Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavAnakalpalara-90 zAsanasamrAjAmiha samudAya meruparvatIpamye / kalpanarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // 4saGkalana uttarAyaNam vi.saM. 2063 Jain Eucaly GavateespendedROly kIrtitrayoayog
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpatara 18 zAsanasamAjAmiha samudAya meruparvataupamya / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // uttarAyaNam vi.saM. 2063 saGkalanam kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH // aSTAdazI zAkhA / (saMskRtabhASAmayam ayana-patram // ) saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2063, I.saM. 2007 mUlyam : rU. 100/ prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 26622465 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 65312526 mudraNam : kriSnA grAphiksa', nAraNapurA gAma, amadAvAda // dUrabhASa : 079 - 27494393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam vartamAnasya samAjasya samayasya ca bRhatI samasyA'sti zikSaNasya / zikSaNasya dAridyameva sarvatra prasRtamanubhUyate / bAhyadRSTyA yadyapi zikSaNasya pramANaM vRddhi gatamasti tathApi tadakSarajJAna eva paryavasitaM dRzyate, na tasya sAphalyaM pariNamanaM vA'nubhUyate, nA'pi zikSaNAjjAyamAnaM tejaH kasyA'pi mukhe vilasad dRzyate / ADambarastu dRzyate, na kintu tejaH / atra kAraNaM tvetAvadeva yadadyatve zikSaNaM svakIyAnmUlabhUtAllakSyAccyutaM jAtam / zikSaNaM tu zikSakANAM dharma AsId yadadya vyavasAyarUpeNa taiH parikalpyate / vidyArthinAM kRte tu vidyA upAsanIyA''sIt , kintu tairapyeSA''jIvikAyA sAdhanatvena parikalpitA / zikSaNasya mukhya lakSyamAsIdasti cA'pi, vidyArthinAM sattvasyojjAgaraNam , teSAM vicArazIlatAyAH samyag vikasanam / yatra vicAro'sti tatra viveko jAgRto bhavatyeva / yatra ca vivekastatra jIvanasya saundaryaM vikasati / vartamAnakAle tu viparItA sthitirdRzyate / "sarve guNAH kAJcanamAzrayante''-ityetAdRzaM vikRtavicAraM vicAraviSaM vA sicyate AbAlyAt / etacca viSaM vivekaM nAzayati / samprati sarvatra-AhAre, vihAre, vyavahAre, vicAre, vyavasAye, bhogopabhoge, vastraparidhAne, paricaye cetyAdiSu-vivekasyA'bhAva eva parilakSyate / naitAvadeva kintu yeSAM devAlayatulyo mahimA vidyate teSu vidyAlayeSu mahAvidyAlayeSu cA'pi ! tatra kIdRzA divasAH kIdRzyazca spardhA Ayojyante ? etAdRzairAyojanaiH kiM vidyArthinAM sAttvikatA, tejasvitA, vicAraunnatyaM vA siddhyati paripuSyati vA ? etAdRzAnyAyojanAnyadha:patanaM nimantrayanti / nitAntaM bhautikatAyA eva puraskAro gAnaM vA sarvatra kriyate / samAnatAyA udghoSaNayA''ndolanena vA parasparaM samAdarasya saMskArA asmAbhirnAzitAH / AGglairbhAratavarSe zAsanaM kRtm| 'bhAratIyAnAM manaHsthitiH parivartanIyA' - ityeSA''sIt teSAM manISA / 'mekole' ityabhidho jano'trA''gataH / sarvatra sarvekSaNaM kRtavAn / svadeze gatvA sa netRNAM puraH svAbhiprAyaM pradarzitavAn yad - "yadi bhAratIyAnAM saMskRtau parivartanamabhIpsitaM tarhi teSAM zikSaNapaddhatau parivartanamanivAryam / na tadvinA kimapi kartuM zakyam / " IdRza AsInmahimA'smAkaM zikSaNasya zikSaNapaddhatervA / lokajihvAsu kAlidAsa-mAgha-bANa-dhanapAlAdimahAkavInAM kAvyAnAM zlokAnAM gAnaM zrUyamANamAsIt, lokahRdayeSu ca mahAvIra-buddha-kRSNapramukhANAM mahApuruSANAM jIvanamAdarzarUpeNa saMsthitamAsIt / tataH prApyamANAnAM saMskArANAM tejo vilasadAsIt / kintu, adya? kiM gAnaM zrUyate ? ke vA''darzarUpeNa saMsthitAH ? sarvaM lajjAspadameva ! AGglaiH svakArya sAdhitam / pAzcAtyAnAmanukaraNe'smAkaM mauDhyasya mUlamatraivA'sti / ataH zikSaNenaiva jIvanaM, parivAraH, kuTumbaH, samAjaH, grAmaH, nagaraM, rAjyaM-rASTraM vA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariSkAraM prApnoti / zikSaNameva yadi bhraSTaM syAt tarhi tato vicArazIlaM vivekazIlaM vA yauvanaM naivotpatsyate ! bhraSTazikSaNAjjAyate unmattaM yauvanaM, yacca svaparobhayahitaM nAzayati / adya yatkimapi cittasaGklezajanakaM vyathotpAdakaM vA ghaTate tadevonmattatAyA vivekazUnyatAyAzca pramANamasti / svAtantryaM sarveSAmabhISTameva, nA'tra saMzayo nA'pi virodhaH / kintu svAtantryaM yadA vivekamaNDitaM bhavati tadA tad dIpyate'nusaraNIyaM cA'pi sampadyate / vivekadAnaM tu zikSaNasya kAryam / ___punaH samAlocanIyA zikSaNapaddhatiH / atyAvazyakamidam / naitadvinA saMskRteH, saMskArANAM saMskRtasya cA'pi saMrakSaNaM saMvardhanaM ca kathamapi zakyam / kintu ka etat zroSyati ? kasya puraH pUtkurmahe ?! kIrtitrayI phAlgunazuklapaJcamI jAmanagaram .. . lekhakeSu vAcakeSu ca sUcanA 1. surucipUrNa ziSTaM ca gadyaM vA padyaM vA sarvamapi sAhityaM svIkriyate prakAzanArtham / 2. patrasyaikasminneva pArve zirorekhAmaNDitaM spaSTaM ca likhitvA preSaNIyam / 3. Xerox pratayo naiva parizIlyante / (Computer prints svIkriyante / ) 4. anyatra sAmayike prakAzitaM prakAzyamAnaM vA sAhityaM na preSaNIyam / 5. vAcakairapi svasaGketaparAvartane'vazyaM jJApanIyA vayaM yena sAmayikapreSaNe saukarya syaat| 6. pratibhAvAnAmapi kevalaM prazaMsAyAmeva tAtparyaM na syAt kintu vastuniSThaH pratibhAvo bhavatu /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH MIRE NMENTA eca. vi. nAgarAjarA - maisUru - namo vItarAgAya / navanandanavanakalpataruM janamAnasanutavijJagurum / abhivIkSya nirantaramAtanute hRdayaM mama nartanamadya mudA // kIrtitrayI jayati lokahitaiSiNIyaM vAgbhiH sadA vidadhatI bahudharmalAbham / hAsaM kadAcana kadAcana bASpadhArAM santanvatI janamukhe sasukheDasukheDapi // prAkRtasaMskRtavacanai rItiM nItiM ca sakalalokasya / yo bodhayati samastAn sa jayatu nandanavanakalpataruH // prA. abhirAjarAjendramizraH haridvAra nandanavanakalpataroH saptadazo'GkaH samavAptaH / AcAryacaraNaiviracitAM vardhamAnastutimadhItya gAdIbhUtaM mano gauraveNa / hanta, prAkRtabhASA'dyA'pi jIvatitarAM mahatA vaibhavena / vastuto nandanavanakalpataruH saMskRtabhASAyAH sauSThavajJApane ruciramaiticaM kiJcid viracayati / sarvottameyaM saMskRtapatrikA pratipAdyaguNavattA-parizuddhidRSTyA / anyathA tu pratipadaM truTinicitAbhiH patrikAbhiH kA'pyanyaiva saMskRtabhASA nirmIyate / bhavatAM zramaiH nandanavanakalpataruH svasaMjJAsArthakatAM sAdhu caritArthayatIti samA'nubhavaH / nak
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAMpratibhAvaH prA. DaoN. vAsudeva pAThakaH 'vAgarthaH' ahamadAbAda 'nandanavanakalpataruH' ityasya 17tamaH aGkaH samprAptaH / upakRto'ham / vAcanavaividhyaM tu astyeva, prAstAvikaM vastutaH vicAryam / asya lekhasya hindIbhASAnuvAdaH, AGglabhASAnuvAdazca kAryaH / kArayitvA, bahudhA pracAraH kartavyaH, rASTrasya hitacintAM kRtvA / bhAratasya audAryaM dharmasvIkAraviSaye iti satyasya avagaNanAM kRtvA, anyathA pracAraM kurvANA: lajjAM na anubhavantIti Azcaryam / asmAkaM tathAkathitAH netAraH, svakIye svArthe ramamANAH 'voTa'sya rAjakAraNe ratAH / rASTrasya saMskRteH, saMskArANAM vA ramaNasya vArtA'pi tairna vicAryate / katipayaiH sAmayikaiH etasya virodhaH prakaTIkRtaH, kintuM tat sarvaM araNye rodanaM bhavati / andhAnAM kRte darpaNadarzanamidam astu / asmAbhiH prayatitavyam iti zAstrAjJA zirodhAryA / / dhanyavAdaiH praNamAmi //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH zrIvijayazIlacandrasUrimahAbhAgAH, bhavadbhiH preSitA nandanavanakalpataroH saptadazI zAkhA prAptA / " dine dine sA vavRdhe zuklapakSe yathA zazI // " asya vAkyasya anusaraNaM satyameva pratibhAti nandanavanakalpataroH zAkhAyAH kRte / priyasanmAnyasUrimahAbhAgAH, DaoN. mahezvaraH dvivedI nandapuram / nandanavanakalpataroH saptadazo'GkaH prAptaH / tadarthaM bahudhanyavAdaH / saMskRtam AdikAlAdapi jJAnavijJAnasaMskAracaritrazikSAdInAM bhASA asti / adyApi jagat AzApUrNadRSTyA saMskRtadizi pazyati / vaijJAnikAH api saMskRtagranthebhyaH idAnImapi jagataH hitAya vinUtanAH aMzAH prAptuM zakyAH iti aGgIkurvanti / sampAdakIyaH AzayaH mahyam arocat / munikalyANakIrtivijayasya 'svAdhyAya' vibhAge prakAzitaH maGgalavAdaH nitarAM santoSakaraH / munidharmakIrtivijayasya 'bodhakathA' 'gRhasvAminIcayanam' ca asmAkaM kartavyaM smArayati / etAdRzIkathAH asmAdRzAnAM zikSakANAM mahadupayoginyaH bhaveyuH iti tarkayAmi / sarve'pi viSayAH jJAnavardhakAH santaH mahyam atyantam arocanta / prA. alakezaH dave ahamadAbAda 7
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAMpratibhAvaH nandanavanakalpataroH nUtanAGkaH sundaraH / yat tasya cintanasUtreprastAvanArUpeNa likhitaM tattu atIva yogyam / tasmin srestAnAMdharmaparivartanavRttInAM garhaNA yathAyogyaM vihitA evameva lekhAnte bhAratasarvakArasya prazaMsA'pi etatsandarbhe vihitA'sti / vizeSaH, asyAH patrikAyAH paThanaM kRtvA saMskRtachAtrANAm adhyApakAnAM ca vitaraNaM jano'yaM karoti yena saMskRtasya pracAro'pi bhavati jJAnasya cA'pi / prA. vyAsaH madhusUdanaH em. moDAsA HAK napAI - - - - - - - - - - - - nandanavanakalpataroH saptadazI zAkhA prAptA / prAstAvike bhAratasarvakAreNa veTikanAdhIzasya kaThoramupAlambhaMdattvA popavidhAnaM yatpratyAdiSTaM tatprazaMsAham / bhArate stA: sevAmiSeNa dharmAntaraNapravRttiM kurvanti, tannindanIyam / teSAM pralobhanena bhAratIyaiH svadharmo na tyAjyaH kadApi, sarvathA svadharma eva pAlanIya iti zam / - - - - - - - prA. rAjezakumAra mizraH - uttarAJcalam - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtiH vividhanAmagarbhacchandomayamuktakazrIpArthajinezvarASTakam stavanAnuvAdaH anukramaH vAcakavarya zrIyazovijayagaNi-praNItasya zrIvardhamAnajinastavanasya saMskRtAnuvAdaH zrIpaJcasUtrapadyAnuvAdaH paJcamaM pravrajyAphalasUtram sadgurustavanam utkarSasAdhanaSaTkam / / bhAratamAtRvandanam kartA sva. pravartakamunizrIyazovijayaH vijayazIlacandrasUriH upAdhyAyo bhuvanacandraH For Private Personal Use Only pRSTham DaoN. AcAryarAmakizora mizraH 1 prA. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgarthaH' 17 4 prA. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgartha:' 19 20
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Woremony A AD PPPppyTTPPPOOR anukramaH kRtiH kartA pRSTham ujAlakAna prA. abhirAjarAjendramizraH 22 prA. abhirAjarAjendramizraH 24 navaratnasamazitakam AsvAdaH - cintanadhArA GROO muniratnakIrtivijayaH 37 patram munidharmakIrtivijayaH 39 kAvyAnuvAda munikalyANakIrtivijayaH 42 bhAratIyajIvanamUlyajJAnAya pracArAyaca saMskRtasya sAmpratikI AvazyakatA DaoN. dharmendrajainaH 44 granthasamIkSA 'nATyanIrAjanam' DaoN. rUpanArAyaNapANDeya: 50 (kathAdvAdazI) DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH 53 For Priv 10 Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dovy PPPPPPY Pargyrong anukramaH kRtiH kartA pRSTham smaraNam / bAra bAra hasAmi munidharmakIrtivijayaH 56 muniratnakIrtivijayaH 57 (kathA) aho mAtRtvam / / gurudRSTiH mithyAbhimAnaH munidharmakIrtivijayaH munidharmakIrtivijayaH 62 svamArge calanam munikalyANakIrtivijayaH 64 uttamaM zAsanam munikalyANakIrtivijayaH 66 amaraphalam DaoN. AcArya rAmakizoramizraH 72
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH RAMDHAN kRtiH kartA pRSTham (saMskRtavArtA gAndhIdhAma (kaccha)nAgAre saMskRtapradarzanI saMskRtasammelana ca 75 marma-narma 77 prAkRta-vibhAgaH zrImahAvIrajiSathuI te dhannA jehiM diTTI si muniratnakIrtivijayaH 80 prAkata-vibhAga undalAcAra P. DaoN. AcAryarAmakizoramizraH 82 kathA 12 For private & Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bibhiIKEggzrIpArzvajinezvarASTakam sva. pravartakamunizrIyazovijayaH (ekAdazAkSaracaraNaM triSTubhi bandhuvRttam) pArzvajinaM bhavabhItinirAsam mAyikapAzavinAzanadakSam // dezanavArinivAritatApam bandhumahaM sakalasya nato'smi // 1 // (trayodazAkSaracaraNamatijagatyAM mAyAvRttam) lokAdhIzaibhaktibharaNA''ntapAdam yariMmazceto lagnamapApaM bhavitA te // sarvAnandaprAptamudAraM bhavibandho tyaktvA mAyAM lobhamapi tvaM bhaja pArdham // 2 // (dvAdazAkSaracaraNaM jagatyAM tAmarasavRttam) surahRdayAlinipItamarandopamazubhadezanavAcamudAram // kaluSanidAghaharaM janatAyAstava mukhatAmarasaM jina ! jIyAt // 3 // 1. bhatrayazobhitapAdapinaddhaM gadvayavarNasuvarNitabandham / bandhvabhidhaM prathitaM bhuvi vijJairdodhakasaMjJamidaM prathitaJca // uTTavaNikA yathA // // // '' / / 2. mAbhikhyaH pUrvaM tagaNassyAdyadi pazcAtpazcAttasmAtsyAdyagaNassAkhyagaNADhyaH / / gAntyotkRSTA vijJamanomodadadaiSA mAyA proktA vijJajanaiH padaramyA tu // uTTavaNikA yathA 555 5 / |'' '' padamattamayUramityapi vadanti // 3. nagaNavilAsa itaH parameva / jagaNanibandhakRtiH subhagA ca // bhavati tataH parameva jakAro yagaNayuto yadi tAmarasaM tat // uTTavaNikA yathA // / / II I55
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. 5. (trayodazAkSaracaraNamatijagatyAM prabodhitAvRttam) (maJjubhASiNItyapi) paribhUtamAnasatayA manobhuvA hRtadharmazevadhicayAzzarIriNaH // bhavatA jinendra ! sahasA prabodhitA - ssukhamApnuvanti madamAnanidrayA // 4 // (caturdazAkSaracaraNaM zakvaryAmaparAjitAvRttam) jinavaravRSabhaH phaNIndrasucihnito guNamaNinika jagatpatirIzvaraH // sakalasuranarezvarAdyaparAjitA - tulabaladharaNo dadhAtu zizriyam // 5 // sagaNo bhavet prathameva gumphito / jagaNastatassagaNazobhitastataH / jagaNaH punarguruyuto yadA tadA / kathitA budhairiha varA prabodhitA // uTTavaNikA yathA // IS IS | 5 ISIS nagaNayugayutA rakAravirAjitA / sagaNayutapadA laghupravimaNDitA / bhavati guruyutA budhapravarairiyam / svaraviratirudAhRtA tvaparAjitA / uTTavaNikA yathA III III SIS IS 15 yatra rAbhidho gaNaH purastato jasaMjJako'tha / rAbhidhena maNDito gaNena jastataH punastu // kIrtito rasaMjJako gaNazca lAntimaM budhena / citrasaMjJamIritaM budhapramodadAyakantat // Safe yathA SIS 515 151 51st 6. (SoDazAkSaracaraNamaSTyAM caJcalAvRttam) caJcalA budheha caJcalA sutAdivarga eSa te bhavatyavazyameva mohapAzabandhanena // duHkhadAvadAhadAnakAraNaM sadAzrayeha tadbhavodadhipraghoraduHkhanAzapArzvamAzu // 6 // (viMzatyakSaracaraNaM kRtyAM citranAmakaM vRttam) lobhamohamAnakAlasarpasaMkule bhavAkhyakAnane'tra karmavargavairipAtito jano bhRzaM vidUnacetasA tu // 2 *******#*#*#*#*#####
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvatpadAbjasevinAM nirIkSya du:khabhAranAzamapyaho na citrametadeva bhAti yattathApi sevate bhavantamAzu // 7 // (atha stutyanAmagarbho bIjapUraH) jagajjantusamuddhAra ! japya ! pArSadyamutkara ! / jarAzvabhra ! zubhAkAra ! jayAhlAda ! yazaskara ! // 8 // zrInemIzvarasUrirAjyasamaye tasya pratApAdidaM stotraM zrotrasukhAvahaM viracitaM zrIpArzvanAthasya yat // tenA''kalpamihA''zrayantu sudhiyaH zrIpArzvanAthaM jinam saddharmapratipannabhAvanagare stutyaM varaM zreyase // 9 // zrIpArzvastavanaM paThanti bhuvi ye te prAptapuNyAzayA lokAH zlokakadambapuSpakalitA dharmadrumAH sarvadA // zrImannItiphalA bhavanti vinayaprodUDhamUlAzciram kalyANAvalivalliveSTanakRtacchAyAH susevyAH satAm // 10 // itizrIvasumatIhArAyamANakIrtilatAsamveSTitAparacAritramUrtidharmakalpadrumazrIvijayanemisUripAdAravindamakarandatundilamilindAyamAnayazovijayamunikRtaM vividhanAmagarbhacchandomayamuktakazrIpArzvajinezvarASTakaM samAptimabhajat // ... 7. (asya caJcalAnAmakasya vRttasya citrasaMjJatayA prasiddhatvAt citrasaMjJatayA eva lakSaNaM likhyate / ) pUrvameva rAbhidho gaNastato bhavejjasaMjJako gaNastu / rAbhidhastato bhavejjasaMjJako gaNaH punazca rAbhidho'tha // jAbhidho bhaved gaNaH punaH punargurustato bhavellaghuzca eka eva cettadA pratIhi citranAmakaM budha ! tvamatra // uThvaNikA yathA 15 15 15 151 55 151 / HHH
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Owne coo00000 | stavanAnuvAdaH vAcakavaryazrIyazovijayagaNi-praNItaM zrIvardhamAnajinastavanam giruA re guNa tuma taNA, zrIvardhamAna jinarAyA re; / suNatAM zravaNe amI jhare, mArI nirmala thAe kAyA re... tuma guNagaNa gaMgAjale, huM jhIlIne nirmala thAuM re; avara na dhaMdho AdaruM, nizadina torA guNa gAuM re... jhIlyA je gaMgAjale, te chillara jala kima pese re ?; mAlatI phUle mohiyo, te bAula jai navi bese re... ema ame tuma guNa goThay, raMge rAcyA ne vaLI mAcyA re; te kima parasura Adare, je paranArI vaza rAcyA re... tuM gati tuM mati Azaro, tuM AlaMbana muja pyAro re; vAcaka jaza kahe mAhare, tuM jIvajIvana AdhAro re...
