Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ FE #FFFFFFFFFF:3OM:kAkA zrI vIrAya namaH gujarAtI anuvAda sahita vAdI devasUri viracita pramANunayatattvAkAlaMkAra EFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFEEEEEEE "FFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFF anuvAdaka ane prakAzaka gAMdhI maphatalAla jhaveracaMda. The. bhaThThInIbArI-amadAvAda, vIra saMvata 2459 vikrama saMvata 19 89 "kiMmata. 2-0-0 FiFFFFFFFFF:8:5555555
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ FEFFFFFFFFFFFFFFFFFFF FEE zrI vIrAya namaH gujarAtI anuvAda sahita vAdI devasUri viracita pramANunayatattvAlakAlaMkAra anuvAdaka ane prakAzaka gAMdhI maphatalAla jhaveracaMda The. bhaThThInIbArI-amadAvAda. vIra saMvata 2459 vikrama saMvata 1989 kiMmata. 2-0-0
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ A granthamAM TippaNu tarIke vaparAyelA granthanI yAdi 1 pramANu parIkSA 2 nyAya dIpIkA 3 nyAyAvatAra ja ratnAkarAvatArikA 5 pramANamImAMsA 6 tatvArthAdhigamasUtra 7 AptamImAMsA 8 prameyakamaLa mArtaDa 9 dravyAnugatarkaNA 10 nyAyabindu 11 nyAyasAra 12 syAdvAda ratnAkara 13 SaDadarzanasamuccaya 14 sAMkhyakArikA 15 parIkSAmUkha 16 tarkasaMgraha 17 vaizeSika darzana 18 saptabhaMgI taraMgiNI 19 saMmati tarka dhI sUryaprakAza prinTIMga presamAM paTela mULacaMdabhAI trIkamalAle chApyuM, The. pAnakoranAkA-amadAvAda.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ A rI itI ka aa itArirIrika AbhAra pradarzana 1 A granthane anuvAda karavAmAM mane AdithI te aMta sudhI preranAra ane gyasAmagrI purI pADanAra zAsanaprabhAvaka AcAryazrImAna vijayadAnasUrIzvarajInA praziSya munirAja zrImanaharavijayajI che, jeno huM ahiM AbhAra mAnuM chuM. kAraNake temanI te te prakAranI madada sivAya A granthane anuvAda mAre mATe azakaya ja banata. 2 mArA AkhAe jIvananuM parivartanakarI zubha raste mArI jIvanakAne pravAhita karanAra pUjya prabhudAsa becaradAsa paMDita che, jeonuM paNa huM upakArI tarIke ahiM samaraNa karU chuM. 3 nyAyanA viSayamAM ane khAsa karIne A granthanA viSayamAM pUrNa rasalagADanAra zAMtamUrti paMnyAsa zrI bhaktivijyajInA praziSya caraNavijayajI che jeono paNa atre AbhAra mAnuM chuM. eja. gAMdhI mAla jhaveracaMdanA tA. 23-11-3ra.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA. jagatamAM jIvAnI mana vacana ane kAyAdvArA anekavidha ttie thAya che. A aneka jAtanI pravRttiemAMthI kAipaNa eka varganI pravRttinA sacoTa te vyavasthita niyama ghaDavAmAM Ave che tene janasamuhanI te pravRttinuM zAstra kahe che. kApaNu zAstra je viSayane niyamapUrvaka carce che te viSaya te jagatamAM tenI racanAnI pUrveja banatA hoya che. vyAkaraNazAstrA racayAM te pahelAM paNa bhASA tA mAlAtIja. kAvyazAstrAnA niyameA ghaDAyA te pahelAM paNa kAvyo racAtAM, vaidakazAsrA racAyAM te pahelAM paNa judI judI vanaspatiovaDe leAkeA peAtAnA regAne maTADatA ja. ArIte zAstro kevaLa anubhava zUnya rIte lakhAtAM nathI. paraMtu atyaMta anubhavapUrvaka tenI saraNIonI tapAsI, ne tenA ceAkkasa niyameAne ghaDI tenI racanA karavAmAM Ave che. nyAyazAstra athavA pramANuzAstranuM paNa tejarIte che. Aje je nyAyagranthA che te granthA pUrve paNa leAkeA satyAsatyanA vinimaya amuka cokkasa dhAraNAthI ja karatA hatA. paraMtu dhyAna rAkhavuM joie ke satyAsatyane vinimaya karavA te nyAyazAstrane viSaya nathI. para Mtu satyAsatyane vinimaya kai saraNIthI cAle che tene krama ane tenI saraNIAne niyamapUrvaka pratipAdana karanAra zAstra teja nyAyazAstra yA pramANazAstra che. have bhASAzAstra na jaNanAra paNa elI zake che ane jANanAra paNa khAlI zake che. chatAMpaNu bhASAzAstra zIkhavAnI kAMIpaNa jarUra hAya teA eTalA mATe ja che ke zuddha ane skhalanA vinAnI sacATa bhASA elI zakAya. tejapramANe pramANuzAstrane uddeza paNa bhUla vinAnA vicArakaratAM mANasa zIkhe teja che. jyAre nyAyazAstra viSe vicAra karavAmAM Ave che tyAre gaNita, vyAkaraNa vigere zAstromAM jema sAMpradAyikatA nathI tema nyAyamAM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa sAMpradAyikatA naja hevI joIe e prazna thAya che. chatAM paNa nyAyazAstramAM je sAMpradAyikatA Ave che tenuM kAraNa darzana ane pramANa tenA mizraNathI che. arthAt A sarve pramANuzA potAnA dArzanika vicArone pratipAdana karavAnI buddhithI racatAM hoya che teja che. prastuta granthamAM granyakAra pramANa ane nayanuM svarUpa pitAnA kALasudhInI bhinna bhinna mAnyatAnA avalekana pUrvaka yogya ekIkaraNa karI bahuja suMdara rIte sthApe che. temaja A granthakAre pUrvanA aneka darzananA bhinna bhinna grantha jevA uparAMta siddhasena divAkarasUri, ane haribhadrasUrinA granthane anusarI ane atyaMta prabhAzaktipUrvaka dehanarUpe mULa pramANanayatattvAlakAlaMkAra granthane banAvyo che. A granthamAM jainadarzananA mULa nyAyanA siddhAntane anyadarzanIya siddhAMta sAthe keTaluM sAmya che te, temaja anyadarzanIya nyAyasiddhAte. kyAM piSTapeNa kare che te, ane kayA kayA anyadarzanIya siddhAMta lakSaNa vigeremAM kyAM adhurA che te jaNAvI, ane tene ThekANe yogya nyAyanA siddhati zA hoI zake tenuM vyavasthita suMdara pratipAdana karyuM che. A mULagrantha nyAyanA Adi abhyAsa mATe jeTalo mahattvane che, teTaleja atyaMta prakhara niyAyikane paNa mahattvanuM che. ane tenuM jeTaluM dahana karavAmAM Ave teTaluM temAMthI sattva darekane puruM pADe che. vizeSamAM A grantha racAyA pachInA dareka AcArya ke zreSTha naiyAyikAe A granthane atyaMta prazaM che eTaluM ja nahiM paraMtu tene keAI ThekANe TIkAomAM, te kaI ThekANe pramANarUpe upayoga karyo. che, syAdvAdamaMjarInA TIkAkAra malliSeNasUrie, temaja SaDadarzana samuaiyanI TIkAkAra guNaratnasurivigeree potAnI TIkAmAM ghaNe ThekANe prakaraNanA prakaraNone upayoga karyo che. A granthanI traNa TIkAo upalabdha che. eka ratnaprabhasUrinI ratnAkarAva tArikA. bIjI 84000 lokapramANu syAdvAdaranAkara nAmanI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pajha TIkA temaja tattvAvabodhinI nAmanI paNa laghuTIkA che. temaja syAdvAdabhASA jevA grantha te mukhyatve kevaLa A granthanA sUtronI pherabadalIthIja thayA che. A granthasaMbaMdhI yathAzakti vistRta nirUpaNa te teno bIjo bhAga chapAye temAM ApavAnI IcchA hoI ATalethIja aTakIzuM. anta abhyAbhyAsa, vakhatanI saMkocatA, temaja sahaja deSane laIne, mArAthI azuddhio, piSTapeSaNa, viparIta nirUpaNa, ke aspaSTatA vigere je kAMI truTio rahI hoya, tenI sujJapuruSo jarUra mane kSamA karaze. kAraNake pustaka lakhavAne, chapAvavAne, sudhAravAne ke anuvAda karavAno A mAro prayatna prathamaja che. chatAM paNa sAragrahaNa karanArA ane asArane pheMkI denArA sajjano A anuvAdamAMthI sAra. grahaNa karI temAM yogya prayatna karaze te mArI mahenata kRtArtha che ema mAnIza. eja alpajJA gAMdhI maphatalAla jhaveracaMda, bhaThThInI bArI-amadAvAda,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ grakAranA jIvana paricaya. A pramANanayatattvAlAkAlaMkAra granthanA kartA zrImAn vAdi devasUri che. hAla jenA jIvananA paricayamATe ApaNI pAse 1 temanA potAnA racela grantha 2 bIjA AcAye+e peAtAnA granthamAM karelI temanI stutitemaja 3 prabhAvaka caritra ane kamudracaMdra prakaraNa vigere sAdhanA che, chatAM alpa avakAzane laI ne chellA sAdhanadvArA bhUkhyatve karIne temanuM jIvana yatkiMcit AlekhazuM. vAdeivasUri jJAtie peAravALa vaNika hatA te, jeone janma ma}hita nAmanA gAmamAM thayeA hateA. je granthakAranuM saMsArika Aje uccAramAM badalAine ANu pAse AvelA vaiSNavAnA tI madu tarIke prasiddha che. teonA pitAnuM nAma vIranAga ane mAtAnuM nAma jinadevI hatuM. dIvasa jatAM temane tyAM sa. 1143 mAM putra ratnane janma thayA ane jeoe tenuM nAma pUdra rAkhyuM. nAma. vatana A maDAra yA maduA gAmamAM daivayeAge mahAna marakI thai ane jethI peAtAnA kuTuMbanA rakSaNa mATe vIranAgane bALaka parivartana ane strI sahita bharUca nagaramAM AvavuM paDayuM. jyAM te putranuM sadabhAgya. AgaLa peAtAne pUrva paricita gurU mahArAja muAnacaMdrasuri paNa vihAra karatA padhAryAM. te tyAM gurUdevanI preraNAthI tyAMnA zrAvakAe tene sAdharmika tarIke tene keTalIka sagavaDe karI ApI. Aja arasAmAM pUrNacaMdranI vaya paNa ATheka varSanI thai hatI, je te uMmaramAM paNa tyAMnA gRhasthanA che.karAone caNA ApI tene badale drAkSa vigere mAMghI vastue pAtAnA prabala bhAgye meLavatA hatA.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainazAsa A pramANe zrImAna municaMdrasuri mahArAje tenI hAMzIyArI ane saddabhAgye sAMbhachyuM ane joyuM. ane sAthe gurU municadrasUrinI sAthe vicAra karyuM ke AveA mahAbhAgyazALI mAgaNI te dIkSA. bALaka jo nAnI vaye dIkSA le te namAM jarUrI prabhAvaka nIvaDe. AcArya mahArAje tarataja vIranAgane melAvyA te peAtAnA ziSya tarIke tenA bALakanI mAgaNI karI, zraddhALu vIranAge kahyuM ke mahArAja ! ame vRddha chIe. ane amAre AdhArabhUta A eka bALaka ja che. chatAM paNa jo ApatI IcchA Amaja heAya tA A bALaka Apane ja che. kAraNake Apa mArA gurU hovA uparAMta upakArI che ane sad vicArIne ja kahetA haze. eTale mAre AmAM kAi kahevA yAgya nathI; Akhare gurU mahArAje mAtAnI paNa anumati lai te bALakane sa. 1152 mAM pU`caMdranI navavarSanI vaye dIkSA ApI, ane jenuM nAma rAmacaMdra rAkhyuM. bhagavAna zrI mahAvIra svAmIthI 620 varSa pachI 16 mI mATe vikramanI khIjI sadImAM dazapUrvAdhara zrI vajIsvAmI thayA. tyArapachI temanA praziSya caMdrasUri dvArA prasiddha thayela caMdrakulamAM 34 mI pATe zrImAn udyotana suri thayA, ne teja maharSinA hAthe vikramanI dazamI sadImAM ( bRhat gaccha ) vaDagacchanI sthApanA thaI. jigacchamAM vinayacaMdra vAcakanA ziSya municaMdrasuri thayA ke jeoe A jIvanabhara samagra vigaUene tyAgI hatI. te je sauvIranuM ja pANI pItA hatA. te jamanAmAM A mahApuruSa pavitratAe karIne gautamasvAmi sarakhA lekhAtA hatA, chatAM jeee tapasyA sAthe peAtAnI asAdhAraNa vidvatAthI aneka granthA racyA hatA jemAMnA satyAvIsa upalabdha che. sunicaMdrasurinA paricaya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrImAna municaMdrasUri mahArAje je vAdivetAla zAMti suri pAse pramANuzAstrano abhyAsa karyo hato te vidyAdhyayana ane saMpUrNa rIte muni rAmacaMdrane zIkhavADayo ane granthakAre AcA- tadda uparAMta vyAkaraNa, kAvya, kaSa, ane Agayapada pahelAM manA pAragAmI banAvyA, kAraNake sahaja buddhikarelA vAda. zALI to hatA. ane temAM vidvAna gurU maLyA eTale enuM ne sugadha bane maLyAM. te jamAnAmAM AjanI peThenI cha mAsika ane vArSika parIkSAo ke pramANapatro na hatAM. tethI temaNe karelA potAnA abhyAsanuM pramANa patra ane jainadharmanI cakkasatA prabaMdhakAre Apela yAdI pramANe nimnavAda karIne batAvI ApI hatI. dhoLakAmAM zaivavAdI bandhana. sAramAM kAzmIrasAgara, nAgaramAM guNacaMdra digambara. citoDamAM bhAgavata zivabhUti gvAliyaramAM gaMgAdhara dhArAmAM dharaNIdhara. pikaraNamAM padmAkara bharUcamAM vigere sAthe vAda karyA hatA. A pramANenI rAmacaMdranI ananya vidvatA dekhIne gurU atyaMta harSa pAmyA. ane temane AcAryapade sthApavAno nirNaya karyo. Akhare temaNe potAnA badhA ziSyamAM mahAna prabhAvakane pAtramAM pAtra rAmacaMdra munine saM.1174mAM 31 varSanI AcAryapadane nAma uMmare AcAryapada para sthApana karyA. temanuM nAma parivartana badalI devasUri ApyuM. ane te ja arasAmAM temanI saMsArI phaI je pUrve sAdhvI hatAM tene paNa mahattarApada ApI caMdanabALA nAma ApyuM.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryapada thayA pachI tarataja gurUnI anumati meLavI vAdi devasUri dhoLakA gayA. jyAM AgaLa tyAMnA rahepratiSThA, ane de- vAzI udaya zrAvake baMdhAvelA zrImaMdhara svAmInA vInI prasannatA. caityanI pratiSThA karI. ane tyAMja caturmAsa A rahyA, ane tyAra pachInA beeka varSa daramiyAna teo AsapAsanA pradezamAM vicarI jainadharmane ughAta karyo. have mAravADa tarapha vihAra karavAnI icchAthI teo prathama Abu AvyA. jyAM AgaLa caDhatAM temanI sAthe rahelA maMtrI aMbAprasAdane sarpa karaDayo. A sarpadaMzanA samAcAra sAMbhaLatAMja gurUe pitAnA caraNadakathI te maMtrIne niviSa karyo. A rIte teo maMtravidyAmAM paNa jarUra niSNAta hatA. chevaTe girirAja upara caDI RSabhadevanI bhAvamaya stuti karI ane A bhAvanAmaya stuti joI aMbAdevI atyaMta prasanna thaI ane kahevA lAgI ke " Apa ! AgaLa vihAra na kare ane pAchA pATaNa tarapha padhAre. kAraNake ApanA guru mahArAjanuM have ATha ja mahinA AyuSya zeSa che." vAdidevasUri pATaNa padhAryA ne gurUne vaMdana karyA. paraMtu teTalAmAM to devabodha brAhmaNa taraphathI eka zlekane vAda, pratiSThA ne artha karavAnI celeMja pheMkavAmAM AvI hatI. gurUno kALadharma. je cha mahinA thayAM koI tene ukela ANuM zakayuM nhotuM. ne te bleka nIce pramANe hate. trivatu -nivamA devabodhe mayi kuddhe SaNmenakamanekakAH' Akhare aMbAprasAda maMtrie te kArya mATe rAjAne vAdi devasUrinuM nAma sUcavyuM. ane rAjAnA AmaMtraNathI sUrie tyAM jaIne lekanI vyAkhyA karI batAvI. Aja arasAmAM atyaMta dhanADhaya bAhaDa nAmanA zrAvake devasa-- rine pUchayuM ke "prabhu! A asthira lakSmIne huM zo upayoga karuM."
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ke jethI mArUM kalyANu cAya.' gurUe tene pratyutaramAM aneka jIvAne saMsAramAMthI tAranArUM jinaprAsAda baMdhAvavAneAja upadeza karyo. have aviSe khuTatAM sa. 1178 mAM ArAdhanApUrNAMka gurUe samAdhipUrvaka AyuSya pUrNa karyuM. ane tyArapachI gurU vAdeivasUrie khAMDuDe baMdhAvela jinaprAsAdanI sa'. 1179 mAM pratiSThA karI. have gurUnA svargArahaNa pachI AkhA saMdhanI javAbadArI devasUri mAthe ja AvI paDI hatI. tyArabAda devasira vihAra karatA'tA nAgAramAM padhAryA. jyAM AgaLa tyAnA rAjA AlhAdana paNa tenA . guNunA atyaMta rAgI banyA hatA. para Mtu te daramiyAna gujarAta nareza siddharAja sainya laI nAgAra upara caDI ANye. paraMtu teNe sAMbhaLyuM ke ahiM pUjya devasUri birAjamAna che eTale tarataja te peAtAnA sainya sahita pAche pharyAM. jo ke pachIthI teNe te nagara jItyuM hatuM. A rIte siddharAjanA hRdayamAM paNa temanA pratye atyaMta pUjyatAnI uMDI chApa hatI. te spaSTa che. devasUripratye siddha rAjanuM mAnasa. atyAra sudhI ApaNe temanA jIvananA TuMkuMTuMka prasaMgo tapAsyA paraMtu kumudacaMdra sAthene temane vAda ApaNe pUrNa rIte tapAsazuM. kumudacaMdra sAthe thayelA devasUrine vAda temanA jIvananA eka mahAnamAM mahAna apUrva prasaMga che. ane prabhAvaka caritramAM temane prabhAvaka tarIke mAnI temanuM jIvana dAkhala karavAmAM AvyuM hoya te te paNa A vAdAja che. kAraNa ke jainazAstramAM prabhAvaka ATha mAnyA che. 1 prAvacanika, 2 dharmakathA 3 vAdI 4 naimitika 5 tapasvI 6 vidyAvAna 7 siddha ane 8 karI, temAM devasUrine vAdI tarIke mAnyA che. keTalAka vakhata pachI ekavAra karNAvatImAM tyAMnA saMdhanA atyaMta AgrahathI vAdidevasUri padhAryAM. ane tyAM ceAmAsuM rahyA. Aja arasAmAM tyAMnA rAjA jayazinA dha`gurU digambara bheTTAraka kumuda
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 caMdra paNa cAmAsu rahyA hatA. je paNa vAdakaLAmAM prasiddha hatA ane sAthe sAthe abhimAnathI akkaDa hatA. teo vAddivasUrinA A utkRSTane sahana na karI zakayA ane vAdidevasUrine judI judI rIte pajavavA lAgyA. chatAM te sarvane devasUrie zAMtipUrvaka sahana karyuM. Akhare sAmAnya pajavaNIthI saMtASa nahi pAmelA kumudre devasUrinI pAse vAra vAra cAraNA mAkalavA mAMDayA ane jemanI mAraphate te peAtAnA vakhANu ane zvetAmbara saMpradAyanI niMdA karAvavA mAMDI. paraMtu A pramANenA tiraskAra temanA ziSya mANikaya sahana na karI zakayA te tapI javA lAgyA tyAre gurUe kahyuM ke ApaNe mATe kSamA eja bhUSaNu che. bAkI AnI sAthe khATA vivAdathI leza paNa leza sivAya maLavAnuM nathI. ane Avela cAraNane temaNe kahyuM ke tuM kumulya - drane mhArI taraphathI kaheje ke he suna ! guNathI vimukha rahevuM te ceAgya nathI kAraNake lakSmI jema paMkajamAM vase che tema guNa grahaNamAMja jJAnanuM mULa che. mATe ahaMkAra cheADI zAMtine dhAraNa kareA.' cAraNu paNa gayA ane kumudaca`drane te sa vRtAMta kahyo. kumudacaMdre vicAryuM ke Ama pajavyA chatAM krodhI banI vAda mATe taiyAra thatA nathI mATe kAI khIjI yukti karavI joie ke jethI vAda karI temane jaya kare AthI teNe keTalAka vakhatabAda eka vRddhasAdhvIne dheALe dIvase herAna karI. ane tethI te vRddhu sAdhvIe peAtAne savRtAnta gurU AgaLa gadgad svare kahyo. ane vadhArAmAM kahyuM ke Apane, amArA municaMdrasuri gurUe bhaNAvyA, yeAgya jANI AcArya pade sthApyA te zuM amArA jevAnI viDaMbanA mATe ? ' vAdidevasUrie kahyuM ke- Aye te potAnA hAthe peAtAnI duzceSTAnuM phaLa pAmaze. bAkI dunasAthe vAda karIne zAkAyadA ? ' sAdhvIe pratyuttaramAM kahyuM ke-te vinIta patita thaze ke nahiM te tA bhAvinI vAta che paraMtu jarUra tamArA para AdhAra rAkhanAra saMdha jo tame A pramANe rAkhazeA te jarUrI herAna thazeja.'
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurUe vicAra karI tarataja mANijya ziSyane belA ane pATaNa - vAdakaravA sabaMdhI saMghane vinaMtipatra lakhAvyuM. ane te patra kheDIA dvArA tarataja pATaNa mokalavAmAM Avyo. ane jeno javAba saMghe tarata ja Ave ane jaNAvyuM ke "he vAdivaziSTha tamAre ahiM Ave -avasare jaladI AvavuM. ane zuM Apa vAdivetAla zAMtisUripAse abhyAsa karanArane zaivamatane jItanAra zrImAna gurUmahArAja municaMdranA ziSya nathI ? ane A vartamAnakALamAM zrI saMghane udaya tamArA jevA uparaja rahelo che, temaja tamAre vAda thAya ane temAM jaya thAya te nimitte atrenA saMghamAM traNasene sAta zrAvaka zrAvikAo roja AyaMbila kare che." A patrane marma vicArI tarataja cAraNa mokalI kumudacaMdrane jaNAvyuM ke "devasUri pATaNa jAya che ane vAta karavA mATe taiyAra che. tamAre paNa siddharAjanI sabhAmAM vAdamATe hAjara rahevuM. jethI abhyAsanA pramANanI khAtrI thAya." A uparathI ApaNe lakSyamAM rAkhavuM joIe ke AcAryane mAthe AkhA saMdhanI javAbadArI hoya che. ane saMghaupara Aphata Ave ke tenI apabhrAjanA thAya tyAre tene harakeI prakAre bacAvavAnI temane chUTa hoya che. vAdidevasUri anahada zAMtipriya hatA chatAM jyAre temaNe dhAryuM ke mArI zAMtine durUpayoga thaI saMghanI apabhrAjanA thAya che tyAre vakra evA digambara vAdIsAthe vAda karavAnuM naja cukyA. ApaNe tyAM AcAryonI pharaja potAnA vikAsa sAthe samasta saMdhano vikAsa ane saMghanI pUrNa vyavasthA jALavavAnI hoya che. have vAdamATe vAdidevasUri mahotsava pUrvaka pATaNa padhAryA, ane A tarapha kumudacaMdra paNa pATaNa padhAryA. ne vAda karavAne divasa saM. 1181 nA vaizAkha suda 15 no dIvasa nakkI rAkhavAmAM Avyo. vAdidevasUrine temane anahada bhakta thAhaDa ane nAgadeva zrAvake vAdane aMge jeTaluM dhanakharcavAnI jarUra hoya te mATe pite
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 hiMmezAM taiyAra che te jaNAvyuM. jyAre surie te pramANe karavAnI sadaMtara nA ja pADI. paraMtu kumudacaMdra te dravyathI gAMgilamaMtrIne phaDI potAnA pakSane kyAranoe karI nAMkhyo hato. Akhare vAda mATe nakkI karavAmAM AvyuM ke "vetAmbare hAre te te zAsanane uccheda karI tene badale digambara zAsanane sthApavuM. ane je digambare hAre to temane pakaDIne nagara bahAra kADhI mukavA." kumudacaMdranA pakSamAM traNa kezava nAmanA vidvAne ane devasUrinA pakSamAM zrIpALa ane bhAna nAmanA be vidvAna hatA. maharSi utsAha, sAgara ane rAma A traNa vidhAna sabhApatinA salAhakAra sabdha hatA, Akhare saM.1181 nA vaizAkha zudi 15 nA dIvase siddharAjanI sabhAmAM vAda zarU thayo. strInirvANa viSayaka zAstrArtha cAlyo jemAM atyaMta prayatna karyA chatAM kumudacaMdra hAryo. ane tene karAra pramANe pATaNa choDI javAnuM pharamAvavAmAM AvyuM. A vAda vakhate hemacaMdrasuri, zrIcaMdrasuri, rAjavaitAlika vigere AcAryo paNa te sabhAmAM hAjara hatA. rAjAe A jIta badala vAdidevasUrine eka lAkha rUpIA ApavA mAMDayA paraMtu kaMcana kAminInA tyAgI teone te mATI sarakhA hatA. AthI rAjAe te dravyakharca RSabhadevanuM caitya banAvarAvyuM ke jenI pratiSThA saM. 1183 mAM cAra AcAryo hastaka thaI. vAdi devasUrinA bIjA grantho jeke Aje upalabdha nathI paraMtu A ekaja grantha e sarvottama che. ke jemAM sarva zAstranuM pAraMgAmIpaNuM temanuM ApoApa jaNAvI Ave che. jena saMpradAyamAM pUrve AcAryoe karelA ane pachI thayelA sarva nyAya graMthomAM tenI jaDa karI zake tevo adhyayanane yogya vistIrNa ane vyavasthita grantha hoya to Aja che.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ {1} 1 vikramanI prathama sadImAM thayelA siddhasena dIvAkarasUri racita saMmatita te nyAyAvatAra. vikramanI chaThThI sadImAM thayelA zrIharibhadrasuriracita, aSTakA, SaDadanasamuccaya, zAstravArtAsamuccaya ane anekAntavAdayapatAkA, vikramanI bAramI sadImAM thayela zrI vAdidevasUri racita pramAgunayatattvAlAkAla kAra' svApanna syAdvAdaratnAkara ane tattvAvaeSinI TIkA sahita. vikramanI bAramI sadImAM thayelA zrI hemacadrAcArya racita pramANa nImAMsA. vikramanI seALamI sadImAM thayelA zrI yazeAvijayajIracita dvAtrizikA, nayeApadeza vigere. A uparAta AcAryAMnA sa granthAmAM A grantha vyavasthita te mukuTarUpa che, kAraNake nyAya viSayaka cAlatI bhinna bhinna sa darzananI carcAe ane nyAyanA mukhya muddAone vAstavika sAMgApAMga citAra ApavAmAM A grantha ajoDa che. saMmatita jevA granthAmAM ane khIjA kAi nyAya granthAmAM nahi cheDAyelA aneka viSayAne te peAtAnA kALasudhI cAlatA danaviSayaka matabhedone atyaMta sAMgApAMga rIte ekIkaraNa karI vAstavika nyAya jeneAne zuM che te A granthamAM temaNe saceATa pratipAdana karyuM che. A AcArye potAnuM 83 varSI jIvana vItAvyuM hatuM. ane je peAtAnI pAchaLa temanA jevAja vidvAna bhadrezvarasuri, ratnaprabhasuri, ane mANikya jevA ziSyAne mukI gayA hatA. jemAMnA prathama e ziSyAe ratnAkaramAM peAtAne pUrNa madada karI che tene pAteja ullekha kare che. 3 4 5 A sivAya hemacaMdrasuri jevA mahAna vidvAne paNa nyAyanA abhyAsa mATe vAdidevasUrinuM paDakhuM seveluM hatuM. eja. alpana tA. 23-11-32 } maphatalAla jhaveraca
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 pramANanayatattva leAkAlaMkAranA gujarAtI anuvAda pramANanayatattvalAkAla kAranI viSayAnukramaNikA. prathamapariccheda. viSayAnukrama. pramANanayatattvAlokAlaGkAraH mUlasaMpUrNa granthakartAnuM maMgaLa grantha prayAjana pramANanI vyAkhyA ... pramANanA lakSaNamAM AvelA--jJAnapada'nI sAkatA pramANanA lakSaNamAM Avela 'vyavavasAyi' padanI sAIkatA samArApanI vyAkhyA samAreApa jJAnanA bhedo vipa yanuM svarUpa te udAharaNa ... saMzayanuM svarUpa saMzayanuM udAharaNa anabyavasAyanuM svarUpa anaSyavasAyanuM udAharaNa... pramANunI vyAkhyAmAM AvelA svavyavasAyi' padanI udAharaNupUrNAMka sAkatA ... * sva vyavasAyi ' padane pramANunA lakSaNamAM na mAnanArane dRSTAnta sahita upAlaMbha. ... pramANunA prAmANya dhanuM svarUpa... apramANa dharmanuM svarUpa... prAmaNyApramANyanI utpatti ane jJaptinI paddhati temaja ekAnta prAmaNyanI utpattine svathI mAnanAra ane aprAmANyanI utpattine parathI mAnanAra mimAMsaka matanA nirAsapUrvaka svamatanuM sthApana. ... 249 ... ... :: ... :: ... pRSTha. -40 m h } 8 10 11 12 12 12-14 13 13 15 16 17 18 18 1821
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 paricha bIje. pramANunI saMkhyA temaja pramANunI saMkhyAviSayaka anyadarzananI mAnyatAne nirdeza ... 22-24 pratyakSa pramANanuM lakSaNa ... ********* pratyakSa pramANanA be prakAra ne tenuM svarUpa .. ... sAMvyavahArika pratyakSanA bheda ane dravyendriya bhAvendriyanuM svarUpa 26 sAMvyavahArika pratyakSanA bheda ane upabhede .. avagrahanuM lakSaNa .. ihAnuM lakSaNa... .. avAyanuM lakSaNa dhAraNAnuM lakSaNa . chatA ane saMzayanuM tAratamya ... darzanAdikanA nAmabhedanI sArthakatA darzanAdika bhinna hovAnAM kAraNe .. darzanAdikane amuka niyataja krama hovAnuM yukti sthApana . *** .. *** .. pAramArthika pratyakSapramANanuM lakSaNa pAramArthika pratyakSapramANanA be bheda vikala pAramArthika pratyakSanA be bheda .. avadhijJAnanI utpatti, viSaya ane svarUpa . mana:paryavajJAnanI utpatti viSaya ne svarUpa . kevaLajJAnanI utpatti viSayane svarUpa . arihaMtanuM svarUpa ne temanI vANuM satya hovAnuM nivedana kavalAhAra ane sarvajJapaNAnA bAdhAne niSedha 38-39 tIje pariracheda pakSa pramANunuM lakSaNa. . . ...' 40 pakSa pramANanA prakAra... .. ... 32-34 N.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ smaraNapramANanuM utpatti viSaya ane svarUpa pUrvaka lakSaNa 41 smaraNanuM udAharaNa ... pratyabhijJAna pramANanuM utpatti, viSaya ane svarUpa pUrvaka lakSaNa jarA pratyabhijJAnanuM udAharaNa... .. ... .. 43 tarkapramANanuM utpatti viSaya ane svarUpa pUrvaka lakSaNa... 44 tarkanuM udAharaNa ** .. *** .. 4 anumAnanA be prakAra ... ... . *** 46 svArthanumAnanuM lakSaNa ... hetunuM lakSaNa .. .. ... 47 ayogya hetulakSaNane pratiSedha ne ayogya hetulakSaNa hetu hetvAbhAsa che te pratipAdana ... .. ... 4750mAM sAdhyanuM lakSaNa ane temAM yojAyela dareka zabdanI sArthakatAM 50-51 vyAtivakhate sAdhyatarIke dharma ane anumAna vakhate sAdhya tarIke pakSa hoya che tenuM sthApana ... ... dharminI prasiddhinI traNa prakAra ... ... ... 'para dharminI prasiddhinAM traNa prakAranAM udAharaNa... ' parArthAnuMmAna nirUpaNa ... . pakSaprayAganI AvazyakatA - . ... - pa7 pakSaprayogane ne svIkAranAra bauddha mAnyatAnA khaMDana pUrvaka pakSaprayoganI AvazyakatAnuM sthApana ... ... 58 parArtha pratyakSanuM svarUpa ... ... ... ... 59 parArthapratyakSanuM udAharaNuM ane parArthe smaraNanuM svarUpa 5860 parArthe anumAnanA avayava tarIke be avayavane svIkAra ane anyadarzanIya bhinna bhinna anumAnanAM avadhavAnuM kathanaM. 61-6 hetuprayoganA prakAra ... ... ... ... 3 hetupraganA banne prakAranuM nirUpaNa ane udAharaNuM... 649 ekaja anumAnamAM bane hetu " anIvA ipa . para K K # # $ % [
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 kara-ja dRSTAnta sivAya anumAna naja bane ema mAnanAra sAMkhya ane mImAMsake pratye traNa dalIle utpanna karI daSTAnta sivAya paNa anumAna thAya che tenuM sthApana ane daSTAntanA kevaLa Agrahano nirAsa. temaja antara ane bahi. vyaktinuM lakSaNa ane udAharaNa .... ... ... 66-69 upanaya ane nigamana vinA anumAna naja bane te mAnyatAne nirAsa ... ... ... ... 71 daSTAnta upanaya ne nigamana chatAM hetu prayAganI AvazyakatA 71-72 mandamatine AzrayIne vadhumAM vadhu daza avayava paNa hoI zake tenuM nirUpaNa. ... ... daSTAnnanuM lakSaNa daSTAntanA prakAra . sAdhamma daSTAntanuM lakSaNa ane udAharaNa ... vaidharma daSTAntanuM svarUpa ane udAharaNa upanayanuM svarUpa ane udAharaNa ... .. pakSavacanavigerene pUrvAcAryonI karelI saMjJA - hetunA prakAra .. .. 78 banne prakAranA hetunuM sAdhya vidhinuM nirUpaNa... ... niSedhanuM nirUpaNa .. .. ... 92 pratiSedhanA prakAra prAgabhAvanuM svarUpa ne udAharaNa ... pradhvAbhAvanuM svarUpa ane udAharaNa 81-82 itaretarAbhAvanuM svarUpa ane udAharaNa atyantAbhAvanuM svarUpa ane udAharaNa upalabdhi hetunA prakAra ... .. 84 aviruddhopalabdhihetunuM vidhine sAdhavAmAM sAmarthya ane tenA . 77 78 19 ... 82-83
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 e bhedanuM svarUpa ne udAharaNa sahita nirUpaNu temaja tethI nyuna ke viparIta mAnanAra bauddha saMmata mAnyatAnuM khaMDana viruddhopalabdhi hetunuM niSedhanI siddhimAM sAmarthya paNuM temaja tenA sAkSAt sAta bheda ane paraparAe ogaNIsa bhedAnuM svarUpa ane udAharaNa sahita nirUpaNu... anupalabdhinA be bheda aviruddhAnupalabdhinuM niSedhanI siddhimAM sAmarthya paNuM temaja tenA sAkSAt sAta ane paraparAe agiAra bhedAnuM svarUpa. ane udAharaNa sahita nirUpaNu virUddhAnupalabdhinuM vidhinI siddhimAM sAmarthya paNuM temaja tenA pAMca prakAranuM svarUpa ane udAharaNa sahita nirUpaNuM 124-128 anyadarzanIya hetuonA sakSinirdeza. bauddha hetu viSayaka mAnyatAnA prakAra, svarUpa te udAharaNa sahita pratipAdana ... nayAyikAnI hetunA bheda viSayaka mAnyatA vazeSikadarzana saMbaMdhI hetuonI mAnyatA jainasa hetuonuM cakra ..... 1 AgamalakSaNa ane temAM ce|jAyelA dareka zabdanI sAkatA ... cAdhA pariccheda. ... ... upacArathIja AptavacananA Agama tarIke svIkAra pramANika puruSanA vacaneAnA e prakAranA udAharaNa AptanuM svarUpa AsanA vacanane Agama tarIke svIkAravAnA hetu ... ... AsanA prakAra ... banne prakArAnA Asa puruSAnu udAharaNa vacana vyAkhyA ... 8597 98-113 114-124 129-131 131-133 133-135 136-137 132-141 141 142 144 145 145 145-148 148
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 varNa vyAkhyA ... ... ... ... 148 pada vyAkhyA, vAkya vyAkhyA ne bhASAnI upayogitAnuM sthApana. temaja zabdane nitya mAnanAra ane varNane apAgalika mAnanAra pakSanA khaMDanapUrvaka zabdanA anityapaNAnuM ane varNanA pauddagalikapaNAnuM sthApana ... .. 149-159 zabda arthabodha kaI rIte kare che tenuM nirUpaNa.. 159-16 0. zabdanI artha prakAzakatA ... ... .. 161 dhvaninA prakAra ... 163 saptabhaMgInuM lakSaNa ane svAdda zabdanI upayogitA 164-167 sapta bhaMgIne prathama bhaMga ane purva padanI sArthakatA 168-17ra. saptabhaMgIne bIje bhaMga, ane svarUpa pararUpanI samajaNa 172-177 saptabhaMgInA trIjA bhaMganuM svarUpa ... ... ... 177-176 saptabhaMgInA cothA bhaMganuM svarUpa ... ... ... 178-185 saptabhaMgInA pAMcamA bhaMganuM svarUpa... ... ... 185-186 saptabhaMgInA chaThThA bhaMganuM svarUpa ... ... ... 186-18 saptabhaMgInA sAtamA bhaMganuM svarUpa . . . 188-189 saptabhaMgImAMthI koIpaNa ekabhaMgane ekAMte mAnanAra pakSane pratiSedha ane tenA hetuo .. . ... ... 189-197 saptabhaMgI asaMgata che te mAnyatAne pratiSedha ane tenA hatu. upahe, ... ... ... ... 197-200 saptabhaMgInA be bheda, lakSaNa, svarUpa, udAharaNa ane AkSepanuM samAdhAna .. * * * 201-218 pramANa arthane kai rIte prakAze che tenuM nirUpaNa. ane tatpatti tadAkAratAvaDe arthaprakAzaka mAnatAranuM khaMDana 210-220 pAcamo pariccheda pramANane viSaya ... . 1. *** .. ... 22-226 pramaya anekAnta che tenA hetu. .. . . 22-229 sAmAnya ane vizeSanA bheda, svarUpa ane udAharaNuM ... 228- 31
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 17 20 2 2 2 2 1 + + ra = bha >> & RE 9. N zuddhipatra azuddha zu sAMd sAM sabhvAt sambhavAt pratyakSaM pratyakSaM rAtti zarIriNim catutram caturastram nirvatyatvAt nirvartyatvAt mayadharmA bhayadharmA tatva tattA vANyAtizaya vacanAtizaya saMmata. saMmata vyavasAthi vyavasAyi sAdhanuM sAdhatuM anubhUta anubhUta che aMdaranA AkAra vigere aMdaranA vigere che AkAra che thasya yasya saMzayayAd saMzayAd anAmastyesA asAmastyenA ekIsAthe judA judA ghaTAnuM ghaDAnuM tarka takI dhumaDA dhUmADe prAyakSa pratyakSa.. jANavavAmAM - jaNAvavAmAM 1 27 31 ja ba ha ha ra - 8 - 40 45 45
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 62 67 70 ? ? ? ? je dhvArA 76 85 ' 1. hetuthana hetuthuna AvazyakatA anAvazyakatA yathoktarka yathoktatarka varA sAdhyadharmane sAbarmine sALamI lITInI avirUddha pUrvacaranI AdimAM upalabdhi (umeravI) vyatikine vyatireki vyakti vyApti hara 10 vyakti 100 mAnyata mAnyatA 116 18 tA 118 aruddha aviruddha 168 19 syAddatyeva svAdatyeva tA. ka. jyAM pramAya chapAyuM che tene badale prAmANya ane terIka chapAyuM che tene badale tarIke samajavuM 92 vyApti che ' 2 = = "
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ // // zrI zrIvAdidevamUriviracita prmaannnytttvaalokaalngkaarH| prathamaH pricchedH| rAgadveSavijetAraM jJAtAraM vishvvstunH| zakrapUjyaM girAmIzaM tIrthezaM smRtimAnaye // 1 // pramANanayatattvavyavasthApanArthamidamupakramyate // 1 // svaparavyapasAyijJAnaM pramANam // 2 // abhimatAnabhimatavastusvIkAratiraskArakSama hi pramANamatojJAnamevedam // 3 // navai sannikarSAderajJAnasya prAmANyamupapannaMtasyArthAntarasyeva svArthavyavasitau sAdhakatamatvAnupapatteH // 4 // nakhalvasya svanirNItau karaNatvaM staMbhAderivAcetana
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| tvAt nApyarthanizcitau svanizcitAvakaraNasya kuMbhAderivatatrApyakaraNatvAt / / 5 // tavyavasAyasvabhAvaM smaaroppripnthitvaatprmaanntvaadvaa||6|| atasmistadadhyavasAyaH samAropaH // 7 // saviparyayasaMzayAnadhyavasAyabhedAtredhA // 8 // viparItaikakoTiniSTaGkana viparyayaH // 9 // yathA zuktikAyAbhidaM rajatamiti // 10 // sAdhakabAdhakapramANAbhAvAdanavasthitAnekakoTisaMsparzijJAnaM saMzayaH // 11 // yathA'yaM sthANurvA puruSoveti // 12 // kimityAlocanamAtramanadhyavasAyaH // 13 // yathAgacchatastRNasparzajJAnam // 14 // jJAnAdanyo'rthaH prH|| 15 // svasya vyavasAyaHsvAbhimukhyena prakAzanaM bAhyasye. vatadAbhimukhyena karikalabhakamahamAtmanAjAnAmIti // 16 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| kaH khalujJAnasyAlambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanyamAnastadapitatprakAraM nAbhimanyeta mihiraalokvt|| ||17||jnyaansy prameyAvyabhicAritvaM praamaannym||18|| taditaratvaprAmANyam // 19 // tadubhayamutpattau parataeva jJaptau tu svataH paratazceti // 20 // zrIdevAcAryanirmite pramANanayatattvAlokAlaGkAre __ pramANa svarUpanirNayo nAma prathamaH paricchedaH // 1 // atha dvitIyaH paricchedaH tabibhedaM pratyakSaM ca parokSaM ca // 1 // spaSTaM pratyakSam // 2 // anumAnAdyAdhikyena vizeSaprakAzanaM spsstttvm||3|| tadviprakAraM sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca // 4 // tatrAdyaM dvividhamindriyanibandhanamanindriyanibandhanaM ca // 5 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / etadvitayamavagrahehAvAyadhAraNAbhedAdekezazcaturvi 4 kalpakam // 6 // viSayaviSayisannipAtAntarasamudbhUtasattAmAtra gocaradarzanAjjAtamAdyamavAntarasAmAnyAkAraviziSTava stugrahaNamavagrahaH // 7 // avagrahItArthavizeSAkAGkSaNamIhA // 8 // IhitavizeSanirNayo'vAyaH // 9 // saevadRDhatamAvasthApannodhAraNA // 10 // saMzayapUrvakatvAdI hAyAH saMzayAdbhedaH // 11 // kathaJcidabhedepipariNAma vizeSAdeSAM vyapadezanedaH // 12 // asAmastyenApyutpadyamAnatvenAsaGkIrNasvabhAvatayA 'nubhUyamAnatvAdapUrvA pUrvavastuparyAyaprakAzakatvAt kramabhAvitvAccaite vyatiricyante // 13 // kramopyamISAmayameva tathaivasaMvedanAt // 14 // evaM kramAvirbhUtanijakarmmakSayopazamajanyatvAcca // 15 // anyathAprameyAnavagatiprasaGgaH // 16 // 1 ekaikaza " ityapipAThAntaram /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| tathAhi nakhalvadRSTamavagRhyate nacAnavagRhItaM sandihyate nacAsandigdhamIhyate nacAnIhitamaveyate nApyanavetaM dhAryate // 17 // kvacit kramasyAnupalakSaNameSamAzutpAdAdutpalapatrazatavyatibhedakramavat // 18 // pAramArthikaM punarutpattAvAtmamAtrApekSam // 19 // tadavikalaM sakalaM ca // 20 // tatra vikalamavadhimanaHparyAyajJAnarUpatayAdvadhA // 21 avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNapratyayaM rUpidravyagocaramavadhijJAnam // 22 // saMyamavizuddhinibandhanAdviziSTAvaraNa vicchedAjAtaMmanodravyaparyAyAlambanaM manaH paryAyajJAnam // 23 // sakalaMtusAmagrIvizeSataH samudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAyasAkSAtkArisvarUpaM kevalajJAnam // 24 // tadvAnahannirdoSatvAt // 25 // nidoSosau pramANAvirodhivAktvAt // 26 // tadiSTasya pramANenAbAdhyamAnatvAt tadvAca stenA virodhasiddhiH // 27 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| naca kavalAhAravatvena tasyAsarvajJatvaM kavalAhArasarvajJatvayoravirodhAt // 28 // * iti pratyakSasvarUpanirNayonAma dvitIyaH paricchedaH // 2 // atha tRtiyaH paricchedaH Hanuman aspaSTaM prokss||1||smrnnprtybhijnyaantrvaanumaanaagmbhedtsttpshcprkaarN||2||ttrsNskaarprbodhsNbhuutmnubhuutaarthvissyN tadityAkAraM saMvedanaM smaraNam // 3 // tattIrthakarabimbamiti yathA // 4 // anubhavasmRtihetukaM tiryagurddhatAsAmAnyAdigocaraM saGkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam // 5 // yathAtajjAtIyaevAyaM gopiNDo gosadRzogavayaH sa evAyaM jinadatta ityAdi // 6 // upalambhAnupalambhasambhavaM trikAlIkalita sAdhyasAdhanasaMbandhAdyAlambanamidamasmin satyevabhavatItyAdhAkAraM saMvedanamUhAparanAmA tarkaH // 7 // yathA yAvAn kazcit dhUmaHsa sarvovahausatyeva bhava
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| tIti tasminnasatyasau nabhavatyeveti // 8 // anumAnaM dviprakAraM svArtha parArtha ca // 9 // tatra hetugrahaNasambandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham // 10 // nizcitAnyathAnupapattyekalakSaNo hetuH|| 11 // natu trilakSaNakAdiH // 12 // tasya hetvAbhAsasyApisabhvAt // 13 // apratItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam // 14 // zaGkitaviparItAnadhyavasitavastUnAM sAdhyatApratipattyarthamapratItavacanam // 15 // pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasajyatAmityanirAkRtagrahaNam // 16 // anabhimatasyAsAdhyatva pratipattaye'bhIpsitapadopAdAnam // 17 // vyAptigrahaNasamayApekSayA sAdhyaM dharmaevAnyathA tadanupapatteH // 18 // nahi yatra yatra dhUmastatra tatracitrabhAnoriva dharitrIdharasyApyanuvRttirasti // 19 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ www. prmaannnytttvaalokaalngkaarH| AnumAnikapratipattyavasarApekSayA tu pakSAparaparyAyastadviziSTaH prasiddhodharmI // 20 // dhamiNaH prasiddhiH kvacidvikalpataH kutracitpramANataHkvApi vikalpapramANAbhyAm // 21 // yathA samastisamastavastuvedI kSitidharakandhareyaMdhU. madhvajavatI dhvaniH pariNatimAniti // 22 // pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt // 23 // sAdhyasya pratiniyatamisaMbandhitA prasiddhaye hetorupasaMhAravacanavatpakSaprayogopyavazyamAzrayitavyaH ||24||trividhNsaadhnmbhidhaayaiv tatsamarthanaM vidadhAnaH kaH khalu na pakSaprayogamIkurute // 25 // pratyakSaparicchinnArthAbhidhAyivacanaM parArtha pratyakSaM parapratyakSahetutvAt // 26 // yathA pazya puraH sphurtkirnnmnnikhnnddmnndditaabhrnnbhaarinniiNjinptiprtimaamiti|| 27 // pakSahetuvacanalakSaNamavayavadvayameva parapratipatteraGgaM na dRSTAntAdivacanam // 28 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ prnaannnytttvaalokaalngkaarH| hetuprayogastatho papattyanyathAnupapattibhyAM dviprakAraH // 29 // satyeva sAdhye hetorupapattistathopapattiH / asati sAdhye heto rnuppttirevaanythaanuppttiH||30|| yathAkRzAnumAnayaMpAkapradezaH satyevakRzAnumatve dhUmavatvasyopapatterasatyanupapatteveti // 31 // anayoranyataraprayogeNaiva sAdhyapratipattau dvitIyaprayogasyaikatrAnupayogaH // 32 // nadRSTAntavacanaM parapratipattaye prabhavati tasyAM pakSahetuvacanayoreva vyApAro palabdheH // 33 // naca hetoranyathAnupapattinirNItaye yathoktatarkapramANAdeva tadupapatteH // 34 // niyataikavizeSasvabhAve ca dRSTAnte sAkalyena vyApterayogato vipratipattau tadantarApekSAyAmanavasthiterdurnivAraH samavatAraH // 35 // nApyavinAbhAvasmRtaye pratipannapratibandhasya vyutpannamateH pakSahetupradarzanenaiva tatprasiddheH anta
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| yA'ptyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvazaktau ca bahiyAterudbhAvanaM vyartham // 37 // pakSIkRtaevaviSaye sAdhanasya sAdhyena vyAtirantayAtiranyatratubahiyAMtiH yathA'naikAntAtmakaM vastu sattvasyatathaivopapatteH / agnimAnayaM dezo dhUmavatvAt ya evaM sa evaM yathA pAkasthAnam // 38 // nopanayanigamanayorapiparapratipattau sAmarthyapakSahetuprayAgodeva tasyAH sadbhAvAt // 39 // samarthanamevaparaMparapratipattyaGgamAstAM tadantareNadRSTAntAdiprayoge'pi tadasaMbhavAt // 40 // mandamatIMstuvyutpAdayituM dRSTAntopanayanigamanAnyapi prayojyAni // 41 // pratibandhapratipatterAspadaM dRssttaantH|| 42 // sa dvedhA sAdharmyato vaidhayaMtazca / / 43 // yatra sAdhanadharmasattAyAmavazyaM sAdhyadharmasattAprakAzyate sa saadhrmydRssttaantH|| 44 // yathA yatra dhUmastatra vahniryathA mhaansH||45||
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| yatra tu sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvaH pradarzyate savaidharmyadRSTAntaH // 46 // yathAgnyabhAve nabhavatyevadhUmo yathA jlaashye||47|| hetoH sAdhyamiNyupasaMharaNamupanayaH // 48|| yathA dhUmazcAtra pradeze // 49 // sAdhyadharmasya punarnigamanam // 50 // yathA tasmAdagniratra // 51 // ete pakSaprayogAdayaH paJcApyavayavasaMjJayA kIrtyante // 52 // uktalakSaNo heturdviprakAraH upalabdhyanupalabdhibhyAM bhidyamAnatvAt // 53 // upalabdhirvidhiniSedhayoH siddhi nibandhanamanupabdhizca // 54 // vidhi sadaMzaH // 55 // prtissedho'sdNshH|| 56 // sacaturdA prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAva itaretarAbhAvotyantAbhAvazca // 57 // yannivRttAveva kAryasyasamutpattiH sosypraagbhaavH||58
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 12 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / yathA mRtpiNDanivRttAveva samutpadyamAnasya ghaTasya mRtpiNDaH // 59 // yadutpatau kAryasyAvazyaM vipattiH sosya pradhvaM. saabhaavH|| 60 // yathA kapAlakadambakotpattau niyamato vipadyamAnasya kalazasya kapAlakadambakam // 61 // varUpAntarAt svruupvyaavRttiritretraabhaavH||62|| yathA staMbhasvabhAvAta kuMbhasvabhAvavyAvRttiH // 63 // kAlatrayApekSiNI tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvaH 64 // yathA cetanA'cetanayoH // 65 // upalabdherapi vaividhyamavirUddhopalabdhirviruddhopalabdhizca // 66 // tatrA'viruddhopalabdhirvidhisiddhau SoDhA // 67 // sAdhyenAviruddhAnAMvyApyakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarANAmupalabdhiriti // 68 // tamasvinyAmAsvAdyamAnAdAmrAdiphalarasAdekasAna -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| 13 zyanumityA rUpAdhanumitimabhimanyamAnairabhimata meva kimapi kAraNaM hetutayA yatra zakterapratiskhalanamaparakAraNasAkalyaJca // 69 // pUrvacarottaracarayornasvanAvakAryakAraNabhAvautayoH kAlavyavahitAvanupalamnAt // 70 // nacAtikrAntAnAgatayorjAgradazAsaMvedanamaraNayoH prabodhotpAtau prati kAraNatvaM vyavahitattvena ni ApAratvAt // 71 // svavyApArApekSiNI hi kArya prati padArthasya kAraNatvavyavasthA kulAlasyeva kalazaM prati // 72 / / na ca vyavahitayostayoApAraparikalpanaM nyAyyamatiprasakteH // 73 // paraMparAvyavahitAnApareSAmapi tatkalpanasya nivArayitumazakyatvAt // 74 // sahacAriNoH parasparasvarupaparityAgena tAdAtmyAnupapatteH sahotpAdenatadutpattivipattezca sahacarahetorapi prokteSu nAnupravezaH // 75 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / dhvaniH pariNatimAn prayatnAnantarIyakatvAt yaH prayatnAnantarIyakaH sa pariNatimAn yathAstambho yo vA na pariNatimAn sa na prayatnAnantarIyako yathA vAndhyeyaH prayatnAnantarIyakazca dhvanistasmApariNatimAniti vyApyasya sAdhyenAviruddhasyopalabdhiH sAdharmyeNa vaidharmyeNa ca // 76 // astyatra girinikuJje dhanaJjayo dhUmasamupalambhAditi kAryasya // 77 // bhaviSyati varSa tathAvidhavArivAhavilokanAditi kAraNasya // 78 // udeSyati muhurttAnte tiSyatArakA punarvasUdayadarzanAditi pUrvacarasya // 79 // udagurmuhUrttAtpUrvapUrva phalgunyauttaraphalgunInAmudgamopalabdharityuttaracarasya // 80 // astIha sahakAraphale rUpavizeSaH samAsvAdyamAnarasavizeSAditi sahacarasya // 81 // viruddhopalabdhistu pratiSedhapratipattau saptaprakArA || 82 tatrAdyA svabhAvavirudvopabdhiryathA // 83 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAmanayatattvAlokAlaGkAraH / nAstyeva sarvathaikAntonekAntasyopalambhAt // 84 // pratiSedhyaviruddhavyAptAdInAmupalabdhayaH SaT // 85 // virudvavyAptopalabdhiryathA nAstyasya puMsastatttreSu nizcayastatrasandehAt // 86 // 15 virudvakAryopalabdhiryathA na vidyate'sya krodhAdyupa zAntirvadanavikArAdeH // 87 // virudvakAraNopalabdhiryathA nAsya maharSerasatyaMvacaH samastirAgadveSakAluSyAkalaGkitajJAnasaMpannatvAt 88 virudvapUrvacaropalabdhiryathA nodgamiSyati muhurttAnte puSyatArA rohiNyudgamAt // 89 // viruddhottaracaropalabdhiryathA nodagAn muhUrttatpUrva mRgaziraH pUrvaphalgunyudayAt // 90 // virudvasahacaropalabdhiryathA nAstyasya mithyA jJAnaM samyagdarzanAt // 91 // anupalabdherapidvairUpyamaviruddhAnupalabdhirviruddhAnupa labdhizca // 92 // tatrAvirudvAnupalabdhiH pratiSedhAvabodhe saptaprakArA93
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| pratiSedhyenAviruddhAnAM svbhaavvyaapkkaarykaarnnpuurvcrottrcrshcraannaamnuplbdhiriti|| 94 // svabhAvAnupalabdhiryathA nAstyatra bhRtale kumbha upalabdhilakSaNaprAptasya ttvbhaavsyaanuplmbhaat|| // 95 // vyApakAnupalabdhiryathA nAstyatrapradeze panasaH pAdapAnupalabdheH // 96 // kAryAnupalabdhiryathA nAstyatrApratihatazaktikaM bIjamaGkurAnavalokanAt // 97 // kAraNAnupalabdhiryathA na santyasya prazamaprabhRtayobhAvAstattvArthazraddhAnAbhAvAt // 98 // pUrvacarAnupalabdhiyathAnodgamiSyati muhUrtAntesvAtinakSatraM citrodayAdarzanAt // 99 // uttaracarAnupalabdhiryathA nodagamat pUrvabhAdrapadAmuhUtatpUrvamuttarabhAdrapadodgamAnavagamAt // 10 // sahacarAnupalabdhiryathA nAstyasyasamyagjJAnaMsamyagdarzanAnupalavdheH // 101 // virudvAnupalabdhistu vidhipratItau paJcadhA // 102 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pryaannnytttvaalokaalngkaarH| 17 viruddha kArya kAraNa svannAva vyApaka shcraanuplmbhbhedaat|| 102 // viruddha kAryAnupalabdhiryathA'trazazariNi rogAtizayaH samasti nirogavyApArAnupalabdheH // 103 // virudvakAraNAnupalabdhiryathA vidyate'tra prANini kaSTamiSTasaMyogAbhAvAt // 104 // viruddhasvabhAvAnupalabdhiryathA vastujAtamanekAntAtmakamekAntasvabhAvAnupalambhAt // 105 // virudvavyApakAnupalabdhiryathA'styatra cchAyA auSNyAnupalabdheH // 106 // viruddhasahacarAnupalabdhiryathA 'styasya mithyAjJAnaM smygdrshnaanuplbdheH|| 10 // - itismaraNapratyabhijJAnatarkAnumAnasvarUpanirNayonAma tRtIyaH paricchedaH // 3 // AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH // 1 // upacArAdAptavacanazca // 2 // payA samastyatra pradeze ratnanidhAnaM sntirtnsaanuprbhRtyH||3||
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yojAnIte yathAjJAtazcAbhidhatte sa aaptH||4|| tasya hi vacanamavisaMvAdi bhavati // 5 // sa ca dvedhA laukiko, lokottarazca // 6 // laukiko janakAdirlokottarastu tIrthaMkarAdiH // 7 // varNapadavAkyAtmakaM vacanam // 8 // akArAdiH paudgAliko varNaH // 9 // varNAnAmanyonyApekSaNAM nirapedA saMhatiH padaM, padAnAntu vAkyam // 10 // svabhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthabodhanibandhanaM zabdaH // 11 // arthaprakAzakatvamasya svAbhAvikaM pradIpavat yathArthatvAyathArthatve punaH puruSaguNadoSAvanusarataH // 12 // sarvatrAyaM dhvanirvidhipratiSedhAbhyAM svArthamabhidadhAnaH saptabhaGgImanugacchati // 13 // ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkprayogaH saptabhaGgI // 14 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| tadyathA syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamobhaGgaH // 15 // syAnnAstyeva sarvamitiniSedhakalpanayA dvitiiyH||16|| syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhiniSedhakalpanayA tRtIyaH // 17 // syAdavaktavyameveti yugapadvidhiniSedhakalpanayA cturthH|| 18 // syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca paJcamaH // 19 // syAnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvadhiniSedhakalpanayA ca SaSThaH // 20 // syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti kramatovidhiniSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptamati // 21 // vidhipradhAnaeva dhvaniriti na sAdhuH // 22 // niSidhasya tasmAdapratipattiprasakteH // 23 // aprAdhAnyenaiva dhvanistamabhidhatte ityapyasAram // 24 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH / kvacitkadAcitkathaJcitprAdhAnyenApratipannasya tasyAprAdhAnyA'nupapatteH // 25 // niSedhapradhAnaeva zabda ityapi prAguktanyAyAdapAstam // 26 // kramAdubhayapradhAnaevAyamityapi nasAdhIyaH // 27 // asya vidhiniSedhA'nyatarapradhAnatvAnubhavasyApyabAdhyamAnatvAt // 28 // yugapadvidhineSedhAtmano 'rthasyAvAcaka evAsau itivaco na catustram // 29 // tasyAvaktavyazabdenApya vAcyatvaprasaGgAt // 30 // vidhyAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugadavAcakaeva sa ityekAnto'pi nakAntaH // 31 // niSedhAtmanaH sahadvayAtmanazcArthasya vAcakatvAvAcakatvAbhyAmapi zabdasya pratIyamAnatvAt // 32 // niSedhAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcakaevAyamityapyavadhAraNaM na ramaNIyam // 33 // itarathApi saMvedanAt // 34 // kramAkramAbhyAmubhayasvabhAvasya bhAvasya vAcakazcA 20 1
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| vAcakazca dhvanirnAnyathA ityapi mithyA // 35 // vidhimAtrAdipradhAnatayA'pi tasya prasiddheH // 36 // ekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnAnantadharmA bhyupagamenAnantabhaGgIprasaGgAdasaGgataiva saptabhaGgIti na cetasi nidheyam // 37 // vidhiniSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptajaGgInAmeva saMbhavAt // 38 // pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt // 39 // teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt // tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsandehasamutpAdAt // 41 // tasyA'pisaptaprakAratvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatvasyaivopapatteH // 42 // iyaMsaptanaGgI pratinaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca // 43 // pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAdvA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH // 44 // .
