayitumalam / ayamatrAsmAkamAzayaH-sakRduccaritaH zabdaH sakRdevArthaM bodhayatIti nyAyAdyadi sa ja. eTale e naya evuM mAne che ke eka ja vAra bolAyelA eka ja zabdathI mukhyArtharUpe (zaktisaMbaMdhathI) abheda jaNAya che ane upacArarUpe (Aau HoiuthI) me 049||y che... mAdhU maa59|| anyArome yuM che. (paribhASAnA ajANa pAThako mATe-zabdano sIdhesIdho pracalita je artha maLe te zakti saMbaMdhathI maLelo zakyArtha kahevAya che. jemake "gaMgA" zabdano artha jaLapravAhAtmaka gaMgA nadI karavAmAM Ave che. paNa kyAreka Avo artha levAmAM kaMIka asaMgati thatI hoya che ne tethI e asaMgati TaLI jAya evo ane pracalita arthane (zakyArthIne) saMlagna evo anya artha levAmAM Ave che. A lakSaNA saMbaMdhathI maLelo lakSyArtha kahevAya cha. bha3 gaMgAyAM ghoSaH bhAma. 4Ama bhAvyu Doya to 4||prvaam ghoSa (=gAyono vADo) hovo asaMbhavita hovAthI "gaMgA'no artha jaLapravAhAtmaka nadI nathI karAto, paNa eno kinAro' karAya che. eTale ke gaMgAkinAre ghoSa evo artha karAya che. ane jyAre tyAM matsyaghoSau (Diwi bhATo bhane po) mA 43vAyuM Doya che tyAre gaMgA'padano ekavAra zakti saMbaMdhathI nadI artha karAya che ane ekavAra Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrIsaptabhaGgIviMzikA-9 zaktayA zakyArthaM bodhayati, na tadA lakSyArthaM bodhayituM samarthaH, yathA gaGgAyAM matsya ityatra zaktayA gaMgApravAhaM bodhayatA gaMgAzabdena na lakSaNayA gaGgAtIrasya bodhaH / yadi sa lakSaNayA lakSyArthaM bodhayati, na tadA zakyArthaM bodhayituM samarthaH, yathA gaGgAyAM ghoSa ityatra lakSaNayA gaGgAtIraM bodhayatA gaGgAzabdena na zaktayA gaGgApravAhasya bodhaH / tatazca saGketitaH sa zabdavizeSo yadi zaktayA'stitvaM bodhayati, na tadA tena nAstitvasya bodhaH, yadi vA lakSaNayA nAstitvaM bodhayati, na tadA tenAstitvasya bodha iti yugapadubhayabodho'zakya eveti vaktavyam, gaGgAyAM matsyaghoSA ityAdiprayoge sakRdevoccaritena gaGgApadena vRttidvayena pravAhasya tIrasya copasthiteravazyaM mantavyatvAdekadA vRttidvayena padArthopasthitiravyutpanneti niyame'nAzvAsAt / tatazca saGketitena tena zabdavizeSeNa zaktayA syAdastyevetyasya lakSaNayA ca syAnnAstyevetyasyetyevaM dvayorapi yugapadupasthiteH zakyatvAtsyAdavAcya eveti tRtIyo lakSaNAthI nadI kinAro artha karAya che. ane tethI nadImAM mAchalo ne chinAre po.... mAvo artha bhaNe che.) A rIte dravyArthikanaya paNa eka ja vAra bolAyelA eka ja zabdano zaktithI abheda ane lakSaNAthI bheda evo artha kare che. basa, barAbara A ja rIte dhAro ke ApaNe eka navA zabdano saMketa karIe. arthAt "AvA praznano javAba ma zabdathI Apavo" ema nakkI karIe. bhane se a 206 me. 4 12 bolaa| chata zatithI syAdastyeva jaNAve ane lakSaNA saMbaMdhathI yAtrIphleva jaNAve... to pachI avAcya kahevAnuM kyAM rahe? samAdhAna- prastutamAM cAvavA parva ema je kahevAya che te mukhyavRttine-zaktisaMbaMdhane najaramAM rAkhIne ja. arthAt astitva ane nAstitva... e bannene mukhyavRttie ja jaNAve evo koI zabda che nahI... 3 navo saMtita 59 72rI to nathI... bhATe avAcya 04 kahevAnuM rahe che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinigamakAbhAvaH bhaGgo na vAcya eveti vAcyam, mukhyavRttimapekSyaiva syAdavAcya evetyasya tRtIyabhaGgasyAzrayaNAt / idamatra hRdayam-astitvaM nAstitvaJca mukhyavRttyaiva yugapad bodhayituM samarthasyaikasyApi zabdasya sakalavAGmaye'bhAvAnnUtanasya saGketitasyApyabhAvAcca syAdavAcya eveti tRtIyabhaGga eva vAcyaH / syAnmatiralaM mukhyavRtterAgraheNa, lakSaNayApi yadi zabdavAcyatvaM labhyate tamuvAcyatvApekSayA tadeva varamiti / na ceyaM matiH sumatiH / tathAhi- sakRdevoccaritena saGketitena tena zabdavizeSeNaikasya zaktayA bodho'nyasya lakSaNayeti te'bhiprAyaH / tatazca zaktayA kasya bodho lakSaNayA ca kasyetyatra vinigamakAbhAvAd dvayorevAstinAstitvayorbodho zaktyA mantavyaH syAd yadvA naikasyApi / tatra dvayoreva bodho'zakya iti tu pUrvaM nirNItameveti naikasyApi zaktayA bodha ityeva mantavyaM syAt / tatazca zakyArthasyaivAbhAvAt zakyArthasambandharUpAyA lakSaNAyA apyabhAvaH / tadabhAvAdeva ca lakSaNayApi na kasyApi bodha iti zaMkA- zaktisaMbaMdhano Avo Agraha rAkhavAnI zI jarUra? Avo Agraha rAkhIne sAva avAcya kahevuM enA karatAM. lakSaNA to lakSaNA sahI... 206pAyayatva 49 04 sA upAya ne? samAdhAna- 'eka ja zabda dvArA zaktithI eka jaNAya ane lakSaNAthI anya jaNAya' Ama tame kahevA mAgo cho.... paNa to prazna Avaze ke zaktithI koNa jaNAze? svaparyAya ke paraparyAya (astitva ke nAstitva)? AmAM koI vinigamaka na hovAthI kyAM to banne jaNAze ne kyAM to eke nahIM jaNAya. banne to jaNAI zakatA nathI e ApaNe vicArI gayA chIe. eTale bemAMthI eke jaNAtA nathI ema ja mAnavuM paDe. eTale bemAMthI eke zakyArtharUpa na banavAthI zakyArtha saMbaMdharUpa lakSaNA azakya banavAthI lakSaNAthI paNa eka jaNAI zake nahIM. tathA zaktithI eke paryAya jaNAto nathI, mATe "eka zaktithI ane eka lakSaNAthI Avo vikalpa Ubho ja rahI zakato nathI. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 9 balAdApatitam / kiJca yadi zaktyA naikasyApi bodhastarhi 'zaktayaikasya bodho lakSaNayA cAnyasye 'ti tavAbhiprAyasyaiva nirmUlaM vinaSTatvAt syAdavAcya evetyeva varamiti / 46 atha mukhyasya mukhyavRttyA gauNasya ca gauNavRttyA bodha ityevaM gauNamukhyabhAva evAtra vinigamako bhaviSyatIti cet ? satyaM, kintu gauNamukhya bhAvasyaivAtrAbhAvAdvinigamakAbhAvaH, sva-svasthAne'stitvanAstitvayoryadvA sva- paraparyAyayordvayoreva mukhyatvAt / nanvastu tarhi svaparabhAvo'tra vinigamakaH / tatazca 'sva' paryAyasya zaktayA 'para' - paryAyasya ca lakSaNayA bodho bhaviSyatIti cet ? na, sva-paravibhAgasya bodhAbhAvAdeva vinigamakAbhAvasya tadavasthatvAt / ayamAzaya: - adhikRtasya ghaTasya kaH svaparyAyaH ? kazca paraparyAyaH ? iti praznakAro naiva jAnAti / yadi jAnAti tarhi praznasyAnutthAnameva, ghaTo mRnmayo'stIti jJAne sati ghaTo mRnmayo na veti praznasyAnavakAzAt / zaMkA- je mukhya hoya te zaktithI jaNAya ane gauNa hoya te lakSaNAthI jaNAya Avo vinigamaka mAnIe to? samAdhAna- sva-svasthAne 'sva' ne 'para' janne mukhya 4 che. se bemAM gauNa-mukhyabhAva che nahIM. mATe vinigamakAbhAva tadavastha ja che. zaMkA- je 'sva'paryAya hoya ane zaktithI jANavAno ane je 'para' paryAya hoya ene lakSaNAthI jANavAno...Ama levAmAM zuM vAMdho che ? samAdhAna- adhikRta ghaDAsaMge 'sva' paryAya zuM che ? ne 'para' paryAya zuM che? e praznakartAne khabara ja nathI.. jo e khabara hoya to to prazna UThe ja zI rIte? Azaya e che ke 'adhikRta ghaDo mRnmaya che' AvuM jo khabara jahoya, to 'adhikRta ghaDo mRnmaya che ke nahIM?' evo prazna UThe ja nahIM e spaSTa che. ema adhikRtaghaDA mATe corasAkAra e 'para'paryAya che. arthAt 'e corasa nathI' Ama paNa jo khabara hoya to 'e corasa che ke nahIM?' evo ke 'e corasamRnmaya che?" evo prazna UThe ja nahIM. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva-parollekhaH prajJApakApekSayA evaM 'ghaTasya catuSkoNatvaM paraparyAyaH' iti jJAne sati 'ghaTazcatuSkoNo nAstIti nizcayAdeva 'ghaTo catuSkoNo na ve 'ti prazrasya 'ghaTo catuSkoNamRnmayo na veti prazrasya cAnutthAnameva / parantu prazastUsthita eva / ataH praznakartA sva-paraparyAyavibhAgaM na jAnAtIti nizcIyate / prajJApake na dIyamAnaM syAdastyevetyAdyuttaraM zrutvaiva tasya svaparaparyAyavibhAgabodhasyodayasambhavAt / ata: prajJApakavAkyAtpUrvaM svaparaparyAyavibhAgabodhasyAbhAvAt svaparyAyasya zaktayA paraparyAyasya ca lakSaNayA bodho bhaviSyatIti kathayituM na pAryate / ata: syAdavAcya evetyasyaivottarasyaucityamatra jJeyam / idantu dhyeyam-'ekaM svaparyAyamanyaJca paraparyAyaM sammIlyotthita ekasminnakhaNDe prazre sati syAdavAcya eveti tRtIyo bhaGga eva zreyAni ti vAkya ekasya 'sva'paryAyatvenAnyasya ca 'para'paryAyatveneti yadullekha: sa prajJApakApekSayA jJeyaH / yathA zrInandIsUtre (sUtra kramAMka36) supta-prabodhAdidRSTAntenArthAvagrahanirUpaNAvasare se jahAnAmae kei purise avvattaM sadaM suNijA teNaM sahotti uggahie, no ceva NaM jANai paNa prazna UThyo che, eTale jaNAya che ke "sva'-"para" paryAyanI praznakartAne kazI khabara nathI. prajJApaka ca ceva vagere je javAba Apaze enA parathI ja praznakartAne sva-para paryAyanI khabara paDavAnI hoya che. eTale je "svaparyAya hoya ene e zaktithI jANI leze ne je 'para'paryAya hoya ene e lakSaNAthI jANI leze.. vagere kahI zakAtuM nathI. ane tethI, eka ja zabdathI zakti-lakSaNA banne dvArA banne jaNAI jAya ema kahI na zakAvAthI "avAcya' evo ja javAba ucita Thare che. eTale nizcita thayuM ke jyAre prazna evI rIte uddhave ke jethI emAM eka "sva"paryAya ane eka "para"paryAya. ema banne saMvalita thayelA hoya tyAre javAbamAM vikhya parva ema trIjo bhaMga ja kahevAno rahe che.. (ahIM e dhyAnamAM rAkhavuM ke eka svaparyAya ane eka paraparyAya... Avo je ullekha che te prajJApakanI apekSAe che. jema Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 9 ke vesa saddAitti sUtralezavyAkhyAnAvasare vyAkhyAkRtoktaM- ' yadapi coktaM tena pramAtrA zabda ityavagRhItamiti, tatra zabda iti pratipAdayati prajJApakaH sUtrakAro, na punastena pramAtrA zabda ityavagRhyate, zabda iti jJAnasyApAyarUpatvAt (apAyasya cArthAvagrahakAle'nutpannatvenAsattvAt)' / tatazca yathA'tra zabdatvena nirdezaH prajJApakApekSayaiva na tu zrotrapekSayA evaM prastute'pi sva-paraparyAyatvena nirdeza: prajJApakApekSayaiva na tu praznakartrapekSayA'pi tasya svaparaparyAyavivekAbhAvAt / sa tu svaprayojanAdivazAdeva 'ghaTazcatuSkoNamRnmayo na ve 'ti pRSTavAn / tatra catuSkoNatvaM ghaTasya paraparyAyo mRnmayatvaJca svaparyAya ityAdi na kimapi sa jAnAti, anyathA praznapracchanAsambhavAt / prajJApakastu ghaTasvarUpasya jJAtaiva, anyathottaradAnAsambhavAt / ataH praznasya zravaNamAtrAdeva catuSkoNatvaM paraparyAyo mRnmayatvaJca svaparyAya iti vivekastasyojjRmbhate / tatazca sa sva-paraparyAyayorullekhavAneko'khaNDa evAyaM prazna iti jJAtvA syAdavAcya evetyuttaraM dadAti / 48 zrInandIsUtramAM arthAvagrahanA nirUpaNamAM suptaprabodhadRSTAntamAM he amuka ! he amuka ! ema jagADavAmAM Ave tyAre keTalIkavAra pachI 'haM' ema e javAba Ape che, eTale jaNAya che ke eNe zabdane jANyo. AmAM e sUtelA mANasane zabdano ja arthAvagraharUpa bodha thayo che... paNa emAM ene 'mane zabda jaNAI rahyo che' evI kAMI khabara hotI nathI. mAtra prajJApaka jaNAve che ke ene zabdane jANyo. prastutamAM paNa AvuM che. jijJAsune-praznakartAne sva-para paryAyanI kAMI khabara nathI.. eNe to svaprayojanAdivazAt 'A corasamRnmaya ghaDo che?" ema prazna pUchyo che... prajJApakane adhikRtaghaDAnuM svarUpa khabara che.. eTale prazna sAMbhaLatAM ja, corasapaNuM '52'paryAya che ane mRyatva 'sva'paryAya che. evo khyAla hovAthI, A praznamAM eka svaparyAyano ane eka paraparyAyano ullekha che e khabara paDI jAya che. ne tethI e syAdvAvya dhva evo javAba khAye che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvayornayayorarpaNA 49 atha syAdavAcya evetyasyaivottarasya saGgatatvamanyathA prdrshyte| yathA prastutA saptabhaGgayastitvanAstitvadharmAvuddizya prApyate tathaivaikA saptabhaGgI bhedAbhedAvuddizya prApyate / artho dravya-guNa-paryAyAtmakaH / eteSAM dravya-guNa-paryAyANAM mitho bhedo vA'bhedo veti vicAraNAyAM dravyArthiko bhaNati syAdabheda eveti paryAyarthikastu bhaNati syAdbheda eveti / tatrAyamAzayaH, lakSaNabhedAd dravya-guNa-paryAyANAM bhedo mantavya eveti paryAyArthikasyAzayaH / nAsato vidyate bhAva iti nyAyAd guNa-paryAyau pUrvamapi santAveva, anyathA zazazRGgavatpazcAdapi tadutpatterasambhavAt / tatazca guNa-paryAyau pUrvaM sarvathA'santAveva notyayete'pi tu pUrvaM yogyatArUpeNa santau (tirobhUtau santau) pazcAdAvirbhavataH / evaJca dravyasyaivAvirbhAva-tirobhAvarUpau tau dravyarUpAveva / na yutphaNaviphaNAvasthe sarpAdbhinne bhavitumarhataH / tathA guNaparyAyayodravyAdbhede'navasthAdidoSaprasaGgAt sambandhAnupapattizca / atasteSAM mi jema, ApaNe prastutamAM astitva-nAstitvanI saptabhaMgI vicArI rahyA chIe, evI anya bheda-abhedanI paNa saptabhaMgI che. Azaya e che ke dravya ane guNa-paryAya vacce bheda che ke abheda? A vicAraNAmAM dravyArthikanaya abheda mAnanAro che, ne paryAyArthika naya bheda mAnanAro che. eTale jo paryAyArthikanayanI mukhyatA=arpaNa karavAmAM Ave to vAmitrava evo prathamabhaMga maLe che ane dravyArthikanayanI arpaNA= mukhyatA karavAmAM Ave to mAva evo bIjo bhaMga maLe che. Azaya e che ke koIpaNa padArtha dravya-guNa-paryAyAtmaka che. A dravya, guNa ane paryAya.. traNenA lakSaNa alaga-alaga che. jenA lakSaNa alaga-alaga hoya e abhinna na hoya zake. mATe A traNe paraspara (syA-kathaMci) bhinna ja che, ema paryAyArthikanaya kahe che. jyAre dravyArthikanaya ema kahe che ke guNa-paryAya e koI navI utpanna thanAra cIja nathI.. pUrve e yogyatArUpe-tirabhUtapaNe dravyamAM rahela ja hoya che ne pachI Avirbhata thAya che. Ama dravyanA ja AvirbhAva-tirobhAvarUpa hovAthI e dravyarUpa ja che. jema phUDaluM vaLI gayelo sApa phaNAne Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-9 tho'bheda eveti dravyArthikasyAzayaH / __tatazca yadA paryAyArthikanayasyArpaNA (paryAyArthikanayamapekSya vicAryata ityarthaH) tadA syAdbhinnameveti prathamo bhaGgaH kathanIyaH / yadA tu dravyArthikanayasyArpaNA kriyate(dravyArthikanayamapekSya vicAryata ityarthaH) tadA syAdabhinnameveti dvitIyo bhaGga eva kathanIyaH / kintu yadA yugapadubhayanayArpaNA kriyate (dravyArthikaM paryAyArthikaM ca yugapanmukhyaM kRtvA vicAryate) tadA syAdavAcyasyaiva vAcyatvam, syAdbhinnameveti prathamabhaGgasyAkathanIyatvAt, dravyArthikasyAnyAyaprasaGgAt, syAdabhinnameveti dvitIyabhaGgasyApyakathanIyatvAt, paryAyArthikasyAnyAyaprasaGgAt / nanu syAdbhinnameva syAdabhinnamevetyevocyatAmiti cet ? na, tasya vakSyamANacaturthabhaGgarUpatvAt, paryAyArthikadravyArthikayoH krameNArpaNAyAzcaturthabhaGgaviSayatvAt / atra tu yugapaddvayorarpaNAyA sattvAd dvayorapi sammatayorekenaiva zabdena yugpdullekhphelAvIne bese eTalA mAtrathI kAMI alaga banI jato nathI. vaLI dravya karatAM guNa-paryAyane bhinna mAnavAmAM eno kayo saMbaMdha mAnavo? vagere aneka prazno UbhA thAya che. mATe dravyArthika naya ema kahe che ke dravya 52di gu!-paryAya bhinna nathI, (4thaMthi) abhinna 4 che. bheTale. paryAyArthi'nayanI // o syAdbhinnameva mevo prathamamaM... dravyArthikanayanI arpaNAe mitrameva evo bIjo bhaMga.. paNa jo, A bannenI eka sAthe arpaNa karavAmAM Ave. arthAt banne nayane mukhya rAkhIne vicAravAmAM Ave ne eka ja zabdathI javAba ApavAno hoya to cAvALe ava evo trIjAbhaMgano javAba na ApavAno rahe che. kAraNake banne nayanI dRSTithI eka sAthe jovAmAM Ave tyAre dravyaguNa-paryAyane paraspara bhinna paNa kahI zakAtA nathI ne paraspara abhinna paNa kahI zakAtA nathI. te paNa eTalA mATe ke paraspara bhinna kahIe to dravyArthikanayane anyAya thAya che ne paraspara abhinna kahIe to paryAyArthikanayane anyAya thAya che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puSpadantatulyazabdazaGkA 51 syAvazyakatvAt tAdRzasya ca zabdasyAvidyamAnatvAt syAdavAcya evetyasyaiva vAcyatvamiti // 9 // punarapi zaGkate puSpadantetizabdena sUryazazAGkayoryathA / mukhyavRttyaiva bodho hi zabda kalpyastathA nanu // 10 // atra hirevakArArtho bhinnakramazca, tathaiva zabdaH (kazcit zabdavizeSaH) kalpya ityanvayo'tra jJeyaH / tatazcAyamartho labhyate nanu suhRdbhAvena pRcchAmaH-puSpadaMtazabda iva kazcicchabdavizeSa eva kiM na saMketyate ? ayamAzayaH-sakRdevoccaritaH puSpadantazabdo yugapadeva sUryaM candraM copasthApayati tadapi naikaM zaktisambandhenAnyaM tu lakSaNAsambandhenetyevaMrItyA'pi tu dvayamapi zaktisambandhenaiva / tathaiva ca saMketitazabdavizeSo'pi sakRdevoccaritaH san yugapadeva zaktisambandhe zaMkA- paNa, paraspara bhinna paNa che ne abhinna paNa che... ema banne ja kahIe to? samAdhAna- to emAM kramazaH ullekha thato hovAthI eno AgaLa kahevAnAra cothA bhaMgamAM samAveza thaI jaze. ApaNe to banneno eka sAthe ullekha thAya e rIte kathana karavAnuM che. ane evo ullekha karanAra koI zabda maLato nathI. mATe avAcya ja kahevAnuM rahe che. 10mI pharIthI koI zaMkA kare che - gAthArtha : zaMkA- "puSpadaMta' zabdathI sUrya ane candranI jema mukhya vRttie ja bodha thAya che. ema prastutamAM paNa evo ja koI zabda kalpI lyo ne? zaMkA- puSpadaMta' zabda evo che ke e sUrya ane candra bannene jaNAve che. ane te paNa "ekane zakti saMbaMdhathI jaNAve che ne bIjAne lakSaNA saMbaMdhathI jaNAve che' ema nahIM.. paNa bannene mukhyavRttiezaktisaMbaMdhathI ja jaNAve che. ema prastutamAM paNa koI dhAro ke '' Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 zrIsaptabhaGgIviMzikA-10-11 naiva bhedamabhedaJcopasthApayatu kiM syAdavAcya eveti tRtIyabhaGgeneti // 10 // samAdadhAti nAyamarthaH samarthaH syAdekoktayA bodhanAtkhalu / bhitroktayopasthitAvau~ nayayoH saMmatAviti // 11 // __ puSpadaMtatulyena kenacit zabdavizeSeNa bhedasyAbhedasya ca yugapad bodhaH zakya ityAdikaH pUrvapakSokto'rtho na samarthaH=na yuktaH, yatastena zabdenaikoktayaiva dvayorbodhaH, paryAyArthikadravyArthikanayayozca bhinnoktayopasthitAveva bhedAbhedau saMmatAviti samAdhAnasaMkSepArthaH / vistarArthastvayaM ___ sakRdevoccarito'pi puSpadantazabdo yugapadeva sUryaM candraM ca bodhayati, zaktisambandhenaiva cobhayamapi bodhayatIti bhavatA suhRdbhAvena yaduktaM tadasmAkamapi sammatameva, parantu sa ekoktayaivobhayaM jJApayati na tu bhinnoktayA / kimuktaM bhavati ? idaM-puSpadantazabda ekayaiva zaktayA sUryaM candraM ca bodhayati, na tvekayA zaktayA sUryaM tadanyayA tu candramityevaM bhinnayA zaktayeti / / nAmano) zabda laI evo saMketa karavAmAM Ave ke e (zakti saMbaMdhathI) bheda ane abheda bannene jaNAve che. to pachI avAcya kahevAnI kyAM jarUra rahe che? ||10| samAdhAna Ape che - gAthArtha : A zaMkA barAbara nathI, kAraNake evo zabda ekoktithI =eka zaktithI bannene jaNAve che. jyAre dravyArthika-paryAyArthikanayane to bhinna bhinna zaktithI upasthita thayelA abheda ane bheda ja saMmata che. samAdhAna- puSpadaMta zabda sUrya-candrane jaNAve che ne zaktisaMbaMdhathI ja jaNAve che, e vAta sAcI.. paNa e ekokti jaNAve che, bhinnokti nahIM... arthAt eka zaktithI bannene jaNAve che, paNa be alaga-alaga zaktithI bannene svataMtrarUpe jaNAvato nathI. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hAra zabdAvacAraNA ayamantrAzayaH - yathA sUryazabdaH sUryatvena sUryaM bodhayati, candrazabdazcandratvena candraM bodhayati tathA puSpadantazabdaH sUryaM candraM ca yadbodhayati tatkena dharmeNa ? sUryatvena vA candratvena vA'nyena vA kenaciddharmeNeti nizcetavyam / kathaM tannizcetavyam ? ittham-ye zaktisambandhenAne kAnarthAn bodhayanti te nAnArthAH zabdAH prathamaM vicAryate, yathA harizabdaH / sa kRSNatvena kRSNaM bodhayati, indratvena cendram / atra kRSNazcendrazcetyetau dvAvapi zakyArthAveva na tvekaH zakyArthastadanyastu lakSyArtha iti kaH zakyArthaH kastu lakSyArtha ityatra vinigamakAbhAvAdubhayasyApi zakyArthatvasyAvazyaM svIkartavyatvAt / atha kasmiMzcitprastAva uccarito harizabdaH kRSNasyendrasya ceti dvayorapi zakyArthatve'pi prastAvamanusRtyAnyatarameva bodhayati na tu dvayamapi / tatazca harizabdasya kRSNasyendrasya ca bodhane yA zaktiH sA naikaivApi tu pRthakpRthak dve eva / tayozca yA zaktiH sakriyA bhavet tacchakyArtha upasthIyeta, yA tu prastAvAtmakottejakAbhAvAt suSuptaivAvatiSTheta na tacchakyArtha upasthIyeteti / nanvekayaiva zaktayA harizabdo dvayamapi 53 Azaya e che ke jema 'sUrya' zabda sUryatvena (=sUryatva dharmane najaramAM rAkhIne) sUryane jaNAve che, 'candra' zabda candratvena candrane jaNAve che. ema 'puSpadaMta' zabda sUrya-candrane je jaNAve che te kayA dharmane naja2mAM rAjIne 4zAve che? sUryatvena ? yandratvena ? 3 ardha anyadharmatvena ? zaMkA- A nirNaya zI rIte thaI zake? samAdhAna- aneka arthamAM jenI zakti hoya evA anya zabdono prathama vicAra karIe. jemake 'hari' zabda. e kRSNatvena kRSNane jaNAve che ne indravena indrane jaNAve che.. A banne zaktithI ja maLatA artho che (arthAt zakyArtha ja che), paNa eka zakyArtha che ne bIjo lakSyArtha che evuM nathI. te paNa eTalA mATe ke jo evuM hoya to kone zakyArtha mAnavo ne kone lakSyArtha mAnavo emAM koI vinigamaka nathI. have, koIka prastAvamAM jyAre 'hari' zabda bolAya che tyAre, kRSNa ane Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-11 bodhayatu, lAghavAt, na tu pRthagbhUtAbhyAM dvAbhyAM zaktibhyAM, gauravAditi cet ? na, tadA sakRdevoccaritenApi harizabdena dvayorapyupasthitiprasaGgAt / ayamAzayaH-jAtyAkRtiviziSTavyaktau ghaTAdipadAnAM zaktiriti naiyAyikAnAM matam / sA caikaiva zaktiH / ata ekenaivoccaritena ghaTazabdena jAtyAdInAM sarvAsAmupasthitirbhavatyeva / kadAcijjAteH, kadAcidAkRteH, kadAcittu vyakterevopasthitirityevaM tu na kadAcidapi bhavati / tatazca yadi harizabda ekayaiva zaktayA dvayamapi bodhayettadaikenApi harizabdena dvayorapyupasthitirbhavedeva, na ca bhavati / tato harizabdasya naikA zaktirapi tu bhinnaiva / adhunA puSpadantazabdaM vicArayAmaH / tasya zabdasya zravaNena sUryasya candrasyetyubhayorapyupasthitirbhavati / atastasyobhayorapi zaktivartata eva / parantu yadi sA zaktiH harizabdazaktivatpRthak pRthageva indra. e banne enA zakyArtha hovA chatAM prastAvane anusarIne e kyAM to kRSNane jaNAvaze ne kyAM to indrane jaNAvaze. paNa ekavAra bolAyelo "hari' zabda A bannene jaNAvato nathI. eTale jaNAya che ke hari' zabdanI kRSNane ane indrane jaNAvavAnI je zakti che te alagaalaga che. banne svataMtra che. (jo eka ja zakti hoya, to banne eka sAthe jaNAI ja jAya. eka jaNAya ne eka na jaNAya evuM na bane.. jema taiyAyika "ghaTa' zabdanI zakti jAti, AkRti viziSTa vyaktimAM mAnI che, paNa e eka ja zakti mAnI che to, "ghaTa' zabda bolavAthI A badhuM ja upasthita thaI jAya che, eka thAya ne eka na thAya... evuM kyAreya banatuM nathI. paNa "hari' zabda mATe AvuM nathI. mATe enI banne zakti alaga-alaga che.) have "puSpadaMta' zabdano vicAra karIe to jaNAya che ke e zabdanA zravaNathI sUrya ane candra banne upasthita thatA hovAthI bannemAM zakti to che ja. paNa jo e zakti alaga-alaga hoya... ne tethI "puSpadaMta' zabda eka zaktithI sUryatvena sUryane ane bIjI zaktithI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'puSpadanta'zabdavicAraNA syAttadaikA zaktiH sUryatvena sUryasya tadanyA tu candratvena candrasya bodhikA syAt / tatazca sakRduccaritaH puSpadantazabdaH prakaraNamanusRtyaikaM sUryameva bodhayed yadvaikaM candrameva bodhayena tu dvayamapi / nanu prakaraNAdikameva yadi tathA bhavedyathA dvayorapi sambhAvanA syAttadA tu dvayamapi bodhayedeveti cet ? na, tadaikasyApi nizcayAtmakabodhAbhAvApatteH / ayamAzayaH- yadA prakaraNAdikaM tathA bhavedyathA kasyApi vinigamakasyAbhAvAt kRSNasyendrasya ceti dvayorapi sambhAvanA sambhavantyavatiSTheta tadA'tra harizabdena kRSNo'bhipreta indro veti sandeha eva manasi rameta, na tvekasyApyasandigdho nizcaya iti / tathA prastute'pi yadyatra sUryo'bhipretazcandro veti sandeha eva manasi ramamANo'nubhUyeta tadAvazyaM harizabdatulyatvaM puSpadantazabdasya svIkaraNIyaM syAt / parantvanubhavastu na tathA, puSpadantazabdazravaNena sUryAcandramasoIyorapyasandigdho nirNaya eva sphuratItyato nizcIyate yad harizabdasya kRSNendrAdiSu yathA pRthakpRthak zaktirna tathA puSpadanta candrana candrane jaNAvato hoya to to ekavAra uccArAyelo "puSpadaMta" zabda prakaraNAnusAre kyAM to sUryane jaNAve ne kyAM to candrane jaNAve. 