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtAnuvAdaH guravo re jina ! te guNAH, zrIvardhamAnajinarAja ! re zravaNaM zravaNasudhAjharaM, vimalIsyAnmama kAyaH re tvad guNagaNagaGgAjale, syAmahamamalaH khAtvA re tvad guNagAne'nizaM rame, kRtyaM sakalaM hitvA re prAtaH zucigaGgAjale, nivizati kaH palvalake re sakto yo mAlatIsume, sa nopavized babbulake re tava guNagoSThyAM he prabho ! saMlIno'smyahamevaM re kathamiva paranArIrataM, vandai so'haM devaM re tvaM gatiratha matirAzraya - stvaM hRdayAlambanameva re jIvastvaM jIvanezitA, vAcakayazaso deva ! re Asans vijayazIlacandrasUriH _...1 2 3 4 5
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIpaJcasUtrapadyAnuvAdaH paJcamaM pravrajyAphalasUtram __ anuvAdaka: upAdhyAyo bhuvanacandra siddhiM samabhyupagato vidhinA hyanena brahmatvameSa labhate vamaGgalADhyam / kSINAzubho janijarAmaraNAdimuktaH karmAnubandhakarazaktiviyuga bhavecca // 1 // prodbhUtazuddhanijarUpamayo'kriyazca sAMsiddhika prakRtisaMsthita eSa pUrNaH / jJAnaM ca darzanamanantamavApya siddho lokottaraM kamapi sa~llabhate padaM saH // 2 // zabdo na rupamapi no na ca gandha eSaH sparzo na vA na ca rasaH kila bhAvyate'sau / sattA tu kevalamarUpavatI prasiddhA saMsthAnamitthamiti na vyapadizyate'syAH // 3 // vIryaM tvanantamapi cA'tra na kAryazeSastasmAdihA'sti paramA kRtakRtyatA hi / bAdhA bhavanti vigatAH khalu cAtra sarvAzchinnA yadatra sakalA bata satyapekSAH // 4 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattA kileyamabhitaH stimitA prazAntA saMyogamukta miti cA'tra sukhaM prakRSTam / Ananda eSa paramo viduSAM mato'sti duHkhasya mUlamiyameva bhavatyapekSA // 5 // saMyogamAtramiha paryavasAnahetu saMyogajAtamiha yanna phalaM hi tatsyAt / yaramAdidaM niyamato vinipAtazIlaM mohAdabodhajanatA bahu manyate tat // 6 // mohAdviparyayamatistadanu pravRttimithyetyaparyavasitAzca tatastvanAH / moho hyayaM bhagavatA gadito'sti bhAvazatruH paro'sya vigamo hi matA vimuktiH // 7 // muktasya no bhavati kena sahA'pi yogo nAstyeva tasya nabhasA'pi hi ko'pi yogaH / naijaM svapamadhitiSThati siddhajIva AdhAra eva nabhaso'pi ca nAsti kazcit // 8 // sattAntaraM na khalu gacchati satpadArtha etattvacintyamati kevaligamyatattvam / etaddhi nizcayanayAzrayaNena gUDhatattvAvabodharasikena vicAraNIyam // 9 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogA bhavanti sakalA hi viyogavantaH siddhasya no bhavati tannabhasA viyogaH / tallakSaNAnanugamAnna kilaiSa yogaH siddhasya nAsti nabhaso'pi ca kA'pyapekSA // 10 // lokAntadezagamanaM sahajasvabhAvAt saukhyasvabhAva ica cA'yamapi svabhAvaH / karmakSaye prakaTitazca bhavetsvabhAvaH / sarvaM samaJjasamiti prakRtaM zrayAmaH // 11 // naivopamA'sti kila siddhasukhasya vizdhe tasya pramANamatha cA'nubhavaH kilaikaH / syAnnUnameSa bata siddhigatasya tasya nA'nyasya ceti niyatA sthitiratra bodhyA // 12 // sarvajJabhASitamidaM sakalaM svarUpaM tannA'nyathA bhavitumarhati nizcayena / teSAM nimittamapi nA'nRtabhASaNe'sti naivAnimittamapi saMbhavatIha kAryam // 13 // prastUyate tadapi siddhasukhasya kiJcid bodhAya laukikanidarzanamAtrametat / K yAdRk sukhaM sakalazatruvinAzataH syAd yAdRk ca sarvavidharogasamAptitaH syAt // 14 // For Private & Gersonal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvArthalAbhasamaye ca sukhaM nu yat syAt sarvAbhilASaparipUrtivazAcca yat syAt / tasmAdanantaguNameva sukhaM tu muktau syAd bhAvazatruvilayAdika hetubhirhi // 15 // yugmam // bhAvArayo jagati santi ca rAgamukhyAH karmAdayazca viditAH kila bhAvarogAH / lAbho mataH paramalabdhigaNasya nUnamicchA tu kevalamanicchapadasya cAtra // 16 // . . etatsusUkSmamiti siddhisukhaM na gamyaM siddhetareNa kila tAttvika bhAvasAram / na jJAyate yatisukhaM gRhiNA yathA vA rugNena vA bata nirAmayatAsukhaM tu // 17 // mokSe sukhaM kila nitAntamacintyarUpamekaM tu siddhamanulakSya ca sAdyanantam / kintu pravAhamanulakSya bhavedanAdi muktau yato bhagavatAM sthitirIdRzI hi // 18 // bhavyatvamasti vividhaM tu tathAprakAraM vaividhyamasya phalabhedavazAttu lakSyam / bhedo'nyathA na sahakAriSu saMbhavennu sApekSabhAva iha sarvaniyAmako yat // 19 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthabodhaviSaye zrayaNIya eSo'nekAnta eca sa tu bhavediha caivameva / bhavyatvanaikavidhatAzrayaNena siddhoanekAntavAda iti sundarajainadRSTiH // 20 // ekAnta Apatati cetarathA tu nUnamekAntatazca vighaTet sakalA vyavasthA / eSa tvanArhata iti tyajanIya eva siddhizca saMbhavati saMsarato hi jantoH // 21 // ekAntato na khalu sidhyati bandhanaM hi muktizva bandharahitasya tu zabdamAtram / jIvasya bandhanamidaM pravahatyanAdikAlAdatItasamayena ca tulyametat // 22 // baddho na pUrvamatha tasya ca bandhanaM cet vaiyarthyameva phalitaM hi tato'sya mukteH / yasmAt punazca khalu saMbhavati prasaGgo bandhasya ceti matametadasAdhu bhAvyam // 23 // baddharaya bandhaviyutasya na tatra bhedo bandhe tvanAdimati nA'pi ca muktyabhAvaH / yogo nAdirapi nAzamupaiti nUnaM nyAyo'tra kAJcanamRdorviniyojanIyaH // 24 // 10
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvaM tu bandharahito'sti tato didRkSA tasyAzca bandhanamiti pravadanti kecit / naivaM yato na ghaTate khalu sA'pyadRSTe svAbhAvikIti kathane na nivRttirasyAH // 25 // tasyA nivRttirapi cet sthitirAtmano'pi na syAdyataH sahajalakSaNanAza eSaH / sAMsiddhikI bhavitumarhati sA didRkSA bhavyatvatulyakathanaM ca na nItiyuktam // 26 // bhavyatvamasti nahi kevalajIvamAtrameSA svabhAvaghaTitA bata jIvabhUtA / no kevalA yata ihA'sti hi bhAvikAle saMyoga ityapi mataM na samaJjasaM syAt // 27 // cet kevalA prathamato na tatastu zakyaH kenA'pi yoga iti no vikRtiprasaGgaH / kiM vA'nyayogabhavanottarato'pi tasyAH sattA kilAsspatati sAhajikatvatastu // 28 // yogAdanantaramiyaM ca nivartate tatsvAbhAvyataH kathanamityapi na pramANam / navyaH padArtha iti zAstravirodhadoSo doSaH pramANavirahaH kila kalpitAyAm // 29 // 11
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogo viyoga itareNa ya AtmanaH syAt tenaiva tasya tu bhavet pariNAmabhedaH / heturhi bandhanavimukti gate tu bhede siddhaH susaMgatatayA pariNAmabheda: // 30 // etacca sarvanayazuddhatayA vizuddhAnA''ropamukhyanayamukhyatayA vibodhyam / dravyAstikaM samadhikRtya gato'dhikAra: paryAyadRSTimadhikRtya tu kathyate'tha // 31 // kamaiva kAraNamalaM bhavamokSabhede naivAtmabhUtamatha nA'pi ca kalpitaM tat / yadyAtmabhUtamatha kalpitameva tatsyAnmokSe bhave ca na bhavet kila ko'pi bhedaH // 32 // vidhyAtadIpa iva santatibhaGgarUpo mokSo'pi no bhavati saGgatibhAga vicAre / sadastuno'pi vilayo'bhimato mate'rimnutpAda evamasato'pi bhavet sumAtyaH // 33 // etanmate punarapi prabhavo bhavasya na syAt samaJjasamidaM viduSAM hi dRSTau / nAnAditA ca ghaTate'tra mate bhavasya no kAryakAraNanibandhakRtA vyavasthA // 34 // 12
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAdRzvabhAvaparikalpanamapyayuktamantyakSaNasya hi niranvayatA nivRtteH / naSTe ca vastuni kathaM bhavatu svabhAva ? Adya kSaNasya viSaye'pi vicintyametat // 35 // yuktaM bhavedidamapi kSaNasAtvayatve na svIkRtaM paramidaM kSaNavAdapakSe / mukte: svarUpamiti sidhyati nA'tra pakSe sUkSmo'yamartha iti sUkSmadhiyA vibhAvyaH // 36 // evaM hyaparyavasitaM sukhamatra mokSe zreSThaM kilaitadata eva sukhaM prasiddham / autsukyamatra na samasti tu lezamAtraM saukhyaM tvanantamiti nAsti tulA'sya loke // 37 // lokAgrasaMsthitavizuddhatarapradeze siddhA vasanti varasiddhazilAkhyabhUmau / eko'sti yatra khalu tatra gatA anantAstiSThanti zAzvatatayojjhitakarmaNaste // 38 // niSkarmaNAmapi gatiH punarurdhvameva pUrvaprayogavazato bhavatIti bodhyam / antarjalaM patati lepayutA elAbulepavyaye sahajamUrdhvamasau yatheyAt // 39 // 13
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ UrdhvaM tato'pi nahi yAti ca siddhajIvo nA'dho gatAgatamasau kurute punazca / IdRkravabhAvaniyamo'pi bhavedalAbudRSTAntato vizada ityavadhAraNIyam // 40 // eSA gatirnigaditA paramaspRzantI vegaprakarSavazatastulanAtigA ca / bhavyAtmanAM jagati nA'pi ca zaGkanIyA vyucchinnataivamiha yat tadanantasaMkhyA // 41 // pramAdanantaguNite'yamanantasaMkhyA yasyA nidarzanamalaM samayAvalI syAt / bhavyatvamapyamukajIvagataM nu zaktimAtraM yato na paripAkamidaM prayAti // 42 // kASThaM yathocitamapi pratimAvidhAnasaMskArameva labhate na kadApi kiJcit / jIveSu kecidiha santi tathA prakArA bodhyaM kilaitadiha sadvyavahAradRSTyA // 43 // tattvAGgameva ca nayo vyavahAra eSaH zuddhiM pravRttiviSayAM yadasau vidhatte / saMpAdayediti sa nizcayasAdhanaM cA'nekAntasiddhiranayaiva bhavetsunItyA // 44 // 14
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ eSo'stu kevalamalaM parizuddharUpa AjJA tviyaM bhagavatastu samantabhadrA / gamyA kaSAdinikSottaraNAt trikoTizuddhyA raM punabandhakamukhyasattvaiH // 45 // AjJApriyatvamuditaM kila liGgameSAM tasyA'pi liGgamakhilA'pyucitA pravRttiH / yatraucitIrahitatA na tadA priyA sA saMvegasAdhakamidaM niyamAt priyatvam // 46 // deyA na ceyamitarAya yathoktaliGga - vyatyAsato'sya ca bhavet sugamA parijJA / eSo'pradAnaniyamastadanugrahAya nyAso jalasya hitakRnna yathA''makumbhe // 47 // eSocyate hi karuNA nitarAM vizuddhA yuktA'virAdhanaphalA''yatisaukhyadAtrI / trailokyanAthabahumAnavizeSabhAvAniHzreyasapravaramaGgalasAdhayitrI // 48 // zrImabRhattapagaNe'hipurIyapakSe zrIpArzvacandramuninAyakasatkavaMze / saMviz2amukhyamunirATkuzalAdyacandraziSyo babhUva munisattama dIpacandaH // 49 // - 15
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIprIticandra iti tasya hi ziSyavaryastacchiSyalezabhuvanAdimacandranAmA / satpAThaketipadayuk kila paJcasUtraM zAstraM mahAzayamanUditavAn samodam // 50 // pradyumnasUriratisauhRdabhAk ca zIlacandretisUririha bhUriguNaH prasiddhaH / zrImattapAgaNavibhUSaNatAM dadhAnau sUrI imAviha sahAyakatAM vyadhAtAm // 51 // zrIpaJcasUtraka miti prathitAbhidhAnaM satprAkRtaM pravarazAstramagAdhabhAvam / yatkathyate khalu cintanasUridRbdhaM yadAsate ca guNato bata hAribhadram // 52 // varSe'kSikAyaviyadakSimite(2062)'nuvAdo dhrAMgaddharApuri kRto'sya satAM priyaH stAt / yatkiJcidatra sukRtaM samupArjitaM syAt tenA'stu me suvizadaH sukRtAnubandhaH // 53 // jainamaMdira nAnI khAkhara - 370435 ji. kaccha, gujarAta | dharmazcennA'vasIdeta, kapAlenA'pi jIvataH / ADhyo'smItyavagantavyaM, dharmavittA hi sAdhavaH //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadagurustabanam prA.Do.vAsudeva vi. pAThakaH vAgarthaH' sadgurorAziSA vidyA sArasvataphalAtmikA / nayAnayavivekArthaM hitamAptuM samantataH zo guravaH karuNApUrNAH sAkSAdaudAryamUrtayaH / svayaM siddhAH prakurvanti siddhAnanyAnaho varAn ro. alpAtyalpena santuSTA guravassatyasAdhakAH / ityevA'smatparaM bhAgyaM bhArate siddhidAyakam jI ziSyasyotsAhamAkAGkSAM samyag jJAtvA parIkSya ca / yathA yadA ca yAvacca tAvadyacchati sadaguruH kRtvA samyaga nidAnaM hi auSadhaM dIyate yathA / tathaiva guravo jJAnaM yacchantyeva yathocitam ko yathaiva pitarau putraM prItyA pAlayatassukham / sadguruzca tathA ziSyAn jJAnena pAlayatyaho 6o yadyadguruvarailabdhaM gurozcaraNasevayA / tat sarvaM nijaziSyebhyo dAtumutsukatA para 'svaguroreva mArgeNa svayaM tarati sadguruH / tArayatyeva ziSyAMzca bhadrabhAvaiH stuto guruH 8 17
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUrtiryassarvadevAnAM sarvadevamayazca yaH / pratyakSaM taM paraM devaM sadguruM praNamAmyaham // 9 // gururbodhamayo nUnaM candravacchItalaH paraH / amRtaM vikiratyeva sarveSAM jIvanapradam 10 kRSNo vA zaM-karo vA'stu vyAso vA yAjJavalkyakaH / yasminkarimannapi kSetre mamA'styeva jagadguruH vicAre me sadAcAre syAtkRpA sadgurorvarA / AzIrvAdAzca prArthyante yathA'dhyAtmasukhaM bhavet kathaM pratyupakArassyAt satprasAdasya sadguroH / ityasya nirNaye mando namAmyeva guroH padam rU vandanA guruvaryasya pAThakena kRtA vA / ihA'mutra sukhaM dattvA paraM ca sAdhayiSyati 34o 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, amadAvAda-15
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkarSasAdhanaSaTkam / / prA. DaoN. vAsudeva vi. pAThakaH 'vAgarthaH ' paramAtmani sampUrNA niSThA, dAryaM tathA''tmani / vicAre pUrNatA caiva santoSo manasi smRtaH // 1 // buddhau divyatvamakSuNNaM saMskAre zreSThatA tathA / dRSTau pavitratA puNyA vANyAM madhuratA varA // 2 // prAvINyaM sarvakAryeSu sevAyAM namratA zubhA / vyavahAre ca sAralyaM sehe caivA'tizuddhatA // 3 // AhAre sAttvikatvaM ca jIvane satyatA punaH / vyaktitve ca mahattaiva svApe nizcintatA parA // 4 // IzvarIyAzca divyAzva caradAnasvarUpataH / guNAsiddhAdhikAra santyasmAsu svabhAvataH // 5 // smartavyaM nityazassarvaiH guNA utkarSasAdhanam / zivasya kRpayA puNyaM zivatvaM sahajaM sadA // 6 // 19