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 prmaannnytttvaalokaalngkaarH| tadviparItastu viklaadeshH||45|| tadvibhedamapi pramANamAtmIyapratibandhakApagamavizeSasvarUpasAmarthyataH prtiniytmrthmvdyotyti|46|| na tadutpattitadAkAratAbhyAM, tayoH pAryakyena sAmasatyena ca vyabhicAropalamnAt // 47 // iti AgamAkhyapramANasvarUpanirNayonAma caturthaH paricchedaH 4 tasya viSayaH sAmAnyavizeSAdyanekAntAtmakaM vastu // 1 // anugataviziSTAkArapratItiviSayatvAt prAcInottarAkAraparityAgopAdAnAvasthAnasvarUpapariNatyArthakriyAsAmarthyaghaTanAca // 2 // sAmAnyaM dviprakAraM tiryaksAmAnyamUrkhatA. sAmAnyazca // 3 // prativyaktitulyApariNatistiryaksAmAnyaM zabalazAbaleyAdipiNDeSu gotvaM yathA // 4 // pUrvAparapariNAmasAdhAraNaM dravyamUrkhatAsAmAnyaM kaTakakaGkaNAdyanugAmikAJcanavat // 5 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / vizeSopi dvirUpo guNaH paryAyazca // 6 // guNaH sahabhAvIdharmo yathAtmani vijJAnavyaktizaktayAdiH // 7 // paryAyastu kramabhAvI yathA tatraiva sukhaduHkhAdiH // 8 // itiviSayasvarupa nirNayo nAmapaJcamaH paricchedaH || 23 yatpramANena prasAdhyate tadasya phalam // 1 // tadvividhamAnantaryeNa pAramparyeNa ca // 2 // tatrA''nantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phalam // 3 // pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvatphalamaudAsInyam // 4 // zeSapramANAnAM punarupAdAnahAnApekSA buddhayaH || 5 | tatpramANataH syAdbhinnamabhinnaM ca pramANaphalatvAnyathAnupapatteH // 6 // upAdAnabuddhayAdinA pramANAdbhinnena vyavahitaphalena hetorvyajicAra iti na vibhAvanIyam // 7 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 prmaannnytttvaalokaalngkaarH| tasyaikapramAtRtAdAtmyena pramANAdabhedavyavasthiteH 8 pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatipratIteH // 9 // yaH pramimIte saevopAdatte parityajatyupekSate ceti sarvasaMvyavahAriniraskhalitamanubhavAt // 10 // itarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthA viplavaH prasajyeta // 11 // ajJAnanivRttisvarUpaNa pramANAdaninnenasAkSAtphalena sAdhanasyAnekAnta iti nAzaGkanIyam // 12 // kathaJcittasyApi pramANAdbhedena vyavasthAnAt // 13 // sAdhyasAdhananAvena pramANaphalayoH prtiiymaantvaat|| ||14||prmaannNhi karaNAkhyaM sAdhanaM, svaparavyavasitau sAdhakatamatvAt // 15 // svaparavyavasitikriyArUpA'jJAnanivRttyAkhyaM phalaMtu sAdhyaM, pramANaniSpAdyatvAt // 16 // pramAturapi svaparavyavasitikriyAyAH kthnycidbhedH|| kartRkriyayoH sAdhyasAdhakanAvenopalamnAt // 18 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / 25 karttA hi sAdhakaH, svatantratvAt; kriyAtu, sAdhyA kartRnirvattyatvAt // 10 // na ca kriyA kriyAvataH sakAzAdajinneva, jinneva vA; pratiniyata kriyAkriyAvadbhAvanaGgaprasaGgAt // 20 // saMvRtyA pramANaphalavyavahAra ityaprAmANikapralApaH, paramArthataH svAbhimatasiddhivirodhAt // 21 // tataH pAramArthika eva pramANaphalavyavahAraH sakalapuruSArthasiddhihetuH svakirttavyaH // 22 // pramANasya svarupAdicatuSTayAdviparItaM tadAbhAsam // ajJAnAtmakAnAtmaprakAzakasvamAtrAvabhAsakanirvikalpakasamAropAH pramANasya svarupAbhAsAH // 24 // yathA sannikarSAdyasvasaMviditaparAnavabhAsakajJAnadarzanaviparyasaMzayAnadhyavasAyAH // 25 // tebhyaH svaparavyavasAyasyAnupapatteH // 26 // sAMvyavahArika pratyakSamiva yadAbhAsate tattadA * bhAsam // 27 // yathA'mbudhareSu gandharvanagarajJAnaM, duHkhe sukhajJAnaJca //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 pramANanayatattvAlokAlaGkAra pAramArthikapratyakSamiva yadAbhAsate tattadAbhAsam // yathAzivAkhyasya rAjarSerasaMkhyAtadvIpasamudreSu saptadvIpasamudrajJAnam // 30 // ananubhUte vastuni taditi jJAnaM smrnnaabhaasm||31|| ananubhUte munimaNDale tanmunimaNDalamiti yathA 32 tulye padArtha sa evAyamityekasmiMzca tena tulya ityAdijJAnaM pratyabhijJAbhAsam // 33 // yamalakajAtavat // 34 // asatyAmapi vyAptau tadavabhAsaH tAMbhAsaH // 35 // sazyAmo maitratanayatvAt ityatra yAvAn maitratanayaH sa zyAma iti yathA // 36 // pakSAbhAsAdisamutthaM jJAnamanumAnAbhAsamavaseyam // tatra pratItanirAkRtAnabhIpsitasAdhyadharmavizeSaNAstrayaH pakSAbhAsAH // 38 // pratItasAdhyadharmAvizeSaNo yathArhAtAn pratyavadhAraNavarja pareNa prayujyamAnaH samastijIva ityaadiH|| nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaH pratyakSAnumAnAgamalo
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27.. prmaamnytttvaalokaalngkaarH| kakhavacanAdibhiH sAdhyadharmasya nirAkaraNAdanekaprakAraH // 40 // pratyakSanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti bhUtavilakSaNa AtmA // 1 // anumAnanirAkRtsAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti sarvajJo vItarago vA // 42 // AgamanirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA jainai raja-- nIbhojanaM bhajanIyam // 43 // lokanirAkRtasAdhyadharmAvizeSaNo yathA na pAramArthikaH pramANaprameyavyavahAraH // 44 // svavacananirAkRtasAdhyadharmavizeSaNo yathA nAsti prameyaparicchedakaM pramANam // 45 // anabhIpsitasAdhyadharmAvizeSaNo yathA syAdvAdinaH zAzvatika eva kalazAdirazAzvatika eva veti. vdtH|| 46 // asiddhaviruddhAnakAntikAstrayo hetvAbhAsAH // 47 // yasyAnyathAnupapattiHpramANena na pratIyate so'siddhaH
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / // 48 // sadvividha ubhayAsiddho'nyatarAsiddhazca // 49 // ubhayAsidvo yathA pariNAmI zabdazcAkSuSatvAt 50 anyatarAsiddho yathA acetanAstarako vijJAnendriyAyurnirodhalakSaNamaraNarahitatvAt // 51 // sAdhyaviparyayeNaiva yasyAnyathAnupapattiradhyavasIyate sa viruddhaH // 52 // yathA nityaeva puruSo'nityaeva vA pratyabhijJAnAdimatvAt // 53 // yasyAnyathAnupapattiH sandihyate so'naikAntikaH 54 sadvedhA nirNItavipakSavRttikaH sandigdhavipakSavRttikazcaH / / 55 / / nirNItavipakSavRttiko yathA nityaH zabdaH prameyatvAt // 56 // sandigdhavipakSavRttiko yathA vivAdApannaH puruSaH sarvajJo na bhavati vaktRtvAt // 57 // sAdharmyeNa dRSTAntAbhAso navaprakAraH // 58 // sAdhyadharmavikalaH sAdhanadharmavikalaH ubhayadharma
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prnaammyttvaalokaacaarH| vikalaH sandigdhasAdhyadharmA sandhigdhasAdhanadharmA sandigdhobhayadhA anankyo'pradarzitAnvayo viparItAnvayazceti // 59 // satrApauruSeyaH zabdo'murttatvAd duHkhavaditi saadhydhrmviklH||1|| 60 // tasyAmeva pratijJAyAM tasminneva hetau paramANuvaditi sAdhanadharmavikalaH // 1 // 61 // kalazavadityubhayadharmavikalaH // 1 // 62 // rAgAdimAnayaM vaktRtvAddevadattavaditi sandigdhasAdhyadharmA // 3 // 63 // maraNadharmAyaM rAgAdimatvAt maitravaditi sadigdha sAdhanadharmA // 5 // 64 // nAyaM sarvadarzIrAgAdimattvAnmunivizeSavaditi sandigdhomayadharmA // 6 // 65 // rAgAdimAn vivakSitaH puruSo vaktRtvAdiSTapuruSavadityananvayaH // 7 // 66 // anityaH zabdaH kRtakatvAt / taanvyH||8||67 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / anityaH zabdaH kRtakatvAt yadanityaM tat kRtakaM ghaTavaditi viparItAnvayaH // 9 // 68 // vaidhamyeNApi dRSTAntAbhAso navadhA // 69 // asiddhasAdhyavyatireko'siddhasAdhanavyatireko'si - sobhayavyatirekaH sandigdhasAdhyavyatirekaH sandigdhasAdhanavyatirekaH sandigdhobhayavyatireko'vyatireko'pradarzitavyatireko viparItavyatirekazca // 70|| teSu cAntamanumAnaM pramANatvAt yatpunarbhAntaM na bhavati na tat pramANaM yathA svapnajJAnamiti asiddhasAdhyavyatirekaH svapnajJAnAt bhrAntatvasyAnivRtteH // 9 // 71 // nirvikalpakaM pratyakSaM pramANatvAtyattu savikalpaM na tatpramANaM yathA laiGgikamityasiddhasAdhanavyatireko laiGgikAtpramANatvasyAnivRtteH // 2 // 72 // nityAnityaH zabdaH satvAt yastu na nityAnityaH sana saMstadyathA stambha ityasiddhobhayavyatirekaH stabhAnnityAnityasya sattvasya cAvyAvRtteH // 3 // 73 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| 31 asarvajJo'nApto vA kapilo'kSaNikaikAntavAditvAt yaHsarvajJa Apto vA sakSaNikaikAntavAdI yathAsugata iti sandigdhasAdhyavyatirekaH sugate'sarvajJatAnAptatvayoH sAdhyadharmayo vyAvRtteH sndehaat|| anAdeyavacanaH kazcidvivakSitaH puruSo rAgAdimatvAdyaH punarAdeyavacanaHsa vItarAgastadyathA zoddhodaniriti sandigdhasAdhanavyatirekaH zauddhodanau rAgAdimatvasya nivRtteH saMzayAt // 75 // 5 // navItarAgaH kapilaH karuNAspadeSvapi paramakRpayA'narpitanijapizitazakalatvAt yastu vItarAgaH sa karuNAspadeSu paramakRpayA samarpitanijApAzatazakalastadyathAtapanabandhuriti sandigdhobhayavyatirekaH tapanabandhauvItarAgatvAbhAvasya karuNAspadeSvapi paramakRpayAnarpitanijapizitazakalatvasya ca vyAvRtteH sandehAt // 6 // 76 // na vItarAgaH kazcidvivakSitaH puruSo vaktRtvAt yaH punarvItarAgo na sa vaktA yathopalakhaNDaityavyatirekaH // 77 // 7 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 prmaannnytttvaalokaalngkaarH| anityaH zabdaH kRtakatvAdAkAzavadityapradarzita vytirekH|| 78 // 7 // anityaH zabdaH kRtakatvAdyadakRtakaM tannityaM yathA kAzamiti viparItavyatirekaH // 79 // 9 // uktalakSaNollaGghanenopanayanigamanayorvacane tadAbhAsau // 8 // yathA pariNAmIzabdaH kRtakatvAt yaH kRtakaH sa pariNAmI yathA kumbha ityatra pariNAmI ca zabda iti kRtakazca kumbha iti ca // 8 // tasminneva prayoge tasmAt kRtakaH zabdaiti tasmAtpariNAmI kumbha iti ca // 8 // anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsam // 3 // yathA mekalakanyakAyAH kule tAlahiMtAlayormulesulabhAH piNmakharjurAH santi tvaritaM gacchata 2 zAvakAH // 84 // pratyakSamevaikaM pramANamityAdi saMkhyAnaM tasya saM. khyAbhAsam // 85 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| 33 sAmAnyameva, vizeSaeva, tadvayaM vA svatantramityAdistasya viSayAbhAsaH // 86 // abhinnameva bhinnameva vA pramANAtphalaM tasya tadAbhAsam // 87 // iti phalapramANasvarUpAdhAbhAsanirNayonAma SaSThaH paricchedaH // nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasyArthasyAMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH // 1 // svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punrnyaabhaasH||2|| sa vyAsasamAsAbhyAndviprakAraH // 3 // vyAsato'nekavikalpaH // 4 // samAsatastu dvibhedo dravyArthikaH pryaayaarthikshc||5|| Ayo naigamasaMgrahavyavahArabhedAt tredhA // 6 // dharmAyomiNodharmadhamiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yadvivakSaNaM sa naikagamo naigamaH // 7 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / saJcaitanyamAtmanItidharmayoH // 8 // vastuparyAyavad dravyaM iti dhammiNoH // 9 // kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIva iti dharmadharmiNoH // 10 // dharmadvayAdInAmaikAnti kapArthakyAmisandhinaiMgamAbhAsaH // 11 // yathAtmani satvacaitanye parasparamatyantaM pRthagabhUte ityAdiH // 12 // sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH // 13 // ayamubhayavikalpaH paro'parazca // 14 // azeSavizeSeSvaudAsInyambhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH parasaMgrahaH // 15 // vizvamekaM sadavizeSAditi yathA // 16 // sattAdvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAnnirAcakSANastadAbhAsaH // 17 // yathAsattaiva tattvam tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt // 18 // dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhadeSu
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokALaGkAraH / 35 gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH // 19 // dharmAdharmAkAzakAlapud galajIvadravyANAmaikyaM dravya tvAbhedAdityAdiryathA // 20 // dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAnnihuvAnastadA jAsaH // 21 // yathA dravyatvameva tattvaM, tatorthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdheH // 22 // saMgraheNa gocarIkRtAnAmarthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenAnisandhinA kriyate sa vyavahAraH // 23 // yathA yatsattad dravyaM paryAyovetyAdi // 24 // yaH punarapAramArthikadravyaparyAyavibhAgamabhipraiti sa vyavahArAbhAsaH // 25 // yathA cArvAkadarzanam // 26 // paryAyArthikazcaturddhA RjusUtraH zabdaH, samabhirUDha evaMbhUtazca // 27 // Rju varttamAnakSaNasthAyi paryAyamAtraM prAdhAnyataH sUtrayannaniprAya vizeSa RjusUtraH // 28 // "
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prmaannnytttvaalokaalngkaarH| yathA sukhavivarttaH smprtystiityaadiH|| 29 // sarvathA dravyApalApI tadAbhAsaH // 30 // yathA tathAgatamatam // 31 // kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadyamAnaH shbdH||32|| yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityaadiH||33|| tadbhedena tasya tameva smrthymaanstdaabhaasH||34|| yathA babhUva javati bhaviSyati sumerurityAdayobhinnakAlAHzabdA bhinnamevArthamabhidadhati bhinnakAlazabdatvAttAsikAnyazabdavadityAdiH // 35 // paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamartha samabhirohan samanirUDhaH // 36 // indanAdindraH zakanAcchakaH pUrdAraNAt purandara ityAdiSu yathA // 37 // paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kkssiikurvaannstdaabhaasH|| 38 // yathendraH zakraH purandara ityAdayaH zabdA bhinnAbhidheyAeva bhinnazabdatvAt karikuraGgaturaGgazabdavadi. tyaadiH|| 39 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / 37 zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyAviSTamartha vAcya tvenAbhyupagacchannevaMbhUtaH // 40 // yathendanamanubhavannindraH zakanakriyApariNataH zakraH pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyate // 41 // kriyAnAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipaMstutadAbhAsaH || 42 // yathA viziSTaceSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyaM ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt paTavadityAdiH // 43 // eteSu catvAraH prathame'rthanirUpaNapravaNatvAdarthanayAH 44 zeSAstutrayaH zabdavAcyArthagocaratayA shbdnyaaH||45 pUrvaH pUrvonayaH pracuragocaraH, paraH parastu parimitaviSayaH // 46 // sanmAtrAgocarAtsaMgrahAnnaigamo bhAvAbhAvamUmikatvAd bhUmaviSayaH // 47 // sadvizeSaprakAzakAdvayavahArataH saMgrahaH samastasatsamUhopadarzakatvAt bahuviSayaH // 48 //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / vartamAna viSayAdRjusUtrAdvyavahArastrikAlaviSayAvalambitvAdanalpArthaH // 49 // kAlAdibhedena bhinnArthopadarzinaH zabdAdRjusutrastadviparItavedakatvAnmahArthaH // 50 // pratiparyAya zabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhAcchabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSayaH // 51 // pratikriyaM vibhinnamarthaM pratijAnAnAdevaMbhUtAtsama mirUDhastadanyathArthasthApakatvAnmahAgocaraH // 52 // nayavAkyamapi svaviSaye pravarttamAnaM vidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati // 53 // pramANavadasya phalaM vyavasthApanIyam // 54 // pramAtAM pratyakSAdiprasiddha AtmA // 55 // caitanyasvarUpaH pariNAmI karttA sAkSAdbhoktA svadehaparimANaH pratikSetraM bhinnaHpaudgalikAdRSTavAMzcAyam 56 tasyopAttapuMstrIzarIrasya samyagjJAnakriyAbhyAM kRtsnakarmakSayasvarUpA siddhiH // 57 // iti zrIdevAcAryanirmite pramANanayatatvAlokAlaGkAre nayAtmasvarUpanirNayo nAma saptamaH paricchedaH // 7 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramAmanayatattvAlokAlaGkAraH / virudvayodharmmayorekadharmmavyavacchedena svIkRtatadanyadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNavacanaM vAda: // 1 // prArambhakazcAtra vijigISuH, tattvanirNinISuzca // 2 // svIkRtadharmavyavasthApanArtha sAdhanadUSaNAbhyAM paraM parAjetumicchrajigISuH // 3 // tathaivaM tattvaM pratitiSThApayiSustattvanirNinISuH // 4 // ayaM ca dvedhA svAtmani paratra ca // 5 // AdyaH ziSyAdiH // 6 // 39 dvitIyo gurvAdiH // 7 // yaM dvividhaH kSAyopazamikajJAnazAlI kevalI pva // 8 // etena pratyArambhakopi vyAkhyAtaH // 9 // tatra prathame prathamatRtIyaturIyANAM caturaGga evAnyatamasyApyaGgasyApAye jayaparAjayavyavasthAdidauH sthyApatteH // 10 // dvitIye tRtIyasya kadAcid dvyaGgaH kadAcid vyaGgaH11 tatraiva dvayaGgasturIyasya // 12 // tRtIye prathamAdInAM yathAyogaM pUrvavat // 13 // turIye prathamAdInAmevam // 14 // -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH / vAdiprativAdisabhyasabhApatayazcatvAryyaGgAni // 15 // prArambhakapratyArambhakAveva mallapratimallanyAyena vAdiprativAdinau // 16 // pramANataH svapakSasthApanapratipakSapratikSepAvanayoH karmma // 17 // 40 vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNatvadhAraNAbAhuzrutyapratibhAkSAntimAdhyasthairubhayAbhimatAH sanyAH // ||18||vaadiprtivaadinorythaayogN vAdasthAnakakathAvizeSAGgIkAreNAgravAdottaravAdanirdezaH, sAdhakabAdhakoktiguNadoSAvadhAraNam, yathAvasarantattvaprakAzanena kathA viramaNam, yathAsaMbhavaM sabhAyAM kathAphalakathanaM caiSAM karmANi // 19 // prajJAjJaizvaryakSamAmAdhyasthyasaMpannaH sabhApatiH // 20 // vAdisabhyAbhihitAvadhAraNakalahavyapohAdikaM cAsya karmma // 21 // sajigISuke'smin yAvatsabhyApekSaM sphUrto vaktavyam // // 22 // ubhayostattvanirNinISutve yAvattattvanirNayaM yAvat sphUrtti ca vAcyam // 23 // iti zrI devAcAryanirmite pramANanayatattvAlokAlaGkAre vAdinyAyanirNayonAmASTamaH paricchedaH // 8 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM pArzvanAthAya namaH pramANunayatatvalokAlaMkAra. prathama pariccheda. graMtha kartAnuM maMgaLa rAgadveSavijetAraM, jJAtAraM vizvavastunaH zakrapUjyaM girAmIzaM, tIrthezaM smRti mAnaye // 1 // artha:-rAga dveSane jItanAra, vizvavastune jANanAra, iMdra ne pUjya ne vANunA niyAmaka evA tIrthakaranuM huM smaraNa karuM chuM. ' vizeSArtha - dareka graMthakAra zAstranI zarUAtamAM maMgaLa kare che ane te maMgaLadvArA zAstranI nirvigha samApti mAnavAmAM Ave che. A nirvigha samAptimAM maMgaLadvArA thatuM puNya mUkhya kAraNa che. temaja ISTadevanI stutirUpa vyAkhyAna pravRti ziSyamAM utare te mATe maMgaLa karavAmAM Ave che. tathA ziSTAcAranA pAlana nimitte maMgaLa karavAmAM Ave che. A rIte maMgaLa karavAnA traNa kAraNe upasthita thAya che. A maMgaLa graMthakAranI pUjyamAM pUjya vyakti viSayaka hoya che. ane dareka pUjya vyakti potAnA guNadvArAja
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH pUjAya che ke je guNe maMgaLa karanAra vyakti tene saMpUrNa paNe Icchaka hoya. tevIja rIte je graMthakArane tIrthakaranuM maMgaLa karavAmAM kAMIpaNa kAraNa hoya te cAra atizayarUpaguNo prabhumAM rahela che teja che. ane e apAyApagamAtizaya, jJAnAtizaya, vAnazyAtizaya ne pUjAtizaya che. 1 rAgadveSane jItanAra ( pavitA) A padathI apAyApamAtizaya. 2 vizvavastune jANanAra (zAtA vizvavastunaH) A padathI prabhumAM rahela jJAnAtizaya jaNavyuM. 3 iMdrane pUjya ( rAja ) A padathI pUjAtizaya jaNAvyuM. 4 vANanA niyAmaka (nivAmAM ) A padathI prabhune vANyAtizaya jaNa. upakArI smaraNa--keIpaNuM sArI yA khoTI pravRttimAM pravRtta thanAra puruSa AgaLa te te pravRttine anusarato eka upakArIvarga ane bIje apakArI varga raju thAya che. tIrthakara ane gaNadharathI mAMDI potAnA guru paryatane tamAma varga graMthakArane upakArI varga che. ke je vage graMthakArane paraMparAthI uttama jAtanA graMthagya vicAra poSavAmAM madada karI che. ane te dareka vargamAM pUrve kahelA cAra atizayo apekSAe ekadezathI jarUra rahyA che. kAraNa ke teo paNa rAgadveSanA jItanAra, jJAnI, Idrane pUjya ane vANInA niyAmaka aMzata: jarUra che.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalo kAlaGkAraH 3 apakArI smaraNa:--graMthakAranA apakArI va e lakhI zakAya ke je vage vAstavika vicArAne seLaseLa karI nAkhavAthI janava ne vAstavika ane avAstavikanA bhAnamAM zakAzIla karI mukayAche. jethI karIne graMthakArane vAstavikane sAcArUpe ane avAstavikane khATArUpe samajAvavAnI jarUra paDe che. A banne graMthane anusarIneja upakArIne apakArI che. jema graMthakAra upakArI varganuM smaraNa kare che tevIja rIte apakArI varganuM smaraNa karavA paNa cukatA nathI. yajJayAgAdi vigere dareka kriyAmAM iMdrane pUjya mAnanAra bhaTTa, prabhAkara, kaNubhakSa, akSapAda kapila vigere che. jenuM smaraNa pUchyuM' e zabdathI kare che. devatAnA gurU terIke kahevAtA bRhaspati nAstikamatanA prarUpaka che. tenuM smaraNa 'ziAmIrA' padmathI kare che. kSaNavAdane svIkAranArA auddha matamAM vANInA prayAga saMbhave nahi kAraNake tee sarva vastu kSaNika mAne chene tethI arthakhAdha na ghaTI zakavAthI vANInI zAbhA nAza pAme che. (nA+i) eTale temanuM paNa smaraNa virAmoza' padmathI karyuM. ApaNA zvetA arAnA samagratattva mAnyA chatAM keTalIka khAkhatA kadAgrahathI nahi svIkAranArA digambarAnuM smaraNa (dveSa vinA-taAm ) ranadveSa vinetAraM e paTTathI karyuM. pUrve jaNAvyA te temaja bIjA aneka kuda nakAre tIrthanI zeAbhAnA nAza karanAra che mATe (totha++rAM) tIrtheza' e padathI sarve danakArA smaraNa thAya che.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja pramANanayatatvalokAlaGkAraH graMthaprayAjana-- pramANanayatatva vyavasthApanArtha idamupakramyate // 1 // artha:--pramANa ane nayanuM tAtvika svarUpa vyavasthita rIte samajAvavA A graMtha racavAnI zarUAta karavAmAM Ave che. vizeSA--prANI mAtranI pravRtimAM pramANa saMkaLAyela che. kAraNake dareka prANInuM ISTamAM pravRta thavuM ane aniSTathI aTakavuM temAM jarUra tete vastunA jJAna sivAya na banI zake. pachI bhale te vastunuM jJAna pratyakSathI thAya ke anumAna vigere koIpaNa pramANathI thAya paraMtu vastunA Adha jarUrI rahe che. vyAkaraNa zAstra vigerenA prayAgane icchApUrvaka janasamudAya anusaratA nathI. paraMtu janavathI khelAtA prayAgane vyAkaraNa zAstra vigerene anusaravuM paDe che. temaja janavaga paNa jANe ajANe vyAkaraNa prayAgane anusarIne vacana uccAre che. tevIja rIte prANIgaNathI anubhavAtA vAstavika ne avastAvika rIte vastunA Adha thAya che tene pRthakkaraNa karI vAstavikane sAcArUpe ane avAstavikane khATA rUpe nakkI karavuM teja pramANunuM kavya che. chatAM e viSaya upara judA judA matAMtara dekhAya che tenuM mUkhya kAraNa apekSA ke pRthakkaraNanI paddhati bheda che. eTale vastunA samasta prakAre vAstavika dha te pramANa. naya:svArtha vinAnAane kevaLa kalyANa IcchatA puruSAmAM paNa matabheda paDI jAya che te A nayane nahi svIkAravAnuMja
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vv pramANanayatatvalokAlaGkAraH pariNAma che. te nahiM svIkAravAmAM paNa mUkhya kAraNa hoya to Agraha apekSA bheda ke ajJAna. eka padArthanI be bAbato be purUSa barAbara jANe che chatAM te viSe banane AgrahI banI jAya che te nayamArgathI bhraSTa bane che ane temanuM jJAna kalezamaya bane che ane AvA AgrahanA vazathI ajJAnathI ke apekSA bhedathI judA judA dharmanA phAMTAo banavA saMbhava che. eTale jANelA padArthanA eka dharmanuM jJAna te naya. eTale abhiprAyabhedene pRthakkakaraNa karanArUM zAstra ne nayazAstra che. tatva-tatva eTale asAdhAraNa svarUpa. tatvane artha padArtha laIe te pramANa naya ne padArtha e traNane mATe A zAstra zarU karIe chIe ema barAbara ghaTI zake. paraMtu pramANa ke naya padArtharUpa prameya uparaja javAmAM Ave che kAraNake tenA vinA te ghaTI zake nahi mATe tatvane artha padArtha evo na laI zakAya. zAstranA prakAra-zAstranA be prakAra che eka artha sabaMdhI ane bIjuM zabda sabaMdhI. arthabodha uccAraNa karAte nathI tenuM bhAna te hRdayagataja hoya che. arthAta tenuM bIjuM nAma ata:zAstra. zabda tebahizAstra. ane je antarazAstra nuM kAraNa che. kAraNa ke prathama zabda bolAya che ane tyArabAda arthabodha thAya che. A bahiHzAstraja ahiM prAraMbhAya che ane zabdarUpa bahi:zAstra teja A graMthanuM mUkhya prayeAjana che. prajananA prakAra-prayeAjana be prakAranuM che. kartAnuM ne zrotAnuM. graMthakAranuM projana (pramAniyatatva cepana) pramANa ne nayanuM vyasthApana. zrotAnuM prajana te pramANane
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 pramANanayatatvalokAlaGkAraH nayanA nizcayanI icchA. A anne prayAjana kartA ane zrotA bannene iSTa che. abhidheya ane sabadha--pramANa ane nayanuM svarUpa e A zAstranuM abhidheya che te vAta 'pramALanayatattva' e zabdathI spaSTa jaNAya che. abhidheyanI sAthe zabdanA vAcca vAcaka sakha dha che te teA spaSTaja che. 'pramANanayatatva' e zabdathI pratyeAjana ane abhidheya banne kahevAya che. A rIte pahelA sUtramAM maMgaLa ane bIjAmAM abhidheya pratyeAjana ane saMkhapa anukha dha catuSTaya kahyuM. pramANanI vyAkhyA: svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam ||2|| artha :--peAtAnA svarUpanuM ne parapadAnuM nizcaya karAvanArUM eka jAtanuM jJAna te pramANa. vizeSA--chae danakArI pramANa mAne che. chatA tenu lakSaNa dareka daCnakAra judI judI rIte mAne che. chatAM darekane pAtAne jANanArUM te parane jaNAvanArU jJAna te lakSaNa svIkAryA sivAya chUTako nathI. A sUtra pramANunuM svarUpa batAve che. dareka mANasa koIpaNa padArtha nu jJAna meLave te pahelAM teNe te padArthanuM svarUpa jANavuM joie. ane jo teNe te padArthanuM vAstavika svarUpa jANyu na heAya teA te padArtha viSacaka tenuM uDuM jJAna paNa vAstavika na thAya. tevIja rIte judA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalo kAlaGkAraH khudA tatvagaveSaka puruSAe peAta peAtAnI buddhi anusAre prathama pramANanuM vAstavika svarUpa ApavAnA prayatna karyo che. te sa svarUpAnuM ekIkaraNa karI graMthakAre pramANanI jevI pravRti hAya te pramANe tenuM svarUpa batAvyuM che. kayA kayA tatvagaveSaka purUSA pAtAnA (AcAya nA ApelA) svarUpathI kayAM judA paDe che ane kaI mAnyatAthI judA paDe che. A sa vicAra karyo zIvAya pramANunuM zuddha svarUpa na banI zake mATe pote pramANunA svarUpamAM mukelA dareka zabdanI sACkatA kaI rIte che te jaNAve che. jee jJAnane pAtAneja jaNAvanArUM mAne che. ane jee paraneja jaNAvanArUM mAne che. te anne mATe sva ane para zabda mukI jaNAvyuM ke bannene jaNAvanAra te pramANu. ane je pramANane jANatA nathI tevA avyutpanna mANasane mATe pramALa'zabda vidheya che. je pramANa ane prameya annene ALave che tene mATe Akhu A sUtra mukI jaNAvyuM ke pramANa ane prameya anne che. svanI sArthakatA--jee pramANu paraneja jANe che paraMtu peAtAnA svarUpane nathI jANatuM tene jaNAvyuM ke pramANa peAtAne ane para paTTA bannene jANe che. parapadanI sArthakatA jeo spaSTa jaNAtA evA padmA'ne eLavIne jJAnAdvaitavAdane svIkAre che teone jaNAvyuM ke spaSTa jaNAtA evA padArthanA paNa nizcaya A jJAnadvArA thAya che kevaLa jJAnaja che ema nahi.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH vyavasAyipadanI sArthakatA-saMzaya, viparyaya ane adhyavasAya pramANa na banI zake temaja nirvikalpaka jJAnane pramANa mAnanAra bAddhamatane dura karavA nizcayavALuM (vyAvasayi) e pada mukI jaNAvyuM ke nizcayavALuM hoya teja pramANa che. jJAnapadanI sArthakatA-vastunuM pradhAnatAe vizeSanuM jANavuM te jJAna. AthI jenadarzana saMmata sattAmAtra gocara darzana ane naiyAyika saMmata. idriya ane arthanA sabaMdha rUpa sanika ane ajJAna tenA nirAvaraNa mATe "zAna pada mukayu, sUtranI sArthakatA-pramANanI vyAkhyA jeo atha8khyi hetu mApanuM vigere mAne che, te barAbara nathI te jaNAvavA mATe mukela che. eTale dareka zabdanI sArthakatA jaNAvI. vyavasAyi jJAnaM mALam AmAM jJAna zabdanI traNa sUtre dvArA sArthaktA jaNAve che - abhimatAnabhimatavastusvIkAratiraskAra kSamaMhi pramANamato jJAna mevedamiti // 3 // artha-Ista vastune svIkAra ane aniSTa vastunA tyAgamAM samartha pramANa che.ethI eka jAtanuM jJAna ja pramANa che. ISTa vastune svIkAra:-dareka prANI mAtranI pravRtti sukhanI IcchA hoya che. grAhya vastu te ISTa vastu tenA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH be prakAra mUkhyane gANu. darekane sukha e mUkhyapaNe grAhyA hoya che ane sukhanAM kAraNa paiso saMtAna vigere gANu abhimata che. aniSTa vastune tiraskAra -dareka mANasane anabhimata vastu tAjya hoya che. tenA be prakAra mUkhya ne gANa. darekane duHkha aniSTa hoya che ane tethI ja te tyAjya hoya che. ne tethI duHkha mUkhya abhimata che. duHkhanA kAraNa kaMTaka, nirdhanapaNuM e gaiANa anabhimata che. eTale abhimatane pamADanAra ane anabhimata ne tajAvanAra te pramANa. upalakSaNathI banethI jude je padArtha te upekSaNIyanI upekSAmAM samartha te paNa pramANa AthI saMnikarSa ane ajJAna pramANanI maryAdAmAM sAdhI zakAze nahi. teTalA mATe jJAna ja pramANu thaze pramANa jJAna ja che. kAraNa ke abhimatane svIkAra anabhimatane tiraskArane upekSaNayanI upekSAmAM samartha hevAthI teja banI zake che. naiyAyike padArtha ane IndriyanA saMga rUpa saMnikarSane pramANa mAne che. te bAbata upara graMthakAra kahe che ke pramANa jJAnarUpa che. saMnikarSAdika ajJAna pramANa na thaI zake te bAbata yuktithI siddha kare che - navai sannikarSAderajJAnasyaprAmANyumupapannaM tasyArthAntarasyeva svArthavyavasitA'sAdhakatamatvAt // 4 // artha--ajJAnarUpa sanikarSanuM pramANapaNuM vyAjabI nathI kAraNa ke te ajJAna svarUpa ghaTAdi padArthanI peThe potAnA
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH ane paranA nizcayamAM sAdhatama nathI ne te na hovAthI sanniAkarSa pramANa tarIke vyAjabI nathI. * vizeSArthaghaTapaTa vigere padArtha ajJAna rUpa che. tenuM potAnA ne paranA nizcayamAM sAdhakatamapaNuM nathI. teja rIte iMdriya ne arthanA saMgarUpa sannikarSa paNa pitAnA ane paranA nizcayamAM sAdhakatama nathI. ane sAdhakatama nahi hovAthI saMnikarSa pramANa nathI thaI zakato. je kAryamAM atyaMta upakArI kAraNa hoya tene sAdhakatama kahe che. , sannikarSa pramANa na bane teja vAta pharI yuktithI siddha kare che - nakhalavasya svanirNItau karaNatvaM stammAderivAcetanatvAt * nApyarthanizcitau sva nizcitAvakaraNasya kumbhAderiva tatrApyakaraNa vAta che 5 / atha-A sannikarSanuM pitAnA nirNayamAM karaNa paNuM nathI kAraNa ke staMbha vigerenI peThe acetana hevAthI temaja padArthanA nizcayamAM paNa karaNa nathI kAraNa ke je potAnA nizcayamAM kumbha vigerenI peThe akaraNarUpa hoya che te padArthamAM paNa akaraNa hoya che. A saMnikarSa potAnA nirNayamAM kAraNa nathI eTale saMniSTha pramANa na banI zake. pahelA sUtramAM ApelA "vyavasAyi" padanI sArthaktA sAbita kare che tad vyavasAyasvabhAvam , samAropaparipanthitvAt pramAvAs vA | 6
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatva lokAlaGkAraH a-te jJAna samAreApanuM virAdhI hAvAthI ne pramANapaNAnA svabhAvavALuM hAvAthI nizcayAtmaka svabhAvavALu che. : vizeSA-jaino paMca avayavavALA prayAganI mUkhyatA rAkhatA nathI. teo ' pakSahetuvacanAmAM pArthamanumAnamamupArAt' e sUtrathI pakSa ane hetu e bethIja anumAna thAya. tema ahiM sar vyavasAya svamAthuM' e pada pakSane jaNAve che. ane samAoparinthiyAt'ane 'pramALatvAt' e e pada judA judA hetu jaNAve che. eTale pramANu saMzaya viparyaya ane anadhyavasAya rUpa samAreApathI viparIta hAvAthI nizcaya svabhAvavALu che. temaja pramANapaNuM hAvAthI--vastunuM nizcayapaNuM hAvAthI nizcaya svabhAvavALuM che ema banne hetuo ekja vAta siddha kare che. dd ahiM aiddho nirvikalpaka pratyakSa mAne che te vAta * siddha nathI. kAraNa ke mANasa mAtranI pravRtti te te vastunA nizcaya sivAya thaI zake nahiM. ne je nizcaya vinA paNa pravRtti mAnIe te game temAM pravRtti thai javA saMbhava che mATe nirviSaka jJAna siddha thatuM nathI. samArApanI vyAkhyA-- atasmiMstadadhyavasAyaH samAropaH // 7 // a--je vastu tevA prakAranI na hoya temAM te prakAranA ni ya te samArApa. ApaNane jejAtanuM jJAna thAya te rIte jo te vastu na hAya--paNu khIjI rIte hAya-te te jJAnanuM nAma samArApa kahevAya che.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH samAro5 jJAnanA bheda - saviparyayasaMzayAnadhyavasAyabhedAt tredhA // 8 // artha---te (samAropa) viparyaya, saMzayane anadhyavasAya evA bhede karIne traNa prakAranuM che. have anukrame viparyaya. saMzaya, ne anadhyavasAyanuM svarUpa dekhADavuM joIe. prathama viparyaya dekhADe che- viparItaikakoTiniSTaGkanaM viparyayaH // 9 // kathA-"zuttiyAmitaM namati che. artha-judI rIte rahelA eka kaTine-vastunA eka aMzane-nizcaya te viparyaya 9. jemake chIpamAM A cAMdI che evuM jJAna te viparyaya 10. cAMdI rUpe nahiM evI chIpamAM rUpuM che evuM je pratyakSa jJAna thAya te pratyakSa viparyaya. A sUtra udAharaNa sUtra che tethI bIjA tene anusaratAM pILe zaMkha vigere jJAne paNa pratyakSa viparyaya kahevAya. teja pramANe dhULanA goTane brAntithI dhUmADe mAnI je agninuM jJAna karavAmAM Ave te anumAna viparyaya teja pramANe bIjA pramANene paNa viparyaya thaI zake. saMzaya svarUpa - sAdhakabAdhakapramANAbhAvAdanavasthitA'nekakoTisaMsparzijJAnaM siMcAya che ?? ' arthasAdhaka ke bAdhaka pramANunA abhAvathI ane nizcita aneka keTine-vastunA aneka aMzane sparzanAruM jJAna te saMzaya.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH 3 vizeSA padArtha mAtramAM aneka dharma hoya che paraMtu padArthanA vyapadeza koIpaNa eka viziSTa dharma dvArA thAya che. je padArthanA kAipaNa eka viziSTa aMzane sAdhaka pramANa paNa na heAya ane bAdhaka pramANa paNa na hAya tethI tenA aneka aMzane jJAna sparze te saMzaya. sAdhaka hAyatA vidhirUpa nizcaya thAya ane khAdhaka hAya te niSedharUpa nizcaya thAya. te enA na heAvAthI saMzaya thAya che saMzayanuM udAharaNa:-- yathA'yaM sthANurvA puruSovA // 12 // ajemake A sthANu staMbha che ke puruSa che. vizeSA-rAtri uThela mANasa sAme stabdha ubhA rahela mANasane joI vicAre ke A thAMbhaleA haze ke puruSa, kAraNa ke tene hajI emAMthI ekene sAdhaka ke niSedhaka jJAna thayuM nathI. A saMzaya pratyakSa sakhaMdhI che. tevAja parAkSa viSaya pazu saMzaya thAya jemake, zIMgaDu mAtra dekhavAthI vicAre ke gAya haze ke gavaya. te parAkSa viSayaka saMzaya che. anayyavasAya svarUpaH kimityA locanamAtramanadhyavasAyaH // 13 // a-- kaiMka ' e zabdathI jaNAtu Alecana- sAmAnyajJAna mAtra te anadhyavasAya. vizeSA--A vAstavika rIte samAropa nathI kAraNa ke AmAM viparIta bhAna thatuM nathI paraMtu AmAM spaSTa nizcita jJAna nahiM thatuM hAvAthI tene upacArathI samAreApa Dhela che. kAraNa
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH ke samApanuM nimitta "yathArtha bhAna na thavuM te ahiM che mATe upacArathI samAropa che. A saMzaya viparyaya ane adhyavasAya traNe jJAna nathI, kAraNa ke temanAmAM svaparane nizcaya nathI tethI AmAM jJAnanuM svarUpa barAbara ghaTI zakatuM nathI mATe pramANa na thaI zake. te prakAranI vastu na hoya temAM tevA prakAranuM bhAna tene samArepa kahe che A lakSaNa viparyayamAM te jarUra che. ane te spaSTa jaNAya che. jyAre saMzayamAM paNa purUSa vigere padArtho je vAstavika che tenI aMdara tethI viparIta aneka anizcita keTIonuM bhAna karavAmAM Ave che. eTalA mATe temAM paNa samApa lakSaNa to jarUra rahela che. Aja pramANe anadhyavasAyamAM paNa vastune yathArtha baMdha hoya te prakAre bedha nizcita na thato hovAthI samArepa che. samArepamAM peTA vibhAga tarIke rahelA viparyayamAM eka viparIta kaTine nizcaya hoya che jyAre saMzaya ane anadhyavasAya banemAM eke keTIne nizcaya nathI chatAM banne judAM hevAnuM ekaja kAraNa che ke saMzaya aneka koTine sparzanAra che jyAre anadhyavasAya sarvathA eke keTine spazanAra nathI. A rIte ATha sUtro dvArA vyavasAyi padanI jarUra che te vAta siddha karI je A na mukavAmAM AvyuM hatuM te svapallA pramANam' evuM sUtra banAvavuM paData ane tema banAvatAM bAddha saMmata darzana-nirvikalapakajJAna ane prabhAkara
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvalokAlaGkAra saMmata viparyaya, saMzaya ane adhyavasAya vigere pramANe banI jAta. ane pramANu dvArA ISTanI pravRti ne aniSTanI nivRti je thAya che te A pramANe dvArA nahiM banI zake mATe . vyavasAyi padanI khAsa jarUra che, ne e nizcaya vinA paNa mANasa ISTa ke aniSTamAM pravarte te jagatane vyavahAra nabhI na zake. anadhyavasAya udAharaNa:__ythaagcchttRnnsprsh jJAnam // 14 // artha-jemake kaI sthaLe janArane ghAsanA sparzanuM jJAna. te adhyavasAya. vizeSArtha-janAra jJAtAne bIjI jagyAe citta rakta hovAthI AvI jAtanI A nAmavALI meM vastu joI evuM bhAna na thAya paraMtu kAMIka meM joyuM evuM je bhAna te pratyakSa viSayaka anadhyavasAya jANave. tevI ja rIte pakSaviSayaka paNa anadhyavasAya paNa thaI zake jemake, gaLe daDI mAtra dekhavAthI nAlikeradvIpa vAsI vicAre ke kayuM prANI haze te parokSa viSayaka anadhyavasAya jANa. A rIte pramANunA sUtramAM mukelA calaci padanI sArthakatA jaNAvI siddha karyuM che. prabhAkarasaMmata viparItajJAna, ane bauddhasaMmata nirvikalpakajJAna pramANa na banI zake. pramANanI vyAkhyAmAM AvelA "" padanI sArthakatA- jJAnAvinyortha : // 6 . artha-jJAna thakI bIje padArtha te para. akelA jAya jANaze. A
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvalokAlaGkAra ' vizeSArtha-jeo jJAna sivAya koIpaNa padArtha nathI mAnatA tene teo jaNAve che ke jJAna sivAya je je vastu jaNAya che te badhI para che, keTalAka leke jJAnAzvetaja svIkAre che tene mATe kahe che ke jJAna keIpaNa vastune viSaya karanAra hovuM joIe, ane je potAnA svarUpa sivAya je je padArthone te viSaya kare che te para che. je paNa jagatamAM padArtha nathI ane kevaLa jJAna ja che ema mAnIe te mA sanI zubhAzubhamAM pravRtti, kriyAnuSThAna, uccanIcane vyavahAra vigere ghaTI na zake. ane je "zabda na mAnavAmAM Ave te "vacevari jJA pramANam' evuM sUtra bane ane pratyakSa dekhAtA jJAnathI sAdhavA gya vastune abhAva siddha thatAM jJAna niSkriya bane. mATe jJAna je bAhya padArthone sAdhe che te para che. A jJAna pitAnA svarUpane ane padArtha banene sAdhanuM najare paDe che mATe jJAna sva ane panizcAyaka che. pramANanI vyAkhyAmAM AvelA " caci padanI sArthakatA svasyavyavasAyaH svAbhimukhyena prakAzanam , bAhyasyeva tadAbhimukhyena, karikalabhakamahamAtmanA jAnAmi // 16 // arthajema bAhya padArthonA anubhavavaDe je jJAna thAya te bAhya nizcaya. teja pramANe potAnI taraphanA anubhavavaDe AMtara prakAza thAya tene sva nizcaya kahe che-jemake hAthInA baccAne huM AtmAvaDe jANuM chuM. vizeSArtha-jeo ema mAne che ke jJAna pitAne nathI jANatuM paraMtu parane jANe che kAraNa ke jJAna AtmA rUpa che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ rane sAthe ApaNe AtmAmAM potAnA sara pramANanayatattvalokAlaGkAraH ne jJAna pitAne jANe te sakriya thAya paraMtu AtmAmAM kiyAne virodha che tene jaNAvyuM ke jema ApaNe ghaTa vigere padArthanA jJAnamAM ghaTa vigerene sAdhya rAkhI tenI sanmukhatAe bhAna karIe chIe tema jJAnane pitAne sAdhya rAkhI tenI sanmukhatAe ApaNane bhAna thAya che. "hAthInA baccAne huM AtmAvaDe jANuM chuM. temAM AtmAvaDe jANuM chuM te jJAna svavyavasAyi che. jJAna svanizcaya vALuM ja che. te vAta pharI daSTAnta ApI sAbIta kare che- kaH khalu jJAnasyAlambanaM bAhyaM pratibhAtamabhimanyamAnastadapi tatpakAraM nAbhimanyeta mihirAlokavat // 17 // artha-jema giri nagara vigere sUryanA prakAzanA viSaya che ne tethI teo che ema jJAta mAnanAra purUSa sUryanA prakAzane paNa jJAta mAne che. tevI rIte karyo purUSa jJAnanA bAhya viSaya ghaTa vigerene pratibhAta mAnyA chatAM jJAnane te prakAranuM pratibhAta na mAne? vizeSArtha-je padArtha bIjAne jaNAve che te padArtha jarUra pitAne paNa jaNAve che. sUryane prakAza parane jaNAve che ne pitAne paNa jaNAve che. tevI ja rIte jJAna paNa pitAne ane parane jaNAve che. je je padArtho jagatamAM ApaNe sthULa draSTie joIe chIe te paNa pitAne jaNAvyA sivAya parane jaNAvatA nathI. te A jJAna pitAnA svarUpane na jANe te pachI parane kaI rIte jaNAvI zake. je ApaNe jJAna svane nathI jANatuM ema mA
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pramANanayatattvalokAlaGkAraH nIe te "pracAra zAnuM pramA" evuM aniSTa sUtra bane ane je jJAnanA peTA bhede vigere paDe che te badhuM niSphaLa thAya. paraMtu tema banatuM nathI mATe jJAna potAne ane para bannene jANe che. pramANunA lakSaNamAM AvelA sva, ghara, vyavasAya zani vigerenI sArthakatA sUtro dvArA samajAvI. have pramANunA prAmANya svarUpa dharmane jaNAve che - jJAnasya prameyAvyabhicAritvaM prAmANyam // 18 // artha-prameya je ghaTa paTAdi padArtha tenI sAthe jJAnanuM avyabhicArapaNuM-niyata sAthe rahevuM te pramANunuM prAmapatha che. prasaMge prAmA paNa jaNAve che tavitarakAmAkhya che artha-prameya ghaTAdi artha tenI sAthe jJAnanuM vyabhicArapaNuM eTale jJAnanuM aniyata sAthe rahevuM te apramANya che. vizeSArtha-prameya be prakAranAM che. eka svarUpa ane bIjuM para rUpa che. temAM jJAnanA pitAnA svarUpamAM vyabhicAra hAyaja nahiM. paraMtu vyabhicArato mAtra parane viSe jANavo. tethI sarva jJAna potAnI apekSAe pramANa che. ane bAhya padArthanI apekSAe pramANa paNa che ane apramANa paNa che. prAmANyAprAmANyanI utpatti ane jJAtinI paddhati- tadubhayamutpattau parata eva jJaptItu svataH paratazcaH // 20 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvalokAlaGkAraH 19 artha:-jJAnaniSTha pramANya ane apramANya bane utpattimAM te parathI thAya che. ane nizcayamAM parathI ane svathI thAya che. ' vizeSArtha-prAmANya ane apramANya e bane utpanna thatAM te jJAnanA kAraNanI aMdara rahelA guNa ane doSa jeIne parathI hoya che. paraMtu je abhyAsa dazA hoya to AjJapti-jJAna padArtha sAthe vyabhicAri che ke avyabhicArI che. e pramANe aprAmANya ke pramANyano nizcayavidhAyaka ke niSedhaka jJAnanI apekSA vinA utpanna thatuM svathI ja thAya che. paraMtu ananyAsadazA hoya te paranI apekSAthI prAmANya apramANya nizcaya thAya che. tyAre parata: kahevAya che. | mImAMsaka pramANamAM pramANyanI utpatti svathIja mAne che te tenI puSTimAM jaNAve che ke jJAna sAmAnyanI utpattimAM je sAmagrInI jarUra rahe che tethI kAMI navIna sAmagrI pramANanA prAmaNyamAM apekSita nahi hovAthI pramA nuM pramANya svathIja che. ane aprAmANya utpatti te jenI peThe teo paNa parata: svIkAre che. jaino pramANenA pramANyanI utpatti parathI ja mAne che teo mImAMsakone uttara ApatAM jaNAve che ke "saMzaya vigere mithyAjJAnamAM ane satya jJAnamAM paNa jJAna sAmAnya sAmagrI te jarUra che chatAM te mithyAjJAne apramANa che ane satyajJAna pramANa che. eTale siddha thAya che ke sAcAM ane beTAM bane jJAnamAM jJAna sAmagrI te sarakhI hoya che. chatAM saMzaya vigere jJAnamAM bIjA deze dvArA te apramANu utpanna thAya che
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 pramANanayatatvalokAlaGkAra. te vAta mImAMsako svIkAre che teja pramANe teoe jJAna sAmagrI sivAya bIjAM paNa apramANanI peThe pramANutAne utpAdaka kAraNe mAnavAM joIe ane te spaSTatA vigere guNe hAI zake. eTale pramANenI pramANyinI utpattiparathIja che te siddha thAya che. pramANanA pramANya ane aprAmaNyanI jJapti te abhyAsadazAmAM svathI ane anAbhyAsadazAmAM parathI thAya che. je vastu vAraMvAra paricita hoya tene abhyAsa dazA kahevAmAM Ave che. ne jene paricaya vAraMvAra na thAya tene anabhyAsadazA kahevAmAM Ave che. je je sAmagrI dvArA jJAna utpanna thAya che tene teja sAmagrI dvArA e jJAnamAM rahenAra prAmANyanuM bhAna thAya te tene svata: kahevAmAM Ave che. ane jyAM AgaLa jJAnane utpAdaka kAraNe sivAya bIjAM adhika kAraNe dvArA prAmANyanuM jJAna thAya tene parata: kahevAmAM Ave che. dAkhalA tarIke vAraMvAra paricita evA jaLanA svarUpanuM jJAna thAya te ja vakhate tenI aMdara rahelA prAmANyanuM paNa jJAna thAya che. eTale "mane pANInuM jJAna thayuM che teja vakhate A mAruM jJAna sAcuM che te prAmANya paNa tarataja jaNAya che. je tarataja prAmANya na mAnIe te mANasanI pravRti te jANatAnI sAthe temAM thAya che te na thavI joIe. abhyAsadazAmAM "mane pANInuM jJAna thayuM e pramANe nirNaya thayA chatAM paNa tenI aMdara rahelA prAmANyane nirNaya bIjA kAraNe dvArA ja thAya che. ane jo tema na
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 21 mAnIe te jJAna thayA pachI paNa temAM ghaNIvAra judI judI jAtanI zaMkAo thAya che te na thavI joIe. paraMtu jaLa jJAna thayA pachI paNa A jene huM jaLa mAnuM chuM te jaLa che ke mRgatRNikA che vigere sandaha thAya che, ane te sadeha ThaDe pavana vigere bAhA kAraNe dvArA dUra thavAthI jaLane nizcaya karI mANasa jaLanI pravRtimAM pravarte che. te parata: pramANya che. teja pramANe sarakhA pramANaparIkSA. pramANAdiSTasaMsiddhiranyathAtiprasaMgataH pramANyaM tu svataH siddhamabhyAsAtparato'nyathA // A rIte Akho paricacheda vaparavyavasAyizA prAma tenI vyAkhyArUpe che. ne AkhAe paricachedamAM ekeka zabda na mukavAthI ze zo vAMdho Ave te vAta spaSTa karI pramANanuM sArvopari zuddha anubhUta lakSaNa Aja ghaTI zake che te sUtre dvArA:siddha karI batAvyuM. A rIte "pitAnA svarUpane ane parapadArthane jaNAvanAruM jJAna te pramANa" A lakSaNa saMpUrNa pratyakSa ane, pakSa bhedemAM samAyeluM che temaja apramANu iMdriya vigeremAM A lakSaNa jarApaNa ghaTI zakatuM nathI. A rIte A taddana zuddha lakSaNa che. .