59 pannene 49||ve nahI... zaMkA- paNa prakaraNa vagere evA hoya ke jethI bannenI saMbhAvanA saMbhavita hoya to to bannene jaNAvI zake ne? samAdhAna- to to bemAMthI ekeyano nirNayAtmaka bodha thaI nahIM zake, mana DolAyamAna ja rahe. jemake "hari' zabda bolAyo hoya, ane prakaraNa vagere evA hoya ke jethI kRSNanI ane indranI... baMnenI saMbhAvanA rahyA karatI hoya evo koI vinigamaka maLe ja nahIM ke je bemAMthI ekano asaMdigdha nirNaya karAvI zake. to ahIM kRSNanI vAta haze ke indranI? A saMdeha rahyA ja kare che. ema prastutamAM paNa ahIM sUryanI vAta haze ke candranI? ema saMdeha ja rahyA kare.. sUrya-candra baMneno nirNaya nahIM ja thAya. paNa anubhava evo che ke "puSpadaMta' zabda Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrIsaptabhaGgIviMzikA-11 zabdasya sUryacandrayoH pRthakpRthak zaktirapi tu ghaTazabdasya jAtivyaktayAdiSu yathaikaiva zaktistathaivaikaiva zaktiriti / puSpadantazabda ekoktayaiva sUrya-candrAvupasthApayati na tu bhinnoktayeti yaduktaM pUrva tasyAyamartho jJeyaH / atha puSpadantazabda ekoktayaiva yatsUryacandrau bodhayati tatkenadharmeNeti vicArayAmaH / kambugrIvAdimantaM padArthaM ghaTazabdo'pi bodhayati dravyazabdo'pi ca / tatra ghaTazabdo ghaTatvadharmaM puraskRtya taM bodhayati dravyazabdastu dravyatvadharmam / evaM sUryazabdo sUryatvaM dharma puraskRtya sUryaM bodhayati / ata eva na sUryazabdena candrasya bodhaH, candre sUryatvAbhAvena tatpuraskaraNAsambhavAt / tatazca puSpadantazabdo'pi yadi sUryatvaM puraskRtya bodhayena tadA candrasya bodhaH / evaM yadi sa candratvaM puraskRtya bodhayenna tadA sUryasya bodhaH, sUrye candratvAbhAvAt / ataH puSpadantazabdaH sUryacandrau yadbodhayati tanna sUryatvena na vA sAMbhaLavA para sUrya ane candra banneno asaMdigdha nirNaya thaI ja jAya che. eTale nizcita thAya che ke "puSpadaMta' zabdanI sUrya-candra ema aneka padArthamAM zakti je che te "hari' zabdanI kRSNa-Indra vagere aneka padArthamAM jema alaga-alaga zakti che ema alaga-alaga zakti nathI, paNa "ghaTa' padanI jAti-AkRti vagere aneka padArthone upasthita karavAnI jema eka ja zakti che ema eka ja zakti che. Ane kahevAya che ke puSpadaMta" zabda ekoktithI (ekazaktithI) sUrya-candrane upasthita kare che, bhinnoktithI (=bhinnazaktithI) nahIM. have, ghaDAno ullekha "ghaTa' zabdathI paNa thaI zake che ne 'dravya zabdathI paNa thaI zake che. emAM jaNAya che ke "ghaTa' zabda, ghaTatvadharmane najaramAM rAkhIne (ghaTatvena) ghaDAno ullekha kare che, jyAre dravya zabda dravyatvadharmane najaramAM rAkhIne (dravyatvena) eno ullekha kare che. ema ApaNe have e vicAravuM che ke "puSpadaMta' zabda sUrya-candrano je ullekha kare che, te kayA dharmane najaramAM rAkhIne? sUryatvena banneno ullekha kare che, ema mAnI zakAya nahIM, kAraNake sUryatva dharma candramAM na hovAthI e Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhayatvasya zakyatAvacchedakatvam 57 candratveneti nizrIyate / tatazca sa kena dharmeNa bodhayatIti vicAryamANe jJAyate yat sUryacandrobhayatvadharmeNa sa dvAvapi bodhayati, tadubhayatvasyaiva sUrye candre ca sattvena tatpuraskaraNasambhavAt, tadbhinne cAsattvAt tadbhinopasthityanApatteriti / prastute'pi yo bhedamabhedaJca bodhayet tAdRzaH kazcicchabdavizeSo yaH saMketyate, tasya harizabdatulyatvantu na kalpyameva, tathAtve tasyaikadaikasyaivopasthApakatvaprasaGgAt, apekSitasya dvayorapyupasthApakatvasyAbhAvaprasaGgAcca / tatazca tasya puSpadantazabdatulyatvameva kalpanIyaM / tattulyatvaM kalpayatu, ko doSa iti cet ? tadA na bhedatvena na vA'bhedatvena tasya bhedAbhedopasthApakatvaM sambhavet, api tu bhedA dharmathI candrano ullekha thaI zakato nathI. ema candratvena paNa ullekha mAnI zakAya nahIM, kAraNake to sUryano ullekha thaI zake nahIM. eTale evo dharma mAnavo joIe ke je sUrya ane candra bannemAM samAna rIte rahyo hoya. ane e sivAyanA koI padArthamAM na rahyo hoya. to ja sUryacandra bannenI upasthiti zakya bane ane anya koI padArthanI bhegI upasthiti na thaI jAya. Avo dharma che sUrya-candraubhayatva.... eTale mAnavuM paDe che ke "puSpadaMta" zabda eka ja zaktithI sUrya-candraubhayatvena sUrya-candrane jaNAve che. ema prastutamAM, dhAro ke ApaNe "ga' zabdano saMketa ('puSpadaMta zabdanI jema) bheda ane abheda bannemAM karIe... to e zabda eka ja vAramAM bannene upasthita karAvI zakaze. paNa e bhedatvena ke abhedatyena nahIM. (kAraNa ke bhedatyana ane abhedatvena bannene jaNAve che ema mAnavAmAM enI zakti "hari zabdanI jema alaga-alaga mAnavI paDe. ane e alaga mAnavAmAM Ave to ekavAra bolAyelA "' zabdathI prakaraNAnusAra bemAMthI ekanI ja upasthiti thAya, paNa bannenI nahIM. ApaNe to bannenI zaktisaMbaMdhathI ja upasthiti karavI abhipreta che. mATe ' zabda bhedatvena ke abhedana bannene upasthiti karaze ema mAnI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 11 bhedobhayatvenaiva tadupasthApakatvaM sambhavediti / sambhavatu tat ko doSaH, sakR devoccarita eka eva zabdo yugapadeva bhedamabhedaJca bodhayatviti yA'smadapekSA sA tu pUryata eveti cet ? satyaM, tAdRzyapekSA tu pUryata eva, kintu bhedAbhedobhayatvena bhedasyopasthite: paryAyArthikanayadRSTitvAbhAvo'bhedasya copasthiterdravyArthikanayadRSTitvAbhAva evAtra doSaH / nanu zaktisambandhena bhedasya yo bodhaH sa na paryAyArthikanayarUpo'bhedasya ca yo bodhaH sa na dravyArthikanayarUpa ityetadatyasamaJjasamiti cet ? dhIro bhava, asAmaJjasyalezasyApyatrAbhAvAt / tathAhi-paryAyArthikanayo bhedaM yajjAnAti tad bhedatvenaiva, tUbhayatvenApi / ayamAzayaH paryAyArthikanayo'bhedaM mukhyavRttyA naiva jAnAti / tatazca sa bhedAbhedobhayaM tadubhayatvaJca naiva jAnAti, anyathA paTamajAnAno'pi ghaTapaTobhayaM tadubhayatvaJca jAnIyAd / tatazca paryAyArthikanayo bhedAbhedobhayatvena na kaJcidapi padArthaM jJAtuM samarthaH, na 58 zakAtuM nathI. tethI) bheda-abhedaubhayatvena bannene upasthita ka2ze ema mAnavuM paDe che. zaMkA- to ubhayatvena bannene upasthita kare che.. ema mAnI lyo ne? eka zabda mukhyavRttie (=zakti saMbaMdhathI) bannene eka sAthe upasthita kare... evI ApaNI je apekSA che, te to paripUrNa thaI ja jAya che ne? samAdhAna- hA, e pirapUrNa thAya che, paNa to pachI upasthita thayelA bheda ane abheda paryAyArthika ane dravyArthikanayanA viSayarUpa rahetA nathI. Azaya e che ke paryAyArthikanaya to bhedatvena ja bhedane jue che, paNa ubhayatvena nahIM, arthAt bheda paryAyArthikanayano viSaya je che te bhedatyena che... paNa ubhayatvena nahIM... te paNa eTalA mATe ke paryAyArthikanayanI dRSTithI mukhyarUpe abheda kyAreya jaNAto ja nathI, to bheda-abheda ubhayatva paNa jaNAI zakatuM nathI...ane jo e jaNAI zakatuM nathI to ene AgaLa karIne koI ja padArtha upasthita thaI zake nahIM, jemake je vyakti ghaDAmAM rahelA mRnmayatvane jANI zake che, paNa Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvajJatvApattiH 59 bhedAbhedobhayatvasya tasyAprasiddhatvAt, anyathA'smAkamapi sarvajJatvApatteH / tatkathamiti ceditthaM-ghaTasya ghaTatva-mRnmayatva-vRttatvakambugrIvAdimattvAdayo ye dharmA asmAkaM prasiddhAstaistu vayaM taM ghaTo'yaM, mRnmayo'yaM, vRtto'yaM, kambugrIvAdimAnayamityevaM jAnIma eva, tadbhinnAstu ye'nantA dharmA asmAkamaprasiddhAstairapi vayaM yadi taM jJAtuM samarthatvena jAnImahe tadA prasiddhairaprasiddhaiH srvairdhmerghttsy jJAtatvAt sarvajJatvaM syAdeva, jo egaM jANai so savvaM jANai tti AcArAGgasUtraprAmANyAt, ya ekaM padArthaM srvairdhmerjaanaati sa sarvAn padArthAn sarvairdhamairjAnAtItyarthatvAttatsUtrasyeti / tatazca yo dharmo yasyAprasiddhastena dharmeNa sa na kaJcidapi padArthaM jJAtuM samartha iti sthitam / evaJca bhedAbhedobhayatvena dharmeNa bhedasya na paryAyArthikanayaviSayatvamiti siddhaM, bhedAbhedobhayatvasya paryAyArthikanayasyAprasiddhatvAt tena dharmeNa tasya kasyApi jJAnAsambhavena bhedasyApi jJAnAsambhavAt / tatazca bhedAbhedobhayatvena bhedasya yopasthitiH sA na paryAyArthikanayadRSTirUpeti siddham / evaM dravyArthikanayo'pyabhedamabhedatvenaiva jAnAti, na tu bhedAbhedobhayatvena, bhedasya mukhyavRttyA tadaviSayatvAt tasyAprasiddhatvena bhedAbhedobhayatvasyApyaprasiddhatvAt / tatazcAbhedasya bhedAbhedobhayatvena yo ghaTatvane jANato nathI. ene ghaDAno mRnmayatvena bodha thaI zake che, paNa ghaTatvena nahIM. aprasiddha (ajJAta) dharmathI paNa jo padArthano bodha thaI zakato hoya to to ApaNe sarvajJa ja banI jaIe. e zI rIte? A rIte - ghaTatva, mRnmayatva, kaMbugrIvAdimattva vagere prasiddhadharmothI to ApaNe ghaDAne jANI ja zakIe chIe. eTale aprasiddha dharmothI paNa jo jANI zakatA hoIe to prasaddhi-aprasiddha badhA dharmothI ghaDAnuM jJAna thaI jaze. ane to pachI je sarvadharmathI eka padArthane jANe che te sarvadharmathI sarva pArthone che' mA 49||vnaa2 jo egaM jANai so savvaM jANai AvA AcArAMgajInA sUtrane anusarIne sarvajJatA Ave ja, tethI mAnavuM Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA bodhaH sa na dravyArthikanayAtmaka iti siddham / ___evaJca saGketitena tena zabdena bhedasyAbhedasya ca yopasthitiH syAnna sA paryAyArthika-dravyArthikanayarUpeti siddham / aymtropniSadUtA sAra: * paryAyArthino purAvRtya meva jJAnAti (jaLavRjyADamemapi).. __* dravyArthikanayo mukhyavRttyA'bhedameva jAnAti (gauNavRttyA mema)... ja paDe che ke je dharma aprasiddha hoya tenAthI koIpaNa padArthanuM jJAna thaI zakatuM nathI. eTale, paryAyArthikanayane bheda-abheda ubhayatva ja aprasiddha hovAthI je kAMI e dharmane AgaLa karIne upasthita karavAnuM hoya e enA viSayarUpa hoya zake ja nahIM, e spaSTa che. mATe 'ga' zabdathI bheda-abhedaubhayatvena je bheda upasthita thaze e paryAyArthikanayanA viSayabhUta nahIM hoya, e niHzaMka che. e ja rIte "' zabdathI bhedaabheda ubhayatvena je abheda upasthita thaze e paNa dravyArthikanayanA viSayabhUta nahIM hoya. kAraNake dravyArthikanayano bheda' e mukhyarUpe viSayabhUta ja na hovAthI ubhayatva ene aprasiddha che. Ama nizcita thayuM ke koI eka zabdano bheda-abheda bannemAM saMketa karavAmAM Ave to enAthI bheda-abheda... banne upasthita thaI zakaze.. paNa paryAyArthikanaya ane dravyArthikanayanA viSayabhUta je bheda ane abheda che e enAthI upasthita thaI zakatA nathI. e bheda ane abheda to bhedatvena ane abhedatvena je upasthita thatA hoya e ja saMbhavI zake. arthAt alaga-alaga zaktithI je upasthita thatA hoya te ja saMbhavI zake.. A badhI carcAno TUMka sAra Avo che - * paryAyArthikanaya mukhyarUpe bhedane jonAra che-bhedane upasthita thato mAnanAra che (gauNarUpe abhedane paNa mAnya kare.) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaniSadbhUtaH sAraH 61 * syAdbhinna eveti bhaGgena mukhyavRttyA bhedatvena bhedasyopasthitirupacAravRttyA tvabhedasya / iyameva paryAyArthikanayadRSTiH / * cImanna pati maphera puravRADamenTenAme cAsthitirupcaarvRttyaa tu bhedasya / iyameva dravyArthikanayadRSTiH / * tatazca sakRdevoccaritaH kazcideka eva zabdavizeSo yugapadeva bhedatvena bhedamabhedatvena cAbhedaM yadyapasthApayati tadA bhedAbhedAnyatarameva mukhyavRttyopasthApayati, tadanyaM tu gauNavRttyaiveti jJAyate / * rindritunyo dri vAzivArtha: zavizeSa saMketyate, tasya ca zaktirbhedatvena bhede'bhedatvena cAbheda iti kalpyate, tadA te dve api zaktI pRthakpRthageva bhavetAm / tatazca sakRduccaritaH sa zabdavizeSaH prakaraNamanusRtya bhedAbhedAnyataramevAsandigdhaM jJApayati, na tu tadubhayamapi / * dravyArthikanaya mukhyarUpe abhedane jonAra che - upasthita thato mAnanAra che. (gauNarUpe bhedane paNa mAnya kare.) * bhinna purva... AnAthI mukhyarUpe (zaktisaMbaMdhathI) bhedatpana bheda upasthita thAya che ane upacArarUpe (lakSaNAthI) abheda upasthita thAya che. * miksa iva.... AnAthI mukhyarUpe abhedatvena abheda upasthita thAya che ane upacArathI bheda upasthita thAya che. * arthAt koIpaNa eka zabda bhedatpana bhedane ane abhedatyena abhedane upasthita karato hoya to ane bannene eka ja vAramAM upasthita karato hoya to bemAMthI ekane ja mukhyavRttie upasthita karI zake che, anyane to gauNavRttie ja upasthita karI zake che. * "hari' jevo koI anekArthaka zabda kalpavAmAM Ave ne enI zakti bhedatvena bhedamAM ane abhedatvena abhedamAM...ema bannemAM mAnavAmAM Ave to, e banne zaktine alaga-alaga svataMtra mAnavI paDe che, ne tethI e zabda ekavAramAM, prakaraNAnusAre bemAMthI ekane ja asaMdigdhapaNe jaNAvI zake che, bannene nahIM. * ha damAM aneka alaga bemAM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-11 * puSpadantatulyo yadi kazcicchabdavizeSaH saGketyate, tadA sa zaktisambandhenaiva, yugapadeva bhedamabhedaJcopasthApayati, kintveke naiva zaktisambandhena / tatazca sa bhedAbhedobhayatvenaiva tadvayamupasthApayati, na tu bhedaM bhedatvenAbhedaM cAbhedatveneti / / * abhedasya mukhyavRttyA paryAyArthikanayasyAprasiddhatvAd bhedasya ca mukhyavRttyA dravyArthikanayasyAprasiddhatvAd bhedAbhedobhayatvaM dvayorapi nayayoraprasiddhameva / tatazcaitau dvau nayau tadubhayatvena dharmeNa na kasyApyupasthitiM manyete / ato bhedAbhedobhayatvena bhedasya yopasthitiH sA na paryAyArthikanayarUpA, yA cAbhedasyopasthitiH sA na dravyArthikanayarUpeti nizcIyate / itthaJcaitannizcIyate yad-dvayorapi nayayoryadA yugapadarpaNA kriyate, dvAvapi nayau svasvadRSTyA dravya-guNa-paryAyANAM mithaH sambandhaM pazyata ityartho yadvA paryAyanayo bhedatvena bhedaM pazyati, dravyanayo - * puSpadaMta jevo koI zabda kalpavAmAM Ave to e zaktithI eka ja vAramAM bheda ane abheda bannene mukhyarUpe jaNAvI zake che. paNa e eka ja zaktithI jaNAvI zake che ne tethI bhedavena ke abhedatyena nahIM, paNa bheda-abhedaubhayatvena ja jaNAvI zake che. * meha- sa mayatva... mAvo utmayatva dharma paryAyArthi bhane dravyArthika. banne nayane aprasiddha che, kAraNake bannene kramazaH abheda ane bheda mukhyavRttie upasthita thavA aprasiddha che. eTale AvA ubhayatvadharmathI A be naya koI ja padArthanI upasthiti mAnI zakatA nathI. arthAt AvA ubhayatvadharmathI upasthita thanAra bheda-abheda A be nayanA viSayabhUta hotA nathI. A be naya to evA che ke paryAyArthikanaya bheda-na bhedane ja ne dravyArthikanaya abhedatvena abhedane ja mukhyavRttie potAnA viSaya mAne che. * bheTale, panne nayanI meM sAthe bharI 42ma Aye... arthAt banne naya potapotAnI dRSTie dravya-guNa-paryAya vaccenA saMbaMdhane Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvamuddizya saptabhaGgIvicAraH 63 'bhedatvenAbhedaM pazyatItyarthastadA'nayordvayoryugapad-darzanasya yo viSayastaM yaH sakRdevoccaritaH san mukhyavRttyA khyApayati tAdRzaH ko'pi zabdo na vartate kozAdiSu, na ca nUtanaM kaJcicchabdavizeSa saGketayituM pAryata iti syAdavaktavya eveti tRtIyo bhaGga eva zaraNamiti sthitam / prastutAyAH sadasattvasaptabhaGgyAstRtIye bhaGge'pyevameva jJeyam / svadravyAdigrAhako nayo mukhyavRttyA'stitvameva jAnAti / paradravyAdigrAhako nayo mukhyavRttyA nAstitvameva jAnAti / ato dvayorapi nayayoryugapadarpaNAyAM kriyamANAyAM syAdavAcya eveti tRtIyo bhaGga eva zaram ! athAnyathApyetannizcIyate / tathAhi-yadA jIvamuddizya saptabhaGgI yugapad joI rahyA hoya.. eTale ke paryAyArthikanaya bhedatpana bhedane joI rahyo che. dravyArthikanaya abhedatvena abhedane joI rahyo che. A bannenA yugapad darzananA viSayane je eka ja vAra bolavA mAtrathI mukhyavRttie - zaktisaMbaMdhathI jaNAvI daI zake evo koI zabda che nahIM ke navo kalpI zakAto (saMketita karI zakAto) nathI. mATe javAbamAM cAvALe parva....ema ja kahevAnuM rahe che. AvuM ja prastutamAM sattva-asattanI saptabhaMgInA trIjA bhaMga mATe paNa jANavuM. svadravyAdigrAhakanaya mukhyarUpe astitvane ja jue che, nAstitvane nahIM. ane paradravyAdigrAhakanA mukhyarUpe nAstitvane ja jue che, astitvane nahIM. tethI banne nayanI eka sAthe arpaNa karavAmAM Ave tyAre upara bheda-abhedanI vAta karI ema cAvavI parva ema ja kahevAnuM rahe che. bIjI rIte paNa A vAtano nizcaya thAya che te have vicArIe. jyAre jIva aMge saptabhaMgI pravarte che tyAre gati-Indriya-kAya vagere ke guNasthAnaka vagere aMzone apekSIne astitva vagere vicAravAnA hoya che. jemake - zukrano vicAra karavo che. to devatva-paMcendriyatna vagere "svadharma che, manuSyatvacaurindriyatna vagere paradharma che. tethI zakra deva che? evA praznanA javAbamAM racava ema prathamabhaMga Ave che. zukra manuSya che? vagere praznanA javAbamAM yAtriIphleva evo bIjobhaMga maLe che. zakra caurindriyadeva che? Avo prazna hoya Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrIsaptabhaGgIviMzikA-11 pravartate tadA gati-indriya-kAyAdIn guNasthAnakAdIn vA'pekSyAstitvAdayo vicAryante / tadyathA-zakro devatvenAsti na veti prazre syAdastyeveti prathamo bhnggH| manuSyatvenAsti na veti prazne syAnnAstyeveti dvitIyo bhnggH| deva-caturindriyatvenAsti na veti prazne syAdavAcya eveti tRtIyo bhaGgaH, devatvalakSaNasya svadharmasya caturindriyatvalakSaNasya ca paradharmasya yugapadvivakSitatvAt / atra devacaturindriyatvasya (yadvA caturindriyadevatvasya) zazazRGgakalpatvAnna syAnnAstyeveti dvitIyo bhaGga ucitaH,caturindriyatiryaktvavat caturindriyadevatvasyApi 'pr'dhrmtvprtiityaaptteH| kiJca syAnnAstyeva zyAma iti dvitIyo bhaGgo'nyatra vidyamAnasya zyAmatvadharmaprayojyaprayojanasampAdakatvasyAbhAva yathA raktaghaTe sUcayati tathA yadyatrApi dvitIya eva bhaGgaH kathyeta tadA so'pyanyatra vidyamAnasya tyAre AmAM devatvarUpa svadharma ane caurijiyatvarUpa paradharmanI yugapa vivakSA hovAthI AvAga parva evo trIjo bhaMga kahevAno hoya che. AmAM cauridriyadeva e zazazaMga tulya sarvathA asatu che, mATe "yatrIceva' evo bIjo bhaMga kahevo ucita Tharato nathI. nahIMtara, zakra cauriyatiryaMca che? AvA praznanA javAbamAM kahelA sIphleva javAbathI caurindriyatiryakta e jema "paradharmarUpe pratIta thAya che, ema caurindriyadevatva paNa "paradharmarUpe pratIta thavAnI Apatti Ave. (to bhale ne pratIta thAya, zuM vAMdho che? A vAMdho che - A vizvamAM traNe kALamAM kyAreya paNa caurindrayadeva hoto nathI. mATe e zazazRMgatulya padArtha che. eTale ke koI parapadArtha evo che ja nahIM jeno caurindriyadevatva e dharma hoya. tethI e jema "svadharma nathI, ema paradharma paNa nathI ja. mAtra kAlpanika che.) vaLI, strI zyAma: evo bIjo bhaMga, anyatra (= kALA ghaDAmAM) zyAmatvadharmaprayojyaprayojananuM je saMpAdakatva rahyuM hoya che eno abhAva raktaghaTamAM rahyo che evuM jema jaNAve che, ema prastutamAM paNa jo bIjo bhaMga kahevAmAM Ave to e paNa, caurindriyadevatvadharmaprayojya prayojananA anya padArthamAM rahelA saMpAdakatvano zakramAM abhAva che evuM sUcana kare. paNa Avo abhAva (sUcita thavo e) saMgata nathI, kAraNake Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturindriyadevasya zazazRGgakalpatvam 65 caturindriyadevatvadharmaprayojyaprayojanasampAdakatvasyAbhAvameva sUcayet / na ca so'bhAva upapannaH, caturindriyadevatvasya zazazRGgakalpasya kevalakalpanAviSayasya vastuto'vastutvena tatsAdhyasya kasyacidapi prayojanasyAsambhavitayA tatsaMpAdakatvalakSaNasya pratiyoginaH kutrApyaprasiddhatvAt / itthaJca caturindriyadevo'sti na veti prazne dvitIyasya bhaGgasyAnavakAzAttRtIya eva bhaGgaH zreyAn / se etena - pItaH zaGkho'sti na veti prazne nAstyevetyevocyate shissttaiH| tatazca pItazaGkhalakSaNasya pratiyogino'prasiddhatve'pi tadabhAvasya yathA nAzakyakathanIyatvaM tathaiva caturindriyadevasyAprasiddhatvena kutrApyaprasiddhasyApi vivakSitasampAdakatvalakSaNasya pratiyogino'bhAvasya naashkykthniiytvmiti| na ca suvarNAdAvanyatra prasiddhasya pratiyoginaH zazazRMgatulya kevalakalpanArUpa evo caurindriyadevatvarUpa dharma vastuta: avastu hovAthI tenAthI sAdhya hoya evuM koI prayojana ja saMbhavatuM nathI. ane e saMbhavatuM nathI, mATe enuM saMpAdakatva paNa saMbhavatuM nathI. Ama, pratiyogI evuM saMpAdakatva aprasiddha hovAthI saMpAdakatvAbhAva kahevo saMgata Tharato nathI. eTale, zakra e caurindriyadeva che? evA praznanA javAbamAM bIjo bhaMga ucita na hovAthI trIjo bhaMga ja ucita che. pUrvapakSaH "pILo zaMkha hoya ke nahIM?" AvA praznanA javAbamAM ziSTapuruSo "na ja hoya" Avo javAba Ape che. eTale jaNAya che ke pILo zaMkharUpa pratiyogI aprasiddha hovA chatAM eno abhAva kahI zakAya che. to e rIte vivakSita saMpAdakatva bhale ne aprasiddha hoya, eno abhAva kahevo kAMI asaMgata nathI. zaMkA- pILA zaMkhano abhAva je kahevAya che emAM kharekhara sarvatra aprasiddha evA pItazaMkhano abhAva jaNAto nathI, paNa anyatra (suvarNAdimAM) prasiddha evA pItatvano (ke pItatvanA saMbaMdhano) zaMkhamAM abhAva jaNAya che. zrI vizeSAvazyakabhASya (1574)mAM kahyuM che ke - asat padArthano niSedha hoto nathI, je evo vacanaprayoga thAya che te) saMyogAdinA pratiSedha (niSedha)thI saMgata thAya che. A saMyogAdi cAra Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 11 pItatvasya tatsambandhasya vaivAbhAvasya tatra bodho na tu pItazaMkhAbhAvasya taduktaM - asao natthi niseho, saMjogAipaDisehao siddhaM / saMjogAicaukkaMpi siddhamatthaMtare niyayaM / / vi0 A0 bhA0 1574 / / iti vAcyaM, yadA zaGkhamuddizya sa pIto na vA ? iti praznastadaiva nAstyevetyanenottareNa zaGkhe pItatvAbhAvaviSayako bodha udetItyanubhavAt / yadA tu kalpanAyAmavatIrNaM pItazaGkhamuddizya tadastitvaviSayaka : praznastadA na nAstItyuttareNa pItatvAbhAvaviSayako bodhaH, api tu pItazaGkhAbhAvaviSayaka eva bodha ityanubhavasiddham / anyathA caturindriyadevo'sti na veti prazre'pi bhramarAdau prasiddhasya caturindriyatvasya deve yo'bhAvastadabhiprAyeNa syAnnAstyevetyuttarasyAnupapattyabhAvAt tRtIyabhaGgasyAbhAva evApadyetetyapi parAstaM, kalpanAyAmavatIrNasya 66 (asat nathI hotA) paNa arthAntaramAM bIjA padArthamAM niyata=avazya siddha=prasiddha hoya che. eTale, pItazaMkhanA abhAva kathanathI, aprasiddha pratiyogIno abhAva kahevo paNa saMgata che, ema kahI zakAtuM nathI. samAdhAna (pUrvapakSa) - AvI zaMkA karavI yogya nathI, kAraNake jyAre zaMkhane uddezIne e pILo hoya ke nahIM?" Avo prazna hoya tyAre ja, 'na hoya' evA javAbathI 'zaMkhamAM pItatvAbhAva hoya che' Avo bodha thato anubhavAya che. paNa jyAre kalpanAmAM ubharelA pILAzaMkhane uddezIne tenA astitva aMge prazna UThe che tyAre nAsti evA javAbathI suvarNAdimAM prasiddha evA pItatvanA abhAvano bodha thato nathI, paNa pItazaMkhAbhAvano ja bodha thAya che. A vAta anubhavasiddha che. jo AvuM na mAnavAmAM Ave to 'zakra e caurindrayadeva che?" evA praznamAM bIjo bhaMga saMbhavita banI javAthI trIjA bhaMgano abhAva ja thaI jaze. kemake A rIte to bhamarA vageremAM prasiddha evA caurindriyatvano (zakrAtmaka) devamAM je abhAva che ene jaNAvavAnA abhiprAyathI tyAM myAnnAsyeva evo javAba ApI ja zakAya che, ne A abhAva to asaMgata nathI ja, pachI trIjo bhaMga kahevAnI jarUra zI? uttarapakSaH Avo pUrvapakSa parAsta jANavo, kAraNake kalpanAmAM Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayarahasyAdhikAraH 67 pItazaGkha-caturindriyadeva-zazazRGgAdervyavahArataH prAmANyamabhyupagamyaiva tasya nAstItyuttarasya prAmANyasvIkArAt / taduktaM nyAyavizAradairmahopAdhyAyairnayarahasye-saduparAgeNAsatyapi viziSTe vaijJAnikasambandhavizeSarUpatadvyavahAropapatteH zazazRGgamasti na veti jijJAsuprazne zazazRGgaM nAstItyevAbhidhAtuM yuktatvAt, AnupUrvIbhedAduddezyasiddheH / itthameva pItaH zaGkho nAstItyAderapi prAmANyopapatteH / kAlpanikasyApyarthasya parapratibodhArthatayA kalpitAharaNAdivad vyavahArataH prAmANyAditi / nanvevaM 'asao Nathi Niseho...' ityAdimahAbhASyavacanavirodhaH, tatra zazazRGgaM nAstItyAdivacanaprayogaprAmANyasyopapAditatvAt, ubharelA pItazaMkha-caurindriyadeva-zazazRMga vagerene vyavahArathI pramANa mAnIne ja te "pItazaMkha nathI" vagere uttarane pramANa manAya che. nyAyavizArada mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAje nayarahasyagranthamAM kahyuM che ke - viziSTa padArtha asat hoya to paNa sat padArthanA uparAgathI eka cokkasa prakAranA vaijJAnikasaMbaMdharUpa teno vyavahAra saMgata che. [Azaya e che ke zaza ane zRMga vacce vAstavika saMbaMdha che nahIM. tethI zRMgaviziSTazazarUpa ke zazIyatvaviziSTa zRMgarUpa viziSTa padArtha asat che. to paNa zaza ane zRMga e banne svataMtra to sat che ja. e bannenA uparAgavALuM (chAyAvALuM) "zaza: " AvuM jJAna thaI zake che. ne tethI A e ka jJAnanI viSayatA e bo mAM AvI javAthI ekajJAnaviSayavasvarUpa vaijJAnikasaMbaMdhathI zazazRMgaviziSTa banI zake che, ne e rIte eno vyavahAra thaI zake che. athavA potAnA jJAnamAM zaza ane (mRgIya) zaMga upasthita thayelA che. e bannene jJAtA potAnI kalpanAthI bhegA karIne sasalAnA mAthA para ziMgaDuM hoya evI kalpanA kare che. zazazRMga' zabda parathI AvI kalpanA thavI azakya nathI. paNa A mAtra kalpanA ja che, vAstavika Avo koI padArtha hoto nathI. AvI kalpanAsvarUpa jJAnamAM bhAsato be vacceno saMbaMdha e vaijJAnikasaMbaMdhavizeSa tarIke ahIM abhipreta che.] AvA saMbaMdhanA kAraNe kAlpanika zazazRMgano vyavahAra thaI zakato hovAthI, jijJAsue jyAre "zazazu hoya ke nahIM?" Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-11 tasya ca prAmANyasya pAramArthikatvAt, 'vyavahArataH' itivizeSaNasyAnupAdAnAditi ced ? aho bhrAntiH, tatra mRgAdau prasiddhasya sata eva zRGgasya (tatsambandhasya vA) zaze yo'bhAvastadvAcakatvenaiva tadvacanaprayogaprAmANyasyopapAditatvAt, na tu zazazRGgAtmakasyAsataH padArthasya yo'bhAvastadvAcakatveneti / pratiyogijJAnAdhInajJAnaviSayatvAdabhAvasya yatra zazazRGga-pItazaGkhAdilakSaNasya pratiyoginaH pAramArthikaM pratyakSAdikaM jJAnamasambhavi, tatra tasya kAlpanikaM jJAnamapekSyaiva tadabhAvabodhasyApi nirvAhyatvena vyavahArata eva praamaa-nnyaat| kiJca prakRtaM mahAbhASyavacanamavAcyatvamapi sUcayatyeva / Avo prazna pUchayo hoya che tyAre javAbamAM "zazazRMga na ja hoya ema ja kahevuM yogya che (nahIM ke "zazane zRMga na hoya' ema kahevuM che.) [ahIM Avo Azaya che ke- pUrvapakSa- "zazazRMga na ja hoya" Avo javAba Apavo ucita nathI, kAraNake emAM zazazRMgane udezIne (=udezya banAvIne) nAstitvanuM vidhAna che. paNa zazazRMga e asat hovAthI udezya banI zake ja nahIM. eTale prastutamAM "zazane zRMga na hoya" Avo ja javAba Apavo ucita che, kAraNake emAM udezyabhUta zaza paNa sat che ane vidheyabhUta (jenuM vidhAna che te) zRMgano abhAva paNa aprasiddha nathI. uttarapakSaH zazane udezIne zRMgano prazna hoya (eTale ke zazane zRMga hoya ke nahIM? Avo prazna hoya) tyAre tame kahelo javAba barAbara che paNa zazazaMga hoya ke nahIM?" AvA prazna aMge evo javAba kahevo barAbara nathI, kAraNake praznamAM zaza nahIM paNa zazazaMga udezya che, mATe javAbamAM paNa zazazRMga ja udezya tarIke joIe. pUrvapakSaH paNa zazazRMga sarvathA asat hovAthI udezya tarIke siddha=upasthita ja zI rIte thaze?] uttarapakSa AnupUrvIbhedathI= AnupUrvevizeSathI= azuazu28gue.. AvI cokkasa prakAranI AnupUrvIthI (varNAnupUrvIniSpanna zabdathI) kalpanAmAM zazazaMga udezya tarIke siddha thaI zake che. (ne tethI pachI enA niSedhanuM vidhAna thaI zake che.) pIta: saMravo nAti vagere vacanaprayogo Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.A. bhASyanavyo'rtha: 69 - taccaivaM- zazazRGgAderasato niSedho nAstItyatroktaM tadvidhistu naiva sambhavatIti sarvajanapratItisiddham / tatazcAstinAstItidvayorasambhavAt pArizeSanyAyAdavAcyatvamevAnanyagatyA mantavyam / tathAhi caraNAdau zazIyatvaM svadharmaH zRGgatvaJca paradharmaH [ yadvA ( mRga ) zRGge zRGgatvaM svadharmaH zazIyatvaJca paradharmaH ] anayoH svaparadharmayoryugapadvivakSAyAM zazazRGgamasti na vA ? ityuttiSThati prazne 'syAdavAcya eva 'ityevottaraM paNa A ja rIte pramANabhUta TharI zake che. eTale ke kAlpanika pItazaMkhane uddezIne nAstitvanuM vidhAna che ema mAnIne AvA vacanaprayogonI saMgati thaI zake che. pIpaLa pAna kharaMtA hasatI kuMpaliyA, ama vItI tuma vItaze dhIrI bApuDiyA....vageremAM pILA pAna-tAjA lIlAM pAna vacceno saMvAda e kAlpanika udAharaNa che (kAraNake pAMdaDA vacce vArtAlApa zakya nathI.) AvA kAlpanika udAharaNa paNa anyane anityatA vagereno bodha ApavA mATe hovAthI vyavahArathI pramANabhUta manAya che (kAraNake abhipreta bodha ApavAnuM kArya karI zake che). ema kAlpanika zazazRMga vagere paNa, Avo koI padArtha traNe kALamAM kyAMya paNa saMbhavato nathI evo bodha ApatA hovAthI vyavahArathI pramANabhUta che (nayarahasyano adhikAra pUrNa thayo..) zaMkA Ama nayarahasyane anusarIne, rASTra, nAsti vagerene vyavahArathI ja pramANa mAnazo to mahAbhASyanA=vizeSAvazyakabhASyanA 'asano niSedha hoto nathI' vagere (1574mI gAthA) vacanano virodha thaze. kAraNake tyAM AvA vacananA prAmANyanI saMgati karI dekhADI che. vaLI 'vyavahArathI' evo zabda tyAM vAparyo nathI, mATe jaNAya che ke e pAramArthika prAmANya che. samAdhAna- aho kevI bhramaNAmAM rAco cho? e bhASyamAM to, haraNiyA vagerenA prasiddha ane sat evA ja zRMgano (ke enA saMbaMdhano) sasalAmAM je abhAva hoya che ene jaNAvanAra tarIke e vacanane pramANabhUta jaNAvela che, nahIM ke zazazRMgAtmaka asat padArthano je abhAva, ene jaNAvanAra tarIke. ene jaNAvanAra tarIke to AvuM vacana vyavahArathI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrIsaptabhaGgIviMzikA-11 deyamitItthamapi siddham / evaJca zazazRGgaviSayo bodhastrividho bhavatIti nizcIyate / (1) anyatra prasiddhasya sataH zRGgasya (tatsambandhasya vA) zaze yo'bhAvastadviSayaH prathamaH (2) kalpanAyAmavatIrNasya zazazRGgasyeha jagati yo'bhAvastadviSayo dvitIyaH (3) 'syAdavAcya eve'tyAkArastRtIyaH / eteSu triSu bodheSu prathamadvitIyau 'zazazRGga nAstI 'tiziSTa ja pramANa TharI zake che. paramArthathI nahIM. kAraNake "abhAvanI eka vyAkhyA AvI apAya che ke - jenuM jJAna pratiyogInA jJAnane AdhIna hoya te abhAva. eTale je abhAvanA pratiyogIrUpa zazazRMga-pItazaMkha vagerenuM pratyakSa vagere pAramArthika jJAna asaMbhavita hoya che, te abhAvanA bodhano nirvAha pratiyogInA kAlpanikajJAnanI apekSAe ja karavAno hovAthI tyAM vyavahArathI ja prAmANya mAnI zakAya che. vaLI, mahAbhASyanuM A vacana trIjA bhaMganA avAcyavane paNa jaNAve ja che. te A rIte - A gAthAnA prathama caraNamAM kahyuM che ke zazazRMga vagere asatno niSedha hoto nathI. eTale ke nAstitva kahI zakAtuM nathI. vaLI eno vidhi paNa saMbhavato nathI (arthAtuM astitva paNa kahI zakAtuM nathI) e vAta sarvajanane pratItisiddha che. eTale asti-nAsti e banne asaMbhavita hovAthI pArizeSa nyAye avAcyatva ja mAnavAnuM rahe che. te A rIte - caraNAdimAM zazIyatva (=sasalAnuM hovApaNuM) e svadharma che ne IMga- e paradharma che. athavA haraNiyAnA zRMgamAM IMga- e svadharma che ne zazIyatva e paradharma che. A banne dharmanI yugapazcivakSA hoya tyAre zazazRMmati na vA evo prazna UThe che ne tyAre upara kahyuM ema yAtavALe gva evo ja uttara ApavAno rahe che, e siddha thayuM. eTale zazazaMga aMge traNa rIte bodha thAya e jaNAya che. (1) anyatra haraNiyA vageremAM prasiddha pAramArthika sat evA ziMgaDAno (ke enA saMbaMdhano) sasalAmAM je abhAva hoya che ene jaNAvanAro bodha, (2) kalpanAmAM ubharelA zazazRMgano A vizvamAM je abhAva che tene jaNAvanAro Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zazazRGgabodhasya traividhyam janavacanajanyau yathAkramaM pAramArthika-vyAvahArikaprAmANyavantau / tRtIyastu mahAbhASyagataprakRtapadyaprathamacaraNatAtparyalabdhaH paramArthataH prAmANyavAn / tatazca zazIyatva-zRGgatvalakSaNasvaparadharmayoH pRthakkRtatvAna prathamaH, paramArthato'pramAtvAcca na dvitIyo'pyatrAdhikRtaH / ato yugapadvivakSAvAn paramArthataH pramArUpastRtIya evocitaH / evaJca devatvalakSaNasvadharma-caturindriyatvalakSaNaparadharmAbhyAM yugapadvicAraNAyAmutthitasya caturindriyadevatvena zakro'sti na veti prazre syAdavAcya evetyevottaramucitamiti siddham // 11 // evaM nirUpitastRtIyo bhaGgo'tha caturthaH prArabhyate / sa ca syAdastyeva syAnAstyeveti rUpa ityabhidhAtumAha eko'zazcetyAdieko'zazca svarUpeNa yaugapadyamanarpitam / eko'zaH pararUpeNa syAdastinAsti tUryakaH // 12 // tathA (3) syAdavAcya eva bhevo bhI lo5. ma bhAMnA prathama meM 'zazazRGgaM nAsti' mevA ziSTa puruSonA cayana 52thI. thAya cha ne maza: pAramArthika-vyAvahArika dRSTie pramANabhUta hoya che. trIjo bodha mahAbhASyanI prastuta gAthAnA prathama caraNaparathI tAtparyarUpe prApta thayelo che ne e paramArthathI pramANabhUta che. eTale prathamamAM zazIyatva-zRMgarUpa svaparadharmonI yugapa vivaphA na hovAthI ane bIjo paramArthathI apramA hovAthI e banne prastutamAM upayogI nathI. mATe yuga5vivakSAvALo paramArthathI prArUpa trIjo ja bodha ucita che. Ama, devatvarUpa svadharma ane caurindriyatnarUpa paradharma..A bannenI yugapad vivakSAmAM UbhA thatA "zukra e caurindriyadeva che?" evA praznanA javAbamAM cAvIca parva evA trIjAbhaMgano uttara ja ucita che, me siddha thayu. . mAma alon ink ni359pUrNa thayu. // 11 // pe, 'cha ne nathI' Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 zrIsaptabhaGgIviMzikA-12 atra samuccayArthasya cakArasyottarArdhasthaikoM'zaityanantaramanvayo jJeyaH / yaugapadyamanarpitamiti-ekenaiva zabdena yugapadvayorbodho nApekSita ityarthaH / zeSo'rtho vivaraNAd gamyaH / tathAhi ekaM mRnmayaghaTasAdhyaM prayojanamanyacca catuSkoNaghaTasAdhyamityevaM dve prayojane yadA stastadA ghaTo mRnmayo na vA? catuSkoNo na vA?iti prazra uttiSThati yatraikaH 'sva'rUpasyollekho'nyazca 'para'rUpasyollekho vartate / syAdastyeva mRnmayaH syAnnAstyeva catuSkoNa ityuttaraM tvasya spaSTameva / atra ghaTazcatuSkoNo na vA? mRnmayo na ve ?ti krameNotthitasya praznasya tatkrameNaiva dattasya syAnnAstyeva (catuSkoNaH) syAdastyeva (mRnmayaH) ityuttarasyApyatraivAntarbhAvo jJeyaH, na tu svatantro bhaGgaH kartavyaH / tathA ghaTo mRnmayo na vA? rakto na vA? catuSkoNo na syAdastyeva-syAnnAstyeva ovo yotho bhaMga 53pAya che - gAthArtha : eka aMza svarUpe ane eka aMza pararUpe jyAre vivakSita che, vaLI yaugapadya apekSita nathI, arthAt kramazaH javAba bhAvAno cha, tyAre syAdastyeva syAnnAstyeva mevo yotho maMbhaNe che. mRnmayaghaDAthI sarI zake evuM eka prayojana ane corasaghaDAthI sarI zake evuM eka prayojana..AvA be prayojano UbhA thayA hoya tyAre "A ghaDo bhanbhaya cha?' 