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratamAtRvandanam Do. AcAryarAmakizoramizraH pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm / ratnapradA bhagavatI vasudhA priyA yA, sarvasahA surasadA sutadA sutAdA / dhAnyapradA phalavatI kavivaryavandyA, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 1 // (2) kecitsutA iha mahApuruSAzca yasyA, bhaktAzca kecana mahAkavayaH kavIndrAH / bhUpAzca santi hi mahAbalinazca kecit, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 2 // putro babhUva tava dAzarathiH sa rAmo, laGkApatiH sa nihataH svazarairhi yena / __ bhUtvA'tra kosalasutA kila yA tvasUta, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 3 // kIrtizca yasya nikhile prasUtA'sti loke, rAmAyaNaM racitavAn sa mahAkavirhi / vAlmIkirarita sa sutaH prathito'sti yasyAH, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 4 // - 20
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSNo'pyabhUtsutavaraH sa ca yogirAjaH, kaMso hi yena nihato nijamAtulaH saH / yasyA'bhavatprasavinI tviha devakI yA, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 5 // dvaipAyano jagati nAma ca yasya kRSNaH, vyAso maharSirabhavaddhi mahAkaviH saH / yo bhArataM racitavAn sa suto'stiM yasyAH, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 6 // putrau ca tAvabhavatAM prathitau hi yasyAH, yau bauddhadharmamiha jainamataM tvakArTAm / buddho jinazca kathitau sukhazAntidau tau, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 7 // (8) samrADazoka iha vIranRpaH pratApaH, cANakya Adinayavit kavikAlidAsaH / vIrAzca karmaThajanAstanayA hi yasyAH, pUjyAM namAmi bhuvi bhAratamAtaraM tAm // 8 // 295/14, paTTIrAmapuram khekar3A-201101 (bAgapata) uttarapradezaH 21
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ NAA prA. abhirAjarAjendramizraH rU . (1) rAmAyaNam !! rASTrasaudhe sphuranmaJjuvAtAyanam bhAti bandho ! na kiM ramyarAmAyaNam // 1 // uttamAdarzabimbocvayaM saMsRjat bhUtale'dyA'pi bhA''bhAti rAmAyaNam // 2 // varNayajjIvanaM karmaNAM samplavaiH granthimuddhATayatyAzu rAmAyaNam jAnakIlocanAzrUccayaiH kSAlitam zAradAdarpaNaM bhAti rAmAyaNam jo rAghavIyAmaho pauTapAkI zucam | prAjJatuSTyai samAkhyAti rAmAyaNam // 5 // lakSayallokasambandhamUrdhvakramaiH saMhitA bhAti vRttasya rAmAyaNam // 6 // yatra zokaH svayaM zlokatAmAgataH AdikAvyaM tadekaM hi rAmAyaNam vizvabhUgolamAzleSapAze dadhad vizvasAhityamUlaM nu rAmAyaNam 8 // 7 // 22
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) yatra kAkodarAzcandane candane !! // 1 // ro ro jo nirbhayaM sampraviSTAH ka ete vane ? yatra kAkodarAzcandane-candane kaNvaputryA udantaM smarantazzucA sandihantyeNakAH spandane-spandane rebhamAnAH kharAstADanIyA na bhoH tatpriyAvAhanaM krandane-krandane / mAmavaSTabhya gADhaM tayA sItkRtam muktisaukhyaM babhau kampane-kampane indrajAlaM sRjatyadbhutaM darpakaH SoDazInAmaho locane-locane zailakalpo'pi darpo na kiM bhaGagura: ? pazya, tatsaindhave riGgaNe-riGgaNe ko tu bhedo bhavadbhiH samutprekSitaH bukkane-garjane-guJjane-kUjane ?? zIlabhaGgodyame sItayA no hataH jAyate me tatazcA''daro rAvaNe naiva gAvo na gopyo na vaMzIravaH kinnu pazyejjano hanta vRndAvane ?? // 6 // // 9 // (pUrvakulapatiH) sacivaH uttarAJcala-saMskRta-vizvavidyAlayaH haridvAra 23
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ navaratnasamarcAzatakam samAje navaratnAni virAjante pade pade / pratyabhijJAnameteSAM kAryaM kalyANazaMsinA tasmAnmayA'bhirAjena triveNIkavinA mudA / 'lokakalyANakAmena kAvyametatpraNIyate mamA'pi jIvanaM diSTyA navaralairvimaNDitam / AsIcciraM tatazcaiva vizvastosnubhavo mama anubhUtastUpadezo bhavatyeva hitAvahaH / parIkSitaM hi bhiSajA kurogaghnamivauSadham zrUyantAM prathamaM tAvattannAmAni suhRdvaraiH / pazcAguNAnuvAdo'pi zroSyate kavinA kRtaH AdyaM ratnaM kRtaghno'sau dvitIyaM nindako janaH / vizvAsaghnastRtIyaM tatturyaM ralamasatyavAk pravaJcakastataH SaSThaM ralaM pAkhaNDajIvanaH / saptamaJcA'pyasahiSNuH svArthAndho ralamaSTamam ratnaM vikatthano nUnaM navaralasragantimam / krameNaiva tadeteSAM saccaritaM prakAzyate. tatrA'pi sarvaprathamaM brahmaNo'pi mahattaram / nRjAtidIptamANikyaM kRtaghnaM praNamAmyaham zaivaloSarameghaughadhUmajhaJjhAnilA'nujam / vande kRtaghnasaMjJaM taM brahmahatyAkuTumbinam prA. abhirAjarAjendramizraH 24 n rA ka " kA dA mn 5] usu ono
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 11 // vidhAtrA paJcatattveSu vibhaktamapi yatataH / vizvarUpavadhAjjAtaM mahApApaM bhayaGkaram prakSuNNaM kiJcidaMzena parigacchat purandaram / yadA taM kartumArebhe niSprabhaM nirjijIviSam 162 tadA trailokyamAzakya saGkaTApannamAkulam / viracI racayAmAsa SaSThamekaM mahauSadham brahmahatyodbhavaM pApaM puruhUtasya yena tat / avaziSTamapi kSuNNaM viSeNeva mahAvraNaH uccaiH sambodhayAmAsa tadendraM caturAnanaH / sukhaM svapihi mA bhaiSInirbhayastAta ! sAmpratam // 15 // brahmahatyodgataM pApaM vibhaktaM paJcaghA purA / vibhaktaM sAmprataM SoDhA yenA'zeSaM babhUva tat // 16 // maryeSvapi mahatpApaM vitIrNaM tanmayA yataH / tato'gre sambhaviSyanti kRtaghnAkhyAH pade-pade // 17 // haniSyanti kRtAnyete hanta dAruNavikramAH / yasyAM sthAlyAmaziSyanti tAM vidhAsyanti jarjarAm // 18 // karakAsannibhA ete patanto'kAraNaM khalAH / zirAMsyAhatya lokAnAM galiSyanti svayampunaH // 19 // Atmadharmo vaMzadharmo jAtidharmo na kazcana / samAjarASTradharmo vA bhadra ! teSAM bhaviSyati // 20 // lapsyante va jani caite vedmi nA'hamapi dhruvam / viSThAkITA iva kvA'pi kRmayo vA niSadvare // 21 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ drakSyante martyaloke vai kvacit te bhRtyavigrahAH / putramitrakalatrAdisambandhairvA nijAzritAH bhrAtRjabhAgineyau vA mAtRpitRsahodarAH / kvacidete bhaviSyanti vizvastAH prativezinaH // 23 // jalaukA raktazoSIva pAsyantyete hi zoNitam / udarambhari pItvA ca svayaM mokSyanti saMzrayam // 24 // svArthasiddhyai parA prItiH svArthasiddhyai prazaMsanam / svArthasiddhyai parA sevA svArthasiddhyai samarpaNam // 25 // mAnasaM vAcikaM caiSAM kAyikaM vA prayojanam / pravartate jagadraGge svArthasiddhyai hi kevalam raddo kimapyAcaraNaM bhadra ! muktvA'tikramya vA punaH / nisarga lokamaryAdAM kartumete samutsukAH ra6o svArtha siddhe parantvete kUkalAsasahodarAH / varNana parivartante pratyabhijJAtumakSamAH (28) ime jJAtarahovRttAH svAzrayaM hi yazasvinam / ayazaskarakaulInairAvilayanti nistrapAH pArijAtamapi svIyaiH sAkSyaiH kRtvA muhItarum / toSayanti khalA ete hRdisthaM pizitAzanam // 30 // rAvaNAdapi bIbhatsA lobhamAyAsamAkulAH / kRtaghnAste pratIyante sarvathA'cintyavikramAH // 31 // tAnahaM pratyayairvedmi mannirmitivilakSaNAn / yebhyaH karmavipAko'pi bibhetyeva na saMzayaH rUrI 26
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcittaM nu zAstrANi dizantyeva yathAvidhi / bhrUNagogotravizvastabrahmahatyAdikarmaNAm raro prAyazcittaM na tAnyAhuH kArtaghyasya tathA'pyaho / karamAtkutaH kimarthaM vA vismayo jAyate mahAn // 34 // tatki kRtaghnatA puNyaM lokadharmo'thavA mataH / pRthag vA pApapuNyAbhyAM mahattattvAntaraM punaH // 35 // aho kiyAnmahAn bhedaH svIkAre ca niSedhane / satyasyeti kRtajena kRtaghnena ca vedyate rUddI vADavAgnirivA'mbhodhisalilaM nityamAzrayam / svAzrayaM hanti nirlajjaH kRtaghno vividhAyudhaiH // 37 // tatra vizvAsaghAto'sAvAyudhaM prathamaM matam / dvitIyaM cA'pi kaulInaM tRtIyaM caritakSayaH rUTo rUSo // 40 // caturthamAyudhaM cA'pi karAlaM dussahaM pam / anyathAprathanaM nityaM vacasA karmaNA'pi ca sagare hi yathA yoddhA'zastrapANirathA'kSamaH / lIlayaiva sapanena hanyate hi jighAMsunA tathA vizvAsaghAtAdizastrasajjena bhIruNA / kRtajenA'pyanAyAsaM hanyate sajjano'naghaH kalAvilAsakAreNa kSemendreNa samIkSitAH / bahavo yadyapi zreSThAH samAjadhoraNIdharAH kRtaghnAstu tathA'pyete kavivaryeNa vismRtAH / naiteSAM bRhatI carcA yatastena prakAzitA // 41 // karo // 43 // 27
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtaghnA athavA tena sagandheScitareSu vA / antarbhAvitAH zanakaiH pApacarcA'pahAriNA // 44 // iyatyA carcayA'laM syAd dhRtakArtaghyasampadA / sopAnAntaramAroDhuM yato'hamabhilASukaH // 45 // dvitIyo hi samAjasya ranabhUto'sti nindakaH / yena nindArasaireva dhAryate kila jIvanam // 46 // vastutastvagnigarbho'yaM prajvAlyaiva hi zAmyati / yaM yaM yAM yAM ca yadyacca spRzatyeva hi kevalam // 47 // nindArUpAgninA yuktaH prANyayaM vivazIbhavan / anicchannapi hA hanta dahanneva pravartate 48 pravartyante yathA jIvAH sarva eva mahItale / hRdisthena nisargeNa dattenaiva viracinA 46 tathaivaiSa varAko'pi vidhizapto'thavA janaH / / hanta nindAnisargatvAnnindayaiveha jIvati // 50 // nindayaiva tRSA zAmyet kSudhA cA'pyasya zAtinI / nindayA'dhvazramaH zAmyet svApo labhyeta nindayA // 51 // nindayaiva zubhA rAtriH prabhAtaM nindayA zubham / nindayaiva bhavedramyaM jIvasyA'sya pratikSaNam // 52 // bhojito'yaM jano nityaM kSIrabhaktairapi dhruvam / vinirgatya bhavadgahAd bhavantaM nindati drutam // 53 // durlAlito'pi sadvAkyaiH sAntvito'pi muhurmuhuH / sammAnito'pi nIco'yaM nindiSyati hi kevalam // 54 // 28
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 55 // // 6 // cho // 58 // khyApayiSyati nissvAdaM bhojanaM nanu nIrasam / bhaNiSyati bhavaddAnaM svArthasiddhipurassRtam AtmAnaM balinaM procya vidyAbuddhivizAradam / bhavantaM vakSyati svairaM bhItabhItaM nijAzritam sarvopApamahAdakSaM procyA''tmAnaM janeSvayam / sarvathA nirupAyaM vai bhavantaM rUpayiSyati sahasradhAratAM yAtA nindA'sya vazavartinI / upakurute sATopaM tannu mAyeva mAyinam vizvAsaghAtinaM vande tato ranaM tRtIyakam / yo hi mRtyumukhe mitraM kSipatyAtmotthamAyayA vizvAsena bhaved bandhurvizvAsena sahodaraH / ajJAtakulazIlo'pi vizvAsenaiva sakhyabhAk vizvAsena bhaved dAnaM vipatsAhAyyameva ca / vizvAsenaiva sarvo'pi vyavahAraH pravartate abandhurjAyate bandhurvayasyo'pyavayasyakaH / vizvAsopagamAdeva sarvasvaM jAyate janaH tAdRzaM hanta vizvAsaM samAjajIvanAmRtam / ghAtayitvA'pi jIvanti kecinnUpazavo bhuvi // 9 // 60no dazI durI // 3 // vizvAsahatyayA naSTo jano naSTA ca saMskRtiH / susthirANyapi rAjyAni naSTAnIti zrutammayA // 4 // kinna vizvAsaghAtinyA kaikayyA svadhavo hataH / puSreNa nalo rAjA svAnujenaiva vaJcitaH // 65 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ hanta jhA~sIzvarIdurge praveSTuM gopitAM sRtim / kazcid vizvAsaghAtyeva gaurAGgebhyo nyavedayat // 66 // tena jhA~sIzvarI naSTA naSTaM rAjyaJca susthiram / vaidikI saMskRtirnaSTA kIrtizcApi kalaGkitA // 67 // vizvAsaghAtinaivA'sAvAjAdazcandrazekharaH / vizrAmyan kampanIbAge grAhito'GagrejarakSibhiH // 8 // seyaM vizvAsaghAtAnAM dIrghA kA'pi pramparA / prAktanaitiAparNeSu labhyate lomaharSiNI // 9 // yo hi yasmin vizvasiti tadekAtmA sa jAyate / evaM vizvAsa evaika ubhayostulyajIvanam // 70 // tameva hanti vizvAsaM yo vizvastakRtaM khalu / paramArthatassa tatprANAnucchitti nu nirdayam // 1 // evaM vizvAsahantA'sau nRzaMsavadhiko mataH / hatvA vizvastavizvAsaM hanti yastasya jIvitam // 72 // vizvAsaghAtino lubdhA bhavantIti nidarzanaiH / prAkta nairjAyate samyak lobhaH pApasya kAraNam // 73 // dravyaM padaM pratiSThAJca rAjyaM vAJchanti lobhinaH / akRtvA'lpamapi svIyaM zrama, kRtvA ca kilbiSam // 74 // vizvAsaghAtapApena sarvametadyadRcchayA / labhyamekapadaJcaiva tatastatsukaraM bhavet // 75 // bhavantyete prakRtyaiva kadaryA hatapauruSAH / kSetrapUruSavanmithyA vizvAsaghanA bRhannalAH 76o 30