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH // atha dvitIya paricchelaH // bIjo pariccheda. pratyakSa pramANa vicAra, pramANunI saMkhyA tadvibhedaM pratyakSaM ca parokSaM ca // 1 // a:--te pramANa pratyakSa ane parAkSa emae bhede che, vizeSA:dareka padArtha mAtranuM varNana lakSaNa ane vidhAna dvArA thAya che, tema pahelA paricchedamAM pramANunuM lakSaNu khatAvyuM have tenA bhedA batAve che. pratyakSaH--je jJAna IMdriyanI AdhInatAthI utpanna thAya te pratyakSa. AlakSaNu sAMvyavahArika pratyakSane ghaTI zake che. paraMtu pAramArthika pratyakSanI vyAkhyA vakhate akSa nA artha jIva2 laIe eTale Indriya vinA jIvanIja sAnidhyatAthI je khAdha te pratyakSa ema lakSaNa ghaTI zake che. A sUtramAM be cAra mukavAthI jaNAvyuM che ke pratyakSa ane parAkSa e bannemAM prAmANya sarakhuM ja che kAraNa ke abhimatanA svIkAra ane anabhimatanA tiraskAra e banne 1. indriyanI AdhInatAthI je utpanna thAya te pratyakSa' AtapuruSa samAsa che. avyayIbhAva nathI. 2. jue nyAyadIpIkA pRSTa 42 skvoti vyAmoti jJAnAtotykss AtmA tanmAtrApekSotpattikaM pratyakSam jue nyAyAvatAra pRSTha 95 akSatro navaparyAyastatathAAM prativartate iti pratyakSam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH 22 phaLa pratyakSanI jema pakSathI thatAM dekhIe chIe. pramAviSayaka anyanI mAnyatA - 1. nAstiko--kevaLa eka pratyakSaja pramANa mAne che. 2. aizke-pratyakSa ane anumAna e be pramANa mAne che. 3. niyAyika-pratyakSa, anumAna, upamAna ne zAbda cAra mAne che. 4. mImAMsaka-pratyakSa, anumAna, upamAna, arthopatti, ne abhAva mAne che. 5. vaizeSikaH-pratyakSa, anumAnane zAbda pramANa mAne che. A badhA bhede vAstavika rIte pratyakSa ane parekSamAM samAI jAya che. jagatamAM vastumAtrane be be rIte thato jovAya che. ekamAM vastune yathAtathya bodha paranI apekSA vinA thAya che. jyAre bIjAmAM vastune yathAtathya aspaSTa baMdha paranI apekSA dvArA karavAmAM Ave che. A be zIvAya vastune bodha kaI trIjI rIte nathI thato mATeja tenA bIjA judA bheda pADavAmAM nathI AvyA. padArthamAtranA judA judA bhedo tyAreja pADavAmAM Ave ke dareka bhedanuM svarUpa keIpaNa rIte khAsa viziSTa eTale 3. cArvAko'dhyakSamekaM sugatakaNabhujau sAnumAnaM sazAbda tataM pAramarSaH sahitamupamayA tattrayaM cAkSapAdaH / arthApatyA prabhAkRdvadati canikhilaM manyate bhaTTaetat sAmAvaM dve pramANe jinapatisamaye spaSTato'spaSTatazca // ratnAkarAvatArikA pRSTha. 121.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 pramANanayatattvalokAlaGkAraH judA prakAranuM hoya. paraMtu anumAna, pratyabhijJAna vigere darekamAM pakSa lakSaNa samAyeluM hovAthI tenA judA bhede pADavAmAM nathI AvyA. paraMtu pakSa pramANamAM ja samAvavAmAM AvyA che. pratyakSa pramANunuM lakSaNa spaSTa pratyakSama || 2 | artha spaSTajJAna te pratyakSa. A lakSaNa artha che. vizeSArtha-pakSa pramANamAM thate bedha bIjAnI apekSA rAkhe che mATe aspaSTa che. jyAre pratyakSa pramANanI nirmalatA ApaNe keIpaNa apekSA vinA spaSTa anubhavIe chIe. mATe te spaSTa che. - kaI paNa bALakane tenA pitA zabdo dvArA agninuM bhAna karAve tyAre tene agninI amuka jAMkhI thAya che. tyArabAda tene bIjo puruSa dhumADo nIkaLato hoya tevuM sthAna batAve tyAre tene agninuM viziSTa bhAna thAya che. ane chevaTe kaI tIje agni sAkSAt lAvI tenI AgaLa raju kare tyAre tene vizeSa bhAna thAya che. A traNe jJAnamAM chelluM jJAna tene spaSTa agnine bedha karAve che. A chellA bedhathI thayeluM jJAna tene te te vastumAM spaSTa dere che. spaSTatva nirUpaNa- anumAnAdhAdhikyena vizeSaprakAzanaM spaSTatvam // 3 // artha--anumAna vigere pramANethI adhikatA e vizeSa che te spaSTatva.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvalokAlaGkAra. 2 pratyakSanA prakAra - tadviprakAraM sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca // 4 // artha-te pratyakSajJAna be prakAranuM che. eka sAMvyavahArika ane bIjuM pAramArthika vizeSArtha-bacavacavAri zAnuM pramANa" A pramANunuM sAmAnya lakSaNa jaNAvyuM hatuM. paraMtu pratyakSanA vizeSa lakSaNa mATe "paSTa kAm' mukI pratyakSanuM vizeSa lakSaNa karyuM. A spaSTajJAnanA paNa be bheda thAya che. eka vyavahAra gya spaSTajJAna thAya che. ane bIjuM tenuM yathAta svarUpa batAvanAra pAramArthika pratyakSa thAya che. mATe sAMvyavahArika ane pAramArthika evA be bheda paDe che. A sAMvyavahArika pratyakSa matijJAnano eka piTAvibhAga che. ane je matijJAnanuM svarUpa, umAsvAtisvAmIjI tattvArthamAM mati ratiH prasaMzA citta Sanivo phatyanattA sU 13" e sUtra dvArA darzAve che. emaja teja sUtramAM rahelA ati zabdathI teo jaNAve che ke AnI dvArA jagatane pravRtti ane nivRttirUpa vyavahAra cAle che mATe A matijJAnaja sAMvyavahArika pratyakSa che. A sAMvyavahArika pratyakSamAM thoDI nirmalatA thAya che. mATe pratyakSa che. nahiMtara vastutaH parokSaja che. sAMvyavahArika-cakSu vigere bAhya IdriyenI apekSAthI ISTamAM pravRtirUpa ane aniSTamAM nivRtirUpa muzkelI vinA jenAthI jJAna thAya te sAMvyavahArika
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH pAramArthika-iMdriya ke mananI apekSA vinA A tmAnI sAnidhyathI je jJAna thAya te pAramArthika. sAMvyavahArikanA bheda- tatrAdhaM dvividhamindriyanibandhanamanindriyanibandhanaM ca // 5 // artha-temAM paheluM sAMvyavahArika jJAna te be prakAranuM che. eka IdriyathI utpanna thanAruM ne bIju aniyithI (manathI) utpanna thanAruM che. 4. sparzendriya, rasendriya, ghrANendriya, cakSurendriya ane zrotendriya e pAMca Idiye che ane te anukrame sparza rasa gabdha rUpa ane zabdane grahaNa karanAra che. A Indriya dravya ane bhAva ema be bhede che. bendriya nAma karmanA udayanA nimittavALI che. ane bhAvendriya jJAnAvaraNa darzanAvaraNane varyAntarAyanA kSayopazamanI apekSAvALI che. * mAtra sparzendriya pRthvI vanaspati vigerene hoya che. sparzendriya ane rasendriya kRmi zaMkha chIpa vigerene hoya che. sparzana rasana ane ghANa. kIDI kathuA vagerene heya che. sparzana rasana ghANa cakSu ane zrotra bhamrara mAMkhI vIMchI vigerene hoya che. ane pAMce Indriyo manuSya tiryaMca deva nAraka vigerene hoya che. dravyendriya ane bhAvaeNndriya te darekanA be be bheda che. nivRtti ane upakaraNa e dravyendriyanA bheda che. labdhi ane upayoga e bhAvaeNndriyanA bheda che. nivRtti dravyendriya ene kahevAmAM Ave che ke je pAMce indriyanI bahAranA AkAra ane masuranI dALa kadambanA puSpa che aMdaranA AkAra vigere che, ne te banne puDjhaLarUpe ja che. ane upakaraNa dravyendriya te zaktirUpe che. jJAnAvaraNa karmanA kSapazadvArA je AtmAmAM zakita utpanna thAya che tene labdhi bhAndriya kahe che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattva lokAlaGkAraH 27 vizeSA--A vyavahArayeAgya jJAna paNa e bhede thAya che. kAraNake eka jJAnamAM IMdriyanI khAsa mUkhyatA che. jyAre khIjAmAM mana mUkhya che. padArtha ane IMdriyanA saMbadha thayA chatAM paNa mananA upayAga vinA jJAna thatuM nathI mATe iMdriya nibandhana ane anindriya nibandhana e be bheda nakAmA che paraMtu anindriya nimandhana ekaja joie. ema zakA thAya paraMtu tenA khulAsA karatAM jaNAvavuM joie ke mana tA iMdriyajJAnamAM ane anindraya jJAnamAM bannemAM kAraNa che eTale sAdhAraNa kAraNu ane A zakita kArya karavAmAM sAdhanarUpe yeAjAya tyAre je pariNAma thAya tene bhAvendriya kahe che. 5. anindriya te mana. A mana sa ane grahaNa karanAra hAya che ne tenA paNa e bheda che. dravya ane bhAva. je puddagalo dravyamanapaNAe pariName te dravyamana. te jJAnAvaraNu karmonA yApazamadrArA je AtmAmAM labdhi pedA thAya te bhAvamana che. A mana mati ane zruta jJAnane saMpUrNa viSaya karanAra che. A viSayaka sarakhAve| pramANa mImAMsA parata anya pa zabda grahaNalakSaNAni sparzana rasana ghrANa cakSuH zretrANIndriyANi dravya bhAvabhedAni // 1-1-2 dravyendriyaM niyatAkArAH pudgalAH bhAvendriyaM labdhyupayogau sarvArthagrahaNaM manaH // zrutamanindrithasya // kRmi pipIlikA bhramara manuSyAdInAmekaikavRddhAni // 222 -2-24 2-20 2-22 tattvArtha 2-26 tatvArthe
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pramANanayatattvalokAlaGkAraH che, paNa Idriye te IdriyajJAnamAM ja kAraNa che mATe te asAdhAraNa kAraNa che ke je asAdhAraNa kAraNa hoya tethI ja tene vyapadeza thavo joIe. - keIpaNa kArya kAraNa vinA banI zake nahiM pachI bhale te kAryamAM upAdAna, nimitta ke koIpaNa kAraNa hoya. ane je A kAraNenuM vyavasthita sAcuM bhAna na karavAmAM Ave te Icchita kAryane bodha thave asaMbhavita che. tevI ja rIte vyavahAra egya pratyakSa thavAmAM che. draye mUkhya kAraNa che. mATe tenA svarUpane ne mAnyatAne prathama nirNaya kare joIe A iMdriya viSe judA judA tatvagaSaka puruSomAM judA judA mata che. ane A idri vAstavika rIte nimitta kAraNa che, upAdAnakaraNa te jJAnane kSayapazama che. have A iMdriya vastuno baMdha karavAmAM kaI rIte kAraNa che te upara judA judA darzanakArane mata jaNAve che. 1 naiyAyike cakSune prApyakArI ane bAkInI aprApya kArI mAne che. ane baddho zrotra ane cakSu aprApyakArI ane bAkInI prAkArI mAne che. jene cakSune aprApyakArI ane bAkInIne prAkArI mAne che. paNa AnuM vistRta svarUpa vAdasthaLanA vibhAgamAM carcavAmAM Avaze. have sAMvyavahArikanA bane bhedanA peTA bhedo jaNAve che - etad dvitayamavagrahehApAyadhAraNAbhedAdekazazcaturvikalpam 6 artha-pUrvokta Idriya nibandhana ane anindriya
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvalokAlaGkAraH 29 vagraha ihora tarIke amANa nathI ane AvyuM nibandhana jJAna ane dareka avagraha IhA apAya ane dhAraNuM e cAra bhedathI cAra cAra prakAranuM che. ' vizeSArtha -A Idriya ane manathI thatuM vyavahAra rogya jJAna vAraMvAra paricita hovAthI bheda nathI lAgatuM, chatAM chellAmAM chelluM vyavahAra egya jJAna thAya tyAM sudhI temAM cha prakAranA svarUpe thAya che. ane teneja darzana avagraha saMzaya IhA apAya ane dhAraNa kahevAmAM Ave che. chatAM darzana ane saMzaya jJAnanI kaTimAM samAtuM nahovAthI tene choDI avagraha IhA apAya ane dhAraNuM e cAra bhedeneja vyavahAra gya jJAnanA peTA bheda tarIke pADavAmAM AvyA che paraMtu darzana nizcayAtmaka na hovAthI jJAna-pramANu nathI ane saMzaya samApa hovAthI pramANa nathI. e pramANe svIkAvAmAM AvyuM che. have prathama avagrahanuM svarUpa kahe che. avagrahanuM lakSaNa viSayaviSayisanipAtAntarasamudabhUtasattAmAtragocaradarzanAjjAtamAdhamavAntarasAmAnyAkAraviziSTavastugrahaNamavagrahaH // 7 // artha -(sAmAnya ane vizeSAtmaka) padArtha ane cakSu vigere viSayIne brAntine utpanna na kare tevI rIte anukula sabaMdha ( gya dezamAM rahevuM) thayA pachI tarataja utpanna thanAra, sattA mAtrane viSaya karanAra darzanathI-nirAkAra bodhathI, utpanna pahelu avAntara sAmAnyayukta vastunuM jJAna te avagraha.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSArtha--keIpaNa jJAna karanAra puruSane prathama sAmAnya ne vizeSAtmaka ghaTa padArtha ane cakSune nipAta thAya. tyArabAda "che evuM sattAmAtra darzana-jJAna thAya. ane tyArapachI sarvajAtinI apekSAe adhika dezamAM rahenAra sattA sAmAnyathI avAntara sAmAnya (nyunadezavRtti) ghaTatyAdi vizeSayukta padArthanuM jJAna thAya te avagraha. eTale (che) e bhAna karatAM kAMIka vizeSa bhAna. IhAnuM lakSaNa: avagRhItArthavizeSAkAkSaNamIhA // 8 // artha-pUrvokta avagraha jJAnathI grahaNa karelA padArtha saMbaMdhI vizeSa AkAMkSA te IhA. vizeSa -pUrvokta avagrahathI grahaNa karela ghaTAdi padArtha tenI vizeSanI IcchA te IhA jemake gujarAtane haze ke anya dezane AvuM je bhAna te saMzaya, ane tyArabAda keTalAka kAraNe dvArA vicAravAmAM Ave ke gujarAtane have joIe te IhA. avAyanuM lakSaNa - phitavopaniyovAi che ? .. artha -IhAthI viSaya karelA padArthanA vizeSa yathArtha nirNayane avAya. vizeSa:-hAthI jANela padArthane nizcaya karavAmAM Ave jemake A gujarAtane ja che. e nirNaya te avAya. dhAraNAnuM lakSaNa
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvalokAlaGkAra. saeva dRDhatamAvasthApanno dhAraNA // 10 // aH--teja avAya atyaMta nizcita avasthAne pAme tyAre dhAraNA kahevAya. 31 vizeSa--kAIpaNa jJAna keTalAka kALa sudhI TakI rahe ane pachI kAlAntaramAM smaraNane ceAgya ane te dhAraNA. ihA ane saMzayanuM tAratamyaH-- saMzayapUrvakatvAdIhAyAH saMzayayAdbhedaH // 11 // aH --ihArUpa jJAna saMzayapUrvaka thatuM hAvAthI ihAnA saMzayathI bheda che. vizeSa--A haze ke e haze ema aneka keTine sparzanArUM jJAna te saMzaya che para`tu IhA jJAnatA A amuka hAvuM joIe ema vastunA yathArthajJAnanI sanmukhatA e vastunA eka aMza pratye A IhA jJAna thAya che. mATe saMzaya 'hAnI pUrva avasthA che. arthAt saMzaya e IhAnA hetu che. A rIte kAipaNa vyavahAra cAgya jJAnanA cAra bhedo paDI zake che. ane te bheda pADavAmAM dareka dareka jJAnanuM svarUpa, viSaya ane utpattinI bhinnatA e mUkhya che. darzanAdikanA nAmabhedanI sArthakatAH-- kathacidabhede'pi pariNAmavizeSAdeSAM vyapadeza eH // 2 // a:--pUrvokta darzanArdikanA kathaMci abheda chatAM darekamAM pariNAma vizeSa ( svarUpa vizeSa ) bhinna hAvAthI emanA nAmanA judA judA nirdeza che. --
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvalokALaGkAra. vizeSa:--drabyArthika nayanI apekSAe eka jIva dravyamAM tAdAtmya sakhaMdhathI darzana, avagraha vagere nAnA thAya che. mATe abheda che, ane paryAyArthika nayanI apekSAe darzananA viSaya ane svarUpa ane avagrahanA viSaya ane svarUpa nRdu hAvAthI bheda che. mATe nAmoDha yukta che. A rIte temanA bheda ane abheda saMgata che. daza nAdikanAM bhedanAM kAraNAH-- anAmastyesA pyutpAdyamAnattvenAsaMGkIrNasvabhAvatayAnubhUya mAnatvAdapUrvA pUrvavastuparyAyaprakAzakatvAt krmbhaavitvaashcaitevyniyinta kRti / / 13 / / a--ekI sAthe utpanna thatAM hAvAthI tathA paraspara bhinna svabhAvavALAM terIke anubhavAtAM hAvAthI tathA navIna navIna vastunA paryAyAne jaNAvanArAM hAvAthI ane kramasara thatAM hAvAthI darzIna vigere paraspara bhinna svarUpavALAM che. vizeSA--judu judu svarUpa heAvAthI darzana vigerene svarUpabheda. navIna navIna vastunA paryAyAne jaNAvatA heAvAthI paryAyabheda, krame thatAM hAvAthI utpatti bheda. A rIte A cArenA paraspara bheda siddha thAya che. danAdi kramanA nizcaya kramo'pyamISAmayameva tathaivasaMvedanAdevaM kramAvirbhUta nijakarmakSayopazamajanyatvAt // 14 // a--danArdikanA kramapaNu eja che. kAraNake teja pramANe anubhava thAya che tathA teja krame peAtAnA karmInA kSayApazama pragaTa thAya che tethI danArdikanA te krama che. 32 ---
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 : pramApanayavakhAlIkAlaGkAraH vizeSArtha-jevA kramethI kAraNe utpanna thAya tevAja krame kArya utpanna thAya che. karmanA kSapazamarUpa darzana avajhahanuM kAraNa A rIte ja utpanna thAya che, mATe prathama darzana, pachI avagraha IhA apAya ne dhAraNuM thAya che. padArtha ane iMdriyanI sarva sAmagrI sarakhI chatAM padArtha viSayaka dareka vyaktine taratamatAe baMdha thAya che. A tAratAo bedha thavAmAM karma kSayapazama mUkhya kAraNa che. pukta kama na mAnavAmAM doSaanyathA pacAvati para che ? artha-pUrvokta kama na svIkArIe te prameyanI asiddhine prasaMga prApta thAya. kamane nizcaya- nakhalvadRSTamavagRhyate na cAnavagrahitaM saMdihyate na cAsandigdhamIyate na cAnIhitamaveyate nApyanavetaM dhAryate // 16 // artha-kharekhara je padArtha darzanane viSaya na thayo hoya te avagraha viSayakana thAya. je avagrahane viSaya na bane te saMdehane viSaya paNuM na banI zake. je saMdehane viSaya thaye nathI te IhAne viSaya na thAya. je IhAne viSaya na thAya ne apAyane viSaya na banI zake. je apAyane viSaya na hoya te dhAraNane viSaya paNa na thAya. kvacita kramanu bhAna na thavAmAM kAraNa kavacitkramasyAnupalakSaNameSAmAzutpAdAdutpalapatrazatavyatirekakrasabaditi // 17 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH a--kAika koIkavAra pUrvokta danAdikanAM kramanuM jJAna nathI thatuM te A danAdika jaladI utpanna thAya che tene laine che. jemake se! kamaLapatranA bhedamAM dareka patranA bhedamAM kramanuM bhAna thatuM nathI. paraMtu ekanA bheda pachI ja bIjAnA bheda thAya che e vastu svata: siddha che. 34 vizeSAvyavahAra cAgya iMdriya ane aniMdriya jJAnanI cAra avasthAe paDe che. te cAre avasthAmAM svarUpa juduM che, utpattikrama paNa judo che. ane pUrvAnI avasthA uttaranI avasthAmAM jarUrane jarUra kAraNarUpe hAya che. AthI vyavahAra cAgya jJAnamAM IMdriya ane anidriya kAraNa che. te te dvArA vyavahAraceAgya thAya tyAM sudhI tenI cAra avasthAe thAya che. te sUtrakAre spaSTa karI. jemake ApaNe ghaTAnuM jJAna karavuM hAya te prathama ghaDAnuM che' ema jA...khuda na thAya. tyAramAda ghaDA che evuM bhAna thAya tyArakhAda A ghaDA gujarAtanA haze ke kAThiAvADanA te vicAra Ave che. pachI amuka amuka kAraNeAne lai gujarAtanA hAvA joie evuM bhAna thAya. ane tyArabAda A ghaDA gujarAtanAja che e nizcaya thAya. ane Akhare A nizcaya keTalAka kALa sudhI smaraNa ceAgya ane tevA TakI rahe. Ane anukrame darzIna, avagraha, saMzaya, ihA, apAya ane dhAraNA kahevAmAM Ave che. AmAM dana ane saMzaya jJAna nathI. kAraNa ke danamAM spaSTa Adha nathI ane saMzayamAM nizcaya nathI. bAkI ekaja padArtha viSayaka jJAnamAM apekSAbhedathI aneka
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 35 avagraha vigere thaI zake che. ane te badhA jJAnamAM samAI zake. pAramArthika pratyakSa lakSaNapaarmaarthikN punarutpattAvAtmamAtrApekSam // 18 // artha-pAramArthika pratyakSa te pitAnI utpattimAM kevaLa AtmA mAtranI apekSA rAkhe che. vizeSa-A jJAnamAM kaIpaNa jAtanI apekSAnI jarUra rahetI nathI. AmAM to jJAnane Avaraka vastunA nAzanIja jarUra che. tethI A zuddha pratyakSa che ane A jJAnAvaraNIyanA kSaya ane kSApazama yukta AtmAmAtranI apekSAthI ja avadhi vigere pAramArthika pratyakSa utpanna thAya che paraMtu IMdricanI apekSAthI thatuM nathI. pAramArthikapratyakSanA bheda- - taSThi sarjava ne ? artha-te pAramArthika pratyakSa vikala ane sakala ema be prakAre che. padArthane apUrNa baMdha karAvanAra te vikala. saMpUrNa pariccheda karanAra te sakala. vila paramArthika pratyakSanA be bheda- tatra bikalamavadhimanaHparyAyajJAnarupatayA dvedhA // 20 // artha-pAramArthika pratyakSanA vikala ane sakala pratyakSabhedamAMthI vikala pratyakSa te avadhijJAna ane mana: paryAyajJAna ema be prakAre che. ' vizeSArtha-A avadhi ane mana:paryavajJAna jagatanI tamAme tamAma temaja dareka vastuonA dareka svabhAvane jANu
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3.6 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH nAra na heAvAthI vikala kahevAya che. A vikaLa ane sakaLa e banne bhedo viSayanA bhedanI apekSAe che paraMtu vikalamAM je je vastunA pratibAdha thAya che te te niyata rUpe ja thAya che. avadhijJAnanuM lakSaNa avadhijJAnAvaraNavilayavizeSasamudbhavaM bhavaguNapratyayaM rUpi dravyoSaramavadhijJAnam // 22 // artha-avadhijJAnAvaraNanA kSayApazamathI utpanna thanArU tathA bhava ane guNunA kAraNavALu ne rUpIdravyane viSaya karanArU te avadhijJAna. jJAna vizeSa--deva nArakIone avadhijJAna deva ane narakamAM utpanna thavA mAtrathI thAya che mATe te bhavapratyayika. samyagadana vigere guNu dvArA manuSya tiryaMcane je jJAna thAya te guNapratyayika avadhijJAna ne te manuSya ane tiryaMcane thAya che. jagatamAM prameya padArtho e prakAranA che ekarUpI ane bIjA arUpI. avidhajJAna rUpIne viSaya karanArUM che ane te rUpI dravyeA pRthvI, apa, teu, vAyu, chAyA, aMdhakAra vigere che. joke deva nArakIne paNa janmanI sAthe avadhijJAnAvaraNanA kSayApazamanI AvazyakatA paNa jarUrI che. chatAM te kSayApazama temane janmatAMja hAya che. mATe tene bhavapratyayika kahevAya che. A vikaLa pratyakSa che. mana:paryAyanuM lakSaNa-- saMyamavizuddhinibandhanAdviziSTAvaraNavicchedAjjAtaM manodravyaparyAyAlambanaM manaHparyAyajJAnam // 22 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH mmmmmmmmm artha-saMyama vizuddhi che kAraNa jenuM evA vizaSTa AvaraNanA nAzathI mana:paryAya jJAnAvaraNane kSapazama utpanna thAya che. ne kSopazama dvArA te utpanna thanAruM, ne manevargaNanA paryAne viSaya karanArUM jJAna te mana:paryAyajJAna kahevAya che. vizeSa-mana:paryAyajJAnAvaraNanA kSapazamathI aDhI dvIpamAM rahelA saMSi paMcaeNndriyanA mananA paryAnuM jJAna te mana:paryAyajJAna. ne A jJAna saMyama vizuddha pALavAthI thAya che. kevaLajJAnanuM svarUpa- sakalaM tu sAmagrIvizeSataH samudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAyasAkSAtkArisvarupaM kevalajJAnam // 23 // ' artha-sakaLa pAramArthika pratyakSa to sAmagrInA vizeSathI utpanna thanAruM, samagra AvaraNanA kSayanI apekSAvALuM ane samagra dravyanA samagra paryAyane viSaya karanAra svarUpavALuM che. ane tene kevaLajJAna kahe che. vizeSArtha-sAmagrI be prakAranI che. aMtaraMga ane bahiraMga. samyakatva yathAkhyAta cAritra vigere aMtaraMga sAmagrI che. vajatrASabhanArAcasaMghayaNane jinakAlikamanuSyabhava vigere bahiraMga sAmagrI che. te banne sAmagrInA prakarSathI samagraghAti karmane - kSaya thAya che ne te dvArA sakala dravyaparyAyane prakAzanA je jJAna thAya te kevaLajJAna. A pAMce jJAnanuM vistRta svarUpa tatvArtha dhigama sUtrathI vizeSe jijJAsue jANavuM. arihaMtanI sAbitI -
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tAnnipAta 24 artha--kevaLajJAnavALA arihaMta che kAraNake te nirdoSa che. - vizeSa vyakSetra kALa ane bhAvathI je padArtho rahelA che. tene ApaNe anumAna dvArA siddha karIe chIe te padArtho koIne paNa pratyakSa hoya che. ane te A sarvajJane heya che. nirdoSapaNumI siddhi- nirdoSo'sau pramANA'virodhivAkUtvAditi // 25 // artha-pramANathI aviruddha bolanAra hovAthI te arihaMta nirdoSa che. vi: temanI vANI pramANa yukta havAthI nirdoSa che. arihaMtanI vANunI satyatAnI siddhi __ tadiSTasya pramANenAbAdhyamAnatvAt tadvAcastenA virati | radda artha--arihaMta bhagavAnanI je ISTa vastuo che te pramANathI bAdhA nathI pAmatI tethI temanI vANuM aviruddha che te siddha thAya che. vizeSArtha--arihaMta bhagavAnane ISTa anekAntavAda ane nayavAda che ane te ane pramANathI barAbara siddha thAya che. kavalAhAra ane sarvajJApaNunA bAdhane niSedha- * sukSmAntaritadurArthAH pratyakSAH kasyacidyathA anumeyatvato'bhyAdiriti sarvajJasaMsthitiH // 5 // sa tvamevAsi nirdoSo yuktizAstrAvirodhivAka avirodho yadi STaMte prasiddhana na bAdhyate // 6 // juo sAmaMtabhakakRta AsamImAMsA. bleka. pa-6.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ temanA mAtA para bhagavAna pramANanayatattvAlokAlaGkAraH naca kabalAhAravatvena tasyAsarvajJatvaM kavalAhAra srvvayo virodhIta . 27 che. atha-arihaMta bhagavAna kavalAhAravALA hovAthI temanuM asarvajJapaNuM nathI kAraNake kavaLAhAra ane sarvajJatvane paraspara kAMI virodha nathI. vizeSArtha -digambare bhagavAnane kavaLAhAra nathI mAnatA paraMtu kavaLAhAra ane bhagavAnanI aMdara rahelA jJAnane virodha nathI. AhAra traNa prakAranA hoya che ejAhAra, mAhAra ane prakSepAhAra che. A chellA prakSepAhArathI kAMI arihaMtanuM nidoSapaNuM ke jJAna kAMI paNa rIte nAza nathI pAmatuM.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH zrI pArzvanAthAya namaH \ / atha tUrta che tajo pariccheda. pakSa pramANuvicAra. //m pakSanuM lakSaNa, pokSama I ? | artha:-aspaSTa pramANa te parokSa. vizeSArtha --pakSa pramANamAM pratyakSanI peThe spaSTa badha thato nathI, chatAM pravRti ne nivRtirUpa phaLa te bannemAM sarakhuM ja che. pratyakSamAM niyata varNa gaMdha rasa ane sparzayukta padAthenuM bhAna iMdriyo dvArA sAkSAta thatuM joIe chIe jyAre pakSamAM sAcAM ane saMgatakAraNodvArA sAdhya manathI aspaSTa rIte vicAravAmAM Ave che. A rIte pakSanA keTalAka vibhAgomAM anubhavelA viSayanuM pharI jJAna karavAmAM Ave che. ane keTaTalAkamAM saMgata kAraNo dvArA sAdhyanI saMgata kalpanA karavAmAM Ave che. A darekamAM sAdhya spaSTa hotuM nathI mATeja je pramANathI aspaSTa bodha thAya te pakSa pramANa. pakSanA prakAra:- smaraNapratyabhijJAnatarkanumAnAgamabhedatastat pazca prakAraM // 2 // 1 pratyakSathI jenuM ulaTuM lakSaNa te pakSa.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlakAraH smaraNa che artha -te pakSa pramANa smaraNa, pratyabhijJAna, tarka, anumAna ane Agama e bhede karIne pAMca prakAranuM che. vizeSArtha -jeke dareka pakSa pramANamAM aspaSTa baMdha thAya che chatAM paNa tenA dareke dareka bhedanuM svarUpa judA judA prakAranuM che. mATe karIne tenA judA judA bheda paDe che. smaraNa lakSaNa tatra saMskAramabodhasaMbhutamanubhUtArthaviSayaM tdityaajAra velane I 3 | arthapUrvokta pakSapramANunA bhedamAMthI saMskAranI jAgRtithI utpanna thanAra, ane anubhavelA padArthane viSaya karanAra, ne te evA svarUpavALuM je jJAna te smaraNa che. vizeSa-vAraMvAra dhAraNabhUta thayela jJAna saMskArarUpa bane che. ane tenI jAgRti dvArA smaraNa utpanna thAya che. ne A saMskArane jaina zAstramAM zaktivizeSa mAnavAmAM Ave che. AthI smaraNanuM pratyakSa jJAna kAraNa che kAraNake pratyakSa zIvAya smaraNa thAya nahi. tethI e saMskAranI jAgRti e smaraNanuM kAraNa che. pratyakSa, anumAna, Agama vigere kaI paNa pramANe dvArA jANeluM jJAna teja smaraNano viSaya che. ane smaraNamAM te' evA prakAranuM jJAna te smaraNanuM svarUpa che. A rIte, kariNa, viSaya, ane svarUpa batAvavAmAM AvyuM. have kaI ema zaMkA kare ke smaraNamAM viSayanuM AlaMbana nathI mATe pramANa nathI. paraMtu te pramANe mAnIe to anumAna upamAna, vigere paNa pramANa nahiM thAya. kAraNa ke temAM paNa hetunI sadazatAnA smaraNanI AvazyakatA rahe che. 2 saMH sacaeNri pratyakSa dhArA che vi. mAM. pRSTha 96 tenI jANakAraNabhUta thaye ne A
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH smaraNa udAharaNa tIrthavimiti yathA A ja che. artha:-jemake te tIrthaMkarapratimA A che. vizeSa-AmAM pratyakSa, smaraNa, pratyabhijJAna, tarka, anumAna ane Agama paikI keIpaNa pramANathI jJAta te A pratimA" evuM je jJAna te smaraNanuM svarUpa che. A smaraNa dvArAja pratyabhijJAna, tarka vigere ghaTI zake che. kAraNake maraNajJAna darekamAM kAraNa rUpe che ane e smaraNa jANelA padArthane mana dvArA te rUpe jaNAvanAra che. pratyabhijJAnanuM svarUpa anubhavasmRtihetukaM tiryagrdhva sAmAnyAdi / gocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam // 5 // artha:-anubhava ane smaraNathI utpanna thanAra, tiryakrU tthA urdhva sAmAnya vigerene viSaya karanAra, temaja saMkalanA pUrvaka je jJAna karavAmAM Ave che tene pratyabhijJAna kahevAmAM Ave che. vizeSArtha--keIpaNa pramANa dvArA je vizvAsa pedA thAya che tene anubhava kahe che. te anubhava temaja pUrvokta smaraNa e banne dvArA pratyabhijJAna utpanna thAya che. mATe anubhava ane smaraNa e banne pratyabhijJAnanAM kAraNa che. pratyabhijJAnane viSaya tiryaMga ane urdhva sAmAnya vigere che. dareke dareka vyaktine Azrayine eka sarakhI pariNati tene tiryasAmAnya kahe che kALI dhoLI dravyAnugatarkaNa pu. 15 tulyApariNatirbhinnavyaktiSu yattaducyate / tiryaksAmAnyamityeva ghaTatvaMtu ghaTepivA // 5 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 43. rAtI vigere dareka gAyamAM zabdanI pravRtinA kAraNabhUta rahela ge- tiryakrUsAmAnya che. koIpaNa padArthanI pUrvaavasthA ane uttaraavasthAmAM eka sarakhI rIte rahelA dravyane urdhvatA sAmAnya kahe che. kaMThI bhAgIne kahuM ane kaDuM bhAgIne kaMThI vigere game te banAvIe chatAM te badhAmAM rahela senuM te urvatAsAmAnya che. ri zabdathI visaTaza pariNAma paNa grahaNa karavo joIe. te paNa pratyabhijJAnane viSaya che. saMkalanA eTale cejanA. padArtha amuka amuka dharmathI yukta che. ema jJAna thayA pachI pharI tenI cejanA pUrvaka jJAna thavuM tene saMkalanA kahe che. ane AvuM saMkalanavALuM jJAna te pratyabhijJAnanuM svarUpa che. pratyabhijJAnanuM udAharaNa yathA tajjAtIya eva ayaM gopiNDaH, gosadRzo gavayaH, saevAyaM jinadatta ityaadiH||6|| artha-jemake teja zetva jAtivALI A gAya che, gAyanA je gavAya che, temaja teja A jinadatta che, vizeSArtha-pratyabhijJAnanA svarUpavALA sUtramAM tiryaka ane urdhvatA sAmAnyane pratyabhijJAna viSaya kare che. ema kahyuM mATe temaNe beja udAharaNa ApavAM joIe chatAM traNa udAharaNa sApekSa che. te ja jAtivALI A gAya che A udAharaNamAM dravyAnuyogatarkaNA pu. 14 urdhvatAdimasAmAnya pUrvAparaguNodayam piMDasthAdikasaMsthAnAnugatA mRdyathAsthitA // 4 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH zetva e tiryaMgasAmAnya che ane te A gAyamAM che te rIte tiryasAmAnyanuM udAharaNa che. "teja A jinadatta che." A urdhvatA sAmAnyanuM udAharaNa che. kAraNa ke pUrvane uttarAvasthAmAM jinadatta tene te ja che. gAya je gavAya che. A udAharaNa paNa tiye sAmAnyanuM che. kAraNake gAyanA je sadaza AkAra gavayamAM che. A sazapaNane niyAyike upamAna pramANa tarIke svIkAre che. paNa vAstavika rIte te tiryaga sAmAnyane viSaya karanAra hAI pratyabhijJAna ja che. tarkanuM svarUpa - upalambhAnupalambhasambhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhana sabandhAdhAlamvanaM idamasmin satyeva bhavatItyAdhAkAraM saMvedanamUhAparanAmA tarkaH // 7 // artha tarkapramANa nizcitapratItithI athavA apratItithI utpanna thAya che. ane traNe kALamAM rahelA sAdhya ane sAdhananA sabaMdhane viSaya karanAra che. temaja A padArtha A hevAthI ja heya che evA prakAranA jJAnane uhA athavA te tarka kahe che. - vizeSa-smaraNamAM pratyakSa athavA keIpaNa pramANathI thayela anubhava kAraNa bane che. pratyabhijJAnamAM smaraNa ane pratyakSa athavA keIpaNa pramANuthI thayela anubhava ane kAraNa rUpe che. temaja ahiM taka jJAnamAM pratyakSa smaraNa ane pratyabhijJAna e traNe jJAne kAraNa rUpe che. A rIte
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANatyavacAlokAlaGkAraH tarka jJAna thayA pahelA jJAnanI traNa avasthAo thAya che. ne te anubhava, maraNa ne pratyabhijJAna che. ApaNe pahelAM dhumaDA ane agnine rasoDA vigeremAM joIe chIe tyAre prAyakSa thAya che ane tyArabAda vyApti jJAna vakhate dhumADA ane agninuM smaraNa thAya che ane pachI tithaisAmAnya viSayaka sAdazyatA hetubhUta rahela dhUmADAmAM saMkalita thAya che ane chelle vyApti thAya che. A tarka pramANa judu mAnavAmAM kaIpaNa kAraNa hoya te teja ke kaI pramANamAM tene aMtarbhAva thato nathI. pratyakSa pramANu IdriyanI apekSA dvArA utpanna thAya che, ane jANela padArthanAja baMdha rUpa hoya che paraMtu A traNe kALanA sabaMdhane jANanAra che. anumAnamAM paNa take samAI zakato nathI. kAraNake anumAnanuM take e kAraNa rUpa che. kAraNa-prathama kaI paNa pramANu dvArA padArthane daDha nizcaya athavA anizcaya te tarkanuM kAraNa che. viSaya-traNe kALamAM rahelA vAcavAcaka sabaMdhane grahaNa karavuM te viSaya che. svarUpa-amuka chatAM ke amuka na chatAM amuka hoya che athavA amuka nathI hotuM evuM je bhAna thAya te tarkanuM svarUpa che. temaja AvA prakArano zabda AvA prakAranA padAthane jaNAve che. te tarkanuM svarUpa che. chatAM A sabaMdha eka padArthamAM nizcita thavAthI samagra padArthamAM aspaSTa rIte manadvArA thAya che mATe pakSamAM samAya che.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH tarkanuM udAharaNa. yathA yAvAn kazcid dhUmaH sa sarvo vahma satyeva bhavatIti tasminnasatya sau na bhavatyeva // 8 // ajemake je kAMi jagata bharamAM dhumADA che te sarva agni hAya teja hAya che. ane agni na hAya te dhumADA paNa nathIja hAtA. vizeSa-A rIte anvaya, ApyAM. temAMnuM prathama udAharaNa vyatirekanuM che. vyatireka e udAharaNu anvayanu ane khI anumAnanA prakAra. anumAna" vimAra svArtha pAye 4 // 1 // a:--anumAna svArtha ane parAtha e bhedyAthI e prakAre che. vizeSA:atyArasudhI dareka pramANAnuM prathama lakSaNa ane pachI bheda pADavAnI sUtrakAre paddhati rAkhI hatI. chatAM prathamathIja bheDhA pADayA tenuM kAraNa eTaluMjake anumAna pramANanA vAstavika bhedacheja nahi. paraMtu upacArathI parA anumAna e bheda che. vAstavika rIte teA svArthAnumAnaja che mATe lakSaNa ApyuM nathI. je padArthInA judA judA bhedo paDatA hAya tene mATe sarva sAmAnya lakSaNa mAMdhavAnI jarUra paDe paraMtu jenA bheda nahAya tene mATe tevA lakSaNanI jarUra sarakhAveA. vyAyabindu. pariccheda khIjo. su. 1-2 5 anumAnaM dvidhA svArtha parArthaca.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH rahetI nathI. chatAM graMthakAra te banne anumAnanuM svataMtra lakSaNa AgaLa sUtro dvArA teija darzAve che. svArthanumAna lakSaNa tatra hetugrahaNasabaMdhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAna svArtham 20 artha-pUrve kahelA be anumAnamAM hetunuM grahaNa ane sabaMdhanA smaraNarUpa kAraNavALuM je sAdhyanuM jJAna te svAthanumAna che. vi.-"parokSa arthane jaNAve tene heta kahe che." te hetune nirNaya ane sabaMdha smaraNarUpa vyApti A bane kAraNe maLe tyAre ja svArthanumAna thAya che. anumAnadvArA agninuM jJAna thAya tyAre dhUma hetu tarIke ane dhUmADe hoya tyAM agni hoya te rUpa sabaMdha smaraNa bane heAya che te ja mANasane agninuM bhAna thAya che. hetunuM lakSaNa, . nizitAvavAnuvpavAno hetu / 8 / artha-"nakkI sAdhavinA hetunuM na hovuM eja mAtra jenuM lakSaNa che. tene hetu kahe che. ayogya lakSaNane niSedha- na tu trilakSaNakAdiH trairUpyampunaH liGgasyAnumeye sattvameva sapakSaeva satvam 2-7 asapakSe cAsatvameva nizcitam .. 3-8 2-5 2-6
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanAyatattvAlokAlaGkAraH artha-paNa te hetu traNa lakSaNa vigere rUpa nathI. vizeSArtha-bauddha pakSadharmatva, sapakSasatva, vipakSAsatva rUpa traNa lakSaNavALo hetu mAne che. taiyAyikA-pakSadharmatva, sapakSasatva, vipakSAsatva, abAdhitaviSayatva, asatmatipakSatva, rU5 pAMca lakSaNavALo mAne che. pakSadharmatva--jemAM sAdhya rahe tene pakSa kahe che ane te pakSamAM dharmarUpa-hetunuM hovuM te pakSadharmaratva. jemake A agnivALe parvata che kAraNake dhumADe jaNAya che jemake rasoDAmAM A anumAnamAM dhumADe hetu che ane parvata pakSa che. te parvatarUpa pakSamAM heturUpa dhumADe che mATe pakSadharma tva. sapakSasatva-AmAM rasoDuM sapakSa che temAM dhumADAnuM hovuM te sapakSadharmatva sapakSa eTale udAharaNa temAM hetunuM hevuM te sapakSadharma7. vipakSAsatva-sAdhadharma rahita te vipakSa. ane te vipakSamAM hetunuM na hovuM te vipakSAsatva. jemake sarovara e vipakSa che. temAM dhUmADo hetu nathI mATe vipakSAsatva che. abAdhita viSayatva-pratyakSa ke AgamathI je viSaya bAdha na pAme te abAdhita viSayatva che. jemake agni ThaMDa che, dravya hovAthI AmAM pratyakSathIja agni une che mATe te pratyakSa viSaya bAdha che. dArU brAhmaNee pIvo joIe kAraNake pIMgaLelo padArtha che. AmAM Agama viSaya bAdha che.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 7 asatratipakSa---je Icchita anumAnathI tenA viruddha dharmavALuM ulaTuM anumAna na thAya te asatyatipakSa7. trilakSaNa hetunI mAnyatAmAM dUSaNa tasyahetvAbhAsasyApi saMbhavAt artha-pUrve kahela traNa lakSaNavALe hetu ane paMcalakSaNa hetu hetvAbhAsa paNa thaI zake che. vizaSArtha -keTalAka hetuomAM pakSasatva, sapakSasatva, vipakSAsatva, abAdhitaviSayatva ne asatratipakSasvarUpa pAMce lakSaNe chatAM hetu sAdhyane siddha karato nathI mATe A pAMca lakSaNavALo hetu hetvAbhAsa saMbhavI zake che. jemake te kALe che. mitrane chokaro hovAthI dAkhalA tarIke ke teno bIjo kare paNa kALo che. tenA putrarUpe hovuM te hetu pakSamAM che mATe pakSasatva che. temaja putrarUpa hetu tenA bIjA putramAM che tethI sapakSasatva che. tevI ja rIte tene putra rUpa hetu bIjAnA chokarAmAM nathI mATe vipakSAsatva che. pratyakSathI kALe che mATe adhataviSayatva che. temaja tenuM pratianumAna nahAvAthI asahmatipakSatva paNa che. A rIta pAMce lakSaNa che chatAM hetvAbhAsa che. kAraNa ke vipakSamAM paNa kALA cheka hoI zake che ane mitrane tIje chokaro dhoLe paNa hoI zake. bauddho AnA uttaramAM ema kahe che ke AmAM nizcita vipakSAsatva nathI, mATe traNe lakSaNa purepurAM nathI. ane nizcitapada mukIe te zabdAMtarathI ApaNuM ja lakSaNa svIkAryuM gaNAya. pramANAvirodhini pratijJAtA| hetovRtirabAdhitaviSayatvam / sAdhyatadviparItayoH sAdhanasyAtrirupatvamasatpratipakSatvam nyAyasAra pRSTha 6 4
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraHA naiyAyika AnA javAkhamAM kaheche ke vyApti upAdhi rahita joie kAraNa ke putratva tA pakSa sapakSamAM hAvA chatAM kALApaNAmAM tenI mAtAne zAka vigereneA AhAra kAraNabhUta che. ane te 8upAdhi che. A rIte tepaNu zabdAMtarathI Aja hetu svIkAre che. sAdhananI sAthe purepuruM vyApaka na hAya ane sAdhya sAthe sarakhu vyApIne rahe tene upAdhi kahe che. sAdhyanu lakSaNa-- atItamanirAkRtamabhIpsitaM sAdhyam // 14 // a -apratIta, temaja koipaNa pramANathI akhASita ne je sAdhyatarIke ISTa hAya te sAdhya thaI zake che. apratItanuM samarthAMna-- zaGkitaviparItAnadhyavasitavastunAM saadhytaaprtiptyrthmpratItavananam || 2 || artha-zakita, viparIta ne anadhyavasita vastuonI sAdhyatA siddha karavA apratIta zabda mukAyA che. vizeSa:-peAtAne ke bIjAne je vastu siddha hAya te tA kAI sAdhavA mATe prayatna kareja nahi, paraMtu jene mATe zaMkA hAya, ke je viSe tadna ulaTu bhAna thayuM hAya temaja sarvathA jANI na hoya te vastu siddha karavAmAM Ave che, ne tevA sAdhyane apratIta sAdhya kahe che. 50 sAdhyanA lakSaNamAM cAjAyela 'anirAkRta'zabdanI sArthakatA-- pratyakSAdiviruddhasya sAdhyatvaM mA prasajyatAmityanirAkRta pradaLama || 6 || 8 sAdhanA'byApakaH sAdhyena samavyAtpikaH upAdhiH
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH artha-pratyakSAdipramANathI viruddha dharmanI sAdhyatvanI prApti na thAya teTalA mATe anirAkRta zabda jAya che. vizeSa -agnimAM zilyane sAdhya rAkhavuM te pratyakSa pramA@thI nirAkRta che. AvI nirAkRta vastuo sAdhya tarIke na thaI zake kAraNake je padAthe je rUpe hoya tene siddha karavAmAM Ave to te siddha karI zakAya. bAkI ulaTAprakAre siddha karavA jAya te zuddha sAdhya siddha na karI zake. mATe sAdhya anirAkata joIe. sAdhyanA lakSaNamAM yojAyela "abhisita padanI sArthakatA- anabhimatasyAsAdhyatvaM pratipattaye abhiipsitpopanika | 7 | artha-sAdhya tarIke je ISTa na hoya tenA asAdhyapaNAnI siddhi mATe abhisitapada grahaNa karyuM che. vizeSa-jemake keIpaNa mANasa keI bALaka AgaLa tenA pitAnA lagnanuM varNana kare to te vastunI siddhi te bALakane anabhimata sAdhya che. mATe abhisita pada mukavAmAM AvyuM che. kAraNake dareka mANasa je kAMI sAdhya siddha karavA mATe yatna kare che te pitAnA ISTanI siddhi mATe kare che. A rIte abhisita pada mukela che. uparokta traNa sUtra sAdhyanA lakSaNamAM mukAyela zabdanI sArthakatA batAve che. nIcenA traNa sUtrodvArA sAdhyatvanuM nirUpaNu- _ vyAptigrahaNasamayApekSayA sAvatsalakAtyathAtadanupa ja | 28 | - - = = .