'yorasa che?' mAvo me 'sv'3pn| sevANo bhane eka "para"rUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thAya che. Ano javAba che ane nathI' syAdastyeva mRnmayaH-syAnAstyeva catuSkoNaH mAvo Dovo spaSTa 4 che. AmAM "ghaDo corasa che? mRtmaya che? Ama viparItakrame prazna UThyo hoya ane tethI javAba "nathI ane che' A rIte ApavAmAM Ave to paNa eno A bhaMgamAM ja samAveza karavAmAM Ave che, svataMtra bhaMga kahevAto nathI. mema. '5o bhRnmaya cha? 27 cha? yorasa cha?' mA zata meM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarasyaikavidhatvam 73 ve?tyevaM yatra dvayoH svarUpayorekasya ca 'para'rUpasyollekhaH, yadvA ghaTo mRnmayo na vA ? zyAmo na vA ? catuSkoNo na vA?ityevaM yatraikasya 'sva'rUpasya dvayostu 'para'rUpayorullekhaH, yadvA ghaTo mRnmayo na vA? bhUmistho na vA? zyAmo na vA? catuSkoNo na vA?ityevaM yatra dvayoH svarUpayoIyostu pararUpayorullekhaH, yadvaivamevAnekeSAM svarUpANAmanekeSAJca pararUpANAM yatrollekha:....etAdRzAnAM sarveSAmapi prazrAnAM syAdastyeva syAnnAstyevetyeva samAdhAnaM jJeyam / uttare'stItyasya nAstItyasya ca sakRdevoccAro na tu praznAnusAreNa dvistriranekakRtvo voccAra rUtyartha, masti-masti-masta...yA nAti-nAsti-nAsita.. rUtyaneza kathanasya niSprayojanatvAt, syAdastyeva-syAnnAstyevetyetAvataivottareNa jijJAsAyAstRptatvasambhavAt / tatazcaivaMprakAreSu prazreSu prajJApakaH prazrollikhitAni sarvANi 'sva'rUpANi sammIlyaikasyaiva 'sva'rUpasyAtrollekha iti manyate, tathaiva svarUpanA ane eka "para"rUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thayo hoya... kyAreka "ghaDo mRtmaya che? zyAma che? corasa che?" A rIte eka svarUpanA ane be "pararUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thayo hoya. kyAreka "ghaDo mRnmaya che? bhUmistha che? zyAma che? corasa che?" AvA be svarUpanA ne be "para"rUpanA ullekhavALo prazna nirmANa thayo hoya ke A ja rIte game eTalA "svarUpanA ane game eTalA "para"rUpanA ullekhavALo prazna Ubho thayo hoya... AvA badhA praznone kramaza: svarUpanA ane "para"rUpanA ullekhavALo prazna samajIne javAba to "che ane nathI" Avo A ja bhaMgano ApavAno hoya che. kAraNa ke che-cheche.. AvuM anekavAra bolavAno ke nathI-nathI-nathI. AvuM aneka vAra bolavAno kazo matalaba nathI. "che ane nathI" ATalA uttaramAM ja badhuM AvI jAya che. eTale ApaNe kalpanA karI zakIe chIe ke prajJApaka AvA sthaLomAM jeTalA "svarUpono ullekha thayo hoya e badhAne bhegA karIne eka svarUpa tarIke ane ema jeTalA pararUpono ullekha thayo hoya e badhAne bhegA karIne eka "para"rUpa tarIke ullekha samajI le che Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrIsaptabhaGgIviMzikA-12 ca prazrollikhitAni sarvANi pararUpANi sammIlyaikasyaiva 'para'rUpasyAtrollekha iti manyate / evaM matvA syAdastyeva syAnAstyevetyevottaraM dadAtIti kalpane na ko'pi doSaH pratIyate / tatazca 'ghaTo'madAvadajo na vA? mRnmayo na vA? bhUmistho na vA? zyAmo na vA? catuSkoNo na ve?'ti yadi prazrastadA dharmANAM sva-paravibhAgasya jJAtRtvAtprajJApaka AdyAni trINi svarUpANi sammIlyAntime ca dve pararUpe sammIlya prazraM 'ghaTo'madAvAdajamRnmayabhUmistho na vA? zyAmacatuSkoNo na vA ?' ityAkAraM manyate, tatazca 'syAdastyevAmadAvAdajamRnmayabhUmistha: syAnnAstyeva zyAmacatuSkoNa' ityAkAramuttaraM dadAti / nanu kAni 'sva'rUpANi kAni ca 'para'rUpANIti vibhAgajJAnAbhAvAtpranakArastu krameNa vyutkrameNAkrameNa vApi prazraM pRcchati / tatazca ghaTo mRnmayo na vA? zyAmo na vA? amadAvAdajo na vA? bhUmistho na vA? catuSkoNo na vA?'iti sva-para-sva-sva-paradharmeti ne pachI "che ane nathI' ema javAba Ape che. jemake ghaDo amadAvAdI che? mRnmaya che? bhUmistha che? zyAma che? corasa che? Avo prazna UThyo hoya to (pUchanAra bhale jANato nathI ke AmAMthI "svarUpa kayA kayA che ne "para"rUpa kayA kayA?) paNa prajJApaka to jANe ja che. jo e paNa jANato na hoya, to to javAba ja na ApI zake.. AmAMnA prathama traNa sva'rUpa ne bhegA karIne ane chellA be "para"rUpane bhegA karIne praznane ghaDo amadAvAdI mRnmayabhUmistha che? zyAmacorasa che?" Avo samajIne badhAno javAba AvI jAya e rIte "che ane nathI' ema javAba Ape che. arthAt "syA amadAvAdI-mRnmaya-bhUmistha che ja ane syAt zyAma-corasa nathI ja' ema javAba Ape che. zaMkA- praznakartAne to 'svarUpa kayA ne pararUpa kayA e khabara nathI. eTale eno prazna to evo paNa hoya zake ke jemAM svapararUpono ADo avaLo paNa ullekha hoya... jemake prastutamAM "ghaDo mRtmaya che? zyAma che? amadAvAdI che? bhUmistha che? corasa che?" Avo paNa prazna ene UThI zake che. (arthAt sva-para-sva-sva-para rUpanA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatazo bhaGgApattiH krameNa yadA praznaM pRcchati tadA prajJApakaH kiM karotIti cet ? zrRNusva- paravibhAgasya jJAtA prajJApaka uparyuktavadeva trINyapi 'sva'rUpANi sammIlya dve api ca pararUpe sammIlya praznaM 'ghaTo'madAvAdajamRnmayabhUmistho na vA ? zyAmacatuSkoNo na vA ? ' ityAkAraM kalpayitvA 'syAdastyevAmadAvAdajamRnmayabhUmistha: syAnnAstyeva zyAmacatuSkoNa' ityeva dadAti / etacca mantavyameva / anyathA ghaTAdipadArthAnAmasmadvyavahAropayogInyapyanekAni 'sva'rUpANi bhavantyanekAni ca 'para'rUpANi bhavantIti teSAM krameNa vyutkrameNAkrameNa ca sahasrazaH saMvedhAH sambhavanti / tatazcAsti nAsti, nAsti - asti, asti- asti nAsti, asti nAsti - asti, asti nAsti nAsti - asti... ityevaM prakArAH kiyanto bhaGgA mantavyA iti / kiJca yadyevaM 'sva 'rUpANAM 'para 'rUpANAM ca sammIlanaM na manyeta tadA prathamAdibhaGgAnAmapi zatazo bhaGgAH syuH / kazcitpRcchati ullekhavALo... ke Avo koIpaNa prazna UThI zake che.) to prajJApaka zuM 52ze ? samAdhAna- to paNa prajJApaka badhA 'sva'rUpone bhegA karIne ane badhA 'para'rUpone bhegA karIne upara jaNAvyA mujaba 'che ane nathI' evo ja javAba Apaze... AvuM mAnavuM Avazyaka che, kAraNa ke te-te ghaTAdi padArthanA ApaNA vyavahAramAM AvatA paNa DhagalAbaMdha 'sva'rUpo hoya che ne DhagalAbaMdha 'para'rUpo hoya che.. enA ADAavaLAkrame hajAro saMbaMdha thAya... che. nathI-che, che-che-nathI, che-nathI-che, che-nathI- nathI- che... khAvA keTalA bhaMga mAnavAnA? koI Aro ja na Ave.... 75 vaLI, A rIte jo badhA 'sva'rUpone bhegA karavAnI ne 'para'rUpone bhegA karavAnI vAta mAnavAmAM na Ave to to prathama vagere dareka bhaMganA seMkaDo bhaMga thaI jAya. koI pUche ke ghaDo mRnmaya che? rakta che? to che-che bhavAja Apako paDe. DoI pUche } ghaDo mRnmaya che ? raData 7 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 zrIsaptabhaGgIviMzikA-12 ghaTo mRnmayo na vA? rakto na vA?'iti, tadA syAdastyeva syAdastyevetyuttaraM dAtavyaM syAt / kazcittu pRcchati ghaTo mRnmayo na vA? rakto na vA ? bhUmistho na ve?ti, tadA syAd asti-asti-astievetyuttaraM dAtavyaM syAd / evaJca prathamabhaGgasyApyaneke bhaGgAH syuH / tathaiva ca dvitIyabhaGgasyApi syAnnAstyeva-syAnAstyeva, syAd nAstinAsti-nAsti-evetyAdayo'neke bhaGgAH syuH / evameva ca tRtIyAdInAmapi sarveSAM bhaGgAnAM sahasrazo bhaGgAH syuH / tathA ca saptabhaGgyA eva bhaGgaH syAt, sapteti saMkhyAyAH vyAghAtAt / / pUrvAcAryANAmapyetatsammIlanaM sammatameva / ata eva taiH pazcimeSu bhaGgeSu-eko'zaH svarUpeNaiko'zaH pararUpeNetyAdivivakSaiva darzitA, na tvanekeM'zAH svarUpeNAnekeM'zA: pararUpeNetyAdivivakSA / vivakSitAnekAMzasya prazrasya sambhave'pi tasya taiH kApi vArtA yanna kRtA, tena prazrollikhitAn svarUpabhUtAnanekAnaMzAn sammIlayitvaika eva svarUpabhUtoM'zo vivakSitavya iti teSAmabhiprAyo nizcIyate / cha? bhUmistha cha? to cha-cha-cha vAma mA5ko 53... sAma prayabhamAnA DhagalAbaMdha alaga-alaga bhaMga thaI jAya. A ja rIte bIjA bhaMganA 55 nathI, nathI-nathI, nayI-nayI-nayI.... maav| masalA DhagalAbaMdha bhaMga thaI jAya. AvuM ja trIjA vagere dareka bhaMga aMge mAnavAnuM UbhuM thAya. ne tethI pachI saptabhaMgI jevuM kAMI rahe ja nahIM.... zAstrakArone paNa AvuM ja mAnya che. eTale ja AgaLanA bhaMgomAM eka aMza svarUpe-eka aMza pararUpe ema jaNAvyuM che. paNa aneka aMzanI vAta nathI. prazna to aneka aMzanA UThI ja zake che. chatAM enI vAta nathI karI, eTale jaNAya che ke jyAre praznamAM "svarUpanA aneka aMzano ullekha hoya tyAre e badhA aMzone bhegA rIne me bhoTo aMza banAvI hevo... (bha3 paDo bhRnmaya cha? 23ta. che? AvA praznamAM mRnmayatva ane raktatvarUpa eka-eka dharmane AvarI lenAra be aMzono ullekha hoya to A banne dharmone AvarI lenAra mRnmayarakta Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sva'' para 'rUpayorasammIlanam evameva pararUpabhUtAMzaviSaye yugapadubhayarUpabhUtAMzaviSaye ca jJeyam / nanu yathA praznollikhitAni yAni 'sva'rUpANi tAni sarvANyekIkRtya svarUpasyaika evollekho vivakSyate, yAni ca 'para' rUpANi tAnyapi sammIlayitvA pararUpasyaika evollekho vivakSyate tathA svarUpANi pararUpANi ca mithaH sammIlayitvA sva- pararUpasyaika evollekha vivakSyatAmiti cet ? na, praznakartustathA'bhiprAyAbhAvAt / ayamAzaya:- yadi praznakartustathA'bhiprAyo bhavettadA tenaiva sva- pararUpaM sammIlyaika evollekhaH kRto bhavet, yathA ghaTo mRnmayacatuSkoNo na veti prazne / parantvevaMrUpe prazne satyuttaraM syAdavaktavya eveti tRtIyabhaGgarUpaM syAnna tu syAdastyeva syAnnAstyeveti caturthabhaGgarUpam / nanu yadA praznakAro ghaTo mRnmayo na vA ? rakto na ve ?ti praznaM pRcchati tadA tasya mRnmayatvaM raktatvaJca sammIlya praznaM pRcchAmItyabhiprAyo nAstyeva, anyathA tena ghaTo mRnmayarakto na vA ? ityeva praznaH pRSTaH syAt / tatazca paNArUpa eka moTo aMza banAvavo.) AvuM ja 'para'rUpanA aneka aMzo mATe bhAvu... eTale A cothA bhaMga mATe badhA 'sva'rUpone bhegA karIne ane badhA 'para'rUpone bhegA karIne uttara 'che ane nathI' eTalo ja ApavAno hoya che ema mAnavuM Avazyaka che. 77 prazna- to A rIte 'sva' ane 'para' badhA ja rUpone bhegA karIne eka ullekha karI nAkhavAmAM Ave to? uttara- praznakartAno evo abhiprAya hoya to eNe ja badhAne bhegA karIne pUchyuM hoya. jemake ghaDo mRnmayacorasa che? AvA praznamAM. paNa to pachI uttara svAvavya rva evo trIjAbhaMgano AvI jAya, cothA bhaMgano na rahI zake. prazna- badhA 'sva'rUpone bhegA karavAno praznakartAno abhiprAya na hoya... ne tethI eNe badhAne alaga-alaga ja pUchyA hoya (jemake ghaDo mRnmaya che ? vRtta che?) to yA seno lego ullekha churI zAya. khema Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrIsaptabhaGgIviMzikA-12 praSTustathAbhiprAye'satyapi prajJApako yathA prazrollikhitAn svarUpabhUtAn dharmAn sammIlyaivaikollekhaM prazaM manyate, tadanusRtya cottaraM dadAti tathA mRnmayatvaM (svarUpaM) zyAmatvaM (pararUpaM) ca sammIlya prathaM pRcchAmIti praSTurabhiprAye'satyapi prajJApakastu sva-pararUpaM sammIlyaiva prathaM kalpayatu, tadanusRtya cottaraM dadAtu, ko doSaH ? jijJAsorjijJAsAyA yathArthatRpterabhAva evAtra doSa iti svIkuru / tathAhiekaM mRnmayaghaTasAdhyamaparaJca zyAmaghaTasAdhyaM prayojanamityevaM dve prayojane yadA stastadA praznakAro mRnmayatvaM zyAmatvaJcAsammIlyaiva ghaTo mRnmayo pararUpono paNa praznakartAe alaga-alaga ullekha karyo hoya, chatAM eno bhego ullekha karI zakAya. to bhale ne praznakartAe praznamAM sva-para rUpone bhegA karyA na hoya... prajJApaka bhegA karIne javAba Ape to zuM vAMdho che? uttara- uttara badalAI javo ne tethI praznakartAnI jijJAsA yathArtha rIte na saMtoSAvI e vAMdho che. ghaDo mRtmaya che? rakta che? A be svarUpone bhegA karyA vagara alaga-alaga che-che javAba ApavAmAM Ave ke "ghaDo mRnmayarakta che?" ema bhego ullekha samajI "che' eTalo ja javAba ApavAmAM Ave (arthAt phleva maya: phleva rajI: evo javAba ApavAmAM Ave ke carceiva pRnmayara: evo javAba ApavAmAM Ave) praznakartAne kazo pharaka paDato nathI. kAraNake banne prakAranA javAbamAM, ghaDo mRnmaya paNa che ne rakta paNa che... ne tethI mRnmayaghaDAnuM prayojana paNa enAthI sarI zake che ne raktaghaDAnuM paNa.. Avo bodha samAna rIte maLI ja zake che. e ja rIte ghaDo vedikAstha che? corasa che? A be "para"rUpone bhegA karyA vagara alaga alaga "nathInathI (sAvi vedi: yIsIva catuSko:) javAba ApavAmAM Ave ke "ghaDo vedika0 corasa che?" ema bhego ullekha samajIne "nathI' (cIphleva vevizvAsthavatuLa:) eTalo ja javAba ApavAmAM Ave. praznakartAne kazo pharaka paDato nathI. kAraNa ke banne rItamAM ghaDo vedikAstha paNa nathI. ne corasa paNa nathI. ne tethI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsAtRpterayathArthatvam na vA ? zyAmo na vA ? iti pRcchati / tatazca prajJApako'pi yadyasammIlyaiva 'syAdastyeva mRnmayo syAnnAstyeva zyAma' ityuttaraM dadAti tadA tacchrutvA praznakartuH 'ghaTo mRnmayo vartate, zyAmo na vartate, ' iti bodhaH samullasati, tatazca mRnmayaghaTasAdhyaM mama prayojanaM sampadyeta, zyAmaghaTasAdhyaM tu netyapi sa jAnAti / parantu yadi prajJApakaH sva- pararUpaM sammIlya praznaM 'ghaTo mRnmayazyAmo na vA ? iti kalpayati, tadA tena syAdavaktavya evetyevottaraM dAtavyaM syAt / anena cottareNa praznakartuH 'ghaTo mRnmayo vartate, zyAmo na vartate' iti bodho 'mRnmayaghaTasAdhyaM mama prayojanaM sampadyeta, zyAmaghaTasAdhyaM tu ne 'ti bodho'pi ca naiva jAyetApi tu 'nAtra kiJcidapi vaktuM pAryata' ityeva bodhastasyodeti / tatazca mRnmayaghaTasAdhyamekaM yanmama prayojanaM tattu sampadyetaivetyapi sa naiva jAnIyAd / ato nizcIyate 'syAdavaktavya evetyuttaraM zrutvA tasya yA jijJAsAtRptirjAtA sA mithyA, na tu yathArthe 'ti / nanu praznakartustathAbhiprAye'satyapi prajJApakena dve svarUpe dve vA pararUpe sammIlyottaradAne jijJAsAtRptermithyAtvApattiH kiM na bhavati ? naiva bhavatIti jAnIhi / 'syAdastyeva mRnmayaH syAdastyeva rakta' ityuttaraM zrutvA praznakartuH 'ghaTo mRnmayo vartate rakto'pi vartate' iti tathA 'mRnmayaghaTasAdhyamekaM prayojanaM raktaghaTasAdhyaM ca dvitIyamityevaM me ye dve prayojane te dve api ghaTenAnena sampadyeyAtAm' iti cetyevaM dvau yau bodhau 79 adhikRta ghaDAthI vedikAstha ghaDAnuM prayojana paNa sa2vAnuM nathI ne corasa ghaDAnuM paNa prayojana saravAnuM nathI... Avo bodha anyanAdhikapaNe thaI 4 zaDe che. paNa AvuM 'sva'-'para'rUpane bhegA karavAmAM thaI zakatuM nathI. Azaya e che ke praznakartAne be prayojana UbhA thayA che. eka mRnmayaghaDAnuM ane eka corasa ghaDAnuM... ne tethI pote ghaDo mRnmaya che? corasa che? ema alaga-alaga ullekhavALo prazna pUchyo che. prajJApaka yAga bhe se jannene salaga rAjIne 4 'che ne nathI' (syAdastyeva mRnmayaH Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrIsaptabhaGgIviMzikA-12 jAyete tau, dve api mRnmayatvaraktatvalakSaNe svarUpe sammIlya dIyamAnaM 'syAdastyeva mRnmayarakta' ityuttaraM zrutvApi praznakarturavizeSeNa jAyete eva / tathA ca jijJAsAtRptermithyAtvagandho'pi kutaH? evameva ca pararUpaviSaye'pi jJeyam / tathAhi-'syAnnAstyeva vedikAstha: syAnAstyeva zyAma' ityuttaraM zrutvA prazrakartuH 'ghaTo vedikAstho nAsti zyAmo'pi nAsti' iti tathA 'vedikAsthaghaTasAdhyamekaM prayojanaM zyAmaghaTasAdhyaM cAnyadatyeivaM me ye dve prayojane te dve api ghaTenAnena naiva sampadyeyAtAmiti cetyevaM dvau bodhau yau jAyete tau, dve api vedikAsthatva-zyAmatvarUpe pararUpe sammIlya dIyamAnaM 'syAnnAstyeva vedikAsthazyAma' ityuttaraM zrutvApi praznakarturavizeSeNa jAyete eveti / tatazca nizcitamidaM yad-yadi prazrakA 'sva'rUpasya 'para'rUpasya ca pRthagevollekhaH kRtaH syAttarhi prajJApakena te dve sammIlyottara cAnIyeva vatuSkoNa:) evo javAba Ape to praznakartAne "ghaDo mRnmaya che, paNa corasa nathI" evo bodha ne tethI "adhikRtaghaDAthI mRnmayaghaTanuM mAruM prayojana sarI zakaze paNa corasaghaDAnuM nahIM sarI zake evo bodha thAya che je enI jijJAsAne yathArtha rIte saMtoSI zake che... paraMtu jo AvA sthaLe prajJApaka pote sva-pararUpano bhego ullekha samajIne (eTale ke ghaDo mRnmayacorasa che? e rIte samajIne) javAba Ape to to sAvavaovya parva evo ja javAba Apavo paDe. AvuM sAMbhaLavA para praznakartAne "ghaDo mRtmaya che paNa corasa nathI.." Avo bodha ane enAthI mRnmayaghaDAnuM prayojana sarI zakaze paNa corasa ghaDAnuM nahIM." Avo bodha... A bemAMthI ekapaNa bodha thaI zakaze nahIM, e spaSTa che. e to ema ja samajI besaze ke AmAM kazuM kahevAya evuM nathI. A bodha enI jijJAsAne sAcI rIte saMtoSanAra nathI e paNa spaSTa che. mATe, praznakartAe jo "svarUpa ane "para"rUpano alaga-alaga ullekha karyo hoya to prajJApaka e beno bhego ullekha karIne javAba Ape e ucita nathI. ne tethI bannene alaga-alaga rAkhavA ja yogya Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhaGgaH dAnasyAnucitatvAt asammIlyaivottarasya deyatvAtsyAdastyeva syAnnAstyeveti caturtho bhaGga eva zreyAn / evaJca samApto'yaM caturtho bhaGgaH // 12 // adhunA syAdastyeva syAdavAcya evetyavasaraprAptaM paJcamaM bhaGgabhidhAtumAha ekaza ityAdi eko'zazca svarUpeNa yaugapadyamapekSitam / syAdasti syAdavAcyazca bhaGgakaH paJcamo mataH // 13 // atra cakAraH samuccayArtho bhinnakramazca / yaugapadyamityanantaraM tadanvayaH / apekSitamiti - vivakSitamityarthaH / samudAyArthastvayaM 81 ekaM mRnmayaghaTasAdhyamanyattvamadAvAdajacatuSkoNaghaTasAdhyamityevaM dve prayojane yadotthite tadA 'ghaTo mRnmayo na vA ? amadAvAdajacatuSkoNo na vA ? ' iti prazna uttiSThati, yatraikaH svarUpasya pRthagulekho'nyazca sva- pararUpaM sammIlya yugapadullekho vartate / ataH prajJApakaH 'syAdastyeva mRnmayaH syAdavAcya evetyuttaraM dadAti / hovAthI javAbamAM cotho 'che ane nathI' evo bhaMga maLe che, e niHzaMka che. // 12 // have pAMyamo laMga... che bhane savAyya... syAdastyeva syAdavAcya eva... khenuM ni3pe| are che gAthArtha : eka aMzanI svarUpe vivakSA hoya, eka aMzanI yugapat ubhayaye vivakSA hoya tyAre syAnnAstyeva syAdavAcya eva jevo pAMcamo bhaMga maLe che. eka prayojana evuM UbhuM thayuM che ke je mRnmayaghaDAthI sarI zake evuM che ne eka prayojana evuM UbhuM thayuM che ke je amadAvAdI corasa ghaDAthI sarI zake evuM che.. eTale ghaDo mRnmaya che? corasa amadAvAdI che?' Avo prazna Ubho thAya che jemAM eka 'sva'rUpano svataMtra ullekha che ne bIjo sva-52rUpano bhego-yugapat ullekha che. eTale prajJApaka syAdastyeva mRnmayaH syAdavAcya eva khevo bhavAja jAye che, he spaSTa che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-13 asminnapi bhane prazne yAvatAM svarUpANAM pRthagullekhastAni sarvANi sammIlyaikameva svarUpaM prajJApako manyate / evaM sva-parobhayarUpANi sammIlya yAvatAM dvikAdInAmullekhastAni sarvANi sammIlyaikameva yugapadubhayarUpaM manyate, etaccAvazyaM mantavyameva, anyathA 'syAdavAcya eva syAdavAcya eve 'tyAdighaTitAnAmapi bhaGgAnAM sambhavAtsaptatvasaMkhyAvyAghAtaprasaGgAt / tatazca 'ghaTo mRnmayo na vA? rakto na vA? amadAvAdajacatuSkoNo na vA? sugandhivedikAstho na vA?' ityevamAkAraH prazno yadA bhavet tadA prajJApaka etaM praznaM 'ghaTo mRnmayarakto na vA? amadAvAdajacatuSkoNasugaMdhivedikAstho na vA?'ityAkAraM kalpayitvA syAdastyeva mRnmayaraktaH syAdavAcya eve'tyetAvadevottaraM dadAti, etAvataiva prazrakarturyathArthabodhasambhavAt, anyathA'syApi bhaGgasya bahuzo bhedApatteH // 13 // atha kramaprAptaH syAnnAstyeva syAdavAcya eveti SaSTho bhaGgo nirUpyate eko'za ityAdinA A bhaMgamAM paNa judA-judA aneka svarUpono svataMtra ullekha hoya to prajJApaka e badhAno bhego ullekha samajI le che. tathA yugapatuM ubhayarUpanA aneka ullekha hoya to e badhAno paNa bhego ullekha sabha se che. (mA bhAnaQ 432rI cha, 125 syAdavAcya evasyAdavAcya eva mApA bhane upavANo in samIma nahIM.) jemake ghaDo mRtmaya che? rakta che? amadAvAdI corasa che? sugaMdhI histha cha? sAvo prazra cha.. athAta sv-sv-sv52my-sv52ubhaya-rUpa AvA ullekhavALo prazna che. to prajJApaka A praznane "ghaDo mRnmayarakta che? amadAvAdI corasa sugaMdhIvedikAstha che?" AvA praznarUpe sabhane syAdastyeva mRnmayaraktaH syAdavAcya eva bhAvo 4 415 mApe che. kAraNake ATalA ja javAbathI praznakartAne yathArtha bodha thaI jAya che. ane nahIMtara A bhaMganA paNa pAra vinAnA bhaMga UbhA thaI zake che. // 13 // ve, cha8o maM... nathI bhane sapAya... syAnnAstyeva syAdavAcya eva anI 5359 // 72rAya cha - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhaGgaH eko'zaH pararUpeNa yaugapadyamapekSitam / syAnnAsti syAdavAcyazca SaSThaH prAptastu bhaGgakaH // 14 // atra yaugapadyamityanantaraM cakAro'dhyAhArya iti / zeSo'rtho vivaraNAdavaseyaH / ekaM zyAmaghaTasAdhyamanyacca mRnmayacatuSkoNaghaTasAdhyamityevaM dve prayojane yadA vartete tadA 'ghaTaH zyAmo na vA ? mRnmayacatuSkoNo na ve ? 'ti prazna udbhavati, yatraikaH pararUpasya pRthagullekho'nyazca sva- pararUpaM sammIlya yugapadullekho vartate / ataH prajJApakaH 'syAnnAstyeva zyAmaH syAdavAcya evetyuttaraM dadAti / 83 asminnapi bhane prazne yAvatAM 'para 'rUpANAM pRthagullekhastAni sarvANi sammIlyaikameva ' para 'rUpaM prajJApako manyate / evaM svaparobhayarUpANi sammIlya yAvatAM dvikAdInAmullekhastAni sarvANi gAthArtha : eka aMzanI pararUpe vivakSA hoya ane eka aMzanI yugapat ubhayarUpe vivakSA hoya tyAre myAnnAsyeva cAvavAsthya tra evo chaThTho bhaMga Ave che. eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je zyAmaghaDAthI sarI zake evuM che ne eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je mRnmayacorasa ghaDAthI sarI zake evuM che... AvA avasare 'ghaDo zyAma che? mRnmayacorasa che?" Avo prazna Ubho thAya che jemAM eka 'para'rUpano svataMtra ullekha che ne bIjo sva-pararUpano bhego yugapat ullekha che. eTale prajJApaka syAtrAptyava zyAma: sthAvAnya Dva Avo javAba Ape che. A bhaMgamAM paNa judA-judA aneka 'para'rUpono svataMtra ullekha hoya to prajJApaka e badhAno bhego ullekha samajI le che... tathA, yugapat ubhayarUpanA aneka ullekha hoya to e badhAno paNa bhego ullekha samajI le che... jemake ghaDo zyAma che? suvarNamaya che? amadAvAdI corasa che? bhUmisthagrISmaRRtuja che? Avo prazna che. arthAt 52-52-sva52ubhaya-svaparaubhaya-rUpanA ullekhavALo prazna che. to Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 14-15 sammIlyaikameva yugapadubhayarUpaM manyate / tatazca ghaTo zyAmo na vA ? suvarNamayo na vA ? amadAvAdajacatuSkoNo na vA ? bhUmisthagrISmaRtujo na vA ? 'ityevamAkAra: prazno yadA bhavet tadA prajJApaka enaM praznaM 'ghaTo zyAmasuvarNamayo na vA ? amadAvAdajacatuSkoNabhUmisthagrISmajo na vA ? ' ityAkAraM kalpayitvA 'syAnnAstyeva zyAmasuvarNamayaH syAdavAcya eve 'tyetAvadevottaraM dadAti, etAvataiva praznakarturyathArtha - bodhasambhavAt, anyathA'syApi bhaGgasya bahuzo bhedApatteH // 14 // 84 SaNNAM bhaGgAnAM nirUpaNAnantaramadhunA syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavAcya eveti caramo bhaGgo nirUpyate eko'zazcetyAdinA - eko'zazca svarUpeNa yaugapadyamapekSitam / eko'zaH pararUpeNa syAdastinAstyavAcyakaH // 15 // atra cakAraH samuccayArtho bhinnakramazca / uttarArdhasthaikoMza iti prajJApaka A praznane ghaDo zyAmasuvarNamaya che? amadAvAdIcorasa bhUmisthagriissmRtu che? khAvA usejavANI samane syAnnAstyeva zyAmasuvarNamayaH, syAdavAcya eva khAvo 44vAja Aye che, arADe khATatA ja javAbathI praznakartAne yathArtha bodha thaI jAya che. ane nahIMtara AnA paNa pAra vinAnA bhaMga UbhA thaI zake che. 14 cha bhaMganA nirUpaNa pachI have chesso sAtamo bhaMga... che, nathI jane vAyya... syAdastyevasyAnnAstyeva syAdavAcya eva niupAya che. gAthArtha : eka aMza svarUpe vivakSIe, eka aMza pararUpe vivakSIne jane se aMza yugapadda laya3ye vivakSIkhe tyAre syAdastyevasyAnnAstyeva - syAdavAcya eva khevo sAtamo bhaMga bhaeAvo. eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je mRtmaya ghaDAthI sarI zake evuM che, eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je zyAmaghaDAthI sarI zake evuM che. ne trIjuM eka prayojana evuM UbhuM thayuM che je bhUmistha corasa ghaDAthI sarI rADe khevuM che. jAvA javasare 'ghaDo mRnmaya che ? zyAma che ? bhUmistha corasa che?" Avo prazna Ubho thAya che jemAM eka 'sva'rUpano, Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo bhaGgaH zabdAnantaraM tadanvayaH / bhAvArthastvayaM ekaM mRnmayaghaTasAdhyaM, dvitIyaM zyAmaghaTasAdhyaM, tRtIyaJca bhUmisthacatuSkoNaghaTasAdhyaM prayojanamityevaM trINi prayojanAni yadottiSThanti tadA 'ghaTo mRnmayo na vA? zyAmo na vA? bhUmisthacatuSkoNo na vA ?'iti prazna uttiSThati, yatraikaH svarUpasya pRthagullekha ekaH pararUpasya pRthagullekho'nyazca sva-pararUpaM sammIlya yugapadullekho vartate / ataH prajJApakaH syAdastyeva mRnmayaH syAnnAstyeva zyAmaH syAdavAcya evetyuttaraM dadAti / asminnapi bhaGge prazne yAvatAM 'sva'rUpANAM pRthagullekhastAni sarvANi sammIlyaikameva 'sva'rUpaM prajJApako manyate / evaM yAvatAM 'para'rUpANAM pRthagullekhastAni sarvANi sammIlyaikameva 'para'rUpaM sa manyate / tathaiva ca sva-parobhayarUpANi sammIlya yAvatAM dvikAdInAmullekhastAni sarvANi sammIlyaikameva yugapadubhayarUpaM manyate / tatazca 'ghaTo mRnmayo na vA? bhUmistho na vA? zyAmo na vA ? mahAn na vA? amadAvAdajacatuSkoNo na vA? sugandhigrISmaRtujo na vA?'ityevamAkAraH prazno yadA bhavet tadA prajJApaka enaM praznaM 'ghaTo mRnmayabhUmistho na vA? mahAzyAmo na vA? amadAvAdajacatuSkoNasugandhigrISmajo na eka "para"rUpano ane eka sva-para ubhayarUpano ullekha che. eTale praza54 syAdastyeva mRnmayaH syAnnAstyeva zyAmaH syAdavAcya eva mAvo javAba Ape che. A bhaMgamAM paNa judA-judA aneka svarUpono svataMtra ullekha hoya to prajJApaka eno bhego eka ullekha samajI le che. ema para"rUpono eka bhego ullekha ane yugapat ubhayarUpono eka bhego ullekha samajI le che. jemake ghaDo mRnmaya che? bhUmistha che? zyAma che? moTo che? amadAvAdIcorasa che? sugaMdhIgrISmaRtuja che? Avo prazna Doya... arthAt sva-sva-52-52-21527maya-152 umy-35n| 25vALo prazna hoya to prajJApaka ene "ghaDo mRnmayabhUmistha che? zyAma moTo Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 vA?'ityAkAraM kalpayitvA 'syAdastyeva mRnmayabhUmistha: syAnnAstyeva mahAzyAmaH syAdavAcya eve'tyetAvadevottaraM dadAti, etAvataiva prazrakarturyathArthabodhasambhavAt, anyathA'syApi bhaGgasya bahuzaH bhedaprasaGgAt / evaM saptAnAM bhaGgAnAM nirUpaNaM samAptimagAt / tena cedaM jJAyate yat-kasyacidapi padArthasyAstitvaviSaye yadA prazU uttiSThati tadA sa 'ayaM ghaTo na vA?' 