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zauryavikramasanmArgairudetuM sarvathA'kSamAH / nIcA ete vinighnanti vizvAsaM prANasaMzrayam nijopakAriNaM hatvA'pakAreNaiva durjanAH / sarvaM sAMsArikaM saukhyaM prAptumicchanti lIlayA AjIvanaM dahantyete kintu pApAgnisaJcaye / yo na nirvApyate hanta teSAM netradvayAzrubhiH ko nu jAnAti tatpIDAM caitanyaparitApinIm / Rte sarasvatIputrAt krAntadRSTikavIzvarAt jIvanto'pi mRtA ete janamadhye'tigarhitAH / mukhaM nigUhya jIvanti bilasthAH pannagA iva guNAnukramadRSTyAtu caturtho'nRtabhASakaH / yo'pahAya zubhaM mArgaM vRNIte'zubhapaddhatim anavAptasusaMskArA hInavaMzasamudbhavAH / kavikovidadharmAtmagurusaMsargavaJcitAH satyatattvamajAnanto vidyAdhigamavarjitAH / prAyeNa bhuvi dRzyante janA anRtabhASiNaH dvividhAH parilakSyante no tRtIyaprakArakAH / ajJA vijJAzva ta ete'satyabhASaNajIvinaH . satyAsatyavivekeSu ye'samarthA nisargataH / - ubhayaJca samIkRtya vyavahAraM prakurvate santi nizcapracaM te vai ajJA anRtabhASiNaH / pazupakSinirvizeSA ato vighnitacetanAH 31 // 77 // // 78 // // 79 // voTano gI do ko oko dI // 87 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ teSAM kRte kimucyeta hInasattvAH svayaM nu te / prAgduSkarmANi bhuAnAH pazubhyo nA'dhikAstu te // 8 // vijJaprakArakAH kintu samAje'nRtabhASiNaH / santi sRSTikalaGkAste chalacchadmasu pAragAH // 9 // asatyaM te'bhibhASante svArthasiddhyai hi kevalam / zAThyakaitavadhauryAdividyAzAkhAsu zikSitAH // 10 // . rajjuryathA sRjatyeva pradoSe bhujagabhramam / tathaiSAmanRtaJcA'pi svasminsUte Rtabhramam s saMrakSedanRtaM kAmaM prayoktAraM zritabhramam / jJAnasUryodaye jAte kintu tadvai pralIyate srI yathA jJAnodaye jAte rajjU rajjuna coragaH / / tathA satyodaye jAte'satyamevA'vaziSyate asatyabhASaNenaiva sAdhayituM ya icchati / sApavarga trivarga sa jale saudhaM cikIrSati // 4 // anRtaM bhASituM dakSo bhavatyeva pravaJcakaH / ubhayoravinAbhAvaH svayaMsiddhazcirantanaH / Reso // 13 // sAdhyaM pravaJcanaM nAma nyAyazAstradRzA yadi / asatyabhASaNaM tasya sAdhanaM bhavati dhruvam // 6 // Adau vizvAsamutpAdya tataH saMsthApya sauhRdam / ante pravaJcayantyeva sajjanAn zvajanAH khalu // 17 // AtmahInassa mantavyo vaJcakaH puruSAdhamaH / pazubhyo'pi gataM vItaM jIvanaM yo hi jIvati // 8 // 32 For Private Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ chadmanA vaJcayitvA yassujanaM garvamudhet / dhik taM tAladruvatprAMzuM hatasvAdaM bRhatphalam // 9 // mAtRSvaseyaH ko'pyanyo vaJcakasya pratIyate / samAje yo hi pAkhaNDI sanikAraM samucyate // 100 // pApaM hAkhaNDitaM yasya pAkhaNDI sa bhavetkila / anayA zabdavyutpattyA gUDhArtho'sya prakAzyate // 101 // jJAnaM yo'bhinayeda vAgbhissattvaiH paTAdibhiH / tattvazUnyassa durvRttaH pAkhaNDIti samucyate // 102 // jyautiSajJAnazUnyo'pi daivajJIbhUya saMsadi / pratiSThAM mahatI svIyaiH phalitairlabhate kvacit // 103 // pAkhaNDena kvacitpAjJo mAntrikastAviko'thavA / siddhadevakRpazcA'yaM jAyate mUDhasaMsadi // 104 // rahasyaM yAvadudbhidyAttAvatsarvAn pravaJcya saH / kauberIM zriyamAdAya prayAti zazazRGgatAm // 105 // asyA'bhinayasammUDhA lokAzcitrArpitA iva / vaze'sya nanu tiSThanti mohitAzca hataprabhAH // 106 // dharme'tha rAjanItau ca zikSAyAM nyAyasaMsadi / pAkhaNDinAM na kutrA'sti sAmrAjyamakutobhayam ? // 107 // asahiSNustato ralamanyadevA'sti bhUtale / aharnizaM jvalatyeva nistRNo yo nirindhanaH // 10 // pareSAM sadguNotkarSa soDhumevA'yamakSamaH / sAmaJjasyaM nijaM tyaktvA'sahiSNuH khalu jAyate // 109 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattvamUlaM bhaveddhairyaM dhairyamUlA sahiSNutA / vaJcitAH sattvadhairyAbhyAM bhavantyevA'sahiSNavaH // 110 // yathA samastarogANAmudaraM caiva kAraNam / tathaiva sarvapApAnAM mUlameSA'sahiSNutA // 111 // pAkhaNDI vaJcako dhUrtA'nRtabhASI ca nindakaH / svArthI vizvAsaghAtI cA'sahiSNureva jAyate // 112 // kvathitAmbhasi kAsAre yathA zaktA na jIvitum / bhekakacchapapAThInA haMsakAraNDavAdayaH 323o tathaivA'marSasaptArcirasandIpte hRdaye nRNAm / kva dayA mamatA prItiH kca dharmaH kva shmo'thvaa||114|| jIvannapi tatazcA'yaM mRtyukaSTaM pratikSaNam / Atmazaptassahatyeva hatabhAgyo vRthA nara: // 115 // sameSAmeva jIvAnAM sakRnmRtyuriti zrutaH / parAbhyudayasAmarSo nityamRtyurayampunaH uddo svArthAndho mohasaMgrasto nUnamatra na saMzayaH / / adUradarzI gADhaJca sakto jJAtiSu bandhuSu // 17 // ajJAnaM mUlamarayA'sti durvivekazca bhUtalam / yAbhyAM saMvardhya te kSiptaM so'yaM svArthAndhatAdrumaH // 118 // guNAnupekSya nirlajjo lokanindAM vidhUya ca / svalAbhaJca puraskRtya svArthI prANI pravartate // 119 // matvA brahmANDaviratAraM kUpa eva pratiSThitam / yathA sunena jIvanti krIDantaH kUpadardurAH // 120 // 34
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ svArthAndhAste tathA svIyAM hitasiddhimabAdhitAm / muktikalpAM manyamAnA jIvanti sasuravaM bhuvi // 21 // niHsvArthAn paritazcaite svArthAndhAH sahagAminaH / kRzAnuM parito yadvad dhUmabimbo virAjate // 122 // prativezaM tataH svIyaM samyaG nibhAlayejjanaH / samparIkSyaiva marma svaM svajaneSu prakAzayet // 123 // vikatyanaM namAmyante nUralaM navamaM bhuvi / prabrahmA'pyatizete yasya mAhAtmyamujjvalam // 124 // bhUtale karmazUrAstu dRSTA eva pade-pade / dAnazUrA dayAzUrA dharmazUrAstathaiva ca muravazUrAH parantvete jalpAkA bahubhASiNaH / ahaMyavo'tidhRSTAzva svarimanmugdhA vikatthanAH // 126 // paNDitA AtmavaktavyairvedavedAGgapAragAH / nayajJAzca kalAvanto mukhenaiva na karmaNA // 127 // mukhenaiva mahAprAjJA mukhenaiva parantapAH / RSayo munayazcA'pi mukhenaiva kavIzvarAH / / 128 // // 129 / kathA prakalpya nirmUlAmekamAtrAtmasAkSiNIm / prakhyApayanti mugdheSu svIyAM kIrtibRhatkathAm kimucyetA'dhikaM hanta sImAreravAvidhAyinIm / ekAM lajjAM parityajya trailokyajayinastvime // 130 // dRSTA pArthena kRSNaraya vapuSA vizvarUpatA / maukhikaM vizvarUpatvaM pazyedeSAM jagatpunaH // 131 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhizaptA ime mUDhA asantulitA bhUtale / jAyante ca niyante ca lokasaMsadupekSitAH // 132 // sRSTiranaM praNamyA'nte virUpaM jagadIzvaram / sAmprataM ranacarceyaM samAptimupanIyate zarU ripuvyomavayugmAkhye (2006) zrestebde dazame dine / eprilasaMjJake mAse'parAhaNe somavAsare " zarUjI kAlayApanakAmena mayA vAgarthasevinA / zimalAmumbaIyAtrA'vadhau kAvyamidaM kRtam // 135 // // itizrIgautamagotrasthabhabhayAkhyamizravaMzAvaMtasasya mahAbhAgavata- // zrImatpaNDitarAmAnandamizrapautrasya zrImadurgAprasAdAbhirAjImadhyamaputrasya prakANDapANDityollasitazrImadAdyAprasAdamizrabhrAtrIyasya triveNIkaverabhirAjarAjendrasya laghukAvyaM navaralasamarcAzatakaM samAptam tannetrastribhirIkSate na girizo no padmajanmA'STabhiH skando dvAdazabhirna vA na maghavA cakSuHsahasreNa ca / sambhUyA'pi jagattrayasya nayanaistaddhastu no vIkSate pratyAhRtya dRza: samAhitadhiyaH pazyanti yat paNDitAH // 36
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [svAda: / cintanadhArA ? ___ muniratnakIrtivijayaH ye kecid duHkhitA loke, sarve te svasukhecchayA / ye kecit sukhitA loke, sarve te'nyasukhecchayA // sAmAnyato dvAveva bhAvau-sukhaM ca duHkhaM ceti-asmin vizve pravartete / ma sukhaduHkhayoH sammizraNamidaM jagadasti / jIvanaM nAma sukhasya prApte1Hkhasya cocchedasya A. puruSArthaH / kintvadyAvadhi sukhaM tvicchAyAmeva vartate, na tvanubhavastasya saJjAtaH - etat satyam / yato'nubhava icchAmunmUlayati / paraM kasyA'pi sukhecchA nA'dyApi - nivRttA jAtA, pratyuta pratidinaM pratikSaNaM ca sA balavatyeva jAyate / anavaratatayA - sukhAkAGkSA pravartate prANimAtrasya citte / etenaiva pratIyate yat sukhaM tvIpsitatvena AND vartate citte nA'nubhUtiviSayatveneti / prathamaM tAvat sukhaM tu na prApteviSayastattvanubhavaviSaya eva / sukhaM hyanubhUyate, CARS na prAptuM zakyate kadA'pi / yatastadbhAvarUpaM na hi padArtharUpam / sukhasyA'dhiSThAnaM RAWA) prANinAM hRdayaM cittaM vA'sti, na tu padArthAH paristhitaya: saMyogA vA / kiJcit pa prApteranantaraM yadanubhUyate tat sukhamityasmAkamabhiprAyaH, kintu vastutastanna sukhamapi CS tvahaGkArasya santuSTireva kevalam / ahaGkAratuSTistu na dIrgha jIvati tiSThati vA kadA'pi / kSaNamavasthAya sA vilIyate / sukhaM tRpterudbhavati, ahaGkAratuSTestu bhramo * jAyate / vayaM satataM svakIyamahaGkArameva toSayAmaH poSayAmazca / etena ca (K) vAstavasukhasyA'nubhUtirdUramevA'vasthitA / ___ zloke'smin sukhaduHkhayorubhayorapi mUlaM darzitamasti / atra prathamaM duHkhaM X vinirdiSTamasti / avagate sati duHkhasya mUlaM sukhAnubhUterupAyaH saralatayaivA'vagantuM CINS zakyate / yAvanna jJAyate duHkhasya mUlaM, sukhasya zuddhiniSphalaiva jAyate / / svArthavRttirduHkhasya jananyasti / svaM vihAyA'nyasya kasyA'pi - sukhaduHkhAdrikaM naiva cintanIyaM nAma svArthavRttiH / svasyaiva sukhasya gAnaM svasyaiva (A) duHkhasya rodanamiti / 'ahaM-mame'tyeva tasya jIvanamantraH sampadyate-mamaiva prAdhAnyaM sarvatra syAt / yadapyahamiccheyam-vicArayeyam-kuryAM vA tenaiva sukhaM, nA'nyathA, - yanmameSTaM tadeveSTatvena sarvairapi svIkaraNIyamiti / evameva satataM vicArayan jano'nyad CNO yatkimapi prApnuyAnAma kintu na kadA'pi sa zAntiM tRptiM vAstavaM sukhaM ca CAND 37
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAV) prApnoti / tathA vicArayan kurvan saMzca so'haGkAratuSTimeva prApnoti yAM ca sukhaM matvA ) satataM poSayatyapi / antato gatvA ca pazcAttApaH santApo vaiva tadarthamavaziSyate / __ api kazcicchAyAM grahItumutsahate khalu ? utsuko'pi ko'pi kiM tatra saphalo bhavati kila? svArthavRttyA sukhasya lipsA tu chAyAgrahaNavRttitulyA'sti / NO mUlapadArthaM vihAya tacchAyAgrahaNe utsuka AjIvanaM vaJcyate / sukhasyA'bhilASastadarthaM ca prayatno'pi svIkaraNIya eva / kintu sukhaM yadA svasukhatvena sImitaM bhavati tadA'bhilASa evA''graho jAyate, yazca duHkhasya mUlamasti / sukhAbhilASo hi yadA svArthavRttyA kardamito bhavati tadA sa santApe paryavasyati / svasukhasya zuddhireSaNA vA chAyAgrahaNavRttirasti / yA vAstavasukhAt sadA dUrameva nayati / ata evoktam'ye kecid duHkhitA loke sarve te svasukhecchayA' iti / asmin zloke prANinAM sahajavRttiM prati nirdezaH kRto'sti / duHkhamUlA yA vRttirasti saiva parivartitA sukhamUlA jAyate / vRtteH parivartanaM vinA pravRttau parivartanaM na sambhavati, tadvinA ca pariNAmo'pi naiva parivartate / 'svA-'nya'itizabdAbhyAmetadeva saMsUcitamasti / svasukhacintanarUpA yA vRttirasti saiva yadi parasukhacintanarUpA syAt tadA vAstavasya sukhasya tu sahajamevA'nubhava: syAt / yatra caivaM vAstava-sukhasyA'nubhavaH sampravartate tatra svArthakaluSitasya mithyAsukhasyA''kAGkSAlezo'pi tattRSNA vA'pi na samudgacchati samucchalati vA / yazca svasukhameva cintayati sa kadA'pi parasukhaM soDhuM na prabhavati / tasya citte sarvadeAgniH prajvalitoM bhavati / ISryaiva ca duHkhaM kila ? / yazca parasya sukhaM cintayati tasya sarvo'pi vyavahAra audArya-vivekAdiguNamaNDita eva bhavati / parAMzca samAhitAn sukhitAn prasannAMzca dRSTvA sa Anandamanubhavati / tadeva ca sukhaM nAma / so'nyasmai dattvaiva sukhamanubhavati, na kasyacid gRhItvA / etAdRzo jano na kadApi duHkhI bhavati / A kuTumbAt samagravizvasya zAntermUlamantro'sti- parasukhasya cintA paramArtho vA / yadi nAma sarve'pi parasparaM sukhaM hitamAnukUlyaM vA cintayeyustadA sukhaM tu chAyAvat sadA'pyanusaredeva / ata evoktaM ca - "ye kecit sukhitA loke sarve te'nyasukhecchayA / " yadyapi svasukhaM gauNIkRtyA'pi parasukhasya cintanaM tu duSkaramastyeva, na kintvasambhavam / manuSyatvasya parIkSA hi duSkarasya siddhAveva kiM nAsti ? / 38
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ patrama - munidharmakIrtivijayaH namo namaH zrIgurunemisUraye // AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / tava kuzalaM kAmaye / sarve'pi janA matkoTakaM jAnanti pazyanti cA'pi, kintu tasya ceSTAstathA tatpazcAdvartamAnA manovRttIna ke'pyavagacchanti / na vA tA dRSTvA manasi bodhalezo'pi prAdurbhavati / yadi cittaM svasthaM jAgRtaM ca syAttadA'smin jagati kSudrajantuSvapi pravartamAnA ceSTA'smAkaM bodhaM jAgarayituM samarthA'sti / kintu hanta ! vayaM sarve'pi saMvedanabadhirAH / ata eva pratidinaM pratikSaNaM ca caitanyodbodhikA 12 ghaTanA ghaTante, tathA'pyantastale na kimapi saMvedanaM jAyate / saMvedanazUnyo manuSyo manuSya eva na kathyate, yataH saMvedanazIlatA jIvanasya hArdai daivadatto'mUlya upahArazcA'sti / anyeSAM duHkhaM pIDAM ca dRSTvA citte karuNA notpadyate cenmanuSyasyetaraprANinazca madhye ko bheda: ? ato na kadA'pi saMvedanazUnyatayA bhavitavyam / asyAH saMvedanAyA vRddhyarthaM nirantaraM pazu-pakSi-vanaspatyAdiprakRteH pratyekamaGgAni sUkSmaM saMvIkSaNIyAni / mayaikaM dRzyaM dRSTam / yadyapi tattAvad mahattvopetaM nA''sIt, tathA'pi vicAraprerakaM tu nUnamAsIdeva / eko bAlako matkoTakaM svahastena vAraM vAraM dUrIkaroti sma, tathA'pi sa matkoTakastAmeva dizaM muhurmuhuH pratyAgacchati sma / prAyaH paJcadazavAramevaM kRtam / kadAcittu sa dUraM patitaH, kadAcidutpatitaH, evaM ca tasya pAdo bhagnaH, tathA'pi sa tAmeva dizaM punaH punaH pratyAgacchati sma / etaddezyaM dRSTvA'smAkaM manodazA smRtimAgatA / asmAbhiranekaza unmArgaH prAptaH / sadupadezadAnena sadgurubhiH sanmArge sthApitA vayam / tathA'pi vayaM punaH punarunmArge eva gacchema / 39
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vayaM sarve'pi viSayasukheSu nitarAmAsaktAH smaH / etadviSayasukhalAlasAvazAt / kSudrajantutvaM prAptam, evaM bahuzo durgatiM prApnuvanto vayaM sarve'pi / tatrA'tIva duHkhamavamAnanaM ca soDhamasmAbhiH / yathA'zikSitAzvo janamunmArga nayati pAtayati ca, tathaivete viSayA AtmAnamunmArga nayanti durgatau ca pAtayanti, akaraNIyaM kArayanti karaNIyaM ca tyAjayanti, sadbuddhi sadAcaraNaM sannItiM ca nAzayanti, anyAyaM durAcAraM ca kArayanti, klezamutpAdayitvA zAnti samAdhi ca ghAtayanti, tathA'pi tadviSayasukhamavAptumandhIbhUya vayamaTAmaH / ramaNIyaM rUpaM, manoharaM gandhaM zabdaM ca, komalaM sparza madhuraM rasaM corarIkartuM kiM kiM na kRtam / viSayasukhasya nidAnarUpaM dhanaM labdhuM kiyanti kaSTAni soDhAni, hastagataM sukhaM vihAya nUtanaM duHkhaM prAptam, nItirdayA maryAdA cA'pyapAkRtA, mantratantrAdiprayogAH kRtAH, tathA snehijanaissaha saMgharSaH klezazca kRtaH / bho ! vada, dhanaprAptyarthaM kiM kiM na kRtam / kathitaM cautkhAtaM nidhizaGkayA kSititalaM dhmAtA girerdhAtavo nistIrNaH saritAMpatipatayo yatnena santoSitAH / mantrArAdhanatatpareNa manasA nItAH zmazAne kSapAH prAptaH kANavarATako'pi na mayA tRSNe'dhunA muJca mAm || bhrAtar ! etadviSayasukhaM tu kSaNikamasti / yadyAjIvanametadviSayasukhamanubhUyeta tathA'pi tRptirnA'nubhUyate / yathA nayanayorudghATitayoH satoH svapne'nubhUtasya sukhasyopalabdhirna bhavati tathaiva viSayasukhe'nubhUte sati na kadA'pi tasya sukhasyA'nubhavo bhavati / svapne dRSTo ghRtapUro na kSudhAM zamayati, na ca marIcikAjalena kadA'pi tRSNopazAmyati tathaiva viSayasukhasyopabhogena citte na kadA'pi tRptirnubhuuyte| viSayasukhaM tu kiMpAkaphalamiva jJeyam / yathA bAhyadarzanena kiMpAkaphalaM sundaraM bhAsate, AsvAdane'pi madhuramasti, kintu tatphalopabhoktA tatkSaNameva mRtyumavApnoti tathaiva viSayasukhasyopabhogakAle citte Anando'nubhUyate kintu tatphalarUpeNa durgatireva prApyate / adhyAtmakalpadrume uktaM ca ApAtaramye pariNAmaduHkhe sukhe kathaM vaiSayike rato'si / jaDo'pi kAryaM racayan hitArthI karoti vidvan ! yadudarkatarkam // bandho ! atraitadeva cintanIyamasti yad matkoTakasya mano nAsti, tato'tra 40