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH abyAptinA jJAnanA grahaNa samayanI apekSAe sAdhya terIke dhama ja heAya che. jo sAdhyane dhamamAtrana mAnIe te vyApti ghaTI zaktI nathI. 52 vyAptimAM sAdhya dharma ja hAya che tenuM udAharaNa-nhi yatra yatra dhUmastatra tatra citrabhAnoriva dhritriidhrsyaavyanuvRttisti / 1 / artha-jyAM jyAM dhUmADA hoya tyAM tyAM agni hAya tevI rIte agninI peThe patanI anuvRtti nathI. tethI karIne ahiM agnirUpa dharmAMja sAdhya che paNa patarUpa dhI sAdhya nathI. anumAna vakhate sAdhya tarIke pakSanuM sthApana AnumAnikapratipattyavasarApekSayA tu pkssaaprpryaaysAviziSTaH siddho dhammIM // 20 / / athaanumAnathI utpanna thayela jJAnanI apekSAe sAdhya tarIke 'pakSa' evA bIjA nAmavALA, vyAptijJAnanA samacanA sAdhyarUpa dharmaviziSTa prasiddha dhI sAdhya che. dharmInI prasiddhinA traNa prakAra-- 'dharmiNaH prasiddhiH kacidvikalpataH kutracitpramANataH kApi vikalpapramANAbhyAm || 21 // 9 dharma jenAmAM rahe te dhIM. A dharmAM dezaviziSTa seALa prakAre thAya che, dAkhalA tarIke dhUmADArUpa hetuthI agnine sASya tarIke siddha karavuM heAya tyAre agni je sthaLamAM rahe te sthaLane dezavizaSTa kahe che. A dezivaziSTanA seLabheda paDe che.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 53 artha-dhamInI prasiddhi kaIvAra vikalpathI-adhyavasAyathI keIka sthaLe pramANathI ane keIka sthaLe vikalpane pramANa bannethI thAya che. dharmInI prasiddhinAM traNa prakAranAM udAharaNa 1degyathA samasti samastavastuvedI, kSitidharakandhareyaM dhramadhvajavatI, dhvaniH pariNatimAn // 22 // artha-jemake samagra vastune jANanAra keIka che. sarva agni sarvadezaviziSTa 2 sarva agni anirdhAritadeza viziSTa 4 sarva agni pUrve anubhavela daSTAntadezaviziSTa 4 sarva agni upalabhyamAnaparvatAdidezaviziSTa. 5 kaIka agni sarvadeza viziSTa, 6 kaIka agni anirdhArita dezaviziSTa 7 kaIka agni pUrva anubhavela daSTAntadezaviziSTa 8 kaIka agni upalabhyamAna parvatAdi viziSTa 8 mahAnasamAM joyela agni sarvadezaviziSTa 10 mahAnasamAM joyela agni anirdhAritadezaviziSTa 11 mahAnasamAM joyela agni pUrvAnubhUtamahAna sAdidezaviziSTa 12 mahAnasamAM joyela agni saMpratiupalabhyamAna dezaviziSTa agni 13 sAdhavAne Icchala agni sarvadezaviziSTa, 14 anirdhArita deza viziSTa, 15 prAganubhUta dezaviziSTa 16 hAla anubhUyamAna dezaviziSTa AmAM soLamo pakSa vyAjabI tarIke svIkAryo che. bAkInA paMdaramAM pratyakSavirodha siddhasAdhyatva vigere deSa che. jyAre seLabhAmAM A agni A deza viziSTa ema nirNata che. 10 vikalpaprasiddha pramANaprasiddha ne ubhayaprasiddha A dharminA traNa bhedenI mAnyatA prAcIna paripATIne laIne che. paraMtu AjanI zailImAte dharmIne pramANa prasiddhaja mAnavAmAM Ave che. te apekSAne laine che.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH www temaja A parvatanuM zikhara agnivALuM che. tathA zabda pariNAma dharma yukta che. vizeSArtha-A cAlu anumAna pramANane vicAra karatAM hetu ane sAdhyanuM vAstavika svarUpa batAvyA pachI have pakSanuM svarUpa batAve che. graMthakAra graMthanI vRttimAM dezaviziSTa dhamInA jude jude prakAre soLa bheda pADayA che. ne vistRta vivecana karyuM che. padArthanI vyApti jJAna vakhate sAdhya tarIke dharma hoya che ane anumAna jJAna vakhate vyAtijJAnanA sAdhya dharmane AdhAra dhamI sAdhya tarIke hoya che. eTalA mATe anumAna jJAnamAM sAdhyanA be bhAga paDe che eka dharma ne bIje dhamI. -paraMtu anumAnamAM je dhamI sAdhya hoya che te dharmayukta dhamI hoya che. kevaLa dhamI ke kevaLa dharma svataMtra sAdhya nathI hatA. e bemAM dhamI prasiddha hovo joIe. kAraNake dhamIne prasiddha na mAnIe te dharmanI siddhi kaI jagyAe karavAmAM Ave? have A dhamanI prasiddhi ke eka prakAre thatI nathI paraMtu vikalpa, pramANa ane pramANuvikalpa e traNa prakAre thAya che. je dhamImAM astitva athavA nAstitva sAdhya terIke hoya te vikalpa prasiddha dhamI kahevAya che. A padArthadhamI pramANane viSaya che ke apramANane viSaya che e bemAMthI keIpaNa nirNaya na hoya paraMtu sAdhyanI siddhinA mATe ja mAtra kalpavAmAM Ave tene vikalpa prasiddha dhamI kahe che. dAkhalA tarIke samasta vastune jANanAra sarvajJa che. AmAM samasta vastune jANanAra e pakSa che ane che rUpa astitva sAdhya che. kAraNake pakSane bAdhaka pramANa niyamathI
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH varSa nathI mATe kalpanAdvArA paNa kaIne kaI sarvajJa hovo joIe e siddha thAya che. pratyakSa vigere keIpaNa pramANadvArA jeno nizcaya thato hoya te dhamI pramANa prasiddha kahevAya che. jemake, A parvatanuM zikhara agnivALuM che. AmAM parvatanuM zikhara pratyakSa pramANathI prasiddha dhama-pakSa che ane sAdhya agnivALuM che. je padArthano kAMIka aMza pramANathI siddha hoya ane kAMIka aMza anizcita hoya te dhamIne pramANuvikalpa prasiddha kahevAmAM Ave che. jemake, zabda pariNAma dharmayukta che. A udAharaNamAM dhamI tarIke zabda ubhaya prasiddha che. kAraNake vartamAnakALamAM vartamAna zabda pariNatiyukta pratyakSa pramANathI siddha che. paraMtu bhUta ane bhaviSya zabdanuM svarUpa pratyakSAdi pramANathI siddhanathI. paraMtu ka9panA-vikalpa mAtrathI siddha che. A rIte traNe kALane pAriNatimAna zabda pramANa ane vikalpathI prasiddha che. kAraNake ahiM keI nizcita zabda pakSa tarIke nathI paraMtu traNekALamAM rahenAra sarva zabda pakSa tarIke che. ane tema hovAthI vartamAnazabda pratyakSa pramANuthA siddha che, ane bhUta ne bhaviSya zabdanuM svarUpa vikalpamAtrathI siddha che. parArtha anumAnanuM nirUpaNa pakSahetuvacanAtmakaM 1'parArthamanumAnamupacArAt // 23 // artha-upacArathI pakSa ane hetuvacanasvarUpa parArthanumAna che. 11 corasAdhanAmadhAna : parama pramANamImAMsA 2-1-1.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSa-mAtra hetune jovAthI hRdayagata je bodha thAya che te svArthanumAna che. ane te bAdha parane jANavavAmAM je zabdaprayoga karavAmAM Ave che te parAthanumAna che. A parAthanumAna atyaMta buddhizALIne thavA mATe kevaLa eka hetunIja apekSA rAkhe che. kAraNake tene ahi dhumADe che ekahevAthI saMpUrNa bhAna thaI jAya che. paraMtu ghaNu karIne kevaLa eka hetu dvArAja parArthonumAnane bedha karanArA ghaNA ochA hoya che. mATe graMthakAre be avayavane svIkAra karyo che. kAraNake sAmAnya buddhivALAne pakSa ane hetu bane jANavA paDe che. ane mandabudvivALAne te pakSa, hetu, daSTAnta, upanaya ane nigamana e pAMce avayavo temaja tenI samajutinI jarUra rahe che. vAstavikarIte svArthanumAnaja che. kAraNake A badhA vacanathI paNa hadayagat bodha ja thAya che. pakSa hetu vacana te jaDa che ane jaDa jJAnarUpa na hovAthI pramANa na thaI zake. paraMtu pakSa ane hetukathana vastuno bodha thavAmAM kAraNarUpa hovAthI pakSa ane hetunA kathanane paNa anumAna mAnyuM che. tethI kAraNamAM kAryane upacAra ghaTAvavAthI ane te jJAna pArakAne nImitte che mATe parAthanumAna mAnavAmAM Ave che. athavA bIjI rIte vicArIe te hadayamAM thayelo badha te kAraNe che. ane tene zabdarUpe pArakAne jaNAvavuM te parArtha kArya che. AmAM kAraNane bodha hadayagataja thAya che. ane kAryarUpa pakSa ane hetukathana che. AthI kAraNane kAryamAM upacAra karavAthI parArtha anumAna mAnavAmAM AvyuM che. keTalAka darzanakAroe parArtha anumAna na mAnatAM svArthamAMja aMtargata karI lIdhuM che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pakSapraganI AvazyakatA - sAdhyasya pratiniyatadharmisabandhitApasiddhaye hetorupasaMhAravacanavatpakSaprayogopyavazyamAzrayitavyaH // 24 // artha-sAdhyanA cakkasa dhamI sAthe sabaMdha siddha karavAne jema hetunA upasaMhAravALA vacanane praga karavAmAM aAve che tevI ja rIte pakSano prayoga paNa avazya karavo joIe. vizeSArtha-have parArtha anumAnamAM pakSa hetunI bhUkhyatA che paraMtu daSTAnta upanaya ne nigamananI khAsa jarUra nathI. te viSaya to AgaLa sUtro dvArA vistRtapaNe graMthakAra piteja carcaze. paraMtu ahiM te prastuta eTaluM ja che ke pakSa ane hetukathana avayava tarIke kaI rIte che temaja pakSa ane hetukathana vinA bodha azakya kaI rIte bane che teja jaNAvavAnuM che. bauddha vyAptisahita pakSadharmanA upasaMhArarUpa anumAna mAne che "jyAM jyAM dhumADe heya tyAM tyAM agni hAya" A vyAptimAM dhumADe keI niyata sthaLe nathI. have A dhUmADe amuka niyata sthaLe che te jaNAvavA mATe "dhUmADo ahiM che." te rUpa upasaMhAravacana bauddho svIkAre che. prastuta anumAnamAM jyAre teo nizcitapakSamAM sAdhana nakkI thAya teTalA mATe upanaya svIkAre che. te pramANe teoe nizcita pakSamAM sAdhya nakkI karavA mATe pakSanI jarUriAta mAnavI joIe. ArIte pakSa gamya heya chatAM paNa tenA prayoganI AvazyaktA rahe che. kAraNake upasaMhAranI peTheniyatamI te sivAya ghaTI zakato nathI.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ThapakApurvaka pakSapaganI AvazyakatA trividhaM sAdhanamabhidhAyaiva tatsamarthanaM vidadhAnaH kaH khalu na pakSaprayogamaGgIkurute // 25 // artha-traNa prakArano hetu kahIne ane tene sAcA hetu tarIke sAbita karavAno prayatna karate kaye mANasa pakSa pragane aMgIkAra nahi kare ? vizeSa-auddha svabhAva, ra kArya ane anupalabdhirUpa tathA pakSasatva sAkSasatva ane vipakSavyAvRtti ema bane prakAre traNa prakArano hetu mAne che. ane te hetu dvArA sAdhya siddha kare che. je mANasa je ThekANe rahelI vastune siddha kare che tene te sthAnanuM bhAna hovuM joIe. jyAM jyAM dhUmADe hoya tyAM tyAM agni hoya jemake rasoDAmAM temaja ahi dhUmADe che AnI aMdara hetu dekhavAthI sAdhyane AdhAra pakSanuM bhAna heja thaI jAya che mATe pakSanI jarUra nathI Ama kahenAra baiddhoe vicAravuM joIe ke jema tame mukele A hetu asiddha nathI ane anekAntika nathI ke viruddha nathI te samarthana jema tame hetunA prAga vinA karI zakatA nathI. tema sAdhya karyo sthaLe siddha karavAnuM che tene mATe pakSapraganI jarUrIAta che. keIpaNa hetuthI sAdhyane siddhakaranAra mANasa hetu kayAM che. te jANavA mATe upasaMhAra vacana svIkAre che. tema sAdhya kyAM rahe che te mATe pakSane paNa jarUra jANavo joIe. A rIte svArthanumAna kevaLa hetuthI ja baMdha karanAra 12 anuparavi mAva zani nyAyabindu pRSTha 35.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH hatuM jyAre parArthanumAnamAM pakSa ane hetu bannenI Ava zyaktA rahe che. parArthaanumAnanI peThe prasaMganusAra parArtha pratyakSa - pratyakSaparicchinnArthAbhidhAyi bacanaM parArtha pratyakSaM prpratyakSata | 26 che. artha-pratyakSa jJAnathI jANelA padArthane kahenAruM vacana te parArtha pratyakSa che. kAraNake A pratyakSa jJAna pArakAne pratyakSanA hetubhUta che. " vizeSArtha-jema pitAne hRdayagata thayeluM anumAna pArakAne jaNAvavuM hoya te upacArathI parArthaanumAna kahevAya che. tevI rIte pitAne thayela pratyakSajJAna parapuruSane zabda dvArA jaNAvavAmAM Ave tyAre A pratyakSajJAna parArtha pratyakSa kahevAya che. kAraNake zabdadvArA banne jagyAe pArakAne jJAna karAvavuM e mUkhya kAraNa che. parArthapratyakSanuM udAharaNa- yathA pazya puraH sphurat kiraNamaNikhaNDamaNDitAbharaNa bhAriNI jinapatipratimAm / / 27 // artha-jemake sAme skurAyamAna kiraNavALA maNienA TukaDAthI zuzobhita ghareNAthI zaNagArelI A pratimAne tuM je. 13 parArtha anumAna ane parArthapratyakSanI peThe parArthasmaraNa thaI zake che.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSA-atyArasudhI parA anumAnamAM pakSa ane hetu e bannenA prayAganI jarUra che te na hoya teA parAM na thAya te kahyuM. ne te jaNAvatAM sAthe sAthe parA anumAnanA peThe parA pratyakSa kAne kahe te paNa prasaMgAnusAra jaNAvyuM. have A parA pratyakSanA A dRSTAntamAM pUrve pratyakSa thayela mANasa pArakAne te pratyakSa jJAna karAvavA mATe A vacana mukI tene peAtAne thayela pratyakSajJAna karAve che mATe tene parArthapratyakSa kahevAmAM Ave che. A rIte prAsa Mgika parArthAnumAna sAthe parA pratyakSa ane teja pramANe peAtAne thayela smaraNu jJAna bIjAne zabdadvArA smaraNujJAna karAvavAmAM Ave tyAre tene parAtha smaraNa kahe che. je parA anumAnamAM hRSTAnta upanayane nigamana vigere pAMca avayavA svIkAre che te viSaya upara peAtAnA abhiprAya jaNAvatAM graMthakAra kahe che ke beja anumAnanA avayava che. ane te vAta siddha kare che. 60 parArthonumAnanA avayava terIke enA svIkAra ane anyanA nirAsaH-- paraprattipatteraGga; na dRSTAntAvi vananam // 28 || a--anyane khAdha karAvavAmAM pakSa ane hetu kathanarUpa eja avayava kAraNa che. paraMtu daSTAnta vigerenuM kathana kAraNa nathI. pakSahetuvacanalakSaNamavayavadvayameva vizeSAtha potAne thayela medha parane karAvavAmAM parArthAnumAnanI jarUrIAta che. have te parane khAdha kAI ekaja prakAre thAya evA teA Agraha rAkhI zakAya nahi.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 61 paraMtu sAmA mANusane sukhe padAnuM bhAna thAya tyAM sudhI bhAna karAvanAra mANase tene khulAsA karavA joie. ane te khulAsAo judI judI vyaktine anusarIne kAine eka, be, traNa, pAMca, ane chevaTe vadhumAM vadhu dasanI pazu apekSA rAkhe che, A khulAsAeneja anumAnanA avayavA terIke pramANa zAstra mAne che. sAdhana have A avayavA viSe niyata sa MkhyAnA ekAMta Agraha rAkhavA te ayeAgya che. chatAM paNa te anumAnanA tarIke vadhAremAM vadhAre daza avayavA hAi zake che. jene ekaja ke khe avayavathI (khulAsAthI) padAnuM bhAna thatuM hAya tene vadhAre avayavA jaNAvavA niraka che. para Mtu je mANasane pakSanA niNaeNya hAya temaja sAdhya sAdhananA saMyukta dRSTAnta cAkkasa hAya tevA atyaMta buddhizALI ane abhyAsadazAvALA purUSane hetumAtra kahevAthI padmA nuM bhAna thAya che. tene mATe pakSa vigere sa nira che. pakSanA nirNaya vinAnA puruSane teA ekalA hetuthI bhAna thatuM nathI paraMtu tene mATe te pakSanI paNa jarUrIAta rahe che. A hetu khIjI badhI jagyAe samartha che ke nathI tenuM jene bhAna nathI tene mATe dRSTAntanI paNa jarUra rahe che. kAraNake jyAM sudhI tene hRSTAnta na kahevAmAM Ave tyAM sudhI tene A hetu sAdhya siddha karaze e vizvAsa thatA nathI. pakSa hetu ne hRSTAnta kahyA chatAM paNa ochI buddhi vALA mANasa A dRSTAntamAM hetu che tema pakSamAM hetu che tevA samanvaya karI zakatA nathI. tene mATe upanayanI paNa jarUra rahe che.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH A badhA chatAM vastunA chevaTanA nirNayanI AkAMkSAvALA puruSane nigamananI paNa jarUra rahe che. je puruSo pakSa, hetu ane daSTAnta vigere paNa samajI zaktA na hoya ke zaMkAzIla hoya tene mATe pakSa, hetu, daSTAnta, upanaya ne nigamana sabaMdhI zaMkA dUra karavA ke tenuM svarUpa batAvavA darekanI zuddhinI jarUra rahe che. A uparathI ApaNe joI zakIe chIe ke parArtha anumAnane viSe eka prakAra nathI. chatAM paNa ochAmAM ochuM parArtha anumAna ati vyutpanna puruSane eka hatuvacanarUpa avayavavALuM che. vyutpanna puruSane pakSa ane hetuvacanarUpa be avayavavALuM che. paraMtu vAstavika rIte anumAnanA avayavane vicAra karIe te khAsa karIne avayava tarIke A be pakSane hetu thana che. bauddho avayava tarIke pakSapaga nathI svIkAratA. tene khulAso AgaLa graMthakAra karI gayA. ane hetune te keIpaNa naiyAyika avayava tarIke na svIkAravAnI hiMmata kare tema nathI. A rIte pakSa ane hetukathanarUpa be mUkhya avayava nirvivAda siddha thAya che. have jeo vadhu avayavo mAne che te bhale alpabuddhivALA mANasane mATe jarUra hoya paNa te khAsa anamAnanA avayava nathI banatA. jema hAtha paga vigere zarIranA avayavo che tema zarIrapara paherelAM kapaDAM avayavine poSaka che paraMtu zarIranA avayava tarIke kahevAtA nathI. 14bauddho vyAtihita pakSadharmanA upasaMhAra rU5 anumAna mAne che. 14 vyAtyupetaM pakSadharmatopasaMhArarUpaM saugatairanumAnamAmnAyi, SaDadarzanasamuccaya bauddhadarzana pR. 19
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH "bhATTa, prAbhAkara ane sAMkhya-pakSa hetu ane draSTAnta svarUpa anumAna mAne che. kanaiyAyika ane vaizeSike-pakSa, hetu, daSTAnta, upanaya ane nigamanarUpa pAMca avayavavALuM anumAna mAne che. jene vAstavika rIte pakSa ane hetunA kathanarUpa anumAna mAne che. ane te benI hayAtimAMja bIjAM avayavo sArthaka che. have te hetu kevA prakAra che te jaNAve che. hetuganA prakAraH__ hetupayogastathopapattyanyathAnupapattibhyAM dviprakAraH // 29 // artha-sAdhya hoya to hetu hoya-tapatti ane sAdhya na hoya to hetu nahAya-anyathAnupapatti te banne vaDe karIne hetune praga be prakAre thAya che. vizeSa-have A parArthanumAnaviSayaka hetunuM lakSaNa svArthanumAnanA (nizcitacathAnupapaDhakSo detu zA) sAdhya na hoya te hetunuM jarA paNa nahevuM te rUpa lakSaNa ahiM paNa jANavuM. paraMtu svArthanumAnamAM koi zabda mukyo nathI. kAraNa ke tyAM AgaLa hetune bole paDatuM nathI. paraMtu jJAnaja 15 anumAnaMtrividhaM trisAdhanaM vyavavavaM paJcasAdhanaM ityapare / tadAravyAtaM kathitaM pakSahetudRSTAntA iti tryavayavam / sAMkhyakArikA mATharavRttisaMhitA pRSTa 12. 16 pratijJA hetavALovanathanigamanAni pacAvavAH tarkasaMgraha pR. 27 17 patar yamevAnumAnAjaM novAk che rUche che parikSAmukha pRSTha 34.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH karavAnuM hoya che. ane ahita parArthanumAna vacanarUpa hevAthI prayoga zabda muka jarUrI che. A hetupraga be prakAra che. eka sAdhya hoya te hetunuM hovuM te tathA5tti. ane bIje sAdhya na hoya te hetunuM nahAvuM te anyathAnupapatti. jene bIjA darzanakAre Ane keTalAka pheraphAra sAthe anyAya ane vyatireka kahe che. be prakAranA hetunuM nirUpaNu satyeva sAdhye hetorupapattistathopapattiH, asatisAdhye detaparivAthaypatti | 30 | artha-sAdhya hoya te hetunuM hovuM te tathA5patti ane sAdhya na hoya te hetunuM navuM te anyathAnupapatti. banne prakAranA hetuonuM udAharaNa- yathA kRzAnumAnayaM pAka pradezaH satyeva kRzAnumattve dhRmavattvasyopapatteH, asatyanupapattervA // 31 // artha--jemake A agnivALuM rasoDuM che, kAraNa ke te agnivALuM hoya to dhumADAvALuM hoI zake athavA te agnivALuM na hoya te dhumADAvALuM na hoya. vizeSa-ArIte hetunA prakAra, vyAkhyA ane daSTAnta dvArA jaNAvyuM ke A be prakAranA hetu dvArAja sAdhyasiddha thAya che. A banne udAharaNemAM eka tathapattinuM udAharaNa ane eka anyathAnupapattinuM udAharaNa che. anumAnanA mUkhya aMga pakSa ane hetu che. temAM pakSanuM nirUpaNuM ane pakSanI AvazyaktA jaNAvI gayA. tyArabAda hetunuM nirUpaNa karI tenA udAharaNa ApyAM.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlofAlAraH jeo ekaja sAdhya sAdhatAM banne prakAranA hetu joIe te Agraha rAkhe che tene mATe jaNAve che ke ekaja hetu prayoga sAdhyamAM samartha chatAM bIjA prAgane svIkAra karavo te Avazyaka nathI. anAyoranyataraprayogeNaiva sAdhyapatipattau dvitIya prayogasyaikatrAnupayogaH // 32 // artha-pUrve kahelA banne prayogomAMthI koIpaNa eka prayogathI sAdhyanI siddhi thatI hovAthI eja sthaLe ane prAga nirupayogI che. vizeSArtha - A banne hetu prayogathI sAdhyane ekaja artha siddha thAya che. jyAre keIpaNa eka prayogathI sAdhya siddha thatuM hoya tyAM bIjA pratyeganI AvazyaktA rahetI nathI. kAraNa ke banne prayoga karavAthI kAMI paNa arthamAM pheraphAra thato nathI mAtra ane prAga vAparanAranI akuzaLatA ja pragaTa thAya che. parane bedha karAvavAmAM daSTAntAdi kathana khAsa samartha nathI. e pramANe 28 mA sUtramAM (patipattara chAratavarane " 28 muM sUtro kahyuM hatuM. temAM daSTAntanI jarUriyAta viSayaka graMthakAra sAmA pakSanI traNa dalIle utpanna karI ekeka dalIlane duSita karI pakSa ane hetu e beja kathana anumAnanA khAsa avayava che. te vAta sAta sUtre mukI sAbIta kare che. ApaNe bhUlavuM na joIe ke jenagraMthakAra paMcAvayavane ekAMta niSedha karatA nathI. paraMtu jeo paMcAvayavaneja mukhya mAne che. ane tethI
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH ochA avayavothI parAthanumAna na thAya tevo Agraha rAkhe che. tene mATe ja teo jaNAve che ke vyutpanna puruSane jJAna karAvavAmAM pakSa ane hetu basa che. kApila, bhATTane prAbhAkara-pakSa, hetu ne daSTAnta e traNaja anumAnanA avayavabhUta che. tethI ochA avayavabhUta anumAna na hoI zake ema mAne che. tene jene pUche che ke daSTAnta tame para puruSane baMdha thAya te mATe svIkAre cho? ke sAdhya nahAya te hetunuM na hovuM terUpa anyathAnupapattinA nirNaya mATe svIkAre che? athavA vyAptinA smaraNa mATe svIkAre che? have teonA prathama vikalpanA satyAsatya upara yuktiyukta vicAra kema hoI zake te jaNAve che. have daSTAntavacananI AvazyakatA na dRSTAntavacanaM paramatipattaye prabhavati tasyAM pakSahetu vacanayoreva vyApAropalabdheH // 33 // artha -dAnta kathana kAMI anyane nizcaya karAvavAne samartha thaI zakatuM nathI kAraNake nizcaya karAvavAmAM te pakSa ane hetu kathanane ja vyApAra najare caDe che. vizeSArtha -ArIte parane baMdha karavAmAM daSTAnta samartha nathI paraMtu pakSane hetu kathana ja che. sAdhyanI sAthe nirNataavinAbhAvavALe hetuja parapuruSane sAdhano bedha karAvavAmAM samartha che. ane jene AvA zuddha hetune sabaMdha yAda che tene daSTAnta vigerenI jarUra nathI. arthAt ke je puruSane nirNata avinAbhAva yAda che tene
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH daSTAnta nirUpayogIja rahe che. kAraNake daSTAnta te tene mATe jarUra rahe ke je pUrva saMbaMdha bhUlI gayA hoya. anyathAnupattinA nirNayamAM paNa daSTAntanuM asAmarthya - . na ca hetoranyathAnupapattinirNItaye ythoktpmaaLAva tadupavjo: rUA. ' artha-sAdhya na hoya te hetu na hoya terUpa hetunI anyathAnupapattine nirNaya paNa daSTAntakathana karAvI zakatuM nathI. kAraNake pUrve kahelA tarkapramANathIja nizcayanI utpatti thAya che. vizeSa-agni Adi sAdhya naheAya tyAM dhUmAdi hetu naheAya te rUpa anyathAnupapatti tarkathI thAya che. paNa daSTAntathI nathI thatI. ane je daSTAntathI anyathAnupatti mAnavAmAM Ave te anavasthA thAya ane tarka pramANa niSphaLa gaNAya. anavasthA deSa niyataikavizeSasvabhAve ca dRSTAnte sAkalyena vyApterayogato vipratipattau tdntraapekssaayaamnvsthiterdunivAra samavatIka rUpaIL artha--amuka eka cakkasa svabhAvavALA daSTAntane viSe saMpUrNapaNae vyApti ghaTI zakatI nathI. ane tema hiovAthI vivAda thatAM bIjA daSTAntanI apekSA thatAM anavasthA doSa utpanna thato aTakAvI zakAze nahi.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSa-daSTAnta pratiniyatasvarUpa che. tethI dhUmADe ane agninA sabaMdhavALA rasoDArUpa daSTAntamAM saMpUrNa vyApti ghaTI na zake paraMtu rasoDArUpa niyata sthaLe tenA sabaMdhanuM bhAna thAya ane jyAre temAM zaMkA paDe tyAre vyApti nizcaya mATe bIjA daSTAntanI jarUra paDe ane temAM vaLI tIjAnI jarUra paDe. A rIte anavasthA AvI jAya. tethI daSTAnta te pitAnA svarUpane ja nirNaya karAvI zake paraMtu avinAbhAvano nirNaya na karAvI zake. paraMtu avinAbhAvane te nirNaya vipakSa taLAva vigeremAM avinAbhAva nathI te pramANe tarka pramANa maLavAthI ja siddha thAya che. mATe anyathAnupapattinA nirNaya mATe daSTAnta praganI jarUra nathI. temaja daSTAnta te pratiniyata vyakti svarUpa che ane avinAbhAvate saMpUrNa dezakALamAM saMpUrNa sAdhyasAdhanene grahaNa kare che te kahe ke A dRSTAnta avinAbhAvane kaI rIte nirNaya karI zake ? athavA A rIte udAharaNamAM rahenAra sAdhya sAdhanaviSe zaMkA ke vivAda thAya. tyAre bIjA daSTAntanI ane vaLI temAM tIjA daSTAntanI AvazyaktA rahe ane A rIte anavasthA deSa heje lAgI jAya. taja vikapanI asiddhi- __nApyavinAbhAvasmRtaye, pratipannapratibandhasya vyutpanamateH pakSahetupadarzanenaiva tatprasiddhaH // 36 // artha--A daSTAnta vyAptinA smaraNa mATe samartha
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 69 nathI kAraNake jeNe vyAptine jANI che tevA buddhizALI mANasane tA A pakSa ane hetunA dekhADavA mAtrathI vyAptinuM smaraNa thAya che. vizeSAtha kadAca ema kahevAmAM Ave ke vyApti prathama jANI hatI paraMtu te bhUlI gayelA mANasane smaraNu mATe dRSTAnta jarUrI che. teA te vAta paNa vyAjakhI nathI. kAraNa ke vyAptimAMtA traNe kALanA sAdhyasAdhananA sabaMdhanuM AlaMbana che. ane tenuM smaraNa te pakSane hetunA jovAthIja thAya che. temaja yAda rAkhavuM joie ke smaraNa anubhavela padArthanuM thAya che. have jo te vyApta pUrva anubhavela haze te teA hetuthIja tenuM smaraNa thaze ne jo anubhavela nahi hAya tA sekaDA DhaSTAntA paNa tenA navA maraNane utpanna nahi kare. antarvyAptyA hetoH sAdhyapratyAyane zaktAvazAktau ca bahirvyAptirudbhAvanaM vyartham ||37|| a:--sAdhyanI siddhimAM antapta dvArA hetu samartha hAya tA ahivyaktinA nirdeza vyartha che ane asamartha hAya tepaNa vyartha che. antarvyApti ane ahiiptinuM lakSaNa:-- pakSIkRta eva viSaye sAdhanasya sAdhyena vyAptirantarvyAsiranyatra tu bahirvyAptiH ||38|| sAdhyanI atha--pakSa karelA padArthomAM rahelA sAthe sAdhananI vyApti te antarvyApti paraMtu bIje ahivyApti.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSArtha -jene sAdhya ane sAdhananA sabaMdhanuM smaraNa heAya tevo puruSa sAdhyathI judA na rahenAra hetune pakSamAM jeIne sAdhya siddha kare che tene mATe daSTAntamAM sAdhana joIne sAdhya siddha karavArUpa bahirbApti nakAmI che. jene sAdhya ane sAdhananA saMbaMdhanuM nizcita bhAna nahAya te mANasa sAdhanane pakSamAM jeIne paNa sAdhya siddha karato nathI. tevI ja rIte sAdhanane daSTAntamAM jeIne paNa sAdhya siddha karI zakatA nathI. A rIte antarthIpti sAdhyane siddha kare te bahivyakti paNa sAdhyane siddha kare, ane antarU vyApti sAdhyane siddha na kare te bahivyakti paNa sAdhyane siddha na kare. bane vyAptionAM dAtaH yathAnekAntAtmakaM vastu satvasya tathaivopapatteriti, agnimAnayaM dezo dhUmavattvAt ya evaM saevaM yathA paaksthaanmiti = rU. artha-jemake, padArtha aneka dharmAtmaka che. kAraNa ke dareka padArtha tevA prakAre najare paDe che. A pradeza agnivALe che. kAraNake dhUmavALo che, je dhUmavALo hoya te agnivALo hoya che. dAkhalA tarIke rasoDuM. vizeSa-AmAM paheluM udAharaNa antavyaktinuM che. bIjuM udAharaNa bahivyaktinuM che. AmAM banethI sAdhya siddha thAya che, eTale je pUrve vyAmi anubhavela hoya te tenuM hetudhvarAja smaraNa thAya che. ane te jevI sAdhyane siddha
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH karavAmAM samartha che tevI daSTAntadvArA thayelA vyApti samartha nathI. kAraNake tene saMpUrNa AdhAra hetu dvArA thayela vyAmi upara hoya che. A pramANe pUrve kahelA traNe vikalpamAM keIpaNa vikalpathI vyutpannamANasane udAharaNuvinA anumAna na thAya te vAta siddha thatI nathI. upanaya ane nigamananuM parane jJAna karAvavAmAM asAmarthya nopanayanigamanayorapi parapratipattau sAmarthya, pakSahetuprayogAdeva tasyAH sadbhAvAt // 40 // artha-upanaya ane nigamananuM parane bAdha karAvavAmAM sAmarthya nathI. kAraNake pakSa ane hetunA prayogathI ja anyane jJAna thAya che. vizaSa-naiyAyika ane vaizeSike pakSa, hetu, daSTAnta, upanaya ane nigamana e pAMca zIvAya parArtha anumAna na thaI zake tema mAne che te vAta paNa barAbara ghaTI zakatI nathI. kAraNake tu ane pakSanA prayoga mAtrathI pakSamAM saMzaya rahetuM nathI eTale upanaya ke nigamananI anumAnanA aMga tarIke jarUra nathI. dRSTAnta hevAchatAM hetunuM samarthana- samarthanameva paraM parapratipattyaGgamAstAM tadantareNa dRSTAntAdi prayoge'pi tadasaMbhavAt / / 41 // artha-hetanuM samarthanaja anyane nizcaya karAvavAmAM
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH mukhya aMga che. kAraNake tevinA daSTAnta vigerene praga karavA chatAM parane nizcaya tha saMbhavato nathI. vizeSa-STAnta vigere hovA chatAM je hetu na hoya to sAdhyanI siddhi thatI nathI. mATe daSTAnta vigerenI jarUra nathI paNa pakSa ane hetuvacananI ja AvazyakatA che. A uparathI siddha thAya che ke pakSa ane hetu prayoga hoya te sarva saphaLa che. mandImatine Azrayine anumAnanA prayoganA avayavanI saMkhyA __ 18mandamatIMstu vyutpAdayituM dRSTAntopanayanigamanAnyapi ayoni I kare che ' artha-mandabuddhivALAne te jJAna karavavAmATe dRSTAnta upanaya ane nigamanane paNa prayAga karavo joIe. vizeSa-A sUtrathI spaSTa graMthakAra jaNAve che ke jene pacAvayavane ekAMta niSedha karanAra nathI paraMtu jeo traNa avayava ke pAMca avayava sivAya jJAna na thAya tene Agraha rAkhe che te vyAjabI nathI. te vastu sAbIta karI batAvI. A rIte ekAMta traNa avayavavALuM ane pAMca avayavavALuM temaja vyAptisahita pakSa dharmanA upasaMhArarUpa 18 liGgaM kevalameva yatra kathayatyeSA jaghanyA kathA vyAdinyatra nivedayatyavayavA neSA bhavet madhyamA / utkRSTA dazabhirbhavedavayavaiH sA jalpitairityamI jainareva vilokitAH kRtadhiyAM vAde trayaH satpathAH // 67 // ratnAkara. pR. 67
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU vvvvvvvvvvvvvv pramANanayatattvAlokAlaGkAraH anumAna mAnanAra pakSa jevo joIe te vyAjabI thaI zakato nathI. tethI ema sAbIta thayuM ke anumAnamAM vadhAremAM vadhAre A pAMca avayava ane tenI pAMca zuddhirUpa daza avayava paNa hoI zake. ane madhyama be avayavathI mAMDIne nava avA cava sudhI hoI zake. ane jaghanya atitpanna mANasane Azrayine kevaLa eka hetuthI sAdhya siddha thaI zake. 19kayAre ane kaI avasthAmAM kone Azracine pAMca avaya ane pAMce avayavane sAbita karanArI pAMce zuddhionI jarUrIAta che. tene saMpUrNa paNe vicAra karIne te te jarUriyAta pramANe te te adhikArIne anusarIne tene upayoga karavAmAM Ave che. have manda buddhivALAne jaNAvavA mATe pAMce avayavone svIkAra karyo che te pAMcenuM svarUpa paNa ApavuM joIe. anumAnanI aMdara dharmasahita dhamasAdhya hoya che paraMtu ekle dharma sAdhya tarIke hete nathI have te dharma dhamIne parAthanumAnamAM zabda dvArA sthApana karavAmAM Ave che tyAre tene pratijJA kahe che. ane vastutaH pratijJA nAma paNa sArthaka che kAraNake A vAkyadvArA keIpaNa vastune siddha karavA mATe pratijJA karavAmAM Ave che. nahiM jANela padArtha jaNAvI zake te hetu. ane A je sAdhyane jaNAvavAmAM kuzaLa hoya tene heta kahe che. vyAptinA pratipAdita dharmane pratipAdana karanAruM te - 18 yathA parasya sukhena prameyapratIti bhavati tathA yatnataH pratyAyanIyaH / tatra dazAkyavaM pratipAdanopAyaH //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH STAntavacana jene udAharaNa kahevAmAM Ave che. ke je udAharaNamAM sAdhya ane sAdhana samAyelAM dekhADavAmAM Ave che. hetunuM pharI pakSamAM uccAraNa karavuM te upanaya che. pratijJAnuM pharI uccAraNa karI siddha karavuM te nigamana che. pakSakone kahene pakSa ke joIe te pramANenA zaMkAzIla mANasane khulAso kare tene pakSazuddhi kahe che. te ja pramANe pAMce avayanA AbhAsathI rahita ane zuddha lakSaNavALAM dareka avayava che te bAbata tene anusaratA khulAso karI tene siddha karavuM te pAMce zuddhio che. jemake A parvata agnivALo tei pratijJA kAraNake ahiM dhUmADe che te hetuM] jyAM jyAM dhUmADe hoya tyAM agni hoya jema ke rasoDAmAM [e vyApti sahita sAdhamya daSTAnta che ] jyAM jyAM agni na hoya tyAM tyAM dhUmADe na hoya jema ke taLAva (A vaidhaye daSTAnta, parvatamAM dhUmADe che, te upanaya tethI A parvata agnivALe che A nigamana.] A rIte pAMce avayavavALuM anumAna paNa zuddha che. dRSTAnnanuM lakSaNa pratibandhapratipatterAspadaM dRSTAntaH // 43 // artha--vyAptinuM smaraNa sthAna te daSTAnta. vizeSArtha-sAdhya ane sAdhananA sabaMdharUpa viSayavALI vyakti daSTAnta jevAthI smaraNamAM Ave che. daSTAntanA prakAra- sa dvedhA, sAdharmyato vaidhayaMtazca // 44 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 75 artha-te daSTAna sAdhamya ane vaidhamya e rIte be prakAranuM che. prathama dRSTAntanuM lakSaNaH yatra sAdhanadharmasattAyAmavazyaM sAdhyadharmasattA prakAzyate, sa sAdharmyadRSTAntaH // 45 // artha-jyAM heturUpa dharma vidyamAna hoya tyAM sAdhyadharmanuM astitva jarUra jaNAtuM hoya tene sAmya daSTAnta kahe che. vizeSa-je padArthane viSe sAdhya ane sAdhananI vyAptine nirNaya thato hoya te padArthane sAdhamya daSTAnta kahevAmAM Ave che. sAdhamya duSTAntanuM udAharaNaH20ythaa yatra yatra dhUmaH tatra tatra vahiryathA mahAnasaH // 46 // artha-jyAM jyAM dhUmADe hoya tyAM tyAM agni hoya jemake rasoDuM. vizeSa parvata agnivALe che dhUmADe hovAthI jyAM jyAM dhUma hoya tyAM tyAM agni hoya jemake rasoDuM, AmAM dhUmADe te hetu che ane tenI vidyamAnatA hovAthI agnirUpa sAdhyanI vidyamAnatA che ane te bannene Azraya rasoDuM che mATe rasoDuM sAdhamya daSTAnta thaze. 20 sAdhyaM vyApakamityAhuH sAdhanaM vyApyamucyate / proDaqtyavattharva vyatire viparyayaH | - zrImunicandrasUri
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vedhammaSTAntanuM svarUpa ane udAharaNa yatra tu sAdhyAbhAve sAdhanasyAvazyamabhAvaH pradazyate sa vaidhadAttara | 47 | yathAgnyabhAve na bhavatyeva dhUmo, yathA jlaashyH||48|| artha-jyAM AgaLa sAdhyanA abhAvathI sAdhanane avazya abhAva dekhADavAmAM Ave che tene vaidhamya dRSTAnta kahe che. 47 jemake agnine abhAva hoya te dhUmADe naja thAya jema sarevara. 48 vizeSa-jemAM anvaya vyApti ghaTatI hoya te sAmya daSTAnta ane vyatireka vyApti ghaTatI hoya te vaidharmedaSTAnta. AmAM agni rUpa sAdhyanA abhAve ghUmarUpa sAdhanano abhAva sarevaramAM dekhAya che mATe sarevara e vaidhamya daSTAnta che. upanayanuM svarUpa ane udAharaNa- hetoH sAdhyadharmiNyupasaMharaNamupanayaH // 49 // yathA dhumazcAtra pradeze // 50 // artha -hetunuM sAdhyadharmane viSe pratipAdana karavuM tene upanaya kahe che. 49 jemake A dhUmADo che. 50 vizeSa-parvata agnivALe che. dhUmADe hevAthI, jyAM dhUmADe hoya tyAM agni hoya jemake, rasoDuM ahiM dhUmADe che. ahiM eTale pakSa rUpa dhamamAM dhUmADe rUpa hetu che. te pratipAdana karavAmAM AvyuM che mATe te upanaya che.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - --- - ---- pramANanayatasyAlokAlaGkAraH 77 nigamananuM svarUpa. sAdhyadharmasya punaniMgamanam // 51 // artha-pakSane viSe sAdhya dharmanuM pharI kaMthana karavuM te nigamana. nigamananuM udAharaNa yathA tasmAdagniratra // 52 // artha-jemake tethI ahiM agni che. vizeSa-pratijJAnA jevuM phararUpa kahevAmAM Ave che tene nigamana kahe che. pakSavacana vigerenI pUrvAcAryonI karelI saMjJA ete pakSaprayogAdayaH pazcApyavayavasaMjJayA kIrtyante // 53 // artha-pUrvokta pakSapragavigere pAcene avayava saMjJA kahevAmAM Ave che. vizeSArtha-mandabuddhivALAne parArtha anumAnamAM pAMce avayanI jarUriyAta hoya che mATe pace avayavo jena zailI pramANe kevI jAtanA che tenuM pratipAdana karyuM. A rIte svArthanumAna ane parArthanumAna kone kahe. ane tenA keTalA avayavo hoya te pratipAdana karyuM. koIpaNa sArAmAM sArA ativyutpanna puruSane gamete sAdhya siddhakaratA pahelAM hetunI prathama jarUra rahe che. ane te hetu sAdhyanI sAthe judA judA saMbaMdhe dvArA sAdhyane siddha karate hevAthI tenA judA judA bhedo paDe che. chatAM je ke tenA dareke dareka judA bhedamAM nakkI "sAdhyathI judA na rahevuM" te lakSaNa te heyaja che.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ ^ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ^^^^^^^^^ ^^^^ have A heta sAdhyanI sAthe jeTalA saMbaMdhavALe che teTalAja tenA bheda paDe che. ane temAMnA keTalAka saMbaMdha vALA hetuo vidhirUpa sAdhyane ane keTalA saMbaMdhe niSedharUpa sAdhyane siddha kare che. temaja sAdhyanI sAthe judAjudA saMbaMdhathI rahelA hetuo pitAnI vidyamAnatAmAM ane abhAvamAM kaI rIte vidhirUpa ane niSedha rUpa sAdhyane siddha kare che, teja have pachI jaNAvavAnuM che. hetunA prakAra: uktalakSaNo heturdviprakAraH, upalabdhyanupalabdhibhyAM midyamAnavavi II 24 . ' artha-(sAdhyavinA bIjI jagyAe jarApaNuM na rahenAra tevA lakSaNavALo) pUrvokta hetu upalabdhi ane anupalabdhi e bhedevaDe karIne bhinna hovAthI be prakAra che. vizeSapUrvokta lakSaNavALo hetu vidyamAna hoya arthAt mukavAmAM Avyo hoya tene upalabdhi kahe che ane avidyamAna hoya tene anupalabdhi kahe che. bauddha upalabdhirUpa hetu sAdhyanI vidhineja (vidyamAna paNane) sAdhanAra che. ane anupalabdhirUpa hetu niSedhaneja (avidyamAnapaNAne) sAdhanAra che. e mAnyatA upara graMthakAra potAne mata darzAve che. bane prakAranA hetunuM sAdhya- upasthiiidhaniSedhayoH siddhivizvamanupabdhiI ApavA artha--upalabdhihetu ane anupalabdhi e banne prakAranA hetuo vidhi ane niSedha e bannenI siddhimAM kAraNabhUta che.
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 79 vizeSa-A hetunI upalabdhi-vidyamAnatA vidharUpa sAdhyane siddha kare che temaja niSedharUpa sAdhyane siddha kare che temaja hetunI anupalabdhi-avidyamAnatA paNa vidhirUpa ne niSedharUpa sAdhyane siddha kare che. have A banne prakAranA hetuo vidhi ane niSedhane sAdhanAra che te vidhi niSedha kone kahe? tenA keTalA bheda ? A be prazno saheje uddabhave mATe tene prathama khulAse kare che. vidhinuM nirUpaNa... vidhiH sarvaraH pad | artha-(padArtha) vidyamAna dharma tene vidhi kahe che. vizeSArtha-dareka padArtha mAtra potAnA svarUpathI vidyamAna hoya che te vidhi. ane potAnA sivAyanA anya padArthanA svarUpathI avidyamAna (rahita) hoya che te niSedha A banne svarUpe dareka padArthamAM hoya che. temAM pitAnA svarUpathI vidyamAna hoya che tene vidhi kahe che eTale bhAvarUpa padArtha te vidhi. niSedhanuM nirUpaNa- paniSedhorAH | 7 | artha-(vastune) abhAvarUpa aMza te pratiSedha. vizeSa-sadasadAtmaka vastune abhAvasvabhAva te : pratiSedha. vidhinA prakAre pUrvAcAryo e nahiM kahelA hovAthI prastuta AcAryo kahyA nathI paraMtu niSedhanA prakAro paDI zake che. ne tepaNa vastunI judIjudI avasthAne laIne ja che..
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80. pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pratiSedhanA prakAra- sa caturdA prAgabhAvaH pradhvaMsAbhAvaH itretraabhaavo'tyntaamAvaTha ne 18 artha -te pratiSedha prAgabhAva, praasAbhAva ItaretarAbhAva ane atyantAbhAva e rIte cAra prakAre che. vizeSa:-vastunI utpatti pUrvene abhAva te prAgabhAva vastunA nAza pachIno abhAva te pradarvisAbhAva. eka padAIne bIjA padArthomAM abhAva te itaretarAbhAva ne vastune sarvathA abhAve te atyantAbhAva. prAgabhAvanuM svarUpa - yanivRttAveva kAryasya samutpattiH so'sya prAgabhAvaH / 59 / artha--jenI nivRti thatAM ja kAryanI utpatti thAya te nivRtta thanAra kAryane prAgabhAva che. vizeSa-vastunI utpatti pUrvane abhAva te prAgabhAva che. e zabdArtha che. kAryanI pUrvanA padArthane abhAva nivRtti) thAya tyAreja kArya utpanna thAya te nivRtta thanAra te kAryane prAgabhAva che. A svarUpArtha che. eTale padArthanI utpattinI pahelAnI je avasthA te padArthane prAgabhAva che. prAgabhAvanuM udAharaNa- yathA mRtpiNDanivRttAveva samutpadyamAnasya ghaTasya mRtpinnddH|60|| artha:-jemake mRtapiMDanI nivRtti thAya tyAreja kArya utpanna thAya che mATe utpanna thanAra ghaTane mRtpiDa e prAgabhAva che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 81 vizeSa -IpaNa padArtha utpanna thAya te pahelAMne je padArtha hoya te utpanna thanAra padArthane prAgabhAva che ane te nivRtta thAya temaja kArya utpanna thAya che. prastuta udAharaNamAM ghaTana pahelAM mATIne piMDa che. tenI nivRtti thayA pachI ghaDI utpanna thAya che. te je mATIno piMDa te utpanna thatA ghaDAne prAgabhAva che. eTale kAryanI utpatti pahelAM prathama padArthane nAza ja joIe. ane je kAryanI utpatti pahelAM te padArthanI nivRttine nizcayapUrvaka na mAnIe te ativyApti thaze. eTale te lakSaNa agyamAM paNa ghaTI jaze. jemake, keTalIkavAra aMdhakArano abhAva thAya tyAre vastune bodha thAya che tyAM AgaLa aMdhakAra e jJAnane prAgabhAva mAnavo joIe, paraMtu aMdhakAra rUpajJAnane prAgabhAva ghaTI zakatuM nathI. kAraNa ke ghuvaDa temaja rAtrie jenArA puruSone (rAkSasane) aMdhakAra hovA chatAM paNa rUpajJAna thAya che. A rIte aMdhakArano abhAva thatAM paNa rUpajJAna thAya che ane aMdhakArano abhAva na hoya te paNa rUpajJAna che. eTale aMdhakAra e rUpajJAna pratye vaikalpika prAgabhAva thaze. sUtramAM gva zabda mukavAthI AvA je vaikalpika hoya te prAgabhAva tarIke banI zakaze nahiM. A prAgabhAva eka vyaktine ane paryAyane anusarIne sAdi sAnta che ane dravyane anusarIne anAdi ananta che. praasAbhAvanuM svarUpa- yadutpattau kAryasyAvazyaM vipattiH so'sya pradhvaMsAbhAvaH // 61 // artha-je padArthanI utpatti thatAM kAryanI avazya svarUpa
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH hAni thAya te utpanna thanAra padArtha kAryane praasAbhAva kahevAya che. vizeSa-kAryanA nAza pachInI je avasthA te kAryane praasAbhAva che. AmAM kAryanI pUrvAvasthA ane abhAvanI uttarAvasthA che. praasAbhAvanuM udAharaNuM- yathA kapAla kadambakotpattau niyamato vipadyamAnasya kalazasya kapAlakadambakam // 62 // artha-jemake kapALa kadaa-ThIkarAne samuha utpanna thatAM avazya nAza pAmanAra ghaDAne ThIkarAne samuha e praasAbhAva che. vizeSAtha-ghaDo nAza thAya tyAre ThIkarAnA TukaDA utpanna thAya che eTale ThIkarAnI utpattie ghaDAne pradhvasAbhAva che. itaretarAbhAvanuM svarUpa- svarUpAntarAt svarUpavyAttiritaretarAbhAvaH // 63 // artha-bIjAnA svarUpathI pitAnA svarUpanuM judApaNuM te itaretarAbhAva. vizeSa-koIpaNa padArthanA potAnA svarUpamAM bIjuM svarUpa na hovuM eTale anya padArthane svabhAva pitAnAmAM na hoya tene ItaretarAbhAva kahevAmAM Ave che. AnuM bIju nAma apaha che. itaretarAbhAvanuM udAharaNa- yathA stambhasvabhAvAt kumbhsvbhaavvyaavRttiH|| 64 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 83 artha-jemake thAMbhalAnA svarUpathI ghaDAnA svabhAvanuM judApaNuM te ItaretarAbhAva che. atyantAbhAvanuM svarUpa- kAlatrayA'pekSiNI hi tAdAtmyapariNAmanivRtti racantAmaviH |66 che. ' arthabhUta bhaviSya ane vartamAnatraNe kALamAM eka svarUpa na hovuM te atyAbhAva. atyantAbhAvanuM udAharaNa- yathA tanatano che da6 artha -jemake cetana acetane abhAva te atyaMtabhAva. vizeSArtha-cetanAtmaka padArtha traNekALamAM acetana bane nahiM ane acetana traNe kALamAM cetana bane nahi te atyantAbhAva che. abhAva eTale avidyamAnapaNuM. ane te vAstavika rIte te ekaja che. paraMtu tenA cAra bheda bhAva-padArthanI sAthe judI judI apekSAthI paDe che. AmAM prathama abhAva padArthanI pUrvavasthA ne laIne bIje uttarAvasthAne laIne tIje apekSAthI saha avasthAne laIne ane e traNekALanI avasthAne laIne bane che. A rIte pUrvokta lakSaNavALA vidhi ane pratiSedha bannene sAdhanAra upalabdhi ane anupalabdhi hetu che. anupalabdhinA A rIte avasthAne laIne cAra bheda paDe che.
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH upalabdhinA prakAra- upalabdherapi dvaividhymviruddhoplbdhihitopabdhiI 67 | artha--upalabdhinA paNa be bheda che. eka aviruddhapalabdhi, ane bIjo viruddhapalabdhi. vizeSArtha -vidhisAdhaka upalabdhi che ane niSedha sAdhaka anupalabdhi che. A bauddhanI mAnyatA upara potAne abhiprAya pa6 mA sUtramAM jaNAvatAM AcArye kahyuM ke vidhi ane niSedha banene sAdhaka upalabdhi ane anupalabdhi banne che, sAthe sAthe vidhiniSedhanuM svarUpa paNa spaSTa karyuM. sAmAnyarIte keIpaNa vidhirUpa sAdhyanI siddhi hetunI upalabdhi ane anupalabdhi bane dvArA thaI zake che. je hetu sAdhyanI sAthe viruddha na hoya te hetu hoya te sAdhyasiddha thaI zake che. temaja je hetuo sAdhyane siddha karavAmAM vidanarUpa hoya ta na hoya te paNa sAdhya siddha thAya che. A rIte bane dvArA vidhirUpa sAdhya siddha thAya che ane tene ja aviruddhopalabdhi ne viruddhanupalabdhi kahevAmAM Ave che. tevIja rIte niSedharUpa sAdhya siddha karavuM hoya te sAdhyanI sAthe je je viruddha hoya tenI vidyamAnatA ane jenAthI sAdhyasiddha thAya tevA aviruddha hetuonI avidyamAnatA kAraNabhUta che ane teneja viruddhopalabdhi ane aviruddhAnupalabdhi kahevAmAM Ave che. 21 satrathau vastulAbanI nyAyabindu pR. 39 bIje pariccheda g: prativehetu: nyAyabindu pR. 38 bIje pariccheda
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ArIte viruddha upalabdhi niSedhasAdhaka ane aviruddhaupalabdhi vidhisAdhaka che. temaja viruddhaanupalabdhi vidhisAdhaka ane aviruddhAnupalabdhi niSedhasAdhaka che. A cAre vibhAgavALA hetuo sAdhyanI sAthe kArya kAraNa vigere judA judA saMbaMdha dharAvatA hovAthI te saMbaMdhonI apekSAe tenA judA judA bheda paDe che. avirudo palabdhinA prakAra tatrAvihopabdhi viMchiddhi pAme 68 ' artha-temAM pUrvokta be prakAranI upalabdhimAMthI aviruddhopalabdhi vidhinI siddhimAM cha prakAranI che. aviruddhopabdhinA bheda - vyApya kArya kAraNa pUrvacarottaracara sahacarANA muvidhA che 61 / artha-sAdhyanI sAthe aviruddha vyAyanI upalabdhi, aviruddha kAryanI upalabdhi, aviruddha kAraNanI upalabdhi, aviruddha uttaracaranI upalabdhi, ane aviruddha sahacaranI upalabdhi ema cha prakAra aviruddhopalabdhinA che. vizeSAtha-sAdhyanI sAthe aviruddha vyAkhya, kArya, kAraNa, pUrvacara, uttaracara ane sahacara hetu tarIke vidyamAna hoya te tene vyAkhyAviruddhopalabdhi, kAryAviddhopalabdhi, kAraNaviddhapabdhi pUrvazarAviruddhapalabdhi, utaracaraviddhopakSa ane sahacarAviruddhopalabdhi ema cha bheda paDe che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH zabda pariNAmI che kAraNake te prayatna pUrvaka thAya che A anumAnamAM "pariNAmI" sAdhya che. ane A sAdhyanI sAthe aviruddha vyApya prayantAntarIyaka-prayatnapUrvaka te hetu tarIke yojAyela che. tethI A anumAnane avirUddhavyApalabdhi kahe che. A chae prakAranI avirUddhapalabdhi sAdhyanI vidyamAnatAne sAdhanArI che. vidhine sAdhanAra avirUddhopalabdhi ane virUddhAnupalabdhinA mUkhya anukrame che ane pAMca peTA bhede che. ane e kuLa agiAra bhede vidhine sAdhanAra che. ema jaina darzanakAra mAne che. have A viSayamAM bauddho vidhine sAdhanAra svabhAva ane kArya hetu e beja che. tethI koIpaNa jAtanA vadhAre hetuenI vidhine sAdhavAmAM AvazyakatA rahetI nathI tema mAne che. A rIte ApaNe mAnyatA mujabanA kAraNa, pUrvacara, uttaracara ne sahacara e cAra avirUddhapalabdhinA peTA bheda bauddho vidhine sAdhavAmAM Avazyaka nathI mAnatA. bauddho kAraNahetu na mAnavAmAM khulAso karatAM ja NAve che ke kAraNahetu mATe e kAMI khAsa niyama nathI ke kAraNa jyAM hoya tyAM jarUra kArya hovuM ja joIe. jemake, dhUmADAvinAnA dhagadhagatA aMgArAmAMthI ApaNane dhUmADAne badha thatuM nathI AmAM agnirUpa kAraNa hoya chatAM dhUmaDArUpa kAryane utpanna karatuM nathI eTale A kAraNahetu sAdhyane siddha karavAmAM saMpUrNa samartha thato nathI. kadAca A saMbaMdhI evI dalIla karavAmAM Ave ke saMpUrNa sAmarthyavALuM ane ugra sAmagrIvALuM
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH kAraNa jarUra sAdhyane siddha kare che te te barAbara che. paraMtu ApaNuM sarakhA sAmAnya mANasane ugrasAmagrI ke saMpUrNa sAmarthyane nizcaya nathI hoto. eTalAja mATe kAraNa hetunI AvazyakatA nathI. kAraNavido palabdhinA udAharaNuvaDe kAryahetunuM samarthana- tamasvinyAmAsvAdhamAnAdAmrAdiphalarasAdekasAmagrayAnumityA rupAya nu matimabhimanyamAnairabhimatameva kimapi kAraNaM hetutayA yatra zarapratiskhalanamaparakAraNasAkalyaM ca // 70 // artha:-aMdhArI rAtrine viSe cakhAtA kerI vigerenA rasathI utpanna thanArI amuka sAmagrInI anumiti dvArA rUpa vigerenI anumatine svIkAranArA bauddhone keIpaNa kAraNa hatu | terIke ijhahAvuM ja joIe. ke je hetumAM saMpUrNa sAmarthya, ane bIjAM gagrasahakAri kAraNene saMbaMdha hoya. ' vizeSArtha -aMdhArI rAtrIne viSe kerInA rasane cAkhavAthI rasane utpanna karanArI sAmagrInuM anumAna thAya che ke A rasane utpanna karanArI rU5, kALa, garamI vigere sAmagrI thaI gayelI hovI joIe, kAraNake amukarUpa amuka rasane kare che te sAmagrI je na thaI hotate atyAre je huM rasa cAkhuM chuM te na cAkhI zakta. A rIte rasanA cAkhavAthI amuka sAmagrInuM anumAna thAya che. te vAta spaSTa siddha thAya che. tyArabAda, te sAmagrI dvArA kerInA rUpanuM anumAna thAya che ke rasane utpanna karanArI rUpa vigere sAmagrIe potAnA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH sajAtIya rU5 vigerene utpanna karIne ja te vakhate vijAtIya rasa vigerene utpanna karelAM hovA joIe. ane jo tema na heto rasa vakhate rUpanuM bhAna na thAta. paraMtu rasa vakhate rUpanuM bhAna thAya che. AthI siddha thAya che ke rasane utpanna karanArI sAmagrI e jarUra rUpane paNa utpanna karanAra hoya che. ArIte rasadvArA sAmagrInuM ane sAmagrI dvArA rUpanuM anumAna bauddho mAne che te bauddhoe rAtrine viSe rUpanA pratyakSane jANavA mATe zaktinI jemAM skUlanA na hoya ane bIjAM sahakAri kAraNe jemAM saMpUrNa hoya tevuM koIne koI paNa kAraNa jarUra mAnavuM ja joIe. Ane javAba ApatAM bauddho jaNAve che ke rasadvArA sAmagrI ane sAmagrI dvArA rUpanuM bhAna thAya che temAM ame kAraNa hetu nathI mAnatA paraMtu svabhAva hetu ja mAnIe chIe. AvA prakAranA anyarUpane utpanna karanAra rUpa amuka prakAranA rasane utpanna kare che, tyAM svabhAva hetu che. paraMtu A bauddhonA javAbamAM paNa kAMI vajuda nathI kAraNa ke A svabhAva - paNa pratibandhaka kAraNanA abhAva ane sahakAri kAraNanA sabaMdhasivAya nizcaya karI zakAto nathI mATe kAraNa hetu jarUrI che. pUrva cara ane uttaracara anya hetumAM nathI sAbhAI zakatA tenI sidipuurvcrottrcryon svabhAvakAryakAraNabhAvI tayoH kAlavyavahivAnupalambhAt artha-pUrvacara ane utaracara e bane hetuo svabhAva, kArya ane kAraNa hetu rUpa nathI kAraNake svabhAva
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayakattvAlokAlaGkAraH tathA kAryakAraNabhAva bhinna kALamAM amuka vakhatane AMtare thaI zakatA nathI. vizeSArtha -pUrvacAra ane uttaracara hetuone sAdhyanI sAthe tAdAo sabaMdha nathI ane teTalAja mATe teo svabhAvatumAM samAI zakaze nahi. kAraNa ke svabhAva hetu tAdAo sabaMdha hoya to ja saMbhavI zake che. tevI ja rIte pUrvacAra ane uttaracara hetuone sAdhyanI sAthe tadutpatti sabaMdha paNa nathI ke jethI kArya ane kAraNa hetumAM samAI zake. kAraNake kArya ane kAraNahetu tadutpatti sIvAya ghaTI zakatA nathI. A bane hetuomAM sAdhyanI sAthe amuka vakhatanuM AMtaruM paDe che tAdAmya saMbaMdhamAM sAdhya ane sAdhana sarakhe TAIme joIe. temaja tadutpatti saMbaMdhamAM kAraNa pachI tarataja kArya joIe AMtara hovuM na joIe jyAre A banne hetumAM amuka vakhatanuM AMtaruM paDe che. - a. jenAmatanI mAnyatApara baddho khulAso karatAM che kAlanuM vyo paNa raNa bhAva cAra make che. jemake, kazAnI kAma karavAnuM jJAna ane uThayA pachI va no rasALanA mune che. temaja bhakiMgyamAM thanAze bhAva ane kAraNamAM nAra jevAmAM kAraNa bane che. A rIte pUrvacana ghaTI zakavAthI pUrva cara kArya ane kAraNamAM ja che. pUrvokta bAddhonI zaMkAnuM samAdhAna na cAtikrAntAnAgatayorjAprazAsaMvedanamaraNayoH prabodhotpAtau prati kAraNatvaM vyvhittvennaacaastvaat||72|| zAna che