'mRnmayo na vA?' 'rakto na vA?'ityAdirUpeNa svarUpollekhI syAt, yadvA 'suvarNamayo na vA?' 'zyAmo na ve'tyAdirUpeNa pararUpollekhI syAt yadvA 'mRnmayazyAmo na vA?' 'vedikAsthavRtto na vA?'ityAdirUpeNa sva-parobhayollekhI syAd / tatazca nizcIyata idaM yadetebhyaH sva-para-ubhayarUpebhyo'nyasya kasyApyullekho'stitvaviSayakaprazre'sambhAvya eveti / athaiteSAM 'sva'-'para'- 'ubhaya' itipadAnAmekaikakA svapadaM, parapadaM, ubhayapadamityevaM trayo bhaGgAH, sva-parapade, sva-ubhayapade, para-ubhayapade ityevaM dvikasaMyoginastrayo bhnggaastthaasvche? amadAvAdI corasa sugaMdhI grISmaRtuja che? Avo samajIne syAdastyeva mRnmayabhUmistha: syAnAstyeva mahAzyAmaH syAdavAcya eva mATo ja javAba Ape che, kAraNa ke ATalA ja javAbathI praznakartAne yathArthabodha thaI jAya che. nahIMtara A bhaMganA paNa aneka bhaMga thaI javAnI Apatti Ave. Ama sAtabhaMganuM nirUpaNa joyuM.. AmAM ApaNe joI zakIe chIe ke koIpaNa padArthanA astitva aMge jyAre prazna UThe tyAre e 'bhA ghaDo cha?' 'ma bhATIno cha?' 'me 24ta cha ?' mA 55 'sv'35n| yopavANI Doya, athavA me suvanio cha?' 'zyAma cha?' vagere rUpe "para'rUpanA ullekhavALo hoya ke "e mRnmayazyAma che?" 'vesthivRtta cha?' vagere 35 sva-52. my35|| 78mANo Doya... Ama, sva-para ke ubhayarUpanA ullekha sivAyanA anya koI ja ullekha syAreya 59 // 75 Doto 4 nathI. ve, m|| spa, 52 bhane maya... / traNa padanA eka saMyogI traNa bhaMga, dvika saMyogI traNa bhaMga ane trikasaMyogI eka bhaMga.... thAya che. eTale kula 7 bhaMga thAya che. AmAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaGgAnAM nyUnAdhikatvAbhAvaH para-ubhayapadAnItyevaM trikasaMyogyeko bhaGga ityevaM sarve mIlitAH saptabhaGgA bhavanti / yadyapyatraikAnekatvakRtaM bhaGgabAhulyaM sambhavati, tathApi 'svA 'dipadebhyo yasya, yayoryeSAM vA'nekatvaM prazne syAttatsammIlyaikIkRtyaiva prajJApakenottarasya dIyamAnatvAnna bhaGgabAhulyaM bhavati / etattu pUrvaM vicAritameva / tathA kramotkramAdikRtaM bAhulyamapi yadyapi sambhavati tathApi kramotkramAdikamavivakSyaiva caturthAdInAM bhaGgAnAM vivakSaNAnna bhaGgabAhulyam / etadapi pUrvaM vicAritameva / yadvA prazna - kAraH kramotkramAdinA yathAtathA pRcchatu, sva-parAdivibhAgasyAjJAtRtvAt, prajJApakastu sva-para- ubhayetikrameNaivottaraM dadAti / tdythaayaTa: zyAmo na vA? mundrayavatuSThoLo na vA? bhUmimyo na vA?tyevakrmenn praznakAreNa pRSTe'pi prazre, prajJApakastu 'syAdastyeva bhUmisthaH syAnnAstyeva zyAmaH syAdavAcya eve 'tyevaMkrameNaivottaraM dadAti / tatazca kramotkramAdyapekSamapi bhaGgabAhulyaM na bhavatyeveti bhaGgAnAM saptasaGkhyA eka 'sva'rUpano prazna.... be 'sva'rUpano prazna... vagere ke eka 'para'rUpano prazna.... be 'para'rUpano prazna.... vagererUpe praznonI vividhatA vadhI zake che, paNa ApaNe joI gayA chIe ke prajJApaka to badhA sva'rUpone, badhA 'para'rUpone ane badhA ubhayarUpone bhegA karIne eka-eka sva-52 ke ubhayarUpa ja samajIne javAba Ape che... ne tethI eka-anekanA kAraNe bhaMga vadhI zakatA nathI... ema krama-utkramAdinA kAraNe paNa bhaMga vadhatA nathI, kAraNake cothA vagere bhaMganI vivakSAmAM krama-utkramAdinI vivakSA nathI. arthAt ghaDo mRtmaya che? zyAma che? AvA praznanA javAbamAM che ane nathI' ema je kahevAya che ane ghaDo zyAma che? mRtmaya che?' evA praznanA javAbamAM nathI ane che' ema je kahevAya che eno eka ja bhaMga gaNAya che, alaga-alaga nahIM... athavA, praznakAre bhale game te krame prazna pUchyo hoya, prajJApaka ene sva-52-ubhaya... A kramane kalpIne ja e ja krame uttara Ape che. eTale ke dhAro ke ghaDo zyAma che ? mRnmaya corasa che? bhUmistha che? A krame pUchAyo hoya to paNa prajJApaka 'syAt bhUmistha che, zyAma nathI ja, avAcya ja' A ja krame javAba 87 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 katvameva mantavyaM, na nyUnatvaM nApyadhikatvam / tatazca* ekAnekasvarUpamAtrollekhini prazne sati prathamabhaGgaH, * ekAnekapararUpamAtrollekhini prazne sati dvitIyabhaGgaH, zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 ekAneka' sva 'rUpaikAneka' para 'rUpayoryugapadullekhena yajjAyate tadatrAgrimeSu ca bhaGgeSu 'ubhayarUpa' iti zabdena kathyate / tatazca, ekAnekobhayarUpamAtrollekhini prazne sati tRtIyabhaGgaH * yaH prazna ekAnekasvarUpasya pRthagullekhavAn, ekAnekapararUpasya ca pRthagullekhavAMstasyottare caturthabhaGgaH, * yaH prazna ekAnekasvarUpasya pRthagullekhavAn ekAnekobhayarUpasya collekhavAMstasyottare paJcamabhaGgaH, * yaH prazna ekAnekapararUpasya pRthagullekhavAn ekAnekobhayarUpasya collekhavAMstasyottare SaSThabhaGgaH, Ape che. mATe kramotkramAdinA kAraNe paNa bhaMga saMkhyA vadhatI nathI, eTale eka ke aneka mAtra 'sva'rUpanA ullekhavALo prazna hoya to prathama bhaMga.. eka ke aneka mAtra 'para'rUpanA ullekhavALo prazna hoya to jIbhe laMga... * kheDa De khaneDa 'sva' 35 jane kheDa ne '52' 3panA yugapat eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya to trIjo bhaMga... * eka ke aneka 'sva'rUpanA svataMtra ullekhavALo ane eka ke aneka 'para'rUpanA svataMtra ullekhavALo prazna hoya to cotho bhaMga... eka ke aneka 'sva'rUpanA svataMtra ullekhavALo tathA eka ke aneka 'sva'rUpa + eka ke aneka 'para'rUpanA yugapat eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya to pAMcamo bhaMga... eka ke aneka 'para'rUpanA svataMtra ullekhavALo tathA eka ke Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividhAH saptabhaGgayaH 86 * yaH prazra ekAnekasvarUpasya pRthagullekhavAn, ekAnekapararUpasya pRthagullekhavAn, ekAnekobhayarUpasya collekhavAMstasyottare saptamo bhaGgo jJeyaH / prayojanamanusRtyodbhavataH kasyacidapi prazrasyaiteSAM saptAnAmanyatamasmin bhaGga evAntarbhAvaH / eteSAmanyatamasminnapi bhaGge'nantarbhavan prazna: riSi vApi = sanmavatyeiti vzrAnAM saptavikatvIkuttaraannaampi saptavidhatvameva bhavati / ato bhaGgAnAM saptatvameva, na nyUnAdhikatvamiti niHzaGkaM jJeyam / asti-nAsti-avAcyapadaniSpanneyamekA saptabhaGgI, tathA bhedaabheda-avAcyapadaniSpannApyanyA saptabhaGgI jJeyA / evameva eka aneka "svarUpa + eka ke aneka "para"rUpanA yugapat eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya tyAre chaThTho bhaMga... ane * eka ke aneka svarUpanA svataMtra ullekhavALo, eka ke aneka pararUpanA svataMtra ullekhavALo tathA eka ke aneka "svarUpa + eka ke aneka "pararUpanA bhegA eka ke aneka ullekhavALo prazna hoya te sAtamo bhaMga... TUMkamAM, sva, para, ubhaya.... A eka saMyogI prathama traNa bhaMga che... ane sva-para, sva-ubhaya, para-ubhaya. A dvika saMyogI pachInA traNa bhaMga che ane sva-para-ubhaya... A trika saMyogI chello eka bhaMga che. prayojanane anusarIne thatI jijJAsAo (prazno)no vicAra karavAmAM Ave to e darekano A sAtamAMthI ja koIka ne koIka bhaMgamAM samAveza thato hoya che. AmAMnA ekapaNa bhaMgamAM samAveza na pAmato hoya evo prazna kyAreya koIneya paNa UThavAnI saMbhAvanA ja nathI... Ama prazno sAta prakAranA hoya che, mATe uttara paNa sAta prakAranA hoya che. mATe saptabhaMgI ja hoya che, jUnAdhikabhaMga hotA nathI... e vAta niHzaMka che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 aneka-avAcyapadaniSpanakA nitya-anitya-avAcyapadaniSpanA caikA saptabhaGgI jJeyA / evamanyA api saptabhaGgayo jJeyAH / nanvatra syAdavAcya evetyAdibhaGgeSu yo'vAcya iti zabdastasya zAstraprasiddhasyA nabhilApya' iti zabdasya ca samAnArthatvAtsyAdavAcya evetyasya sthAne syAdanabhilApya eveti kathane'pi na kopi doSaH / kiJca zAstreSvanantA abhilApyAstadanantaguNAzcAnabhilApyAH padArthA uktAH / tatazca yatra yatra bhaGge'vAcyatvamuktaM tatra tatrAdhikRtaH padArtho'nantAnantAnAmanabhilApyAnAM padArthAnAM yo rAzistasmin pravizatItyarthoM labdha iti cenmaivaM, saptabhaGgIprasiddhasyAvAcyazabdasya zAstraprasiddhasya cAnabhilApyazabdasya samAnArthatvAbhAvAt, 'avAcya' zabda A ja rIte sthAtri parva, mitra parva ane vacce prava A traNa pada dvArA bheda-abhedanI saptabhaMgI... sthAiva, yAne parva ane vivI parva e traNa pada dvArA ekatva-ane katvanI saptabhaMgI. sthAnnitya , nitya parva ane parivAro parva e traNa pada dvArA nityatva-anityatvanI saptabhaMgI... Ama alaga-alaga saptabhaMgIo jANavI. zaMkA- A saptabhaMgImAM je viSyi: kahyuM che. e avAcya zabda ane zAstraprasiddha anabhaliApya zabda e be zabdo samAnArthaka che. eTale ke avAcyanA badale anabhilApya paNa kahI zakAya che. vaLI zAstromAM anaMtA padArthone abhilApya hovA kahyA che ane enA karatAM anaMtaguNA padArthone anabhilApya hovA kahyA che. eTale zuM ema kahI zakAya ke trIjA vagere je je bhaMgamAM "avAcya' che tyAM tyAM sarvatra vivakSita padArtha A anaMtAnaMta anabhilApya padArthono je rAzi che, emAM bhaLI jAya che? samAdhAna- nA, emAM bhaLI jato nathI, kAraNa ke saptabhaMgImAM rahela avI zabda ane anabhilApya padArthone jaNAvanAra je zAstrokta sanamanAtha zabda.. A banne zabdo samAnArthaka nathI. te paNa eTalA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avAcya-anabhilApyazabdavicAraH sya sarvapadavAcyatvAbhAvArthakatvAdanabhilApyazabdasya tvanabhilApyapadavAcyatvArthakatvAt / taccaivaM-abhilApyebhyo'rthebhyo'nantaguNatvenokteSu padArtheSu sarvapadavAcyatvAbhAve'nabhilApyapadavAcyatvasyApyabhAva ev| tatazca ghaTapadazravaNe'pi ghaTapadavAcyatvAbhAvavataH paTasyopasthitiryathA na bhavatyeva tathA'nabhilApyapadazravaNe'pi teSAmanantaguNatvenoktAnAM padArthAnAmupasthitirna syAdevetyanubhavasiddhopasthitikAnAM teSAmanabhilApyapadavAcyatvamavazyaM svIkaraNIyam / atrAnabhilApyatvakathanAnantaramabhilApyatvaM (vAcyatvaM) yaduktaM tatrApAtadRSTyA vadatovyAghAta( virodha)doSaH pratibhAti / tasya parihAra AvazyakaH, abhilApyatvAnabhilApyatvayordvayoH sammatatvAt / tadarthaM 'yaH kenacidapi padenAbhilApyaH sa abhilApyaH' iti paribhASAsAmAnyaM parityajya mATe ke saptabhaMgImAM rahela avIca zabda sarvapadravItvamavi ne jaNAve che jyAre zAstrokta anamittANa zabda anamittApyapadravItva ne jaNAve che. te A rIte - je anaMtAnaMta padArthone abhilApya padArthothI judA pADyA che te padArthomAM jo vAcyatA hoya ja nahIM, to e padArthono manamanApya padathI paNa ullekha thaI zake ja nahIM, ne ApaNane paNa e pada sAMbhaLavA chatAM, e padArthonI upasthiti thaI zake ja nahIM. Azaya e che ke jema ApaNane "ghaTa' pada sAMbhaLatA paTanI kAMI upasthiti thatI nathI, kAraNake paTamAM "ghaTa'padavANyatA nathI. ema anabhilApyatvena abhimata je anaMtAnaMta padArtho che temAM jo anabhilApyapadavAtA na hoya to to e padArthonI paNa "anabhilApya" padathI upasthiti thaI zake ja nahIM... paNa e thAya to che. mATe e badhAmAM anabhilApyapadavAcyatva che e nizcita che. AmAM prathamanajare, anabhilAkha kahyA pachI e ja padArthane abhilAkha kahevAmAM vadatovyAghAta-virodha doSa bhAse che. eno parihAra karavo, jarUrI che, kAraNake abhilApyatva ane anabhilApyatva banne mAnya che. eTale, "koIpaNa padathI abhilApya hoya te abhilApya" AvI sAmAnya paribhASAne tilAMjali ApIne koI vizeSaparibhASA mAnavI jarUrI che. e A rIte mAnI zakAya che-padavizeSathI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 15 kazcitparibhASAvizeSo mantavyaH / sa caivaM padavizeSAbhilApyatvamevAbhilApyatvam / tatazca yo na padavizeSAbhilApyo'pi tu padasAmAnyamAtrAbhilApyastasyAbhilApyabhinnatvenAnabhilApyatvamiti / zAstroktAnAmanabhilApyabhAvAnAM 'ghaTa" paTA 'dipadavizeSAbhilApyatvAbhAvAtpAribhASikAbhilApyatvAbhAvenAnabhilApyatvamakSatameva, anabhilApyapadAbhilApyatvenAbhilApyatvamapyakSatameveti na kazcidvirodhaH / nanu anabhi... ityAdi varNAvalIvizeSaniSpannatvenAnabhilApyetipadamapi padavizeSa eva tadabhilApyatvantu bhavatApi kathyata eveti cet ? na, anabhilApyapadasya padasAmAnyatvAt / tathAhi yathA ghaTapadaM kambugrIvAdimatpadArthavizeSasyaiva vAcakaM, na tu tantuniSpannapadArthavizeSAntaravAcakamatastatpadaM padavizeSa eva / parantvanabhilApyapadaM tu na tathA, 92 (=vizeSapadathI) je abhilApya hoya te 'abhilApya', ane padavizeSathI je abhilApya na hoya, mAtra padasAmAnyathI abhilApya hoya te, abhilApyapadArthathI bhinna hovAthI 'anabhilApya.' zAstromAM je anabhilApyabhAvo kahyA che temAM ghaTa'pada, 'paTa'pada vagere rUpa padavizeSanA abhilApyatvano abhAva che, ne chatAM 'anabhilASya' evA padasAmAnyanA abhilASyatvano abhAva nathI... mATe koI virodha raheto nathI. zaMkA- ema to amitAba e paNa 'padivazeSa' ja che ne? ne tadvAcyatva to A padArthomAM tame kaho cho ja? samAdhAna- jema kaMbugrIvAdimAn padArthanA vAcaka tarIke 'ghaTa' evuM eka cokkasa pada che.. tANAvANAvALA padArthanA vAcaka tarIke 'paTa' evuM eka cokkasa pada (padavizeSa) che. AvuM A anaMtAnaMta padArtho mATe nathI.. arthAt badhA mATe alaga-alaga pada (padivazeSa) nathI... paNa badhA mATe vAcaka tarIke eka sAdhAraNa (common) amitApya evuM eka ja pada che. mATe A padivazeSa nathI, paNa padasAmAnya che ane AvA mAtra padasAmAnyanuM abhilApyatva e anaMtAnaMta padArthomAM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvapadavAcyatvAbhAvaH anantapadArthasAdhAraNaM tattvekamevAnantapadArthAnAM vAcakamatastatpadaM padasAmAnyameva / tadvAcyatvaM tveteSvanantaguNatvenokteSvanantapadArthedhvastyeveti m teSu sarvapadavAcyAtvAbhAvo'pi tvanabhilApyapadavAcyatvameva / syAdevaM-yamuddizya saptabhaGgI pravRttA sa padArtho ghaTo vA bhavatu paTo vA, tRtIyabhaGgastu syAdavAcya evetyeva / ataH saptabhaGgIviSayabhUtAnAM tRtIyabhaGgagatAnAM ghaTa-paTAdInAM sarveSAM vAcakatvena tRtIyabhaGgagatasyAvAcyapadasyApi padasAmAnyatvameva, tadvAcyatvaM tu teSveva ghaTapaTAdiSu vartate / ato'syAvAcyapadasyAnabhilApyapadasamAnArthakatvameveti / aho vismaraNazIlatA''yuSmataH, anaMtAnaMtapadArtheSu sthitamanabhilApyapadavAcyatvaM bodhayatyanabhilApyetipadaM, kevalaM padavizeSavAcyatvasyAbhAvAdevAnAbhilApyatvamucyate, tRtIyabhaGge tu na kevalaM padavizeSavAcyatvAbhAva evApi tu padasAmAnyavAcyatvAbhAvo'pyataH prastutamavAcyapadaM tu sarvapadavAcyatvAbhAvameva bodhayati, ityAdipUrvamuktaM yadvismarasi / cha, bhATe anabhilApya 54thI me 15pAya jane cha... mane tethI me manaMtAnaMta pArthobhA anabhilApyapadavAcyatva 49||y cha, 54sarvapadavAcyatvAbhAva nahI. zaMkA- ema to saptabhaMgInA trIjA bhaMgamAM, cAhe ghaTa hoya ke cAhe paTa hoya badhA mATe thoDavA prava e ja javAba hoya che. eTale ke avaLe e paNa padasAmAnya che ne tavAcyatA ghaTa-paTa vageremAM cha... bhATe me 59 anabhilApya pahane samAnArtha nahIM? samAdhAna- are mala mAmI meM prayuM ne anabhilApya 56 to manamanAthapadravItva e anaMtAnaMta padArthomAM hovuM jaNAve che. mAtra padavizeSavAcyavAbhAva hovAthI ja manamatApya kahevAya che. jyAre prastuta navA pada to sarvapadavANyatvAbhAvane jaNAve che. eTale ke padavizeSavAcyatvAbhAva to che ja, padasAmAnyavAcyatvAbhAva paNa che ja. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 na ca vaktavyaM saptabhaGgIviSayabhUteSu ghaTAdiSu tRtIyabhaGgavicAraNAyAM satyAM padasAmAnyavAcyatvAbhAvo'tazca sarvapadavAcyatvAbhAvo'pi kimiti kathyate, avAcyapadavAcyatvasya sattvAditi, tasyApyasattvAdeva / tasyApyasattve'vAcyapadena ghaTAderullekho'pi na syAdeveti cet ? na syAdeva, kaH kimAhAtra ? nanu syAdavAcyaH kaH ? nanu kimatra praSTavyam ? yaM ghaTAdikamuddizya saptabhaGgI pravRttA sa ghaTAdireva / nanvanabhilApyaH kaH? te evAbhilApyabhinnatvenoktA anantAnantapadArthA iti cet ? satyaM, yadyevamanantAnantapadArthAnAmanabhilApyapadenollekho bhavati, tarhi ghaTAderavAcyapadenollekhaH kiM na syAditi cet ? na, ghaTAde'ghaTAdi 'padenaivollikhitatvenA vAcya' padollikhitatvasyAnAvazyakatvAt / tathApi ghaTasyA vAcya padenApyullekhasya svIkAre'pyana zaMDa- 59, ghAma avAcyapadavAcyatva to cha 4, 57ii 56sAmAnya vAcyavAbhAva kema kaho cho? samAdhAna- na, avAcyapadavAcyatva 59 cha 4 nahI... zaMkA- jo e na hoya, to to ghaTAdino mavALa padathI ullekha paNa na ja thavo joIe. samAdhAna- te nathI. 4 thato. ne...oho. yuM 3 avAcya 56thI ghaTAdino ullekha thAya che? zaM- syAdavAcya oe| cha? samAdhAna- kema Avo prazna karo cho? je ghaTAdi aMge saptabhaMgI pravartI rahI che, te ghaTAdi ja. zaMDI- anabhilApya oe| cha? samAdhAna- e ja abhilApyabhinna anaMtAnaMta padArtho... zaMkA- barAbara....jo A anaMtAnaMta padArthone namatApya padathI ullekha thAya che, to ghaTAdino navI padathI ullekha kema na thAya? samAdhAna- ghaTAdino "ghaTAdi'padathI ja ullekha thaI jAya che, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 anabhilApyapadavAcyatvam bhilApyapadArtharAzau tatpravezasya zaGkAgandho'pi naiva, ghaTapadAbhilApyatvasya nirAbAdhaM sattvAdeva / vastuto''nabhilApya'padasya yathA'nabhilApyapadavAcyatvamartho na tathA' vAcya'padasyA vAcya padavAcyatvamarthaH, avAcyapadasya vAcakatvAsambhavAt, bAdhitatvAt / tathAhimahopAdhyAyaiH zrImadbhiryazovijayavAcakaiH kathitamasmAbhizca satarka pUrvaM nizcitamidaM yat saMketito'pi na kazcit zabdavizeSo mukhyavRttyA yugapadubhayadharmaM bodhayituM samartha iti / ato 'avAcya'-'anabhilApya' ityAdikasya kasyacidapi zabdasya tadvAcakatvaM yadi sambhavet, tadA tasyaiva zabdasya saMketaH kimiti na kriyeta? tatazcA vAcya 'padasya nAvAcyapadavAcyatvArthakatvamiti spaSTam / nanu yathA paTapadavAcyatvAbhAvAd 'ghaTaH paTa' iti nocyate tathA'vAcyapadavAcyatvAbhAve ghaTo'vAcya ityapi nocyetaiveti cet ? maivaM, mRnmayatva-catuSkoNatvAdirUpaiH svaparobhayadharmairyugapadvicAraNAyAM pachI eno "avAcya'padathI ullekha mAnavAnI zI jarUra che? ne chatAM ghaTano "avAcya'padathI paNa ullekha thAya che, ema mAnIe to paNa emAM, "ghaTapadAbhilApyatva to che ja, pachI eno anabhilApyapadArthonI rAzimAM praveza thaI javAnI to zaMkA ja kayAM UbhI rahe? vastutaH, anabhilApyapada "anabhilApyapadavAcyatvane jema jaNAve che, ema avAcya'pada "avAcya'padavANyatvane jaNAvatuM nathI. te paNa eTalA mATe ke eno artha Avo thAya che ke A "avAcyapada e vAcaka che, paNa A artha nIce pramANe bAdhita che. mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAje dravya-guNa-paryAyanA rAsamAM kahyuM che ne ApaNe paNa tarkathI vicArI gayA chIe ke koIeka ga" ke evo koIpaNa saMketita karelo navo zabda mukhyavRttie yugapat ubhayadharbhane 45qq / samartha nathI. bheTale. o avAcya : anabhilApya evo koI zabda vAcaka tarIke zakya hoya to to eno ja saMketa karI hevAma na mAve? bheTale. avAcyapadavAcyatva 59 // nathI 4, se spaSTa che. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 satyAM 'ghaTaH syAdavAcya eveti yaducyate tanna 'ghaTo'vAcyapadavAcya evetyarthAbhiprAyeNApi tu 'ghaTaH sarvapadavAcyatvAbhAvavAneve 'tyarthAbhiprAyeNeti doSAbhAvAt / nanu tarhi 'anantAnantA arthA anabhilApyA iti zAstreSu yaduktaM tasyApi 'anantAnantA arthAH sarvapadavAcyatvAbhAvavanta' ityevArtho'stu kiM 'anantAnantA arthA anabhilApyapadavAcyA' ityartheneti cet ? na, AdhArabhUtAnAM teSAmanantAnantAnAmarthAnAmupasthityabhAvaprasaGgAt / ayamAzayaH-yathA 'ghaTAbhAvavad bhUtalamiti jJAnAya bhUtalopasthitirapekSitA, dharmiNo'nupasthitau taddharmatvena kasyApi jJAnAsambhavAt tathA 'anantAnantA arthAH sarvapadavAcyatvAbhAvavanta' iti jJAnAyApekSitA''dhArabhUtAnAmanantAnantAnAmarthAnAmupasthitiH kathaM syAdityucyatAm ? nanu sarvapadavAcyatvAbhAvavAn ghaTa iti jJAnAya ghaTasyopasthitiH kathaM syAditi cet ? nanu ghaTasya zaMst- to pachI ghaTo'vAcyaH bhema mATe 4Deya cha? samadhAna- jyAre sva-para ubhayadharmothI yugapat vicAravAmAM bhAve tyAre ghaTo avAcya eva bheno artha ghaTo'vAcyapadavAcya eva bhevo nathI, 59ghaTaH (sarvapada)vAcyatvAbhAvavAn eva meyo che. zaMkA- to "anaMtAnaMta padArtho anabhilApya che' AmAM paNa mAvo 4 martha ro ne? arthAt anabhilApyapadavAcyatva nahI, 595 sarvapadavAcyatvAbhAva deg4 ho ? samAdhAna- A sarvapadavAcyavAbhAva kyAM raheze? za- bha? me anAmitavyapArthobhai... samAdhAna- meTa artha bhAvo bhagaze sarvapadavAcyatvAbhAvavAn anabhilApyaH padArthaH mata, ghaTAbhAvavad bhUtalam bhAM bhUtala nu zAna jarUrI che. to ja enA dharma tarIke paTAva bhAsI zake che. ema prastutamAM anabhilApya padArtharUpa dharmAnuM jJAnapaNa joIze ja, to ja enA dharma tarIke sarvapadavAcyatvAbhAva bhAsI zake. to A jJAna zI rIte karazo? Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaJcidavAcyatvopapattiH cAkSuSapratyakSasiddhatvaM kiM bhavato na siddham ? anabhilApyAstu padArthAH zAstroktenAnabhilApyazabdenaivAsmAbhirjJeyAH, na tadantareNa ko'pyupAyaH samasti / tatazca 'zAstrokto'nabhilApyazabdaH sarvapadAbhilApyatvAbhAvameva bodhayati, na tvanabhilApyAnarthAn, anabhilApyapadavAcyatvArthakatvAbhAvAdi 'tyabhyupagame teSAmarthAnAmupasthitirazakyaiva syAt / tadanupasthitau tu tatra sarvapadAbhilApyatvAbhAvasya bodho'pi naiva sambhavediti nizcIyata idaM yadanabhilApyapadamanabhilApyapadavAcyatvameva bodhayati, na tu sarvapadavAcyatvAbhAvamiti / tatazca samApteyamavAcyAnabhilApyapadayoH samAnArthakatvavArtA, prathamasya sarvapadavAcyatvAbhAvArthakatvAd, dvitIyasya cAnabhilApyapadAbhilApyArthakatvAditi / nanu syAdavAcya evetyatrastho'vAcyazabdaH kathaJcidavAcya 97 zaMkA- to tame ghaDAnuM jJAna zI rIte karazo? samAdhAna- bhalA AdamI... e to cAkSuSapratyakSasiddha che.. eTale pratyakSathI upasthita che... pachI emAM vAcyatvAbhAva jaNAI zake che. anabhilApya padArtho to zAsragata anabhilApya zabdathI ja jANI zakAya evA che, e sivAya ApaNA mATe e jANavAno koI upAya ja nathI. eTale 'abhilASya' evA zabdathI paNa e upasthita thatA nathI, paNa sarvapadAbhilApyatvAbhAva ja enAthI upasthita thAya che evuM jo mAnazo to e padArtho kazAthI upasthita ja nahIM thaI zake. ne e jo upasthita nahIM thAya to emAM sarvapadAbhilApyatvAbhAva paNa jANI nahIM ja zakAya. eTale nakkI thAya che ke 'abhilASya'pada anabhilApyapadavAcyatvane jaNAve che ane 'avAcya'pada sarvapadavAcyatvAbhAvane jaNAve che, mATe e banne pada samAnArthaka nathI. - zaMkA-trIjAbhaMgamAM uttara cAvavAvya dhva che. AmAM syAtkAra paDelo che. eTale kathaMcid avAcyatva ja mAnavAnuM che. sarvathA avAcyatva nahIM. eTale avAcyapadavAcyatva to mAnavuM ja joIe. nahIMtara syAtkAranI saMgati kaI rIte karazo? Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 tvameva bodhayati, na tu sarvathA'vAcyatvaM, syAtkAreNa lAJchitatvAt / tatazcAvAcyapadavAcyatvaM mantavyameva, anyathA syAtkArAnupapatteriti cet ? na, syAtkAropapatteranyathopapatteriti / ayamAzayaH-eko'zaH svarUpeNaikazca pararUpeNetyayugapadapekSAyAM syAdastyeva syAnnAstyeveti yaduttaraM tena prApyamANaM yadastinAstipadavAcyatvaM tadeva syAtkAreNAkSipyate / ato na syAtkArAkSipyamANatvenAvAcyapadavAcyatvasya siddhiH / nanvetattu kathaMcid vAcyatvamapekSAntaramapekSyAgatam, tAmeva yugapadapekSAmapekSya tu naivAgatamiti cet ? na, iSTApatteH, syAtkArasyApekSAntaramapekSyaiva viruddhadharmAkSepakatvAt, mRnmayatvAdisvarUpApekSayA prAptasya syAdastyeveti prathamabhaGgasya ghaTakIbhUtasya syAtkArasyApi suvarNamayatvAdipararUpApekSasyaiva (kathaJcid )nAstitvasyAkSepa samAdhAna- "svarUpa- pararUpanI kramika apekSA hoya tyAre asti-nAsti padanuM vAcyatva temAM che ja. syAtkAra kathaMcit vAcyatva tarIke A vAcyatvane kheMcI lAve che. eTale svAtkAranI saMgati mATe avAcyapadavAcyatva mAnavuM jarUrI nathI. zaMkA- A to apekSA badalIne kathaMcivAcyatva AvyuM..... yugapad apekSAne UbhI rAkhIne to na AvyuM ne? samAdhAna- sAtkAra viruddhadharmane kathaMcit je kheMcI lAve che te apekSA badalIne ja, apekSA badalyA vagara kAMI nahIM.... jemake prathamabhaMgamAM "svarUpanI (mRnmayatvanI) apekSAe dritye je kahevAya che temAM rahelo sAtkAra kathaMcit nAstitvane je kheMcI lAve che te svarUpanI apekSAne UbhI rAkhIne nahIM, paNa "para'rUpanI apekSAne apekSita karIne ja. "svarUpanI apekSAne ja vaLagI rahevAmAM Ave to nAstitva kahI zakAya ja nahIM, kAraNake mRtmayatvena ghaDAmAM nAstitva che. ja nahIM. Ama avAcyapadavANyatva mAnyA vinA paNa, apekSA badalIne vAcyatva AvI ja zake che. mATe avAcyapadavANyatva mAnavAnI jarUra nathI. ne tethI sarvapadavAcyatvAbhAva mAnavAmAM kazo vAMdho nathI. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 avAcyatvasyArthavizeSo'nveSaNIyaH katvAt, svarUpApekSAyA evApekSyatve tu nAstitvasya nAstitvameva, ghaTe'dhikRte mRnmayatvAdyapekSayA nAstitvasyAsambhavAt / tatazca syAkArasyApekSAntareNaiva viruddhadharmAkSepakatvamiti sthitam / evaJca sthite tRtIyabhaGgaghaTakasya syAtkArasyAyaugapadyApekSasya kathaJcid vAcyatvasyAkSepeNaiva caritArthatvAnnAvAcyapadavAcyatvasiddhiH / tatazca sarvapadavAcyatvAbhAvo'nAbAdha eva / atredamapi vicAraNIyaM - ghaTe ghaTapadavAcyatvaM tu vartata evetyavizeSeNa sarvapadavAcyatvAbhAvasya kathanaM tvanucitameva / tatazcAsya kazcidarthavizeSo mantavyaH / sa caivamAbhAti-yadA svadravyAdigrAhakanayasyArpaNA, tadA'stitvaM jJAyate, tajjJApayituM ca syAdastyevetyeva masti'zabdaH prayujyate / yadA paradravyAdigrAhakanayasyArpaNA, tadA nAstitvaM jJAyate, tajjJApayituM ca syAnAstyevetyevaM 'nAsti'zabdaH prayujyate / yadA dvayornayayorarpaNA, tadA yajjJAyate tajjJApayituma'vAcya 'zabdaH prayujyate / tatazca yathA'stinAstizabdau mukhyatayA na ghaTaM bodhayituM prayujyete, api tu tattatrayaviSayabhUte astitvanAstitve bodhayitumeva, evaM mavAcya' zabdo'pi mukhyatayA na ghaTaM bodhayituM tathA, AmAM AvuM paNa vicAravuM joIe ke, ghaTamAM ghaTapadavAcyatva to che ja. tethI sIdhe sIdho sarvapadavAcyatvAbhAva kahevo to yogya nathI ja. to pachI Ano vizeSa artha hovo joIe. te Avo jaNAya che. jyAre svadravyAdigrAhaka naye jovAmAM Ave tyAre "astitva 49||y cha ne mene 49 // 4 // mATe syAdastyeva mema. 'asti' 206 vaparAya che. jayAre pAradravyAdigrAhaka naye jovAmAM Ave che tyAre 'nAstitva' 49||y che...ne mene 49 // bhATe 'syAnnAstyeva' mema. 'nAsti' za6 1521ya che. nyAre mA banne nayanI ape| 72vAma mAve che tyAre je dekhAya ene jaNAvavA mATe pravAse zabda vaparAya che. bheTale bha, asti-nAsti 106 bhujyatyA ghaTane. 