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhamasti, anyatra gamane sukhamastIti sa na jAnAti / asmAkaM samIpe mano'sti bodhazcA'pyasti / yadi bodho na syAttadA kimapi kriyamANaM kSamyaM syAt, kintu satyapi bodhe sukhamArgamArAdhanAM ca vihAya duHkhamArge virAdhanAyA mUlarUpe viSaye caivA''saktiH kriyate tattu nitarAmakSamyaM bhavati / zAzvataM sukhaM kathaM kena ca prApyate tatsarvaM vayaM jAnIma eva / kadAcidunmArgaH prApyate tadA preraNAM dattvA sanmArge sthApayanto hitacintakA guravazcA'pi santi, tathA'pi viSayeSvAsaktiM vidhAya vayaM sarve'pi tasyAM dizyeva dhAvAmaH / tadA'smAkaM tasya ca madhye ko bhedaH ? iti prazno'pyudbhavati / tadA vayaM matkoTakAdapi nimnAH sma iti bhaaste!| bandho ! paramapuNyodayenaitanmAnuSatvaM prAptam / pUrvabhaveSu kliSTAni karmANi kSapayitumugratapa AcaritaM bhavettathA bahI dharmArAdhanA kRtA syAt tadyaivaitanmAnuSyaM labdham / durlabhametanmanujabhavamavApyA'pi yo mRgatRSNAsameSu kSaNikeSu viSayasukheSu nirantaraM ramate sa mUrkha ityupalakSyate / manuSyabhavastu cintAmaNiratnasamo varNitaH / kintvatrA'ntarametadasti yat, patitaM tadratnaM kadAcit punarapi prApyate, kintvetanmAnuSatvasyA'vAptistvatiduSkarA'sti / sindUraprakare gaditamapAre saMsAre kathamapi samAsAdya nRbhavaM na dharmaM yaH kuryAd viSayasukhatRSNAtaralitaH / buDan pArAvAre pravaramapahAya pravahaNaM sa mukhyo mUrkhANAmupalamupalabdhuM prayatate / / tatrA'pyanyeSAM pIDane tADane ca tathA teSAmazubhacintane'pi pApaM manyate, tAdRzamAryadharmamavApyA'pi vayaM viSaye lampaTAH syAma tadA kiM bhavet ? bho ! (7 viSayasukhaM tvanAdikAlAd bahuzo'nubhUtaM tathA'pi tRptirna jAtA / matkoTakasyaiSA sthitirasmAn bodhayati - bhrAtaH ! viSayAsaktiM vihAya dharmamArAdhaya / tatraiva sukhamasti, 13 atra tu duHkhamevA'sti / ata etadviSayasukhaM vihAya zAzvatasukhaprAptyarthaM dharmamArAdhayetyAzAse / 41
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ munikalyANakIrtivijayaH (marAThImUlam)-pAca putaLe zaharAtale pAca putale ekA cauthAryAvara jamale TipaM gALU lAgale. zivAjI mahArAja mhaNAle zevaTI mI jhAlo phakta marAThyAMcA. mahAtmA phule mhaNAle mI tara phakta mALyAMcA. aMbeDakara mhaNAle mI jhAlo nava bauddhAMcA. TiLaka mhaNAle mI tara phakta cittapAvana brAhmaNAMcA. ApalyA gaLyAtalA gahivara gAMdhInI kasAbasA AvaralA ANi te mhaNAle... tarI tumhI bhAgyavAna eka eka jAta jamAta tumacyA mAge ubhI rAhilI, mAjhyA mAge rAhilyA phakta sarakArI kaceryAtalyA bhiMtI !! - kusumAgrajaH (gUrjarAnuvAdaH) pAMca pUtaLAM zaheranAM pAMca pUtaLAM eka cokamAM bhegAM maLyAM AMsu sArI rahyAM. zivAjI mahArAje kaDaM chekTe huM phakta marAThAono thaI rahyo. mahAtmA phule bolyA huM to mAtra mALIono. AMbeDakara bolyA huM thayo navabauddhono. TiLaka bolyA huM to phakta cittapAvana brAhANono. mAMDa mAMDa gaLAnA DUmAne dabAvatA gAMdhIjIe kahyu, toya tame nasIbadAra eka eka jAta-jamAta tamArI pAchaLa UbhI to rahI, mArI pAchaLa rahI mAtra sarakArI kacerIonI bhIto !! dIpaka dozI / yogeza kAmadAra 42
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( saMskRtAnuvAdaH) paJca pratimAH nagarasya paJca pratimAH ekasmin catuSke militavatyaH azrUNi muJcatyaH zivAjImahArAjena kathitamahaM mAnyaH kevalaM mahArASTrIyANAm, 'phule' mahAtmanA kathitam ahaM tu kevalaM mAlinAm !! AmbeDakareNa gaditaM navabauddhaireva svIkRto'ham, tilakenA'pi gaditaM cittapAvana brAhmaNeSveva prathito'ham !! tadA, avaruddhaM kaNThaM kathamapi zamayan gAndhImahAtmA kathitavAn..... bhAgyavanto bhavantastathA'pi ekayA'pi jAtyA jJAtyA yA bhavatAM pRSThatastu asthAyi mama pRSThatastu sthitavatyaH kevalaM sarvakArIyakAryAlayAnAM bhittayaH ( AdhAra : gUrjarapatrikA navanItasamarpaNam oNkTobara - 2006) 43
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIyajIvanamUlyajJAnAya pracArAyaca saMskRtasya sAmpratikI AvazyakatA Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang TION ___ DaoN. dharmendrajainaH saMskRtavAGmaye bhAratIyasaMskRtessarvasvaM nihitam / saMskRteranekapakSA bhavanti kintvatra sadAcAranaitikatAhiMsAdijIvanamUlyAnAM mImAMsA kriyate / saMskRtasAhitye nihitajIvanamUlyAnAmeva mahattvena jagati bhAratasya pratiSThA'dyA'pi tAdRzyeva yAdRzI prAcInasamaye AsIt / devavANIgrantheSUpalabdhavaiziSTyenaiva bhAratena gauravaM samprAptam / vedAdiprAcInatamasaMskRtAgamairAryAvarto'yaM kRtsnavizvasmin prasiddhi labdhavAn / AdisaMskRtakAvyasyodbhUtirapi karuNAhiMsAdibhAvanayA jAtA / mA niSAda pratiSThAstvamagamaH zAzvatIH samAH / yat krauJcamithunAdekamavadhIH kAmamohitam / / (vAlmIkirAmAyaNaM-bAlakANDa-2/15) niSAdena hanyamAnaM kAmamohitakrauJcamithunaM dRSTvA vAlmIkimaharSerhadi karuNodgatA / tad dRzyamAlokya RSiH kathayati yad-'bho niSAda ! krauJcapakSiyugaM 1 tvaM no jahi / cenmArayiSyasi tarhi yuga-yugaparyantaM pratiSThAM na lapsyase' / idaM tUdAharaNamAtraM parantu vAlmIkirAmAyaNasya paThanAnantaraM jJAyate yadasmin kAvye pade8 pade jIvanamUlyAnyupalabhyante / teSu katicit prasaGgA nimnAH santi / kalikAla upakArasmaraNaM na kurvanti mAnavAH kintu kRtaghnA bhavanti / etatsamaye kRtajJatAjJApanAya rAmasya kRtajJatA prAsaGgikI vartate / yathA vAlmIkimaharSayo nigadanti rAmaviSaye kathaJcidupakAreNa kRtenaikena tuSyati / na smaratyapakArANAM zatamapyAtmavattayA / / (vAlmIkirAmAyaNaM kANDa-2, sarga-1, zloka-11) zloke'smin suspaSTaM bhavati yat rAmaH sAkSAt kRtajJatAyA muurtividyte| kevalamekenaiva kRtenopakAreNa saMtuSyati / zatamapyapakArANAM na smarati / idAnIM * sarvatra gRhe-gRhe kalahadveSAdiyuktaM vAtAvaraNaM dRzyate / ced vAlmIkirAmAyaNasya * ** bhrAtRpremA'vairabhAvaM cA'nusriyate tarhi svargatulyavAtAvaraNaM bhavituM zakyate / * Zhang Zhang Zi Mi Mi Jiang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang For Private & 88 nal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0. # . Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi A HRIEEEEEEE HERE: bhrAtRlakSmaNagAtre zaktipAte sati rAmo hRdayodgAraM prakaTayan brUte deze deze kalatrANi deze deze ca bAndhavAH / taM tu dezaM na pazyAmi yatra bhrAtA sahodaraH / / / __ (vAlmIkirAmAyaNaM kANDa-6, sarga-101, zloka-14) 1 'pratyekaM deze striya AptuM sambhavanti, bandhujanA api sulabhAH parantu ko'pyetAdRzo dezo na vidyate yatra lakSmaNasadRzaH bhrAtA prApyate' / bhrAtRpremNaH zreSThamudAharaNamidam / avairaviSaye tu rAmasyaudAryaM kalpanAtItam / rAvaNavadhaprasaGge rAmo vibhISaNAya kathayati maraNAntAni vairANi nivRttaM naH prayojanam / kriyatAmasya saMskAro mamA'pyeSa yathA tava / / (vAlmIkirAmAyaNaM kANDa-6, sarga-101, zloka-25) _ 'bho vibhISaNa ! vairasyA'stitvaM tu zatrumaraNaparyantameva / rAvaNasya mRtyunA sahaivA'smAkaM riputA divaGgatA / tasya dAhasaMskAraH kriyatAm / yathA'yaM tava bhrAtA tathA mamA'pi bhrAtaiva / ' evaM prakAreNa rAmAyaNe pitrAjJApAlanaM, kartavyaparAyaNatA, pragADhasnehayuktadAmpatyajIvanaM, nyAyapriyazAsanamitiprabhRtInyanekAni jIvanamUlyAni samupalabdhAni bhavanti / __ grantho'paro mahAbhArataM paJcamavedeti nAmnA khyAto'sti / grantho'yaM bhAratIyasabhyatAyA bhavyasvarUpam / paJcamavede'smin kauravapANDavAnAM na kevalamitihAsa: parantu hindudharmaNo vistRtacitraNamapi prastutam / anenaiva kAraNenetihAsagrantho bhUtvA'pi dharmAgamo manyate / mahAbhAratasya paThana pAThanaM zravaNaM mananaM ca sarvadRSTyA'smAkaM kRte hitAvaham / bhAratIyasAhityasya sarvotkRSTagrantho bhagavadgItA'pyasyaiva mahAbhAratasyAM'zastathA viSNusahasranAma, anugItA, bhISmastavarAjaH, gajendramokSazcA'pi bhaktigranthAH / ete paJcagranthAH "paJcaratnamiti" zabdena vyavahriyante / [saMskRtasAhitya kA itihAsa, A.baladeva upAdhyAya, pR. 57] vastuto bhAratIyAdhyAtmikajJAnasya vizvakozo mahAbhAratam / itthaM raghuvaMzaH, harSacaritaM, meghadUtamitiprabhRtIni vividhAni surabhASAkAvyAni santi yeSu jIvanamUlyAni vihitAni / teSAM jIvanamUlyAnAmadhunA'vazyameva prayoga: karaNIyaH / Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi Qi vedeos Nuo Nuo Zhang Qi Qi Qi Qi Qi Qi 45
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ SERIES MARA BETTERS Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi Hao Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang nATakeSvapi bahUni bhAratIyajIvanamUlyAni labhyante / tatra prasiddhaM * nATakamabhijJAnazAkuntalam / nATake'smin vividhaprakaraNAni bhAratIyajIvanamUlyAni sUcayanti / yathA kaH paurave vasumatI zAsati zAsitari duvinItAnAm / . ayamAcaratyavinayaM mugdhAsu tapasvikanyAsu // (abhijJAnazAkuntalam 1/29) tapovane yadA zakuntalA bhramarabAdhAM anubhUya sAhAyyArthaM sakhijanamanunayati tadA rAjA duSyantaH kathayati-'ko duSTa etAstapasvikanyAH pIDayati kaSTaM vA dadAti ?' bhramavazaGgataduSyanto duSTAnprati svaM kaThorAnuzAsakaM matvA kathayati - 'duSTAnAM daNDadAtari sati, puruvaMze utpanne duSyante pRthvI rakSati sati ko'sau duSTaH * saralAsu tapasvikanyAsvauddhatyamAcarati ? evaM prajAH prati sahAnubhUtiM vAtsalyaM vA prakaTayati / asmAt zAsakena prajAvatsalatvena bhavitavyamiti prakaTanaM bhavati / eko'nyaH prasaGgaH zAkuntale pAtuM na prathamaM vyavasyati jalaM yuSmAsvapIteSu yA nA''datte priyamaNDanA'pi bhavatAM snehena yA pallavam / Adye vaH kusumaprasUtisamaye yasyA bhavatyutsavaH seyaM yAti zakuntalA patigRhaM sarvairanujJAyatAm / / (abhijJAnazAkuntalam 4/9) zloke'smin zakuntalAyAH prakRtiprema nirdiSTam / paryAvaraNasaMrakSaNAya prakRtipremA'nivAryametad dyotayati padyamidam / jagati dRzyate yA prakRtiH sA na kevalaM zrIvRddhyarthaM na bhUSaNAya na ca hananAya / mAnavena vanaspatInAM hiMsA'pi na karaNIyA / prakRtisantulanasaMcAlanAya prakRtipremNaH saMrakSaNaM saMvardhanaM cA''vazyakamityasmAcchlokAdityapi sUcanaM bhavati / yadi manuSyaH pazupakSiNaH prakRtiM ca prati sahRdayo bhavati tarhi sA'pi mAnavAnpratyAmIyatAM prakaTayati / etadbhAvasya bodhakAmaparAmekAM gAthAM priyaMvadA uvAca - uggaliadabbhakavalA miA pariccattaNaccaNA morA / osariapaNDupattA muante assU via ladAo // Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang For Private 8 Eersonal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhang Qi Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi Qi Qi Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang (udgalitadarbhakavalA mRgyaH parityaktanartanA mayUrAH / apasRtapANDupatrA muJcantyazrUNIva latAH / / ) (abhi. zA. 4/12) yadA zakuntalA patigRhaM gacchati tadA priyaMvadA zakuntalAmAlakSya gadati yat-'tava gamanakAle ime AzramasthA mRgA mayUrA latAzca virahAkulAH santi / ete sarve svasvabhAvaM parityajanti / sampUrNatapovanamidaM vigalitamano dRzyate' / prakRtimAnavayozca premaviSayakamutkRSTodAharaNamidam / saMprati prAyazo gehe gehe zvazrUvadhUmadhye kalahasya vighaTanasya ca vAtAvaraNaM vidyate / zAkuntalasya zlokamekamanusaryate yadi, tadA samIcInaM vAtAvaraNaM bhaviSyati, zAntimAptuM ca zakyate / tadyathA zuzrUSasva gurUnkuru priyasakhIvRttiM sapatnIjane, bharturviprakRtA'pi roSaNatayA mA sma pratIpaM gamaH // bhUyiSThaM bhava dakSiNA parijane bhAgyeSvanutsekinI, yAntyevaM gRhiNIpadaM yuvatayo vAmAH kulasyA''dhayaH / / ___ (abhi. zA. 4/18) patigRhagamanasamaye kAzyapamaharSiH zakuntalAmupadizati yat - 'bho zakuntale ! patigehaM gatvA parivAre gurujanAnAM sevAzuzrUSAM kuryAH / sapatnIjanaM prati sakhivat vyavahareH / patyA tirohite satyapi pativiruddhaM no AcareH / sevakAdisamUhe'tyadhikamudArAzayA bhava / nijasaubhAgyeSvabhimAnavirahitA bhava / evaM vidhinA''carantyo yuvatayo gRhalakSmIsthAnaM prApnuvanti / etatpratikUlavatinyo yuvatayaH pitRzvasuravaMzasya manastApakAriNyo bhavanti' / ___etasmin padye kaNvamaharSiNA zakuntalAmAdhyamena navavUdhanAM kRte sukhamayajIvanayApanAya manohara upadezo dattaH / sAmpratakAle yadi kaNvamaharSerupadezamenaM yuvatayo'nusareyustahi pratigehaM svargAvataraNaM sambhavati / etaddezanAyAH pAlanAt sarvatra * zAntisAmrAjyasthApanA bhaviSyati / zAkuntale etAdRzAni vipulAni prakaraNAni * santi / idAnIntanakAle tAni sarvANyAcaraNIyAni / saMskRtanATakajagati mRcchakaTikamapi nATakaM suprasiddham / asminnATake yA dhArmikamAnyatA vartante tAsAM mAnavajIvane AvazyakatA'sti / yajJAdInAmabhAve mAnavajIvanaM pApamayaM vartate / cArudatta IdRzIbhAvanAmAdAya svamanasi svayameva Mi Zhang Qi Qi Qi Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi Qi Qi Zhang Zhang 47