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ' artha-bhUtakALamAM thayela sutA pahelAnI jAgratu avasthAnuM bhAna suIne jAgyA pachAnI vartamAna avasthAnajJAnamAM kAraNa nathI. temaja bhaviSyamAM thanArUM maraNa vartamAnakAlIna umAtamAM kAraNa nathI kAraNa ke samayanuM AMtaruM paDatuM hevAthI te banne kiyAsaMyukta nathI ' vizeSArtha -kArya, kAraNanA vyApAranI apekSA rAkhanAra hoya che. ane kAraNanA hevAthI te hoya che paraMtu ahite jAgrodha te vakhate nAza pAmyA pachI kaI rIte jAgyA pachInA jJAnamAM kriyAtmaka thaI zake. teja pramANe bhAvi maraNa atyAre vidyamAna nathI te pachI tene vyApAra vartamAna kALanA utpAtamAM kaI rIte TakI zake. A rIte bauddha uThAvelI zaMkA uDI jAya che kAraNake kArya kAraNanA vyApAranI apekSA rAkhe che. kAryakArI thavAmAM kAraNanA vyApAranI jarUra sva0 pArApekSiNI hi kArya prati patnara kA vyavasthA, yeva kalazaM prati 343 // nirarthamAM zakAtatye) kAraNa paNa vyavasthA ane tibecaramAM vyApAranI apekSA rAkhe che. je tenI kAryamAM kuMbhAramAM ghaDo banAvavArUpa kiyAnI apekSA ' vizeSArtha -kArya, kAraNanI apekSA rAkhanAra che. dAkhalA tarIke, ghaDArUpa kAryamAM kuMbhAramAM ghaDe banAvavArUpa kiyAnI apekSA rahe che.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH bhinnakALamAM rahela padArthono paraspara vyApAra mAnatAM ativyAsi - na ca vyavahitayostayoApAraparikalpanaM nyAyyamatiprasakteH artha:-judA judA samayamAM rahenArA te bane padArthomAM vyApAra mAne te yogya nathI. kAraNake tema karIe te ativyApti thaI jAya. ativyAptinuM darzanaH paramparAvyavahitAnAM pareSAmapi tatkalpanasya nivArayitumazakyatvAt // 75 // artha-paraMparAe judA judA vakhate rahelA anya padArthomAM paNa vyApAranI mAnyatA rekI zakAze nahi. vizeSArtha:-je amuka kALane AMtare rahelA padArthomAM paNa kArya kAraNabhAva ghaTAvIe te koIpaNa jAtane cokkasa kArya kAraNabhAva nahi TakI zake. ne paraMparAe judA judA vakhate rahelA padArthomAM paNa vyApAra ghaTI jaze. uparaktarIte atItakALamAM thayela rAvaNa te bhaviSyamAM thanAra cakravartimAM kAraNa banI jaze kAraNake temAM paNa A rIte vyApAranI kalpanA rekI zakAze nahiM. paraMtu ArIte te banatuM nathI. jyAM AgaLa AMtarU-vyavadhAna na hoya ane kArya sAthe anvaya ane vyatikine anusaranAra hoya teja zuddha kAraNa che. eTale kAraNa hoya tyAM kArya hAya ane kArya na hoya tyAM kAraNa na hoya A rItanA anvaya vyatireka ane AMtarA rahita kAryakAraNabhAva ghaTI zake che. je anvaya ane vyatireka na mAnatAM kevaLa AMtarAra
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 pramANanayatattvAlokAlaGkAra hita je padArtha hoya tene kAraNe mAnIe topaNa barAbara nathI. dAkhalA tarIke agni e dhUmADAnuM kAraNa che te pramANe dhUmADAnI sAthe rahela jamIna e paNa dhUmADAnuM kAraNa banI jaze. AmAM AMtarAnuM hitepaNuM te che paNa anvaya ghaTI zakate nathI mATe dhUmADAnI peThe te kAraNa banI zakaze nahi. teja pramANe kAryakAraNubhAvanI ApaNe je vyAkhyA karI te vyAkhyA prastuta bauddhanI zaMkAvALA jAgrat avasthAnA jJAnamAM ane bhaviSyamAM thanAra maraNamAM ghaTe che ke kema te vicAravuM joIe. jAgrat avasthAnuM jJAna ane bhAvimaraNa A bane potAnA kArya hoya te vakhate te hetA nathI. te te spaSTa che. eTale kAraNa kArya sAthe AMtarA rahita hAya tete niyama uDI jAya che. have amuka samayanA aMtare rahyA chatAM temAM anvaya ghaTI zake che ema mAnIe te jude jude vakhate rahelA dareka sAthe anvaya ghaTI jAya. A rIte anvaya paNa prastuta udAharaNamAM ghaTI zakatA nathI. vyatireka sabaMdhane vicAra karazuM te te paNa ghaTI zakato nathI. ArIte kArya kAraNabhAvanuM eke lakSaNa ahiM na ghaTI * zakatuM hovAthI pUrvacara ane utaracara kAraNa hetumAM paNa samAze nahi. paraMtu pUrvacara ane utaracarathI vidhirUpa ane niSedharUpa ane sAdhyasiddha thAya che. mATe pUrvacara ane utaracara judA hetu tarIke svIkAravA e spaSTa siddha thAya che. sahacarahetunI bhinnatA mATe AvazyakatA sahacAriNoH pasparasvarupaparityAgena tAdAtmyAmupapatteH,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAra saholpAdena tadutpattivipatezva, sahacarahetorapi prokteSu nAnuM A 76 atha-paraspara svarUpanA tyAgavaDe rahetA hovAthI sahacArione tAdAmya sabadha ghaTI zaktA nathI. temaja sahacArIonI utpatti ekI sAthe thatI hovAthI tadutpatti sabadha paNa ghaTI zakato nathI. ane tethI A sahacarahetu svabhAvahetu kArya hetu ke kAraNahetumAM samAI zaktA nathI. vizeSa--be padArthonuM eka svarUpa hoya tyAre te padArthone tAdAsyasabaMdha bane che paraMtu A sahacara hetumAM te paraspara svarUpa juduM hovAthI tAdAo sabaMdha nathI. ane tAdAbhyasabaMdha na hovAthI sahacarahetu svabhAva hetumAM samAto nathI. teja pramANe eka padArthathI bIjA padArthanI tarata utpatti thAya tene tadutpatti kahe che. paraMtu sahacara hetuo te sAdhya sAthe ja utpanna thAya che. tethI teone tatpatti sabaMdha ghaTI zake nahiM. ane teja kAraNathI te kArya ke kAraNahetumAM paNa samAI zakaze nahiM. chatAM sahacara hetuo dvArA ApaNe spaSTa sAdhya siddha thatuM joIe chIe eTale sahacara hetune ApaNe judA hetu terIke svIkAryA zIvAya ke nathI. have cha prakAranA hetuo kahyA tenAM kamasara udAharaNa Ape che. aviruddha vyApalabdhinuM pacAvayavI udAharaNa- dhvaniH pariNatimAn prayatnAnantarIyakatvAt yaH prayatnA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 pramANanayatattvAlokAlaGkAra nantarIyakaH sa pariNatimAn , yathA stambho, yo vA na pariNatimAn sa na prayatnAnantarIyako, yathA vAndhyeya, prayatnAna ntarIyakazca dhvaniH, tasmAt pariNatimAniti vyApyasya sAdhyenAviruddhasyopalabdhiH sAdhaNa vaidhathaiNaca // 77 // artha-zabda. pariNativALo-pariNAma dharmayukta che [ pratijJA ] kAraNake te prayatna pachI tarataja utpanna thanAra che. [ hetu] je je padArtha prayatna pachI tarata utpanna thanAra hoya te te padArtha pariNativALA hoya che [ sAnthaya vyakti ] jema ke staMbha [ sAdhamya daSTAnta] athavA je je pariNativALA na hoya te prayatnapUrvaka thanAra hatA nathI [ vyatireka vyakti ] jemake, vaMdhyA kare [vaidhamya daSTAnta], ane zabda prayatnapUrvaka utpanna thanAra che. [ upanaya ] tethI te paritivALo che [ nigamana] A udAharaNamAM sAdhyanI sAthe aviruddha vyAkhyanI hetu tarIkenI vidyamAnatA sAdhamyathI ane vidharyathI ema banne prakAre che. vizeSArtha-A udAharaNamAM anumAnanA pAMce avayavo dekhADayAM che. jene mATe AcArya mahArAje kahyuM che ke vizeSa ajJa puruSane mATe pAMce avayavone upayoga karavAmAM kAMI paNa dUpaNa nathI. sAdhyanI sAthe aviruddhakApalabdhinuM udAharaNaastytr girinikuJje dhanaJjayo dhUmasamupalaMbhAditikAryasya 78 artha-A parvata nikuMjamAM agni che kAraNake dhumA
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH DAne yathArtha bodha thAya che. A sAdhyanI sAthe kAryanI aviruddha upalabdhi che. vizeSArtha-A udAharaNamAM sAdhya "agni che ane te agninuM vAstavika kArya "dhumADo' te hetu tarIke che mATe dhumADArUpa kArya sAdhyanI sAthe vAstavika hovAthI kAryanI aviruddha upalabdhi nAmane hetu che. ane te kAraNane sAdhya tarIke rAkhI siddha kare che. teja pramANe kAryakArya viruddha palabdhi samajavI. kAraNuviruddhopalabdhinuM udAharaNa- bhaviSyati varSa tathAvidhavArivAhavilokanAditi kAraNasya 1 72 . artha-varasAda thaze kAraNake varasAda cagya vAdaLAM dekhAya che AmAM kAraNa aviruddhopalabdhi che. vizeSArtha--AmAM "varasAdae sAdhya che. tevA prakAranA vAdaLAM e kAraNa che. vAdaLAM e varasAda AvavA mATenu saMgata kAraNa che. mATe sAdhyarUpa varasADha ane heturUpa varasAda cagya vAdaLAM hovAthI A hetu kAraNaviruddho:labdhi kahevAya che. te ja pramANe kAraNakAraNaviruddhopalabdhino paNa AmAM samAveza karI le. pUrvazarAviruddhopalabdhinuM udAharaNa - udeSyati muhUrtAnte tiSyatArakA punarvasUdayadarzanAditi pUrvanarazya 80 che.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH a--muhUrta bAda puSyanakSatra udaya pAmaze kAraNa ke punaH sUnA udaya hAla najare paDe che. A pUrva carAviruddhobdhi che. 96 vizeSA--AmAM 'tithyatAsa' sAdhya che ane hetu 'punavarsu' che. tiSyatArA (puSya nakSatra) ane puna sunA udaya amuka aMtare hAya che. prathama tiSyatArA uya pAme che ane tyAramAda punarvasu udaya pAme che. eTale te anukrame pUcara ane uttaracara kahevAya che. eTale ekanA udaya khIjAnA udayanuM bhAna karAve che. ethI pUrva cara'puna vasu'nA udayarUpa hetuthI sAdhyarUpa uttaragara 'tiSNutArA' siddha thAya che eTale A hetu pUrva carAviddopalabdhi che. AmAM pUrva pUrva carAviruddhopalabdhinA paNa samAveza thAya. uttaracarAviddopalabdhinu udAharaNa-- udagurmuhUrtAt pUrvaM pUrvaphalgunya uttaraphalgunInAmudgamo palabdherityuttaracarasya // 81 // atha--muhUta pahelAM pUrva phalgunI nakSatra ugyuM che kAraNake hAla uttara phAlguna nakSatranA udaya jaNAya che, A udAharaNamAM hetu tarIke uttaracaranI aviruddhopalabdhi che. vizeSA--pUrva phalgunI sAdhya che. uttaraphalgunI hetu che. prathama pUrva phalgunI nakSatra udaya pAme che ane tyArakhAda uttaralgunI nakSatra udaya pAme che Ave! krama anubhUta che mATe ja te banne anukrame pUcara ane uttaracara kahevAya che. have hetuterIke pUcara hAyatA pUrva carAviruddhopa
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mamAmamayamAlokAlaGkAraH 97 hAi kahevAya. ahiyAM sAdhya pUrvathara che ane hetu uttara cAra che mATe A hetu uttarazarAviruddhopalabdhi kahevAya che. AmAM uttararacarapalabdhi hatu paNa sahita karI le. *sahacaraviruddhopalabdhinu udAharaNa 23astIha sahakAraphale ruupvishess:smaasvaadhmaanrsviliti saracA 82 / artha--A kerIne viSe koI khAsa viziSTarUpa che. kAraNake temAM khAsa viziSTa rasano AsvAda Ave che. A sahacarAviruddhopalabdhinuM udAharaNa che. ' vizeSAje padArthonI utpatti sAthe heya. ane je sAthe rahetA hoya tene sahucara kahe che. padArtha mAtramAM rUpa rasa gandha ane sparza paraspara sahacara che. AmAM viziSTa rasathI rUpanuM bhAna karavAmAM Ave che tethI rasa e sahacarAviruddho:ladhi che. kAraNake viziSTa rUpa sAdhya che ane viziSTa rasa hatu che. ane te viziSTa rasarUpa sAdhyanI sAthe aviruddhasahacara che. ArIte sAdhyanI sAthe sAkSAt vAstavika sabaMdha dharAvanArA padArtho hetu tarIke mukavAmAM Ave te te sAkSAta sAdhyane siddha kare che. temaja paraMparAe vAstavika sabaMdha 22 naiyAyike sahacarane saMga ane ekAIsamavAya kahe che. . raka sarakhA ....: aviruddhopalabdhirvidho polA, vyAyakAryakAraNapUrvottarasahacarabhedAt -- tArI lAkha puSTa ma : - -
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH dharAvanAra padArtho paNa hetu tarIke vaparAyA hoya te te paNa paraMparAe vAstavika sAdhyane siddha kare che. dAkhalA tarIke, ahiM "keza (ghaDAnI avasthA vizeSa) thaye he joIe kAraNake hAla ghaDe najare paDe che. AmAM sAdhya keza tenuM kArya kuzala ane tenuM kArya ghaDe te ahiM hitu terIke che eTale te kezarUpa sAdhya siddha thAya che. *aviruddhopalabdhinA ArIte cha prakAre vividha sAdhya siddha kare che. have sAdhyanI sAthe kaI ane keTalI vastuo bAdhaka heya che ke jenI vidyamAnatAthI sAdhya siddha thatuM nathI te jaNAve che. viruddhopalabdhinA prakAra- "virudhdhopalabdhistu pratiSedha pratipattau sptmkaaraa||83|| artha-niSedharUpa sAdhyanI siddhimAM viddhapazvi sAta prakAranI che. viruddhopalabdhine prathama prakAra- - tatrAdyAsvabhAvaviruddhopalabdhiH // 84 // artha -te viruddhapalabdhimAM pahelI svabhAvaviru topalabdhi che. - ' vizeSa -aviruddhopalabdhimAM A bheda lIdhe na hate. kAraNake te aviruddhopalabdhi vidhinI sAdhaka hatI. ane je. 24 sarakhA mAvaH zaraLa zamevAmAyi vidhiti paNa sApanama A pramANa mImAMsA sUtra 1-2-12 54 61 25 viruddhatadupalandhiHpratiSedhe yathA sarakhAve vamAja pramANa mImAMsA parINAmUkha pRSTha 5
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH vastu sAdhavAnI che tenA svabhAva hetu terIke mukAya nahi. kemake vastunA svabhAva jANavAmAM Ave teA te vastu sheje jaNAelI hAya che.ane pachI jANela vastune pharI jANavAnI anumAnamAM jarUra rahetI natho mATe tyAM A bheda lIdhA na hatA. ahi AM sAdhyanA svabhAva tethI viruddha svabhAva hetu tarIke hAya tA pratiSedhya sAdhya siddhathAya tene svabhAva viruddhopAdha kahevAmAM Ave che. vastunA svabhAva vastumAM raheche ane viruddhasvabhAva viruddhavastumAM raheche. ane te viruddhavastu vAstavika vastune siddha na karI zake. mATe niSedhanI siddhimAM samartha evA viruddheopalaSinA bhedamAM A prakAra pADavAnI khAsa AvazyakatA rahe che. digambarAe A svabhAvaviruddhopalabdhi mAnI nathI. svabhAva virUddhopalabdhinu udAharaNa:-- - 6. "yathA nAstyeva sarvathaikAnto'nekAntasyopalambhAt // 85 // a ---jemake, sarvathA eka dharmAtmaka (vastu) nathI DhAraNake dareka padArya aneka dharmAtmaka spaSTa jaNAya che. vizeSA:- --A svabhAva viruddheApalabdhi auddho mAna che te pramANe koI paNa rIte anupalabdhirUpa TharI zakatI nathI. A udAharaNamAM pratiSedhya ' sa thA ekAnta' ne tenA svabhAvanI sAthe taddana viruddha svabhAva anekAntanA che. ane te anekAntanI vidyamAnatA hetu terIke hAvAthI te ekAnte niSedharUpa sAdhyane siddha kare che. ahiM AgaLa khauddha dalAla kareche ke je hetu niSe 21 svabhAvaviruddhopalabdhiryathA nA'trazItasparzo meriti nyAyama pRSTha. 49.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH Ama terI gAjidvopalI mAM samAvA dharUpa sAdhya siddha kare te sarve anupalabdhimAM samAvA joIe. to pachI A svabhAvaviruddhopalabdhine tame kema upalabdhinA bheda tarIke gaNe che? je Ane uttara ApatAM jaNAve che ke svabhAva triddhApalabdhimAM kaIpaNa rIte anupalabdhi ghI zakatI nathI. kAraNake anupalabdhi eTale abhAva. paraMtu ahiM te viruddha svabhAvane hetu tarIke bhAva che eTale tene anupalabdhimAM vahAvI na zakAya. have A uttarane javAba ApatAM bauddho kahe che ke sarvathA ekAnta ane anekAntane agni ane zItasparza ravidha paraspara svabhAvanI prApti na hovAthI ja jaNAya che. ne A paraspara svabhAvanI aprApti hovAnA kAraNathI svabhAva viruddholabdhi anupalabdhi pUrvakaja thAya che mATe tene anupalabdhimAM samAveza kare vyAjabI che. jene kahe cheke ema mAne te hetunA pratyakSapUrvaka anumAna thAya che te te anumAna paNa pratyakSa thaI jAya. jevI rIte tame ahiM vAstavika svabhAvanI anupabdhi hovAthI viruddha svabhAva jaNAya che ema mAnI tene anupalabdhimAM samAve che, tema pratyakSathI anumAna thAya che mATe pratyakSaja anumAna thavuM joIe. paraMtu tema thatuM nathI. - ArIte anupalabdhinA bauddhAe pADelA kalAka bhe paraspara mAnyatA bheTavALA che. virUddhopalabdhinA bIjA prakAra - pratiSedhyavirUdavyAtAdInAmupalabdhayaH SaT // 86 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 101 artha_niSedha karavA ceya padArthathI sAkSAta viruddha vyApya vigerenI upalabdhio cha prakAranI che. vizeSa-niSedha karavA gya padArtha tethI viddha sAkSAt vyAkhya, kArya, kAraNa, pUrvacara, uttaracara ane sahacaranI upalabdhi cha prakAre thAya che. viruddha vyAkhyopalabdhi, viddha kAryopalabdhi, viruddha kAraNopalabdhi, viruddha pUrvacapalabdhi, viruddha uttarapalabdhi ane viruddha sahacarepalabdhi e cha ane pUrvokta viruddha svabhAvepalabdhi ema sAta prakAre viruddhopalabdhi che. koIpaNa sAdhya siddhakaravuM hoya tenA vAstavika kArya kAraNa vigere dvArA te siddha thAya che. teja rIte sAdhyane niSedha tyAre siddha karI zakAya ke sAdhyanA vAstavika kArya kAraNa na hoya paraMtu sAdhyathI viparIta vyApya kAryo kAraNa hetu tarIke hoya. ahiM tejapramANe, te viparItatAne laIne vipabdhinA sAta bheda pADavAmAM AvyA che. viruddha vyApelabdhinuM udAharaNa: viruddhavyApyopalabdhiryathA-nAstyasya puMsastattveSu nizcayastatra sandehAt // 8 // : artha-A puruSane taneviSe nizcaya nathI kAraNa ke to tene sadeha che. A viruddha vyApalabdhinuM udAharaNa che. " vizeSa niSedha karavA gya padArthathI viruddha padAthanuM vyApya je anumAnamAM hetu terIke hoya te te hetune viruddha vyAkhopalabdhi kahe che.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH prastuta udAharaNamAM puruSanA tattvane viSe nizcaya te niSedha karavA caiAgya che. ane te nizcayathI viruddha anizcaya che. ane A anizcaya sandehanA vyApaka che ane sandeha vyApya che. pratiSedhyanA varuddhavyApyo sandeha prastuta anumAnamAM hatu terIke che mATe A hetu viruddha vyApyApalabdhi che. teja pramANe 'ahiM zIta sparzInathI uSNutA heAvAthI' vigere udAharaNA paNa AmAM samAvI zakAya che viruddha kApilabdhinuM udAharaNa:-- viruddhakAryopalabdhiryathA 102 na vidyate'sya krodhAdyupazAntidana vikArAdeH ||88 || a--Ane krodhanA upazama nathI kAraNake tenA mUkha upara (krodhanA ) vikArA jaNAya che. A udAharaNa viruddha kA/palabdhinu che. vizeSa--niSedha karavA ceAgyathI viruddhanuM kArya je anumAnamAM hatu terIke hAya te hetune viruddhakA paladhi kahe che. A udAharaNamAM niSedhakaravAyeAgya krodhanA upazama che ne tethI viruddha krodhanA anupazama che. ane jyAre krodha zamyA na heAya tyAreja vanavikAra-mUkha upara lAlAza ane Adi zabdathI hATha DaDavA vigere kArya ane che. ane A pratiSadhya viruddha kArya A anumAnamAM hetu terIke mukAyela che mATe A hetu viruddha kAryopalabdhi hevAyache. te pramANe ahiM zIta nathI kAraNake dhUmADA jaNAya che" vigere udAharaNA jANI levAM.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH viruddha kAraNeApalabdhinu udAharaNaH-- virudhdhakAraNopalabdhiryathAH nAsya maharSerasatyaM vacaH samasti rAgadveSakAluSyAkalaGkiva dhanasaMpannatyAt // 81 // a--A maharSinuM vacana asatya nathI kAraNuke te rAgadveSarUpa kAluSyathI akakita jJAnavALA che. vizeSAtha:--niSedha karavA ceAgya padArthothI viruddhanuM kAraNu je anumAnamAM hetu tarIke yeAjAyela hAya te hetune viruddhakAraNApalabdhi kahe che. 103 A udAharaNamAM niSedhakaravA ceAgya asatya vacana che. ane tenuM viruddha satyavacana che. ane A satyavacana tyAreja khelAya ke jo rAgadveSarUpa svArthathI rahita tenAmAM zuddhajJAna hAya. kAraNake zuddhajJAna vinA satya na saMbhavI zake. ane te jJAna pUrvApara vidhAdharahita vAstavika che ke avAstavika che te tenA khelavA uparathI siddha thatAM satya sheje siddha thAya che. ane te siddha thatAM asatyanA inaSedha siddha thAya. eTale satyanuM kAraNa zuddhajJAna A anumAnamAM hetu tarIke hAvAthI A hetu viruddha kAraNeApalabdhi che. teja pramANe 'A prANine sukha nathI. kAraNake tenA hRdayamAM koIpaNu jAtanuM zakya che.' vigere udAharaNA paNa samajavAM. viruddha pUrvacarApalabdhanuM udAharaNa:-- viruddhapUrva caropalabdhiryathA * nogAmiSyati muhUrtAnte puSyatArA rohiNyudgamAt // 90 a--muhUtta pachI puSya nakSatra ugaze nahi kAraNa
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 pramANanayatatvAlokAlakArA ke hAla rahiNI nakSatra ugeluM che. A udAharaNa vita pUrva carApalabdhinuM che. ( vizeSArtha-niSedha karavA yogya sAgathI viruddha padAthe tene pUrvacara je anumAnamAM hetu tarIke jAyela hoya te hetune viruddha pUrvacare palimba kahe che. A udAharaNamAM niSedha karavAgye puSya nakSatrane udaya che. tethI viruddha mRgazIrSa nakSatrane udaya che. puSya nakSatranuM pUrvacara punarvasu ane mRgazIrSanuM pUrvathara nakSatra rohiNI nakSatra che. tethI pratiSedhya puSya nakSatranA viruddha evA mRgazIrSanuM pUrvacara rahiNI nakSatra te A udAharaNamAM hetu tarIke mukAyela che. mATe A "hiNIne udaya" e hetu viruddha pUrvacapa labdhi che. tejapramANe "muhUrta pachI zakaTa nakSatra udaya nahiM pAme kAraNa ke hAla revatIne udaya che. vigere daSTAnta samajI levAM. viruddhottacarepalabdhinuM udAharaNa- viruddhottaracaropalabdhiyathA-nodgAnmuhUrtAtpUrva mRgzira pUrvAyata zA arthamuhUrta pahelAM mRgazira nakSatra ugyuM nathI kAra Nake hAla pUrva phAlsanI nakSatrane udaya najare paDe che. A udAharaNa viruddhanaracapalabdhinuM che. vizeSArtha-pratiSedhya vastuthI viruddha padArthanuM uttaracara je anumAnamAM hatuM terIke jAyela hoya te hetane viruddhottaracapalabdhi kahe che.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH - zahiNI, mRgazIrSa ane Addha A traNamAM mRgazIrSanuM "Izvara hINI ane uttarathara Adra nakSatra che. A udAharaNamAM mRgazira pratiSedhya che ne tenuM viruddha maghA nakSatra udaya che. mRgaziranuM uttaracara Adra ane mAghAnuM uttaracara pUrvAzune nakSatra che. tethI mRgazIrSanA viruddha evA mAnakSatranuM utarazara pUrva kelzina che ke te ahiM hatu ke mUkAyela che. mATe "pUrvaphalyunI" e hetu viruddhattaracarApalabdhi che. viruddha sahacarApalabdhinuM udAharaNa - . viruddhasahacaropalandhiryathA-nAstyasya mithyAjJAnaM smykaranAra rA artha-A mANasane cheTuM jJAna nathI kAraNake tene samyagadarzana che. vizeSAthI-niSedha karavAgya padArthathI viruddha padArthanuM sahacara je anumAnamAM hetu tarIke hoya te anumAnane viruddhasahacarApalabdhi kahe che. pratiSedhya mithyAjJAnanI sAthe viruddha samyagUjJAna che. ane te samyagUjJAnanuM sahacara samyagadarzana che tethI te pratiSedhyane viruddha sahacara che. ne te hetu terIke levAthI A samyagadarzanarUpa hetu viruddha sahacarepalabdhi che. sAkSAt virodha dharAvatA hetuo A sAta prakAre saMbhavI zake che. bAkI paraMparAe virodha darzAvanArA hetuo aneka prakAre thAya che. chatAM teno paNa AmAM atarbhAva karI le. jemake, kAryaviruddhapalabdhi, vyApakaviruddhopalabdhi
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ane kAraNaviruddhopalabdhi A traNane svabhAva viruddhApalabdhimAM samAveza karI zakAya. temaja kAraNaviruddhakAryopalabdhi vigere bhede viruddha kAryopalabdhimAM samAveza karI zakAya che. - ArIte vidhi ane niSedhane siddha karavAmAM samartha upalabdhirUpa hetu batrIsa prakAre thAya che. aviruddhapalabdhinA che bheda ane viruddhApalabdhinA sAkSAt sAtabheda ane paraparAe ogaNIsa bheda, ema kula maLIne batrIsa prakAranA hetuo sAdhyanI sAthe judA judA sabandha dvArA ghaTI zake che. ArIte sAta prakAranA hetuo pite je vidhirUpa sAdhya siddha karatA hoya tenAthI ulaTA-virUdhdha padArthanA niSedha rUpa sAdhyane paNa teja hetuo siddha kare che. A virUddhapalabdhi hetuonA mAtra sAta prakAra eTalA mATe cheke A sAta hetuo niSedha gya. padArthathI sAkSAta viruddha che. paraMparAnA virodhane AzrayIne hetuone vicAra karIe te tenA ghaNuM peTA bhAga thavA saMbhava che. ane te A pramANe che. 1 kAraNa viruddha kAryopalabdhi 2 vyApaka viruddha kAryopalabdhi 3 kAraNe vyApaka viruddhakApalabdhi 4 vyApaka kAraNa viruddhakApalabdhi 5 kAraNa viruddha kAraNe palabdhi 6 vyApaka viruddha kAraNe palabdhi 7 kAraNa vyApaka viruddhakAraNe palabdhi 8 vyApaka kAraNa viruddhakAraNe palabdhi 9 kAraNa viruddha vyApopalabdhi 10 vyApaka viruddha vyApalabdhi
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 11 kAraNa vyApaka viruddha vyApopalabdhi. 12 vyApaka kAraNa viruddha vyApopalabdhi 13 kAraNa viruddha sahacaropalabdhi 14 vyApaka viruddha sahacarapalabdhi 15 kAraNa vyApaka viruddha sahacaropalabdhi 16 vyApaka kAraNa viruddha sahacarapalabdhi 17 kAryaviruddhopalabdhi 18 vyApaka viruddhopalabdhi 19 kAraNa viruddhopalabdhi 1 kAraNa virUddha kAryopalabdhinuM udAharaNa Ane himathI utpanna thayela rema haSa vizeSa nathI. kAraNake dhumADe dekhAya che." AmAM pratiSedhya romaharSavizeSa che ane tenuM kAraNa hima che. ane himanI virUddha vastu ami che ne agninuM kArya dhUmADe che. ane A dhUmADAnI upalabdhi-vidyamAnatA hetu tarIke hevAthI romaharSavizeSane niSedha siddha thAya che. 2 vyApaka viruddha kAryopalabdhinuM udAharaNa - ahiM zItasparzavizeSa nathI. kAraNake dhUmADo najare paDe che. A anumAnamAM zItasparzavizeSa pratiSedhya sAdhya che ane dhUmADe hevAthI e hetu che. pratiSedha viziSTazItasparzanuM vyApaka zItasAmAnya ane A zItasAmAnyathI tadana ulaTa virUddhapadArtha agnisAmAnya che. ane amithI utpanna thanAra dhUmADA rUpa kAryanI upalabdhi-vidyamAnatA heturUpe hovAthI viziSTa zItasparza niSedha siddha thAya che. ( 3 kAraNavyApaka virUddha kAryopalabdhinuM udAharaNa- ahiM maharSavizeSa nathI. kAraNake dhUmADo dekhAya che. A anumAnamAM pratiSedhya romaharSavizeSa ne hetu tarIke dhUmADo che. maharSavizeSanuM kAraNa viziSTa hima che. ane Ahima himapaNathI vAtahevAthI himatva vyApaka che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ane e himatvathI virUddha padArtha agni che. ne agninuM kArya dhUmADe che. ne te dhUmADAnI upalabdhi-vidyamAnatA hetu terIka hovAthI viziSTaromaharSane niSedha siddha thAya che. 4 vyApaka kAraNa virUddha kAryo palabdhinuM udAharaNa "ahiM zItasparza vizeSa nathI. kAraNake dhUmADe dekhAya che. A anumAnamAM zItasparzavizeSanuM vyApaka zItasparzamAtra che. te zItasparzamAtranuM kAraNa hima ane himathI virUddha padArtha agniche. ane te agninuM kArya dhUmADe che. ane dhUmADAnI upalabdhi hetu tarIke hevAthI zItasparzavizeSane niSedha siddha thAya che A cAre udAharaNa viruddhakApalabdhinA peTA vibhAga rUpe che. viruddha kAryopalabdhimAM pratiSedhya padArthanA sAkSAta viruddha kArya vimAnatA hetu tarIke hatI. tyAre A cAra udAharaNomAM paraMparAo viruddha kAryanI upalabdhi che. eTale pratiSedhya padArthanA saMgata kAraNa, saMgata vyApaka, saMgata kAraNavyApaka ane saMgata vyApakakAraNa ghaTAvI chellA padArthanA viruddhakAryanI upalabdhi hetu tarIke ghaTAvavAmAM AvI che. pahelA be udAharaNamAM sAkSAta viruddha kAryopalabdhi karatAM kAraNa ane vyApaka ekeka vastunuM AMtaruM che. jyAre chellA be udAharaNamAM kAraNa vyApaka ane vyApakakAraNa ema be benuM aMtare che. A rIte A cAre udAharaNo paraMparA viruddha kAryopalabdhinA hetu tarIke kahevAya che. A cAre udAharaNomAM je padArtha viruddha kAryopalabdhinA udAharaNamAM hetu tarIke che teja padArtha ahiM paraMparAnA cAre udAharaNomAM paNa chea terIke che. paraMtu paraMparAe mAnavAthI phera mAtra eTale paDe ke darekane sAdhya badalAtAM gayAM. chatAM pahelA ane trIjA temaja bIjA ane cothA udAharaNamAM te sAdhya ekanuM ekaja che. kAraNake temAM vyApya vyApaka apekSA bhedathI aMtargata karI levAmAM Avyo che. Aja pramANe, viruddhakAraNopalabdhi, virahavyApopalabdhi ane virUddhasahacaro palabdhinA paNa cAra cAra avAjora bede paDe che.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAladvArA 101 5. kAraNa virUddha kAraNepalabdhinuM udAharaNa A paraSate mithyAtva mehanIyanuM AvaraNa nathI. kAraNake te tasvAthane upadeza grahaNa karatA jaNAya che. AmAM pratiSedhya mithyAtvaAvaraNa che te hetu terIka tattvArthanA upadezanuM grahaNa che. pratiSedhya mithyAtvamehanIyanuM AvaraNamiyAjJAna hoya to utpanna thAya che eTale miyAjJAna mithyAtvanuM kAraNa che. A mithyAjJAnathI virUddha samyagajJAna che ane e samyaga rAta paNa tatvArthanA upadezane grahaNa karavAthI thAya che. (grahaNazabda eTalA mATe levo paDe che ke keTalIkavAra zravaNakyamAtrathI tattvajJAna thatuM nathI.) mATe tattvArthanA upadezanuM grahaNa e samyagUjJAnanuM kAraNa che. ne te tatvArthanA upadezanA grahaNanI vidyamAnatA-upalabdhi hetu tarIka hevAthI mithyAtva AvaraNane niSedha siddha thAya che. 6 vyApaka virUddha kAraNepalabdhinuM udAharaNa-A. puruSanA AtmAne viSe viziSTa mithyAjJAna nathI. kAraNa ke tatvArthane upadeza grahaNa karato te jaNAya che. A anumAnamAM viziSTa miksa jJAnanuM vyApaka miyAjJAnamAtra che. ane tenuM virUddha tattvajJAnamAtra che ane tenuM kAraNa tattvArthopadeza grahaNa che. A tattvArthopadeza grahaNanI vilamAnatA upalabdhi hetu tarIke hevAzI viziSTamithyAjJAnane niSedha siddha thAya che. 7 kAraNa vyApaka virUddha kAraNepalabdhinuM udAharaNa- Ane mithyAtvamohanIyanuM AvaraNa nathI. kAraNa ke tasvArthane upadeza raheNuM kare te jaNAya che." AmAM pratiSedhya mithyAtvamohanIyanuM AvaraNa che. ane te mithyAvaraNanuM kAraNa viziSTamithyAjJAnane tenuM vyApaka miyAjJAnamAtra che. ane A mithyAjJAnamAtranuM virUddha tatvajJAnamAtra ane tenuM kAraNa tatvArthanA upadezanuM grahaNa che. ne tenI vimAnatA upalabdhi hetu tarIke levAthI mithyAtvamehanIyanA AvaraNane niSedha siddha thAya che.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH - 8 vyApaka kAraNa virUddha kAraNopalabdhinuM udAharaNa"Ane viziSTa mithyAtva mehanIyanuM AvaraNa nathI. kAraNake te tavAne upadeza grahaNa karatA jaNAya che." viziSTa mithyAtva AvaraNanuM vyApaka mithyAvaraNasAmAnya che. A mithyAvaraNasAmAnya mithyAjJAnathI thAya che mATe mithAjJAna e kAraNa che. ne te mithyAjJAnathI virUddha tatvajJAna che. A tattvajJAnanuM kAraNa tatvArthopadezagrahaNa che. ane te tattvArthopadeza grahaNanI vidyamAnatA-upalabdhi hetu tarIke hovAthI A mithyAvaraNavizeSano niSedha siddha thAya che. ArIte viruddhakApalabdhinI peThe paraMparAe Ane paNa cAra bheda thAya che. ane te cAre bhede viruddha kAraNe palabdhimAM samAvavAmAM AvyA che. A cAra udAharaNe paikI paheluM ane trIjuM udAharaNa ekasarakhuM che paraMtu vyApya vyApaka trIjA udAharaNamAM judA pADavAmAM AvyA che. jyAre pahelA udAharaNamAM vyApya vyApakano bheda pADavAmAM nathI Avyo. cothA udAharaNamAM paNa pahelA ane tAjA jevuMja. pratiSedhya sAdhya che paraMtu vyApya vyApaka bhAva ghaTAvavA mATe viziSTa 5da mukavAmAM AvyuM che. AmAM paNa dareka udAharaNamAM hetu tarIke eka hevA chatAM eka ane be padArthanA AMtarAne anusarIne paraMparAe kAraNo palabdhi hetu tarIke pratiSedhya padArtha ghaTAvavAmAM AvyA che. 9 kAraNa viruddha vyApalabdhinuM udAharaNa-"sarvathA ekAntavAdI puruSane prazama, saMvega, nirveda, anukapA ane Astikaya vigere lakSaNa hetA nathI. kAraNake te ekAntavAdine viSe viziSTa mithyAdarzana jaNAya che. AmAM pratiSedhya prazama vigerenuM kAraNa samyagadarzana che. kAraNake samyaggadarzana heya te prathama vigere bhAva hoya che ane te samyagadarzananuM viruddha mithyAdarzana sAmAnya che. ne te mithyAdarzana sAmAnyanuM vyApya mithyAdarzana che. ne te viziSTamiThAdarzananI hetu terIke upalabdhi hovAthI prathama vigere bhAvene niSedha siddha thAya che.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 111 - 10 vyApaka viruddha vyApalabdhinuM udAharaNa-"svAhAddamatavALA miyAdarzanavALA detA nathI. kAraNake syAdvAdIne viSe viziSTa tatvajJAna heya che." A anumAnamAM pratiSedhya mithAdarzana che. tenuM vyApaka mizcAdarzana sAmAnya che. ane tenuM viruddha tatvajJAna sAmAnya che ane te tatvajJAnasAmAnyanuM vyApya tattvajJAna che. ne te tattvajJAnanI hetu terIke vidyamAnatA hovAthI mithyAdarzanane niSedha siddha thAya che. 11 kAraNa vyApaka virUddha vyApalabdhinuM udAharaNa- "Ane prathama vigere bhAvo nathI kAraNake tenAmAM viziSTa mithyAjJAna vidyamAna che." A anumAnamAM pratiSedhya prazama vigere bhAvo che. prazama vigerenuM kAraNa viziSTa samatvadarzana che. ne samatva darzananuM vyApaka darzana sAmAnya che. ne tenuM viruddha mithyAjJAna sAmAnya che. ane mithyAjJAnasAmAnyanuM vyApya viziSTa mithyAjJAna che. A viziSTa mithyAjJAnanI hetu terIka upalabdhi hovAthI prazama vigere bhAvone niSedha siddha thAya che. 12 vyApaka kAraNa viruddha vyApalabdhinuM udAharaNa "Ane tattvajJAna vizeSa nathI. kAraNake te mithyArthopadezane grahaNa karate najare paDe che." pratiSedhya tatvajJAnavizeSa, tenuM vyApaka tattvajJAna sAmAnya ne tenuM kAraNa tatvArthopadeza grahaNa che. tenuM virUddha mithyArthopadeza grahaNasAmAnya ne tenuM vyApa mithyArthopadeza grahaNa che. A viziSTa mithyArthopadezagrahaNanI upalabdhi ahiM hetu tarIke hevAthI tavajJAnavizeSane niSadha siddha thAya che. A cAre udAharaNo viruddha vyApalabdhinA peTA vibhAga tarIke che. ne te cAre viruddha vyAyolAvvamAM aMtargata karavAmAM AvyA che. - 13 kAraNa virUddha sahucarepalabdhinuM udAharaNa-"Ane prathama vigere bhAvo nathI. kAraNake miyAjJAna che."AmAM prathama vigere pratiSedhya che tenuM kAraNa samyagadarzana che. ne A samyagadarzananuM virUddha mithyAdarzana che ane mithyAdarzananuM sahacara mithyAjJAna che, ne tenI viI: mAnatA hetu tarIke hovAthI prazamavigerene niSedha siddha thAya che.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 14 vyApaka virUddha sahacAropalabdhinuM udAharaNaAne viziSTa mithyAda na nathI kAraNake tenAmAM sat jJAna che" AmAM pratiSeSya viziSTa mithyAdarzana che. tenuM vyApa mithyAdarzana sAmAnya ne te mithyAdarzIna sAmAnyanuM virUdhdha tattvAma zraddhArUpa samyagadarzana ane tenuM sahucara samyagmAna che. te samyagnajJAnanI tenI upalabdhi hetu tarIke hAvAthI viziSTa mithyAdarzananA niSeSa siddha thAya che. HH 15 kAraNa vyApaka virUdhdha sahucArApalabdhinu* udAharaNa"te prazama vigere bhAvA nathI kAraNake tene viSe mithyAjJAna che." A udAharaNamAM pratiSedhya prazama vigere bhAvA che. tenuM kAraNa viziSTa samyagdarzana che. tenuM vyApaka samyagdarzanasAmAnya te tenuM virUdhdha mithyAdarzIna che. ne te mithyAdarzananuM sahucara mithyAjJAna che. tenI upalabdhi hetu tarIke hAvAthI prazama vigere bhAvAne niSedha siddha thAya che, 16 vyApaka kAraNa virUdhdha sahucaropalabdhinu udAharaNaAne viziSTa mithyAdarzIna nathI kAraNake tene viSe tattvajJAna che." AmAM pratiSedhya viziSTa mithyAdarzana che. te tenuM vyApaka mithyAdarzana sAmAnya ne mithyAdarzana sAmAnyanuM kAraNa mithyAdA nameAhanIyaneA udaya che. te te mithyAdarzanathI virUdhdha samUdana che, te tenuM sahucara sabhyajJAna che. ane A samyagajJAnanI hetu tarIke upalabdhi hovAthI viziSTa mithyAdarzanane niSedha siddha thAyache. A cAre udAharaNA virUddha sahacarA palabdhimAM paraparAe saMbhavI zake che. 17 kA virUddhopa khvanuM udAharaNa--"A prANIne viSe duHkhanuM kAraNa nathI kAraNake sukha jaNAya che." A anumAnamAM prati medhakaravA yAgya duHkhanuM phAraNu che. tenuM kAryaM duHkha ne tenuM virUdhdha sukha ne te sukhanI upalabdhi hetu tarIke hAvAthI duHkhanA kAraNano niSedha siddha thAya che.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 18 vyApaka virUdhopalabdhinuM udAharaNa-"sannikSadi pramANu nathI kAraNake te ajJAna che." AmAM pratiSedhya sakiryAdinuM pramANa paNuM che. tenuM vyApaka jJAnatva che ne jJAnatvanuM virUddha ajJAnatva che. te ajJAnanI ahiM upalabdhi hovAthI sannikarSanA pramANapaNane niSedha siddha thAya che. e pramANe "ahiM himano sparza nathI agni hovAthI' vigere anumAna paNa AprakAramAM samAya che 19 kAraNa virUddhopalabdhinuM udAharaNu-"A munIzvarane mithyAcAritra nathI kAraNake samyagajJAna temanAmAM rahyuM che" A anumAnamAM mithyAcAritra pratiSedhya che. ane tenuM kAraNa mithyAjJAna che ne tenuM virUdhdha samyajJAna che. je te samyagajJAnanI upalabdhi hetu terI ke hevAthI mithyAcAritrano niSedha siddha thAya che. ejapramANe "Ane svAMDAmAM harSavizeSa nathI kAraNake samIpe agni rahyo che " vigere udAharaNo paNa AmAM samAI zakaze. anupalabdhinA prakAra- anupalabdherapi dvairUpyam, aviruddhAnupalabdhiviruddhAnupalabdhizca / / 93 // artha-anupalabdhinA be prakAra che. eka avizvAnupalabdhi ane bIjI virudhdhAnupalabdhi. vizeSArtha -niSedha karavA egya padArthanI sAthenA aviruddhAnupalabdhi-vAstavika padArthanuM hetu tarIke na hovuM tene avirudAnupalabdhi kahe che. pratiSedhya padArthathI viruddha padArthanuM hetu tarIke hovuM te viddhAnapalabdhi. koIpaNa padArthanA niSedha ane vidhimAM anukrame aviruddhAnupalabdhi ane viddhAnupalabdhi e be hetuo vAparavAmAM Ave che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH avirUddhAnupalabdhinA prakAra---- 27 tatrAviruddhAnupalabdhiH pratiSedhAvabodhe saptaprakArA // 94 // aM--A e anupalabdhi hetumAM aviruddhAnupalabdhi niSedhanuM bhAna karAvavAmAM sAta prakAre che. te prakArAnA nAma nirdeza-- pratiSedhyenAvirudhdhAnAM svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarANAmanupalabdhiriti / / 95 / / atha--pratiSedhakaravAyeAgya padArthanI sAthenA vAstavika svabhAva, vyApaka, kA, kAraNa, pUrva cara, uttaracara ane sahacaranI hetu tarIke avidyamAnatA te aviruddha anupalabdhi. 114 vizeSA :--1 aviruddha svabhAvAnupalabdhi, 2 avi ruddha vyApakAnupalabdhi 3 aviruddha kAryonupalabdhi, 4 aviruddha kAraNAnupalabdhi 5 aviruddha pUrva carAnupalabdhi 6 aviruddha uttaracarAnupalabdhi 7 aviruddha sahucarAnupalabdhi. erIte niSedhane siddha karavAmAM sAta prakAranI anupalabdhi samartha che. aviruddha svabhAvAnupalabdhinuM udAharaNa svabhAvAnupalabdhiryathA - nAstyatra bhUtale kumbhaH, upalabdhilakSaNaprAptasya tatsvabhAvasyAnupalambhAt // 96 // a A pradezane viSe ghaDA nathI. kAraNake upa27 aviruddhAnupalabdhi pratiSedhe saptadhA svabhAva vyApaka kAryakAraNa pUrvottarasahacarAnupalambhabhedAt // 78 // parikSAmUkha. pR. 54.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 115 labdhilakSaNa-jJAnanA kAraNene prApta teno svabhAva jaNAta nathI. A aviruddha svabhAvAnupalabdhinuM udAharaNa che. vizeSArtha-Ana karavAmAM cakSuvigere upayogI kAraNe hovA chatAM, cakSuAdi iMdriyanA viSayane prApta tene svabhAva nahiM jaNAtuM hovAthI ghaDe ahiM nathI e siddha thAya che. - je udAharaNamAM sAdhyanI sAthenA aviruddha-vAstavika svabhAvanI avidyamAnatA hetu tarIke hoya te te hetune aviruddha svabhAvAnupalabdhi kahe che. upalabdhi eTale jJAna. ane tenAM lakSaNe cakSu vigere che. te hovA chatAM ghaDAne svabhAva nathI jaNAte mATe ghaDe nathI. e siddha thAya che. avirUddha vyApakAnupalabdhinuM udAharaNa - vyApakAnupalabdhiyathAnAstyatra pradeze panazaH paadpaanuplbdheH|| 97 // artha-A pradezamAM panaza nathI kAraNake jhADa dekhAtuM nathI. A udAharaNa vyApakAnupalabdhinuM che. vizeSArtha -AmAM panasa' e vyApya che. jhADa e aviruddha vyApaka che. je vyApaka hoya to te vyAkhyarUpa panasa hoya. paraMtu te vyApakarUpa jhADa na hovAthI vyAkhya pAsa paNa nathI. A rIte aviruddha vyApaka jhADa enI avidyamAnatA hetu tarIke che. tethI panasarUpa pratidhya siddha thAya che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH je vastune pratiSedha siddha karavAnuM hoya tenA aviruddha vyApakane AbhAva jemAM hetu tarIke mukavAmAM Ave tene aviruddha vyApakAnupaladhi kahe che. avirUddhakAryAnupalabdhinuM udAharaNa- kAryAnupalabdhiyathA-- nAstyatrApatihatazaktikaM bIjaM aGkarAnavalokanAt // 98 // artha-A pradezamAM zaktisaMpanna bIja nathI kAraNa ke aMkuro dekhAto nathI. vizeSArtha- zaktisaMpanna bIja e aMkurAne utpanna karavAmAM paripUrNa sAmarthyavALuM che. zaktisaMpanna bIja kAraNa che. ane aMkura aviruddha kArya che. je aMkuro heturUpe hoya to te vidhirUpa sAdhyasiddha thAya. paraMtu prastuta anumAnamAM aMkurAnI avidyamAnatA heturUpe hovAthI niSedharUpa sAdhya siddha thaze. AmAM bIjane zaktisaMpanna vizeSaNa eTalA mATe mukyuM ke keTalI vakhata bIja hovA chatAM aMkare utpanna thato dekhI zakAtuM nathI. mATe aMkuro na hoya tyAM sAmAnya bIja bhale hoya paraMtu zakti saMpanna bIja tA naja hoya. Aja pramANe kAryanI avidyamAnatA heturUpe hoya tevAM bIjAM udAharaNo paNa ghaTAvI levAM. jemake, "mRta kalevaramAM citanya nathI kAraNake vANI ane kriyA vagere jaNAtAM nathI." je vastune pratiSedha siddha karavAne heya tenA aviruddha kAryanI avidyamAnatA hetu tarIke mukavAmAM Ave te te hetune aviruddha kAryAnupaladhi kahe che.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH avirUddhakAraNanulanuM udAharaNabhviruddh kAraNAnupalabdhiryathAna santyasya prazamaprabhRtayo bhaavaastttvaarthshrddhaanaabhaavaat||99|| artha A puruSane prazama AdibhAva nathI kAraNake tene tatvArthamAM zraddhA nathI. A udAharaNa aviruddhakAraNanupalabdhinuM che. ' vizeSArtha -pratiSedhya sAdhyanA aviruddha kAraNanuM je anumAnamAM hetu tarIke nahevuM te hetune aviruddha kAraNunupalabdhi kahe che. prastuta anumAnamAM pratiSedhya prazama vigere bhAve che. prabhUti zabdathI saMvega, niveda, anukampA ane Astikyavigere jIvanA pariNAme paNa grahaNa karavAM. A bhAvanuM aviddha kAraNa tatvArthanI zradhdhArUpa samyagadarzana che. ane A samyagadarzanane abhAva pramAtA puruSamAM devadravya bhakSaNa vigere pApakarmo jevAthI sidhdha thatAM te dvArA tenA kAryabhUta prazama vigerenA abhAvane paNa nirNaya thAya che. Aja rIte ahiM dhUmADo nathI kAraNake agninA abhAva che." vagere loka prasidhdha udAharaNo paNa A kakSAmAM AvI zakaze. avirUddhapUrva carAnupalabdhinuM udAharaNa - pUrvacarAnupalabdhiyathAnodgamiSyati muhUrtAnte svAvinakSatraM citrodpaadrshnaat||10||
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH a--muhUrta bAda svAti nakSatra ugaze nahiM. kAraNu ke svAti nakSatranuM pU cara nakSatra citrAnA udaya jaNAtA nathI. vizeSA:--pratiSedhyanA avirudhdha pUrva caranI avidyamAnatA hetu terIke hAya teA te hetu aviruddhapU`carAnupalabdhi mhevAya che. 118 A anumAnamAM pratiSedhya svAti nakSatra che. tenuM arudhdha pUrvIcara citrA nakSatra che. ne tenI avidyamAnatA hetu terIke hAvAthI tenA uttaracara svAti nakSatranI paNa avidya mAnatA nakkI thAya che. "eja pramANe, muhu khAi zakaTa nakSatra ugaze nahi kAraNake hAla kRtikA nakSatranA udaya jaNAtA nathI." vigere udAharaNA paNa grahaNa karavAM. aviruddha uttaracarAnupalabdhinu udAharaNa-- uttaracarAnupalabdhiryathA-- nodgamatpUrvabhadrapadA muhUrttAtpUrvamuttarabhAdrapadodgamAnavagamAt // // zo | a--muhUtta pahelAM pUrva bhAdrapadA nakSatra ugyuM nathI, kAraNake hAla uttarabhAdrapadAnA udaya jaNAtA nathI A udAharaNa aviruddha uttaracarAnupalabdhinuM che. vizeSA--pratiSedhyanA a varuddha uttaracaranI avighamAnatA hetu terIke hAya tA te hetune aviruddha uttaracarAnupalabdhi kahe che. AmAM pratiSedhya pUrvabhAdrapadA che. tenuM aviruddha utta
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 119 AAA racara uttarabhAdrapadA che. ne te uttarabhAdrapadAnI avidyamAnatA hetu tarIke levAthI pUrvacaranI avidyamAnatA nakkI thAya che. teja pramANe, "muhUrta pahelAM bharaNI nakSatra ugyuM nathI. kAraNake hAla kRtikAne udaya jaNAtuM nathI" vigere udAharaNe pitAnI meLe A hetumAM vicArI levAM. aviruddha sahacarAnupalabdhinuM udAharaNa sahacarAnupalabdhiyathA nAstyasya samyagjJAnaM samya vinAnuSTidhe 202 ' artha A puruSane samyagUjJAna nathI. kAraNake tene viSe samyagadarzana jaNAtuM nathI. A udAharaNa aviruddha sahacarAnupalabdhinuM che. vizeSArtha-pratiSedhyanuM aviruddha sahacara jemAM hetu terIke na jaNAtuM hoya tevA hetune aviruddha sahacarAnupaladhi kahe che. AmAM pratiSedhya samyagUjJAna che. tenuM aviruddha sahacara samyagadarzana che. te samyagadarzanane abhAva prathama vigere kAryo nahi jevAthI nizcita thatAM, tenA pratiSedhya sAdhyarUpa sahacara samyagUjJAnano abhAva paNa nizcita thAya che. "Aja pramANe, jIvamAM 5 rasa gabdha vigere nathI. kAraNake temAM sparza jaNAto nathI. vigere udAharaNe paNa Ane anusaratAM jANI levAM. - sAdhyanI sAthenA saMgata vyAkhya, kArya, kAraNa vigere hetu tarIke hoya to te vidhirUpa sAdhyane siddha kare che. A vAta sarva prasiddha che. have je te saMgata vyAya, kArya, kAraNa
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vigerenI avidyamAnatA hetu tarIke hoya te te sAdhyane pANuM avidyamAna tarIke siddha kare e spaSTa che. erIte A aviruddhAnupalabdhi pratiSedhane siddha karavAmAM samartha che. ne te pratiSedhya vastunA aviruddhasvabhAva kArya vigere sAta vastuonI sAkSAta avidyamAnatAthI sAta prakAranI thAya che. te udAharaNa sahita spaSTa batAvI have te pratiSedhya vastunA aviruddha paraMparAnA padArthanI e avidyamAnatA hetu tarIke hoya te tenA agiAra bheda paDe che. te batAve che. 1 kArya vyApakAnupalabdhi. 2 kArya vyApaka vyApakAnupalabdhi 3 kAraNa kAraNAnupalabdhi. 4 kAraNa vyApakAnupalabdhi. 5 kAraNa vyApakavyApakAnupalabdhi 6 sahacara kAraNAnupalabdhi 7 sahacara kAryAnupalabdhi 8 sahacara vyApakAnupalabdhi 9 sahacara vyApaka kAraNAnupalabdhi 10 sahacara vyApaka kAraNa kAraNAnupalabdhi 11 sahacara vyApaka kAraNavyApakAnupalabdhi. 1 kAyavyApakAnupalabdhinuM udAharaNa-"keIpaNa padArtha ekAnta niranvaya nathI kAraNake niranvaya padArthamAM me ke ame bane prakAre kriyA ghaTI zakatI nathI." A udAharaNamAM bauho e mAnela ekAnta niranvaya padArtha pratiSedhya che, padArthamAtranuM phAya arthakiyAlakSaNa che. ne te arthayiAnuM vyApaka kamAma
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 121 svarUpa che. ne te kramAkramanI avidyamAnatA--anupalabdhi hetu terIke hAvAthI ekAnta niranvayane niSedha siddha thAya che. 2 kA vyApaka vyApakAnupalabdhinuM udAharaNa--kApaNu padA` ekAnta niranvaya nathI kAraNake temAM pariNAma vizeSane abhAva che" temAM pratiSeSya niranvaya ekAnta padArtha che ane tenuM kA a'kriyAlakSaNa che. ne tenuM vyApaka kramAkrama a kriyAsvarUpa che. ane te arthayiAsvarUpanuM vyApaka pariNAma vizeSa che. (pariNAma taddana nitya ke anitya hoto nathI paraMtu avasthA parivartanarUpa hAya che.) te tenI avidyamAnatAanupalabdhi hetutarIke hAvAthI ekAnta niranvayanA niSedha siddha thAya che. 3 kAraNa kAraNAnupalabdhinu udAharaNa--" jete viSe mithyAtva vigerene abhAva hAya che tevA kAika AtmAne viSe saMsAra nathI." AmAM AtmAne viSe saMsAra e pratiSedhya che. ane A saMsAranuM kAraNa saMsArane vadhAranAra karmI che. A ka mithyAtva avirati kAya ane yAgadbArA baMdhAya che. tethI mithyAdika te karmAnu kAraNa che, ane A mithyAtvAdika karmAMnA kAraNeAnI anupakhyi hetu terIke hAvAthI paraparAe saMsArane abhAva kAIpaNa prANI viSe siddha thAya che. "" 4 kAraNe vyApakAnupalabdhinu uddAharaNa--rAkha vigerene viSe prANa vigere nathI. kAraNake rAkha vigerene viSe jIvapaNA ja abhAva che. A anumAnamAM pratiSedhya prANa vigere che. te A prANa vigerenuM kAraNuM jIva che. ane A jIvanI aMdara rahela jIva sAmAnya te vyApaka che. te A jIvatvane abhAva hetu terIke che ane te hetu rAkha vigeremAM siddha thatAM paraparAe jIvamAM prANa nathI e vAta siddha thAya che. teja pramANe, "sAMkhyamatamAM mekSa nathI kAraNake jJAna darzana cAritrane abhAva che." vigere udAharaNA laTAvI levAM. 5 kAraNavyApaka vyApikAnupalabdhinu udAharaNa--sAMkhyamatamAM nirvANuM nathI kAraNake temAM viziSTa pariNAmane abhAva jaNAya che'.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH A udAharaNamAM pratiSedhya nirvANa che. tenuM kAraNa mekSamArga che. ane A mekSamArganA samyagadarzana samyagUjJAna ane samyagra caritra e vyApaka che. ne vaLI A samyaggadarzanAdinAM vyApaka pUrva nirNata karela viziSTa pariNAma che. tenI anupalabdhi hetu tarIke hevAthI paraparAe sAMkhyamatamAM nirvANane niSedha siddha thAya che. 6 sahacara kAraNanupalabdhinuM udAharaNa-" A purUSane matiajJAna vigere nathI. kAraNake darzanamehanIyanA udayane tene viSe abhAva siddha thAya che. AmAM pratiSedhya matiajJAna vigere che ne tenuM sahacara mizcAdarzana che. A mithyAdarzana darzanamohanIyanA udaya dvArA thAya che mATe darzanamehanIya kAraNa che. ne te darzanamAhanIyanI hetutarIke anupalabdhi hovAthI paraMparAe matiajJAna vigerene abhAva siddha thAya che. 7 sahacara kAryAnupalabdhinuM udAharaNa-"mAre viSe mati ajJAna vigere nathI. kAraNake mAre viSe nAstika purUSane yogya adhyavasAya nathI " AmAM pratiSedhya matiajJAna vigere che. tenuM sahacara mithyAdarzana che. ne A mithyAdarzananuM kArya nAstika purUSane yogya adhyavasAya che. ne te adhyavasAyanI anupalabdhi mAre viSe che e mane anubhava siddha che. eTale mAre viSe ajJAnane niSedha siddha thAya che. 8 sahucara vyApakAnupalabdhinuM udAharaNa-" Ane samagU jJAna nathI. kAraNake tenAmAM tattvArthanI zraddhA nathI." AmAM pratibedhya samyagUjJAna che. te samyagUjJAnanuM sahacara samyagadarzana ne tenuM tatvArthazraddhA vyApaka che. ane tattvArtha zraddhAnuM samyaggadarzana vyApya che, ane te taravAWzraddhAnI anupalabdhi hetu tarIke hevAthI paraMparAe samyagajJAnane niSedha siddha thAya che. - 9 sahacara vyApaka kAraNAnupalabdhinuM udAharaNa-"abhavyane viSe samyagU jJAna hetuM nathI. kAraNake te abhavyane viSe
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 123 darzanamohanIyanA upazama vigereno abhAva hoya che." amAM pratiSedhya abhavyane viSe samyagUjJAna che. ane samyagUjJAnanu sahacara samyagdarzana che, A samyaggadarzana tatvArtha zraddhA sAthe vyAkhyavyApaka bhAve rahela che. temAM samyaggadarzana vyApya ane tatvArtha zraddhA samyagadarzananuM vyApaka che. ne A tasvAIzraddhA samyaggadarzana mohinIyano upazama thAya teja thAya che. mATe darzanopazama tenuM kAraNa che. te darzana pazamanI anupalabdhi hetu tarIke hevAthI abhavyane viSe samyagUjJAnano niSedha siddha thAya che. 10 sahucaravyApaka kAraNu kAraNAnupalabdhinuM udAharaNa- "abhavyane viSe samyagajJAna nathI kAraNake te abhavyane viSe yathApravRttAdi karaNane vakhate thanArI labdhine abhAva jaNAya che." AmAM pratiSedhya samyagUjJAna che ne tenuM sahucara samyaggadarzana che. A samyagradarzananuM vyApaka tattvArtha zraddhA che ne tasvArtha zraddhAnuM kAraNa darzanamehanIyane upazama che. vaLI A darzanamehanIyanA upazamanuM kAraNa yathApravRttAdikaraNa vakhate thanArI labdhi vigere che. paraMtu A labdhiono to abhAva hetu tarIke spaSTa abhavyane viSe che ema siddha thAya che ane te siddha thatAM samyagUjJAnano niSedha siddha thAya che. 11 sahacaravyApaka kAraNuM vyApakAnupalabdhinuM udAharaNa abhavyane viSe samyagUjJAna nathI kAraNake tene viSe darzanamohezama sAmAnyAdino abhAva che " AmAM pratiSedhya samyagajJAna che, ne tenuM sahucara samyaggadarzana che. A samyagadarzananuM vyApaka tattvArthazraddhA che; ne tattvArtha zraddhA darzana mehanIyanA upazama dvArA thAya che mATe darzanamehanIyano upazama e kAraNa che. temaja A darzanamehanIyanA upazamamAM rahela upazamasAmAnya e vyApaka che. A darzana upazama sAmAnyano abhAva abhavyane viSe zAstrothI spaSTa siddha che. mATe abhavyane viSe samyagUjJAna siddha thatuM nathI."