4 // 1 // bhATe nathI, 59 astitva-nAstitvane jaNAvavA mATe che, ema avAge zabda sarvapadavAcyavAbhAvane je jaNAve che te mukhyatayA ghaTa aMge nathI, paNa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 prayujyate'pi tu yugapadarpitayordvayornayayoryo viSayastajjJApayitumevetyavAcyazabdena budhyamAnaH sarvapadavAcyatvAbhAvo'pi mukhyatayA tasminneva viSaye mantavyaH / tatazca ghaTe yathaikaikanayaviSayabhUtamastitvaM nAstitvaM ca vartate, tathA'nyadapi kiJcid yugapadarpitanayadvayaviSayabhUtaM vartate yatra sarvapadavAcyatvAbhAvo'sti / yatazca tatra sarvapadavAcyatvAbhAvo'to naikenApi padena tadullekhasya sambhava iti syAdavAcya eva ghaTa ityucyate / kiJca zakrApekSayA devatvaM 'sva'dharmaH, caturindriyatvaM ca 'para'dharmaH / tatazca devatvadharmapuraskAreNa vicAryamANe zakre yadastitvaM jJAyate tadastIti zabdenocyate / caturindriyatvadharmapuraskAreNa yannAstitvaM jJAyate tannAstIti zabdenocyate / caturindriyadevatvalakSaNobhayadharmapuraskAreNa yugapadvicAryamANe zakre kiM jJAyate kena ca zabdenocyate tattRtIyabhaGge vicAryate / tatra caturindriyadevatvasya zazazRGgakalpatvAnna taddharmapuraskAreNa kasyacidapi padArthasya kiJcidapi jJAnaM bhvituubhayanayanI arpaNA vakhate banatA viSaya aMge che. eTale ke astitvanAstitva sivAya kaMIka che jemAM sarvapadavANyatvAbhAva che. ne sarvapadavANyatvAbhAva che mATe koIpaNa padathI e vAcya na hovAthI eno ulle5 zaya na DovAna ra syAdavAcya eva ghaTaH ama. vAya che. vaLI, zakranI apekSAe devatva e svadharma che ane caurindriyatna e paradharma che. eTale devatvadharmane AgaLa karIne zakane vicAratA je astitva jaNAya che e "asti' e vA zabdathI kahevAya che cauriyitvadharmane AgaLa karIne je nAstitva jaNAya che e "nAsti zabdathI bolAya che. caurindriya-devatvarUpa ubhayadharmanI apekSAe yugapad vicAravAmAM Ave tyAre zuM jaNAya che ne kayA zabdathI bolAya che? e trIjAbhaMgamAM vicArAya che. emAM caurindriyadevatva e zazazRMgatulya asat hovAthI te dharmane AgaLa karIne koIpaNa padArthanuM kAMIpaNa jJAna thaI zakatuM nathI. ane jJAna e ja to koIpaNa vastunI vastutAnuM vyavasthApana karanAra ane jaNAvanAra che. eTale chate prayAsa paNa jo jJAna thatuM nathI - thaI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketaH kathaM bhavati? 101 marhati / jJAnameva hi vastuno vastutvasya vyavasthApanAya khyApanAya cAlaM, tadeva hi yadi satyapi prayAse na bhavati tadA'vastutvameva tatra mantavyaM syAt / ata eva sammatitattvasopAne (pR. 167) 'yadA tu dvAbhyAmapi yugapattadvastvabhidhitsitaM bhavati tadA'vaktavyabhaGganimittaM tathAbhUtasya vastuno'bhAvAt pratipAdakavacanAtItatvAt tRtIyabhaGgasadbhAvaH' ityAdyapyuktam / tatazca yadi tRtIyabhaGge'vastveva, tadA'vAcyapadavAcyatvasyApyasambhavAt tRtIyabhaGgagato'vAcyazabdaH sarvapadavAcyatvAbhAvameva sUcayatIti svIkartavyaM syAdeva [kiJcaivaM pUrva (pR. 100) 'tathA'nyadapi kiJcid yugapadarpitanayadvayaviSayabhUtaM vartate' iti yaduktaM tatra 'kiJcidi'tyuktimAtrameva jJeyaM, kasyacidapi jJAnAsambhavena viSayasya vastuto'bhAvAditi / ] / tadevaM tRtIyAdibhaGgagatenA vAcya padena kiM budhyate tannirNayArthaM kRtA'nuprekSA prdrshitaa| paramArthastvayamevAnyo vA kazciditi tu bahuzrutA vidntiiti| tathApya vAcya 'padaM na sarvapadavAcyatvAbhAvArthakamapi tvzakatuM nathI to avastutva ja mAnavAnuM rahe. eTale ja sammatitattvasopAna (pR. 167) granthamAM AvuM paNa kahyuM che ke jyAre sva-para banne dharmothI yugapa te vastune kahevAnI icchA hoya tyAre avaktavyabhaMgane kahevAnuM nimitta che, kAraNake tevA prakAranI vastuno abhAva hovAthI pratipAdaka vacanAtIta hovAnA kAraNe trIjAbhaMgano sadbhAva thAya che" eTale trIjA bhaMgamAM jo avastu ja che to avAcyapadavAcyatva paNa saMbhavatuM nathI ja. mATe tRtIyabhaMgamAM rahelo "avAcya" zabda sarvapadavANyatvAbhAvane ja sUcave che, me svI2jo . [4jI mArIta to pUrve (pRSTha 100 52) 'ugu ubhayanayanI apaNA vakhate banatA viSaya aMge che. eTale ke astitvanAstitva sivAya kaMIka che vagere je kahyuM che temAM viSayabhUta A "kaMIka e mAtra kathana jANavuM, vAstavika kazuM che nahIM, kAraNa ke kazuM jaNAtuM nathI.] trIjA vagere bhaMgamAM rahelA navA zabdathI zuM jaNAya che? eno nirNaya karavA mATe karelI anuprekSA A rIte darzAvI. paramArtha A ja che ke anya? e bahuzruto jANe che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 'vAcyapadavAcyatvArthakameve 'tyatraiva yadyAsthA tathApi na kiJcinnaH jhUyate, avAcyapadasyAnabhilApyapadasamAnArthakatvasyaivamapyasiddheH / avAcyapadasya zabdasaGketAsambhavasUcakatvAt, anabhilApyapadasya tu na tadasambhavasUcakatvaM, api tu chadmasthAn prati saMketyamAnArthajJAnAbhAvena kevalinastu prati prayojanAbhAvena yaH zabdasaGketAbhAvastasyaiva sUcakatvamiti / etaccAne vyaktIbhaviSyati / ____ athaitadevAnyaprakAreNApi nizcinumaH / tadarthaM pUrvaM vacanavyavahAraviSayaM kiJcidvicArayAmaH / * svamanogatAbhiprAyaM jJApayituM yadvA'nyamanogatAbhiprAyaM jJAtuM vacanavyavahAro pravartate / etAbhyAM prayojanAbhyAM vinApi pravartamAno vacanavyavahAro'zikSitAlApAparaparyAyamaukharyaM (bakavAsa iti bhASAyAM) ucyate / na ca ziSTAnAM tasya sambhavaH / * ato vacanavyavahArazchadmasthasya chadmasthaM prati yadvA chadma chatAM jo, avAcyapadavANyatva' to mAnavuM ja ema ja dila kahyA karatuM hoya to paNa avAcyapada anabhilApyapadane samAnArthaka to banI javAnuM nathI ja. kAraNake je rIte abhipreta che e rIte jaNAvanAra koI zabda (ke saMketo zakya ja nathI mATe avAcyatva che. jyAre anabhilApyapadArtho mATe evuM nathI. tyAM zabda (ke saMketo sAva azakya che evuM nathI. saMketyamAnanuM jJAna na hovAthI chadmasthone uddezIne saMta karAto nathI. prayojana na hovAthI kevalIne udezIne saMketa karAto nathI. arthAt zabda ke saMketa azakya ja che evuM nathI. paNa karAtA nathI. mATe anabhilApyatva che. A vAta AgaLa vadhAre spaSTa thaze. A ja vAtane have bIjI rIte vicArIe. * svagata-ke ajagata mananA abhiprAyane jANavA ke jaNAvavA mATe vacana-vyavahAra hoya che. jyAM AvuM prayojana na hoya evA vacanaprayogo e bakavAsarUpa che ne e ziSTapuruSone saMbhavatA nathI. * bheTale, kyanavyavahAra chabhastha-75stha vayye, 7bhastha-3qel Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMketyamAnajJAnamAvazyakam 103 sthasya ke valinaM prati yadvA ke valinazchadmasthaM prati pravartate, na tu kevalinaH kevalinaM prati, dvayoH sarvajJatvena jJAnajJApanAnyatarasyApi prayojanasyAbhAvAt, kevalinastu ziSTatamatvAt / * saGketaM jJAtuM jJApayituM vA pravartamAne vacanaprayoge vaktRzrotrormadhyAdekaH saGketasya jJAtA bhavati, tadanyastvajJAtA / yathA putraH pitaraM pRcchati 'tAta ! eSa kambugrIvAdimAn padArthaH kena zabdenocyate ?' atra vaktA putro'jJAtA, zrotA tu pitA saGketasya jJAtA / tatazca pitA putraM pratyuttarayati 'vatsa ! sa 'ghaTa' iti zabdenocyate' (ghaTaiti zabdastasya vAcakaH) iti / atra vaktA pitA saGketasya jJAtA'sti putrastu zrotA'jJAtA, zravaNAnantaraM tu so'pi jJAtA syAdeva / saGketajJAnajJApanAnyatarArthebhyo vacanavyavahArebhyo'nye ye vacanavyavahArAsteSu vaktRzrotrordvayoH saGketajJAtRtvamAvazyakaM, anyathA bodhaasmbhvaat| * saGketakaraNAvasare saGketakartA vAcyArthasya saGke tyamAna vacce ane kevalI-chadmastha vacce hoya zake che, paNa kevalI-kevalI vacce hovo saMbhavato nathI. kAraNake zrotA ane vaktA banne kevalI hovAthI banne badhuM ja jANe che.. kazuM ajJAta che ja nahIM jene jaNAvavA vacanavyavahAra Avazyaka bane. ane kevalI bhagavaMto to mahAziSTa puruSo che.. bakavAsanI to gaMdha sudhdhAM saMbhavatI nathI ja. * saMta 4-45 // qaa bhATe 4 d qyanaprayoga thAya cha emAM vaktA-zrotA bemAMthI eka saMketano jANakAra hoya che ane bIjo ajANa hoya che. jemake bALaka bApane pUche che - A sAmA padArthane zuM kahevAya? AmAM vaktA bALaka ajANa che ne zrotA bApa jANakAra che. pachI bApa javAba Ape ke "A sAmA padArthane "ghaTa' kahevAya." tyAre vaktA jANakAra che ne zrotA ajANa che ke have jANakAra bane che. saMketane jANavA-jaNAvavA mATenA A vacanaprayogo sivAyanA to badhA vacanaprayogo mATe zrotA ane vaktA banne saMketanA jANakAra joIe. anyathA bodha thAya nahIM. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 ghaTAdizabdavAcyatvena kambugrIvAdimattvAditadanyadharmeNa ca jJAtA bhavati, saGketagRhItA tu tadanyadharmeNaiva jJAtA bhavati, na tu saMketyamAnazabdavAcyatvenApi, anyathA saGketakaraNasyAnatiprayojanAt / anyadharmeNApyajJAtari saGketagRhItari prathamaM kathaJcidapi tajjJAnameva dIyate, tadyathA-cAkSuSapratyakSAdinA kambugrIvAdimattvena ghaTamajAnAnaM saGketagrAhakaM prati prathamaM kambugrIvAdimattvasya kalpanA dIyate-tathAhiyasyAdhobhAge pRthu bujhaM madhyabhAge ca mahadudaramupari ca bhAge kaNTho(grIvA) vartate tAdRzaM padArthaM kalpayetyAdi / evaM ke nacidapi prakAreNa ghaTastajjJAnaviSayIkartavya eva, anyathA sngketgrhnnaasmbhvaat| ata eva paramANvAdInAmatIndriyANAmarthAnAM saGketa yadA kartavyaH syAt tadApi prathamaM paramANvAdInAM kalpanA deyaiva bhavati / tthaahipAnAni ghaTastha vimAna: (avayavI), patni: pAnazya, * jyAre saMketa karavAmAM Ave che, tyAre je saMketa karI rahyo che tene ApaNe saMketa karanAra kahIzuM... ane je saMketanuM grahaNa karanAra che ene ApaNe saMketa jhIlanAra kahIzuM....AmAMthI je saMketa karanAra hoya che e vAcyArthano vivakSitapadavANyatvena paNa jANakAra hoya che ne e sivAya anya rIte paNa jANakAra hoya che. je saMketa jhIlanAra che e vAcyArthano anya rIte jANakAra hoya che (athavA pahelAM kalpanA ApavA vagere dvArA ene jANakAra banAvavo paDe che). paNa vivakSitapadavANyatvena jANakAra hoto nathI. (eno, saMketa jhIlavA para e jANakAra banavAno che.) jemake-saMketa karanAra vAcyArthaghaTano kaMbugrIvAdimattena cAkSuSa pratyakSAdithI jANakAra che ane ghaTapadavANyatvena paNa (pote jyAre sauprathama saMketa anya pAsethI jhIlyo hato tyArathI) jANakAra che. saMketa jhIlanAro paNa cAkSuSapratyakSAdithI vAcyArtha ghaTanA jANakAra che, kyAreka cAkSuSAdi pratyakSa na hoya che tyAre jenI pahoLI beThaka hoya.. moTuM peTa hoya.. upara kAMTho hoya." vagere rUpe ene kalpanA ApIne jANakAra banAvAto hoya che... paNa Ama saMketa karatAM pUrve e vAcyArthano jANakAra banelo hovo ja joIe. to ja saMketane e samajI zake che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalyapi saMketaM kuryAt 105 laghukapAlikAH kapAlikAyAH, evamuttarottaraM prApyamANAyA vibhAgadhArAyA kvacidvirAmo bhavati, asyA vibhAgadhArAyA ante tadvyaM prApyate yadavibhAjyaM (niravayavaM) vartate / evaM saGketagRhIturmanasi niravayavatvena paramANorupasthitiH prathamaM kriyate / tadanantaraM 'ante prApyamANaM tanniravayavaM dravyaM paramANurucyata' ityAdirUpeNa saGketaH kriyate / tatazca saGketagRhIturapi vAcyArthasya kenaciddharmeNa jJAnamAvazyakameveti sthitam / etadbhUmikAnantaramatha prastutaM prastumaH kevalI bhagavAn kevalajJAnenAnabhilApyAnapyarthAn sAkSAjAnAtyeva / anyo'pi kevalI tAn jAnAtyeva / ataH sati prayojane kevalinA'nyaM kevalinaM prati 'eSo'dhikRto'rtho 'a'iti varNenocyatA ane ghaTapadavAcyatvena vAcyArthano e jANakAra nathI... paNa saMketa dvArA jANakAra banavAno che. paramANu jevA atIndriya padArthano saMketa karavAno hoya tyAre paNa...prathama paramANunI kalpanA to ApavI ja paDe che.. jemake- ghaTa-kapAla-kapAlikA-ThIkarI-nAnI ThIkarI-enAthI paNa nAnI ThIkarI.... Ama vibhAga karatAM karatAM je avayavadhArA maLe che e kyAMka aTake che. arthAt A avayavadhArAmAM chelle evuM dravya Ave che je avibhAjya (niravayava) hoya che. A rIte vAcyArthane saMketa jhIlanAranI buddhimAM niravayavatvena upasthita karavAmAM Ave che ne pachI eno saMketa thAya che ke AvuM ja niravayavadravya che ene "paramANu" kahevAya che. eTale nizcita thayuM ke saMketa jhIlanArane paNa vArthanI koIka ne koIka rIte jANakArI hovI ja joIe. ATalI pAyAnI vicAraNA bAda have prastutamAM AvIe.... je anabhilApya padArtho che ene kevalIbhagavAn potAnA kevalajJAnathI sAkSAt jANe che. bIjA kevalI bhagavAnuM paNa e rIte jANe che. eTale eka kevalI bhagavAn dhAre to anya kevalI prati "A vivakSita padArthane "ga' kahevo ema saMketa karI zake che. paNa prayojana Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 mi'tyAdirUpeNa saGketaH kartuM zakya eva, kevalaM prayojanasyAsambhavAnna kadAcidapi sa kriyata iti / chadmasthaM saGketagRhItAraM prati saGketakaraNasya saprayojanatvasambhavAt ke valinA'pi prayojanamanusRtyAneke saketAH kriyanta eva / kevalaM te tvabhilApyAnAmeva, na tvanabhilApyAnAmapi, chadmasthAnAM kenApi dharmeNAnabhilApyAnAM vivakSitAnAM jJAnAsambhavena saGke takaraNAtpUrvaM tadupasthityasambhavAt / ataH kevalyapi 'padArtho'yaM 'a' iti varNenocyatAmi'tyAdi saGketaM na na hovAthI kyAreya saMketa karatA nathI. saMketa jhIlanAra chadmastha hoya to ene saMketa karavo e kevalIne paNa saprayojana banI zake che ne tethI kevalIbhagavaMto evA keTalAya saMketa karatAM ja hoya che. paNa prastutamAM anabhilApya padArtho chadmasthanA jJAnano anya koI rIte viSaya banI ja zakatA nathI. eTale kevalIbhagavaMto paNa, "jo A padArthane " kahevAya' Ane "va" kahevAya. Avo koI saMketa karI zakatA nathI. eTale chabasthane to anya rIte paNa jANakArI nathI.. ne amukapadavAcyatvena paNa jANakArI nathI. mATe chaghasyo vacce paNa anabhilApya padArtho saMketano viSaya banI zakatA nathI. zaMkA- e padArthomAM anabhilApyapadavAcyatva che e to tame ja kahI gayA cho. to emAM "anabhilASya' padano saMketa thayelo ja che ne? samAdhAna- nA, e padArthomAM ame mAtra vAcyatva ja kaheluM che. saMketa nathI kahyo. kAraNake saMketa mAnavAmAM e padArthonuM anabhilApyatva ja haNAI jAya che. te A rIte - A padArthomAM paNa zeyatva-sattva hovAthI zeyapadAbhilApyatva ane satpadAbhilApyatva mAnavuM ja paDe che. eTale anabhilApyatva ja UDI na jAya e mATe nIcemAMno koIpaNa niyama (ke vizeSa prakAranI paribhASA) mAnavo ja paDe che. (1) pUrve kahyA mujaba padavizeSAbhilApyatva ja "abhilApyatva" kahevAya... A padArthomAM te na hovAthI anabhilApyatva che. athavA (2) arthaparyAyapravRttinimittakapadathI abhilApya ja na hoya te anabhilASTha. [paribhASAnA ajANa pAThako mATe - vAcyArthamAM rahela je dharmane najaramAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anabhilApyapadasyAsaMketitatvam 107 kadAcidapi karoti / ata eva chadmasthAnAM tu na tatra ko'pyavakAzaH / tatazcAnabhilApyAnAmarthAnAM na kadAcidapi saGketaH kriyata iti sthitam / nanu teSva 'nabhilApya' - itipadasya saGketaH kRta eva vartate, anabhalApyapadavAcyatvasya teSu bhavataivoktatvAditi cet ? na, saGke tasyAnuktatvAt, anyathA anabhilApyatvahAniprasaGgAt, anabhilApyatvenAbhimatAnAmapyarthAnAM 'jJeya 'padAbhilApyatvasya satpadAbhilApyatvasya cAvazyaMsvIkaraNIyatvAt teSAmapi jJeyatvAt sattvAcca / atastasyAH hAnernivAraNArthamayaM niyamo'vazyamaGgIkartavyo yad eteSu padavizeSAbhilApyatvaM yannAsti tadapekSayaiva pUrvamuktavadanabhilApyatvaM mantavyamiti / yadvA'rtha paryAyapravRttinimittaka padAbhilApyatvameva vastuto'bhilApyatvam, tadyatra nAsti sa padArtho'nabhilApya iti niyamaH svIkaraNIyaH / tatazca nAnabhilApyAnAmanabhilApyatvahAni:, jJeyatvArAkhIne saMketa karavAmAM Ave che (ne tethI pachI te te zabdanI-padanI e vAcyArthane jaNAvavA mATe pravRtti (=prayoga) karavAmAM Ave che] te dharmane padapravRttinimitta kahevAya che. jemake ghaTatvane najaramAM rAkhIne 'ghaTa' zabda bolAya che. to ghaTatva e ghaTapadapravRttinimitta che. ema lAlAza e raktapadapravRttinimitta che, zrImaMtAI e zrImaMtapadapravRttinimitta che. AvA ghaTa, rakta vagere je zabdo vyavahAramAM vaparAyA kare che e badhAnA padapravRttinimittabhUta ghaTatva-raktatva vagere dharmo arthaparyAyarUpa ja hoya che ne tethI A padArtho abhilApya ja che. anabhilApya padArthomAM paNa arthaparyAya hoya to che ja. paNa ApaNe eNe koIpaNa rIte jANI zakatA ja nathI. tethI ene AgaLa karIne saMketa thaI zakato nathI, eTale ke enA arthaparyAyo padapravRttinimitta banatA nathI. e sivAya jJeyatva-sattva vagere dharmone najaramAM rAkhIne e padArthone zeya-sat kahevAya che. paNa e jJeyatva vagere arthaparyAyarUpa nathI. vAcyatva e arthaparyAya nathI, A vAta AgaLa savistara kahevAze. e ja rIte jJeyatva paNa artha paryAya nathI e jANI levuM. zaMkA- paNa sattva to khuda ja arthakriyAkAritvarUpa che. to e to 9 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 derarthaparyAyatvAbhAvAt / tasya tadabhAvazcAne vyaktIkariSyate / yadvA saGketitapadAbhilApyatvameva vastuto'bhilApyatvam, tadyatra nAsti sa padArtho'nabhilApya iti paribhASA svIkaraNIyeti nAnabhilApyAnAmanabhilApyatvahAniH, anabhilApyapadasya saGketitatvAbhAvAt, vAcyArthAnAmanabhilApyAnAM saGke takaraNAtpUrvamupasthityasambhavAt, vacanavyavahArAviSayatvAcca / ayamarthaH-'paramANu' itipadasya saGketitatvena, tadvAcyAnAM paramANunAmatIndriyatve'pi 'dvAbhyAM paramANubhyAM dvayaNuko bhavati,' 'paramANau dvAvaviruddhau sparzAveko rasa eko gandha ekazca varNo ityevaM sparzAdayo vartante,' 'adholokasya sarvAntimAt pratarAdekenaiva samayena paramANurUva'lokasya sarvAntimaM prataraM gacchati' ityAdi vacanavyavahAroM yathA pravartate na tathA'nabhilApyAnAM padArthAnAm 'iha jagatyabhilApyebhyo'nantaguNA anabhilApyAH padArthAH santi' arthaparyAya che ja ne? samAdhAna- nA, arthakriyAkAritva pote arthaparyAya nathI, paNa je dharmane kAraNe padArthamAM arthakriyAkAritva Ave che te dharma arthaparyAya che. mATe sattva e paNa arthaparyAya nathI. eTale arthaparyAyapravRttinimittakapadathI vAcya na hovAnA kAraNe anabhilApya padArthomAM abhilApyatva nathI.] athavA (3) saMketitapadAbhilApyatva e ja vAstavika abhilApyatva che. anabhilApya padArthomAM e na hovAthI abhilApyatva nathI. e padArtho anabhilAkhapadathI bolAya che kharA, paNa "anabhilASya' e saMketita pada nathI, kAraNake vAcyArthabhUta anabhilApya padArthonuM saMketakaraNapUrve jJAnasaMbhavita nathI. vaLI, vacanavyavahArano aviSaya hovAthI paNa e saMketita nathI. Azaya e che ke - "paramANu' e saMketita pada che. mATe tenAthI vAcya paramANuo, atIndriya hovA chatAM "be paramANu maLIne yaNuka bane che" "paramANumAM be aviruddha sparza, eka rasa, eka gaMdha ane eka varNa hoya che" "adhIlokanI sarvAntimaprataramAMthI UrdhvalokanI sahuthI uparanI prataramAM paramANu eka ja samayamAM pahoMcI jAya che.' AvI badhI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avAcyAnabhilApyayorasaMketavizeSatvam 109 ityAdyAkAro yo bodhaH zAstroktavacanena prApto vartate tasmAdanyasya kasyApi bodhasya vacanavyavahArasya vA kadAcidapi sambhavo nAstIti pratItisiddham / saGketakAraNAnantaramapi yaH kadAcidapi kasyacidapi vyavahArasya viSayo na bhavati tasya tadvAcakasya vA zabdasya saGketitatvakathane na kimapyaucityaM, saGketasya vacanavyavahAraikaprayojanatvAt / atastasyAzakyasambhavastadabhAvameva sUcayati / tatazcA' nabhilApye 'ti yatpadaM tanna saGketitamityanenApi prakAreNa siddham / tatazcAnabhilApyAnAmarthAnAM saGketo na bhavatIti nizcitam / / idamatrAvadheyam / anabhilApyAnAmarthAnAM saGketasya yo'yamabhAvastatra vAcakasya zabdasyAsambhavo na kAraNamapi tu saGketakaraNAtpUrvaM chadmasthAnAM tadanupasthitiH kAraNam, kevalinAM tu prayojanAbhAvaH kAraNam / anyathA sati prayojane ke valibhiH mithastatkaraNe'sAmarthyasyAbhAvAt / kevalaM na kadAcidapi prayojanaM bhavatIti na kadAcidapi kriyte| nanvasmajJAnaviSayIbhUtAnapi bahUnarthAn zabdairvyaktIkartuM vymrIte vacanavyavahArano viSaya bane che. paNa anabhilApya padArtho aMge Avo kazo vyavahAra kyAreya thato nathI. "vizvamAM abhilAya karatAM anantaguNa anabhilAkha padArtho che" ATalo bodha ke vacanavyavahAra zAstramAM teonI je vAta karI che tadrupe maLe che. A sivAya kazuM ja nahIM. saMketa karyA pachI je kyAreya paNa koInA paNa kazA paNa vacanavyavahArano viSaya banatA ja nathI. eno saMketa thayelo kahevAya ja zI rIte? kAraNake chevaTe saMketa paNa vacanavyavahAra mATe ja hoya che, e ja jo kyAreya paNa kyAMya paNa zakya banato ja na hoya to saMketa karyo che ema kahevAno matalaba ja zuM? eTale, nizcita thayuM ke chadmasthono anya koI rIte viSaya banI zakatA na hovAthI anabhilApya padArtho aMge saMketa hoto nathI. paNa A saMketa na hovAmAM koI zabda eno vAcaka maLI zakato nathI....' e kAraNa nathI... paNa chadmasthAnA jJAnano anya rIte e viSaya banI zakatA nathI. e kAraNa che... eTale ja kevalIo dhAre to paraspara saMketa Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15 samatha: : ! "payAnubhUyamanApi pIDA zatre thayitumazakya'tyaadikN vayaM vaidyaM prati kadAcid brUma iti / yadvA guDasya zarkarAyAzca mAdhuryayorvizeSaM saMvedayanto'pi vayaM zabdaitasvyaktIkartuM samarthA naiva bhavAmaH / saMke tyamAnazabdavAcyatvabhinnena dharmeNa saGketakaraNAtpUrvaM vAcyArthasyopasthiterasambhavAbhAve'pi vyavahArAbhAve kiM kAraNamiti cet ? zroturvAcyArthasyAnupasthitistatra kAraNamiti gRhANa / anubhUyamAnapIDAmAdhuryavizeSaviSayaM jJAnaM zrotari kenopAyena sampAdyamityajAnAnA vayaM saGketaM kartumapyasamarthA eveti tu spaSTam / yadi saGketagRhItA svayameva kathaJcidapi tajAnIyAttadA saGketo'pi zakyaH syAdeva / yathA tajjAnAnaM ke valinaM prati / 'mayA'nubhUyamAnA pIDA 'pa'zabdenocyatAmiti saGkete kRte sati 'prabho! 'pa'AkhyeyaM me pIDA pUrvajanmano kasya karmaNo phalamiti yadi vayaM pRcchAmastadA kevalI karI zake che. (eno artha ja e ke enA vAcaka zabdo to maLI ja zake che.) paNa teone prayojana na hovAthI saMketa karatA nathI. zaMkA- ghaNA padArtho ApaNA jJAnano viSaya banatA hoya che chatAM ApaNe zabdadvArA ene vyakta karI zakatA hotA nathI. eTale ghaNIvAra DaoN. ne kahetA hoIe chIe ke mane vedanA thAya che. paNa kevA prakAranI thAya che? e kahI zakato nathI.... athavA ApaNe goLanI miThAza ane sAkaranI miThAzanA taphAvatane pakaDI zakIe chIe, paNa zabdadvArA vyakta karI zakatA nathI. to Ama kema? samAdhAna- ema to, ApaNe je taphAvata anubhavyo che. ene ma' kahevo ema ApaNe saMketa karI zakIe chIe. ema ApaNane je vilakSaNa pIDA anubhavAI rahI che eno ApaNe "A pIDAne "G" kahevI.." ema saMketa karI zakIe chIe. ne sAme jo sarvajJa hoya to teo ApaNA saMketane pakaDI zake che... ne tethI ApaNe pUchIe ke prabhu A mArI "V" nAmanI pIDA pUrvanA kayA karmanA kAraNe AvI che? to teo javAba paNa ApI ja zake che. paNa sAmA chadmasthane vAcyArthano bodha ApaNe anya rIte karAvI zakatA nathI. mATe saMketa zakya banato nathI. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaGgasaptatvAniyamAzaGkA 111 bhagavAnapi taduttaraM dadyAdeva / nanu saGketagRhI tApyasmadAsvAdite guDazarkare AsvAdayettarhi so'pi mAdhuryavizeSaM jAnIyAdeveti tadanantaraM saGketo'pi syAnna vA ? prAyo na syAdeva, guDazarkaroraMzAntareSu svAdatAratamyasya sambhavAt, sva-anyamukharaseSu vizeSasambhavAt, matijJAnasya bahva bahu bahu vidhAbahuvidhAdibhedaiH sUcitasya matijJAnAvaraNakarmakSayopazamatAratamyasya sambhavAcca vAcyArthabhUtasyAsmadanubhUtamAdhuryavizeSasya saGketagRhI turanubhavAsambhavasyApi sambhavAt / yAvatAMzena sa tamanubhavettAvatAMzena tu saGketaH zakyaH syAdapIti jJeyam / parantu ye'nantAnantA anabhilApyA arthA asmajjJAnasyAviSayA eva teSAM saGketastvazakya eva / kevalaM tatra kAraNaM na zabdAnAmakSamatvamapi tvasmadakSamatvameva / vayameva tAn jJAtuM jJApayituM vA yato'samarthAstata eva saGketo'zakyaH / adhunA saptabhaGgItRtIyabhaGgagatamavAcyazabdaM vicArayAmaH / yathA pUrvamuktaM tathA'tra naiko'pi zabdaH prApyate yo yugapadubhayadharmaM mukhya zaMkA- je sAkara-goLa ApaNe cAkhyA che e ja sAkara-goLanA anya aMza sAmI vyaktine cAkhavA ApIe to e paNa taphAvata anubhavI zake ne? samAdhAna- to paNa ApaNe jevo taphAvata pakaDyo che evo ja e pakaDaze e nizcita nathI... kAraNake sAkara goLanA kaNiyA badalAyA eTale svAda alaga hoya zake. mukhamAMthI jharatA rasomAM taratamatA hovAthI svAdanA anubhavamAM phera paDI zake. tathA matijJAnAvaraNanA kSayopazamanI taratamatAnA prabhAve paNa phera paDI zake. (eTale to zAstromAM matijJAnanA bahu-abahu-bahuvidha-abahuvidha vagere bhedo darzAvelA che.) chatAM jeTalA aMze zrotA anya rIte jANakArI meLavI zake eTalA aMze saMketa thavAmAM koI prazna ja nathI. paNa je anaMtAnaMta padArtho ApaNA jJAnano viSaya ja banatA nathI e anabhilApya padArtho aMge to saMketa zakya banato ja nathI.. paNa, emAM AgaLa jaNAvyuM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrIsaptabhaGgIviMzikA-15-16 vRttyA kathayed / tatazcAtra yaH zabdaprayogAbhAvastatra zabdAnAmakSamatvameva kAraNam / ata eva kevalinApyanyaM kevalinaM pratyapi tajjJApakazabdaprayogo'zakya eva / / ... evamanabhilApyatvamasmadakSamatvavazAdavAcyatvaJca zabdAkSamatvavazAditi nAvAcyAnabhilApyazabdayoH samAnArthakatvamiti sthitam / tatazcAvAcyapadaghaTiteSu bhaneSvadhikR to ghaTAdipadArtho'nabhilApyAnAmarthAnAM rAzimadhye pravizatIti zaGkApi nirastA jJeyA ||15||prH zaGkate saptadhaiveti sarvatra bhaGgA nUnamasaGgatam / dvidhA vyaJjanaparyAya ityuktaM nanu sammatau // 16 // nanu sarvatra bhaGgAH saptadhaiveti nUnamasaGgatam, yataH sammatitarkaprakaraNe vyaJjana-paryAye bhaGgAH dvidhA bhavantItyuktamiti parasyAbhiprAyaH // 16 // dvidhAtva-saptadhAtvayordvayoH sammatAvevoktatvena svIkartavyatvaM niHzaGkaM manyamAnastadviSayavibhAgaM sakAraNaM prdrshynnaahema zabdonI akSamatA kAraNa nathI... paNa ApaNI enuM jJAna karI karAvI na zakavAnI akSamatA e kAraNa che.. have saptabhaMgInA tRtIyabhaMgamAM je "avAcya' zabda che eno vicAra karIe.ahIM pUrve jaNAvyuM ema, koI zabda ja evo maLI zakato nathI je mukhyavRttie, banne dharmone najaramAM rAkhIne yugapat ullekha karI zake. eno artha, ahIM zabdanI ja akSamatA che ke AvI bAbatano ullekha karavAnuM enAmAM (koIpaNa zabdamAM) sAmarthya ja nathI.. eTale ja kevalI dhAre to paNa evA koI zabdano ullekha anya kevalI pratye paNa karI zakatA nathI ja. Ama anabhilApyatA ApaNI akSamatAnA kAraNe che, jyAre avAcyatA zabdanI akSamatAnA kAraNe che. mATe, anabhilApya ane avAcya e samAnArthaka zabdo nathI. ane tethI trIjA vagere avAcyapadaghaTita bhaMgomAM ghaTAdi padArtha anabhilApyapadArthomAM praveza pAmI jAya che e zaMkA paNa nirasta jANavI. 