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Qi Qi Qi * vicArayati, tadyathA makhazataparipUtaM gotramudbhAsitaM me, sadasi nibiDacaityabrahmaghoSaiH purastAt / . mama maraNadazAyAM vartamAnasya pApaistadasadRzamanuSyairyuSyate ghoSaNAyAm / / (mRcchakaTikam - 10/12) devIdevatAnAM pUjA'pi gRhasthasyA''vazyakaM karma / balikarmaNA devIdevatAH saMtuSyanti / etAdRzI dezanA nimnazlokato nirgacchati / cArudatto mitrAya kathayati - gRhasthasya nityo'yaM vidhiH / tapasA manasA vAgbhiH, pUjitA balikarmabhiH / tuSyanti zaminAM nityaM, devatAH kiM vicAritaiH ? / / (mRcchakaTikam 1/16) evaMvidhinA gIrvANavADmaye bahUSu nATakeSu bhAratIyajIvanamUlyAni prApyante / teSAM surabhASAM vinA''tmasAtkaraNamazakyam / na kevalaM kAvyanATakeSveva jIvanamUlyAni varNitAni parantu pANinIyavyAkaraNe'pi sUtramAdhyamaistAnyullikhitAni / yathA - tadasya brahmacaryam (aSTAdhyAyI-5/1/94), varNAd brahmacAriNi (aSTA. 5/ 2/134) - sUtrayoranayoH zikSAyA mUlAdhAro brahmacaryamiti dhvanyartho labhyate / vidyAyonisambandhenyo vutra (aSTA. 4/3/77) anena sUtreNa guruziSyANAM vidyAviSaye * susambandho bhavatIti siddhyati / ___"chatrAdibhyo NaH" (aSTA. 4/4/62) sUtre'smin chAtrazabdasya kalpaneyaM madhurA vartate yat chAtra AcAryajIvanopari chatravat vyApnoti / chatraM zIlaM asyeti chAtraH / "bhavyageyapravacanIyopasthAnIyajanyAplAvyApAtyA vA" - (aSTA. 3/4/ 68) atra upasthAnIyazabdena chAtrasya kartavyaM kimiti dyotyate / arthAt prathama tAvat ziSyo guroH samIpe Agatya taM seveta, tadanu cA'dhyayanaM kuryAt / gururapi svavineyaM savidhe AnIya zikSayediti / pANininA zikSakANAm - AcAryaH, pravaktA, zrotriyo'dhyApakazceti catvAraH prakArA nirdiSTAH / teSvAcAryaH zreSTho'sti / poTAyuvatistokakatipayagRSTidhenuvazAvehadbaSkayaNIpravaktRzrotriyAdhyApakadhUtairjAtiH (aSTA. 2/1/68) - ae 100.00 Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang 48
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang uparyuktarItyA saMskRtavAGmaye sarvavidhazAstreSu bhAratIyajIvanamUlyAni # vaNitAni / teSAM jJAnamAtmasAtkaraNaM ca devabhASAjJAnenaiva zakyam / atra varNitAni mUlyAni tu nidarzanamAtrANi / saMskRtagrantheSu samupadiSTaM jJAnavaibhavaM mAnavasaMskRterhArdam / mAnavasabhyatAsaMskRtyoH sarveSAmAdhArabhUtatathyAnAM khanirdevavANInibaddhagranthAvaliH / ata eteSAM jJAnAya pracArAya ca sAmpratakAle saMskRtasya mahatI AvazyakatA / jarmanadeze vaijJAnikairapi kampyUTarakRte saMskRtabhASA sarvazreSThA kathitA / evamanyadezeSvapi saMskRtabhASAmahattvaM vicakSaNaiH sutarAM svIkRtamasti / devavANyAH pracAreNa na kevalaM bhArate kintu sampUrNaloke bhavitavyam / tatra prathamaM tu bhAratadezasya nagare-nagare grAme-grAme saMskRtavizvavidyAlayAnAM vidyAlayAnAM vA sthApanA bhavatu, tadanantaramanyeSu dezeSu saMsAre vA surabhASAsaMskRtapracArakendrANAM sthApanA kalpanIyA / jayatu surabhASA... jayatu bhAratam.... // vyAkhyAtA-prAkRtavibhAgaH, bhASAbhavanam gujarAtavizvavidyAlayaH, karNAvatI 9 Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang sandarbhagranthAH 1. vAlmIkirAmAyaNam 2. saMskRtasAhityasyetihasaH, le. AcArya baladeva upAdhyAyaH 3. abhijJAnazAkuntalam 4. mRcchakaTikam aSTAdhyAyI (pANinIyavyAkaraNam) Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang Zhang NA 49
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA 'nATyanIrAjAm (abhinavaikAGkasaGkalanam) . samIkSaka: DaoN. rUpanArAyaNapANDeya: TAND granthakAra: AcArya bAbUrAma avasthI / prakAzikA zrImatI UrmilA avasthI, vAjapeyI kAlonI, lakhImapura, khIrI, 262701 prathamaM saMskaraNam - 1998 I., pR.saM. 20+160, mUlyam - 50/ vartamAnakAle surabhAratIsaparyAyAM loke sukhena tatsaMvardhanAya yairvidvadbhiH sAhityaM praNItam, teSu zrIbAbUrAma-avasthimahAbhAgo'gre virAjate / yadyapi devavANIvADmaye rUpakANAM saGkhyA parimitA na vidyate, tathApi tatra janAnAM prItiH sAmprataM na dRzyate / ata evA''dhunikajanAnAmArAdhanAyai avasthimahodayena 'nATyanIrAjanam' prAkAzyamanIyata / granthe'smin aSTAdaza rUpakANi vilasanti-Izvara: kurute hitam, vIrAGganA 3 sundarI, nArIdaurbalyam, abaloddhAraH, pAThazAlAnirIkSaNam, varAnveSaNam, vairIbhavati AM sauhRdam, yautakamanarthakaram, mantradAnam, jyotirdarzanam, dhUrta dhUrtatayA jayet, 4 tilakotsavaH, anuSThAnam, bhaktavatsalo gopAlaH, karmaphalam, siddhicamatkAraH, ENS rAjarSirjanakaH, anAsaktiviziSyate / 'IzvaraH kurute hitam' iti rUpakaM lokakathAmanusarati / 'vIrAGganAsundarI' ityatra sundaryA vIratA varNyate / 'nArIdaurbalye' santAnasya kRte nAryA udvignatA vyajyate samAdhAnena sAkam / 'abaloddhAre' yena kena vyAjena duSTenA'pahatAnAM X nArINAM samuddhAropAyo nirdizyate / 'pAThazAlAnirIkSaNam' saMskRtapAThazAlAnAM vyavasthAM nirdizati / 'varAnveSaNam' yautakasamasyAM samAdadhAti / 'vairIbhavati sauhRdam' praNayapariNayasya durgati sasamAdhAnaM prastauti / 'yautakamanarthakaram' yautakalobhasya duSpariNAmAn sopAyaM kathayati / 'mantradAne' abalArakSaNena nirdayasiMhasya pApamuktirabhidhIyate / 'jyotirdarzane' saMskRtazikSAyA guNA AviXSkriyante / 'dhUrta dhUrtatayA jayet' iti rUpakaM dhUrtavijayopAyamupadizati / 'tilakotsave'
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ON dhanasya lobhAjjAtA vipattaya ucyante / 'anuSThAne' devopAsanAyAM caritasya bhAvasya mantroccAraNasya ca zuddhatA pratipAdyate / 'bhaktavatsalo gopAlaH' iti rUpake bhagavataH zrIkRSNasya bhaktavatsalatA camatkAreNa sArdhaM prastUyate / 'karmaphale' siddhayo varNyante / 'rAjarSirjanakaH' ityatra janakasya nirmohatvaM yogyaziSyatvaM cocyate / 'anAsaktirviziSyate' iti rUpake'nAsaktatvAt zrIkRSNasya brahmacAritvaM maharSerdurvAsasazca tRNapatrabhoktRtvaM prastUyete / granthAt prAg granthakRto bhUmikA, tatpatnyAH prakAzakIyam (hindIbhASayA), tasya prazastayazca zobhante / pratyekapRSThe granthakArasya XnAmA'pi rAjate / granthakAreNa nATyanIrAjanasya praNayanaM yaduddizya vihitaM tatra sarvathA sAphalyaM dRzyate / granthe'smin saGkalitAni sarvANi rUpakANi svalpakAlena saralatayA'bhinetuM Y sAmAjikAn ca prasAdayitumarhanti / prAcInanATakeSu yathA prAkRtajanA svamAtRbhASayA / vadanti, tathaivA'trA'pi kecidasaMskRtajJA AGglabhASayA svabhASayA'zuddhasaMskRtena vaa| tad yathA"prakAza:- o mammI DU yU nAT no iMgaliz aiTlIsTa ? (mAtaH ! kiM tvaM . kiJcanamAtramapi aMgrejI na jAnAsi ?) pramIlA - nA'vagacchAmi / satyaM kathayAmi / iTsa sTaiMja (atyAzcaryamidam) / mammI ! den plIja iMgeja e TyUTara ) phAra mii| (mAtaH ! tarhi kRpayA mama kRte gRhazikSakamekaM niyojy|) AI kain nAT Du vela vidAuTa e TyUTara / (ahaM gRhazikSakaM vinA suSTha sampAdayituM na zaknomi / )" (nATyanIrAjanam, pR. 78-80) vartamAnakAle saMskRtarUpakANAM draSTAro'dhyetAro vA prAyazaH saMskRtajJA eva M bhavanti / ataH sAmprataM saMskRtarUpakeSu sarvaiH saMskRtabhASAyA eva prayogo and yuktataro'sti / tatra bhASAyAH sAralyam, samAsAnAM svalpaprayogaH, vakturvivakSAmadhikRtya ca padAnAM sandhirahitatvaM kartuM zakyate / granthe'smin samAjasya, rASTrasya, saMskRtajagatazcA'pi samasyAM samAzritya X praNItAnyetAni rUpakANi nitarAM ramyANi mArmikANi saMskRtabhASAyAzca pracAre prasAre saMvardhane cA'tIvopayogIni santi / AdhunikabhAratIyasamAjasya vinAzinI samasyA yautakaprathA vidyate / tAmadhikRtya racitaM rUpakatrayaM (varAnveSaNam, Xyautakamanarthakaram, tilakotsavazca) yathArthaM prastUyA'pi samasyAyAH samAdhAnAya prakAzaH -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXXXXXXXXXXXXXXXXX mArga dizati / tad yathA 'varAnveSaNe' varadAsampAdako yautakaM vinA devatAdInasya putryAH pANiM gRhNAti / saMskRtapAThazAlAnAM duHsthitiM tatra chAtrANAM saMkhyA, teSAM cA'dhyayane ruci ko na jAnAti ? 'pAThazAlA-nirIkSaNam' iti rUpakaM pAThazAlAnAM suvyavasthAyai preraNAmekAM prabodhayati / tatra nirIkSakaH satyaM vakti - 'prAcAryamahodaya ! bhavAn samAjanirmANasya dAyitvaM vahati tathApi pAThazAlAyA iyaM durdazA ? idaM mahadanucitam / adyaprabhRti pAThazAlAyAH suvyavasthA vidhAtavyA / rakSitavyA ca sarvathA giirvaannvaannii| chAtrANAM bhaviSyaM cojjvalaM karaNIyam / ' (tadeva, pR. 37-38) pUtacaritA nAryo durjanAnAM kucakreNa dUSitAH patitA vA bhavanti / tAsAM samuddhArAya yuktataraM panthAnaM pradizati 'abaloddhAraH' iti rUpakam / asya W granthasyA'nyAnyapi rUpakANi samAjasya na kevalaM yathArthaM prastuvanti, api ca tasya kalyANAya sanmArgamapyupadizanti / saMskRtaniSThasya granthakRto granthe'smin K saMskRte'nurAgaH sarvatra vidyate / dRzyatAm 'nA'dhItaM saMskRtaM yena na jJAtA tena saMskRtiH / apUrNa jIvanaM tasya saMskRtaM saMskRti vinA // ' (tadeva, pR. 78) granthasya mudraNaM prAyazaH truTirahitam asti / etadarthamAcAryavaryaH sarvathA dhanyavAdamarhati / grantho'yaM sarvaiH saMskRtajJaistadanurAgibhizcA'dhyetavyaH saMgrAhyazca vrtte| KWD vividhAvasareSu rUpakANAmeteSAmabhinayanaM samAjasya saMskRtasya ca hitaM kuryAt / / esa-II/330, rAjyazikSAsaMsthAna kAlonI. elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra. 211002) vihAya pauruSaM karma, yo daivamanuvartate / tad vinazyati taM prApya, klIbaM patimivA'GganA //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA 'kathAdvAdazI') samIkSakaH DaoN. rUpanArAyaNapANDeya: granthakAra: AcArya bAbUrAma avasthI / (vAjapeyI kAlonI, lakhImapura-khIrI) prakAzakaH zrIkRSNamizraH, aravinda kolonI, lakhImapura-khIrI 1 prathamaM saMskaraNam 2001 I. pR.saM. 8+112 / mUlyam - 75/ who virAjatetarAM vipulataraM kathAsAhityaM devavANIvADmaye, kintu nUtanakathA zilpadRSTyA praNItAH kathA vipulatarA na santi / sAmprataM DaoN. rAjendramizra- DaoN. prazasyamitrazAstri - DaoN. prakAzamitrazAstri - DaoN. azokana - DaoN. kezavacandradAza* prabhRtibhirnUtanakathAbhiH saMskRtavAGmayasya zrIH santanyate / teSAmeva paramparAyAM - 'kathAdvAdazI' iti grantha AcAryena bAbUrAma-avasthimahodayena prANAyi / / granthe'smin dvAdaza kathAH santi-gurubhaktiH, alaGkAramaJjUSA, anaghA, ra * prabhustyAgena tuSyati, baM-baM mahAdeva, asAdhoH sAdhutA, raGgabhaGgam, ajAcAraNam, bhavitavyatA, AzramarakSA, yathoptaM tathA''ptam, zailA ca / pariziSTe'pyekA 'nirdoSAkRtirIzvarasya' vartate / 'gurubhaktau' gurAvananyaniSThasya ziSyasya parIkSaNaM vidyate / 'alaGkAramaJjUSAyAm' subAlA svakIyAlaGkAramaJjUSAyA bhUSaNAni svapatyurbhaginyA vivAhAvasare 7 pradAya tatra pustakAni nidadhAti / 'anaghA' iti kathAyAM rajanI, gurujanAnAmanujJAM / / vinaiva, svapatyA saha samAgamaM vidhAya, parityaktA satI gomatIjale patitA, patyA ca rakSitA / 'prabhustyAgena tuSyati' ityatra prabhoH kRte sarvasvatyAgasya mahimA'bhidhIyate / 'baM baM mahAdeva' iti kathAyAM zivabhaktAnAM 'baM baM' ityuccAraNena AGglakuTumbasya bamabhItirucyate / 'asAdhoH sAdhutA' iti kathAyAM kasyacidasAdhoH sadvyavahAro varNyate / 'raGgabhaGge' jIvane sukhasamaye kathaM kulInAyA upari vajrapAta: 7 da saJjAtaH ? iti ramyatayodyate / 'ajAcAraNe' lubdhasya draviNadAsasya zoSaNapravRtteH / samIcInaM samAdhAnaM yuvakAnAM jIvikAvihInAnAM durdazAyA sAkaM samprastUyate / 'bhavitavyatAyAm' api raGgabhaGgamiva vidhividhAnasya prAbalyaM pratipAdyate / 'AzramarakSAyAm' kalpanAbalena bhAratasya prAcInaM nUtanaM ca svarUpaM vizadIkriyate / 'yathoptaM tathAptam' iti kathAyAM kRpaNaH kAmAdhInaH kAmavAsanayA yatkaroti - 53
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatphalamadhigacchati / 'zailAyAm' kusaGgAt zailA svahitakaraM patikulaM pariharati / - pazcAcca santapya punaH taccharaNaM yAti / 'nirdoSAkRtirIzvarasya' iti kathAyAmekena ra kutarkazIlena yuvakena paramezvarasya sarjanAyA nirdoSatvamanubhUyate / granthAtprAglekhakaparicayaH, nivedanaM, bhUmikA'bhinandanaJca zobhante / pratyekapRSThe granthakRto nAmA'pi rAjate / atra saGkalitAH kathA prAyazo vividhapatrapatrikAsu pUrvamapi prAkAzyaM nItAH santi / granthe'smin saGkalitAH sakalA: kathAH samAjasya vividhAH samasyAH samAzritya soddezyaM likhitAH / etAsAM bhASA saralA, samudArArthabharitA, svalpasamAsayutA, yathAyathaM sAlaGkArA, prasaGgAnukUlaM ca bhAvacitraNe suzaktA / tadyathA - "mAnavajIvane tvekaM premaiva sAram / sa eva dhanyo mahAbhAgaH, yenA'smin ;jIvaloke svasthaM sundaraM ca zarIraM navayauvanaM vAsanAvAsitaM manaH, mano'nukUlaM premapAtraM ca prAptam / premNaiva jIvane vaicitryamutpadyate'nyathA tiryagjIvitamiva jIvanamapi kiJcijjIvanam ? atha rajanI jIvanagagane sudhAMzorudaye svAgatAya svIyamaninditaM saundaryanidhi - - tasmai samupAharat / " (kathAdvAdazI, pR. 38) atra 'aninditaM saundaryanidhi tasmai samupAharat' ityanena tayoH samAgamasya yaH saGketo vihitaH, sa sarvathA samIcIno'sti / itthaM granthe'sminnaucityasya sarvatra - saMrakSaNaM zobhate / pAtrANAM manobhAvAnAM citraNe kathAkRto naipuNyaM nitarA mabhinandanIyamasti / patikulena sAkaM kalahaM vidhAya, patyuH pRthagbhUtA ca zailA . cintayati - "hA hanta mayA zobhanaM na kRtam / kuTilahRdayAyAH kuTilavicArazravaNena mama buddhirhatA / jAnatyA'pi hatabhAginyA mayA devatulyaH / patiranAdRtastyaktazceti... saMsAre nAryAH kRte patyuH saubhAgyameva sakalavastujAta* matizete / ... adhunA kiM karomi, kutra gacchAmi, kena prakAreNa punastAn mileyam, militAmapi mAM te'dhunA svIkariSyanti na veti ?" (tadeva, pR. 108) anyacca ra * patigRhaM gacchantyAH kanyAyA manobhAvA draSTavyAH "adyato'haM mAtRkulasya kRte' nyadIyA'smi saMvRttA / zvazuragRhaM gatvA kathaM nivatsyAmi ? idaM gRhaM nagaraM ca dUre bhaviSyati / ime mArgA vRkSAH pazavaH pakSiNazca sahabandhubhirdurlabhadarzanA bhaviSyanti / nUtanaM vAtAvaraNam, navanavAkRtiprakRtivizeSA janA miliSyanti / tatra kathaM na - vyavahariSyAmi ? prathamamilanavelAyAmenamAsAdya kathaM prasAdayiSyAmi ? darzana