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH AmAM pahelA cothA ane AThamA udAharaNamAM vyApakAnupalabdhi karatAM kArya kAraNa ane sahacara ema eka vastunuM AMtarU che. bIjA ane pAMcamAmAM krame kAryavyApaka ne kAraNavyApakarUpa benuM aMtara che, ane agiAramAmAM sahacara, vyApaka ane kAraNa e traNanuM aMtara che. teja pramANe kAraNanupalabdhi karatAM tIjA ane chaThThAmAM ekanuM aMtara, navamAmAM benuM ane dasamAmAM traNanuM aMtara che. ane sAtamA udAharaNamAM kAryAnupalabdhi karatAM eka sahacaranuM ja aMtara che. sAdhyanA saMgata aviruddha padArthonI avidyamAnatA hetu tarIke hoya te sAdhya niSedharUpa siddha thAya che. tejapramANe sArthathI je je padArtho viruddha hoya ke je sAdhyanI siddhimAM viddhabhUta hoya che. te A vinabhUta padArtho cAlyA jAya tyAre sAdhya heje siddha thAya che. ane AvA viddhabhUta padArthonuM nahovuM tene ja viruddhAnupalabdhi kahe che. viruddhAnupalabdhinA bheda- viruddhAnupalabdhistu vidhipatItau pazcadhAH // 103 // artha-A viddhAnupalabdhi vidhirUpa sAdhyane siddha kare che. ane te pAMca prakAranI che. vizeSArtha-pUrve jaNAvela aviruddhAnupalabdhi niSedhanI siddhimAM sAkSAt sAta ane paraMparAnI agiAra maLI aDhAra prakAre thAya che. tema A viruddhAnupalabdhi vidhinI siddhimAM pAMca prakAranI thAya che.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 125 viruddhAnupalabdhinA pAMcaprakArane nAmanideza viruddhakAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarAnupalabhbhabhedAt // ne 204 . artha -sAdhyanI sAthe viruddha rahelAM kArya, kAraNuM, svabhAva, vyApaka ane sahacaranI avidyamAnatAnA bhede karIne A viruddhAnupalabdhi pAMca prakAre che. vizeSArtha -vidhirUpa sAdhyanI sAthe je viruddha kArya hoya tenI avidyamAnatA hetu tarIke hAyato te hetu viruddha kAryAnupalabdhi kahevAya che. vidhirUpa sAdhyanI sAthe je viruddha kAraNa hoya tenI avidyamAnatA je hetuterIke hoya te hetu viruddhakAraNunupalabdhi kahevAya che. vidhirUpa sAdhyanI sAthe je viruddhasvabhAva hoya tenI avidyamAnatA je hetu tarIke heyate te hetu viruddhasvabhAvAnupalabdhi kahevAya che. vidhirUpa sAdhyanI sAthe je viddhavyApaka hoya tenI avidyamAnatA je hetuterIke heAya te hetu viruddha vyApakAnupalabdha kahevAya che. vidhirUpa sAdhyanI sAthe je sahacara viruddha hoya tenI avidyamAnatA je hetu tarIke hoya te te hetu viruddha sahacarAnupalabdha kahevAya che. have te darekanAM kamasara udAharaNe dekhADe che. viruddhakAryAnupalabdhinuM udAharaNa viruddhakAryAnupalabdhiyathA--
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ~ ~~ ~~~~ atra zarIriNi rogAtizayaH samasti nirogavyApArAnu vastra | 201che. artha A prANIne viSe rogane vadhAre che. kAraNake tene viSe nirogI puruSanI ceSTA jaNAtI nathI. A viruddha kAryopalabdhinuM udAharaNa che. ' vizeSArtha-prastuta anumAnamAM vidhirUpa sAdhya regano vadhAro" che. tenuM viruddha Arogya hoI zake. ane te aregyanuM kArya amuka viziSTa ceSTA che. te na hovAthI regI che e vAta siddha thAya che. virudakAraNanupalabdhanuM udAharaNa viruddhakAraNAnupalabdhiryathAvidhate'tra prANini kaSTamiSTasaMyogAbhAvAt // 16 // artha-A prANIne viSe kaSTa che. kAraNake tene ISTa padArthane meLApa thaye nathI. A viruddha kAraNAnupalabdhinuM udAharaNa che. vizeSArtha--AmAM vidhirUpa sAdhya kaSTa che. ne te kaSTanuM viruddha sukha che. ane A sukha ISTapuruSanA saMyogadvArA utpanna thAya che. te ISTasAgarUpa kAraNa na hovAthI duHkha che e vastu siddha thAya che. viruddhasvabhAvAnupalabdhinuM udAharaNa- viruddhasvabhAvAnupalabdhiyathA--vastujAtamanekAntAtmakamekAntasvabhAvAnupalabhbhAt // 107 // arthavastumAtra aneka dharmAtmaka che. kAraNake vastune
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 127 kevaLa ekAMta-eka dharma svabhAva jaNAto nathI. A udAharaNa viddha svabhAvAnupalabdhinuM che. ' vizeSArtha-dareka padArtha mAtramAM nitya, anitya, sa, asadu, sAmAnya, vizeSa vigere aneka dharmo che. paraMtu nityaja ke anityaja e nizcita vastune eka dharma svabhAva nathI. prastuta anumAnamAM vidhirUpa sAdhya "aneka dharmasvabhAva che." tene viruddha svabhAva eka dharmasvabhAva che. te eka dharmasvabhAva keIpaNa vastumAM na hovAthI aneka dharmAtmaka padArtha siddha thAya che. vikravyApakAnupalabdhinuM udAharaNa viruddha vyApakAnupalabdhiyathAastyatra chAyA auSNyAnupalabdheH // 108 // artha--ahiM chAyA che. kAraNake garamI-uSNatA jaNAtI nathI. A udAharaNa viruddha vyApakAnupalabdhinuM che. vizeSArtha-prastuta anumAnamAM "chAyA vidhirUpa sAdhya che. tethI viruddha taDake che, ane A taDako vyApya ane tenI vyApaka garamI che. ne te garamI jaNAtI nahi hovAthI chAyA siddha thAya che. viruddhaksahacarAnupalabdhinuM udAharaNa- viruddhasahacarAnupalabdhiryathAastyasya mithyAjJAna, samyagdarzanAnupalabdheH // 109 // artha-Ane viSe mithyAjJAna che. kAraNake tene viSe samyagudarzana dekhAtuM nathI. A udAharaNa viruddha saha. carAnupalabdhinuM che.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSArtha-AmAM vidheya mithyAjJAna che. tenuM viruddha samyagajJAna che ane tenuM sahacara samyaga darzana che te ahiM nahi jaNAtuM hovAthI mithyAjJAna siddha thAya che. A rIte A pAMca viruddhAnupalabdhinA bhede ane aDhAra aviruddhAnupalabdhinA bhedo ema kula trevIza anu palabdhinA bhedo paDe che. uvedec che ' Sup, \\\lTICLE
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 129 anyadarzanIya hetuone saMkSipta nirdeza. biddhonI hetu viSayaka mAnyatA bauddho anupalabdhi svabhAva ane kArya ema traNa prakAre hetu mAne che. arthAta A traNene be vibhAgamAM paNa veMcI zakAya che. eka upalabdhihetu ane bIje anupalabdhi hetu. je hetu dvArA sAthe abhAvasvarUpa siddha thAya che tene anupalabdhi kahe che. eTale te anapalabdhi niSedhane siddha kare che. ane te anupalabdhinA mULa cAra bheda ane uttara agiAra bheda che te A pramANe. 1 svabhAvAnupalabdhi-ahiM dhUma nathI kAraNake upalabdhinA lakSaNanI prApti chatAM te jaNAto nathI. 2 kAryAnupalabdhi-ahiM saMpUrNa samarthyavALAM dhUmADAnAM kAraNe nathI kAraNake dhUma rUpa kArya nathI. vyApakAnulabdhi-ahIM zizamanuM vRkSa nathI kAraNake koIpaNa vRkSa jaNAtuM nathI. (A traNe bauddha udAharaNe aviruddhAnupalabdhi hetunA prakaraNamAM prastuta pramANanayatattvamAM batAvavAmAM AvelA pR. 114,116,115 mAM anukrame 96-98-97 mAM sUtramAM batAvelA udAharaNene anusaratA che ) 4 svabhAvaviruddhopalabdhi-ahiM ThaMDo sparza nathI kAraNake ahiM agni jaNAya che. (sarakhA. juo. pramANanaya tattva sUtra. 84 pR. 99 ) pa viruddhakApalabdhi-ahiM ThaMDe sparza nathI kAraNake ahiM dhUmADo jaNAya che. (sarakhAvo. sUtra 88 pR. 102) 6 viruddhavyAmopalabdhi-dhruva utpanna thanAra padArthane nAza avazya heto nathI kAraNake te nAzane megya bIjA hetunI apekSA rAkhe che. (sarakhAvo sUtra 87 pR. 101) 7 kAryaviruddhopalabdhi-ahiM saMpUrNa sAmarthyavALAM zItanA
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 8 9 10 nathI kAraNa nathI kAraNake ahiM agni che. ( sarakhAveA jue sUtra 92 nuM vivecana pR. 112 ) vyApakaviddhopalabdhi----ahiM himanA sparzI nathI kAraNake agni che. ( sarakhAvA jIe sUtra 92 nuM vivecana pR. 113) kAraNAnupalabdhi--ahiM dhUma nathI kAraNake ahiM agnine abhAva che. ( sarakhAvA sUtra 99 pR. 117) kAraNaviruddhopalabdhi--A puruSane rAmaharSa vizeSa kAraNake pAse agni che. sUtra 9ra nuM vivecana pR. 113 ) 11 kAraNaviruddhakA palabdhi----ahiM rAma ha^ yukta puruSa nathI kAraNake ahiM dhUmADA che.(sarakhAvA sUtra haranuM vivecana pR.107) A agiAre hetue svabhAvAnupalabdhimAMja samAI jAya che. ema bauddha mAnyatA che. A rIte bauddhonA mAnelA anupalabdhinA agiAre bheda jene ane bauddo eka sarakhI rIte mAne che. chatAM A viSayamAM phera eTalA che ke bauddhoe je hetu niSedhane siddha kare tene anupalabdha mAnyA che. jyAre ApaNe jainAe hetunI vidyamAnatA te upalabdhi ane hetunI avidyamAnatA te anupalabdhi ane A upalabdhi ane anupalabdhi vidhine paNa siddha kare che ane niSedhane paNa siddha kare che. have vidhine sAdhanAra terIke bauddho svabhAva ane kArya hetu mAne che. je padArtha pAtAnA hetunI vidyamAnatAthI hAya che temaja hetusattAvinA khIjA kASThanI apekSA rAkhatA nathI te padA svasattAmAtra lAvI che. AvA sAdhyamAM je hetu heAya te svabhAva hetu che. 130 svabhAva hetu-dAkhala terIke A jhADa che. kAraNa ke zizama hAvAthI. A svabhAva hetunuM udAharaNa che. kAya hetu--ahiM agni che. dhUmADA heAvAthI. A kA hetunuM udAharaNa che. ( sarakhAvA sUtra 78 pR. 94) A rIte svabhAvahetune jenee svIkAryAM nathI. ane kA hetune eja rIte jeneAe zabdAMtarathI aviruddhakAupalabdhimAM samAvyA che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 131 have kAraNa, pUrvacara, uttaracara ane sahacara vigere hetuo bauddho nathI mAnatA tene khulAse te graMthakAre svayaMsUtro mukIne Apyo che eTale te viSe kAMI paNa vadhAre vivecananI ahiM jarUra nathI. ApaNe tyAM aviruddhopalabdhi vidhine sAdhanAra cha prakAranI che. temAM bauddho prathamanA svabhAva ane kAryane svIkAre che. bAkInA kAraNa sahacara, uttara ane pUrvacarane hetu tarIke svIkAratA nathI. kAraNa ke tAdAmya ane taMdutpatti sabaMdha hoya tene ja zuddha hetu tarIke svIkAre che. ne bAkInAne hetvAbhAsa tarIke mAne che. ane tenI puSTimAM jaNAve che ke tAdAmya ane tatpatti sIvAya vyApti ghaTI zakatI nathI ne vyApti ghaTI na zakavAthI zuddha hetu rahetA nathI. jana viruddhopalabdhi pratiSedhane siddha karavAmAM sAta prakArano che. temAM paNa kAraNa, pUrvacara. sahacara ne uttaracara sivAya jenonI peTheja temaNe paNa traNa hetuo niSedhanI siddhimAM mAnyA che. aviruddhAnupalabdhi niSedhanI siddhimAM sAta prakAranI mAnela che. temAM paNa bauddhoe zarUAtanI cAra anupalabdhi niSedhanI siddhimAM mAnI che. viruddhAnupalabdhi vidhinI siddhimAM pAMca prakAranI che ne tenA bhede bauddhoe eke svIkAryo nathI. taiyAyikonI hetunA bheda viSayaka mAnyatA-naiyAyikoe pakSasarva sAkSasattva, vipakSAsattva, abAdhitaviSayatva ane, asatpatipakSasvarUpa pAMca lakSaNavALo upAdhi rahita zuddha hetu mAnyo che. paraMtu jene ane bauddhanI peThe hetuonA judA judA prakAro temaNe pADayAM nathI. chatAM teoe anumAnanA pUrvavata zeSavata ane sAmAnyatadaSTa e traNe bheda pADyA che ane te traNe bheda vastutaH hetu. enA bhedathI ja paDAyelA che. A traNe anumAne pratyakSapUrvakaja thAya che.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH traNa anumAnanuM svarUpa-jyAM AgaLa kAraNadvArA kAryanuM anumAna karavAmAM Ave tene pUrvavata kahe che. jyAM kArya dvArA kAraNanuM anumAna karavAmAM Ave tene zeSavata kahe che. ne kAryakAraNa cheDIne bIjA sAdhano dvArA sAdhyanI siddhi thAya tene sAmAnyaSTa kahe che. traNanA udAharaNa-A megha varasAdane utpanna karaze kAraNake tevA prakArane gaMbhIragarava, vIjaLInuM vAraMvAra thavuM, meghanI unnata dazA vigere varasAdanAM cihe mAluma paDe che. Ane pUrvavata anumAna kahe che. ne te aviruddha kAraNe palabdhi nAmanA hetuthI jeno je anumAna svIkAre che tevA prakAranuM A anumAna che. (sarakhAvo Aja prakaraNanuM sUtra 79. bhaviSyati varSa tathavidhavAvivAvaTonarati pAca 72 ) ahiM "varasAda varasyo hovo joIe. kAraNake nadImAM pura AvavuM vigere najare paDe che. A anumAnane zeSavata anumAna kahe che. ane AvA prakAranuM anumAna te jainanA aviruddha kAryopalabdhi nAmanA hetuthI thAya che temAM samAI zake che nadImAM pura AvavuM vigere kArya hetu che ane kAraNarUpa varasAdanuM AvavuM te sAdhya che. ( sarakhAvo sUtra 78. anna jini dhanalayo dhUmasamupatramANitinArthI || 78 ) A AMbA phaLelA che kAraNake temAM AMbApaNuM che ane naiyAyike sAmAnyatodaSTa anumAna kahe che. A anumAna jene e paDelA vidhisAdhaka bIjA anumAnemAM samAI jAya che. - bIjI rIte taiyAyikenI traNa anumAnanI mAnyatA-naiyAyike kevaLAnvayIne pUrvavata, kevaLavyatirekIne zeSavata ane anya vyatirekIne sAmAnya daSTa kahe che. paraMtu A traNe bheda jenonA mAnelA zuddha hetunA lakSaNamAM samAI jAya che ane e je hetunA paTAbheda pADayA che tene sAdhyanI sAthe judI judI rIte apekSApUrvaka saMbaMdhita hetune
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH laIne che. temaja naiyAyikAe mAnela A traNe anumAne tyAre ja zuddha bane che ke jemAM ApaNA mAnela zuddha hetunuM lakSaNa ghaTatuM hoya. je hetu pakSamAM vyApIne rahe ane je sapakSamAM paNa raheto hoya paraMtu jene vipakSa na hoya tene kevaLAnvayI kahe che. ane A kevaLAnvayI sarvapakSavyApaka ane sapakSa ekadezavRtti vyApaka ema be prakAre che. je hetu pakSamAM vyApIne rahe ane sAkSarahita temaja vipakSathI vyAvRtta hoya tene kevaLavyatirekI kahe che. te prasaMgoneyI ane aprasaMganeyI ema be prakAre che. je hetu pAMce prakAranA rUpavALo hoya tene anya vyatirekI kahe che. tenA paNa sarvasapakSavyApaka ane sapakSaekadezavyApaka ema be bheda paDe che. trIjA prakAranI mAnyatA-pUrvanA bodhanI peThe je tulya baMdha thAya tene paNa pUrvavata kahe che. jemake, sukha, duHkha, IcchA vigere guNe eka dravyane Azrita rahelA hovA joIe. kAraNake te dareka guNa che. jemake rUpa vigere che tema. prasaktine pratiSedha karavAthI ane bAkInAmAM prasaktine asaMbhava hevAthI je bodha thAya tene paNa zeSavata kahe che. jemAM dharmi ane sAdhanadharma pratyakSa hoya paraMtu sAdhyadharma apratyakSa hoya tene sAdhavAmAM Ave tene sAmanyatodaSTa kahe che. jemake, "sarve IcchA vigere guNo parataMtra che guNa hovAthI rUpanI peThe vigere udAharaNa paNa ghaTAvI zakAya che. A rIte taiyAyikAnI hetu viSayaka mAnyatAnuM sUcana mAtra karyuM paNa te sarva jena hetunA eka vibhAga mAtra che. 3 vaizeSika darzana sabaMdhI hetuonI mAnyatA the ja saMyoni vidhi samavAya veti vim ! a. . A. 2. sa. 1 vaizeSikadarzana.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH A sAdhya A hetunuM kAryAM che kAraNa che saMcAgi che. vireAdhi che ke samavAya che vigere vicAradvArA anumAnanA judA judA bhedo paDe che. A sAdhananuM A sAdhya kAya che. tenuM udAharaNa-- "viziSTa amuka nadInuM pura thayuM hAvuM joie kAraNake vRSTi thai che.' AmAM sAdhyuM nadInuM pura te kAryAM che ane sAdhana vRSTi te kAraNa che. A sAdhananuM sAdhya kAraNa che tenuM udAharaNa-- 'viziSTa meghanI unnati thai hAvI joie kAraNake varasAda thAya che." AmAM 'medhanI unnatirUpa' sAdhya kAraNa ane sAdhana 'vRSTi' te kAryAM che. A sAdhananuM A sAdhdha sayAgi, virodhi ane samavaya che tenA krame udAharaNA--ahiM dhUmADA che agni DAvAthI' te sayeAgInuM. ane 'ahiM jhADI vigeremAM tALIyA hAvA joie kAraNake bhayabhIta sarpa jaNAya che.' te virodhInuM udAharaNa. temaja 'ahiM teja che kAraNake pANImAM uSNu sparzI hAvAthI'. A samavAyInuM udAharaNa che. acetArthe...vigere liMga batAvavA mATe jaNAvela che. paratu ATalAMja liMga che evA kAMI Agraha rAkhavA badala nathI. kAraNake caMdranA uya samudranI bharatI ane kumudavakAsane jaNAve che temAM paraspara kArya kAraNabhAva na chatAM vAstavika anumAna khanI zake che. pUrve jaNAvela vaizeSika sUtramAM 6 mukayA che tethI pArtha samAci paNa samajavA. ane tenA be bheda pADayA che. pahelA eka kArya khIjA kAne jaNAve te. ane bIjo eka kAraNu khIjA kAraNune jaNAve te. 134 liMga teja pramANe vireAdhinA paNa cAra bheda paDe che 1 na thayela padA thayelAnuM liMga bane 2 na thayela padArthoM na thayelAnuM bane 3 thayela padAtha na thayelAnuM liMga bane 4 ane thayela padA thayelAnuM liMga bane. A cAre virodhInA peTAbhedarUpe che.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 135 " A vaizeSikanA badhA bhedA jainAnA amuka bhedamAM samAi jAya che. ' tathAca kArya yatraliGgaM taccheSavat, kAraNaMyatraliGga tatpUrvavat sabandhikAryakAraNabhinnaM sAdhyasya yathAkathaMcitsa bandhaviziSTaM yatra liGgaM tat sAmAnyatodRSTam ityuktAnumAnAnAm sAmAnyatodRSTa evAntarbhAvaH iti bhAvaH a. 8, A. 2 sU. 2 vai. 4. A rIte, jaina bauddha, naiyAyika ane vaizeSikanA darekanA hetue tapAsatAM sAMgeApAMga, suMdara ane vyavasthita jo hetue mAlama paDatA hAya tA jaina darzananAja che. ane A sAthe sAthe pR. 136 mAM jaina hetuonuM cakra paNa Apela che. iti zrI devasUriracitapramANanayatattve vizeSArthasahitaH tRtIyaparicchedaH samAptaH
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhisAdhaka niSedhasAdhaka 55 hetu 5 niSedhasAdhaka, vidhisAdhaka 23 = 18 - 5 upalabdhi niSedhasAdhaka-18 aviruddhanupalabdhi anupalabdhi che A vidhisAdhaka-5 viruddhAnupalabdhi kAraNa svabhAva mApaka sacara | koya kAryo kAraNuM svabhAva vyApaka sahacara pramANanayatatvAlokAlaGkAraH svabhAva svabhAva bApA vyApaka kArya kAraNa pUva cara uttaracara sahacara . sahacarakAya kAryavyApaka kAryavyApakavyApaka kAraNa kAraNa sahacara sahacara kAraNa sahacara vyApaka vyApaka vyApaka vyApaka kAraNa kAraNa vyApaka kAraNa vyApaka sahacara sahacara vyApaka vyApaka kAraNuM kAraNa kAraNa
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 55 niSedhasAdhaka vidhisAdhaka niSadha sAdhaka vidhi sAdhaka 23 = 18 - 5 upalabdhi anupalabdhi vidhisAdhaka niSedha sAdhaka 3ra 6 - 26 vidhisAdhaka- aviruddhopalabdhi thAya che kAraNa pUcara utAravAra vyAkhya kArya kAraNa pUrvacara uttaracara niSedhasAdhaka-26 sahacara sahacara pramANanayatattvAlokAlaGkAraH viruddhopalabdhi svabhAvaviruddhopalabdhi vyApta viruddha kArya viruddhakAraNaviruddha pUrva caraviuttaracaraviddhasaka | | | | | | | | | | | | | kArya vyApaka kAraNu kAraNa vyApaka kAraNa vyApaka kAraNa vyApaka kAraNa vyApaka kAraNa vyApaka kAraNu vyApaka viruddha viruddha viruddha viruddha viruddha vyApaka kAraNa viruddha viruddha vyApaka kAraNa vyApaka kAraNa vyApa vyApa viruddha viruddha kArya kArya kArya kArya vyApya vyAdhya kAraNu vyApaka kAraNa vyApaka vyApaka kAraNa che ke
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAthAya namaH che atha turtha driH cothe pariccheda. pakSa pramANa (cAlu) Agama pramANe vicAra. AgamalakSaNa AptavacanAdAvibhUtamarthasaMvedanamAgamaH // 1 // artha: pramANika puruSanA vacanathI utpanna thayela arthajJAna te Agama pramANa che. ' vizeSArtha: A Agama pramANa pakSane pAMcame bheda che; pratyakSamAM vastune sAkSAt bedha thAya che, smaraNamAM anubhavela padArthane viSaya thAya che, pratyabhijJAnamAM uteja A e prakAranuM saMkalanA pUrvaka jJAna thAya che, tarkamAM traNekALamAM rahela sAdhya sAdhananA sabaMdhane viSaya karavAmAM Ave che, ane anumAnamAM hetudvArA sAdhyanuM bhAna karavAmAM Ave che. ane tejapramANe A AgamapramANamAM pramANika puruSanA 1 samayabalena samyakparokSAnubhavasAdhanaM AgamaH nyAyasAra pRSTha. 28 AptavAkyanibandhamarthajJAnamAgamaH nyAyadIpIkA pR. 117
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 139 vizvAsa dvArA tenA vacanathI arthazAna thAya che. A rIte darekanAM svarUpa bhinna che. mATe Agama pramANa bhinna mAnavAnI jarUra che. A sUtramAM Agama" lakSya che ane pramANika puruSanA vacanathI utpanna thayela arthajJAna e lakSaNa che. have je kevaLa arthajJAna"ne Agama pramANa mAnavAmAM Ave te pratyakSa vigerethI paNa arthazAna thaI zake che ane te rIte pratyakSa paNa Agama pramANu banI jAya. paraMtu A Agama pramANe te parokSa che. mATe "vAkyathI utpanna thayela A pada vadhAravAnI jarUriyAta utpanna thAya che. temaja "vAkyathI utpanna thayela arthajJAna te Agama', e pramANe mAnIe te paNa spaSTa pravRti ane nivRtti cogya pramANurUpa jJAna nahi bane. kAraNake mUrkha, luccA ane bakavAda karanAra puruSanA yuddhA taddhA belAyelA vAkyo-- dvArA ApaNane artha sabaMdhI bhAna to thAya che. paraMtu te te padArthamAM pravRti karatAM te prakAranI te vastu na jaNAtI hevAthI te jJAna juThuM thAya che. mATe pramANika puruSanA" A pada. vadhAravAnI AvazyakatA che. have atha' zabdano uDADI daI "pramANika puruSanA vacanathI utpanna thayela jJAna te Agama pramANa." ema mAnIe te paNa Agama pramANunI sArthakatA siddha thatI nathI. kAraNake te lakSaNa dvArA te uccAraNukarAtA vAkya yA zabdanuM zrAvaNa pratyakSa vigere paNuM Agama pramANu banI jAya. mATe artha zabdanI jarUriAta che. .. "
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH , Aja A rIte zuddha AgamanuM lakSaNa tA 'pramANika puruSanA vacanadvArA utpanna thayela ajJAna te Agama. ghaTI zake che. A rIte AgamanA lakSaNa tarIke vaparAyelA dareka zabdanI sArthakatA siddha thAya che. 140 vastuta: vicAra karIe teA satyavacana te Agama. ne A AgamanA AdhAra laIneja dhama nA uddhAra samAjanA uddhAra ke rAjyanItionA parAva nA thatAMja AvyAM che. ane teja pramANe vacana mAtrane Agama ane yathArtha satya mAnIne Aja sudhInI dharma, samAja, jJAti ke rAjyAnI avadazA thatI AvI che. Aja kAraNane laIne jainadarzanakArAe puruSanA pramANikatAne anusarIne tenA vacana upara vizvAsa rAkhyA che ane te vizvAsu vacanene Agama terIke lekhyAM che. kadAca kAI zakA kareke Ama parIkSA karI tenA vacanane pramANika mAnavuM te atyaMta duTa che mATe Agama na hAvuM teja zreyaskara che. jo uparAkta mAnyatAnA svIkAra karIe teA jagatanI tamAma bhASA ane jagatanA vyavahAra durghaTa ane. kAraNake -AALaka je bhASA khAle che ane jagatanA je kAMI vyavahAra cAle che te A pramANika puruSanA vacananI zraddhAne laineja che. kAIka vakhata kadAca AsaparIkSA duSTa ane tethI Agamane svIkAra aAgya che te pramANe te naja mAnI zakAya, kAraNake tepramANe mAnIe te pratyakSa anumAna vagere
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 141 pramANa paNa keIne AzrayIne durghaTa bane che tethI zuM ApaNe tene niSedha ja karI zakIe chIe? temaja A AgamapramANamAM sAmA mANasane taddana satyarUpe siddha thayelI vastu parane baMdha karavA mATe vacanadvArA jaNAvavAmAM Ave che. ahiM eka zaMkA e karavAmAM Ave che ke zAstronA praNetAne joyA vinA tenI AsaparIkSA zI rIte thaI zake? ne te parIkSA thayA vinA temanA vacana upara kema vizvAsa besI zake ? Ane uttara e hoI zake ke jemanA vacanethI utpanna thata arthedha vyavasthitarIte cokkasa arthasaMgata hoya te te vacananA praNetAne ApaNe Apta tarIke svIkAravAmAM kaI jAtane bAdha na uThAvI zakIe. upacArathI Aptavacana Agama pramANu bane che- __ upacArAdAptavacanaM ca rA artha--ane upacArathI pramANika puruSanuM vacana te Agama pramANu bane che. vizeSArtha---jagatamAM te arthajJAnane keI Agama kahetuM nathI. paraMtu pramANika puruSanA kathita vacaneja Agama kahevAya che. tenuM kAraNa e che ke arthajJAnamAM pramANika puruSanuM vacana e ananya kAraNa che. mATe A ananya kAraNamAM kAryone upacAra karavAmAM Avyo che. eTale ja pramANika purunuM vacana te Agama terIke lekhAya che.
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pramANikapuruSanA vacananA be prakAranAM udAharaNa- samastyatra pradeze ratnanidhAnaM, santi ratnasAnuprabhRtayaH // 3 // artha-A sthaLane viSe ratnane bhaMDAra che; meru vigere parvata vidyamAna che. vizeSArtha-jeNe ratnano bhaMDAra jeele che tevA laukika AptapuruSanA vacanadvArA ratnanA bhaMDAranuM bhAna thAya che, temaja hAlanA sAmAnya mANasathI nahi jaNatA evA merU parvatanI vidyamAnatAne nizcaya lokottara puruSanA vacana dvArA thAya te banne Agama pramANa che. . AptanuM svarUpa abhidheyaM vastu yathAvasthitaM jAnIte yathAjJAnaM cAbhidhatte 4 gAtA || 8 | artha-kahevA yogya vastune yathArtha jANe. ane jANyA pramANe je kahe te Ata. ' vizeSArtha--A Agama pramANamAM zabda dvArA vastune baMdha thAya che. to te zabdane prarUpaka pote padArthane barAbara jANata hoya ane pitAnA jANyA pramANe kaI paNa jAtane svArtha rAkhyA vinA barebara kahete heAya to te pramANika kahevAya che. ane A pramANenA pramANika puruSanA vacane dvArA je : bedha thAya teja yathArtha Agama jJAna kahevAya che. A sUtramAM AtanA be vizeSaNa ApyAM. eka yathArtha vastune jANanAra ane bIjuM jANyA pramANe kahenAra. A 2 AptaH pratyakSapramitasakalArthatve sati paramahitopadezakaH | pR. 119 nyAyadIpIkA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSaNe AtamAM hovAM joIe. ane A be na hovAnA kAraNeja jagatamAM juThuM bolAya che. amadAvAdathI naroDA keTaluM dUra che te na jANanAra puruSane ApaNe tenuM aMtara pUchIe ke pUchayA sivAya javAba Ape to te sAce javAba na ApI zake. A be javAba tenI ajJAnatAne laIne che. ne A ajJAnatA pahelA vizeSaNanA abhAve che. bIju vizeSaNa "jANyA pramANe kahenAra" te Asane lAgaDavAmAM AvyuM che. paraMtu je jANyA pramANe na kahevAnuM ane che te te kevaLa kaSAyane ja AbhArI che. sAmAnya saraLa mANasa paNa krodhAvezane laIne bole ke Aje jIvato na mukuM." A krodhathI asatya che. "mArA je buddhizALI jete nathI ke je ATalA vakhatamAM ATaluM bhaNe,?" athavA " zuM huM heTa thaIne nAnAne namuM?" A mAnathI asatya che. nokarI karato nakara bole ke "sAheba Apane tAva Avyo tyAre mArA tammaraja vachUTI gayA. A mAyAthI asatya che. be rUpIAnA jeTAnI traNa rUpIA kiMmata karanAra kAThIo bele ke "zeTha paNa traNa rUpIe te gharamAM ja paDe che. A lebhathI asatya che. | hAsya khAtara kahevAmAM Ave ke "are tAre loTarIno naMbara lAgI gaye hamaNAM joIne ja AvuM chuM." A hAsya saMbaMdhI juThuM che.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH mArA chokarA je kaI rUpALo nathI." e pramANe mAtA premathI bele te ratisabaMdhI asatya che. AryAvarta para apremane laIne koI paradezI kahe ke "hajI AryAvarta unnatine nathI."te aratine laIne asatya che. koIpaNa mANasa dhanane nAza ke vahAlAnA akALa maraNathI belI uThe ke "jIvavA karatAM maravuM sAruM." te te zokathI asatya che. cerane rAjA pUche ke kema corI karI che? to te bhayane lIdhe kahe ke "huM corI karate ja nathI." A bhayane laIne asatya che. je jagyA hovA chatAM gaMdA mANasane ApaNI pAse ke jamavA besADe te kahIe ke "bhAI ahiM jagyA nathI bIje besADe". A jugupsA sabaMdhI asatya che. keI strI puruSa upara rAgAMdha thavAthI bele ke "kAma. paNa tamArAthI parAjaya pAme che. A puruSavedathI asatya che. A rIte napuMsaka ane strIvedathI paNa asatya bolAya che. paraMtu darekajaNa ajJAna ke kaSAya dvArA juThuM na bolavAne saMbhava hoya tevA puruSonA vacana upara vizvAsa rAkhI padArthanuM bhAna kare che. A bedha vacana dvArA ja thAya tevo keI niyama nathI. paraMtu lakhavAthI, AMkaDAthI hAtha mUkhanI ceSTAdvArA, zabda smaraNathI ke bIjA anya keIpaNa prakArathI kahevAdvArA parokSa arthasabaMdhI pArakAne je jJAna utpanna karavAmAM Ave te Agama che. ane Agamana kAraka yA utpAdaka te Asa che. arthAta je jene avaMcaka te tene Ama te sAdhAraNa lakSaNa che.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH - paraMtu A AkhA Agama pramANane AdhAra AmanI parIkSA uparaja avalabelo che. eTale tenI satya pratIti uparaja tenAthI belAtA vacana upara satyanI pratIti thAya che. AptanA lakSaNane hetu tasya hi vacanamavisaMvAdi bhavati // 5 // artha -tevA pramANika puruSanuM vacanaja avisaMvAdi hoya che. vizeSArtha -je pramANe vastu hoya te pramANe kahenAra puruSanuM vacana ja khoTuM paDatuM nathI. AptanA prakAra - sa tevA vize jozonA 6 . artha -te pramANikapuruSa laukika ane lekettara ema be prakAre hoya che. vizeSArtha -sAmAnyalokamAM rahela hitasvI puruSa te lokika. ane jagat mAtranA kalyANanI IcchAvALA ane mokSamArganA upadezaka te lakattara. ema be prakAranA Ata puruSe che. banne prakArenA Apta purUSanuM udAharaNa - laukiko janakAdilokottarastu tIrthaMkarAdiH // 7 // artha:-pitA vigere laukika ane tIrthakara vigere lakattara pramANika puruSa che.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ( vizeSArtha -laukika pramANika puruSamAM pitA, mAtA, mitra vigere hitasvI puruSo gaNI zakAya. ane lokottara pramANika puruSamAM tIrthakara, gaNadhara, kevaLI vigere lekhI zakAya che. laukika pramANika puruSamAM te mAtA pitA vigere sAdhAraNa rIte sarvane Ama terIke kabula che. paraMtu kettara puruSamAM tIrthakara gaNadhara vigere jena darzanamAM grahaNa karAya che. paraMtu dareka matamAM potapotAnA deva, gurU vigerene lekettara tarIke gaNavAmAM judA judA abhiprAya che. chatAM te vAta te te granthane seMpI ApaNe cAlu viSayamAM AgaLa vadhIzuM. niyAyika vigerene abhimata Apta vastutaH Ata ghaTI zako nathI. kAraNake teo jJAnane svaprakAzaka nathI mAnatA temaja Asane eka mAne che. ane tethI teone ISTa Ama pote jANI zakatA nathI ke jaNAvI zakatuM nathI. chatAM te te kettara AtanI parIkSAmATe ApaNe tyAMnA AptaparIkSA ane AsamImAMsA vigere grantha joI levA. kAraNake te sarvanuM vivecana karatAM granthanuM daLa vadhI jAya tema che. 3 mImAMsake vedane aparuSeya mAne che ane tene ja sarvottama Agama tarIke svIkAre che. ane tenI puSTimAM teo jaNAve che ke puruSa mAtramAM koIne kAMI deSa hoya che mATe 3 "doSAH santi na santIti pauruSeyeSu yujyate vedekarturabhAvAddhi doSAzakaiva nAsti naH" ratnAkara pR. 307
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tenA vacana upara ceAgya vizvAsa na besI zake. paraMtu aparuSeya nitya vaidakathita vacana ja satya che. che. ane A sthAnA paraMtu A zaMkA vyAjakhI nathI. kAraNake Aje ApaNe koIpaNa graMtha buddhithI vicArIe te nitya te ke apAruSeya na heAI zake. kAraNake graMthanA zabdo jarUra kAine kArya ATha sthAneA dvArA thAya dvArA zabdonA uccAra nAra jarUrane jarUra kAI vyakti hAyaja che. ane vedAnI vAkayaracanA ne a racanA ApaNe Aje paNa samajI zakIe chIe ane tepaNa zabda racanAmaya che. tethI kAi vyaktinirmita che. eTale kAipaNa graMthane nitya ke apAruSeya mAnI tene sAcA mAnavA tete kevaLa kadAgraha ja che. have kAIpaNa graMthanA ke upadezanA prarUpaka Asa leAkeAttara teA tyAre ja kahevAI zake ke je svAthI na hAya, ane A svArtha rAgadveSa rUpa kaSAya dUrathAya tyAreja haThI zake che. ane sAthe sAthe te leAkeAttara Ama jJAnI ane hitastrI paNa hAvA joie. A traNe vastu meLavavAmAM cAra ghAtI karmone kSaya khAsa Avazyaka che. ane te ghAtI karmanA kSaya karanAra tIrthaMkara kevaLI ane pratyekSuddha vigere hAi zake che. gaNadhara vigere je Asa leAkeAttara kahevAya che. te paNa tIrthaMkara vigerene anusarIne ja che. laukika Ama karatAM leAkeAttara AmanI vizeSatA e che ke jeo jagadrupakArAka ane jeenuM vacana traNekALa amA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH dhita che. je jainadharmamAM aMgapraviNarUpa bArasaMga che te A lakattara AptapuruSa kathita che. vacanavyAkhyA: varNapadavAkyAtmakaM vacanam // 8 // artha -akSara, pada ane vAkyarUpa hoya tene vacana kahevAmAM Ave che. vizeSArtha--atyArasudhI AtanI vyAkhyA karI. have tenA vacananI vyAkhyA kare che. vacanamAM varNa, pada ane vAkaya hoya che. upalakSaNathI sUtra pAda, adhyAya, prakaraNa, pariccheda, kAMDa, vibhAga vigere graMthanA vibhAgo paNa vacana tarIke gaNI zakAya che. varNavyAkhyA akArAdi paugaliko varNaH // 9 // artha--akAra vigere paddhalika varNa che. vizeSArtha -A akArAdikavaNuM bhASAparyAti dvArA jIvamAM utpannathayela zaktithI pragaTa thatAM bhASAvargaNAnA pudrale che. paraMtu anya darzanavALA jema mAne che tema nitya ke AkAzaguNa nathI. 4. 1 acArAMga 2 sUyagaDAMga 3 ThANuga 4 samavAyAMga 5 vyAkhyAprajJapti 6 jJAtAdharmakathA upAsakAdhyayanadazAMga 8 anantakRd dazAMga 9 anuttarapapAtikadazAMga 10 praznavyAkaraNa 11 vipAkasatra 12 dRSTivAda.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH pada vyAkhyA: varNAnAmanyonyApekSANAM nirapekSA saMhatiH padam padAnAM tu vAkyam // 10 // artha:-paraspara apekSA rAkhanArA akSarone nirapikSa samudAya tene pada kahevAmAM Ave che. ne te ja pramANe paraspara apekSA rAkhanArA padane nirapekSa samudAya tene vAkya kahevAmAM Ave che. vizeSAtha-potapotAne cagya artha jenI dvArA jANavAmAM Ave tene pada kahevAmAM Ave che. A padamAM ghaNuM karIne be traNa ke tethI vadhAre akSare rahelA hoya che. ane te dareka akSare paraspara e eka padamAM saMbaMdhavALA hoya che. chatAM e akSare bIjA padanI aMdara rahelA akSara sAthe kaIpaNa jAtane saMbaMdha dharAvatA nathI. jenI dvArA pitAne ucita artha jaNAvavAmAM Ave tene vAkya kahe che. A vAkayamAM be traNa ke tethI vadhAre pado ghaNuM karIne samAyelAM hoya che. ane te dareka pade te vAkyamAM rahelA bIjA pado sAthe paraspara sabaMdhavALAM hoya che chatAM paNa te vAkayathI bIjA vAkyamAM rahelA pade sAthe te vAkayanA padene kaI paNa jAtane sabaMdha hoto nathI. uparapramANe pada ane vAkayanI sAmAnya racanA chatAM ekaja akSaranuM pada ane ekaja padanuM vAkaya paNa banI zake che. eTale uparanuM sUtravacana bahulatAne anusarIne mukAyela che.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH have varNa pada ane vAkyanI bhASAmAM zI jarUra che tene ApaNe vicAra karavo joIe. bhASAnI upagItA-prANImAtrane hRdayamAM vyakta ane avyaktabadha aneka prakAre thAya che. paraMtu hRdayamAM thayelA vyaktabaMdhane vinimaya ane parane sArU tene upacAga bhASA upara AdhAra rAkhe che. prathama darekane vAraMvAra vastunA paricayathI sAdRzya jJAna thAya che. ane te sAdazyajJAnathI judI judI vastunA judI judI rIte vibhAgo paDe che. ne A pahelA vibhAgane parane baMdha karAvavA mATe bhASAnA abhAvathI atyaMta muzkelI paDe che. kAraNake bhASAnA abhAve sArazya vastuone bodha paNa te te vastune lAvIne karAvavo paDe che. ane jyAre bhASAno upayoga karavAmAM Ave che tyAre uparokta paDatI sarva muzkelI ApoApa dUra thAya che. jemake barapha pANI, caMndra vigere zIta vastuo jANyA chatAM teonA zItatAnA baMdha mATe tenI AgaLa te te vastuo lAvavI paDe che. paraMtu A sarva zIta" che. tema zabda vAparavAmAM Ave che te sarve muzkelI maTI jAya ane teonA zIta guNanuM bhAna thAya. te ja pramANe judAM judAM vRkSane jANyA chatAM "vRkSa" e zabda bolatAM tamAma jAtanA vRkSemAM eka jAtanI sAdRzyatA jaNAya che te bhASAnA upayogamAM Avazyaka che. A rIte Indriyajanya vyaktajJAnane parane jaNAvavA mATe bhASA Avazyaka Thare che. have A vyaktajJAnarUpa vicArane bhASAmAM utAravAmAM Ave te vAkya che. ane A vAkaya
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 151 padma sivAya na banI zake. ane padma varNa ke zabda sivAya na manI zake. vaNa vicAra--have te varNa ke zabda svAbhAvika ane prAyogika ema e prakAre che. megha vigerenA zabdo svAbhAvika che, ane prAyeAgika zabda yA vaNu tata, vitata, ghana, zRSira, saMgharSa ane bhASA ema cha prakAre che. mRRRga ane DhAla vigerenA zabda te tata che. vINA vigere vagADavAthI je zabda thAya te vitata che, ane kAMsIe vigere e vastu bhegI karavAthI je zabda thAya te ghana che. vAMsa vigerene phADavAthI je zabda thAya te zruSira che. ane kAi paNa e vastunA ghasAvAthI je zabda te utpanna thAya te saMdharSe che. ane kahya tAlavya vigere ATha sthAneA dvArA je zabda mAlIe te bhASAzabda che. have A zabdane keTalAka nitya mAne che. keTalAka apeAlika mAne che. keTalAka guNurUpa mAne che. te keTalAka smATa rUpa mAne che. paraMtu te mAnyatAnA vistRta vicAra ApaNe ratnAkarane soMpI ahiM prastuta viSayamAM AgaLa vadhIzuM. chatAM A zabda bhASAvagaNAnA paramANue dvArA utpanna thayela pAgalika che. ane te te vakhate utpanna thai nAza pAmanArA che. te ApaNane anubhava siddha che. chatAM ApaNe jANavA khAtara sAmApakSanI ApaNA virUddha zI dalIle che. ne tenA zA pratyuttara hAi zake te jANavuM joIe. ane tenA TuMka nirdeza atre TippaNamAM ApavAmAM AnyA che. * zabdanA anitya pakSanA vicAra. zabda e bhASAvaNNAnA paramANue karIne AraMbhAya che te
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH wwwwwww tema hovAthI te paugalika che A jainanI mAnyatA virUddha mImAMsA jaNAve che ke zabda nitya che ane jyAre te nitya hovAthI tene bhASAvargaNanA paramANuo vaDe AraMbhAvAnI jarUra rahetI nathI. ane tene mATe amArI pAse nIcenI traNa dalIle che. zabda e pratyabhijJAnane viSaya che ane pratyabhijJAna e nitya padArthanI thAya che. arthapattipramANathI paNa zabda nitya siddha thAya che. temaja zabda e zravaNendriyano viSaya che mATe paNa zabda nitya che. A rIte A traNa dalIla zabdane nitya siddha kare che. A traNe dalIlane javAba ApaNe ahiM TuMkamAM tapAsIe. pratyabhijJAna ekAnta nityapadArthanI na thaI zake paraMtu temAM kathaMcita anitya padArtha hovo ja joIe. kAraNake pratyabhijJAna "pavA" te rUpa ubhayasvarUpavALI che. ane nitya padArtha te sadAkALa eka svarUpa hoya che. kadAca ema kahevAmAM Ave ke AtmAmAM paNa pratyabhijJAna hoya che ane AtmA nitya che te te paNa vyAjabI nathI. kAraNake AtmAne paNa kathaMcita anitya svIkAravo joIe. A rIte vastutaH A zabdamAM jaNAtI pratyabhijJAna e pratyabhijJAna nathI paraMtu prayabhijJAnAbhAsa che. tejapramANe, zabdanI nityapaNAnI siddhimAM pratyakSathI paNa bAdha Ave che. kAraNake ApaNane sarvane anubhava siddha che ke zabda utpanna thAya che ane teja pramANe naSTa thato paNa ApaNe joIe chIe. ane A pramANe jeno pratyakSathI bAdha hoya. tenuM pratyabhijJAna kaI rIte sAcuM paDe ? zabdanI nityapaNAnI siddhimAM anumAna pramANa paNa bAdhaka nIvaDe che. kAraNake ApaNe sukha, dukha vigeremAM tIvratA maMdatA vigere avasthA bhedathI te sukhaduHkhane anitya mAnIe chIe. te ja pramANe zabda paNa hasva dIdhuM ane hutavigere tIvramaMdadharmayukta hevAthI anitya mAnavo joie. ane e rIte anumAna pramANa paNa zabdane anitya
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 153 siddha kare che. A rIte pratyakSa ne anumAnathI bAdhita padArthanI pratyabhijJAna e pratyabhijJAna nathI paraMtu pratyabhijJAnAbhAsa che. bIjI dalIla paNa vAstavika nathI. kAraNake te dalIla pramANe te jaNAvavAmAM Ave che ke zabda nitya hovo joIe ne tene siddha karavA mATe A anumAna -arthapatti sthApita karavAmAM Ave che " zabda nitya hovo joIe. kAraNake tene nitya mAnavAmAM na Ave to parane mATe tenuM uccAraNa kaI rIte ghaTI zake nahi. paraMtu parapuruSa tenuM uccAraNa karI zake che eTale nitya hovo joIe." temaja "je zabdadvArA artha ane zabdano sabaMdha jAryo hoya teja zabda te arthane jaNAve paraMtu navo utpanna thayela zabda sabaMdhane nahi jANela hovAthI na jaNAvI zake. A mATe zabda nitya che. te siddha thAya che. - A pakSa paNa yukta nathI. kAraNake zada anitya hoya che chatAM sAdasyatAne laine sabaMdha grahaNa thAya che ane tene laIne te te vastumAM prANI pravRti kare che. jemake, "eka bALaka AgaLa gAya lAvavAmAM Ave ane tene kahevAmAM Ave che ke A gAya che. temaja pharI ekAda dIvasa pachI gAya lAvI kahevAmAM Ave ke A zuM ? te te gAya A pramANe je kahe che temAM bIjIvAra bolAyela "gAya" zabda pUrvanI sAdasyatA vALo che nahiM ke e ekaja che. - tejapramANe evo kAMI niyama nathI ke je zabdadvArA jyAM jJAtasabandha thayo hoya teja dvArA tyAM jJAta sabandha thAya. jema ApaNe rasoDAmAM dhUma ane agninA sabadha jANIe chIe chatAM te tyAMja kevaLa na thatAM sAdazyatAne laIne parvatamAM paNa dhUma ane azcino sabaMdha thAya che. ahiM jema sAdazyatAne laIne bodha thAya che, tema zabdanA sabaMdhamAM paNa ApaNe nitya na mAnatAM anitya mAnI sadasyatA svIkAravI joIe. ane je tamAre uparikta niyama svIkArIe te je gAyamAM je zabdadvArA jJAti sababdha thAya che te zabdadvArA teja gAyamAM jJAta saba rahevo joIe. ane tema thatAM padArtha paNa nitya ane ekaja thaze.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH kAraNake zabda nitya hovAthI jJAtasabandha egya dravya paNa nitya rahevuM joIe. paNa A vyavahArathI taddana viruddha che. eTale bIjI dalIla paNa TakI zakatI nathI. tIjI dalIlamAM ema kahevAmAM AvyuM che ke "zabda nitya che kAraNake zravaNendriyano viSayabhUta che ane tene laIne te nitya che. paraMtu A vAta paNa satya TharatI nathI, kAraNake je zravaNendricano viSaya hoya tene nitya mAnavAnuM kAMI khAsa kAraNa nathI. udAtta anudAtta ane svarita vigere uccAra bhedo zravaNendriyanA viSayabhUta hevA chatAM nitya nathI te pramANe mImAMsakeja svIkAre che. ne teja pramANe vINuM vigerene zabda paNa chendriya grAhya hovA chatAM teo anitya mAne che. to zrendriya grAhyamAtrathI kAIpaNarIte zabda nitya tarIke na karI zake. A rIte zabda nitya siddha thato nathI paraMtu kathaMcita anitya siddha thAya che. eTale zabda kathaMcita nitya paNa che kAraNake te dravya rUpa che. ane teja zabda kathaMcita anityapaNuM che kAraNake te paryAyarUpe paNa che. upara pramANenA TuMka nirdezathI joI zakIe chIe zabda kaI paNa rIte nitya karI zakatuM nathI. zabdanA pagalika pakSane vicAra. have paugalikapaNAnA niSedha mATenI sAmA pakSanI zI dalIla che ne teno zo javAba hoI zake tene ApaNe TuMkarIte vicArIzuM te. paNa zabda apaugalika siddha nahiMja thaI zake te ApaNane nIcenA vivecanathI samajAze. jene zabdane paugalika mAne che. paraMtu te paugalikapaNunI mAnyatAnI viruddhamAM taiyAyikAnI pAMca dalIle che. ne te A pramANe che. 1 pudgala mAtramAM sparza, rasa gandha ane varNa hoya che. jyAre zabdane paugalika mAnavAmAM Ave tyAre temAM paNa sparza,
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattalokAlaGkAraH 211 . rasa, gandha ane vahAvA joie. paraMtu te nahiM dekhAtA haiAvAthI zabdane kayA buddhizALI paudgalika tarIke svIkArI zake ? 2 je padArthoM paulika heAya te nibiDa sthAnamAM ja AvI na zake kAraNake padArtha mAtra avakAza mATe AkAzanI apekSA rAkhe. che. paraMtu zabda te nibiDa pradezamAM paNa gamana Agamana karI zake che eTale tene kAipaNa rIte paudgalika mAnI zakAya tema nathI. 3 jo zabdane paudgalika mAnavAmAM Ave te temAM pU avayava ne uttara avayava vigere vibhAgeA paDavA joie paraMtu zabdamAM AvI jAtane kAIM paNa vibhAga na heAvAthI paudgalika siddha thatA nathI. 4 temaja zabdane jo paudgalika mAnavAmAM Ave te te je jagyAe gati kare te ThekANe rahela sukSma mUrta dravyAne preraka haveA joie. para Mtu A pramANe zabda karatA na heAvAthI-zabda paulika siddha thatA nathI. 5 A cAre dalIlA dvArA zabda paudgalika siddha thatA nathI paraMtu AkAzanA guNarUpa siddha thAya che. ane AkAza mUrtI ane puddagalarUpa na heAvAthI zabda paNa amU ane apudgalarUpa siddha thavA joie te sheje siddha thAya che. A rIte yuktiyukta vicAra karatAM naiyAyikAne zabdanA paudgalikAnA niSedha mATe pAMca dalIlA mAlama paDe che. mATeja zabdane paudgalika ke mU mAnavA kAI paNa rIte vyAjakhI nathI. tema te nizcaya kare che. chatAM A pAMce dalIlA nipuNa buddhithI avagAhanapUrNAMka zabdanA svarUpane vicAranAranA magajamAM sheje kAipaNa rIte upasthita thAya nahiM. paraMtu purepurA vicAra sivAya ekataraphI buddhithIja te utpanna thAya che ane tene kramasara khulAsA nIce pramANe che. 1 zabdane AkAzane guNu mAnI tene apaudgalika mAnaveda
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH te vyAjabI nathI. kAraNake zabda e bhASA vA| paryAya che. ne bhASAva^NA pudgalarUpa che. jo anukuLa pavana hAya tA uccAraNa karAtA zabda anukuLa pavananI dizAmAM tarata paheAMge che ane tethI ulaTI dizAmAM te zabdane jatAM teTaleAja vilaMba thAya che, ethI zabda spa`vAna ne paudgalika che e te sheje siddha thAya che, dAkhalA tarIke, jema gandhayukata dravya je dizAmAM pavana hoya tyAM jaladI pahoMce che ane te te prANIene sugaMdha Ape che. ane te pratikula dizAmAM vilaMbapUrvaka paheAMcI prANIone sugaMdha Ape che. teja pramANe A zabda che. chatAM gandhayukta paramANune tame pudgala ane sparzodiyukta mAne che| ane zabdane te pramANe paulika na mAnavAmAM kevaLa satiSa che. ArIte pahelI dalIla taddana nakAmI nIvaDe che. 2 zabdanA paudgalikapaNAnA naSedha mATe mukavAmAM Avela bIjI dalIla paNa TakatI nathI. kAraNake dUrarahela kasturI vigere gandhadravyo ApaNane vacce bhita vigere nikhiDa pradezeA heAvA chatAM sugandha Ape che chatAM tene ApaNe vivAda vagara paudgalika mAnIe chIe. ane tyAM AgaLa nibiDa pradezane jarA paNa bAdha gaNatA nathI te pramANe ahiMAM paNa zabdanA paulikapaNAnA niSedha mATe nibiDa pradezAneA khAdha na mAnavA joie. kadAca ahiM dalIla karavAmAM Ave bAraNA baMdha karIne beThela puruSa bahAra kasturInI jevI sugaMdha le che tenA karatAM atyaMta vadhAre sugaMdha khullA bAraNe eThela puruSa lai zake che. ane te echI suga MdhamAM kAraNa tarIke te bAraNAnA nAnAM chidro che te te dvArA eraDAmAM sugaMdha jAya che. paraMtu atyaMta nibiDa hAya to teA suga Mdha na laI zake. paraMtu A dalIla gandhu dravyane jema paugalika siddha kare che teTalIja zabdane paNa paudgalika siddha karavAmAM sAmarthyavALI che. kAraNake zabda paNa bAraNA baMdha karIne kheDela puruSa sAMbhaLe tenA karatAM khullA bAraNe sAMbhaLanAra tenA karatAM atyaMta sArA sAMbhaLI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 157 zake che. A rIte A dalIla paNa zabdanA paugalikapaNAne niSedha karI zakatI nathI. 3 trIjI dalIla e karavAmAM Ave che ke zabdamAM avayava nathI tethI paugalika nathI. A dalIla paNa vyAjabI nathI. kAraNake vijaLI vigere paugalika hovA chatAM temAM avayavo nathI jaNAtA ane temAM zIghrakriyA kAraNa tarIke mAnI tene pudgalarUpa mAnavAmAM Ave che. te ja pramANe zabdamAM paNa avayava na dekhAvAmAM zIdhra kriyAja kAraNa tarIke che. A rIte zabda paugalika nathI te mAnavuM ayogya che.. 4 zabdanA niSedha mATenI cAthI dalIla paNa TakI zakatI nathI. kAraNake paugalika hoya te koIne ne keIne preraka hovA ja joIe e kAMI khAsa niyama nathI. gabdha dravyane pauddagalika mAnyA chatAM paNa nAsikAmAM praveza karatAM tenI aMdara rahelA vALa vigerene te preraka nathI. te ja pramANe A zabda paNa che. eTale tene paugalika paNane niSedha na thaI zake. 5 zabdane AkAzane guNa mAnI padgalikapaNAne niSedha karavAmAM AvyA che te paNa vyAjabI nathI. kAraNake je guNa heya che te ApaNane pratyakSa hoya che. jemake, rUpa vigere ApaNe haMmezAM pratyakSa thatA joIe chIe. paraMtu AkAza guNa to pratyakSa thato nathI. mATe zabdane AkAza guNa mAno keIpaNa rIte vyAjabI nathI. ArIte uparokta zabdanA pauddagalikapaNuM upara karavAmAM AvelA pAMce AkSepa vyAjabI TharatA nathI ulaTa tene ja te rIte siddha karavAmAM sahAyaka bane che. A rIte nitya ane apauddagalika zabda siddha thato nathI ne teja pramANe AkAzaguNa ke ahi paNa siddha na thaI zake. Aje te zabdane pauddagalika mAnavA mATe koIpaNa jAtanI zaMkAno paNa avakAza nathI kAraNake vAyaralesa, grAmophona reDIo vigere zabdane ApaNuM AgaLa paudgalika rItasara siddha kare che.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 w pramANanayatattvAlokAlaGkAraH padavicAra--ApaNe hRdayanA vicArane bhASA dvArA mUrtarUpamAM mukIe te vAkya che. ane te vAkyamAM judAM judAM pado hoya che. ane te padethI je artha jaNAya te padArtha che. A pado jAtivAcaka, guNavAcaka kiyAvAcaka ane saMjJAvAcaka ema cAra prakAre bane che. padArthano bAdha karavAmAM A dareka padamAM rahelA akSara pitA potAnA padanA akSarenI apekSAvALAM hovAM joIe. paraMtu te akSara bIjA padanA akSare sAthe apekSAvALA na hoya tene pada kahe che. arthAt padArthanA badhamAM samartha evAM paraspara apekSAvALA zabdane samudAya te pada. jemake "gAya" A zabdamAM gAya dravyane baMdha karAvavA mATe gA" "ya" paraspara sApekSa che paraMtu te "gA" ane "dha" "gADuM" ane "kAya" nA rahelA akSara sAthe nirapekSa che. temaja kaNaya vigere nirapekSa akSarene samudAya paNa pada na banI zake. vAkayavicAra-eka vAkyamAM rahelA je pada paraspara sApekSa hoya ane te bIjA vAkyanA padonI sAthe nirapekSa hoya to tevA padane samudAya je vicArane purepurI rIte bhASAmAM utArI zake te vAkya che. | game tevA pado jema tema nirapekSa ekaThA thAya tethI vAkya na bane. jemake bALaka gAya kALuM vigere. mATeja sApekSa eka vAkyanA padane samudAya ane je paravAkyanA padathI nirapekSa hAya teja vAkyarUpe banI zake che. jema. "mANasa cAle che, temAM cAle che ane mANasa te banne pade paraspara sApekSa che te ja vAkya bane che. paraMtu te. "pustaka paDe che
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ na 1 ~ ~~~~~~~~~~~~~ ~ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH rUpa paravAkyanA pustaka' pada sAthe cAle che te saMbaMdha joDatAM vAkaya sAcuM nathI banatuM. paraMtu A vAkyanI bhinnabhinna mAnyatAvALA pUrvanA ATha maTe che ane tene vistRta vicAra ratnAkara thakI joI lepa zabda vyAkhyA, svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAm arthabodhanibandhanaM zabdaH // 11 // artha-svAbhAvika zakita ane saMketavaDe padArthane badha karAvanAra zabda che. ' vizeSArtha -zabda arthane baMdha karAve che temAM zakti ane saMketa e be khAsa kAraNarUpe hoya che. zakti tene kahevAmAM Ave che ke je potAnA kAraNe sivAya utpanna na thAya arthAt arthane pratipAdana karAvanArI samartha gyatA te zakti che. ane A zabda A arthane pratipAdana kare che e purUSecchA pramANe niyama karavAmAM Ave te saMketa che. 5 1 " mArcata kvo vAva" 2 "vavAnAM saMpAto vAvama" 3 " nityanivayavaM vAva" 4 'parikalpitavarNapadavibhAgo vAkyam / 5 * vanAM me vacam " 6 " yuddha nu saMhAramantata vAvI ? 7 : mA paduM vAca' 8 pRtharvapaddha sApekSe vAva ' - N
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ApaNe pUrvanA sUtramAM varNa, padma, ane vAkayane Tuka vicAra karI gayA. paraMtu ApaNe manamAM nirdhArita padArthane zabdadvArA pragaTa karIe chIe temAM zabda kai vastune AdhAre ane kairIte arthane pratipAdana kareche te jANavuM joie. 160 6 " dAkhalA tarIke kAI khALaka AgaLa koi mANasa kahe ke 'ghaDA lAvA' tyAre tenI AgaLa koi mANasa ghA lAve tyAre te bALaka ghaDA ' te zabdanA artha sheje samajI jAyache. paraMtu ghaDAlAe enA artha samajatA nathI. pharI te khALaka AgaLa kahevAmAM Ave ke sAdaDI' lAve tyAre sAdaDI rajI kare ane te joi te bALaka nirNaya kare ke kriyA to ekasarakhI thAya che paraMtu vastu judI che mATe AvI kriyA hAya tyAM 'lAe zabda vAparavA. ane A cAlu vastune sAdaDI kahevI ane pUrvanI vastune ghaDo kahevA A pramANe te tenA sAmarthya ne saMketa dvAra bhinnabhinna vastunA nirNaya kareche. kAraNake zabda mAtramAM sa arthapratipAdana karavAnI zakti che. paraMtu je deza ane je kALamAM je padArthanI pratipAThaka zaktisAthe sahaSkRta saMketa heAya te pramANe te arthane khAdha thAya che. jema ghaTazabdaghaTane pratipAdana kare che. tema ceAgIonI apekSAe zarIrane paNa ghaTa zabda kahevAmAM Ave che tyAM arthabhedamAM ghaTa zabda vaparAya che te zakti sahaSkRta che. naiyAyikA zabda arthane pratipAdana kare che temA kevaLa saMketaja kAraNa che tema mAne che ane saMskRtane paNa na
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 161 mAnanAra khAddha pakSa che. A banne pakSe kaIrIte vyAjabI nathI ne tenI zI mAnyatA che te, ane zakti saketanuM vistRta svarUpa zuM che te, banene vizeSa jIjJAsuoe ratnAkarathI joI levuM. . zabdanI artha prakAzakatA .. arthaprakAzakatvamasya svAbhAvikaM pradIpavadyathArthAyathArthatve punaH puruSaguNadoSAvanusarataH // 12 / / artha-dIvAnI peThe arthano bodha karAvavA te zabdane svabhAvika che. paraMtu te jJAnanuM yathArthapaNuM ke mithyApaNuM te te puruSanA guNa doSane anusare che. vizeSArtha-prakAzita dave najIka rahelI zubha athavA azubha vastuone prakAzita kare che. paraMtu kamaLAne rAgavALa ke nisteja cakSuvALo te na joI zake temAM dIvAne deSa na gaNAya paraMtu te te vyaktine ja deSa gaNAya. kAraNake dIvAnuM to svAbhAvika sAmaggaja che ke pAse rahelI che te vastuone prakAzita karavI. teja pramANe ahiM paNa vakatAthI bolAto zabda zravaNendriyadvArA zravaNagocara thaIne svAbhAvika rIte satya, asatya, sArI, narasI, siddha kesAdhya karavAnI vastuviSayaka jJAna utpanna kare che. kAraNake A pramANe te te padArthano bAdha karAvavo te zabdanu svAbhAvika sAmarthya che. paraMtu dIvA karatAM AmAM eTalI vizeSatA e che ke saMketane sAmarthya banevaDe zabda arthane bodha karAvavAmAM samartha nIvaDe che. ApaNe vastu ke vastune vibhAga je pramANe heya te pramANe te vastune ke vastunA vibhAgane vicAra karIe ane
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH te pramANe te vastu ke vastunA vibhAgano parane je vAstavika bodha thAya tene yathArtha bodha kahevAmAM Ave che. ane tethI nyuna ke viparIta baMdha thAya tene ayathArtha kahevAmAM Ave che. have zabdadvArA je baMdha thAya che temAM yathArtha athavA ayathArtha evA je bodhanA be bhede thAya che temAM zabda kAraNa nathI. paraMtu zabdane uccAraka che. kAraNake te suzIla ke A heya te yathArtha baMdha thAya ane durgaNI ke anAma hoya te ayathArtha baMdha thAya che. A rIte zabdadvArA yathArtha ke ayathArtha baMdha thavAmAM puruSanA guNadeSa kAraNarUpe rahe che. nahi ke zabdanuM svAbhAvika svarUpa kAraNa rUpe che. dAkhalAtarIke amadAvAdanA mANasa pratye huM hadayamAM A mANasa amadAvAdane che te vicAra karuM chuM. have teja vicAra pramANe huM boluM ke "A mANasa amadAvAdano che, ne te zabdadvArA je parane bodha thAya te yathArtha che. kAraNake mArA hRdayane je vicAra je arthane anusarIne cAle che teja arthane anusarato parane baMdha thAya che. tejapramANe huM amadAvAdanA nahiM tevA mANasa pratye A mANasa amadAvAdane che te pramANe vicAra karUM ne beluM ke " A mANasa amadAvAdane che" ne te zabdadvArA je parane baMdha thAya che te ayathArtha che. kAraNake mAre hadayano vicAra satya arthane anusarato nathI ane pane nizcayarUpa bodha thAya che te paNa satya arthane anusarato nathI. eTale vicAra je arthane anusarIne thavo joIe te pramANe bedhanathI. AthI ApaNe "A mANasa amadAvAdane che" e zabdadvArA je
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 163 eSa thAya che te cathA paNa thAya che ne ayathA paNa thAya che. yathArtha eya tyAre thAya ke mAsa je pramANe vastu hoya te pramANe tenA vicAra karIne ele. ane ayathArtha khAdha tyAre thAya ke vastu je pramANe hAya te pramANe na jANe ane peAtAnA asatya jANyA pramANe kahe. temaja satya jANyA chatAM khATu' kaheto paNa ayathA medha thAya. ArIte zabdo eka hAvA chatAM sAcA ane khATA Adha thAya che temAM zabda kAraNa nathI. paNa puruSanA guNa doSa kAraNa rUpe hAya che. kadAca zabdeneja sAcA ne khATA Adha karanAra tarIke gaNIe to jagatamAM sajjana dunanA vyavahAraja na Take. kAraNake tema mAnatAM sAcA ane khATA khAdha zabdadvArA Ape? Apa thaI jAya. paraMtu samyaga danI vaktA hAyato zuddha khAdha thAya che ane mithyAtvI DAyatA azuddha madha thAya che e pramANe sane prasiddha che. ArIte zabda dIvAnI peThe svAbhAvika sAmA ane saMketavaDe vastunA bedha karAve che. have te dhvaninA sAta prakAra sarvatrAyaM dhvanirvidhipratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanugacchati // 13 // atha--sarvaThekANe A dhvani vidhi ane niSedhavaDe peAtAnA ane jaNAvatAM sAta prakAranA thAya che. viSeSA dareka padArthamAM sad, asad, nitya, anitya Adi aneka dharmo hoya che. mATe dareka padAtha aneka dha cukata hAya che. AvA aneka dhama vALA padArthane viSe vidhi ane pratiSedhavaDe prava tatA zabda sAta prakAre ghaTI zake che. -
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH padArtha je svarUpathI hoya te svarUpe kahenAra vakatA pramANika gaNAya che. have padArthane yathArtha svarUpe kahevAne mATe pravartata zabda tyAreja samartha thAya ke je te sasabhaMgIne anusare. kAraNake tene anusaryAvinA zabda yathArtharUpathI arthane nathI jaNAvI zakta. saptabhaMgInuM svarUpa nirupaNa "ekatra vastunyekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayozca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAGkitaH saptadhA vAkpayogaH saptabhaGgI // 14 // artha_ekaja vastumAM ekeka dharmasAdhI praznane anusarIne vidhavinA judA judA ke ekatrita vidhi ane niSedhanI kalpanAvaDe " syAt " zabda vaDe karIne sahita pravartatA sAta prakAranA vacananA pragane saptabhaMgI kahe che. vizeSArtha-tatvArthakAra umAsvAti mahArAja pramANa dhagama (adhyAya 1 sUtra 5) A sUtramukI teo jaNAve che ke padArthone bedha pramANa ane naya bane dvArA thAya che. A sUtramAM je adhigama mukavAmAM AvyuM che te adhigama svArtha ane parArtha ema be prakAre che. mati, kuta, avadhi, mana:paryava ane kevaLajJAnarUpa adhigama che te svaryAdhigama che. ane je vacanarUpa adhigama che te parArthIdhigama che. 5 prAnikapraznajJAnaprayojyatve sati ekavastuvizeSyakAviruddha vidhipratiSedhAtmakadharmaprakArakabodhajanakasaptavAkyaparyAptasamudAyatva / saptabhaMgItaraMgiNI che. 5
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 165 have A parArthAdhigama pramANudhigama ane nayAdhigame te rIte be prakAre thAya che. A bemAM je vAkya dvArA padArthanI saMpUrNarUpe baMdha thAya tene pramANAdhigama kahe che. ane jenI dvArA dezata: vastunuM bhAna karavAmAM Ave tene nayarUpa parAthadhigama kahe che. - A banne prakAranA parArthAdhigama vidhi ane pratidhanI mUkhyatAne laIne sAta prakAranA thAya che. ane te sAtaprakAranA bane adhigamane anukrame pramANasaptabhaMgI ane nayasaptabhaMgI kahevAmAM Ave che. A saptabhaMgI kevaLa vAjALa nathI paraMtu vastumAtranuM uDAmAM uDuM sacoTajJAna zabdadvArA pratipAdana karavuM hoyato te A saptabhaMgI sivAya asaMbhavita che.A saptabhaMgImAM ekanA eka padArtha viSayaka ane te dareka padArthanA ekeka dharmanuM pratipAdana A sAtaprakAre thAya che.ane A sAta prakAre thavAnuM kAMIpaNa kAraNa hoyato te padArthanA ke te dharmanA svarUpa jANavA mATe tadviSayaka sAta prazno ane tene anusaratI uttarane meLavavA mATe sAta prakAranI jijJAsA thAya che. ane te sAta prakAranI jijJAsAonA javAbarUpe saptabhaMgamaya vAkya racanA thAya che ane te sAta vAkayanI racanAneja saptabhaMgI kahe che. A samabhaMgImAM sAta vAkayane samudAya hoya che mATe ApaNe tene saptabhaMgI kahIe chIe. kAraNake ekaja vastu ke tenA ekaja dharmaviSayaka vyastake samasta vidhi ane niSedhanI yejanAthI vadhu ke ochA vikalpa saMbhavatA nathI. A sUtramAM "putra vastuni' e pada eTalA mATe
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH mukavAmAM Avela che ke sAtaprakAranI jijJAsAdvArA saptabhaMgIne prayoga karavAmAM Ave che. ane te sAte baMne eka ja vastu sabaMdhI hovA joIe paraMtu bhinna bhinna vastu sabaMdhI na hovA joIe. kAraNake tema karavAmAM Avete vyavasthA vinA aneka bhaMga thaI jAya. temaja "virodhana" e zabda eTalA mATe mukavAmAM AvyuM che ke jenuM pratipAdana karatA hoIe te padArtha pratyakSAdi pramANathI viruddha hoya to tenA bhaMge satya na banI zake. kAraNake vastu pratyakSa ke Agama viruddha hoya to te vastu saMbaMdhI je baMdha thAya te peTe baMdha thAya che. jemake cIceva vAputra: cAnAceva putra vigere bhaMga khoTA che. kAraNake te pratyakSa virUddha che. A sUtramAM je "" zabda mukavAmAM AvyuM che te syAdu zabdanA anekAnta vidhi ane vicAra vigere ghaNuM artho thAya che. chatAM ahiMte tene anekAnta artha ja upayogI che. A syAzabda je padArtha athavA dharmanA sAtabhaMga karavAmAM Ave che te darekamAM joDavAmAM Ave che. jemake, " caceva ghaTaH A bhaMgano artha aneka dharmavALo ghaTa hovA chatAM temAM astitva dharmane svIkAra che te jaNAve che. have ahiM eka zaMkA e upasthita karavAmAM Ave che ke syAdu zabdaja jyAre aneka dharmane bodha kare che tyAre asti vigerene zabdaprayoga nirarthaka che. kAraNake asti zabdathI pratipAdya satvarUpa dharma te paNa aneka dharmane pratipAdana karanAra syAd zabdathI pratipAdita thaI jAya che.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 167 paraMtu uparAkta zaMkA ayukta che, kAraNake syAd zabda anekAnta dharmone pratipAdana karanAra che ane temAM astisvarUpa dharmonA Adha thAya chete satya che. chatAM te sAmAnya paNe thAya che mATeja tenA vizeSa khAdhane mATe asti zakhsanI sArthakatA ubhIja rahe che. temaja zabdamAtra a nA sAmAnya edha kare che paraMtu vizeSa eSa mATe vizeSa zabdanI jarUra rahe che. mATeja ahiM paNa vizeSa ezva mATe asti zabda Avazyaka che. dAkhalAtarIke 'vRkSa' A zabda tamAma sAmAnyapaNe vRkSa jAtine pratipAdana karanAra che paraMtu tenA vizeSa pratipAdana mATe tenI AgaLa * punasa ' zabda mukIetA ja panasanuM jhADa e pramANe badha thaze. ArIte A syAd zabdanA vAcaka pakSa che. syAd zabda dyotaka paNa che. A dyotakapakSamAM syAd zajUnA kAMI navIna artha nathI. paraMtu aneka dharmAtmaka je padArtha asti vigere dhamathI pratipAdana karavAmAM Ave che. te padArtha ne A syAd zabda aneka dharmAtmaka che te pramANe zabdathI prakAzita kare che. ane jo tema na mAnavAmAM AvatA anekAntavAda siddha thavA muzkela bane. jee syAdvAdanuM purepurU svarUpa kharAkhara jANe che teone syAd zabdanI dareka bhaMga AgaLa mukavAnI jarUra rahetI nathI. kAraNake te padArtha sAthe potAnI meLeja syAd zabda samajI leze. bAkInAo je tethI anna che teAne mATetA spaSTa samajavA khAtara syAd zabda khAsa Avazyaka che. A rIte A sasabhaMgI koIpaNa padArtha ke dharmaviSayakanA sacATa jJAnamAM jarUrane jarUra Avazyaka che.