15aa koI zaMkA kare che - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatyadhikAraH 113 AdhikyAsambhavAttatra taduktamiti manyatAm / saptatvaniyamastatra prokto'rthaparyayeSu hi // 17 // atra hirevakArArtho, tathA manaHparyayazabdasya yathA manaHparyAyazabdaparyAyatA tathA'rthaparyayazabdasyA'rthaparyAyazabdaparyAyateti svIkRtyArthaparyayeSvityullekhaH kRta iti dhyeyam / tatazcAyamartho labhyate-tatra = vyaJjanaparyAya AdhikyAsambhavAt dvAbhyAmadhika tvasyAsambhavAt tad-dvidhAtvamuktamiti manyatAm / nanu tarhi bhaGgAnAM saptatvaniyamastu nirmUlamunmUlita evetyAzaGkAyAmAha saptatveti / tatra-sammatau bhaGgAnAM saptatvaniyamo'rthaparyayeSu hi=arthaparyAyeSveva proktaH / taduktaM zrIsammatitarkaprakaraNe, evaM sattaviappo vayaNapaho hoi atthapajjAe / vaMjaNapajAe puNa saviappo Nivviappo ya // 1-41 / / tatsakSepArthastvayaM-evaM-pUrvoktaprakAreNa saptavakilpo= saptaprakAro vacanapatho bhavatyarthaparyAye / vyaJjanaparyAye punaH sa dviprakAra eva, savikalpo vidhirUpa ityarthaH, nirvikalpazca niSedharUpazcetyarthaH / gAthArtha : sarvatra bhaMga sAta ja hoya che. A vAta barAbara nathI. kAraNake zrI sammatigranthamAM vyaMjanaparyAya aMge be ja bhaMga hovA 4aa che. viva25 : zaM zrantha sugama che. / / 16 / / 2 / bhaMga ane sAta prakAranA bhaMga...A banne vAta sammatigranthamAM ja kahI hovAthI svIkArya ja che. e vAtane niHzaMka mAnatA granthakAra e bannenA viSayavibhAgane sakAraNa jaNAve che - gAthArtha : tatra=vyaMjanaparyAya aMge adhika bhaMgono saMbhava na hovAthI be ja bhaMga kahyA che, te svIkAro. bhaMga sAta hovAno ja niyama je tyAM=sammatigranthamAM kahyo che te arthaparyAyo aMge kahyo che. vivaraNa : zrI sammatitarka prakaraNanA prathamakAMDanI 41mI gAthAno Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrIsaptabhaGgIviMzikA-17-18 tatazcAyaM viSayavibhAgaH prApta:- arthaparyAye saptaiva bhaGgAH, na nyUnA na vA'dhikAH, vyaJjanaparyAye tu dvAveva bhaGgo, na nyUnau na vA'dhikAviti // 17 // tatrArthaparyAye nyUnAdhikatvAsambhavaH savistaraM prAg nirUpita iti vyaJjanaparyAyasvarUpaM nirUpya tatrAdhikyAsambhavaM sakAraNaM nirUpayitukAma Ahapadena vAcyatA yA syAt saiva vyaJjanamucyate / sammIlanaM yato'zakyamiti nAdhikyasambhavaH / / 18 // ____ atra padaikadeze padasamudAyopacArAd vyaJjanamiti vyaJjanaparyAya ityartho jJeyaH / kambugrIvAdimatyarthe ghaTAdipadavAcyatA yA vartate saiva vyaJjanaparyAya ucyate / eteSAM vyaJjanaparyAyANAM sammIlanaM yato'zakyamiti he torvyaJjanaparyA ye bhaGgAdhikyaM na sambhavatIti gAthArthaH / tatsammIlanasyAzakyatvamagne vyaktIkariSyate / artha Avo che. evaM pUrve kahI gayA e rIte, astitva-nAstitva vagere vacanapatha arthaparyAya aMge sAta vikalpavALo sAta prakAravALo hoya che. paNa vyaMjanaparyAya aMge te savikalpa-vidhirUpa (eTale ke "cAryava' ane nirvikalpa=niSedharUpa (eTale ke sTAnnAyeva) ema be ja prakAre hoya che, (eTale A vyaMjanaparyAya zuM che? e arthaparyAya karatAM judA kema che? enA aMge be ja bhaMga maLe che - sAta nahIM AvuM zA mATe? A badho ApaNe vicAra karavo che.) Ama Avo viSayavibhAga maLe che - arthaparyAyamAM sAta ja bhaMga hoya che, na nyUna, na adhika. vyaMjanaparyAyamAM be ja bhaMga hoya che, na nyUna, na adhika. 5/17ii AmAMthI arthaparyAyamAM nyUnAdhikatva saMbhavatuM nathI e ApaNe pUrve joI gayA chIe. eTale vyaMjanaparyAya zuM che? ne emAM bethI adhika bhaMga kema saMbhavatA nathI e vAtane jaNAvatA graMthakAra kahe che - gAthArtha : kabugrIvAdimAn padArthamAM ghaTAdipadavANyatA je hoya che te ja vyaMjana=bhaMjanaparyAya kahevAya che. A vyaMjanaparyAyonuM saMmIlana=mizraNa azakya hoya che mATe adhikabhaMga saMbhavatA nathI. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcyatAnAmarthaparyAyatvAbhAvaH 115 bhAvArthastvayam-etattu vicAritaM pUrvamasmAbhiryad ghaTatvAdeH sarvasyArthadharmasya kiJcittvarthakriyAkAritvaM bhavatyeva / tathAhi-kambugrIvAdimato'rthasya ghaTatvaM dharmo'taH sa jalAharaNaM karoti, raktatvaJca dharmo'to hastavastrAdIni raktIkaroti, tathA'madAvAdajatvaM dharmo'to vahane kaSTahAsaM karoti, evaM mRnmayatvaM dharmo'to jalaM zItIkaroti, vRttatvaJca dharmo'to vRttAkRtyAlekhanaM karoti / evaM yo yo dharmastatra vartate tena tasyArthasya dharmadharmiNorabhedavivakSayA tasya dharmasya ca tattadarthakriyAkAratviM-arthaH-prayojanamiti yAvad bhavati / ata ete sarve dharmA arthapayAyA ucyante / ete cAsya svarUpatvAdastitvenAvasthitAH / tathA tasmin kambugrIvAdimati padArthe paTatvaM nAsti, atastena prAvaraNamazakyam, evaM zyAmatvaM nAstIti zyAmIkaraNamazakyam / evaM yo yo dharmastatra nAsti, tatsAdhyaprayojanasampAdanasAmarthyamapi tasya nAsti / te ca sarve dharmA arthaparyAyA eva, kevalamasya 'para'rUpatvAnnAstitvena sambaddhAH / atha kambugrIvAdimatyarthe ghaTatva-raktatvAdayo dharmA yathA vartante tathA ghaTapadavAcyatva-raktapadavAcyatvAdayo dharmA api vartante, anyathA (enuM saMmIlana kema azakya hoya che? e vAta AgaLa spaSTa thaze.) pUrve ApaNe vicArI gayA chIe ke padArthamAM rahelA dharmonuM kaMIka ne kaMIka arthakriyAkAritva hoya che. kaMbugrIvAdimAn padArthamAM ghaTapaNe che, mATe e jalAvaraNAdi kare che. raktatva che mATe hAtha-kapaDAM vagerene lAla kare che. amadAvAdIpaNuM che, mATe UMcakIne vahana karavAmAM saraLatA-kaSTahAsa kare che. mRtmayatva che, mATe pANIne ThaMDuM kare che. vRttAkAra che, mATe Ama-tema daDI zake che. Ama je-je dharmo che e badhAnuM kaMIka ne kaMIka arthayiAkAritva=artha=prayojana che. mATe A 55 arthaparyAya. cha. bhenA 'sva'35. cha. mastitvena. 26 // che. ema e kaMbugrIvAdimAn padArthamAM paTapaNuM nathI, mATe enAthI prAvaraNa thaI zakatuM nathI. AvA tANAvANA-paTava vagere rUpa arthaparyAya enA '52'35 che. nAstitvena 26yA che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 18 ghaTAdipadAdupasthityabhAvaprasaGgAt / ato ghaTapadavAcyatvAdInAmapi paryAyatvaM mantavyaM, arthadharmasya paryAyatvaniyamAt / ete ca paryAyA ghaTe kimarthakriyAkAritvaM sampAdayantIti yadvaiteSAM paryAyANAM prabhAvAd ghaTaH kasya prayojanavizeSasya sampAdanasAmarthyaM prApnotIti praz na kiJcidityevottaraM prApyate / tatazca yata eteSAM na kazcidarthaH prayojanamityarthastatasteSAM nArthaparyAyatvam / nanu kambugrIvAdimati padArthe ghaTapadavAcyatvaM yato vartate'ta eva sa 'ghaTa' iti padenollikhyate zrotuzca taM zabdaM zrutvA tasyopasthitirbhavatIti na tasya sarvathA niSprayojanatvam / tatazca tasyArthaparyAyatvaM kiM niSidhyate ? iti cet ? satyaM, ghaTapadavAcyatvaM yato vartate'ta eva sa kambugrIvAdimAn padArtho ghaTazabdena vyajyate / tatazca yataH sa ghaTapadavAcyatAkhyaH paryAyaH ghaTamabhivyanakti ghaTasya vyaJjanaM karotIti yAvadata eva vyaJjanaparyAya ucyate, 116 have, kaMbugrIvAdimAn padArthamAM jema ghaTapaNuM che. athavA adhikRta ghaTamAM jema raktatvAdi dharmo che. ema, ghaTapadavAcyatA, raktapadavAcyatA vagere dharmo paNa che. ane je koI dharma rahyA hoya te paryAyarUpa hoya ja che. eTale ke A ghaTapadavAcyatA, raktapadavAcyatA vagere paNa adhikRta ghaDAnA paryAyarUpa che ja. paNa A badhA dharmothI ghaDAmAM kayuM arthakriyAkAritva Ave che? arthAt A te te vAcyatArUpa dharma hovAnA kAraNe ghaDo kyA arthane=prayojanane sAravAnuM sAmarthya pAme che? e jo vicAravAmAM Ave to jaNAya che ke enA kAraNe ghaDo koI ja prayojana sArI zakato nathI... arthAt e dharmo artha=prayojanavALA nathI. mATe A dharmone arthaparyAya kahI zakAtA nathI. zaMkA- ghaTapadavAcyatA che, mATe 'ghaTa' evA zabdathI kaMbugrIvAdimAn padArthano ullekha thaI zake che ne zrotAne e zabda sAMbhaLIne e padArthano bodha thaI zake che. eTale A dRSTie e paryAya paNa sAva niSprayojana nathI ja, saprayojana ja che. to ene paNa arthaparyAya ja kahevo joIe ne. samAdhAna- tamArI vAta sAcI che. ghaTapadavAcyatA che mATe ja Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 artha-vyaJjanaparyAyayorantaram vyajyate prakaTIki yate=bodhyate'rtho'nena paryAyeNeti vyaJjanaparyAya itivyutpattyAzrayaNAt / ata eva nyAyavaziAradAyAcAryaiH zrImadbhimahopAdhyAyayazovijayavAcakavaraiH svopajJasya gUrjarabhASAnibaddhasya dravya-guNa-paryAyano rAsa ityAkhyasya granthasya caturthAyA DhAlikAyA trayodazyAyA gAthAyAH stabake zrIsammatitarka prakaraNasya evaM sattaviappo ityAdi gAthAyA vyAkhyAnAvasare 'vyaJjanaparyAya je ghaTakumbhAdizabdavAcyatA' ityanena vAkyakhaNDena ghaTakumbhAdizabdavAcyatAyA vyaJjanaparyAyatvamuktam // 18 / / nanu ghaTapadavAcyatvAdidharmarUpAH paryAryA api yadi saprayojanAstarhi te'pyarthaparyAyA evocyatAm, kimarthaM nAmAntarakaraNamarthaparyAyebhyaH pRthakkaraNaJceti cet ? vyaJjanaparyAyANAmarthaparyAyebhyo naikavidhavailakSaNyasattvAditi gRhANa / tathAhiarthasya vyaJjanasyApi dUramatyantamantaram / svarUpAMzatvamarthasya nAnyasyeti vicintyatAm // 19 // ghaTa' zabdathI e padArtha vyakta thAya che. Ama e ghaTapadavANyatA nAmano dharma-paryAya, ghaTanI abhivyakti vyaMjana kare che, mATe ene vyaM4naparyAya upAya che. vyajyate prakaTIkriyate = bodhyate'rtho'nena paryAyeNeti vyaJjanaparyAyaH / 5. 75dhyAyazrI. yazovi457 maa2|4 drvyguNa-paryAyano rAsanI cothI DhALanI teramI gAthAnA TabAmAM vyaMjanaparyAya eTale ghaTa-kuMbhAdi zabdavAcyatA evo artha karyo ja che. 18 zaMkA- paNa ghaTapadavANyatA vagere dharmarUpa paryAyo paNa jo saprayojana che, to ene "vyaMjanaparyAya' evuM alaga nAma ApIne arthaparyAyathI alaga pADavAnI zI jarUra che? AvI zakAnA samAdhAna bhATe he cha - gAthArtha : arthaparyAya ane vyaMjanaparyAyanuM atyata aMtara che. jemake arthaparyAya e vastunA svarUpanA aMzabhUta che, jyAre vyaMjanaparyAya evA nathI. A vAtane vizeSa rIte vicAravI. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 ____ atrApiH samuccayArthastatazca padaikadeze padasamudAyopacArAdarthaparyAyasya vyaJjanaparyAyasya ca dUramatyantamantaramiti pUrvArdhArthaH / kiM rUpaM tadityAhottarArdhe-arthaparyAyasya vastusvarUpasyAMzatvaM vartate, na tathA'nyasya-vyaJjanaparyAyasyeti vicintyatAm / kathaM tadvicintanIyam ? itthaM-atra svarUpAMzatvAnaMzatve ye ukte te sarvaparyAyayogyatvAyogyatvAderupalakSaNabhUte jJeye / tathAhi * ghaTAdika ekasminnapyarthe yogyatayA sarvapadavAcyatAH santi, yogyatayA sarvavyaJjanaparyAyAstatra vartanta ityarthaH / arthaparyAyAstu na tathA / iha jagati naiko'pi sa padArtho vartate yatra yogyatayA sarve'rthaparyAyAH varteran / tathAhi-paramANvAdika ekasmin pudgaladravye pudgalasambandhinAmarthaparyAyANAM yogyatayA sattve'pi jIvasambandhinAM teSAmasattvam / abhavyastu jIvatve'pi na jIvasambandhinAmapi sarvArthaparyAyANAM yogyatAvAna, samyaktvAdiprApakAnAmarthaparyAyANAM yogyatayApyasattvAt / * padArthasvarUpaM sarvathA'spRSTavaiva-padArthasvarUpasya svalpe'pi parivartane'jAte'pItyarthaH, yogyatayA'vasthito vyaJjanaparyAyaH vyaktIbhUyAt / tathAhi-ghaTeM'zato'pi parivartane'jAte'pi yadi kazcit | vivaraNa : samAdhAna- vyaMjanaparyAya arthaparyAyathI aneka rIte sAva alaga paDI jAya che, mATe ene alaga pADavAmAM AvyA che. bha * ghaTa-paTa vagere sarva padArthomAM yogyatArUpe sarvapadavANyatA rahI hoya che. arthAt sarvavyaMjanaparyAyo yogyatArUpe rahyA hoya che. paNa arthaparyAya mATe evuM nathI, koIpaNa ekapaNa padArtha evo nathI jemAM yogyatArUpe sarva arthaparyAyo rahyA hoya. jemake pudgaladravyamAM pudgala saMbaMdhI arthaparyAyo yogyatArUpe rahyA hoya to paNa jIvasaMbaMdhI arthaparyAyo yogyatArUpe paNa rahyA hotA nathI ja. are abhavya paNa jIva hovA chatAM samyaktAdinI prApti karAvI Ape evA jIvasaMbaMdhI arthaparyAyo enAmAM yogyatArUpe paNa rahyA hotA nathI. - Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanaparyAyANAmabhivyaJjanam 119 'kambugrIvAdimAn padArtho'dyaprabhRti paTa iti padenocyatAmiti saGketaM kuryAt tadA ghaTe'dyayAvadyogyatayAvasthitaH paTa padavAcyatvAkhyo vyaJjanaparyAyo vyaktIbhavati / ata evetaH prabhRti paTazabdena tasyolekhaH syAt zrotA ca tacchrutvA ghaTaM bodhayet / arthaparyAyastu naivaMvidho bhavati / vastunaH svarUpaparivartanena vinA naikasyApi nUtanasyArtha - paryAyasyotpattiH syAt / ghaTe'gninA pAkena vinA raktatvaparyAyasyAsambhava eva / nanu ghaTo vinazya kapAlIbhavati / tadanantarameva kapAlapadavAcyatvAkhyaH paryAyo vyaktIbhavatIti vyaJjanaparyAyArthamapi vastunaH svarUpaparivartanamAvazyakameveti cet ? na, ghaTasya kapAlIbhavanArthameva vinaSTatvAt na tu tadvyaJjanaparyAyArthaM nAzena vinApi saGketAntarakaraNena kapAlapadavAcyatvAkhyasya tadvyaJjanaparyAyasya padArthanA svarUpamAM bilakula pheraphAra na thAya ne chatAM yogyatArUpe rahelo vyaMjanaparyAya vyaktarUpe banI zake che... jemake ghaDo evo ne evo ja rahyo hovA chatAM koI jo evo saMketa kare ke A padArthane havethI 'paTa' kahevo... to emAM paTapadavAcyatA nAmano vyaMjanaparyAya, je hAla sudhI yogyatArUpe hato, te vyakta banI jAya che ane tethI have 'paTa' zabda bolavA dvArA eno ullekha thaI zake che ne zrotAne 'paTa' zabda sAMbhaLavA dvArA eno bodha thaI zake che. arthaparyAya mATe AvuM hotuM nathI. vastunuM svarUpa badalAyA vinA emAM navA arthaparyAya pedA thaI zakatA nathI. pAka ApIne ghaDAnA kaNa-kaNa pakva thAya nahIM tyAM sudhI raktaparyAya AvI zakato nathI. zaMkA- ghaDo phUTIne ThIkarArUpa banI jAya pachI ja emAM 'kapAla' padavAcyatA Ave che... eTale vyaMjanaparyAyane pedA thavA mATe paNa vastusvarUpamAM pharephAra Avazyaka che ja ne? samAdhAna- kapAlapadavAcyatA meLavavA mATe ghaDAne phUTavAnI jarUra nathI.. kapAlarUpa banavA mATe ja ghaDo to phUTe che... bAkI ghaDo akhaMDa hoya ne evo saMketa karavAmAM Ave ke havethI Ane 'kapAla' kahevo.. to emAM kapAlapadavAcyatA vinA virodha AvI ja zake che. eTale nizcita Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 19 sambhavAt / tatazca svarUpaparivartanena vinApi vyaJjanaparyAyotpattirnAzakyeti sthitam / ata eva 120 * * vyaJjanaparyAyotpattyarthaM saGketAdRte na kApi sAmagrayapekSitA, arthaparyAyArthaM tvapekSitaiva daNDa- cakrAdisAmagryA vinA mRdravye ghaTaparyAyAnutpatteH / tatazcedamapi nizcIyate yad vyaJjanaparyAyA vastunaH svarUpaM naivApekSante saGke tamAtramapekSante, kasmiMzcidapi vastuni kasyacidapi vyaJjanaparyAyasya saGketamAtre NotpatteH / arthaparyAyAstu vastunastattatsvarUpavizeSeNa vinA kSaNamAtramapyavasthAtuM notsahanta eveti / vastutastu vastunastattatsvarUpamevArthaparyAya iti svarUpaparivartana kAraNasAmagrayAderapekSA syAdeva / * sarvepa vyaOnaparyAyA: samAnAH-prArA va matti, na tatra nAnAvidhatvaM sambhavati / ayamAzayaH - kAraNabhedena kAryabhedo thayuM ke padArthamAM koI ja pheraphAra thayA vinA paNa vyaMjanaparyAya pedA thaI zake che. AnAthI e paNa sAbita thAya che ke vyaMjanaparyAyane pedA karavA mATe saMketa sivAya bIjI koI ja kAraNa-sAmagrInI jarUra hotI nathI. jyAre arthaparyAya mATe to jAtajAtanI kAraNasAmagrI joItI hoya che. (jemake mATImAM ghaTaparyAya pedA karavA mATe daMDa, cakra, cIvara, kulAla vagere.) tathA, A vAto parathI e paNa sAbita thAya che ke vyaMjana paryAya mATe vastunuM svarUpa kevuM che? enI koI vizeSa apekSA hotI nathI. jyAre arthaparyAya mATe vastunuM svarUpa ja mukhya bhAga bhajavatuM hoya che. jo AvuM na hota to (1) te te padArthamAM yogyatArUpe sarvavyaMjana paryAyonI jema sarva arthaparyAya rahyA hota... (2) padArthanA svarUpamAM pheraphAra thayA vinA paNa navA navA arthaparyAya, vyaMjanaparyAyanI jema pedA thaI zakatA hota... (3) koI ja vizeSa prakAranI kAraNasAmagrInI, arthaparyAyanI utpatti mATe paNa jarUra na hota. * kAraNabhede kAryabheda hoya che... vyaMjanaparyAya mATe kAraNabheda hoto nathI. upAdAnakAraNa (=vyaMjanaparyAyanA AdhArabhUta padArtha) tarIke Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanaparyAyayomitho'virodhaH 121 bhavati / vyaJjanaparyAyANAM kAraNabhedAbhAvena vyaJjanaparyAyAtmakakAryabhedasyApyabhAva eva / tathAhi, na tatropAdAnakAraNabhedasambhavaH, vyaJjanaparyAyAdhArabhUtasya vastuno vastutvenaivApekSaNAt, jIva-pudgalatvAdinA'pekSA'bhAvAt, jIve'pi saMke tavazAtpudgalazabdapravRtteH sambhavAt, pudgale'pi ca saGketavazAjIvazabdapravRtteH sambhavAt jIvatvAdinA'pekSyatve tu pudgalAdizabdapravRttisambhavasyAsambhavApatteH / vastutvena ca sarveSAM vastUnAM bhedAbhAvAt siddha upAdAnakAraNabhedAbhAvaH / nimittakAraNaM tu sarvatra saGketa eva, nAnyat kimapi, atastasyApi bhedasyAbhAva eveti siddhaH kAraNabhedAbhAvaH / tatazca vyaJjanaparyAyAtmaka kAryasyApi bhedasyAbhAva eveti siddhaM vyaJjanaparyAyANAmekaprakAratvam / arthaparyAyeSu tu naivam / jIvo jJAnAdijIvaparyAyANAM yadupAdAnakAraNaM bhavati tajjIvatvenaiva, na tu vastutvena, pudgale'pi jJAnAdyutpattiprasaGgAt / evaM pudgalamapi rUparasAdiparyAyANAM yadupAdAnaM bhavati tatpudgalatvenaiva, na tu vastutvena, jIve'pi rUpAdyutpattyApatteriti siddha upAdAnakAraNabhedaH / nimittmAtra vasturUpe vastu joIe che (pachI e jaDa hoya ke cetana.... koI ja pharaka hoto nathI...) ane vastu tarIke to badhI ja vastuo eka sarakhI hovAthI upAdAnakAraNano bheda nathI... tathA nimittakAraNa tarIke sarva vyaMjanaparyAyo mATe saMketanI ja jarUra hoya che. eTale nimittakAraNano paNa bheda nathI. eTale kAraNabheda na hovAthI kAryabheda paNa hoto nathI. eTale ke badhA ja vyaMjanaparyAyo ekasarakhA ja hoya che. alaga-alaga aneka prakAranA hotA nathI. paNa arthaparyAya mATe AvuM nathI. jIva, jIva tarIke ja jIvasaMbaMdhI arthaparyAyonuM kAraNa che ne pudgala pudgala tarIke ja pudgalasaMbaMdhI arthaparyAyonuM kAraNa che. banne 'vastu' tarIke ja upAdAnakAraNa che evuM nathI, nahIMtara to vastutvena banne sarakhA hovAthI bannemAM banne prakAranA arthaparyAyo pedA thaI zakatA hovA joIe. eTale 356|129||no me che... mema. nimitta ||24||no 59 me che.... 58 mATe daMDa-cakra vagere joIe che jyAre paTa mATe turI-sAla-vaNakara vagere Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 19 kAraNabhedo'pi siddha eva daNDa- cakra - kulAlAdinA paTAnutpatteH, turI - tantuvAyAdinA ca ghaTAnutpatteH / tatazca kAraNabhedena kAryabhedAdarthaparyAyANAM bhedasiddhernAnAvidhatvamapi siddham / 122 * arthaparyAyau parasparavirodhinau sambhavataH, yathA jalAgniparyAyau sahAnavasthAnAd mitho viruddhau / evaM yatra raktatvaM na tatra zyAmatvaM yatra vRttatvaM na tatra catuSkoNatvaM, ato mitho virodho jJeyaH / vyaJjanaparyAyeSu tu na kasyacidapi ke nacidapi saha virodhasya sambhavaH / agnAveva yadi kazcit jalapadaM saGketayati, tadA jalapadavAcyatApi tatrAvatiSThedeva / raktaM zyAmazabdenApyucyatAmiti kRte saGkete raktazyAmapadavAcyatayoH sahAvasthAnAt kuto virodhagandho'pi / * ajJAto'pyarthaparyAyaH svakAryaM karotyeva / na hyajJAtaM viSaM na hantIti vaktuM pAryate / vyaJjanaparyAyastu na tathA / saGketajJAnAbhAvena joIe che. eTale nimittakA2Nano paNa bheda che... Ama arthaparyAya mATe upAdAnakAraNa...ane nimittakAraNa... banneno bheda hoya che ne tethI kAryarUpa arthaparyAya paNa anekavidha-judA judA hoya che. * jaLa ane agni... banne pudgalanA paryAya che. paNa paraspara atyaMta viruddha che. ne tethI enA e ja padArthamAM A banne ekasAthe hoya zakatA nathI. vyaMjanaparyAya mATe AvuM nathI. jyAre jaLapadavAcyatA che tyAre ja bIjAoe e ja padArtha mATe 'agni' padano saMketa karyo hoya to bhegI agnipadavAcyatA paNa AvI ja zake che... AnAthI jaNAya che ke koIpaNa vyaMjanaparyAyo vacce paraspara virodha kyAreya hoto nathI. jyAre arthaparyAyo vacce to DhagalAbaMdha virodho paNa hoya zake che. jaLaparyAya hoya to agniparyAya na hoya. zyAmavarNa hoya to raktavarNa na hoya... vRttAkAra hoya to catuSkoNAkAra na hoya. * sAmAnyathI arthaparyAya ajJAta rahIne paNa svakArya kare che. jherane jANyuM na hoya to paNa mRtyu thAya ja che. paNa vyaMjanaparyAya mATe AvuM nathI. kaMbugrIvAdimAn padArthamAM ghaTapadavAcyatA rahelI che. chatAM e vAcyatA, je AdamIne eno bodha nathI (kAraNake saMketane jANato nathI) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanaparyAyANAM saMketamAtrAdhInatvam 123 yo ghaTapadavAcyatAM na jAnAti, tasya ghaTapadazravaNe'pi, kambugrIvAdimati vidyamAnApi ghaTapadavAcyatA ghaTabodhaM naiva janayati / ato vyaJjanaparyAyo'jJAtaH san svakArya na karotIti nizcIyate / * arthaparyAyairvastusvarUpaM nirmIyate, na tu vyaJjanaparyAyaiH / mRnmayatvaM, raktatvaM, vRttatvaM, parimANavizeSavattvaM....ityevamAdayo'rthaparyAyA eva mithaH sammIlya ghaTasya svarUpaM paripUrNaM kurvanti / ata eva nazyamAna utpadyamAno vaiko'pyarthaparyAyo ghaTasvarUpaM parivartayatyeva / tatazca mRnmayatva-raktatvAdayo'rthaparyAyA ghaTasya paripUrNasvarUpasyAMzabhUtA iti nizcIyate / vyaJjanaparyAyAstu na tathA / abhinavaiH saGketairvyaJjanaparyAyA vardhantAm, prAcInairvA'panIyamAnai_yantAm, ghaTasvarUpasya na kApi vRddhiAni bhavati / ato nizcIyate yad-vastuno'rthakriyAkArisvarUpe vyaJjanaparyAyANAM na ko'pi bhAga iti / ata eva ca vyaJjanaparyAyA na vastusvarUpasyAMzabhUtA ityapi nizcIyate / etadatropaniSad-arthaparyAyA vastusvarUpasyAdhInA nirmAtAraH parivartayitAroM'zabhUtAzca vartante / vyaJjanaparyAyAstu naivaMvidhA api tu e AdamIne ghaTa' zabdanuM zravaNa hovA chatAM "ghaTa'padArthano bodha karAvatI nathI. * arthaparyAyo vastusvarUpanA nirmANamAM bhAga bhajavatA hoya che. vyaMjanaparyAyono emAM koI hisso hoto nathI.. Azaya e che ke mRtmayatva, raktavarNa, vRttAkAra, amuka parimANa.. AvA badhA arthaparyAya bhegA thaIne ja ghaTanuM "svarUpa paripUrNa nirmANa thayuM hoya che. koIpaNa arthaparyAya nAza pAme ke navo umerAya to e ghaDAnA svarUpane asara kare ja che. mATe ja te te arthaparyAya ghaDAnA paripUrNasvarUpanA eka-eka aMzabhUta hoya che. paNa AvuM vyaMjanaparyAya mATe nathI, navA-navA saMketa dvArA vyaMjanaparyAyo vadhAro ke junA-junA saMketane rada karavA dvArA vyaMjanaparyAya ghaTADo.... ghaDAnA svarUpamAM koI vadha-ghaTa thatI nathI. eTale jaNAya che ke vyaMjanaparyAyono vastunA arthakriyAkArI svarUpamAM koI 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 19 saMketamAtrAdhInA ityarthaparyAyebhyo'tyantavilakSaNA iti sthitam / na ca vyaJjanaparyAyA saMketamAtrasyAdhInAH, na tu vastusvarUpasyeti yaduktaM tadayuktaM, naigamAdinayaiH prasthakapadaprayogAya vastusvarUpApekSaNAt / tathAhi - naigamanayazchidyamAne kASThe'pi prasthakapadavAcyatvaM manyate, vyavahAranayastu na tasyAmavasthAyAmapi tu saJjAtaprasthakAkArAyAmavasthAyAM tanmanyate, uparitanAstu nayA mIyamAnadhAnyAdyavasthAyAM tatsvIkurvate / evaJca vyaJjanaparyAyANAmapi vastusvarUpApekSA siddhaiveti vAcyam, vastusvarUpaparivartanaM vinApi vyaJjanaparyAyaparivartanasya sambhavAt / ayamAzayaH - kIdRze padArthe kaH 124 phALo hoto nathI, ane tethI ja vyaMjanaparyAyo vastusvarUpanA aMzarUpe kahevAtA nathI. TUMkamAM, arthaparyAyo vastusvarUpane ghaDanArA che, asara karanArA che, vastusvarUpanA aMzabhUta che, ane vastusvarUpane AdhIna che. jyAre vyaMjanaparyAyo AvA nathI. ne mAtra saMketane AdhIna che, mATe vyaMjanaparyAyo arthaparyAyathI sAva alaga che. zaMkA- vyaMjanaparyAyo mAtra saMketane AdhIna che. vastusvarUpane AdhIna nathI. AvuM tame je kaho cho te barAbara nathI. jemake naigamanaya, prasthaka mATe chedAtA lAkaDAmAM paNa prasthakapadavAcyatA mAne che. vyavahAranaya emAM nathI mAnato... paNa prasthaka taiyAra thaI jAya-prasthakAkAra dhAraNa thAya tyAre mAne che. jyAre enI paNa uparanA nayo dhAnya mapAtuM hoya vagere avasthAmAM mAne che. Ama vastunA svarUpane najaramAM levAmAM Ave ja che ne... e vagara kyAM prasthakapadavAcyatA manAya che? samAdhAna- te te nayoe, kevA padArthamAM kayo saMketa karavo e mATe potapotAnI dRSTi nakkI karI che. ne eTale te te saMketa karavA mATe vastunuM amuka cokkasa svarUpa thayuM che ke nahIM? te teo jue che. jemake evaMbhUta naya kahe che ke ghaTanA-khabhAdaraNAt ghaTa: je jaLAharaNa karato hoya emAM 'ghaTa'padavAcyatA che. AmAM ghaTana=jaLAharaNa Avo je saMketa Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 praznakarturmedhAvitvam saMketaH kriyeta ? tadarthaM nayaiH sva-svadRSTinizciteti te saMketavizeSa kartuM vastunaH svarUpavizeSamapekSante / tathAhi-evaMbhUto vadati ghaTanAtjalAharaNAd ghaTa itivyutpatterjalAharaNaM kurvatyeva kambugrIvAdimati padArthe ghaTapadavAcyatA, na tu tadakurvatyapi kambugrIvAdimati / parantu ghaTanaM jalAharaNamiti yaH saMketastaM niSidhya paTanaM jalAharaNamiti saMketo yadi kriyeta tadA paTanAt-jalAharaNAt paTa iti vyutpattestasminneva padArthe ghaTapadavAcyatA nazyeta paTapadavAcyatA cotpadyeta / ghaTaaitivarNAvalIniSpannaghaTapadavAcyatAyAH sakAzAt paTaaitivarNAvalIniSpannapaTapadavAcyatAyA bhinnatvasya pratItisiddhatvAtsiddhamevedaM yad vastusvarUpaparivartanaM vinApi vyaJjanaparyAyaparivartanaM sambhavatIti kuto vastusvarUpApekSA kathyeta ? evaM vyaJjanaparyAyaviSayiNI kAcidvicAraNA kRtA / atha zrIsammatigranthe 'vyaJjanaparyAye prathamo dvitIyazcetyevaM dvAveva bhaGgau sambhavataH' iti yaduktaM tadvicArayAmaH / atra tRtIyAdibhaGgAH kathaM na che tene dhAro ke badalIne paTana jaLAharaNa... Avo saMketa karI devAmAM bhAve to 54ii paTanAtja lAharaNAt paTaH mema vyutpatti 42rIne, jaLAharaNamAM vyApRta e ja kaMbugrIvAdimAn padArthamAM "paTa'padavANyatA paNa e kahI zake che. ghaaa... AvI varNAvalithI niSpanna "ghaTa'padanI vAcyatA karatAM puaa... AvI varNAvalIthI niSpanna "paTa'padanI vAcyatA alaga hoya ja, che ja e spaSTa che. eTale vastusvarUpamAM pheraphAra vinA paNa saMketa badalIne tatpadavAcyatAne badalI zakAya che, junI kensala karI zakAya che. AvI badhI anya paNa je pUrve kahI gayo chuM - tevI tevI vAstavikatA hovAthI, nizcita che ke vyaMjanaparyAya mukhya rIte vastusvarUpane AdhIna nathI. vyaMjanaparyAya aMgenI ATalI spaSTatAne sthira karyA pachI have zrI sammati graMthamAM je kahyuM che ke vyaMjanaparyAya aMge prathama ane dvitIya A be bhaMga ja saMbhave che. eno vicAra karIe.... e mATe sahuprathama Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 sambhavantIti nizcayArthamarthaparyAye kathaM te sambhavantIti prathamaM vicAraNIyam / tacca prAk prAyo vicAritameva / tena vicAreNa ca yo bodhavizeSo jAyate tallezazcAyam - yadi prajJApako nayavizAradaH ziSyo'pi nayAnAM samyag viniyojanapratibhAvAn, tarkheva nayaiH sUkSmavicAraNA kartavyeti zAstreSUktam / tathAhi natthi naehiM vihUNaM suttaM, attho ya jiNamao kiMci / Asajja u soAraM nae nayavisArao bUyA // vi. A. bhA. 2277 / / tti / nanu kimarthamevamuktamiti ced ? anyathA'pariNAmA'tipariNAmAdidoSasambhavAd / yathA nayavicAraNArthaM sUkSmabuddhirapekSitA tathaiva saptabhaGgIvicAraNArthamapi jJAnAvaraNIyakarmaNaH kSayopazamajanyA sUkSmabuddhirapekSitaiva, anyathA kevalaM sUtrapAThaH syAt, na tu rahasyArthabodhastatazca viparItabodha-viparItanirUpaNAdidoSA api sambhaveyuH / ataH saptabhaGgIsaMlagnapraznAnAmutthApakasya ziSyAdermedhAvitvamavazyaM mantavyam / arthaparyAyanA trIjA vagere bhaMgano vicAra jarUrI che. A vicAra karatAM keTalIka vAto khyAlamAM Ave che te nIce mujaba che. (1) nayavizArada gurubhagavaMta hoya. ne ziSya paNa nayonuM yathAyogya viniyojana karavAnI pratibhA dharAvato hoya. to ja sUkSma rIte nayo dvArA vicAraNA karavI joIe. Ama zAstramAM kahyuM che. kAraNake nahIMtara apariNAma-atipariNAma vagere doSo thavAnI saMbhAvanA UbhI thAya che. jema nayothI vicAraNA sUkSmabuddhi mAge che. ema, saptabhaMgInI vicAraNA paNa sUkSmabuddhinI-jJAnAvaraNa karmanA vizeSa prakAranA kSayopazamanI apekSA rAkhe che. nahIMtara sAta bhaMgono mAtra popaTapATha jevuM thAya.. enA sUkSma rahasya jANavAmAM AvatA nathI. ne tethI viparItabodha-viparIta prarUpaNA-viparIta vivecana badhAM ja doSonI saMbhAvanA UbhI thAya che. eTale pahelI zarata A svIkAravA jevI che ke saptabhaMgInA saMlagna prazno-jijJAsA UThAvanAra ziSya vagere paNa medhAvI cha, buddhi-masyabuddhi nathI. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattvAdervyaJjanaparyAyatvasyApyabhAvaH 127 yatazca prazrakartA na mandabuddhirata eva 'ghaTaH kramazaH zyAmo raktazcAsti na vA ?' yadvA 'ghaTo yugapat zyAmarakto'sti na vA ?' yadvA 'ghaTaH kramazaH vRttazcatuSkoNazcAsti na vA ?' yadvA 'ghaTo yugapat vRttacatuSkoNo'sti na vA ?' yadvA 'ghaTaH kramazo'madAvAdajo vApIjazvAsti na vA ?' yadvA 'ghaTo yugapadamadAvadajavApIjo'sti na vA' ? ityAdayaH praznAstasya kadAcidapi nottiSThantyeva, ghaTasya raktatve vRttatve'madAvAdajatve vA yathAkramaM zyAmatvasya catuSkoNatvasya vApIjatvasya vA'sambhava eveti niHzaGkaM jJAtatvAd / nanu tarhi tRtIyAdiSu bhaGgeSu zA: praznaH sambhavanti ? ghara vastuni dravyApekSA utpattikssetraapekssaaH sthitikSetrApekSA utpattikAlApekSAH sthitikAlApekSA varNarasagandhasparzasaMsthAnaparimANavizeSAdirUpabhAvApekSAzca sahasrazo (2) praznakartA medhAvI che eTale nakkI che ke "ghaDo kramazaH zyAma ane rakta che?" "ghaDo yugapat zyAma ane rakta che?" "ghaDo vRtta ane catuSkoNa che?" "ghaDo (kramazaH ke yugapata) amadAvAdI ane vApIyo che ?" AvA badhA prazna ene UThe ja nahIM, kAraNake e jANato ja hoya che ke ghaDo jo rakta hoya to zyAma na ja hoya. vRtta hoya to catuSkoNa na ja hoya. ema amadAvAdI hoya to vApIyo na ja hoya. zaMkA- to pachI trIjA-cothA vagere bhaMgomAM kevA prazna hoya? samAdhAna- eka AkAra aMgeno prazna hoya to eka varNa aMgeno hoya.... (ne e bemAM eka "svarUpa hoya eka "para'rUpa hoya. jo banne "svarUpa hoya to prathama bhaMgamAM ja AvI jAya. banne pararUpa hoya to bIjA bhaMgamAM ja AvI jAya.) athavA eka dravya aMgeno hoya ne eka kSetra aMgeno hoya. (jemake ghaDo mRnmaya che? ane amadAvAdI che?) athavA eka dravya aMgeno hoya ne eka kALa aMgeno hoya. (jemake ghaDo amadAvAdI che? grISmaRtujanya che?) - TUMkamAM, ghaDAmAM dravyakRtadharma, kSetrakRtadharma (te paNa utpattikSetrakRta dharma, sthitietrakRta dharma), kALakRta dharma (te paNa utpattikRta dharma, sthitikALakRtadharma), vakRtadharma-rasakRtadharma..saMsthAnakRtadharma parimANakRtadharma Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 dharmAH sambhavanti / ete ca sarve dharmAstasya ghaTAdivastuno'rthakriyAkArisvarUpasyaikaikAMzabhUtA vartante'ta eva ca te'rthaparyAyA ityucyante / (ghaTapadavAcyatvAdivyaJjanaparyAyAstu yato vastuno'rthakriyAkArisvarUpasya nAMzabhUtAstato'rthaparyAyebhyaH pRthakkRtAH / evameva sattvajJeyatvAdInAmapi vastuno'rthakriyAkArisvarUpasyAnaMzabhUtatvAnnArthaparyAyatvamiti jJeyam / kevalaM yathA ghaTapadavAcyatvAdayaH ghaTAdizabdadvArA ghaTAdivastvabhivyaJjane vyApriyante na tathA sattvajJeyatvAdayo dharmA ato na teSAM vyaJjanaparyAyatvamapItyapi jJeyam / etacca saprasaGgamatroktamiti dhyeyam !). tatra vastusvarUpAMzabhUto yo dravyApekSadharmastasya mRnmayatvasuvarNamayatvAdayo'neke vikalpAH sambhavanti / evamevotpatti-kSetrApekSasya dharmasyAmadAvadajatva-vApIjatvAdayo'neke vikalpAH smbhvagere rUpa bhAvakRtadharma...AvA DhagalAbaMdha dharmo hoya che...A dareka dharma te te vastunA arthakriyAkArI svarUpanA eka eka aMzabhUta hoya che. mATe arthaparyAya kahevAya che. (ghaTapadavANyatvAdi vyaMjanaparyAyo vastunA arthakriyAkArIsvarUpanA aMzabhUta nathI, mATe arthaparyAyathI alaga paDAyA che. e ja rIte sattva-zeyatva vagere paNa vastunA arthakriyAkAra svarUpanA aMzabhUta na hovAthI arthaparyAya kahevAtA nathI. vaLI, jema ghaTapadavANyatA vagere vyaMjanaparyAya, ghaTAdi zabdadvArA vastunuM abhivyaMjana karavAmAM vyApRta thAya che ema sattva-yatva vagere thatA nathI. mATe A sattvazeyatva vagere "vyaMjanaparyAya" paNa kahevAtA nathI. ATalI vAta ahIM saprasaMga kahelI jANavI.) arthaparyAyarUpa dharmomAMthI dravyakRtadharmarUpa aMza mATe aneka vikalpa saMbhavita hoya che, jemake mRtmayatva-suvarNamayatva vagere... ema kSetrAdikRtadharmarUpa aMza mATe paNa amadAvAdIpaNuM vApIyApaNuM...vagere aneka vikalpo hoya che. te te aneka vikalpomAMthI eka "svarUpa hoya che ne zeSa pararUpa hoya che. medhAvI ziSya, "eka ja aMzanA anekavikalpomAMthI be vikalpo kramazaH ke yugapatuM saMbhavI zake nahIM A svayaM jANI levAnI pratibhA dharAvato hoya che. ne tethI evo Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyAdibhaGgeSu vividhAMzAnAM vivakSA 129 vanti / evameva sthitikSetrAdyapekSANAM dharmANAmapi naikavikalpA jJeyAH / dravyApekSasya dharmasyAnekavikalpebhyo mRnmayatvAdika eko vikalpaH 'sva'rUpaM bhavati, tadanye ca suvarNamayatvAdayaH 'para'rUpANi bhavanti / evameva kSetrAdyapekSeSu dharmeSvapi mantavyam / tatraikasyaiva dravyAdyapekSadharmAtmakasyAMzasyAnekavikalpebhyo dvau vikalpo kramazo vA yugapadvA naiva sambhavata iti svata evAmandabuddhiH prazrakartA jAnan vartate / ata eva 'ghaTaH kramazo yugapadvA raktazca zyAmazca raktazyAmo vA'sti na ve'tyAdyAkArAH prazAstasya kadApi nottiSThantyeva / dvayoH pRthakpRthagaMzAtmakadharmayoreva praznastasyottiSThati / mayA pRcchyamAnau dharmoM 'sva'dharmI, 'para' dharmoM sva-paradharmoM veti yadyapi sa na jAnAti, sa tu prayojanAnusAriNameva praznaM pRcchati, parantu tau dharmoM vastuna ekasyaivAMzasya dvau vikalparUpau na sambhavata eveti tu niHzaGkameva / tatazca pRthakpRthagaMzasaMlagnau tau dhau yadi 'sva'dhauM tadottare prathamo bhaGgaH, yadi 'para'dharmoM tadA dvitIyo bhaGgaH, yadi sva-paradharmoM tadA tRtIyazcaturtho vA bhaGgaH / tatra sva-paradharmayoryadi krameNApekSA, tadA caturtho bhaGgaH, yadi - 'ghaDo (5maza: 3 yugapata) bhRnmaya bhane suvarNamaya cha?' bhaav| 55 AkAravALo prazna ene kyAreya UThato nathI. be judA judA aMzasaMlagna prazna ene UThI zake che. bhale e jANato nathI ke huM je pUchI rahyo chuM te "svarUpa che ke "para'rUpa? eTale prayojanavazAt UThelI jijJAsA ne tajUnya praznamAM jAtajAtanI saMbhAvanA hoya che. banne aMza "svarUpa hoya to javAba prathamabhaMgamAM cAlyo jAya che. banne aMza "pararUpa hoya to javAba bIjA bhaMgano hoya che. paNa bemAMthI eka aMza "svarUpa ne bIjo "para"rUpa hoya to trIjo-cotho bhaMga Ave che. yugapatuM hoya (=banne aMzane bhegA karIne eka ja prazna pUchavAmAM Avyo hoya- jemake ghaDo mRnmayarakta che?" evo prazna hoya) to trIjo bhaMga Ave che. ane kramazaH hoya (=banne aMzano alaga-alaga svataMtra ullekhavALA be prazna merI yA Doya - bha3 'ghaDo bhRnmaya cha? 24cha?') to yotho maMga Ave che. Ane anusarIne ja pAMcamo, chaThTho ne sAtamo bhaMga paNa national Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 19 yugapadapekSA, tadA tRtIyo bhaGgaH / anayaiva rItyA paJcamAdayo'pi bhaGgA jJeyA: ( etacca sarvaM pUrvaM saprapaJcaM prapaJcitam ) / 130 tatazca saptabhaGgayAstRtIyAdisaptamAntabhaGgArthaM vastunaH paripUrNasvarUpasya vividhAMzAtmakA aneke dharmA apekSitA iti nizcIyate / ata eva pUrvAcAryaizcaturthabhaGga eko'zaH svarUpeNaikazca pararUpeNetyuktam, na tvekoM'za 'sva'rUpeNa sa evAMza: ' para 'rUpeNeti / ataH spaSTamidaM yad dvAvaMzau bhinnAveva bhavitumarhata iti / kramavivakSAvati caturthe bhane yadIyamapekSA tarhi yugapadvivakSAvati tRtIye bhaGge'pi sutarAM saivApekSeti nizcIyate / atha vyaJjanaparyAyamadhikRtya vicAryate / arthaparyAyeSu tvanekeSAmaMzAnAM sambhavAt tRtIyAdayo bhaGgA sambhavantIti vicAritam / parantu vyaJjanaparyAyeSu vividhAnAmaMzAnAmasambhava eva teSAM saMketakRtatattatpadavAcyatvaikamAtrarUpatvAt / ato dravyApekSo dharmaH kSetrApekSo dharma samajI zakAya che. (ApaNe A vicAraNA pUrve savistara karI gayA chIe.) eTale nakkI thAya che ke saptabhaMgInA trIjAthI sAtamA bhaMga mATe vastunA paripUrNa svarUpanA vividha aMzAtmaka aneka dharmo joIe che. eTale ja cothA bhaMgamAM eka aMza 'sva'rUpe ne eka aMza 'para'rUpe.... ema kahyuM che. paNa eka aMza sva'rUpe ne e ja aMza 'para'rUpe ema nathI kahyuM.... mATe spaSTa che ke e banne aMza alaga-alaga prakAranA hovA joIe. kramazaHnI vivakSAvALA cothAbhaMgamAM jo Ama kahyuM che to yugapatnI vivakSAvALA trIjA vagere bhaMgamAM paNa evuM ja hovuM joIe e spaSTa che. vaLI, upara kahyA mujaba arthaparyAya rUpa dharmo to aneka aMzarUpe saMbhavita hoya che ja ne tethI e aMge saptabhaMgI saMbhavita che ja. paNa vyaMjanaparyAya aneka-vividha aMzarUpa hotA ja nathI... mAtra saMketakRtavAcyatA.... A eka ja svarUpanA vyaMjanaparyAyo hoya che. tethI dravyakRtadharma, kSetrakRtadharma... vagererUpa judA-judA aMza jevuM kazuM che ja nahIM. mATe eka aMza 'sva'rUpe ne eka (=bIjo) aMza 'para'rUpe... AvuM kazuM Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanaparyAye vividhAMzatvAbhAvaH ityAdInAM vividhAnAmaMzAnAM sarvathA'sambhavAdekoM'zaH svarUpeNaikoM(anyoM )'zaH pararUpeNetyAderapyasambhavAnna tRtIyAdibhaGgAnAM sambhavaH / athAnyathApyetannizcIyate - vastuno'rthakriyAkArisvarUpasyAMzabhUtatvenArthaparyAyAH pRthakpRthak prayojanaM sampAdayantIti dRSTamasmAbhiH / ato ghaTasyAmadAvAdajatvaparyAyasya prayojanaM kadAcitsyAd, kadAciccatuSkoNatvasyApi prayojanaM syAt, kadAcittu dvayorapi dve prayojane syAtAm / tadA ca dvayorapyapekSaNAccaturtho bhaGgo bhavati / ekasminneva ghaTe dvayoH sammIlane kazcidanyo vizeSaH saMjAyate yena dve api prayojane vizeSitatare sampanne syAtAM yadvA'nyasya kasyacittRtIyasya prayojanasya sampAdanasAmarthyaM sampadyeta / tatazca tAdRze prayojane sati sammIlitayordvayorapekSA saJjAyata iti yugapadddvayorapekSaNAttRtIyo bhaGgo labdhAtmalAbho bhavati / 131 vyaJjanaparyAyeSu tu naitAdRzaM kiJcidapi sambhavati / zabdadvArA padArthasyAbhivyaJjanamityekamAtraM teSAM prayojanaM vartate / na kinycisaMbhavita ja na hovAthI trIjA vage2e bhaMga vyaMjanaparyAya aMge maLI zakatA nathI. athavA bIjI rIte kahIe to, arthaparyAyo alaga-alaga prayojana sAre che... temaja bhegA thaIne vastunuM svarUpa ghaDe che. eTale ghaDAnA amadAvAdIpaNAMnuM paNa prayojana hoya ane corasapaNAMnuM paNa prayojana hoya... AvuM saMbhavita hovAthI bannenI apekSA nirmANa thAya che ane tethI kramazaHvALo bhaMga astitvamAM Ave che. temaja ghaDAmAM amadAvAdIpaNuM ne corasapaNuM banne bhegA thAya to koIka navI vizeSatA paNa Ave che jenA kAraNe, amadAvAdIpaNAMnuM ne corasapaNAMnuM je-je svataMtra prayojana hoya che te vizeSarUpe sare che. athavA e be sivAya trIjuM paNa koIka navuM ja prayojana sAravAnuM sAmarthya paNa ghaDAmAM pedA thAya che. ne tethI A banne bhegA hoya evI apekSA paNa UbhI thatI hoya che. ne enA kAraNe yugapALA bhaMga astitvamAM Ave che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 dapyanyatprayojanaM teSAM sambhavati / ato dve pRthakpRthak prayojane apekSya dvayorvyaJjanaparyAyayoddhe apekSe kadAcidapi na syAtAmeveti na caturthasya bhaGgasya sambhavaH / kiJca vyaJjanaparyAyA ahamindravan mitho'tyantaM nirapekSA na parasparaM sahakurvanti / atasteSAM sammIlanasyAsambhavAdanyasya kasyacittRtIyasya prayojanavizeSasya sampAdanasAmarthyAdeH sambhavAbhAvAdeva na tRtIyasyApi bhaGgasya sambhavaH / syAdevaM-nIlapadavAcyatA ghaTapadavAcyatA ca sammIlya nIlaghaTapadavAcyatAM kiM na janayati ? ityetajananameva sammIlitayordvayoH prayojanavizeSatvena zakyate vaktu miti / maivaM, vAcyatAtvena sarvAsAM vAcyatAnAM samAnatvena laghumahattvabhAvAbhAvAd dve laghvI vAcyate sammIlyaikAM mahatI vAcyatAM janayedityasya vaktu mazakyatvAt / vAcyatAnAM saMketamAtrajanyatvena vAcyatAjanyatvasyApi vaktu mazakyatvAt / saMketavazAttu na kevalo ghaTazabdo'pi tu 'gha'varNo'pi nIlaghaTaM paNa vyaMjanaparyAyomAM AvuM kazuM saMbhavita hotuM nathI. padArthane zabdadvArA vyakta karavo...... A eka mAtra prayojana sivAya enuM koI ja prayojana hotuM nathI. eTale be alaga-alaga prayojanathI benI jijJAsA nirmANa thAya. vagere saMbhavita ja nathI. vaLI vyaMjanaparyAyo paraspara ekadama nirapekSa hoya che. eTale be paryAya bhegA thaIne trIjuM koI navuM ja prayojana sAre evI kazI paNa emAM saMbhAvanA hotI nathI. zaMst- 'nI'56vAyata ne 'gh2'56vaayt| megA thane nIlaghaTa'padavAcyatA UbhI kare che ne? A ja eka navuM prayojana na kahI zakAya? samAdhAna- nA, AvuM paNa kahevuM Avazyaka nathI. kAraNake vAcyatAtvena badhI vAcyatAo ekasamAna hoya che. ne zabdadvArA padArthanuM abhivyaMjana karavuM e rUpe badhAnuM prayojana paNa ekasarakhuM ja hoya che... emAM koI vizeSa vizeSatA saMbhavita ja nathI. ema navA-navA saMketa karavAmAM Ave to ekalo "ghaTa' zabda paNa nIlaghaTane jaNAvI zake che. ne khAlI "gha'varNa paNa nIlaghaTane jaNAvI zake che. arthAt nIlaghaTamAM mAtra Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarANAM vyaJjanaparyAyasandarbhaH bodhayediti 'gha' mAtrapadavAcyatA'pi tatra nIlaghaTe syAt / nIlaghaTasthAyAM tu tasyAM 'gha'mAtrapadavAcyatAyAM nIlapadavAcyatAyA ghaTapadavAcyatAyAzca na ko'pi bhAga iti tu spaSTameva / tatazca dvayorvAcyatayoryathA mitho virodho nAsti tathA sahakAro'pi nAstIti nizcIyate / sahakArAbhAve ca sammIlanasya viziSTasya prayojanAntarasya cAbhAvaH siddha eva / kiJca zabdadvArA padArthasyAbhivyaJjanamityekameva sarveSAM vyaJjanaparyAyANAM prayojanam / prayojanAntarasya svapne'pyasambhavAt kaJcid viziSTaM prayojanavizeSamapekSya dvayorvAcyatayostanmizraNasya vAspekSA kadAcitsyAdityasyApi vaktumazakyatvAt na tadanusAripraznasya taduttararUpeNa tRtIyAdibhaGgasya vA sambhavaH / 133 atha ghaTo ghaTazabdena yaducyate tatra kiM kAraNamiti vicAraNAyAM jJAyate yattatrasthaM kambugrIvAdimattvaM jalAharaNakartRtvameva vA na 'ghaTa'padavAcyatA paNa saMbhavI zake che ne mAtra 'gha'padavAcyatA paNa saMbhavI zake che. ane e mATe 'nIla'padavAcyatA ane 'ghaTa'padavAcyatA kazo ja bhAga bhajavatI hotI nathI. eTale jaNAya che ke jema be vAcyatAono paraspara virodha hoto nathI ema be vAcyatAono paraspara sahakAra paNa hoto nathI.. eTale be vAcyatAo (=be vyaMjana paryAyo) bhegI thAya che, bhegI thaIne koI navI vAcyatA UbhI kare che ke bhegI thaIne koI viziSTaprayojana sAre che evuM paNa kazuM che nahIM... mATe paNa evI koI jijJAsAo ke tadanurUpa prazna nirmANa thatA na hovAthI trIjo vagere bhaMga vyaMjanaparyAya aMge hoto nathI. have eka bIjo vicAra karIe.... ghaDAne 'ghaTa' je kahevAya che te, e kaMbugrIvAdimAn che ne jaLAharaNa ka2e che... mAtra ATalA kAraNe ja nahIM... paNa emAM 'ghaTa'padavAcyatA che e kAraNe paNa....nahIMtara dhAroke saMketa badalI nAkhavAmAM Ave ke kaMbugrIvAdimAnlR padArthane 'paTa' kahevo.... to e kaMbugrIvAdimAna vagere rahevA chatAM 'ghaTa' nahIM ja kahevAya.. e vakhate Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrIsaptabhaGgIviMzikA - 19 kevalaM kAraNaM api tu tatrasthaM ghaTapadavAcyatvamapi, ata eva 'itaH prabhRti kambugrIvAdimAn padArthaH paTazabdenocyatAmiti kRte saMkete satyapi kambugrIvAdimattve jalAharaNakartRtve ca na tasya ghaTapadAbhidheyatvamata eva ca ghaTo'sti na veti prazne syAnnAstyevetyevottaram / " evaM ghaTasya raktapadavAcyatve na tatrasthaM raktatvamAtraM kAraNaM, kintu tatrasthaM raktapadavAcyatvamapi kAraNam / anyathA raktavarNo 'zveta 'zabdenocyatAmiti kRte'pi saMkete raktapadavAcyatvaprasaGgAt, rakto'sti na veti prazne syAdastyevetyasyaivottarasya deyatvaprasaGgAcca / tatazcedaM nizcIyate yadrakto'sti na veti prazve dIyamAnaM 'syAdastyeva rakta' ityAkAramuttaraM na kevalaM ghaTasya raktavarNalakSaNamarthaparyAyameva bodhayitumalamapi tu raktapadavAcyatvalakSaNaM vyaJjanaparyAyamapIti / evaM zyAmo'sti na veti prazne dIyamAnaM 'syAnnAstyeva zyAma' ityAkAramuttaraM na kevalaM zyAmavarNalakSaNamarthaparyAyameva niSedhayatyapi tu zyAmapadavAcyatvalakSaNaM vyaJjanaparyAyamapi niSedhayatyeveti / ghaTo'sti na vA ? sevA prazrano bhavAja syAnnAstyeva yevo 4 khApavo paDe. ema lAlAza hovA mAtrathI ghaDAne 'rakta' nathI kahevAto, paNa 'rasta' pavAyyatA paae| semA rahesI che, mATe khene 'rakta' uhevAya che.. anyathA saMketa badalI nAkhavAmAM Ave ne lAlAzane zveta' zabdathI bolAvavAno saMketa karavAmAM Ave to e ja ghaDAne udezIne zveto'sti na vA ? praznanA 4vAjamA syAdastyeva mahevuM paDe ne rakto'sti na vA ? praznanA 4vAjamAM syAnnAstyeva ahevuM paDe. jeTale rakto'sti na vA ? jevo praznanA 4vAjamA syAdastyeva raktaH 4 uhevAya che te ghaDAnI sAsArA3ya arthaparyAyane pe| gAvI zaDe che ne 'rakta'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyane paNa jaNAvI zake che. ema zyAmo'sti na vA sevA prazranA 4vAjamAM syAnnAstyeva zyAmaH 4 uhevAya che te, ghaDAmAM kALAzarUpa arthaparyAyanA niSedhane paNa jaNAvI zake che ne 'zyAma'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyanA niSedhane paNa jaNAvI zake che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanaparyAye caturthabhaGgAsambhavaH 135 na caivaM vyaJjanaparyAyeSvapi kramazo vidhiniSedhabodhaka sya caturthasya bhaGgasya sambhava iti / kathamiti ceditthaM - raktavRttaM ghaTamadhikRtya pRSTasya ghaTo vRtto na vA ? zyAmo na veti praznasya yat syAdastyeva vRttaH syAnnAstyeva zyAma ityAkAraM caturthabhaGgarUpamuttaraM dIyate tasyoparyuktavad vyaJjanaparyAyasyApi bodhakatvena vRttapadavAcyatvavidheH zyAmapadavAcyatvaniSedhasya ca bodhakatvAditi vAcyam, tayorvidhiniSedhayoryathAkramaM prathamadvitIyabhaGgakayoH samAviSTatvAt svatantracaturthabhaGgakatvAbhAvAt / ayamAzayaH - arthaparyAyasandarbhadattasya syAdastyeva vRtta ityuttarAMzasya vyaJjanaparyAyaviSaye yaH syAdastyeva vRtapadavAcyatvamityarthastasya prathamabhaGgake samAvezAt syAnnAstyeva zyAma ityuttarAMzasya ca yaH syAnnAstyeva zyAmapadavAcyatvamityarthastasya dvitIyabhaGga ke samAvezAnna caturthabhaGgasambhavaH / nanvevamarthaparyAyeSvapi caturthabhaGgAsambhava eva, tatrApi vidhiniSedhayoH prathamadvitIyabhaGgakayoH samAveza zaMDA- rata-vRtta ghaDA jaMge bhyAre ghaDo vRtta che? zyAma che ? khA rIte prazna pUchavAmAM Ave che tyAre syAdastyeva vRttaH (athavA syAdvRtta eva) syAnnAstyeva zyAmaH (athavA syAdazyAma eva) bhAvo bhavA ApavAmAM Ave che je arthaparyAyasaMlagna saptabhaMgInA cothA bhaMga tarIke levAyela che. to upara jaNAvavA mujaba A javAba 'vRtta'padavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyane paNa jaNAvI zake che ane zyAmapadavAcyatArUpa vyaMjanaparyAyanA niSedhane paNa jaNAvI zake che. to vyaMjanaparyAya aMge paNa kramazaH vidhi-niSedhavALo cotho bhaMga saMbhavita che ja ne? samAdhAna- nA, araeADe yA 4vAjamA syAdastyeva vRttaH 4vAno vyaMnaparyAyanA saMdharbhamAM ke artha cheDe syAdastyeva vRttapadavAcyatA... teno prathamabhaMgamAM samAveza yaha bhaya che ne syAnnAstyeva zyAmaH 4vAjano vyaMnaparyAyanA saMharlamAM ne syAnnAstyeva zyAmapadavAcyatA jevo artha che teno dvitIyabhaMgamAM samAveza thaI jAya che... mATe svataMtra cothA bhaMga jevuM kazuM rahetuM ja nathI. zaMkA- to pachI arthaparyAya aMge paNa e javAbano kramazaH Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 sambhavAditi cet ? na, tatra tatsambhavAsambhavAt / tathAhivRttaghaTIya-prayojane sati ghaTo vRtto na veti prazaH syAdastyeveti ca prathama-bhaGgottaram / zyAmaghaTIyaprayojane sati ghaTa: zyAmo na veti praznaH syAnnAstyeveti ca dvitIyabhaGgottaram / yadAtvekaM vRttaghaTIyamanyacca zyAmaghaTIyamityevaM dve prayojane staH, te ca dve api prayojane adhikRtena ghaTena sampAdye na vetyapekSA, tadA tamekameva ghaTamuddizya ghaTo vRtto na vA ? zyAmo na veti prazna uttiSThati / atastaduttaramapi syAdastyevasyAnnAstyevetyevaM vidhiniSedhayordvayorapyullekhavadekameva deyamiti na tasya dvidhAkRtatvasambhavo na vA prathamadvitIyabhaGgakayoH samAvezasambhavaH / ___ vyaJjanaparyAyANAM tu padadvArA padArthAbhivyaJjanamekameva prayo prathama ane dvitIyabhaMgamAM ja samAveza karI dyo ne tyAM paNa svataMtra cotho bhaMga mAnavAnI zI jarUra che? samAdhAna- jyAre vRttaghaTanuM prayojana UbhuM thayuM hoya tyAre "ghaDo vRtta che? ATalo prazna UThe che ne prathamabhaMgano phleva javAba apAya che... jyAre zyAmaghaTanuM prayojana UbhuM thayuM hoya che tyAre "ghaDo zyAma che?" prazna Ubho thAya che ane sthAnniphleva evA bIjA bhaMgano javAba apAya che. paNa jyAre vRttaghaDAnuM paNa prayojana UbhuM thayuM che ne zyAmaghaDAnuM paNa prayojana UbhuM thayuM che. eTale ke be prayojana UbhA thayA che... ne adhikRta eka ja ghaDAthI A banne prayojana sarI jAya evI apekSA UbhI thaI che. mATe e eka ja ghaDA aMge bannenA ullekhavALo eka "ghaDo vRtta che? ane rakta che? evo prazna pUchAyo che... mATe eno javAba paNa thAyaeNva-sIphleva Avo vidhi-niSedha bannenA ullekhavALo eka ja apAya che. eTale enA TUkaDA karIne be alaga-alaga javAba banAvI prathama-dvitIyabhaMgamAM eno samAveza karAto nathI. paNa vyaMjanaparyAya mATe evuM nathI. padadvArA padArthanuM abhivyaMjana karavuM e enuM prayojana che. eka padadvArA be padArthonuM abhivyaMjana karavAno ahIM prastAva nathI. be alaga-alaga pada che. ne enAthI vivakSita Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaJjanaparyAye tRtIyabhaGgAsambhavaH 137 janam / adhikRtaghaTAtmakenaikenaivArthena prayojanadvayasampAdanApekSA yathA'rthaparyAye na tathA vyaJjanaparyAye, eke naiva padena dvayoH padArthayorabhivyaJjanArthitvAbhAvAt, dvAbhyAM vRtta-zyAmaitipRthagpadAbhyAmevAbhivyaJjanasyAbhipretatvAt / ato dvau svatantrau prazau svatantre ca taduttare iti vibhAgasya zakyatvAtprathamadvitIyabhaGgakayoH samAvezasambhavAnna caturthabhaGgakasya svatantrasya sambhava iti / nanu tathApi vyaJjanaparyAye tRtIyabhaGgakasya sambhavastu syAdeva, tatraike naiva vRttazyAmapadena padArthAbhivyaJjanasyAbhipretatvAt / tatazca 'vRttazyAmapadavAcyo na vA?'iti prazrasya taduttarasya ca dvidhA vibhAgAbhAvaH, prayojanasyaikatvena dvitvAbhAvAt / tatazca prathamadvitIyabhaGgakayorasamAvezAttRtIyo bhaGga eva zaraNamiti cet ? na, vAcyatvAvAcya prayojana sarI zake ema che ke nahIM? eno vicAra che. "vRtta'padravALyoti? zyA'padravIDyoti ? mATe bannene svataMtra prazna tarIke laI zakAya che ne tethI prathama-dvitIyabhaMgamAM eno samAveza thaI jato hovAthI navo svataMtra bhaMga mAnavAno raheto nathI. zaMkA- chatAM, arthaparyAyamAM jema trIjAbhaMgamAM vRttazyAma ghaTanA akhaMDa vicAra yugapatuM che. ane ghaDo vRttazyAma che? evA praznanA javAbamAM cAvItrya parva ema kahevAya che. ema vyaMjanaparyAyamAM paNa "vRttazyAma' pada eka ja levAthI (vRtta ane zyAmapadane alaga-alaga na levAthI) prazna Avo banaze ke vRttazyAmavoDakti ne vI ne enA javAbano kAMI prathama ane bIjA bhaMgamAM samAveza karI zakAvAno nathI, kAraNa ke be pada alaga-alaga nathI, eka akhaMDapada che. eTale, vRttatva hovAthI ne zyAmatva na hovAthI yugapatuM kahevA mATe arthaparyAyamAM jema sattva-asattva kazuM kahI zakAtuM na hovAnA kAraNe sthAvA parva kahevuM paDeluM ema prastutamAM paNa adhikRta ghaDo "vRtta'padavAcya che, "zyAma"padavAcya nathI. mATe "e vRttazyAmapadavAcya che ke nahIM? e praznanA javAbamAM aAvAge rava ema kahevuM ja paDaze ne? ne to pachI trIjo bhaMga kema nahIM maLe? Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsaptabhaGgIviMzikA - 19 tvayorvirodhAt / ayamAzayaH - nyAyavizAradairmahopAdhyAyaiH zrImadyazo - vijayaiH svakIyagUrjarabhASAnibaddhasya 'dravya - guNaparyAyano rAsa' ityAkhyasya granthasya caturthAyA DhAlikAyAstrayodazyAyA gAthAyAH stabake 'je mATiM avaktavya zabdaviSaya kahiIM to virodha thAi' iti vAkyakhaNDena vyaJjanaparyAyeSu tRtIyAdibhaGgakeSvavAcyapadaghaTitatvena virodhaH kathitaH / tatrAyaM teSAmAzaya: - ghaTo vRttarakto'sti na veti praznasya vyaJjanaparyAyasandarbhe ghaTo vRttaraktapadavAcyo'sti na vetyAkAraH, 'syAdastyeva vRttarakta' iti taduttarasya ca 'syAdastyeva vRttaraktapadavAcya' ityAkAraH, evaM ghaTaH zyAmacatuSkoNo'sti na veti praznasya vyaJjanaparyAyasandarbhe 'ghaTaH zyAmacatuSkoNapadavAcyo'sti na ve 'tyAkAraH, 'syAnnAstyeva zyAmacatuSkoNa' iti taduttarasya ca 'syAnnAstyeva zyAmacatuSkoNapadavAcya' ityAkAro bhavati / tatazca ghaTo vRttazyAmo'sti na ve 'tyarthaparyAyaviSayaka tRtIyabhaGgasambandhina: praznasya vyaJjanaparyAyasandarbhe 'ghaTo vRttazyAmapadavAcyo na ve 'tyAkAraH syAt / syAdavAcya 138 samAdhAna- mahopAdhyAyazrI yazovijayajI mahArAje potAnA 'dravya-guNa-paryAyano rAsa' granthanA svopajJa jAyAM 'the mArTi 'svktavya' zabdaviSaya kahiI to virodha thAI' evI paMktidvArA A aMge virodha kahyo che. kAraNake eka bAju avaktavya=avAcya kahevuM... ne ene ja zabdaviSaya=vAcya kahevuM emAM virodha hovo spaSTa che ja. AmAM Azaya e che ke je ghaDo vRttarakta che ja e aMge A prazna pUchAyo hoya } 'vRttarakto'sti na vA ? to vyaMnaparyAyanA saMharlamAM se prazna 'vRttarakta' padavAcyo'sti na vA ? khAvo jane ne kheno bhavAja syAdastyeva vRttaraktapadavAcyaH khAvo jAve. khema dhAro ke zyAmacatuSkoNo'sti na vA ? Ama prazna hoya, to vyaMjanaparyAyanA saMdarbhamAM eno javAba myAnnAstyava zyAmacatuSkoNapadavAcyaH yevo jAve, AraeDe vRttaraData ghaDA bhATe se 'para' paryAya35 che. have mA 4 rIte vRttazyAmo'sti na vA ? vo prazna hoya tyAre vyaMnaparyAyanA saMdharbhamAM kheno 4vAja 'syAdavAcya eva vRttazyAmapadavAcyaH' khAvo 4 khApavo paDe. seTase } pahelA 'avAyya' Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vRttazyAma 'padavAcyatA vicAra: eveti taduttarasya tu yadi syAttadA 'syAdavAcya eva vRttazyAmapadavAcya' ityAkAraH syAdyatrAvAcyatvakathanAnantaraM vAcyatvasya kathanIyatvAdvirodhaH spaSTa eva / 1 nanu 'syAdavAcya eva vRttazyAmapadavAcya' ityatrasthasyAvAcyapadasya na sarvapadavAcyatvAbhAvo'rthaH api tvavAcyapadavAcyatvameveti kathaM virodha iti cet ? na arthaparyAyasambandhitRtIyabhaGga sthitasyAvAcyapadasya sarvapadavAcyatvAbhAvArthakatvaM yathA pUrvaM nizcitaM tathaivAtrApi tatsambhavAt sarvapadavAcyatvAbhAva eva tadartho - 'trApi vAcyaH syAditi yadyatrApi tRtIyabhaGgasambhavastadA tasya 'syAdavAcya eva vRttazyAmapadavAcya' ityAkArasya tasya 'yo vRttazyAma 1 kahevuM paDe ne pachI vAcya kahevuM paDe jemAM virodha hovo spaSTa che ja. zaMkA- AmAM virodha nathI... kAraNake zAstromAM bhAvo be prakAranA je kahyA che abhilApya ane anabhilApya... AmAM je bhAvone anabhilApya kahyA che te paNa chevaTe anabhilASya' zabdathI abhilApya che ja ne. evuM ja prastutamAM che. sthAvAttva va no artha sthAp'avAvya'pAnya Dva evo che. eTale 'avAcya' paNa vAcya hovAmAM koI virodha nathI. 139 samAdhAna-sthAvavAjya v AvA bhaMgamAM je avAcyapada che eno artha zuM che ? e vicAravAthI A zaMkA UbhI nahIM rahe... 'avAcya'pada 'avAcya'padavAcyatAne paNa jaNAvI zake che ne sarvapadavAcyatvAbhAvane paNa jaNAvI zake che. arthaparyAya aMgenI saptabhaMgInA trIjA bhaMgamAM A zabda che ja. ne tyAM eno artha 'avAcyapadavAcyatA' Avo laI zakAto nathI. te paNa eTalA mATe ke koIpaNa eka pada mukhyavRttie eka sAthe astitva-nAstitvane jaNAvI zake ema nathI e ApaNe vicArI gayA chIe. eTale jo avAcyapadavAcyatAne jaNAvanAro A 'avAcya' zabda hoya to to e zabdanI vAcyatA ja yugapat astitva-nAstitvamAM AvI javAthI koIpaNa eka zabda e jaNAvI zakato nathI...' vagere vAta UbhI ja na rahI zake. paNa e vAta siddha to 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 padavAcyaH sa evAvAcya' ityarthakatvAdvirodho durvAra eva / tatazca na vyaJjanaparyAyeSvavAcyapadollekhavatAM bhaGga kAnAM sambhava iti mahopAdhyAyAnAmAzayaH / na ca syAdavAcya eveti tRtIyasya bhaGgasyAsambhave 'ghaTo vRttazyAmapadavAcyo na veti praznasya kimuttaraM deyamiti vAcyam, syAnAstyeveti dvitIyabhaGgasyAtraucityAt / nanvarthaparyAye'pi tarhi tadevottaraM dIyatAM, kiM tRtIyena bhaneneti cet ? na, taduttarasyAnaucityasya pUrva thayelI ja che. mATe cAvavA rava dvArA yugapatuM astitva-nAstitvamAM avAcya'padavANyatA jaNAvavAno abhiprAya nathI e spaSTa che. tethI tyAM "ghaTa" "paTa" vagere saMbhavita sarvapadothI avAcya che - evuM ja jaNAvavAno Azaya che e spaSTa che. eTale prastutamAM vyaMjanaparyAya aMge jo "yAdavI parva vRttazyAmapadrava:' Avo bhaMga laIe to emAM pUrvAparavirodha Ave ja, kAraNake Ano artha Avo thAya che ke - "vRttarAma' padathI vAcya je padArtha che te avAcya che - jene vAcya kahyo ene ja avAcya kahevo emAM virodha spaSTa che. mATe vyaMjanaparyAya aMge "avAcya'padanA ullekhavALA bhaMga saMbhavita nathI. , prazna : paNa jo A rIte vicce va Avo bhaMga vyaMjanaparyAyamAM saMbhavato nathI, to adhikRtaghaDA vize, vyaMjanaparyAya aMge, "A ghaDo vRttazyAma che?" (arthAt A ghaDo vRttazyAma" padavAcya che?) AvA praznano javAba zuM Apazo? uttara : yAtrIkveva evA bIjA bhaMgano ja javAba ahIM paNa samajavo. prazna : to pachI arthaparyAyamAM paNa AvA praznanA uttaramAM A bIjA bhaMgano ja javAba samajI levo joIe. trIjA vagere bhaMganI zI jarUra che? Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcyatAnAM mitho'sammIlanam 141 pradarzitatvAt / nanu taduttareNa labhyasya zyAmatvAbhAvasya ghaTe sattve'pi vRttatvAbhAvasyAsattvAdarthaparyAye yathA tasyAnaucityaM, tathA vyaJjanaparyAye'pi taduttarasyAnaucityaM syAdeva, adhikRte ghaTe taduttaralabhyasya zyAmapadavAcyatvAbhAvasya sattve'pi vRttapadavAcyatvAbhAvasyAsattvAditi cet ? na, taduttareNa zyAmapadavAcyatvAbhAvasya vRttapadavAcyatvAbhAvasya cAlabhyatvAt, vRttazyAmapadavAcyatvAbhAvasyaiva labhyatvAt, tasya ca ghaTe nAsattvaM yena syAnAstyevetyuttarasyAnaucityaM syAd / 'syAnAstyeva vRttazyAma' ityuttareNArthaparyAye vRttatvAbhAvaH zyAmatvAbhAvazcetyevaM dvAvabhAvau yadi budhyete, tarhi vyaJjanaparyAye'pi zyAmapadavAcyatvAbhAvo vRttapadavAcyatvAbhAvazcetyevaM dvAvabhAvau kimiti na budhyete, vRttazyAmapadavAcyatvAbhAvAtmaka eka evAbhAvaH kimiti budhyata iti prazrastvanutthAnahata eva jJeyaH, arthaparyAyANAM yathA vastunaH paripUrNasvarUpasyAMzabhUtatvaM, mithaH sahakAra ityAdi vaiziSTyaM na tathA uttara : tyAM evo artha samajavAmAM e Apatti Ave che ke - adhikRta vRttarakta ghaDA aMge "A corasazyAma ghaDo che?" AvA praznanA javAbamAM cIphleva evo je javAba apAya che ne enAthI, adhikRtaghaDAmAM corasapaNAMno ne zyAmapaNAMno banneno niSedha jaNAya che tema prastutamAM paNa jo e ja javAba ApavAmAM Ave to enAthI adhikRta ghaDAmAM vRttapaNAno ane raktapaNAno...banneno abhAva (niSedha) jaNAze, je galata che, kAraNake adhikRtaghaDAmAM vRttapaNuM to raheluM ja che. prazna : to pachI vyaMjanaparyAyamAM paNa A Apatti nahIM Ave? arthAt syAnAstyeva.... mAvo 415 tame bhA5zo to 'vRtta' 56vAcyatAno ane "zyAma'padavAcyatAno...banneno adhikRta ghaDAmAM niSedha jaNAze, je galata che ja, kAraNake adhikRtaghaDAmAM "zyAma" padavAcyatA maTa nathI, 'vRtta' 56vAthyatA to cha 4. uttara : nA, vyaMjanaparyAyamAM AvI Apatti AvatI nathI. prazra : me zI zata? uttara : A rIte - ApaNe vicArI gayA chIe ke arthaparyAyo Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 vyaJjanapaNAmityasyoktaprAyatvAt / tatazca vRttatvena zyAmatvena ca mithaH sammIlya yathA vRttatvaviziSTazyAmatvaM nirmIyate na tathA vRttapadavAcyatayA zyAmapadavAcyatayA ca mithaH sammIlya vRttapadavAcyatAviziSTazyAmapadavAcyatA nirmIyate, vRttazyAmapadavAcyatAyAH svatantratvAt, tatra vRttapadavAcyatAyAH zyAmapadavAcyatAyAzcAMzato'pi bhAgAbhAvAt / etaccAvazyaM mantavyam, hariNaigameSIdeve hariNaigameSIpada vastunA paripUrNa svarUpanA eka-eka aMzabhUta che. eno artha ja ke arthaparyAyo paraspara maLI zake che. ne paraspara bhegA thaIne vastunA paripUrNa svarUpane ghaDe che. eTale arthaparyAyanI dRSTie vicArIe to vRttazyAma" eTale vRttapaNuM + zyAmapaNuM.... ne tethI javAbamAM cIceva kahevAthI banneno niSedha thaI jAya che, jema "corasazyAma' aMgenA javAbamAM e kahevAthI corasapaNuM ane zyAmapaNuM.... e banneno niSedha thaI jAya che, tema. paNa adhikRtaghaDAmAM vRttapaNuM to che ja, mATe kSityeiva javAba sAco TharI zakato nathI. paNa vyaMjanaparyAyamAM AvuM nathI. ApaNe vicArI gayA chIe ke vyaMjanaparyAyo vastusvarUpane ghaDatA nathI. vastusvarUpane asara karatA nathI... paraspara sAva nirapekSa hoya che. eka bIjA vyaMjanaparyAyo bhegA maLatA nathI... eTale "vRttazyAma'padavAcyatA e eka svataMtra vAcyatA che... e kAMI "vRttapadavAcyatA'zyAma'padavANyatA.. ema be vAcyatAo bhegI maLIne banelI - baMnenA mizraNarUpa vAcyatA nathI, arthAt e "vRtta'padavANyatAviziSTa "zyAma'padavANyatArUpa ke "zyAma"padavANyatAviziSTa "vRtta'padavA...tArUpa nathI. Ama mAnavuM Avazyaka paNa che ja, kAraNake (1) "harimaigamelI' devamAM 'haripaigamelI'padavANyatA che, paNa haripadavANyatA nathI. (2) upakuMbha nara pazyamAM naramAM "upakuMbha'padavANyatA che, paNa "kuMbha'padavANyatA nathI. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyAdibhaGgAsambhavanizcayaH 143 vAcyatAyA sattve'pi haripadavAcyatAyA abhAvAt, 'upakumbhaM naraM pazye 'tyatra nara upakumbhapadavAcyatAyA sattve'pi kumbhapadavAcyatAyA asattvAt, ghaTanIletisAmAsikapadasyApi sAdhutvaprasaGgAcca / ayambhAvaH-jAti-tadbhinnapravRttinimittakAnAM padAnAM madhye jAtipravRttinimittakasya padasyaiva vizeSyatvamiti nyAyAdvizeSaNaM vizeSyeNeti vyAkaraNasUtreNa nIlaghaTapadasyaiva sAdhutvaM, na tu ghaTanIlapadasyApi / parantu vAcyatAnAmapi sammizraNaM yadi sambhavet, tadA sarvAsAM vAcyatAnAM samAnatvAt yathA nIlapadavAcyatAviziSTaghaTapadavAcyatAyAH sambhavastathA ghaTapadavAcyatAviziSTanIlapadavAcyatAyA api nirbAdhaM sambhavAd ghaTa nIlapadasyApi sAdhutvaM syAdeva / na ca tatsammataM ziSTAnAmiti vAcyatAnAM sammizraNamasambhavyeveti mantavyameva / tatazca ghaTo vRttazyAmapadavAcyo na veti prazne dattena syAnnAstyevetyuttareNa vRttazyAmapadavAcyatvAbhAvasyaiva bodhaH, na tu vRttapadavAcyatvAbhAvasyApi yena taduttarasyAnaucityaM syAt, vRttazyAma (3) pAro vAthyatAmo 54 megA thatI hoya... 2 3 ekavATyatAviziSTaaparavAcyatA banI zakatI hoya to nIlaghaTamAM ghaTanIla'padavANyatA paNa AvavI joIe. Azaya e che ke "ghaTa' zabda ghaTatvajAtimAne jaNAve che jyAre "nIla" zabda nIlavarNAtmaka guNavAnane jaNAve che. evo niyama che ke AvI paristhitiomAM jAtimAne jaNAvanAra ja vizeSya bane.. eTale "nIlaghaTa' evo ja samAsa thaI zake che paNa "ghaTanIla" evo samAsa nahIM. paNa vAcyatAomAM to Avo koI bheda nathI. badhI vAcyatAo sarakhI ja che. eTale nIla'padavAcyatAviziSTa "ghaTa'padavAcyatA jo banI zakatI hoya to ema "ghaTa'padavANyatAviziSTa "nIla'padavANyatA paNa banI zakavI ja joIe ane to pachI nIlaghaTamAM "ghaTanIla'padavAcyatA paNa mAnavI joIe. paNa e manAtI nathI. A badhI hakIkato tathA pUrve karelI vicAraNAo sAbita kare che Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrIsaptabhaGgIviMzikA-19 padavAcyatAyA pUrvamadhunA coktavad vRttapadavAcyatAviziSTazyAmapadavAcyatArUpatvAbhAvAt, svatantravAcyatArUpatvAt, vRttazyAmaghaTa: 'ka' itivarNenocyatAmiti kRtena saMketena prApyamANAyAH kapadavAcyatAyA yathA vRttapadavAcyatAghaTitatvAbhAvastathaiva vRttazyAmapadavAcyatAyA api tadghaTitatvAbhAvAt / vRttapadavAcyatvAghaTitAyAstasyAstu vRttazyAmapadavAcyatAyA adhikRte vRttaraktaghaTe kevalaM nAstitvameva, na tvastinAstitvadvayamiti syAnnAstyevetyuttarasyAnaucityAbhAvAna tRtIyAderbhaGgasyAvakAzaH / etena nizcitamidaM yadarthaparyAye sapta bhaGgA bhavanti vyaJjanaparyAye ca dvAveveti // 19 // granthazodhanArthaM gItArthAn prArthayamAno'ntimaM maGgalamAha ke vAcyatAo bhegI thatI nathI. badhI svataMtra ja rahe che. ane tethI "vRttazyAma'padavAcyatA e kAMI vRttapadavAcyatAviziSTa (+) zyAma" padavANyatA svarUpa nathI ke jethI enA aMge yAtrItyeva evo javAba ApavAmAM "vRtta'padavANyatAno paNa niSedha thaI jAya ke je galatA hovAthI ennisleiva javAba khoTo TharI zake.....vRttazyAma'padavAcyatA e vRtta'padavANyatA ke "zyAma'padavANyatAthI sarvathA bhinna evI eka svataMtravAcyatA che. Azaya e che ke dhAro ke vRttazyAmaghaTane "ka" kahevo evo saMketa karyo hoya to emAM "ka'padavAcyatA Ave je "vRtta'padavAcyatA ke "zyAmapadavANyatAthI sarvathA bhinna che.. ema "vRttazyAma'padavAcyatA paNa sarvathA bhinna che. AvI sarvathA bhinna evI "vRttazyAmapadavANyatA adhikRta vRttaraktaghaTamAM che ja nahIM. arthAt enuM mAtra nAstitva ja che, "astitva-nAstitva' banne che evuM nathI. mATe evA praznanA javAbamAM sAva ja kahevAnuM rahe, je bIjAbhaMgarUpa hovAthI svataMtra trIjo bhaMga mAnavAno hoto nathI. A badhI vicAraNAothI nakkI thAya che ke arthaparyAya aMge sAte bhaMga hoya che ne vyaMjanaparyAya aMge mAtra prathama be bhaMga hoya che. II19o granthanA saMzodhana mATe gItArthane prArthanA karatAM granthakAra aMtima maMgaLa kahe che - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 granthazodhanaprArthanayAsahAntimaM maGgalam zodhayata kRpAvantaH saptabhaGgImimAmiti / gItAnAM prArthanApUrvaM namAmyabhayadAn jinAn // 20 // he kRpAvanto (gItArthAH) imAM saptabhaGgI padaikadeze padasamudAyopacArAt saptabhaGgIviMzikAM zodhayateti gItAnAM punaH padaikadeze padasamudAyopacArAd gItArthAnAM prArthanApUrvamahamabhayadAn jinAn namAmItyarthaH / abhayadAnityanena vizeSaNena granthakRtA'bhayazekharasUriNA svanAmApi sUcitam, durantAnantasaMsArakAraNabhUtotsUtrabhASaNabhayamapanIyAbhayaM dadati jinA ityarthatvAcca grantharacanAyAM nirbharatA'pi sUcitA / sampratyupalabhyamAneSu grantheSu saptabhaGgayA etAvadvistaravatspaSTIkaraNaM nopalabhyate / etacca pUrvamapyukta meva / ke valaM zrIsammatitarkaprakaraNe'rthaparyAyeSu saptabhaGgA vyaJjanaparyAyeSu ca dvAveva bhaGgAviti yaduktaM tatspaSTIkaraNArthaM tatra hetugaveSaNArthaJca yA'nuprekSA thArtha : "kRpAvaMta mahAtmAbho ! mA AND-viziAnuM saMzodhana karavAnI kRpA karo." A pramANe gItArtha mahAtmAone prArthanA karavA pUrvaka huM abhayadAtA zrI jinezvara bhagavaMtone namaskAra vivaraNa : ahIM zrI jinezvaradevonuM "abhayada' evuM vizeSaNa je che tenA dvArA granthakAra vijaya abhayazekharasUrie potAnuM nAma sUcavyuM che, tathA bhagavAn duraMta-anaMtasaMsAranA kAraNabhUta evA usUtra-bhASaNarUpa mahAbhayane dUra karIne abhaya ApanArA che evuM sUcavavA dvArA granyaracanAmAM usUtrabhASaNa to nahIM thaI jAya ne? evA bhayarUpa pratibaMdhakanA abhAvane sUcavyo che. alabat vartamAnamAM upalabdha granthomAM saptabhaMgInuM AvuM vistRta-spaSTa spaSTIkaraNa maLatuM nathI. A vAta prAraMbhe paNa karelI ja che. mAtra saMmatitarkaprakaraNamAMarthaparyAyamAM sAta bhaMga hoya che ane vyaMjanaparyAyamAM mAtra prathama be Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 zrIsaptabhaGgIviMzikA - 20 kRtA tadanusRtyedaM vivaraNaM vivRtaM vartate / tatazcAtra prarUpaNAyAM svakalpanAzilpamAtranirmitatvAbhAve'pyapUrvaprAyatvapratItirnAsambhavinyapi tu prAyaH sambhavinyeva / ataH kAraNAt chadyasthatAprayuktaskhalanAsambhavakAraNAcca gItArthAnAM saMzodhanaprArthanA zodhayatetyAdi granthena kRtA jJeyA / tadanusRtya ca syAdvAdamaMjaryAdigranthAnAM gUrjarabhASAnibaddhavivaraNakRdbhiH paMnyAsazrIajitazekharavijayagaNivaraiH, jainatarka bhASAvivaraNakRdbhirmunizrIudayavallabhavijayaiH, vyAptipaJcakAdivivaraNakRddhimunizrIguNahaMsavijayaizcaitasya granthasya sAvadhAnaM saMzodhanaM kRtaM mayi ca bahUpakRtamiti manye'ham / abhayadAn jinAn namAmItyanenAntimaM maGgalaM svaziSyAdiparamparAyAmavicchinnazAstrapravRttyarthaM kRtamiti jJeyamiti // 20 // ja bhaMga saMbhave che - AvuM je kahyuM che tenA arthanA spaSTIkaraNa mATe ane AvuM kema kahyuM haze? enuM kAraNa zodhavA mATe je anuprekSA karI ene anusarIne A vivaraNa karyuM che. eTale nAmULa nivyate hrizcit nyAye A anuprekSA paNa nirmULa nathI ja. tethI A nirUpaNamAM mAtra svakalpanAnA ghoDA doDAvyA che, evuM nathI ja. chatAM, pAThakane ghaNuM ghaNuM nirUpaNa sAva apUrva jevuM ja lAgavAnI pUrNa saMbhAvanA che ja. tethI tathA chadmasthatAnA kAraNe skhalanAo saMbhavita hovAthI gItArtha mahAtmAone AnuM saMzodhana karavAnI prArthanA karI che. mArI A prArthanAne dhyAnamAM laIne syAdvAdamaMjarI vagerenA vivecanakAra paM. zrI ajitazekharavijayajI gaNivara, jainatarkabhASAnA vivecanakAra mu.zrI udayavallabhavijayajI, tathA vyAptipaMcaka vagerenA vivecanakAra mu.zrI guNahaMsavijayajIe A graMthanuM sUkSmatApUrvaka saMzodhana karIne mArA para khUba upakAra karyo che. aMtamAM, abhayadAtAzrI jinezvaradevone namaskAra je karyA che te svaziSya vagere paraMparAmAM A graMthanI paThanapAThana pravRtti khUba phelAya e mATenA aMtima maMgaLarUpa che. rA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastiH prazastiH vIrasudharmamUlA yA cAdyayAvadakhaNDitA / tAmupakAriNIM vande tapogacchaparamparAm / / 1 / / tatra ca, bhuvanabhAnusUrIzaM gurupremahRdisthitam / tapastyAgakriyAzIlaM vande nyAyavizAradam / / 2 / / 'paramateja 'mukhyAnAM granthAnAM grathitA mahAn / dAtA''dyo vAcanAyA yaH zibire prerakastathA / / 3 / |yugmm // .. ayambhAvaH- smAritacaturthArakasaMyamaiH suvizuddhabrahmacaryaguNadhArakaiH karmasAhityaniSNAtaiH svagurusakalAgamarahasyavedizrIvijayadAnasUripradattasiddhAntamahodadhipadaiH zrImadbhiH vijayapremasUrIzvaraiH svakIyAnAM naikeSu vyAkhyAnavAcaspatiSu ziSyeSu satsvapi bhAnuvijayAkhyaH ( sUripadAnantaraM 147 caramazAsanapatizrI vIraprabhu ane paMcamagaNadhara zrI sudharmAsvAmI jenuM mULa che, ane Aja sudhI je akhaMDapaNe (nAmAMtaradhAraNa karIne) cAlI AvelI che te upakAriNI zrI tapAgacchaparaMparAne vaMdana karuM chuM. // 1 // ane te paraMparAmAM, prabhuvIranI 76 mI pATane zobhAvanArA zrI vijayapremasUri mahArAja thayA. A gurubhagavaMtanA hRdayamAM suMdara sthAna pAmanArA, tapa-tyAga ane apramatta saMyamakriyAo jemano svabhAva banI gayAM che evA, nyAyavizArada zrI vijaya bhuvanabhAnusUrIzane huM vaMdana karuM chuM. // 2 // jeo (zrI vijaya bhuvanabhAnusUri mahArAja) paramateja vagere granthonA mahAn granthakAra hatA tathA zibiranA Adya preraka ane vAcanAdAtA hatA. || 3 || A Azaya che jemanuM saMyama cothAArAnA saMyamane yAda karAvanAra hatuM, jeo suvizuddha brahmacArI hatA, svaguru sakalAgamarahasyavedI zrI vijaya dAnasUri mahArAje jemane 'siddhAntamahodadhi' padavIthI alaMkRta karyA hatA evA karyasAhityaniSNAta zrImadvijaya premasUrIzvarajI mahArAje, potAnA vyAkhyAnavAcaspati aneka ziSyomAMthI zrI bhAnuvijaya nAmanA (AcArya padavI thayA pachI zrIvijaya - Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrIsaptabhaGgIviMzikA-20 vijayabhuvanabhAnusUryAkhyaH) ziSyasattama eva svasamIpe trayastriMzadvarSa yAvatsthApitaH / tena ca taiH svahRdaye'sya ziSyasya kIdRzaM sthAnaM tatsUcitam / ayaM mahAtmA nirmalasaMyamaguNadhArakaH gItArthabahuzrutaH, zAstrAnusAryupadezadAyakaH, zAsanonnatikarasya mArgadarzanasya dAtA, na tvahaMkAra-nAmaiSaNAsvArthAdivazAt zAsanapratikUlasyetyAdyapi tairetena khyApitamiti jJAyate / yo mahAn vijayabhuvanabhAnusUriH saMskRtabhASA'nabhijJAnAM bhavyAnAM subodhAya lalitavistarAbRhadvivaraNarUpa 'paramateja'-paJcasUtravizadavivaraNasvarUpa 'ucca prakAzanA paMthe'- yogadRSTisamuccayavyAkhyAnAtmaka 'yogadRSTinAM vyAkhyAno'nyAyadarzanagranthapravezikAsvarUpa 'nyAyabhUmikA' pramukhAn gUrjarabhASAnibaddhAnAsannasArdhazatAn granthAn grathitavAn / upalakSaNAd dvaactvaabhuvanabhAnusUri nAmanA) A zreSThaziSyane ja potAnI pAse potAnA jIvananA aMtima 33-33 varSa sudhI rAkhyA. A rIte rAkhavA dvArA potAnA dilamAM A ziSyanuM sthAna kevuM hatuM e sUcita karyuM... tathA, A ziSya mahAtmA nirmaLasaMyamI che, bahuzrutagItArtha che, zAstrAnusArI upadezaka che, zrIsaMghane evuM ja mArgadarzana ApanArA che jenAthI zAsananI unnati thAya, potAnA ahaMkAra-nAmanAnI kAmanA-aMgata svArtha vagerene vaza thaIne zAsanane nukazAna thAya evuM mArgadarzana ApanArA nathI" AvuM paNa khyApita karyuM che. saMskRta bhASAnA ajANa bhavyajIvone saraLatAthI bodha maLe e mATe je mahAna zrI vijayabhuvanabhAnusUri mahArAje lalitavistarAnA bRhad vivaraNa svarUpa "paramataja', paMcasUtranA vizadavivecanarUpa "uccaprakAzanA paMthe', yogadaSTisamuccaya paranA vyAkhyAno svarUpa yogadaSTinAM vyAkhyAno', nyAyadarzananA graMthomAM saraLatAthI praveza karAve evI nyAyabhUmikA' vagere lagabhaga 150 grantho gujarAtI bhASAmAM racyA. tathA zraddhAvardhaka-samAdhipreraka-vairAgyabharapUra vividha viSayanA lekhothI samRddha divyadarzana' sAptAhika 42 varSa sudhI prakAzita karAvyuM. svakIya sarva ArAdhanAnI uparAMtamAM bhavya jIvo para Avo bhavya upakAra karavA mATe teoe potAnI nidrA para ghaNo vijaya meLavyo hato. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastiH 149 riMzadvarSaM yAvad divyadarzanasAptAhikamapi zraddhAvardhaka-samAdhipreraka-vairAgyapracuravividhaviSayaka-sAhityAtmakamalpanidro yaH prakAzitavAn / dhanopArjanaM tatprabhavazca viSayopabhoga ava durlabhasyAsya manuSyajanmano mukhyaM lakSyamiti zikSayiturAdhunikazikSaNasya prabhAvena samAjaracanAyAzca prabhAvena tattvajJAnasya dharmAnuSThAnasya ca zraddhAyAM rasikatAyAJca prabhUtaM hAsamanubhavatsvadhunAtaneSu yuvasu zraddhAdivRddhidvArA jJAnakriyAviniyojanArthaM prakalpitamAdhunika manuSThAnaM 'zibira' iti nAmnA prasiddhaM vartate / prAptakalpanAdhikasAphalyasya tasyAdyAH prerakA AdyAzca vAcanAdAyakAH zrI bhuvanabhAnusUraya ava / tatpaTTe jayaghoSo'sti zrIsiddhAntadivAkaraH / bandhavidhAnagranthasyaiko mukhyaH sUtradhArakaH // 4 // pragururme'bhavatsUriH dvitIyastatra dharmajit / adhyAtmarasiko gItaH prasanno niHspRhaH sadA // 5 // paisA kamAvavA ane enA dvArA vadhu ne vadhu viSayavilAsa karavA e ja A durlabha mAnavabhavanuM mukhya dhyeya che' AvuM zIkhavanAra Adhunika zikSaNanA prabhAve tathA cAre bAju enI ja ghelachA lagabhaga phelAyelI che evA samAjanA prabhAve tattvajJAnanI ane dhArmikakriyAonI zraddhA tathA sacino khUba hrAsa anubhavatA buddhijIvI yuvAvargane zraddhAruci jagAvavA dvArA jJAna-kriyAmaya mokSamArge caDhAvavA mATenuM eka Adhunika Ayojana eTale zibira... atyaMta saphaLa rahelA A AyojananA Adya preraka tathA vAcanAdAtA hatA zrI vijaya bhuvanabhAnusUri mahArAja. teonI pATa para vartamAnamAM siddhAntadivAkara zrI vijayajayaghoSasUri mahArAja birAje che jeo zrI bandhavidhAnamahAgranthanA eka mukhya sUtradhAra che. 4 . tathA enA bIjA sUtradhAra hatA zrI vijayadharmajitasUri mahArAja, adhyAtmarasika, gItArtha, sadA suprasanna ane nispRha evA jeo mArA dAdA guru thAya. | 5 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrIsaptabhaGgIviMzikA-20 saccAritracUDAmaNibhiH zrImatpremasUribhiH preritena vidvanmunivRndena mUlavRttisameto (baMdhavihANaM)bandhavidhAnAkhyaH karmaviSayaka Akaro grantho grthitH| tadgrathane dvau mukhyau sUtradhArau / tatra prathamo vartamAnagacchAdhipativijayajayaghoSasUriddhitIyazca sakalasaMghahitaiSivijayabhuvanAbhAnusUriziSyo matpragururvijaya-dharmajitsUririti / grathanakAle ca tau 'munijayaghoSavijayamunidharmAnandavijaya' ityAkhyAdhAriNau jJeyAviti / / tadbhAtA prathamaH ziSyaH sUrimantrasusAdhakaH / zrIjayazekharaH sUriH pitRvyo'bhUd guruzca me // 6 // mAtA bhrAtA svasA yasya pravrajitAH susaMyatAH / piturmAtA svasArazca so'hamabhayazekharaH // 7 // tathAhi- sAdhvImahAnandAzrIH me pitAmahI, vijayadharmajit-jayazekhara Azaya e che ke saccAritracUDAmaNi zrI premasUrIzvarajI ma. sA.nI preraNA pAmIne vidvAna mahAtmAonA vRnda mULa-vRttimaya (baMdhavihANa) baMdhavidhAna nAme karmaviSayaka eka Akara granthanI racanA karI. A mahAgranthanI racanAmAM mukhya be sUtradhAro hatA. eka zrIvijaya jayaghoSasUri mahArAja tathA bIjA sakaLasaMghahitaiSI A. vijaya bhuvanabhAnusUri mahArAjanA ziSya zrI vijaya dharmajisUri mahArAja. grantha racanAkALe A banne mahAtmAo munijayaghoSavijaya ane muni dharmAnaMdavijaya tarIke prasiddha hatA. teonA (zrI vijaya dharmajisUrinA) bhAI ane prathama ziSya, zrI sUrima7nA avvala sAdhaka zrI vijayajayazekharasUri mahArAja thayA jeo mArA (saMsArI pakSa) kAkA thAya ane mArA guru thAya. | 6 jenI mAtA, bhrAtA, bahena tathA jenA pitAnI mAtA tathA baheno pravrajita thaIne susaMyamI banelA che te huM abhayazekhara (sUri) chuM. pachI te A rIte - mArA dAdImA sva. sA. zrI mahAnaMdAzrIjI ma., be kAkA-sva. A. zrI vijayadharmajita sU. ma. sA., sva. A. zrI vijaya Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastiH 151 sUrI me pitRvyau, sAdhvyaH nayAnandA - jayAnandA - kIrtisenA - jayasenAzriyo me mohanabhAiAkhyasya pituH svasAraH, sAdhvI candraratnAzrIH me mAtA, paMnyAsAjitazekharavijayagaNivaro me pravrajito laghurbhrAtA, sAdhvI nayaratnAzrIrme bhaginItyevaM daza me parivArajanAH pravrajitA ekAdazazcAhaM vijyaabhyshekhrsuuriH| 'mokSaruci-mayaNA' iti ca me gRhasthabhrAtRbhaginyo / devaguruprasAdena sUriNA tena viMzikA / bhUrasakhadvike varSe kRteyaM jayatAcciram // 8 // samApteyaM svopajJavRttisametA saptabhaGgIviMziketi / zubhaM bhUyAt zrIzramaNasaGghasya ... jayazekhara sU. ma. sA., 4 phoI-sva. sA. zrI nayAnaMdAzrIjI ma. tathA sA. zrI jayAnaMdA-kIrtisenA-jayasenAzrIjI ma., mAtA sA. zrI candraratnAzrIjI ma., bhAI-paM. zrI ajitazekharavijayajI gaNivara, bhiMganI sA. zrI nayaratnAzrIjI ma. Ama 10 parivArajano + agyAramo huM. (dIkSita nahIM thayelA mArA parivArajanomAM-sva. pitAzrI mohanabhAI, vaDIlabaMdhumokSarucibhAI, bahena-mayaNAbena). te abhayazekharasUri (evA mArA) vaDe deva-gurunI kRpAthI vi. saM. 2061 varSe racAyelI A (saptabhaMgI) viMzikA cirakALa sudhI jaya pAmo. / / 8 / / Ama, svopajJavRttisahita saptabhaMgIviMzikA grantha samApta thayo. zrI zramaNa saMghanuM zubha thAo. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 avaziSTa vAto - ke pR. 120 para A je jaNAvyuM che vyaMjanaparyAyone (= ghaTAdipadavAcyatAne) vastusvarUpanI apekSA hotI nathI. AnuM sUcana nayarahasyanA nIcenA adhikArathI thAya che che ke - - zabdAbhilAparUpavyavahArasya sNketvishessprtisndhaanniyntritaaImAtravAvatAsvabhAvaniyamyatA viSayatathAtvetAr (pR. 156) artha : zabdomAM arthamAtranI vAcakatAno svabhAva hoya che. paNa e svabhAva, cokkasa saMketanA smaraNathI niyaMtrita thaIne, e saMketavizeSane anusarIne te te cokkasa arthanA vAcakarUpe ja e zabdano prayoga karAve che. eTale zabdaprayoga thavA rUpa vyavahAramAM Avo, saMketavizeSathI niyaMtrita thayelo vAcakatAsvabhAva ja niyAmaka hoya che. ne tethI viSayanuM =vAcyArthanuM tathAtva= svarUpa paNa evuM ja hovuM joIe emAM zabdaprayoga niyAmaka hoto nathI. Azaya e che ke vAcyArthanuM svarUpa jo zabdaprayogamAM niyAmaka hota to ema kahI zakAta ke jevo zabdaprayoga thayo hoya tadanurUpa vAcyArthanuM svarUpa hovuM ja joIe. paNa evuM che nahIM. eTale ja gopAladArakAdirUpa nAmaghaTa vageremAM jaLAharaNAdiprayojananuM saMpAdakatvAdi (ke kaMbugrIvAdimattva vagere) svarUpa na hovA chatAM, nAmaghaTAdine jaNAvavA mATe paNa 'ghaTa' zabdano prayoga thAya ja che. Ama, vAcaka evA zabdamAM rahela vAcakatA mATe jo vAcyArthanuM svarUpa bhAga bhajavatuM nathI, to vAcya evA padArthamAM rahela vAcyatA mATe (= vyaMjanaparyAya mATe) paNa e svarUpa koI bhAga bhajavatuM nathI, e siddha thAya che, kAraNa ke vAcakatA ne vAcyatA paraspara sApekSa che. zrIsaptabhaGgIviMzikA zaMkA : zrI vizeSAvazyakabhASyamAM 141mI gAthAnI vRttimAM kahyuM prajJApyante prarUpyanta iti prajJApanIyA vacanaparyAyatvena shrutjnyaangodharA kRtyartha: ... anantatama va mALe vartatte / SAm ? atrATTha Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avaziSTa vAto anabhilApyAnAmarthaparyAyatvenA'vacanagocarApannAnAmityarthaH / artha : jenI prarUpaNA karI zakAya evA bhAvo prazApanIya (abhilApya) bhAvo kahevAya che. e vacanaparyAyarUpa hovAthI zrutajJAnano viSaya banatA hoya che. AvA abhilApya bhAvo, arthaparyAyarUpa hovAthI jeo vacananA viSaya banatA nathI evA anabhilApya bhAvo karatAM anaMtamA bhAge hoya che. 153 A adhikAra parathI spaSTa che ke anabhilApyabhAvo vacananA viSaya hotA nathI. to tame e bhAvomAM 'anabhilApya'padavAcyatva hovuM je kahyuM che te utsUtra nathI ? samAdhAna : nA, kAraNa ke e bhAvomAM 'anabhilApyapadavAcyatva' mAnyA vinA chUTako nathI. te A rIte - (1) 'anabhilApyabhAvo abhilApyabhAvo karatAM anaMtaguNA hoya che.' A vAstavikatAne ApaNe matyAdi pAMca jJAnamAMthI kayA jJAnathI jANI che ? A praznanA javAbamAM zrutajJAnathI jANI che, A ja kahevuM paDe che. mATe, A bhAvone paNa sAbhilApa to mAnavA ja paDe che. kAraNa ke zrutajJAnano je viSaya hoya che te sAbhilApa ja hoya che. (2) 'paTa vRtta hoya che' AvuM vAkya kaMbugrIvAdimAn padArthane uddezIne vRttatvanuM vidhAna karI zakatuM nathI, kAraNa ke kaMbugrIvAdimAn padArthamAM paTa'padavAcyatA nathI. ema, anabhilApyabhAvomAM jo 'anabhilApya' padavAcyatva na hoya to 'anabhilApyabhAvo abhilASyabhAvo karatAM anaMtaguNa hoya che.' AvuM vAkya, anabhilApya bhAvone uddezIne abhilApyabhAvo karatAM anaMtaguNatva hovAnuM vidhAna karI zake nahIM. saptabhaMgIviMzikA granthamAM anya dalIla paNa ApI che. (3) prastuta zaMkA : paNa jo A rIte 'anabhilASya' padavAcyatva e bhAvomAM che, to vi.A.bhASyanA prastuta adhikAramAM A bhAvone vacananA aviSaya tarIke kema kahyA che ? Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zrIsaptabhaGgIviMzikA samAdhAna : prastuta granthamAM jaNAvyuM che e mujaba padavizeSanA ke arthaparyAyapravRttinimittakapadanA ke saMketita padanA viSaya na hovAthI "vacananA aviSaya che" ema kahyuM che, e rIte saMgati karavI ucita lAge che. te mATe AmAM koI utsukatA nathI e niHzaMka jANavuM. zaMkA mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI gaNivare 'dravyaguNa paryAyano rAsa' granthanI 14mI DhALamAM [kSaNika ke (upacArathI) alpakAlIna paryAyo e arthaparyAya ne] dIrghakAlIna paryAyo e vyaMjana paryAya. AvI vyAkhyA ApI che. ne tame to ghaTAdipaDavAcyatA e vyaMjanaparyAya... A vyAkhyA ApI che. to virodha nahIM thAya ? samAdhAna : nA, kAraNa ke teo zrImade ja A vyAkhyA paNa e ja granthanI cothI DhALamAM ApI che. vaLI jANavA jevuM e che ke cothI DhALamAM ke jyAM A padavANyatAnI vyAkhyA che tyAM dIrghakAlIna paryAyanI vyAkhyAno aMzamAtra paNa- achaDato paNa ullekha-vicAra karyo nathI ne ema dIrghakAlInaparyAyanI jyAM vyAkhyA che e 14mI DhALamAM A vyAkhyAne teozrI bilakula sparyA nathI. mATe jaNAya che ke A banne alaga-alaga vivekSAo che. AnuM vizeSa spaSTIkaraNa dravya-guNa-paryAyanA rAsanA vivecananA bIjA bhAgamAM karIzuM. noMdha : presamAM badhuM phAInala thaI gayA pachI traNa pRSTha vadhatA hatA eTale A avaziSTa vAtonuM lakhANa pAchaLathI umeryuM che, te jANavuM. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU.A.zrI abhayazekharasUri lokasoLa saMpAditAnuvAdita likhita adhyayanopayogI sAhitya (3) adhyAtmamataparIkSA (14) siddhinAM sopAna (2) dharma parIkSA (15) tattvAvalokana samIkSA sAmAcArI prakaraNa, ArAdhaka (16) tattva nirNaya virAdhaka catabhaMgI. (17) devadravyaHjinapUjA kUpadaSTAntavizadIkaraNa (18) navAMgI gurupUjana prakaraNa (19) navAMgI gurupUjana praznottarI | (4) samyakatva SasthAnanI caupaI . | (20) zrI yogatilakavijayajInI | (5) dvAciMza dvAciMzikA. tatvabhrAMtinuM nirAkaraNa (bhAga-1) (21) mu.zrI hitavardhanavijayajInA (6) karmaprakRti padArtho (bhAga-1) vicAraNIya kathano. (7) karmaprakRti padArtho (bhAga-2) (22) zataka nAme pAMcamA (8). karmagranthanA padArtho-TIppaNo karmaprakRti padArtho (bhAga-3) (23) dazavidha sAmAcArI (bhAga-1) praznottarI (24) dazavidha sAmAcArI (bhAga-2) (9) . nyAya siddhAnta muktAvalI (25) dazavidha sAmAcArI (bhAga-3) (bhAga-1) (26) tithi aMge satya ane (10) nyAya siddhAnta muktAvalI samAdhAna (bhAga-1) (bhAga-2) (27) tithi aMge satya ane (11) sAdAdi prarUpaNA samAdhAna (bhAga-2) (12) hAribhadrayoga bhAratI (28) dravya-guNa-paryAyano rAsa " (13) yogaviMzikA (bhAga-1) pU.A.zrI abhayazekharasUri ma.sA. likhita | upadezAtmaka sAhitya (1) haMsA ! tuM jhIla maitrI sarovaramAM... (2) haiyuM mAruM nRtya kare (3) huM karuM chuM karuM e ja ajJAnatA (4) kara paDikkamaNuM bhAvazuM (5) avikhA aNAzaMde (6) huM chuM sevaka tAro re (7) hA ! pastAvo vipula jharaNuM... (8) micchAmidukkaDam (9) TALiye doSa saMtApa re... Jain Education Intematonal 'bharata grAphiksa'-amadAvAda. phona : (079) 22134176, 22124723.