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlasA'pi kathaM cakSuSyunmIlayiSyAmi, kathaM cottariSyAmi vaktukAmA'pi - priyavacanAni ? zva eva vidAyadivasaH / ekato viyogo'paratazca saMyogaH / dolArUDhamiva ke 5 me mano yugapadeva saGkucati, vikasati, dravati, kampate ca / " (tadeva, pR. 64 AdhunikasamAjasya varNane kathAkArasya dRSTiryathArthamUlA vartate / vRttirahitAnAM kI yuvakAnAM sthiti ko na jAnAti ? dRzyatAm-"kRSakANAM zramikANAM zilpinAM * vyApAriNAM copAdhidhAriNo bAlakA svavaMzaparamparAgataM vyavasAyaM visRjya nagareSu vRttyarthaM dhAvanti / ... vRttimanavApya bahavo yuvAno nagaranivAsalubdhA rikzAM vahanti, zAkaM vikrINanti, bhojanAlayeSu pAtrANi ca prakSAlayanti, upAnatsu paGkalepanaM 2 kurvanti / " (tadeva, pR. 108) atra saGkalitAH sarvAH kathAH pAThakAnAM hRdayameva na spRzanti, cittameva MAN na prasAdayanti, api tu samAjasya, rASTrasya, vizvasya ca jagato hitapathamapyupadizanti / dA yadyapi granthasya mudraNe mahAn prayAso vihitaH, tathApi yatra-tatra (vizeSeNa rUpeNa rUkArasya sthAne rukArasya) mudraNaskhalitAni (dra0 - pR. 1, 22-24, 37, 41, . 62, 67, 102 ityAdi) vartante / kRtiriyaM sarvaiH paThanIyA sAhyA ca / jayatu kA saMskRtaM saMskRtizca / no'prApyamabhivAJchanti naSTaM necchanti zocitum / Apatsu ca na muhyanti narAH paNDitabuddhayaH / / AND 60 55
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAraM vAraM hasAmi munidharmakIrtivijayaH ahaM zAlAyAM paThannAsam / 'aSTamI-navamI' iti dvayoH kakSyayorgurjaraviSayaM pAThayitumekaH zikSakastadA''gacchati sma / sa vAyupUrNaphudra iva bRhatkAya AsIt / kumbhasadRzamudaraM gRhItvA sa calatIti pratibhAsate sma / asmAdRgjanAnAM tu catvAraH pAdAMzukAssyustAvAn vistIrNastasya pAdAMzuka AsIt / tata AgacchantaM taM dRSTvaiva sarve'pi vidyArthino 'TaTTu jhabbho' iti nAmnA''rArTi kurvanto hasanti sma / sa vetrayaSTiM gRhItvaiva sarvadA zAlAyAmaTati sma / mArge yaM kamapi vidyArthinaM pazyati tametadyaSTinA tADayati sma / tato dUrata AgacchantaM taM nirIkSyaiva sarve'pi vidyArthinastaM mArgaM vihAyA'nyena mArgeNa pratigacchanti sma / sa saptAhe ekadaiva kakSyAyA - madhyApayitumAgacchati sma / kakSyAyAM pravizannaiva sa prathamapaGktau sthitAn sarvAnapi vidyArthinastadyaSTinA tADayati sma / tato yadA gUrjaraviSayasya vargaH syAttadA sarvadA kakSyAyAM prathamapaGktI riktaiva bhavati sma / kadAcittu dvitIyapatirapi riktA bhavati sma yatassarve'pi vidyArthinassvasthAnAdutthAya caramapaGktau upavizanti sma / smaraNam aparAdhaM vinA'pi mayA bahuzo yaSTiprahAraH soDhaH / tathA'pi vayaM sarve'pi parIkSAvelAyAM parIkSakarUpeNa tamevecchAmaH sma / AGglaviSaye me gatirmandA''sIt / atastatparIkSAkAle eSa parIkSakarUpeNA''gacchediti praarthitvaanhm| daivavazAt sA prArthanA saphalIbhUtA / citte'tIva prasannatA prasRtA, yato'hamAGglaviSaye uttIrNo bhaviSyAmyeveti me pratibhAtam / apavarake pravizataiva tenA'gresthitAssarve'pi vidyArthinastADitAH / pazcAt praznapatraM dattam / kiJcitkAlAnantaraM 'gurujI !' asya ko'rthaH ? iti praSTuM gatavAn tatrA'ham / skhalitanidreNa tena paJcaSA yaSTiprahArAH kRtAH / pazcAnmAM gRhItvA caturavidyArthino nikaTamAnItavAn / tasmai vidyArthine yaSTiprahAraM dattvainaM sarvamapi praznottaraM lekhaya ityuktavAn sa zikSakaH / mayA'pi sAnandaM nirAbAdhaM ca sarvamapi likhitam / uttIrNatAM prAptumapyayogyo'hamAGglaviSaye 60 guNAGkAn prAptavAn / prasaGga eSa yadA smRtipathamAyAti tadA tadA muhurmuhurhasAmi / 56 0000000 00
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ matla8-tgts arestha ___ aho mAtRtvam !! ashlete (satyaghaTanA) muniratnakIrtivijayaH / _ 'iDara'nagarasya samIpe 'dAvaDa' nAmaka eko grAmo'sti / tasya ca * grAmasya samIpavartini pradeze'para eko 'leisamalApura' nAmako laghugrAmo'sti / / bahulatayA tatra kSatriyA vasanti / tatratyAni gRhANyapi hyAvalirUpeNa vyavasthitAni 2. santi / gRhANAmantimAyAH paGkteH pazcAdbhAge grAmINAnAM kSetrANi santi / kSetrANAM / / yatrA'vadhirasti tataH parvatazreNirArabhyate / atyantaM zramikA atratyA janAH / prAyazaH kuTumbasya pratyekaM janaH . kRSikAryaM karoti sma / etAdRza evaika: parivArastatra nivasati sma / 'gumAnA'bhidhaH / parivArasya vRddhajana AsIt / parivAre tasya vRddhA patnI, dvau putrau, putravadhvau ra cA''san / zItakAlaH pravartamAna AsIt / tatrA'pi rAtryAgamane tu sarvo'pi janaH / * sarvAGgaH zItena vepate / zuSkakASThakhaNDa-tRNa-parNAdikamekatra kRtvA tAn prajvAlya MS tApakaM kRtvA zItamapanayanti janAH / vRddhasyA'sya gRhaM tvantimAyAM paGktAvAsIt / / * tatpazcAdbhAge kSetrANyAsan / tasya dve api putravadhvau kAryakuzalinyAvAstAm / prAta:kAle brAhmamuhUrtAt / / pUrvameva nidrAM tyaktvA gRhakAryeSu vyApRte jAyete sma / tasyAM rAtrAvapi nityamiva / * jyeSThA vadhUrjAgRtA'bhavat / gRhakAryaM prabhUtamAsIt / kintu, tayA sArddhameva tasyAH / saptamAsIyaH putro'pi jAgRto'bhUt / rodanaM ca tenA''rabdham / atha kim ? ekatra kAryavyagratvamanyatra ca putrasya dAyitvam ! kiM karaNIyam ? kiJcid vicArya zayAnAM svazvazrU prati sA gatavatI 'mAtar ! bho ! mAtar !.... mAtar !' - ityudbodhitavatI / kintu gADhanidrAvazAt NesA nA'vabuddhA / ato hastena tAM vidhunAti / ___ sahasotthAya - 'kimasti re ?' - sA uvAca / 57
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtar ! eSa dArakaH .... / kimasti dArakasya ! pazyatu mAtar ! eSa roditi / kathaM mayA gRhakAryaM karaNIyam ? pazcAdbhAge kSetre tava zvasuraH svapan syAt kRzAnunA vA tApayan syAt, tatra muJcatvenam / 'om' ityuktvA''zvastA satI sA kSetraM prati gatavatI / dUrata eva prajvalitaM AY, tApanakaM dRSTam / tatsamIpe khaTvAyAM zvasuraH supta AsIt / tApanakenaiva zItApanayanaM / zakyamAsIt teSAm / na teSAM pArve nIzAra UrNaprAvArakaM kambalaM vA''san yena A zItAd rakSaNaM syAt / kaThoraparizramAnantaramapi kevalaM dvirbhojanameva te prApnuvanti / sma / nA'nyad vaibhavaM teSAmAsIt / - vRddho'pi sa zramAtirekAd gADhanidrAM prAptavAnAsIt / sarvatra kajjalaVzyAmalo'ndhakAraH prasRta AsIt / vadhUzca dArakaM gRhItvA ttraa''gtvtii| *bhA ! o''' bhA !' - ityuccAritavatI / kintu vRddhasya nAsikAyA / - ghargharadhvanau tasyAH zabdA vilInA jAtA / ataH punaH sA sambodhitavatI bhA! o''' bhA ! - iti / tadA kazcit saJcAro vRddhasya zarIre saJjAtaH / * ata 'utthita' iti matvA-'bhA ! atra mukto'yaM dArakaH / sambhAlayatvenam'ityuktvA sA gatavatI / / kintu vRddhastvathA'pi notthitaH, gADhaM nidrita evA''sIt / dArakastveSa * zanaiH zanaiH svahastapAdAnucchAlayati sma / mandaM mandaM ca rodityapi / atra tasya mAtA tu gRhakArye vyApRtA jAtA / dadhimathanAdi kRtvA takraM navanItaM ca vibhajya navanItAd ghRtamapi niSpAditaM tayA / sarvebhyo'pi gRhakAryebhyo nivRttya sA snAnAdikaM kRtavatI / tasyA patiAmAntaraM gatavAnAsIt / vastrakSAlanagRhasammArjanAdi sarvaM kAryajAtaM yadA sampannaM jAtaM tadA sUryo'pi svarathamAruhya pUrvAkAzaM raktavarNena raJjayannAgatavAnAsIt / kAryajAtAnnivRttA satI sA yAvat kiJcid vizrAntimanubhUtavatI tadaiva M putrastasyAH smRtipathamAgatavAn - 'he ! kva me dArakaH ?'-iti / yuvatirAsIt sA, * * 'bhA' iti vRddhajanasya sambodhanam / 58
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 tasyA mAtRtvamucchalitamabhUt / dhAvantIva sA gRhasya pazcAdbhAge kSetraM gatavatI / tApanakaM prajvalitamAsIt / tataH kiJcid dUrameva tayA yad dRSTaM tena tasyA mukhaM vyAditameva sthitam / sA''rATiM kRtavatI "o mAtar ! re sss !" / dRzyameva _tAdRzamAsId yena netre nimIlanaM hRdayaM ca spandanaM vismRyuH / tApanakAt kiJcid dUramevaiko bhayAnako vyAghra upaviSTa AsIt / tasya ca hastayostasyA dAraka AsIt / etad dRSTvaiva sA kampitavatI / cItkAro'pi tasyA mukhAnnirgataH, kSaNaM tatraivameva sA sthitA / pazcAd bhItA satI gRhaM pratyAgatya zvazrU sarvaM niveditavatI / prAtivezikairapi jJAto vyatikaraH / evaM ca sarvatra grAme prasRteyaM vArtA vAyuvegena / yairapi zrutametat teSAM sameSAM mukhebhyo 'heM !!' ityAzcaryodvAro * niHsRtaH / etAdRzaM tu na kadA'pi dRSTaM zrutaM vA kenA'pi yad vyAghro bAlakaM ramayet ! kintu satyamAsIdetat / gRhe janasammardaH saJjAtaH / sarve'pi svasvAbhiprAyaM darzayanta Asan / "vyAghraM gulikAstreNa mArayatu', 'zareNa praharatu', 'ArakSakAnAhvayatu' - ityAdi / ' janasammardaH sarvo'pi kSetraM prAptavAn / dUraM sthitvaiva tad dRzyaM dRSTavAn / kintu bAlakasya mAtA rudatyAsIt, yatastasyA hRdayaspandanatulyaH putro vyAghrasya : hastayorAsIt / kuTumbasya vRddhastvathA'pi khaTvAyAM gADhaM prasupta evA''sIt / sarveSAM manasyeka eva praznaH punaH punaH samupasthito bhavati sma yat - kathameSa dArako vyAghrahastAt prApaNIyo rakSaNIyazca ? / zaraprahAro gulikAstraprayogo vobhayAvapyupAyau na samucitau / yataH svalpenA'pyanavadhAnena bAlakasya prANasaMzayo jAyetA'pi / gulikAprakSepeNa yadi vyAghraH kuddhaH syAt tadA bAlakasyA'sya kA gatiH ? - ityAdikaM sarvamapi cintanIyamasti / sarveSAM hRdi bhayaM prasRtamAsIt kiM karaNIyamiti / tadA kazcid vivekI vRddhajano bAlakasya mAtuH samIpamAgata uktavAMzca" vadhu ! adhunA tveka evopAyo'sti" - iti / "kiM tat ?" vadhUH pRSTavatI / " tvaM mAtA'si / tavA'yaM bAlo / vyAghreNaiva gRhIto'sti / tvameva dhairyamavadhArya tatsamIpaM gaccha / yadyapi vyAghrastu hiMsra prANI tathA'pi tasya hRdaye'pi karuNA vidyata ev| pazavo na zatapratizataM pazutvamAvahanti, na ca manuSyAH 59
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatapratizataM manuSyatvam / manuSyeSu yathA kadAcit pazutvaM dRzyate tathA pazuSvapi, kadAcinmanuSyatvaM parilakSyata eva / ataH putri ! tvameva vyAghrasamIpaM yAhi / hastau saMyojya vijJaptiM kuru / vyAghro'vazyameva tubhyaM bAlakaM samarpayiSyati " iti vRddha uvAca / vRddhapuruSasya vacanAnAM zravaNamAtreNaiva tasyAzcitte dhairyamudgatam / yato mAtA''sIt sA / putrAya mAtA yatkimapi kartuM pArayatyeva / uktamapi"prItyA''tmavIryamavicArya mRgo mRgendraM, nA'bhyeti kiM nijazizoH paripAlanArtham ?" iti / sA'pi sAhasamavalambya dhairyeNa padaM nidadhatI vyAghrasya sammukhaM gatavatI / : tatsamIpaM gatvA svotsaGgaM darzayantI sagadgadasvareNoktavatI 'bho ! vyAghra ! mamaiSa laghubAlo mahyaM samarpayatu / ' vyAghro'pi tasyA mukhaM dRSTavAn / parasparaM dRSTeranusandhAnaM jAtam / vyAghrasya dRSTeH krauryaM vyapagatamivA''bhAti sma / tasyA'pi hRdaye karuNAbhAvaH samudgataH / bAlakaM hastayorgRhItvA vyAghrastanmAtuH samIpamAgatavAn / hastau prasArya bAlakaM tasyA utsaGge muktavAn / tadanu kSaNamapi tatrA'sthAya ucchalanniva samIpavartini parvatIyapradeze'dRzyo'bhUt / * nipAnamiva maNDUkAH saraH pUrNamivA'NDajAH / zubhakarmANamAyAnti vivazAH sarvampadaH // 60