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH - tathA-saptabhaMgInuM svarUpatemAM-saptabhaMgIne prathamabhaMga- "caritye sarva" rUtti vidhipanA prathama maMDAlA artha-jemake "sarva vastu karthacita che ja " A vidhikalpanAthI prathama bhaMga che. vizeSArtha-AmAM " syAd " zabda anekAnta arthane dyotaka che : kathaMcit svadravya-kSetra-kALa ane bhAvarUpe vidhiaMzanuM pradhAnatAthI ane niSedha aMzanuM gauNatAthI pratipAdana karavuM eja prathama bhaMgane phalitArtha che. dAkhalAtarIke, ghaTAdi padArtha pitAnA dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI vidyamAna che paraMtu paradravya kSetra kALa ane bhAvathI vidyamAna nathI. sva dravyathI ghaDe e pArthivapaNAe che. paraMtu pAradravya jala vigere paNAthI nathI. ghaDe svakSetra pATaliputra vigerethI che paraMtu kAnyakubdha vigere anyadezarUpa parakSetrathI nathI. ghaDee vartamAnakAlina zizira vigere hatuothI che paraMtu AgAmi vasaMta vigere hatuthI nathI. temaja ghaDe potAnA cAlu bhAva kALAraMga vigeree che paraMtu parabhAva lAla vigere raMgathI nathI. cAvi varSa" teja pramANe ravi ghara vigeremAM ghaTa dravyarUpa hovAthI vizeSya che ane asti 6 paryAyAstikasya sadbhAvaparyAye vA, sadbhAvaparyAyorvA sadbhAvaparyAyeSu vA adiSTaM dravyaM vAM dravye vA dravyANi vA sat / tattvArtha pR. 413
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH pada vizeSaNa che. kAraNake jyAM samAna vibhaktivALAM pada hoya tyAM dravyanI vizeSyatA ane guNanI vizeSaNatA e niyama vyAjabI tarIke svIkAravAmAM Avela che. ApaNe pUrvanA sUtramAM syAd sabaMdhI vicAratA karI gayA chIe! paraMtu dha pada zAmATe dareka bhaMgamAM vAparavAmAM Ave che ane tenI zI sArthakatA che te ApaNe have jevI joIe. koIpaNa padArtha viSayaka bAdha tethI viruddhamAM jato saMbhavatA hoya te tene dUra karavA mATe kAra (va) mukavAmAM Ave che. te ja pramANe " ya telaMgamAM pada eTalA mATe sArthaka che ke svarUpa AdithI sarva anekAnta padArthanuM astitva che. nahiM ke svarUpathI te padArthamAM nAstitva paNa che tema mAnI zakAya. - A patra nA paNa ghAtaka ane vAcaka ema banne pakSa che. ane te ahiM avadhAraNarUpa athene batAvanAra che. A 4 pada vAkayanI aMdara avadhAraNarUpa arthane batAvavAmATe bhinna bhinna rIte vAkyamAM traNa rIte vAparavAmAM Ave che. ane te ayogavyavachedaka anyagavyavacchedaka ane atyantAyegavyavachedaka ema traNa prakAre avadhAraNa batAve che. ayogavyavacchedaka-je vapa ne vizeSaNanI sAthe sabaMdha hoya to te padArthanI aMdara rahela dharmanI agatA 7 evakAraH trividhaH ayogavyavacchedabodhakaH anyayogavyavaccheda bodhakaH atyantAyogavyavacchedabodhakazca.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tene te dUra kare che tyAre tene agavyavacchedaka kahevAmAM Ave che. jemake, " hAMa TC hava' AmAM pADura pAse rahele va zabda zaMkhamAM vetapaNAnA agane dUra kare che. anya vyavarachedaka-je vipada ne vizeSyanI sAthe mukavAmAM Ave te vizeSya sivAyanA bIjA padArthamAM rahelA te dharmanA vegane dUra kare che. jemake, "pArtha parva dhanurdhara" AmAM arjunaja dhanurdhArI che. tema kahevAthI dhanurdhArIpaNAne yoga duryodhana vigeremAM hoya tene A iva mukavAthI nirAsa thAya che. atyantAyegavyavarachedaka-je padya pada kriyA sAthe mukavAmAM Ave te atyanta agatAne dUra kare che. jemake, naraMtaronuM mavaceva' kamaLanIluM hoya cheja. je saMtabhaMgImAM paNa uparokta niyamane anusarIe te "svAdatyeva" tyAM AgaLa udya kriyApada sAthe AveluM hovAthI atyantAyoga vyavacheda mAna paDe. chatAM paNa atyantAga. vyavaracheda na mAnatAM alaga vyavaccheda arthamAno teja vyAjakhI che. kAraNake vizeSaNavizeSya ke kiyA sAthe kAra AvavAthI nizcaye aga, anyAga ane atyantAyegane vyavaccheda thato nathI paraMtu bahalatAe thAya che. jemake, zA thI gRhura" ahiM kriyA sAthe jIva pada hovA chatAM atyantAgavyavaccheda na thatAM agavyava cheda thayo che. AvI rIte bIjA paNa udAharaNamAM banI zake che. nA to ma " tyAM AgaLa kamaLa samagra dravyamAM
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 171 rahelA nIlaguNane potAne AdhIna karatuM nathI temaja nIlapaNuM paNa samagra kamaLomAM vyApta thatuM nathI. A rIte banemAM vyabhicAra Avato hovAthI kriyApada pAse rahela izva atyanta aga-nIlatAne kamaLa sAthe atyanta. asabaMdha-tene vyavacchedaka-nirAsa karanAra che. eTale badhAM. kamaLo lIlAM na hoya ane je lIlAM hoya te badhAM kamaLa na hoya. te artha jaNAve che. kAraNake keIeka rakta kamaLamAM nIlapaNuM na hovAchatAM naDhavAmaruM avalyava evo praga bane che.. tejapramANe ahiM prastuta udAharaNamAM kaighaDAmAM astitvapaNuM na hovA chatAM caceva ghaTaH evo praga saMbhavI zakatuM nathI. kAraNake astitva vinAnI vastuja : na hoI zake. A rIte ahiM atyantAga nathI. have je acagavyava cheda na mAnavAmAM Aveto ghaDA vigeremAM kathana. karavAne ISTa svasvarUpathI astitva tenI peThe aAgyA nAstitvanI vyAvRti nathAya. paraMtu ahi va zabda svarUpathI astitva ja che paraMtu pararUpathI agyanAstitva te svarUpa nathI te jaNAvavAmATe vAparavAmAM AvyuM che. ArIte uparane para traNa prakArane pUrvokta rIte vyavae daka che te ekAMta nathI. paraMtu jyAM je prakAre ghaTate hoya tyAM te jarUra te prakAre ghaTAvI zakAya. paraMtu ahiM te dareka bhaMgAmAM atyanta aga vyavacheda nathI ghaTatA paraMtu, aga vyavachedaja ghaTe che. A ghara ane cA bane zabdano prayoga jeo syAdvAdanI zailIne yathArtha samajatA nathI tene mATe jarUra
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 pramANanayatatvAlokAlaGkAraH * * *rvvvvvv v Avazyaka che. paraMtu jeo syAdvAdanA svarUpamAM kuzaLa che teo te A be pada na mukavAmAM AvyAM hoya te paNa tenA arthanI ghaTanA Apa Apa karI zake che. ane tene mATe banenA zabda prayoganI khAsa jarUra nathI. ArIte zAra, patra ane asti traNe zabdonI prathama bhaMgamAM zI sArthakatA che te jaNAvI. saptabhaMgImAMne bIjo bhaMga "jAva sarva tinidhaniyA dvitIya inkSA artha-sarvavastu kathaMcita nathI" A niSedhanI mUkhyatAthI bIjo bhaMga che. vizeSArtha--A bhaMga paradravya-kSetra kALa ane bhAva rUpe padArthane niSedha aMzanuM mUkhyatAo pratipAdana ane gauNapaNe vidhinuM pratipAdana karavAmAM upayukta che. guNone AdhAra te dravya. ghaDAnuM mATIe svadravya kahevAya, paraMtu jasat tAMbu vigere paradravya kahevAya. ane jyAre paradravyanI mukhyatA hoya tyAre niSedha mUkhya hoya che. ane je svadravyathI satva che tema paradravyathI paNa je satva kahevAmAM Ave te kaI paNa padArthane niSedha ja na thaI zake. jeTalA AkAza pradezane viSe dravya AzrayIne rahe te AkAzapradeze te padArthanuM svakSetra che ne bIjAM kSetre te parakSetra che. jyAre parakSetranI vivekSA hoya tyAre niSedha mUkhya 8 asadbhAvaparyAye vA asadbhAvaparyAyorvA asadbhAvaparyAyeSu vA viruM dravya vA be vA vyApa vA asavam tavArtha pR. 414
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 173 hoya che. je ghaDAmAM svakSetrathI sattva che tema parakSetrathI paNa ghaDAmAM sattva mAnavAmAM Aveto ghaDo jagatabharamAM vyApaka mAnave paDe. ane tema thAyate jagatamAM bIjA koI padAthane avakAza ja na rahe. teTalA mATe parakSetranI mUkhyatAthI vastune niSedha siddha thAya che. vastunA pariNamanane kALa kahe che. saMdhyA savAra vigere vastune pariNamana karanAra hovAthI kALa kahevAya che. je kALanI aMdara je vastu je paryAyathI vartatI hoya te padArthane te kALa svakALa ane tene kALasvarUpa kahevAya. ane te zIvAyane sarvakALa te parakALa ne te kALapararUpa che. ane A parakALathI padArthamAM niSedhane mUkhya gaNavAmAM Ave che. je svakALanI peThe parakALathI paNa padArthane satva gaNavAmAM Avete sarvavastu sarvakALe maLavI joIe. ane tema mAnatAM ghaDe vigere padArtho nitya thaI jAya mATe parakALane laIne niSedha mUkhya hoya che. vastunA svabhAva tathA zaktine bhAva kahe che. ghaDe je raMgane hoya te ghaDAne svabhAva te svarUpa che. ane ghaDA sivAyano je raMga hoya te parabhAva ne te pararUpa che. A pararUpathI ghaDAne niSedha mUkhya che. je ghaDAnA svabhAvathI ghaDAmAM sarva mAnavAmAM Ave tema je parabhAvathI paNa temAM sattva mAnavAmAM Aveto ke keIne ghaDAne niyatabhAva na rahe. paraMtu te rIte te sarva sthaLe ghaDaja najare paDe joIe. dravya kSetra kALa ane bhAvathI svarUpa ane pararUpa mAnavAmAM Ave che te ja pramANe nikSepathI nathI ane ava
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ "174 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH sthA bhedathI paNa svarUpanI vivakSAmAM vidhinI mUkhyatA ane pararUpanI vivakSAmAM niSedhanI mUkhyatA mAnavAmAM Ave che. ghaTamAM ghaTatva e svarUpa ane paTatva vigere pararUpa che. ne temAM svarUpane laIne satva ane pararUpane asatya padArthamAM mAnavAmAM Ave che nAma, sthApanA dravya ane bhAva emAM kaIpaNa nikSepAnI je padArthamAM vivekSA hoya te nikSepa te tenuM svarUpa. ane vivakSA vinAnA bIjA nikSepAthI te padArtha pararUpa gaNAya che. ane A svarUpane laIne te padArthamAM sattva ane pararUpane laIne asattva mAnavAmAM Ave che. je svarUpanI peThe pararUpathI paNa satva mAnavAmAM Avete nikSepAonA judA judA bheda na paDavA joIe. paraMtu te paDatA hovAthI A nikSepa kRta svarUpa pararUpa che. nAnA moTA aneka parimANavALA ghaDAomAMthI jeTalA parimANavALo ghaDe dhAravAmAM Ave te ghaDAnuM svarUpa che. ane vivakSita parimANathI bIjAM parimANa te pararUpa che. ne te svarUpathI padArthamAM satva che ane pararUpathI asattva che. je pararUpanI mAphaka svarUpathI paNa asattva mAnavAmAM Ave te ghaDAne sarvathA abhAva the joIe. A parimANakRta svarUpa pararUpa che. ghaDAne sthAsa kuzuLa kapALa ne ghaTa vigere paryAnA bhedathI paNa svarUpa ane pararUpa thaI zake che. AthI sthAsa koza kuzuLa vigere ghaTatuM pararUpa che ane ghaDAne vivakSita ghaTaparyAya te svarUpa che. A svarUpathI ghaDe sattva ane pararUpathI asattva mAnavAmAM Ave che. A paryAyakRta svarUpa pararUpa che
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 27 jusUtra nayanI apekSAe vartamAna ghaDe ne ghaDAnuM svarUpa che ane atIta anAgata ghaDo te ghaDAnuM pararUpa che. A nayakRta svarUpa pararUpa che. ghaDAne pitAne pRthubuddha AkAra te svarUpa ane para -AkAra te pararUpa. te svarUpanI vivakSAemAM sattva ane pararUpanI vivakSAe asattva te padArthamAM mAnavAmAM Ave che. sparza, rasa, gaMdhane varNa yukta je ghaTa cakSuthI grahaNa thAya che temAM rUpadvArA grahaNathavuM te ghaDAnuM svarUpa ne rasa vigere te pararUpa che. ne te svarUpathI sattva che.ne pararUpathI asattva che. samaDhi nayamAM paryAyavAcaka zabdamAM paNa arthabheda mAnavAmAM Ave che. te rIte paNa svarUpa ane pararUpa ghaTI zake che. ghaDAmAM jalAdhAraNa kriyAmAM samartha te ghaTa ane vakatA Adi guNavALe te kuTa. AmAM je pramANe zabda prayoga te pramANe arthakriyA thatI hoya te padArthanuM te svarUpa che ane bIjuM te padArthanuM pararUpa che. ane te svarUpathI sattva ane pararUpathI asattva mAnavAmAM Ave che. ArIte bhinna bhinna apekSA bhedothI svarUpa ane pararUpa hoya che. ane te svarUpa ane pararUpane anusarIne sattva ane asatva mAnavAmAM Ave che. ane AjapramANe uparokta svadravya catuSTayathI sattva mAnavuM - ane paradravya catuSTayathI pararUpa mAnI asattva mAnavuM joIe.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ahiM eka zaMkA e uThAvavAmAM Ave che ke pahelA bhAMgAnI apekSAe khIjA bhAMgAmAM kAipaNa jAtanI navInatA nathI. kAraNake jene tame svarUpathI sattva mAneche teja pararUpathI asattva che. AthI temAM kei navA pheraphAra na heAvAthI e bhAMgA judA mAnavAnI kAMipaNa AvazyaktA. rahetI nathI. samAdhAna--uparokta zaMkA vyAjakhI nathI. kAraNake ghaTa vigeremAM sattva mATI vigere dravyanI svarUpatAne laI ne mAnavAmAM Ave che. ( nahi ke kANa vigere drabyAnI temAM apekSA rAkhavAmAM Ave che.) ane ghaDAmAM asatya mAnavAmAM Ave che te mATIne cheDIne paradravyanI apekSAne laIne mAnavAmAM Ave che. kAraNake paTanI AcchAdAna kriyA ghaDAmAM thatI nathI. ArIte avacchedyakanA bhedya hAvAthI bannene bheda che. A sattva ane asattvane bhinna tarIke na mAnavAmAM Ave tA mauddhonA hetunu traNarUpapaNuM ane naiyAyikAnA paMcarUpa hatu ghaTI zakaze nahiM. kAraNake hetunA peAtAnA svarUpathI pakSamAM sattva mAnavAmAM Ave che ane peAtAnAthI bhinna pararUpathI vipakSamAM hetunuM asattva mAnavAmAM Ave che. (udAharaNa terIke) vRkSo caitanya vALAM che. zAthI je te prANavALAM che. je je prANavALAM hAya te te caitanyavALAM hAya che, jemake pratijJA hetu sapakSadAnta A mANasa. je caitanyavALAM nathI hAtAM te prANavALAM nathI hAtAM. jema
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANAnayatattvAlokAlaGkAraH 7. jemake, pudagaLa vigere padArtho. vipakSa daSTAnta ahiM prANavALApaNuM che. upanaya tethI vRkSa citajavALAM che. nigamana A anumAnamAM nizcitadhamI sapakSatarIke "A manuSya" che. ne temAM svarUpathI prANuvALAnuM sattva che. ane sAdhyadharma rahita nizcitavipakSa tarIke pudagala che. ne temAM prANavALAMrUpa hetunuM pararUpathI asattva che. AmAM pakSatarIke rahela manuSyamAM pararUpa jaDapaNAthI asattva che. paraMtu svarUpacaitanyathI prANuvALAnuM sarva che. pararUprapaNAthI hetunuM asattva jema mAnavAmAM Ave che te pramANe svarUpacatanyathI paNa prANuvALA hetunuM asattva mAnavAmAM Ave te jagatamAM keI caitanyaja na banI zake. ArIte spaSTasiddha thAya che ke teoe paNa potAnI mAnyatAmAMja satva ane asatva e bannene svIkAra eka dravyamAM karelo che. AthI ekaja vastumAM satva ane asattva e banne vyavasthIta ghaTI zake che. saptabhaMgImAne tIjo bhaMga- ___ 'syAdastyeva syannAstyeva iti kramato vidhiniSedhakalpanayA turIyA rabA artha-"sarvavastu kathaMcit cheja kaMthaMcit nathI ja." e pramANe karma vidhi ane viSedhanI kalpanAvaDe tIje bhaMga thAya che. vizeSArtha-sarave eTale vRtimAnapaNu ane asatva eTale avidyamAnapaNuM athavA abhAvanuM pratiyogipAyuM. A12
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH rIte sattva ane asattva e emAM spaSTa bheda che. A trIjo bhaMga kramapUrvaka sattva ane asattvanI vivakSAthI thAya che,teA ahiM AgaLa eka zaMkA e upasthita thAya che ke svAtyeva rUpa prathama bhaMga ane svAnnAhtvava rUpa bIjA bharaMgathI tIjo bhAMgA kAipaNa prakAre vizeSaSedha karatA nathI. kAraNake pratyeka sattva ane pratyeka asattvanI apekSAthI kramika sattvAsattvamAM khAsa kAMi bheda nathI. jemake, pratyeka ghaTa ane pratyeka paTanI apekSAthI kramika ghaTa ane paTamAM kAMI pheraphAra nathI. have A praznane sukSmapUrvaka vicAravAmAM Ave teA ApaNe ApaNA anubhavadvArAja te bannenA pheraphAra sheje samajI zakIe tema chIe. kAraNake ApaNane vyavahAramAM paNa pratyekanI apekSAthI kramArjita ucamAM jarUrane jarUra bhinnatA mAnavIja paDeche. jemake, ApaNe pratyeka tha ane pratyeka Ta nI apekSAthI kramArjita ubhaya ghaTamAM jarUra bheda mAnIe chIe. kAraNake thI je Adha thAya che, 4 thI je edha thAya che, ane vaTa thI je bedha thAya che, te traNemAM jarUrane jarUra ApaNe bhannatA svIkArIe chIe. tejarIte prathama bhaMgamAM khIjA laMgamAM ane trIjA bhaMgamAM A rItanIja pRthakatA che. ane jo pratyeka i ane pratyeka 8 thI ghaTa ne pRthaka na mAnavAmAM AveetA 6 nA uccArathI ghaTanuM bhAna thaI jAya ane ghara zabdanI jarUriyAtaja uDI jAya. ane tejapramANe metI ane meAtInI mALA te emAM jema amuka jAtanI pRthakatA sarva mANasa svIkAre che. tema prathamanA e bhaMgathI tIjAne judA svIkAravAja joIe.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ minun pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 179 Aja rIte kathaMcit satva, ane kathaMcit asatva te benI apekSAe kumArSita ubhayane pRthak tarIke ApaNe jarUra svIkAravo joIe. - kamathI arpita svadravyAdi catuSTayathI satvanA AzracibhUta ane paradravyAdi catuSTayathI asattvanA AzrayabhUta ghaTa che. e A tIjAbhaMgane artha che. AmAM ananta dharmavALI vastuo vizeSya che. ane kramApita vidhi pratiSedha e vizeSaNa che. saptabhaMgIne ceAtho bhaMga. ' 'syAdavaktavyameva ' iti yugapadvidhiniSedhakalpanayA tu maMga18 / artha:-"sarva vastu kathaMcit avaktavyaja che." ema ekIsAthe vidhi ane niSedhanI kalpanAthI ceAthe bhaMga thAya che. ' vizeSArtha koIpaNa zabda ekI vakhate sarva ane asatva banene pradhAnapaNe pratipAdana nathI karI zakate. kAraNake bannene pradhAnatAe pratipAdana karavAnI zabdazakti nathI. ati zabda sarvaneja pratipAdana kare che. paraMtu satva ane asattva bannene pradhAnapaNe pratipAdana karavAnuM tenAmAM sAmarthya nathI. ane je pradhAnatAe bannene pratipAdana karavAnuM tenuM sAmarthya mAnavAmAM Ave te rAti zabdathI je bAdha thavuM joIe te paNa rita zabdadvArA thaI jAya. paraMtu Amate banatuM ja nathI.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH teja pramANe nAhita zabda asattvane ja pratipAdana kare che paraMtu satvane ke ane asattvane pradhAnapaNe ekI sAthe pratipAdana karatuM nathI. je kevaLa nAta zabdaja sattva ane asatva banene pradhAnapaNe pratipAdana karanAra tarIke mAnavAmAM Ave te ati zabdathI sattvanA pratipAdananI jarUra na rahe. have A pramANe satva ane asatvane ekasAthe pratipAdana karavAnI vyakti ke nAsti zabdamAM ke bIjA koImAM sAmarthya nahi hovAthI anya zabdathI ubhayanuM sAthe pratipAdana karavAmAM Ave che. jemake, sUrya zabda sUryanuM pratipAdana kare che nahiM ke caMdranuM. ane caMdra zabda caMdranuMja pratipAdana kare che nahiM ke sUryanuM. paraMtu te bannene ekIsAthe sAthe pratipAdana karavAmATe saMskRtamAM pukhta zabda mukavAmAM Ave che. tejapramANe asatva ane satva bannene ekI sAthe pratipAdana karavA mATe kavonca zabda cejanApUrvaka mukavAmAM Ave che. chatAM sUrya ane caMdra banene pratipAdana kare che te kamapUrvaka jaNAve che jyAre avaktavya" bannene pradhAna paNe ekI sAthe pratipAdana karavAnI koI zabdamAM zakita nathI tethI avaktavya zabda bane dharmone ekI vakhate jaNAvavA mukavAmAM Avyo che te jaNAve che. ahiM eka zaMkA e karavAmAM Ave che, ke dareka zabda ekaja arthane pratipAdana kare che tema mAnaze te zabda gAya kiraNa vigere aneka arthane pratipAdana kare che tevA zabdane uccheda thavA joIe. paNa temato nathIja. . paraMtu A zaMkA yathArtha nathI. kAraNake temAM ge' zabda je aneka arthane pratipAdana kare che te paNa aneka heIne ja
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 181 anekanA vAcaka tarIke mAnavAmAM Ave che. paraMtu sadazatAne laIne ApaNe tene aneka chatAM sthala buddhithI eka mAnIe chIe. jema samaDhi nayanA mate zabdabhedathI arthabheda mAnavAmAM Ave che. tevI rIte ahi paNa arthanA bhedathI ge vigere eka lAgatA zabdamAM paNa zabdabheda jarUra mAnave joIe. ane jo tema na mAnIete be zabdathI vAca gAya, kiraNa, svarga vigeremAM arthabheda mAnI darekane mATe judA judA bIjA aneka zabda vAparavA paDe che. te vyavasthA paNa nahiMtara nirarthaka thavI joIe. paraMtu tema te thatuM nathI. bIjI eka zaMkA e upasthita karavAmAM Ave che, ke satva ane asatvane pradhAnapaNAe eka kALamAM bAdhaka kaI ati ke nAsti zabdane saMkitita zabda tarIke upayoga karavAmAM Ave, to avatha zabda vAparavAnI khAsa AvazyakatA rahetI nathI. udAharaNatarIke zatR ane zAnaca pratyayane bAdhaka saMjJAvAcaka vana ne upayoga karIe chIe ane sUrya ane caMdranA bedhaka tarIke puSpadantane rAkhIe chIe, tema ahiM paNa bane dharmane ekI sAthe vAcakatarIke kaI paNa zabdasaMketa rAkhavAmAM Ave to avakatavya zabda vAparavAnI muzkelI maTI jAya. upalakarIte ThIka lAgatI paNa A vastu vicAratAM sAcI TharatI nathI. kAraNake zabdamAtranI pravRtti kevaLa saMketane anusaratI nathI paraMtu te vAcavAcaka rU5 zabdanI zaktine paNa anusare che. A saketita zabda paNa zabda hevAthI vAsthavRzcika zaktine ullaMghana karI zake nahi. kAraNake dareka padArtha zaktine anusarIne ja pravRti kare che, jemake, huM
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH kASThane bhedI zake paraMtu vajane bhedI zakavAnuM tenAmAM sAmarthya nathI. teja rIte zabdamAtra pradhAnapaNe ekaja arthane pratipAdana karavAmAM samartha che. paraMtu anekane pratipAdana karavAnI tenAmAM zakti hotI nathI. puSpadaMta vigere zabdo paNa keme karIne ja sUryacaMdrane baMdha kare che nahIM ke ekI sAthe tene bodha karAvavAmAM samartha che mATe ja sattAsattvane pradhAna paNe ekIsAthe kahevAmAM avAcya zabda vAparavAnI jarUra rahe che. A rIte saketita zabdathI prastuta artha ghaTI. zakatA nathI. ArIte cabhaMga pUrve kahelA bhAMgAthI vilakSaNa hevAthI tenAthI je baMdha thAya che te tadana judA prakArane ja baMdha thAya che. vRkSa vRkSA vigere eka ja zabda chatAM je be ane ghaNuM vRkSo ne pratipAdana kare che. AmAM paNa vyAkaraNanA niyamane anusarIne be saMkhyAvAcaka vRkSazabda ane bahusaMkhyAvAcaka vRkSazabdamAMthI chellAvRkSa zabda sivAyanA bAkInAone lepa mAnavAmAM Ave che. ArIte pUrvanA vRkSa zabdane lepa thaI gaye che tene artha dvivacana ane bahuvacananA pratyayadvArA bAkI rahelo vRkSa zabda kahe che. nahi ke ekaja vRkSa zabda anekane jaNAve che. ArIte vaiyAkaraNa paNa eka zabda ekaja arthane kahe che tema spaSTa mAne che. * kadAca ema kahevAmAM Ave ke savAre A . prakAranA dvanda samAsamAM banenI pradhAnatA. hoya che. ane tethI avakatavyanI kAryasiddhi
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 183 thaI jAya che. kAraNake dvanda samAsamAM ane pradhAnapadaneja samAsa thAya che. paraMtu te zaMkA paNa vyAjabI nathI. kAraNake dvandramAM paNa kramathI be arthane bodha thAya che. ane temAM paNa mukhya ane gANa athe jarUra hoya che. kAraNake keTalAka zabdo prathamanipAta karavAnA hoya che te A prakAranI mUkhyatAne laIne ja hoya che. vastunuM kevaLa sattva ja svarUpa nathI. kAraNake pararUpathI asatva paNa pRthakSaNe gocara thAya che. ane je tema na mAnavAmAM Ave te ghaTanuM svarUpa jalAdhAraNa kriyA che te jyAM hAya tyAM ghaTanuM satva mAnIe chIe te pramANe ghaTamAM paTanI AcchAdana kriyA thavI joIe. kAraNake uparokta niyamane anusarIe ane satva ja mAnIe te ghaTamAM tamAma padArthonuM satva mAnavuM paDe. paNa te pramANe te vyavahAra thato nathI. tejapramANe kevaLa pararUpe asatva paNa padArthanuM svarUpa nathI, paraMtu satva ane asatva ane pRthak svarUpa che. A pRthak pRthaka satva ane asattvanI apekSAthI kramApita sattAsattva bhinna che. tenuM paNa ApaNe vivecana karI gayA chIe. have A sattAsattvathI vilakSaNa paNa vastunuM svarUpa mAnavuM joIe. jema ke badAma bhAMga, sAkara varIyALI vigere aneka vastuonA samudAyathI je bhAMga-ThaMDAI banAvavAmAM Ave che. te sarva vastuthI vilakSaNa kahevAya che. kAraNake te ThaMDAImAM sarva vastuo chatAM tethI vilakSaNa jAtyantara bhAMga
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tarIke tene mAnavAmAM Ave che. te ja pramANe satvAsatvarUpathI vilakSaNa avaktavyane vyavahAra karavAmAM Ave che. cAravacameva" A vAkayane bhAva evo che ke sarva asattva vigerethI ghaTa vaktavya che teja ghaTa ekIkAlamAM sattvAsasvAdi ubhaya dharmanI pradhAnatAthI avaktavya bane che. A rIte je samayamAM ekIkALamAM sattAsattvanI pradhAna natAnI vivakSAthI ghaTa avaktavya che te ja samayamAM gaNapaNe ghaTa vaktavya paNa che. A avaktavyane keTalAka tIjAbhaga terIke svIkAre che ne "lava cAraceva' ne cethA bhaMga tarIke svIkAre che temAM artha bheda na hovAthI koI paNa jAtane virodha nathI. prathamanA traNa bhaMgenA karatAM cethA bhaMgamAM vilakSaNa artha bodha thAya che te mATe ApaNe ThaMDAInuM udAharaNa ApyuM hatuM. ane cothA bhaMgane judo mAnyo hato. tema cethA bhaMga karatAM pAMcamA bhaMgamAM paNa vilakSaNa baMdha thAya che. jemake, bAdAmasAkara variyALI vigere aneka vastuone ekaThI karavAthI temAM jAtyantara ThaMDAI thAya che tema astitva ane nAstitvane pradhAnapaNe saharSita rAkhavAthI astitva, nAstitva ane astitvanAstitvathI judA prakArane avAca bodha thAya che. mATe ApaNe ce bhaMga avAgye svIkAra paDe che. chatAM A ThaMDAI athavA zIkhaMDa mULadravyethI avAcya chatAM temAM kathaMcita vaLIyALI ane dahi vigere sava ane pararapathI kathaMcita asara jarUra hoya che. te
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ ii i sarva vastu dhana kaha5nAthI che. pramANanayattvAlokAlaGkAraH 185 ja pramANe A pAMcamA bhaMgamAM satva ane asattvanI pradhAnatAnI eka kALamAM vivekSA hoya tyAre avaktavya hoya che chatAM temAM kathaMcit satvanI mUkhyatA hoya te A pAMcamo bhaMga banI zake che. have te pAMcame bhaMga dekhADe che. saptabhaMgImAMnA pAMcamA bhaMganuM nirUpaNa- 'syAdastyevasyAdavaktavyameva'iti vidhikalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpayA ca paJcamaH // 19 // artha:- "sarva vastu kathaMcit cheja kathaMcit avatavya cheja." A pramANe vidhinI kalpanAthI ane ekI sAthe vidhiniSedhanI kalpanAthI pAMcamo bhaMga thAya che. vizeSArtha -A pAMcamA bhaMgamAM "sarva vastu" vizeSya hoya che ane sattva sahita avaktavya vizeSaNabhUta hoya tevA prakAranuM jJAna thAya che. jyAre kaiIpaNa padArthamAM pitAnA dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI satva hovA chatAM astitva nAstitva ekI sAthe kahevuM azakya hoya che tyAre "cAva cAlvarone e pramANe pAMcame bhaMga utpanna thAya che. athavA ananta dharmavALI ghaTAdi vastuomAM eka aMzanuM svadravyAdi catuSTacathI sattvanI ane bIjA aMzanuM yuga56 sattA savAnI pradhAnatAthI pratipAdana karavAnI vivekSA rAkhavAmAM Ave tyAre A pAMcame bhaMga thAya che. teja pArdikanI saMkaTanAthI astitva ane vyA ci payArthika uryanI pradhAnatAnI eka kALamAM vivekSA hoya
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 pramANanayatacvAlokAlaGkAraH tyAre A asti avakatavya rUpa pAMcamA bhaMga bheda ane aledanI ceAjanAmAM cAmannamaya sthAvaovyameva rUpa bane che. tejapramANe dAkhalAtarIke, manuSya jIvanA eka sa'za sukhAdinuM svarUpane laine sattva ane teja jIvAtmAnA sa Mdeza caitanya ane asadaza jaDatvanI eka kALamAM pradhAnapaNe satttAsattvanI vivakSAthI avakatavya bane che. tyAre nIvAtmA manuSya: san avartAvyaH kahevAya che. aneka dravyeAthI banela zIkhaMDa athavA ThaMDAI te te dravyeAthI jAyantara hAvA chatAM temAM katha cata pUrva drabyAnu sattva mAlama paDe che. temaja temAM nahiM rahelAM dravyeAnu para rUpathI kathaMcit asattva paNa mAlama paDeche. tejarIte kathaMcit sattvahita sattva ane asattvanI pradhAnapaNe eka kALamAM vivakSA rAkhavAthI sattva avakatavyarUpa bhaMga utpanna thAya che. temAM paNa vivakSita bhaMga sivAya kacit sattva ane katha Mcit asattvagauNapaNe hAya che ta ApaNe svIkAravuM joie. have jyAre pradhAnapaNe pararUpe kathaMcit asattva yukta avaktavyane svIkAra karavAmAM Ave tyAre A chaThTha bhaga bane che. saptabhaMgInA chaThThA bhaMganuM nirUpaNa-- 'syAnnAstyeva syAdavaktavyameva' iti niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedha kalpanayA ca SaSThaH artha - sarva vastu kaMcit nathI ja, kaMcit avatavyaja che, ' e pramANe niSedhanI kalpanAvarDa ane ekI
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm pramANanayatavAlokAlaGkAraH sAthe ekakALamAM vidhi ane niSedhanI kalpanAvaDe A chaThTho bhoga bane che. vizeSArtha -paradravya kSetra kALa ane bhAvathI parasvarUpane anusarIne pradhAnapaNe nAstitva chatAM ekI sAthe astitva ane nAstitva kahevuM azakaya hoya che. tyAre A chaThTho bhaMga thAya che. athavA anaMta dharmavALI vastunA eka aMzanuM AlaMbana karI tene paradravyAdi vaDe asatva mAnavuM. ane teja vastunA bIjA aMzane AlaMbana karI satyAsatyanI eka kALamAM pradhAnapaNe vivakSAthI kahevAmAM Ave tyAre avaktavya bane che. tyAre te asattva avakatavya rUpa chaThTho bhaMga bane che. jemake, jIvAtmA manuSyane eka sadaMza cetanya tenI apekSAthI pararUpa jaDa tenuM manuSyamAM epekSAe pradhAnapaNe asatva mAnavuM. ane teja jIvAtmA manuSyamAM bIjA aMza manuSyatva vigerene pitAnA sva catuSTayathI sattva ane para catuSTayanI apekSAe. asava te banene eka kALamAM pradhAnapaNue mAnavAthI. avaktavya bane che. A rIte, vAtamAM manuSya; ara7 avaracameva, pAMcame bhaMga prApta thAya che. - kaMDAI ane zIkhaMDarUpa jAtyaMtaramAM pUrvanA dravyanuM svarUpathI kathaMcit satva ane pararUpathI kathaMcit asatva krame karIne ekekuM pradhAnapaNe hoya che tema krama sahita pradhAnatAe. savA sattva hovA chatAM AvAnI vivekSA hoya tyAre A ane maLIne sAtamA bhaMga bane che, tenuM have svarUpa batAve che.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH saptabhaMgInA sAtamA bhaMganuM nirUpaNa. syAdastyeva,syAnnAstyeva,syAdavaktavyameva' iti kramato vidhi niSedhakalpanayA yugapadvidhiniSedhakalpanayA ca saptama iti // 21 // artha-sarva vastu kathaMcita che ja, kathaMcita nathI ja, kathaMcit avakatavya ja che. A pramANe karma karIne vidhiniSedhanI kalpanA vaDe ane ekI sAthe ekakALamAM vidhi ane niSedhanI kalpanAvaDe A sAtame bhAge thAya che. - viSezArtha-pitAnA dravya kSetra kALa ane bhAvathI astitva ane para dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI kame karIne nAstitva hoya tyAre eka kALamAM eka vakhate astitva ane nAstitva kahevuM azakaya bane che. tethI A sAtame bhaMga thAya che. anaMta dharmavALI vastunA svarUpe karIne sarva dharmane, ane pararUpe karIne asatvadharmane kema karIne pratipAdana karavAnI IcchA hoya, ne te ja vakhate baMne dharmanI pradhAnapaNue pratipAdana karavAnI IcchA hoya tyAre A sAtame bhaMga bane che. athavA vastune eka aMza svarUpathI vivakSita hoya tyAre satva, ane bIjo aMza pararUpathI vivakSita hoya tyAre asava, ane trIjo aMza savAsavana ekI vakhate prAdhAnatAe vivakSita hoya tyAre kramathI saMsvAsatva ane avAcyuMrUpa sAte bhaMga thArya che.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 189 zabdane ekAMta vidhivAcaka mAnanAra pakSane nirAsa. vidhipradhAna eva dhvaniriti na sAdhu // 22 // artha-- dhvani-zabda pradhAnapaNe vidhi-satvane ja kahe che te maMthana vyAjabI nathI. vizeSArtha-zabda mAtra pitAnA arthane pratipAdana karatAM sattvane ja pratipAdana kare che. A ekAMtapakSa yukta nathI.ane A sUtra vAkaya ekAMte prathama bhaMgane ja svIkAranAra pakSane niSedha kare che. ekAMta vidhipradhAna mAnanAra pakSanA niSedha mATene hetu. niSedhasya tasmAdapratipaciprasaktaH // 23 // artha-tethI zabdadvArA niSedhanuM jJAna prApta nahiM thaI zake. - vizeSArtha-zabda sarvane ja pratipAdana kare che ema mAnIe to A vastu nathI evI jAtanuM bhAna ja na thavuM joIe. paraMtu A bhAna to sarvane thAya ja che mATe zabda ekAMte vidhineja pratipAdana kare che te pakSa yukta nathI. zabda gANapaNeja niSedhane kahe che te ekAMta mAnya tAnuM pratipAdana ane tene hetu. aprAdhAnyena dhvanistamabhidhatte ityapyasAram // 24 // kvacitkadAcitkathaJcitprAdhAnyenApatipatrasya tasyAprAdhAnyAnupatteH // 25 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH artha--zabda gauNapaNe niSedhane kahe che te pakSa paNa vyAjabI nathI. 24 kAraNake keIka sthaLe, kaIkavAra, kathaMcit pradhAnapaNe nahi samajAyelA niSedhanuM gauNapaNuM ghaTI zakatuM nathI. vizeSArtha-keIpaNa zabda mAtra ekAMte vidhine pratipAdana karatuM nathI. kAraNake darekanI vidhinuM bhAna paNa te sivAyanA bIjA padArthonA niSedhanuM bhAna thayA zivAya thatuM nathI. jemake, "ghaDe A zabda kahetAM ghaDe che te bhAna sAthe bIjA nathI te bhAna paNa heje thAya che. have kadAca ema kahevAmAM Ave ke dareka zabda vidhine mukhyapaNeja pratipAdana kare che.ane niSedhane gaNapaNeja pratipAdana kare che te te ekAMta pakSa paNa barAbara nathI. kAraNake keIpaNa padArthanA mukhyanuM bhAna thayA sivAya te padArthanA gauNanuM bhAna thatuM nathI. jemake, ghaDo che. A kahetAM gaNapaNe lugaDuM vigere bIjA padArtho nathI ne mUkhya paNe ghaDe che te bhAna thAya che temAM paNa lugaDA vigere padArthone mUkhya niSedha keIpaNa ThekANe ane kyAre paNa na thayo hoya te tene ahiM gaNa niSedha paNa saMbhavI zaktA nathI. mATe vidhipradhAna ja athavA niSedhagANu ane mukhya vidhipradhAna e banne pakSo paNa ekAMta paNe vyAjabI nathI. A saptabhaMgI zabdanA sAta dharmarUpa che, eTale zabda sAtarIte arthane pratipAdana judI judI rIte karI zake che.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH zabda ekAMte niSedhapradhAna ja che te mAnyatAne niSedha. niSedhapradhAna eva zabda ityapi praaguktnyaayaadpaastm||26|| artha-zabda pradhAnapaNe niSedhane ja kahe che te paNa pUrve kahelA nyAyathI khaMDita thAya che. vizeSArtha--zabda padArthanA sattva asattva vigere sAta dhame ne pratipAdana karavAmAM pravarte che. temAM e ke bhaMgane ekAMte zabda pratipAdana karato nathI. paraMtu sAtene pratipAdana kare che. have zabda temAMthI keIne paNa ekAMte pratipAdana kare te zuM vAMdho Ave te ane tene hetu uparanA cAra sUtro ane nIcenA 36 mA sUtra daramiyAna kahe che. je zabda ekAMte niSedhaneja pratipAdana kare te zabdadvArA keIpaNa padArthamAM vidhinI prApti naja thAya. have je zabda gANapaNe vidhine pratipAdana ane mukhyapaNe niSedhane pratipAdana kare che ema ekAMte mAnavAmAM Ave te te paNa vyAjabI nathI kAraNake mukhyabhAna sivAya padArthamAM zaiNapaNuM ghaTI zake nahi. kAraNake mukhya mAnyA sivAya tene padArthapravRtti thAya nahiM. paraMtu jema niSedhamAM pravRtti hoya che tema vidhimAM paNa pravRtti hoya che e sarva prasiddha che. mATe A paNa ekAMta niSedha pradhAna pakSa zabda vidhi pradhAna ja hAya" te ekAMtanI peThe agya kare che. A sUtra paNa bIjA bhaMganI ekAMta mAnyatAne niSedha karavA mATe mUkAyela che, dvArA kevI che e
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH trIjA bha`ganI ekAMta mAnyatAnA niSedhaHkrmaadubhyprdhaan evAyamityapi na sAdhIyaH // 27 // aA zabda krame karIneja vidhi ane niSedha annene pradhAnapaNeja pratipAdana kare che te paNa ceAgya nathI. trIjA bhaganI ekAnta mAnyatAnA niSedhanA hetuH asyavidhiniSedhAnyatarapradhAnatvAnubhavasyApyabAdhyamAna tAt // 28 // a--kAraNake A zabdanA krame karIne vidhi ane niSedha te bemAMthI ekanA pradhAnapaNAnA anubhava akhASita hAvAthI A tIjA bhaMganA paNa ekAnta svIkAra vyAjakhI nathI. vizeSA-zabda padAtha nA svarUpathI sattva ane pararUpa asattva te bannene krame karIne pradhAnapaNeja kaheche A vAta paNa kharAbara nathI. kAraNake uparanA e bhaMga humaNAM ja vicArI gayA chIe ke jemAM sattvane pradhAnatAthI ane asattvane gANapaNe kahevAmAM prathama bhaMga upayukata che.temaja khInne bhaga niSedhane pradhanatAthI ane vidhine gANapaNe kahe che. have A pramANe zabda anene pradhAnapaNe ja kahetA, jagatamAM je gANu ane mukhyabhAva pRthak pRthak hAya che tene ja leApa thai jAya. mATe uparAkata trIjA bhaganA ekAMta Agraha aceAgya che. ceAthA bhaganA ekAMta svIkAranA nirAsaH-- yugapadvidhiniSedhAtmaneo'rthasyAvAcakaevAsAviti ca na pannam // 21 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlakAraH artha--zabda ekIsAthe eka kALamAM vidhi ane niSedha rUpa arthane pratipAdana karavAmAM avAcaka ja che. e paNa ekAMta pakSa vyAjabI nathI. vizeSArtha -zabda ekIsAthe ekakALamAM vidhi ane niSedharUpa ane avAcaka ja che. A pakSane ekAMta Agraha karavo te paNa taddana agya che.kAraNake zabdane avAcaka paNa dharma che te satya che. paraMtu avAcakaja che bIje nathI A pakSa ekAMta vyAjabI nathI.kAraNake zabda vidhipradhAnapaNa che, niSedha pradhAna paNa che. temaja zabda kamekarIne vidhipradhAna ane niSedhapradhAna banenepaNa vAcaka che. te te sarvane apalApa karI zabda yugapat vidhi niSedharUpa arthane avAcaka ja che. te kathana vyavahArane bhaMga karanAruM che. ' temaja mANasa mAtranI zabda pravRtti vidhimUkhe, niSedhamUkhe, kramekarI banne nA pradhAnapaNe vigere sAta prakAre thAya che. eTale keIpaNa pakSane ekAMta Agraha rAkhe te taddana agya che. cothAbhaMganA ekAMta pakSanA pratiSedhano hetu - tasyAvaktavyazabdenApyavAcyatvaprasaGgAt // 30 // artha-kAraNake avakatavya zabda mAtrathI zabdane avAcasvane prasaMga utpanna thaze. vizeSArtha-je zabda avakatavya dharmane ja pratipAdana karanAra che ema mAnaze to te zabdathI vAcane bodha ja 13
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH nahiM thAya. ane tema thAya teA zabda dvArA je anuM bhAna thavu joIe ane te dvArA pravRtti ke nivRtti thavI joie te vyavahAra paNa aTakI jaze. mATe zabde avakatavya paNa che, ane vaktavya paNa che. te rUpa syAdvAda zailInA svIkAra Avazyakaja che. A rIte caturtha bhaMganA ekAMta Agraha rAkhavA te ana kAraka che. pAMcamA bha'ganA ekAMta AgrahanA hetu pUrNAMka pratiSedhaH-- vidhyAtmano'rthasya vAcakaHsannubhayAtmano yugapadavAcaka eva sa ityekAnto'pi na kAntaH // 39 // niSedhAtmanaH saha vAtmanazrArthasya vaacktvaavaacktvaamyAmavi rAjya matIyamAnAr // 22 / / 6 a-- zabda vidhirUpa aneA vAcaka chatAM ubhaya svarUpa ane ekI sAthe avAcakaja che.'evA ekAMta Agraha rAkhavA te sArA nathI. // 31 // kAraNake, zabda niSedharUpa arthanA vAcaka chatAM ubhaya svarUpa ane ekIsAthe avAcaka paNa mAlama paDe che. // 32 // vizeSA:--zabda vidhirUpa ane vAcaka chatAM tejavakhate ubhayasvarUpa aneA ekIsAthe avAcakaja che. A pakSane paNa ekAMta Agraha rAkhavA ayeAgya che. kAraNake zabda niSedharUpa ane krame karIne vidhi niSedharUpa
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 195 anA vAcaka chatAM ubhayapradhAna anA ekI sAthe avAcakapaNu maLI zake che. temaja kevaLa viSipradhAna, kevaLa niSedhapradhAna, krame vidhiniSedhapradhAna ane ekI sAthe ubhaya svarUpanA avAcaka paNa zabda haiAya che. eTale A ekAMta Agraha ayAgya che. ekAMta Agraha tA tyAre ja rAkhI zakAya ke peAtAnA mantavya sivAya bIjA dharma ne zabda pratipAdana karatA na ja hAya. paraMtu zabda tA khIjA cha prakAre paNa pratipAdana kare che. eTale kevaLa ekAnte pAMcamAja bhaMganA svIkAra karavA te aceAgya Thare che. chaThThAbha'ganA ekAnta pakSanA nirAsa ane tenA hetu: niSedhAtmano'rthasya vAcakaH sannubhayAtmano yugapadavAcaka evAyamityapyavadhAraNaM na ramaNIyam // 33 // tathApi saMvednAr // 24 || artha:--zabda niSedharUpa arthanA vAcaka chatAM ubhaya svarUpa arthanA ekIsAthe avAcaka ja che' A pramANenA nizcaya paNa suMdara nathI 5 33 u kAraNake khIjIrIte paNu zabdane anubhava thAya che. eTale ukta bhaMganA ekAnta Agraha ayeAgya che ! 34 // vizeSA--zabda niSedharUpa aneA vAcaka chatAM ubhaya svarUpa ane eka kAlamAM avAcaka ja che. A ekAntapakSa paNa aceAgya che. kAraNake AnI pUrvanA vidhi pradhAna, niSedhapradhAna, krame ubhayapradhAna, eka kALamAM ekI sAthe ubhayapradhAna hAvAthI avAcaka, vidhi sahita ekI
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH sAthe ubhayapradhAna hovAthI avAcaka, ane karma vidhiniSedha sahita ekIsAthe ubhayapradhAna hovAthI avAcaka vigere bhaMgane paNa zabda pratipAdana kare che. te Ane ekAMta Agraha ayogya che. A rIte, zabda vidhi vagerene paNa pradhAnapaNe kahe hovAthI ekAMtapaNe A chaThThA bhaMgane Agraha agya che. ekAMta sAtamA bhaMganI mAnyatAne pratiSedha kramAkramAbhyAmubhayasvabhAvasya bhAvasya vAcakazcAvAcakazcadhvani nyathetyapi mithyA // 35 / / artha -zabda kemekarIne ubhayasvabhAvavALA padArthane vAcakachatAM, ekI sAthe ubhaya svarUpavALA arthano ekakAlamAM avAcaka ja bane che. AthI bIje prakAre zabda nathI ja. AvA prakArane ekAMta Agraha paNa kevaLa nakAmo che. vizeSArtha -kemakarIne vidhiniSedhane vAcaka sahita yugapat vidhiniSedhane avAcakaja zabda che. A ekAMta AgrahavALa pakSa paNa gya nathI. ekAMta sAtamA bhaMganI mAnyatAnA pratiSedha hetu - vidhimAtrAdipradhAnatayA'pi tasya prasidhdheH // 36 // artha-kAraNake zabda kevaLa vidhivigerene paNa pradhAnapaNue kahe che. ane tevI prasiddhi hovAthI A sAtamA bhaMgane ekAMta Agraha agya che. vizeSArtha -je A sAtamA bhaMgane ekAnta mAnavAmAM Ave che te paNa agya che, kAraNake zabda kevaLa vidhipradhAna kevaLa niSedhapradhAna, karma vidhiniSedhapradhAna, yugapat
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 197 vidhiniSedhapradhAna hovAthI avAcaka, vidhisahita yugapat vidhiniSedhapradhAna hovAthI avAcaka, ane niSedha sahita yugapat vidhiniSedhapradhAna hovAthI avAcaka paNa hoI zake che. eTale ekAMte tene Agraha tadana ayogya Thare che. ArIte sAte bhegamAMthI kaI paNa bhaMgane ekAMta te Agraha rAkhavo te taddana anubhavathI paNa ayogya che. kAraNa ke zabda A sAtene pratipAdana karanAra che, paraMtu temAMthI keIne ekAMte pratipAdaka nathI. ekajIva vigere vastumAM vidhirUpa ane niSedharUpa anantadharmone svIkAra jaina darzanakAre svIkAre che. to te rIte ananta dharmane anusarIne anantabhaMgI prApta thavI joIe. paraMtu kevaLa saptabhaMgInI mAnyatA rAkhavI te yuktiyukta nathI. kAraNake padArthamAM rahelA anantadharmonA vAcaka zabda paNa anatA hovA joIe. kemake vAcakanI saMkhyAne AdhAra dharmarUpa vAstha upara rahe che. eTale anantadharma hovAthI ekeka dharmadITha ekeka bhaMga. erIte anantabhaMgI thavI joIe. paraMtu saptabhaMgI gya nathI. te zaMkAne have pratiSedha kare che. saptabhaMgI asaMgata che te zAne pragaTa karavA pUrvaka nirAsa. ekatra vastuni vidhIyamAnaniSidhyamAnAnantadharmAbhyupagamenAnantabhaGgIprasaGgAdasaGgataiva saptabhaGgIti na cetisi niya che rU7 // artha_ekaja vastumAM vidhi tarIke jAtA ane niSedha tarIke niSedhapAmatA anantadharmonA svIkArathI ananta
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH bhaMgIne prasaMga prApta thaze ane tethI A saptabhaMgI asaMgataja che. ema manamAM jarApaNa vicAravuM nahiM. saptabhaMgIsaMgata nathI te mAnyatAnA pratiSedhane hetu- vidhiniSedhaprakArApekSayA patiparyAyaM vastunyanantAnAmapi saptabhaGgInAmeva saMbhavAt // 38 // artha-ekaja vastune viSe rahelA dareka payayane Azrayine vidhi ane niSedhanA prakAranI apekSAe anaMtI paNa saptabhaMgIo ja saMbhavI zake che. vizeSArtha - dareka padArtha mAtramAM ananta dharma che. ne A anantadharma vacce che. te tenA vAcaka paNa anantA hovA joIe. jeTalA vAcaka zabda teTalA bhaMga. te rIte anaMta bhaMgI che paNa sahabhaMgI nathI. te zaMkA agya che. kAraNake vastune anaMta dharmo paikInA ekeka dharmane Azrayine svarUpe karIne sattva ane pararUpe asattva vigere mAnI anate dharmanI ananta saptabhaMgI ghaTI zake che. tethI saptabhaMgImAM kaI jAtane vAMdho nathI AvatuM. jemake, ekaja manuSyamAM cetanyadharma, manuSyatva, jIvatva vigere anaMta dharmonI vidhi ane pratiSedhanI vyasta ane samastanI kalpanAthI ananta saptabhaMgI thAya che. AthI ema na mAnI besavuM joIe ke jeTalA dharma che teTalAja tenA vAcaka zabda te bhaMga che. ane te bhaMga dharmo ane tahevAthI anaMta che. paraMtu vastuta: vastumAM jeTalA dharma hoya te darekanA sAta sAta vikalpa bane che. eTale ananta saptabhaMgI bane. paNa anaMtabhaMgI nahi.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 199 pratiparyAyaM pratipAdyaparyanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt // 39 // artha --samabhaMgIja saMbhavI zake che. kAraNake vastunA dareka paryAyasabaMdhI pratipAdya prazno sAtaja saMbhavI zake che. sAtaprakAranA praznonuM kAraNuM - tepAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt // 40 // artha --prazno paNa sAtaja saMbhave che. kAraNake prazno sabaMdhI jijJAsAo nizcayathI sAtaja prakAranI che. sAtaprakAranI jIjJAsAenuM kAraNutsyaa api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsandehasamutpAdAt // 41 // artha -te jijJAsAo paNa sAtaja saMbhave che. kAraNa- ke te jijJAsAonA kAraNabhUta sadeha sAta prakAre ja saMbhave che. sAta prakAranA saMdehanuM kAraNa tasyApi saptamakAratvaniyamaH svagocaravastudharmANAM sapta vitrizaivova ne kara artha -te sadeha sAta prakAranA che. kAraNake te saMdehanA paNa sAtaprakAranA nizcayanA kAraNabhUta sanDehanA viSayabhUta vastunA dharmo sAta prakAreja ghaTI zake che. ' vizeSArtha --bhaMga eTale vastunuM svarUpa darzAvanArI vAkayaracanA. have sAta prakAre eka ja vastu ke tenA dharmanA svarUpane darzAvanArI vAkyaracanA te saptabhaMgI. keIpaNa eka padArtha ke tenA koIpaNa ekadharmaviSayaka sAtaja bhaMga kema paDe che te zaMkA saheje darekane upasthita
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH thAya. tethI te khulAsA mATe uparokta sUtre upayukata che. keIpaNa eka dharmaviSayaka mANasa prazno puchI zake te sAta ja prakAre puchI zake tema che. have te prazno puchIne te javAbadvArA mANasanI IcchA pitAnI jijJAsA saMtoSavAnI hoya che. eTale prazno pUchayA pahelAM mANasane amuka vastunuM ke amuka dharmanuM zuM svarUpa che te jANavAnI IcchA thAya che. ane tyArabAda tene pitAnI meLe pitAne saMtoSa na thavAthI sAmAne sAta prazna puche che ane vastu svarUpa jANe che. have mANasane svarUpa jANavAnI jijJAsA paNa tyAreja thAya ke pitAne keIpaNa vastumAM saMzaya paDe. ane te sAta saMzaya paNa bhinna citra sAta saMdehanA dharmo ne anusarIne sAta prakAre ja thAya che. eTale prathama saMdehanA viSayabhUta sAtadharmone anusarIne sAtaja saMdeha thAya. tyArabAda te saMdehane dUrakaravA vastune jANavAnI jijJAsA thAya. ane tyArabAda te jijJAsAne dUra karavA mATe sAta prazno sAmA mANasane pUchavAmAM Ave che. jemake, padArtha che? nathI? ke avakatavya che? have tenA javAbarUpe je sAta vAkaya uccAravAmAM Ave teja saptabhaMgI. saptabhaMgImAM mUkhya asti, nAsti ane avaktavya che. paraMtu te traNanA mizraNathI svataMtra judAja arthane pratipAdana karanAra kula sAta vikalpa thAya che. A sivAya AmAM game teTalAM parivartane karavAmAM Ave to paNa sAta bhaMga sivAya keIpaNa jAtanuM vizeSa pratipAdana thatuM nathI.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanapatattvAlokAlaGkAraH 201 jeTalA dharmo teTalIja samalaMgI che. arthAt ekaja vastunA ekajadha viSayaka vidhimAnI 'laDanArAone sasalagI zamAvavAmAM ajoDa che. sasalagInA e bheda iyaM saptabhaMgI sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca // 43 // artha:--A sasabhaMgI sakalAdeza svabhAvavALI ane vikalAdeza svabhAvavALI ema be prakAre che. vizeSA: A sasabhaMgInA be bheda che. eka sakalAdeza ne khIjI vikalAdeza. koIpaNa eka dha dvArA vastu saMpUrNa abhedya rIte kahevAya che. ne tenI je saptabhaMgI thAya te sakalAdeza samabhaMgI. temaja koipaNa dharma viSayaka bheda draSTithI vastunA khAdha thAya ne tenI je samabhaMgI karavAmAM Ave te vikalAdeza saptabhaMgI. sakalA dezanu lakSaNaH-- pramANapatipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRtti prAdhAnyAdabhedopacArAdvA yaiaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalA deza // 74 // artha:--pramANathI jANela ananta dhavALI vastunuM kAlavigerethI abhedabhAvanI pradhAnatAthI athavA abhedabhAvanA upacArathI samakAle vastune pratipAdanakaranArUM vacana te sakalAdeza.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ' vizeSArtha -pratyakSa ane pakSa pramANadvArA jANela aneka dharmAtmaka vastunuM, dharma ane dhamInI abhedabhAvanI pradhAnatAthI, athavA abhedabhAvanA upacArathI, ekasAthe pratipAdana karanAra vacana te sakalAdeza. pramANasiddha ananta dharmavALI vastunA keI eka dharmane bhedavRtti ke bhedaupacArathI kamekarIne pratipAdana karanAra vacana te vikalAdeza. teja pramANe jyAre astitvAdi dharmonI kALa vigere sAthe abhedavivekSA hoya tyAre te astitvAdhirUpa eka zabda vaDe sattvAdirUpa ekadharmane jaNAvatA chatAM taddarUpa aneka dharmane pratipAdana kare tene paigapadya kahevAmAM Ave che. - jyAre astitvAdi dharmonI kAlavigerenI sAthe bheda vivakSA hoya tyAre te astitvAddhi zabda nAstitva vigere aneka dharmane pratipAdana nahi karI zakato hevAthI tene kema kahe che. dravyane dravya zabdadvArA jaNAvavAmAM Ave te te abhedavRtti che. kAraNake dareka dravyamAM dravyatvarUpathI abheda che. ghaTa ane manuSya vigeremAM dravya ghaTAvavAmAM Ave te te abhedapacAra che. - A ebhedavRtti ane abhedepacAra kAlavigere dvArA AThaprakAre thAya che. te A pramANe. 1 kAla. 2 AtmasvarUpa. 3 sabaMdha, 4 saMsarga. 5 upakAra. 6 guNadeza. 7 artha ane 8 zabda.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlaprekAlaGkAraH 203 1 kALa--cAlyeva jhIvarid vastu"---- kathaMcit jIvAdi vastu cheja,' AmAM je kALamAM jIvAdri vastumAM astitva dha che. te kALa daramiyAna jIvAdi vastumAM avaktavyarUpa bIjA samagra dharmo paNa che. AthI eka kALamAM ane eka adhikaraNamAM astitvAdinA abheda che, arthAt kAlika sabaMdhathI te te padArthonA sarve dharma abhinna che. kAraNake eka kAlamAM te sarve vidyamAna che. " 2 AtmasvarUpa-jema jIvAdi vastumAM astitvaguNusvarUpe che tema khIjA paNa temAM rahelA anaMta dharmo jIvAdinA guNusvarUpe che. AthI jIvAdimAM astitva' jema AtmasvarUpe che tema bIjA paNa jIvanA dharmo jIvamAM AtmasvarUpe che. ArIte AtmasvarUpathI paNa jIvAdinI abhedyavRtti ane che. 3 sabadha----jevIrIte, jIva vigeremAM 'astitva'dharma tAdAtmya saMdhathI rahe che. teja pramANe khIjApaNu jIvanA dharmo jIvamAM tAdAtmya sAdhe rahe che. kAraNake haMmezAM dhama dhamInA saMdha tAdAtmya samadhadhvArA ane che. ArIte sabadhadhvArA abhedavRtti ane che. 4 sasa ----jema jIva vigeremAM AstitvanA saMsarga che tema bIjA dharmanA pazu jIvamAM saMsarga che mATe saMsa ne laIne paNa abhedyavRtti che. kAi ahiM zakA kare ke saMsaga ane sabadhamAM kAMi khAsa phera nathI chatAM
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH tene zAmATe judA judA svIkAravA paDe che. te Ane uttara ApatAM AcArya mahArAja jaNAve che ke saMbaMdhamAM abhedanI prAdhAnyatA ane bhedane gANubhAva che. ane saMsargamAM bhedanI prAdhAnyatA ane abhedanI aiNatA che. upakAra--"caceva vavANivatu" AvA jJAnanI aMdara astitva prakAra yAvizeSaNa che. ane "jIva" e vizeSya che. A jJAna karavAmAM astitvane jema jIva pratye upakAra che tema bIjA dharmAne paNa jIva pratye upakAra che. A rIte upakArane anusarIne abheda che. 6 guNadeza--jIva vigerenI aMdara je dezane anusarIne astitva vigere dharmo rahyA hoya che teja dezane anusarIne bIjA paNa dharmo ekI sAthe rahelA hoya che. paraMtu kaMThamAM astitva ane adhobhAgamAM bIjA dharma ema hetuM nathI. mATe guNadezane laIne paNa A rIte abheda vRtti ghaTe che. 7 artha-je jIvamAM astitvane AdhAra che teja jIvamAM bIjA paNa ananta dharmone AdhAra hoya che. A rIte ananta dharmonuM arthane laIne ekaja artha AdhA rabhUta hovAthI abhedavRtti che. 8 zabda-jema jIvanA astidharmane astizabda jaNAve che. tema te astizabda bIjA jIvanA anaMta dharmone paNa vAcarUpe jaNAve che. mATe zabdane anusarIne abhedavRtti che.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ >> pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 205. A sakalAdezamAM abhedavRtti paryAparthika nayanI gauNa- tAe ane dravyArthika nayanI mukhyatAo hoya che. ane bhedavRtti dravyArthika nayanI gauNatAe ane paryAyArthika nayanI mukhyatAo hoya che. have A bhedavRttine anusarIne paNa pUrvanI peThe kAlavigere dvArA ATha prakAre paDe che. te jaNAve che. 1 kALI-ekaja padArthamAM paraspara judA judA dharmono ekaja vakhate saMbhava hete nathI. kAraNake paryAyArthikanayanI mukhyatAe te samaye samaye padArthanA paryAye badalAya che. ane te paryAnA badalAvAthI paryAyavALo dhama te paNa badalAya che. temaja eka kALamAM eka padArthamAM jeTalA dharmone Azraya heyate pratyeka dharmone bhinna bhinna AzrayavALe dhama payayArthika nayanA mate. svIkAravo joIe. ane jyAre ArIte dharmabhede dhamImAM bheda mAnanAra paryAyArthikanayanA mate abheda kaIja rIte ghaTI zake? mATe bhedavRtti mAnavI joIe. AtmasvarU5--A AtmasvarUpane vicAra karIe to paNa paryAyArthikanayanA mate dharmonI padArthamAM abhedavRtti ghaTI zakatI nathI. kAraNake dareka guNanuM svarUpa bhinna bhinna hoya che, ane tema hovAthI dhamImAM bhinna bhinna rUpAntara thAya che. ane je dareka guNenuM bhinna bhinna svarUpa na mAnIe te judA judA guNene vibhAga pADI zakAya nahiM. paraMtu bhinna bhinna svarUpane
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH laIne ApaNe guNone bhinna mAnIe chIe. AthI ahiM paNa abhedavRtti ghaTI zakatI nathI. sabaMdha-daMDanA saMbaMdhathI daMDI, chatranA sabaMdhathI chatrI, ane dhananA sabaMdhathI dhanI kahevAya che. AmAM daMDanA sabaMdhathI chatrane ane dhanane sabaMdha jema jude che. teja rIte paryAyArthikanayanA mate "dharoDakti' tyAM ghaTamAM satvasabaMdha che. paNa ghaTane asatva saMbaMdha te satva sabaMdhathI jude che. jayAre A rIte sabaMdha bhinna hoya tyAre paryAyArthika nayanA mate sabaMdhImAM sabaMdhone abheda naja ghaTI zake. paraMtu bheda ja ghaTe. ja saMsarga--Aja pramANe saMsargane laIne paNa judA judA saMsargone padArthomAM abheda na ghaTI zake. kAraNake paryAyArthika nayanA mate saMsargonI bhinnatAne laIne saMsargane bheda thAya che, te paNa anubhava siddha che. upakAra -A upakArane vicAra karIe te paNa abheda vRtti ghaTI zakatI nathI. kAraNake dareka vastumAM guNa aneka hoya che. ane A dareka guNo bhinna bhinna upakAra karatA hoya che. je A dareka guNo ekaja upakAra kare che, ema mAnIe to padArthanAM bhinnabhinna guNone svIkAra nakAmo thaI paDe. A rIte paryAyArthika nayanA mate upakAramAM paNa amedavRtti na ghaTI zake. 6 guNIdeza--payoyArthikanayanA mate guNenI bhinnatAne laIne guNadezanI paNa abhedavRtti na ghaTI zake. paraMtu bhedavRtti ghaTI zake.
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 207 7 anudA judA dharmanA AdhArabhUta dhInI paNa paryAyAkinayanA mate dharmane anusarIne bhinnatA mAnavI joie. kAraNake jo judA judA dharmanA AdhAramAM akaya svIkArIe tA te dharmonuM paNa akaya thavuM joie. ane tema thAya teA je dharmanI bhinnatA che te paNa na heAvI joIe. paraMtu tema banatuM na heAvAthI abhedavRtti na ghaTI zake. 8 zaOM zabdane anusarIne paNa paryAyA ika nayanA matane anusarIne bhinna bhinna mAnavA joIe, kAraNake zabda dareka dharmane anusarIne judA judA hAya che. ane jo tema na mAnIe teA sarva padArtho ekaja mane. ane tema banatAM khIjo zabda ja anA bhedathI zabda paNa bhinna mAnavA joIe. zabdanA vAcya na rahe AthI ArIte A kALa vigereDhArA paryAyAthika nayanA mate abhedavRtti siddha thatI nathI. tyAM AgaLa kALa vigerethI bhinna padArthonA sakalA dezamAM abhedopacAra svIkAravA joIe. A pramANe abhedyavRtti ane abhedopacAradvArA pramANathI jANelA anata dharmAtmaka vastune ekI sAthe pratipAdana karanArUM vAkaya te sakalAdeza che, jenuM bIjuM nAma pramANuvAkaya kahevAmAM Ave che. ane A sakalAdezanI je samabhaMgI ghaTAvavAmAM Ave tene pramANu saptabhaMgI kahe che.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH saptabhaMgI viSayaka udAharaNa:-maNIlAla viSe saptabhaMgI ghaTAvavI hoya to prathama sAtadharmone anusarIne maNIlAla che, nathI, ke avAcya che vigere sAta saMdeha thAya, ane tyArabAda maNIlAlanuM che "nathI" vigeremAMnuM zuM svarUpa che te jANavA mATe saMdehane anusarIne sAta jijJAsAo thAya. ane pachI te jijJAsAonA javAba meLavavA mATe sAta prazna pUchavAmAM Ave che, ane temAM pahelo prazna e puchavAmAM Ave che ke maNIlAla che? tyAre tenA javAbamAM kahevAmAM Ave che cAceva mahAIH A pramANe bIjA paNa prazno pUchI syAdanAstyeva maNIlAlaH,syAdastyevasyAdnAstyeva maNIlAlaH, syAdavaktavyameva maNIlAlaH, syAdastyeva syAdavaktavyameva maNIlAlaH, syAnnAstyeva syAdavaktavyameva maNIlAlaH, syAdastyeva syAnnAstyeva syAdavaktavyameva maNIlAlammAH sAta javAbarUpa sAta vAkya saMdeha TALavA mATe bolavAmAM Ave che ne tene ja saptabhaMgI mAnavAmAM Ave che. 'syAdastyeva maNIlAla:' 'syAdannAstyeva maNIlAla A be vAkyamAM prathamamAM maNIlAla maNIlAlanA svarUpe che. paraMtu mANekalAla vigerenA rUpe nathI. athavA svadravya cetanyarUpe maNIlAlamAM sattva che ane paradravya pudgala vigerepaNAe karIne maNIlAlamAM asattva che. have kSetranI daSTie vicAra karIe te paNa maNIlAlanA AtmapradezathI adhiSThita AkAzapradeza te svakSetra ane te svakSetrathI maNIlAlamAM satva ane parikSetrathI asattva che.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatatvAlokAlaGkAraH 209 maNIlAle jeTaluM AyuSya bAMdhyuM hoya te AyuSyakALa te maNIlAlane svakALa ane Itara te parakALa. have pitAnA svakALathI maNIlAlamAM satva che. ane parakALathI asattva che. maNIlAlamAM bhAvaSTie vicArIe te paNa jJAnAdi te maNIlAlane svabhAva ane chatara te parabhAva. AmAM svabhAvathI maNIlAlamAM satva ane parabhAvathI asatva che. Aja rIte, parimANathI, nayathI, ne nikSepa vigerethI paNa satya ane asatva padArthamAM ghaTAvI zakAya che. to bhaMga phiksela bhAva mAsTara maNalAla pote kramArSita svadravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe satvarUpa tathA paradravya, parakSetra, parALa ane parabhAvanI apekSAe asa-svarUpa ubhaya dharmavALe che. dhyAna rAkhavuM ke jyAre eka bhaMga upayukata hoya che tyAre bIje bhaMga gaNa tarIke te padArthamAM jarUra hoya ja che. cothabhaMga sthAvara mIrA ekakALamAM ekIsAthe pradhAna rIte maNIlAlamAM sva ne para dravyakSetra kALa ane bhAvane anusarIne satva tathA asattva banenuM samarthana karavAnuM sAmarthya keIpaNa zabdamAM na hovAthI AvazyarUpa ceAthe bhaMga mAnavAmAM Ave che. pAMcame vacce vivova mapachI ekakALamAM ekIsAthe pradhAna rIte maNalAlamAM sva ane para dravya, kSetra, kALa ane bhAvane anusarIne sattva tathA asatva bannenuM samarthana karavAnuM sAmarthya koIpaNa zabdamAM 14
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH na hovAthI avaktavya chatAM, tenAmAM kathaMcit sarva pradhAnatAe hoya che tyAre pAMcame bhaMga manAya che. arthAt maNIlAlanA eka aMzamAM sva catuSTayathI satva hovA chatAM sahArSita savAsa-tvanI vivakSAthI avaktavya hoya che tyAre A pAMcame bhaMga bane che. chaThTho svabhAjye sthAvaraco maLIrAtraH maNIlAla paracatuSTaya vaDe asatvarUpa hovA chatAM ubhaya svarUpanI ekakAlamAM vivekSA hoya tyAre te avAcaka hoya che tyAre chaThTho bhaMga bane che. anantadharmavALA maNalAlamAM kaI aMze vidyamAna sukhAdi dhAne paradravyAdi catuSTayanI apekSAe asa-svarUpe mAnavAmAM Ave che ane bIjA aMzamAM jJAnAdi dharmonuM AlaMbana karavAthI eka kALamAM pradhAnapaNe svapara catuSTathI avakatavya zabdathI pratipAdana karela ane sahApitapaNe rahela sattAsattva paNa maNIlAlanA pUta aMzamAM mAnavAmAM Ave che. syAdastyeva syAnAstyeva syAdavaktavyameva maNIlAla: maNIlAla sva ne para catuSTayavaDe keme karIne sattAsattvarUpa ubhaya svarUpavALo hovA chatAM ekasAthe pradhAnapaNe vivekSAthI avAcaka paNa che. aneka dharmavALA maNIlAlanI aMdara sukhAdidharmane AlaMbana karavAthI svapara catuSTayavaDe kramika sattAsatva mAnavAmAM Ave che. ane bIjA aMzamAM jJAnAdi dharmonuM
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 211 AlaMbana karI svapara catuSTaya vaDe eka kALamAM sahArpita vi kSAthI vakatavya zabdathI pratipAdana karela ane sahArpitapaNe rahela satttAsattva paNa jinadattanA pUrvakata azamAM mAnavAmAM Ave che. AjarIte bIje paNa samabhaMgI ghaTAvI levI. jainetarAnA saptabhaMgI upara mukAtA AkSepe ane samAdhAnaH-- je leAkeA sasabhaMgInA svarUpa, phaLa, ane AvazyakatAne samajatA nathI te leAkeA samalagIne nirupayeAgI ane makavAdagaNI tiraskAre che. ane tenA tiraskAra karavAmAM vidha vaiyadhikaraNya, anavasthA,zaMkara,vyatikara,saMzaya,apratipatti ane abhAva vigere doSIne kAraNa tarIke gaNAve che. paraMtu temanA jaNAvelAM A doSarUpI kArA satya che ke asatya che tenA ApaNe niSpakSapAtapaNe vicAra karavA joie. 1 virAdha:jema zItasparza ane uSNupa mAM paraspara virAdha che. tejapramANe tame mAnela astividhi ane nAsti pratiSedhamAM paraspara virAdha che. ane A vidhi ane pratimedhanI ceAjanAthI AkhIe samalaMgI ghaTAvAtI hAvAthA virodha doSayukata che mATeja anAdaraNIya che. uttara:- AzakA anekAMtavAdane samajanAra mANasane kAI kALe thaI zakeja nahiM. kAraNake anekAMtavAdamAM bhinna bhinna daSTithI eka vastune jovAmAM Ave che. jemake ekanA eka mANasane pUtranI apekSAe pitA ane peAtAnA pitAnI apekSAe pUtra, temaja mAmA, ne bhAi vigere bIjA vidhi
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH dharmA, temaja khIjA niSedhadharmo paNa apekSApUrvaka svIkAravAmAM Ave. paraMtu prastuta saptabhaMgInA vidhiniSedhamAM zIta ane uSNusparza jevA vidhi nathI. kAraNake virAdha tA tene kahevAmAM Ave che ke je dharma paraspara viruddha svabhAvavALA hAya ane eka vakhate eka jagyAe ne ekarIte na rahI zake. paraMtu padArtha mAtramAM svarUpa catuSTayathI vidhi ane pararUpa catuSTayathI niSedha mAnavAmAM Ave che. paraMtu jo svarUpa catuSTayathI pratiSedha mAnavAmAM Ave teA virAdha AvI zake. paraMtu te pramANe tA teno svIkAra karatAja nathI. ArIte virodha doSa paNa sasa bha'gImAM nathI. 2 vaidhikaraNya-jyAre asti ane nAsti virAdhI cheteA te asti ane nAstino eka adhAra na heAi zake. ane jyAre te asti nAstinA judA judA adhikaraNa hAvAthI A sasabha'gI na ghaTI zakavAthI pramANika nathI, uttara:-vastumAtramAM apekSApUrvaka ana tadharmo svIravAmAM kAipaNa jAtanA khAdha nathI. ane tethI vidhi pratiSedha kAipaNa rIte virodhI TharI nathI zakatA. ane jyAre te virAdhI na hAvAthI te bannenuM eka adhikaraNa mAnavAmAM paNa kAMi bAdha na heAi zake ? A rIte sasabhaMgImAM vaidhikaraNa paNa doSa lAgatA nathI. 3 anavasthA:-jema,koIpaNa eka padArtha ke dharmaviSayaka vidhi pratiSedhanI kalpanAdvArA sAta bhaMga karavAmAM Ave che. tema te sAta bhAgamAM vaparAtA asta bhaMgamAM paNa
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 213 sAta bhaMga karavA joie. kAraNake te paNa dharma che ane dharma heAvAthI tenI paNa samabhaMgI thai zake che. ane teja pramANe te astinI saptabhaMgImAM phrI paNa pti zabda Avaze ane tenI paNa samabhagI karavI paDaze. ArIte ane ta sasabhaMgIo prApta thaze. tema thavAthI tamArI mAnelI sabhaMgI anavasthA cukta thaze. ane doSa uttara--apramANika paNe padArthanI kalpanA karavAmAM Ave tene anavasthA kahe che. paraMtu pramANika paNe eka padArthanI anaMta kalpanA paNa ghaTI zake che. ane te pramANikapaNe thatI anata kalpanA anavasthA doSa yukta na gaNAya. dAkhalAtarIke, mANasAtanI mAtRpitRparaspaza anaMtI che. paraMtu te pramANa pura:sara hAvAthI tene kAI anavasthAmAM DhoSa yukta kahetuM nathI. tejapramANe A saptabhaMgI pramANa pura:ssara hAvAthI anavasthA doSa yukta thaI zakatI nathI. satya satsaMgImAM anavasthA ghaTAvatAM ajainA dharmamAM paNa dharmanI kalpanA kare che paraMtu te pramANe dhamAM dharmanI kalpanA na karI zakAya. jema vRkSamAM vRkSatva dharma mAnIe chIe tema te vRkSatva dharmamAM khIne avAntara vRkSatvatva ane temAM vaLI tIjo avAntara vRkSatvatvatva dharma nathI mAnatA. ane tema na mAnIne vRkSane anavasthA DhoSathI bacAva karavAmAM Ave che. tejapramANe eka astidharmamAM khIjo asti dhama na heAi zake. ane te na hAvAthI sasabhujaMgImAM je rIte tame anavasthA ghaTAvA cho te anavasthA doSa nahiM ghaTI zake.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 4 saMkara-bhinna bhinna vastuonuM ekI sAthe rahevuM tene zaMkara deSa kahe che. tame mAnela saptabhaMgImAM A asti ane nAsti bhinnabhinna svarUpavALAM hovA chatAM tamArA mAnavA pramANe eka jagyAe ekIsAthe rahe che. ane te bane ekI sAthe rahevAthI je rUpathI "asti" che te rUpathI nAsti" paNa raheze. ane tema thavAthI A saptabhaMgI saMkara doSa yukta thaze. uttara--je jenetare asti ane nAstine ekarUpe ekIsAthe saptabhaMgImAM prAptamAnI A deSane saptabhaMgImAM jaNAve che teja bhUla che. kAraNake jene keIpaNa rIte eka rUpe asti nAsti mAnatA nathI. paraMtu svarUpa catuSTayathI ati ane pararUpa catuSTayathI nAsti padArthamAM mAne che. ane te banne padArthamAM aviruddha siddha thAya che. mATe A zaMkara deSa koIpaNa rIte saptabhaMgImAM lAgI zakatA nathI. 5 vyatikara--paraspara viSayanA javAne vyatikara kahe che. je rUpathI sattva hoya te rUpathI asatva hoya ane je rUpathI asatva hoya te rUpathI satva heya AvA vyatikara deSayukta tamArI samabhaMgI hovAthI anAdaraNIya che. uttara--ame kaI kALe eka rUpe satya ane asatva mAnatA nathI. amAre tyAM to astine nAsti kahevArUpa ane nAstine ati kahevArUpa viSayanI pherabadalI thatI nathI. paraMtu svasvarUpa ane parasvarUpane kendramAM rAkhIne ja asti nAsti kahevAmAM Ave che. mATe saptabhaMgImAM vyatikara deSa nathI. saMzaya-viruddha dharmone akkasa rIte sparzanArA jJAnane saMzaya kahe che. tejapramANe tamArI mAnelI sapta.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 221 bhaMgImAM ghaDIka ati ane ghaDIka nAstirUpa viruddha dharmone acesa rIte jJAna sparze che. mATe saMzayavALI A samabhaMgIne keNu buddhizALI svIkAra kare ? uttara--A samabhaMgI ke anekAMtavAda saMzaya rUpa nathI. kAraNake saMzayamAtramAM sAmAnya dharmonuM pratyakSa hoya che. ane vizeSa dharmo apratyakSa hoya che. dAkhalA tarIke, "A ThuMThuM che ke puruSa che" A jJAna saMzayavALuM che. AmAM sarakhI uMcAIne polANa vigere sAmAnya dharmonuM pratyakSa che. paraMtu pakSIonA mALA hovA vigere vRkSanA, ane hAtha, paga, manuSyAkRti vigere manuSyanA vizeSa dharmonuM apratyakSa che. paraMtu saMzayakoTibhUta banenA vizeSa dharmonuM tene smaraNa te hoya ja che. paNa prakRta saptabhaMgImAM saMzayanuM te lakSaNa ghaTatuM nathI. kAraNake saptabhaMgImAM sAmAnya dharma upalabdha che teja pramANe svarUpa ane pararUpAdi vizeSa dharmo paNa upalabdha hoya che. asti che ke nAsti che. te saMzaya che. paraMtu ati che ane nAsti paNa che te saMzaya nathI. paraMtu nizcatajJAna che. ArIte A saptabhaMgI nizcitajJAnavALI havAthI saMzaya deSayukta nathI. 7 apatipatti-A rIte samabhaMgImAM uparokta doSa lAgavAthI te saptabhaMgInA saMzayadvArA saptabhaMgIthI vastunI pratipatti thatI nathI. mATe karIne saptabhaMgI apratipatti devavALI hovAthI anAdaraNIya bane che. -
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ \/\\\w pramANanayatattvAlokAlaGkAraH uttara--jyAre uparokta doSone vyavasthita rIte anAdara thavAthI saptabhaMgImAM saMzaya rahetuM nathI. ane saMzaya na rahevAthI te dvArA vastunuM bhAna paNa nizcita thAya che. eTale saptabhaMgI apratipatti doSa rahita che. 8 abhAva--dareka vastune sadbhAva tenuM jJAna thAya che tyAre ja manAya che. tejapramANe saptabhaMgImAM apratipatti deSahevAthI saptabhaMgInuM jJAna thatuM nathI. ane jyAre sapta bhaMgInuM jJAna thatuM na hovAthI saptabhaMgI abhAva deSa yukata che. ne tethI te saptabhaMgI anAdaraNaya bane che. uttara-paraMtu saptabhaMgImAM nizcitajJAna spaSTa thatuM hevAthI apratipatti deSa nathI. ane apratipatti doSa na hovAthI saptabhaMgImAM nizcitajJAna thAya che. ane te dvArA tene sadbhAva che te paNa nizcita thAya che. ArIte vastutaH vAstavika saptabhaMgIne ajANa puruSoe mukelA A AThe AkSepo saptabhaMgIne keIpaNa rIte beTI TharAvI zaktA nathI. kAraNake saptabhaMgI e zabdanA ApekSika dharmane anusarIne thAya che. ane jyAre ApekSika dharmane svIkAra karavAmAM Ave tyAre A deze saheje uDI jAya che. vilAdezanuM lakSaNa-- tadviparItattu vikalAdezaH // 45 // artha-te sakalAdezathI viparIta te viklAdeza. vizeSArtha-nayathI jANela vastudharmane bhedavRttinI
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 217 pradhAnatAthI temaja bhedanAupacArathI kramapUrvaka pratipAdana karanAruM vacana te vikalAdeza. A vikalAdeza vAkayanI samabhaMgI te nayasaNabhaMgI che. arthAta keIpaNa dharmaviSayaka vastu svataMtra bhedadaSTithI ucArita thaI tenA je bhaMga karavAmAM Ave te vikalAdeza che. A vikalAdeza samabhaMgI naigama, saMgraha, vyavahAra, jusUtra, zabda, samabhiruDha ane evaMbhUta e sAta nayanA bhede karIne sAta prakAre che. ne temAM paNa nigama ane saMgrahanA be be bheda gaNue te kula nava prakAre nayasabhegI thAya che. te vikalAdeza samabhaMgI che. pramANu arthane bodha zAthI karAve che tenuM kAraNa - tad dvibhedamapi pramANamAtmIyapatibandhakApagamavizeSa svarupasAmarthyataH pratiniyatamarthamavadyotayati // 46 // artha-te (pratyakSa ane parokSa ema) banne prakAranuM pramANa, pitAnA jJAna AvaraNanA kSaya ane kSApazamathI pratibandhaka kAraNe dUra thavAthI utpanna thayela viziSTa sAmarthya dvArA pratiniyata arthane prakAze che. vizeSArtha-pratyakSa ane parokSa e banne pramANe vastutaH jJAna ja che. ane jJAna mati, zruta, avadhi, manaH paryava ane kevaLa e pAMca bhede che. temAMnA pahelAM cAra potAnA AvaraNanA kSapazamadvArA utpanna thayela sAmarthyathI vastune jaNavavAmAM samartha thAya che. ane jyAre chelluM potAnA varaNanA saMpUrNa kSayadvArA vastune niyata rIte saMpUrNa baMdha
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH karAvavAmAM samartha nIvaDe che. eTale banne pramANeA AvarajunA kSApazamane kSayadvArA utpanna thayela sAmarthyathI pratiadhaka kAraNeA dUrathavAthI niyata ane prakAze che. pramANa tadutpattine tadAkAratAvaDe arthanuM prakAzaka nathI na tadutpattitadAkAratAbhyAm, tayoH pArthakyena sAmastyena ca vyabhicAropalambhAt // 47 // a:--te pramANunuM artha prakAzana tadrutpattine tAdAivaDe nathI. kAraNake te bannene pRthapaNe tathA samastapaNe letAM vyabhicAra mAlama paDe che. vizeSArthaH-pramANa kArya kAraNabhAvavaDe, temaja tAdAtmya saMbaMdhavaDe, ke te anevarDa karIne pratiniyata ane prakAzatuM nathI. paraMtu pratyakSa ane parAkSa ane pramANeA peAtAnA jJAnAvaraNIyanA kSayApazamadvArA utpanna thatA sAmarthyathI ja pratiniyata padmA ne jaNAvI zake che. AmAM eka pakSa pramANa tadrutpattithIja niyata rIte ane prakAze che tema ekAMte mAne che. khIjApakSa tAdAtmyathIja niyatarIte pramANa ane prakAze che tema mAne che. ane trIjo pakSa tatpatti ane tAdAtmya anaivaDeja pramANa pratiniyata ane prakAze che tema mAne che. have jo pramANa tadyutpattithIja ane prakAze che e niyama ApaNe svikArIe tA ghaDAnA avayavizeSa kapAla te kalazanuM bhAna karAvavAmAM samartha thavA joie. kAraNake kapAlathI kleza utpanna thAya che ane tethI tyAM kapAla ane
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 226 klazamAM tadutpatti saMbaMdha che. paraMtu te pramANe tadutpati saMbaMdhathI arthanuM bhAna thatuM nathI. temaja pramANu tAdAsyathIja niyata arthane prakAze che te pramANe bIjA pakSane je pramANabhUta mAnIe to te pramANe eka thAMbhale bIjA thAMbhalAne vyavasthApaka thavuM joIe. kAraNake prathama thAMbhalAne AkAra bIja thAMbhalAmAM tadutpatti saMbaMdha nathI. paNa tadAkAratA e che. ArIte tAdAbhya saMbaMdhathI paNa pramANa niyata arthane prakAzatuM nathI. pramANa tadutpatti ane tAdAbhya banethI niyata arthane prakAze che. e pramANe trIjo pakSa che te paNa vicAratAM vyAjabI karatA nathI. je A trIjA pakSanuM AlaMbana karIe to kalazane uttarakSaNa pUrvekSaNane vyavasthApaka the joIe. kAraNake tyAM AgaLa te bannemAM tadutpatti ane tAdAkAratA bane hovA chatAM niyata arthanI prakAzakatA nathI banatI. have kadAca ema kahevAmAM Ave ke tadutpatti ne tAdAbhya hovA chatAM jaDa vastu arthane na prakAzI zake. paraMtu jJAnaja arthane prakAzanAra banavuM joIe. te te paNa pakSa vyAjabI nathI. kAraNake A pramANe mAnatAM paNa ekaja arthane viSaya karanArA dhArAvAhI jJAnamAM vyabhicAra Ave che. kemake tevA jJAnamAM samagra arthaprakAzakatAnuM samagra lakSaNa hovA chatAM uttarakSaNanuM dhArAvAhi jJAna pUrvajJAnane viSaya nathI ja karatuM ArIte A traNe dalilo vyAjabI TharatI nathI. paraMtu eTaluM cokakasa che ke je arthane baMdha karavAnuM hoya tene.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vyavasthita dha te tyAre ja thai zake ke jyAre temAM rAkANa karanArAM nAnA moTA dareka pratibaMdhaka kAraNeA dura thAya. ane A pratibaMdhaka te jJAnAvaraNa che. dAkhalA tarIke pratyakSa rIte ghaDAnuM bhAna karavuM heAya teA bhAna karAvanAranI AMkhamAM teja, buddhizakti, vacce A AcchAdana karanArI vastuonuM krUra thavuM vagere te sanI apekSA rahecheja. ane te sarva tyAreja thAya ke jJAnaAvaraNanA kSayApazama ke kSaya thAya. itizrI vAdidevasUriracite pramANanayatattve caturthaparicchedaH samAptaH
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAthAya namaH che atha parama pavitra che pAMcama pariccheda. pramANane viSaya prameya vicAra. viziSArthomAM vistaka sivAya pramANune viSaya tasya viSayaH sAmAnyavizeSAdhanekAntAtmakaM vastu // 1 // artha -pUrvokta bane pramANene viSaya sAmAnya vizeSAdi svarUpavALI vastu che. vizeSArtha-pramANa eTale jJAna ane tenuM svarUpa ApaNe pahelA paricchedamAM vistRta rIte jaNAvyuM che. have A pramANajJAna keI ne kaI prameya sivAya na banI zake. kAraNa ke ApaNe kAMI paNa jANIe chIe ke kaI paNa vastumAM 1 guNa paryAyayoH sthAnamekarUpaM sadApi yat // svajAtyA dravyamAkhyAtaM madhye bhedo na tasya vai // 1 // dravyAnuyoga tarkaNa pR. 11 davvaM pajjavvaviuyaM davvaviyuttA ya pajjavA patthi // uppAya-Thii-bhaMga haMdidaviyalakkhaNaM eyaM // 12 // sanmati prathamakAMDa gA. 12
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH sukha kedu:khanI prApti ke parihAranI jijJAsAe pravRtti karIe chIe te kAi ne koi vastu viSayakaja hoya che. vastuvinA koipaNu kALe mANasane zUnya khAdha thAyaja nahi. A rIte je vastu viSayaka jJAna karavAnI pravRtti karavAmAM Ave che te padArtha prameya che. have A prameyanA beSa pramANa bheda ane abheda draSTithI mizrarIte kare che. je bhUta ane bhAvi bannemAM eka sarakhI rahenAra vastunI avasthAne anulakSIne vastunA bedha karanAra dRSTi te abhedRSTi. ane vata mAnane anulakSIne vicAra karanAra sRSTi te leyaSTi. A banne dRSTithI mizrarIte pramANa prameyane jANe che. paraMtu temAM abhedaSTithI jaNAtA vastuonA viSaya te sAmAnya ane bhedaSTithI jaNAtA vastuone viSaya te vizeSa che. A banne sRSTinA mizrita viSaya te pramANathI jANavA ceAgya prameya che. ane pRthaka pRthak sApekSa viSaya te nayanA viSayabhUta che. arthAt mULa dravya te sAmAnya ane te dravyamAM thanArAM dravya, kSetra, kALa, ane bhAvane anusaranArAM rUpAntaro te paryAya cA vizeSa che. dravya,paryAya yA vizeSa sivAya na hoi zake ane payAya dravya sivAya na hoi zake. ArIte padAtha sAmAnya vizeSa yukata che. paraMtu kevaLa sAmAnya yukata ke paryAya yukta nathI. jema, saMdhAnavInA chuTA chuTA a kADAmAtrathI sAMkaLa na khanI zake tema jagatamAM AvelA tamAma padAthI kevaLa bhedarUpa nathI. paraMtu abheda paNa che. temaja kevaLa abhedyarUpekarIne padAtha akhaMDa ja che ema paNa na kahI zakAya.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 223 kAraNake akhaMDa sAMkaLamAM paNa akeDArUpa bheda che.tema padArthamAM bheda paNa hoya che. ArIte padArthamAtra abheda ne bheda baMne rUpa che. arthAt sAmAnya ane vizeSa banerUpa che. - aMtya sAmAnya ane aMtyavizeSanI avAntara AvelA bIjA dareka bheda sAmAnya ane vizeSa ema bane kahevAya che. paraMtu aMtya sAmAnyamAM vyakitanI bahulatA ane aMtya vizeSamAM vyakitanI alpatA hoya che te saheje siddha che. AthI eto cokkasa siddha thAya che ke padArtha mAtra sAmAnya ane vizeSAtmaka che. temAM padArthaviSayaka abhedarIte karavAmAM Avela vicArane viSaya te sAmAnya. ane teja padArthaviSayaka bhedabuddhithI karavAmAM Avela vicArane viSaya te vizeSa. ane te bannene pRthakarIte grahaNa karanAra te naya che. yaNa saMpUrNa vastugrAhI je kaI hoya to te pramANuja che. ArIte pramANane viSaya sAmAnyavizeSAtmaka vastu che. keTalAka sAmAnyaja vAcya che ne te sIvAya Itara vAca tarIke nathI tema mAne che. ane te mAnanAra advaitavAdio ane sAMkhyamatavALA che. keTalAka vizeSaja vAce che ne te sivAya bIjuM vAca tarIke nathI tema mAne che. ane te mAnanAra baiddhamatAvalaMbIo che. temaja keTalAka paraspara nirapekSa ane padArthathI taddana judA sAmAnya vizeSayukta vastune vAcya tarIke mAne che ne tethI bIje prakAre nathI ja tema mAne che. ane te pramANe mAnanAra kaNadadarzanavALA ane akSapAdadarzanavALA che.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH paraMtu A traNe mato ekAMtaAgrahavALA ane vyavahAra zunya che. ekAMta sAmAnyane ja mAnanArA pitAnI vastune A pramANe pratipAdana kare che. sAmAnyaja tattva che kAraNake tethI vizeSanuM bhinna amane bhAna thatuM ja nathI. have kadAca sAmAnyathI juduM pRthakravyavahAramAM kAraNabhUta vizeSa hoya to temAM paNa vipatti che ke nahiM? ane je te hoya te vize paNa sAmAnya kahevAya. kAraNake te pramANe dareka vizeSamAM vizeSatva rUpa sAmAnya Ave, ane je na hoya te vizeSa svabhAvazunya thAya. AthI sAmAnyaja tatva che. temaja bIjIvAta e che ke padArthamAM rahelA pRthaka vyavahAranA kAraNabhUta dharmane vizeSa kahe che. paraMtu padArthamAtranuM svarUpa pitAnA svarUpane ja jaNavanArU che. to te bIjAnA niSedhamAM zI rIte pravatI zake, have je te niSedhamAM paNa pravarte che te teNe pitAnA zIvAyanA samagra padArthanA niSedha karavAmAM pravartavuM joIe. ema temaNe mAnavuM joIe. ane A niSedhato sarva padArthane jANanAra sarvajJaja karI zake? mATe niSedhanuM kAraNabhUta vizeSa padArthamAM nathI ghaTatuM paraMtu sAmAnyaja che." have ekAMta vizeSane mAnanAra pitAnuM mantavya A pramANe raju kare che. "svataMtra kSaNabhaMgura vizeja che tethI bhinna sAmAnya jaNAtuM nathI. kAraNake gAya vigerenA anubhava vakhate varNa saMsthAna vigerene choDIne bIjuM evuM keI paNa pUrva ane uttara pariNAmamAM vartanArUM tatva jaNAtuM nathI. temaja sAmAnya mAnanArane ame puchIe chIe ke tame je sAmAnya
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ THkhanapajAjo . rara mAne che, te eka che ke aneka? je eka che te sarvagata che ke asarvagata che? eka che. ane sarvagata che te jema ge- govyaktiomAM rahe che tema te tva sAmAnya kema ghaTa paTa vigere sarvavyaktimAM na rahevuM joIe? kAraNake te eka ne sarvagata che. have je asarvagata che te to vizeSaja siddha thaze. have je aneka che ane te gotva, azvatva vigere davALuM che te te vizeSaja kahevAze. temaja sAmAnya mAtra mAnavAthI arthakriyAmaNuM nahiM ghaTI zake?" have tIjo pakSa sAmAnya ane vizeSane pRthaka tarIke svIkAranAra che. ane te A pramANe mAne che. "sAmAnya ane vizeSa atyanta bhinna che. kAraNake te viruddha dharmavALAM che. jemake sAmAnya te gotva vigere che. ane vizeSa te zabalazAkhAya che. te banne viruddhadharmavALAM hovAthI koIpaNa rIte zakaya na pAmI zake. " A uparanA traNe pakSo vAstavika rIte sAcA TharatA nathI. kAraNake vastunuM svarUpa sAmAnya vizeSAtmaka ubhayarUpa che. temaja padArthanuM lakSaNa artha kriyAkArI che. ane te akiyAkArI lakSaNa ekAntavAdamAM nathI ghaTI zakatuM.jema gAya e kahetAM ne tenuM bhAna karatAM kharI, gaLe godaDI, ziMgaDAM vigere vastusvarUpa "sAmAnya" sarva gAya vyakitamAM anusaranAruM jaNAya che. ane temAMja mahiSa vigerethI vyAvRttipaNu jaNacaja che. temaja "kAbara citrI gAya" AmAM gotva e sAmAnya ane kAbara citrI e vizeSa bodha he je thAya che. 15
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH temaja sAmAnya ane vizeSane taddana bhinna mAnanArane kahevuM joIe ke te sAmAnya ane vizeSa kathacibhinna kathaMcit abhinna ane kathaMcit tadAtmaka che. ApaNe have ekaja padArthImAM sAmAnya vizeSayukata udAharaNa tapAsIe. eka puruSa mAmA, pitA, putra, pAtra, bhANeja vigere aneka dRSTie vyavahArAya che. te judA judA samadhAne laineja che ane teja vizeSa che. temaja AthI A nAnA ke moTA vigere ApekSika dharmo te paNa vizeSa che. A vizeSA chatAM puruSarUpa sAmAnya tattva na heAya te mAmA bhANeja vigere vyavahAro paNa khATA paDe. ane kevaLa puruSatattva paNa tenAmAM putra vigere vizeSA na heAya teA na bane. A viSayaka vadhu vistAra TIkA granthAthI joI levA. prameya anekAnta che te pramANesiddha karanArAhetuo-- anugataviziSTAkArapratItiviSayatvAt, prAcInottarAkAra parityAgopAdAnAvAsthAnasvarUpapariNatyA arthakriyAsAmarthya ghaTanAstra | 2 || 226 arthacAlu rahenArI, temaja vizeSAkAra-jJAnanA viSayarUpa hAvAthI, tathA pUkAranA tyAga ane uttarAkAra navIna AkAranA svIkAravaDe thatI sthitirUpa AvA prakAranI vastu svarUpanI pariNatithI, ane akriyA lakSaNa sAmArthya ghaTatuM hAvAthI prameya anekAntAtmaka che. * vizeSA:--A sUtramAM anekAntane siddha karavA mATe mUkhya e hetunuM ane ca zabdathI sUcana karyuM che. khIjAenuM
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ pALanayatattAchoH 227 dareka gAmAM "gAya, "gAya, evI eka sarakhI pratIti thAya che te, temaja judI judI gAyomAMthI kAbaracitrI ane kALI gAya vigere viziSTa pratItI thAya che te tiryaka sAmAnya tathA guNanAmanA vizeSa svarUpavALI anekAntanI siddhine kare che. prAcIna AkArano tyAga ne uttarAkAranA upAdAna vaDe vastunuM avasthAnathavArUpa vastusvarUpanI paraNatithI ne artha kriyAdvArA kAryakAraNa ghaTI zakavAthI urdhvatA sAmAnya ane paryAcanAmaka vizeSa lakSaNavALA anekAtAtmaka vastunI siddhi thAya che. 4 zabdathI vividha hetuo dhvArA anekAntapadArthanI siddhi thAya che. sAmAnyanA prakAra sAmAnyaM dviprakAraM tiryakasAmAnyamUrdhvatAsAmAnya ca artha-sAmAnya be prakAranuM che. eka tiryakra sAmAnya ane bIjuM urdhvatAsAmAnya. vizeSArtha:-vastunI abhedadaSTithI vicArato viSaya te sAmAnya che. ane tenA be bheda che eka tiryaMgasAmAnya ane bIjuM urdhvasAmAnya. sAmAnyanA prathamabhedanuM svarUpa ane udAharaNa - prativyakti tulyApariNatistiyaksAmAnyam, abala zAvaleyAdipiNDeSu gotvaM yathA // 4 // atha-vyakti vyakti dITha sarakhe pariNAma te ti
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH phasAmAnya, jemake, kAbaracitrAM zarIravigere piMDamAM gotvanuM bhAna thavuM te tiryakra sAmAnya. vizeSArtha-bhinnabhinna padArthomAM ekasarakhI pariNati te tiryasAmAnya, jemake. gemAM gotva te dareka kAbacitrI kALI vigere badhI gAyomAM rahetuM hovAthI tiryasAmAnya che. tejapramANe ghaTamAM ghaTatva te tiryaka sAmAnya che. eTaluM samajavAnI khAsa jarUra che ke gemAM gotva te samAnapariNAma vAcaka che ane te dareka vyaktimAM bhinnatAthI rahetuM hovAthI vyakitanI samAna tenI saMkhyA che. paraMtu jema rnayAyike mAne che tema eka ane nitya sAmAnya nathI. have kaIka ema zaMkA kare ke dareka gAmamAM ekAkAra pariNatine tame tiryakra sAmAnya kaho cho. tejapramANe sthAsa kula kapAla vigeremAM paNa mATI vigerenI ekAkAra parikRti che te tene zAmATe urdhvatA sAmAnya mAnI jude bheda pADe che? Ane javAba e hoI zake ke dezabhedathI je ekAkAra pratIti thAya che te tiryakrUsAmAnya. ane je kALabhedathI ekAkAra pratIti thAya che te urdhvatA sAmAnya; Aja te bemAM atara che. gAyamAM gotva te vyakitao judI chatAM ekAkAranuM bhAna thavAmAM kAraNa che. ane sthAsa kuza ane kyALamAM dravya eka chatAM kALabhedathI ekAkAra pratIti thAya che. sAmAnyanA bIjA bhedanuM udAharaNa sahita svarUpa pUrvAparapAriNAmasAdhAraNaM dravyamUrkhatAsAmAnya kaTaka kaGkaNAdhanugAmikAbanavat // 5 //
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH 229 atha-pUrvapariNAma ane uttara pariNAmamAM je sAdhAraNa dravya te urdhvatAsAmAnya. jema, kaDA ane kaMkaNamAM ekasarakhuM anusaranArUM sonuM te urdhvatA sAmAnya. vizeSArtha:--keIpaNuM eka dravyamAM pUrva ane uttara avasthAmAM eka sarakhuM rahenAruM dravya te urdhvatAsAmAnya. jemake, amuka mATImAMthI sthA, kuzalakapALa ane ghaDe vigere anukrame parAvartana pAme nete te nAme uccArAya, chatAM te darekamAM mATI hovI ja joIe. ne A mATI te urdhvatA sAmAnya; ne teja pramANe amuka senAmAMthI keDuM banAvIe tene vaLI bhAgI kaMkaNa vigere banAvIe chatAM te sarvamAM ekasarakhuM rahenAra senuM dravya te hovuM ja joIe ane je te na hoya to kaDuM, kaMkaNuM vigereja na thaI zake. eTale kaMDA kaMkaNa vigeremAM paNa senuM e urdhvatAsAmAnya che. amuka mANasa bALaka hato te yuvAna thayo tyArapachI vRddha banyuM paraMtu te bALaka avasthAmAM yuvAvasthAmAM ne vRddhAvasthAmAM mANasa to jarUra hatA ja. je tene mANasaja na mAnIye to te yuvAna mANasa vigere ghaTI ja na zake. A traNe udAharaNamAM mATI senuM ane mANasa e alpa paryAyavALAM che. ane ghaDe, kaMkaNa, ane vRddha mANasa te bahu paryAyavALAM che. eTale temAM pUrvanA paryAya uparAMta bIjA vizeSa paryAye paNa dAkhala thAya che. - Aja rIte bI paNa vyavahAramAM ghaTatAM eka vastunA pUrvottarakALane anusarIne thatAM rUpAntaramAM urthatA sAmAnya dhaTAbha levuM.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 pramANanayatattvAlokAlaGkAraH vizeSanA prakAra ane dRSTAnta sahita svarUpa - vizeSo'pi dvirupo guNaH paryAyazca // 6 // guNaH sahabhAvIdharmo yathA''tmani vijJAnavyakti rAya i 7 | paryAyastukramabhAvI yathA tatraiva sukhaduHkhAdiH // 8 // artha-guNa ane paryAya e rIte vizeSa paNa be prakAre che. 6 dravyanI sAthe rahenAre dharma tene guNa kahe che. jemake, AtmAmAM vijJAna vyakita ane vijJAnazakti vigere hoya che te guNa che. 7 dravyamAM kamathI thanAre dharma te paryAya. jemake, AtmAmAMja je sukhaduHkha thAya che te paryAya che. vizeSArtha--keIpaNa muLa dravyamAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI thanArAM parAvartane te vizeSa. A vizeSa guNa ane paryAya e be bhede che. vastutaH sarva vizeSane vAcaka paryAya zabdaja che. chatAM paNa sahavarti vizeSanA vAcaka tarIke guNa zabda jAya che. padArthomAM be prakAranA dharmo hoya che eka sahabhAvI dharmo ane eka kame thanArA dharmo. sahabhAvi dharmone guNa kahe che ne kamabhAvi padArthonA dharmone payoya kahe che. eTale ekaja dravyamAM be traNa sAthe je dharmo rahI zake te guNa. jemake AtmAmAM sukha, yauvana, jJAna, megyatA vigere ekI sAthe samAna vakhate rahI zake che te guNa ane AtmAmAM
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANanayatattvAlokAlaGkAraH ~ ~~ V~ ~~~ ~~~ sukha hoya te duHkha na hoya, yauvana hoya te vRddhAvasthA na heya, harSa hoya te viSAda na hoya te paryAya. eTale sAthe rahenArA sukha jJAna yauvana vIryavigere AtmAmAM guNa tarIke lekhAya, ane nAraka, manuSya sukha, duHkha, harSa bheda, vRddha, vana, vigere paryAye kahevAya. keI ahiM zaMkA kare ke guNa ane paryAyamAM vAstavika bheda nathI te tene zA mATe judA pADe che? te tene uttara eTaleja hoI zake ke kAlanI bheda ane abhedanI vivakSAvaDe temAM bheda paNa che. bAkI taddana bheda te nathI ja. iti zrIvAdidevamUriviracite pramANanayatattve paJcama paricchedaH prathama bhAga pa.. . - - --
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAptisthAna. matalAla jhaveracaMda bhaThThInI-bArI-amadAvAda, ejanTa nAgaradAsa prAgajI. DozIvADAnI paLa-amadAvAda, gurjara grantha ratna kAryAlaya rIcareDa, sastI sAhityamALA pAlItANA zA, nAthAlAla goradhanadAsa brAhmaNavADA-pATaNa.