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kathA) gurudRSTiH EMA munidharmakIrtivijayaH dazAnAM varSANAM sAdhanAyA ante "anyeSAM jIvAnAM sAdhanAM kArayituM' jo yogyo'smi" iti vicintya buddhaziSyo'GkamAlo guroH samIpaM jagAma / prabho ! "ahaM lokakalyANArthaM gantumicchuka" iti tena niveditaM gurave / "anyasmai dAtavyaM kimapi tvayi nAsti / tato'dhunA sAdhanAM kRtvA / 6 yogyatAM prApnuhi" ityAha buddhaH / punastenA'GkamAlena sAdhanA prArabdhA / pUrvavad dazavarSANAmante guroH savidhe gatvA tenoktaM "krodhAdivijaye pAraGgato'haM, tato yadi bhavAn mAmAjJApayet tarhi 3 lokakalyANArthaM gaccheyam" iti / tasya vadanaM vIkSya buddho'vocat - "tvayA vinayAdisadguNAH zikSitAH, / tathA'pi yadA tvaM me parIkSAyAmuttIrNo bhavestadaiva tvaM pAraGgata iti vaktuM zakyam" / anyadA buddha upAsikAyA AmrapAlyA gRhaM gatavAn / aGkamAlo'pi guruNA sAkaM tatra prayAtaH / tasyAH striyA anupamaM rUpaM saMdRzya kSaNArdhaM sa aGkamAlo / rAgI babhUva / ___sandhyAkAle buddhenA''diSTau dvau bhikSukau kaThoravacanaM tasmai azrAvayatAm / tato'GkamAla: kSaNaM kruddho'bhavat / prAtarbuddhasya nikaTaM gato'GkamAla: / buddhena "kiM rAgavijaye dveSavijaye ca - tvaM pAraGgata iti kathanamucitaM na ve'ti pRSTam / / ___ aGkamAlo lajjAlurbabhUva / "prabho ! naiva pAraGgato'ham, kintu svalpo'pi NE zikSito'hamiti kathane'pi zaGkA bhavati / " eSaiva gurudRSTiH /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ramaste (kathA) mithyAbhimAnaH munidharmakIrtivijayaH eko 'nandI' nAma laghugrAmo'sti / tatra kevalaM dvizatAdhikA janA eva vasanti / te sarve parasparaM saMmIlyaiva sarvamapi kAryaM kurvanti / teSAM madhye naka kadAcidapi klezo bhavati / ke tatraiko musalamInajano vasati / 'salIma' iti tasya nAmA'sti / tasya kara gRhe ekaH kukkuTo vidyate / sa janaH kasyacid vaNija ApaNe kAryArthaM gacchati / OM tasya patnI prAtivezmikAnAM gRhakAryaM vidhAyA''jIvikA nirvahati / evaM sukhapUrvakaM tau kAlaM gamayataH / salImaH svabhAvata uddhato'bhimAnI cA'sti / pratipadaM so- 'nyebhyaH kupyati, kintu tasya patnI prazAntacittA vyavahArakuzalA caturA caa'sti| atassA kSamA yAcitvA kuzalatayA samAdhAnaM karoti / "asyaitAdRza eva svabhAva" - iti jAnantaH sarve'pi janA audAryeNa kSamante'pi / "mama kukkuTasya 'kUkaDe kUk' iti zabdaM nizamyaiva prAtivezmikA - jAgrati, tathA tadaiva prabhAtaM bhavati / ataH kukkuTo vadettaryevoSA bhaveda'' iti tasya citte'bhimAna AsIt / tato me kukkuTasya prabhAvAdeva yUyaM sarve'pi sukhinaH sth|| tasyA'nupasthitau bhavatAM kA gatissyAt, iti punaH punarvadati / CR ekadaitadabhimAnenonmattassa patnyai kathayati - "yadyeSa kukkuTo na vadettarhi kara - prabhAtaM na bhavet, tatazcaite sarve'pi duHkhinaH syuH / ata itaH paramasmAbhireteSAM - ke gRhakAryaM na karaNIya''miti / patnI prAha- kiM bhavato manaH svasthamasti na vA ? ___ patirjalpati - satyameva kathayAmi / kukkuTaM vinaite duHkhino varAkA kI ragRhamAgatya mAM vijJapayiSyanti, tathA bhItAste kAryamakurvadbhyo'pi dhanadhAnyAdikaM / OM svayamevA'smabhyaM dAsyantyeva / sopahAsaM patnI gadati - "bhavataitAdRzo bhramo nA''sevanIyaH / itaH paraM / OM na kutracidapyevaM vadanIyam" / kintu tena tadvacanaM na svIkRtam / sa tu mama kukkuTo JS na syAttarhi bhavatAM kiM syA'"diti muhurmuhuH sarvatra jalpati / / 62
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarve'pi grAmINA janAstasya salImasyaitAdRzamabhimAnayuktaM vacanaM vartanaM ca ta nirIkSya saMkruddhA jAtAH / eva'masyA'bhimAno nirAkaraNIya eve'ti saGkalpitavadbhistaissa AkAritaH / "tava kukkuTo bhavena vA prabhAtaM tu bhaviSyatyeva, tathA'smAkaM bhAgyabalenaiva vayaM sukhinaH smaH / ato mithyAbhimAnamapAkRtya kimapyanuktvA ca para * sukhena vasa, anyathA'nyatra gaccha'"-ityuktaM grAmaNyA / 3 "yUyamapi pazyata, mAM vinA va: kA sthitirbhave''diti sAkrozaM sAbhimAnaM para ca vyAkRtya pAdau AsphAlayan tato nirgatavAn / sadanaM samprApya 'gRhavastUni 1. sarvANyapi ekatra kuru, adhunaiva grAmaM vihAyA'nyatra gamiSyAva' iti patnImuddizya ) sa uktavAn / patnI pRSTavatI - kimartham ? patiruktavAn - tvayA'dya kimapi na vaktavyam, kintvahamanusaraNIya ( evA'dya / sA kimapyanuktvA gRhavastUni sajjIkRtavatI / tatkSaNameva sa patnyA kara sahA'nyatra gatavAn / dvitIyadine prAtassa manasi cintayati yad, 'mamA'nupasthite: kA hAnirbhavati tadadya te jJAsyanti' / tAvadevaikena pAnthena pRSTam - 'bho ! nandIgrAmaH kathaM gamanIyaH ?' tadA sopahAsaM sa gadati- 'bhoH ! tatra tu sadA'ndhakAra evA'sti, tatastatra gamanena kim ? pAntho vadati - 'katham ?' ___sa vakti - 'bhoH ! kukkuTo vadati tadaiva prabhAtaM bhavati, kintu sa kukkuTastu mama samIpe'sti / tataH kathaM prakAzaH syAt ?' 3 etacchratvoccairhasitvA sa kathayati - 'mUrkha ! kukkuTa: syAnna vA prabhAtaM bhavatyeva / yadi me vacane vizvAso na bhavettarhi AvAM dvau tatra gaccheva / ' ___ sAkrozaM "tava kathanamasatyamasti, tathA'pi tatra gaccheva" ityuktavAn sa / salImaH / dvAvapi gatau / prabhAtaM dRSTvaiva sa lajjito jAto'bhimAnazca tasya meM galitaH / TAGS
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ STARDS (svamArge calanam / munikalyANakIrtivijayaH (kathA) cha purA kilaiko daraveza AsIt / svastha: svacchAntaHkaraNaH samAhitazca / tadIyamAntaraM prakAzaM nirIkSya devatAH prasannA jAtAH / tAbhirAgatyA'bhinanditaH sa kathitazca - 'mahAtman ! kamapi varaM yAcatAm / yad bhavAn abhilaSet tat prApsyate / ' daraveza uktavAn , 'yAcanIyaM kimapi nAsti, kimapi nA'bhilaSAmyaham / kRpayA bhavantyo'trA''gatAstadeva madarthaM prabhUtam....' devatAbhiruktaM, 'atha cA''gatA vayaM sma eva, ato yatkimapi tu dAtavyameva / vadatu bhavAn , kiJcidapi vadatu / ' tenoktaM, 'mama manasi na kimapyudbhavati, yAcitum / tathA'pIdaM vaktuM zaknomi yad bhavantyo yad dadyustadahaM saharSaM grahISye....' tAbhiruktaM, 'vayaM bhavate varamimaM dadmo yad - bhavAn yaM kamapi sprakSyati sa, yAvAnapi rugNaH syAt , sajjo bhaviSyati / mRto'pi cojjIviSyati / tasmin prANAH prasphuriSyanti....' tacchrutvA daravezena kathitaM, 'tiSThantu bhoH !, anena tu mamaiva kAThinyam / / mRto yadyapi jIviSyati paraM mama tu maraNameva bhaviSyati / etat sarvaM kurvato me 4 OM citte 'ahametat karomI'ti ahaGkAro yadodeSyati tadA'haM nizcitameva mrissyaami|' dara kiJcid vicArya devatAbhiruktaM, 'bhavatu nAma, taddevaM kariSyAmaH - yasminnapi 5 6 bhavataH praticchAyA patet sa sukhIbhaviSyati, tasya duHkhAni rogAzca naMkSyanti / ' hara 64
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra ovo tenoktaM, 'bADham / kintu sahaivaivamapi kurvantu - mama grIvA sadaiva saralA bhavatu / sA kadA'pi vakrIbhUya pRSThabhAgaM draSTuM zaktA na syAt / ' 'bhavatu, evameva bhaviSyati / ' tadanu, yatrA'pi daravezo'gacchat tatra zuSkA vRkSA haritA abhavan , puSpANi phullitAnyabhavan / rugNAnAM duHkhAni rogAzcA'nazyan / durbhikSe'pi tasya gamanena vRSTyAdinA subhikSamabhavat / yatra jalaM kSArayutaM tAdRze kutracit kUpe taTAke vA'pi tasya gamanena jalaM madhuramabhavat..... / atha ca varSeSu vyatIteSu yadA tasyA'ntimaH samayaH sannihitaH, tadA tA eva devatAH punarapyAgatAH / pRSTavatyazca - 'bho mahAnubhAva ! kimasmAbhirdattaH sa varaH saphalo jAto vA ?' tenoktaM, 'naiva jAne'ham ! yataH kadA'pi mayA grIvAM parAvartya pRSThabhAge naiva dRSTam, athavA tAdRzaM draSTumahaM zakta eva nA''sam / ato naiva jAnAmyahaM, kadA kiM jAtamiti / ahaM tu sadA'pi svamArge calanevA''saM kevalam .... / ' [AdhAra: vArSiko'GkaH ozo TAimsa, 1998] cools zuddhAH prasiddhimAyAnti laghavo'pIha netare / tamasyapi vilokyante dantidantA na dantinaH / / - For Private & Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ASA uttamaM zAsanam munikalyANakIrtivijayaH RO ekaH kazcid rAjA svarAjyamatyantaM nItimattayA pAlayati sma / sarvA api... prajAH svasantativat parigaNayya vyavaharati sma saH / tAsAM sukhaduHkhayoreva svasukhara duHkhe avalambete iti manvAnaH sa kadAcidapi tAsAM svalpA'pi pIDA na syAt / A - iti jAgarUkatayA nirIkSate sma, rAjyAdhikArivargamapi ca tAdRzameva zikSayati 200se ANTAR evaM ca tasya rAjyaM niSpIDaM niSkaNTakaM cA''sIt, prajAjanAzca sadA nizcintAH sukhinazcA''san / tasyA'pi ca manasi santoSAnubhUtirudbhUtA, kadAcicca garvo'pi samudbhavati sm| __ athaikadA rAjA''sthAnyAmupaviSTazcintayannA''sId 'yad , 'nanu yathA mayi zAsati rAjyaM svArAjyamivA'tyantaM sukhi santuSTaM cA'sti, kiM tathaiva mama pituH . zAsanakAle pitAmahasya vA zAsanakAle'pIdRzameva sukhi santuSTaM cA''sId hai utA'nyathA''sIt ? mayA kathamapyetajjJAtavyaM yena nirNIyate yad mama zAsanakAla uttama uta tayo'riti / atastena sabhAsadebhyaH pRSTaM, 'mahAzayAH ! ahaM jJAtumicchAmi yanmadIyaH * zAsanakAla uttama pratyuta me pitR-pitAmahayoriti / kiM vidyate tAdRzaH kazcanopAyo yenedaM jJAyeta ?' tadaikena mantriNotthAya kathitaM, 'prabho ! upAyastvavazyaM vidyate srlshcaa'pi| yadi kasyacana nagarajanasya gRhe tatpitAmahaH prapitAmaho vA jIvitaH syAt yazca navatyadhikavarSadezIyaH syAt , tasmai yadyetat pRcchayeta tadA'vazyaM jJAyeta bhavataH praznasyottaram / yatastena bhavataH pitAmahasya pituzca bhavatazcA'pi zAsanamanubhUtaM syAt / trayANAmapi zAsanasya parizIlanena so'vazyaM kathayituM zaknuyAd yat kasya zAsanakAla uttama' iti / SO For Private & Sonal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ SO-Ha Da Mi 'ayameva uttama upAyaH' iti sarvairapi samarthanaM kRtam / tadA rAjJA''diSTam ,... 'evaM, tarhi mRgayantAM kaJcit tAdRzaM vayovRddha janamAnayantu cA'tra, tameva pRSTvA kara ** me zaGkAyAH samAdhAnaM prApsyAmi' / atha ca mantribhiH samagre rAjye udghoSaNA kAritA yad 'yadi kasyacit prajAjanasya vayovRddhena pitAmahena prapitAmahena vA'smAkaM rAjJaH pituH zAsanaM pitAmahasyA'pi ca zAsanaM dRSTamanubhUtaM ca syAt tadA sa prajAjanastaM vayovRddhaM janaM rAjAsthAne Anayatu, rAjA taM kiJcit praSTumicchati / ' athoddhoSaNAmenAM zrutvA janaH kazcanodghoSakasya pArve gatavAn kathitavAMzca, 'bho rAjapuruSa ! asti me prapitAmahaH SaNNavativarSadezIyo jIvitaH, yena rAjJaH pitAmahasya pitazca zAsanakAlo'nabhato'sti / yadyapi sa samartho'sti rAjAsthAnyAmAgantuM rAjJaH zaGkAM ca samAdhAtuM tathA'pi sa kathayati yad , "yadi rAjJo jijJAsA . syAt tadA sa eva me gRhe Agacchet / ahamatraiva tasya praznAn uttarayiSyAmi" iti / ato bhavAn rAjJe etat kathayatu / ' udghoSakeNA'pi sabhAyAM gatvaitat kathitam / tannizamya sabhAsadAH sarve'pi * kupitA jAtAH / 'tasyeyad dhASTaryam?' 'nigRhyatAM nigRhyatAM saH' ityAdayaH zabdAH * sabhAyAM sarvatra zrUyante sm| tadA rAjJA hastamunnIya sarveSAM tUSNIM bhavitumAdiSTaM - kathitaM ca, 'bhoH ! sarve'pi zAntacittena vicArayantu / tasya vRddhasya kathanamucitameva / ra yadi me jijJAsA syAt tadA mayaiva tatra gantavyam / aparaM ca, etAvati vayasi ko tasyA'trA''nayanaM tu sarvathA'nucitameva / ahameva tatra gamiSyAmi / ' tatazca rAjA dvitrA mantriNazcA'lpaparivAreNa saha tasya janasya gRhaM gatavanta udghoSakeNa darzyamAnapathAH / tenA'pi janena rAjJa AgamanaM jJAtvA yathocitaM svAgataM . 1. kRtaM, sarve'pi cottameSu bhadrAsaneSUpavezitAH / tataH svaprapitAmahasya pArve gatvA tena kathitaM yad, 'rAjA''gato'sti svajijJAsAM zamayituM, kiM bhavAn bahirAgacched / se SO sa vA ?' - tenoktaM, 'putra ! ahamatraivaikAnte ekalenaiva rAjJA saha vArtAlApaM kariSye / . tRtIyena na kenA'pi sthAtavyamatra / ' 'bhavatvi'ti kathayitvA sa rAjJaH pArve gatvA tasmai tad niveditavAn / I * rAjJA tat saharSa svIkRtam / tatkSaNameva tata utthAya sa tena saha vRddhasyA'pavarake 67
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SOTE 804 * gantuM calitaH / sahA''gamanAya sannaddhAn mantriNo niSidhya sa yAvadagre gacchati sma ... - tAvat tenaikasmin koNe upaviSTaH kAsenA'tyantaM pIDitaH sarvathA durbalazcaiko vRddho ra * dRSTaH / tena sa janaH pRSTaH, 'kimayameva te prapitAmaho vA ?' 'naiva prabho !, ayaM tu me pitA, bahubhI rogairAkrAntadehaH kathaM kathamapi __ jIvati', sa uktavAn / 'yadyayaM tasya pitA tarhi prapitAmahastu kIdRk syAt , kathaM vA sa me praznamuttarayet' iti yAvad rAjA cintayati sma tAvat tatrA'nyaH kazcana vRddhastatrA'lindake yaSTiM gRhItvA'Tan tena dRSTaH / rAjAnaM sAbhiprAyaM tatra pazyantaM dRSTvA / janena tenoktaM, 'ayaM me pitAmaho'sti / sa sarvathA svastho'sti, kevalaM tasya netrarogo'sti yena tasya vIkSaNe kAcid bAdhA bhavati / ata eva yaSTiM gRhItvA * tenA'TitavyaM bhavati / ' zrutvaitadAzcaryamanubhavan rAjA yAvadapavarakamekaM prAptastAvad eko mahAkAya: ra puruSastatpurata AgataH, taM namaskRtya ca kathitavAn, 'dhanyabhAgyo'haM kRtapuNyo'haM / yad go-brAhmaNapratipAlako mahArAjaH svayameva mama gRhe samAgata' iti / tacchrutvA rAjA yAvat kiJcid vaktumudyatastAvat tena janenoktam , 'prabho! . ayameva me prapitAmahaH, tilamAtramapi rogairaspRSTo dRDhakAyazca / bhavAn atraivopavizya * tena saha vArtAlApaM karotu / ahaM gacchAmi me piturauSadhamAnetum / ' atho vismayacakito rAjA tatraiva tena vRddhena sahA''sane upaviSTaH, vRddhena / . niveditazca pRSTavAn yad 'ahaM bhavate kiJcit praSTumicchAmi, bhavatA niHsaGkocameva nirbhayameva ca me samAdhAnaM kartavyam / ' 'pRcchatu prabho ! yatheSTam , ahamapi yathAmati bhavate uttarANi dAsye', iti , * vRddhenoktam / bhoH ! bhavatA hIyati dIrgha jIvitAvadhau me pitAmahasya rAjyapAlanaM, me pitU rAjazAsanaM mama cA'pi prajApAlanaM nirIkSitamanubhUtaM ca / ataH samyak * parizIlya mAM kathayatu trayANAmapi guNadoSAn nyUnAdhikabhAvaM ca / yatkimapi syAt , bhavatA satyameva vaktavyaM, bhavaduktaM sarvamapi sAdarameva zroSye'ham / tathA ' bhavato bhavatputrasya bhavatpautrasya ca kathamIdRzI vicitrA paristhitirastItyapi kathanIyaM * bhavatA / ' For Private & besonal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 05 'prabho ! bhavataH praznasyottararUpeNa mama jIvane ghaTitamekaM prasaGga zrAvayAmi, ... tasya zravaNena tadIyahArdasyA'vagamanena ca bhavataH samAdhAnamavazyaM bhaviSyati / ' ..... tadA'haM viMzativarSIyo yuvA''sam / sasyarakSaNArthaM rAtrau mayA kSetre eva zayanIyamiti mama piturAjJA / ato'haM jalaM laguDaM ca gRhItvA pratirAtraM kSetre gacchAmi sma, tatraivekasyAM khaTvAyAM svapimi sma / mama nidrA zvanidrevA''sIt / - tatazca svalpamapi dhvaniM zrutvA jAgarmi sma / ' / rAjA sazraddhaM zRNvannA''sIt / 'eSa bhavataH pitAmahasya zAsanakAla AsIt' vRddhenA'nuvRttam / OM 'athA'nyadA rAtrau yAmArdhe yAme vA vyatIte sati khaTvAmAstIrya suptavAnahaM, kSaNArdhenaiva ca nidrAvazo jAtaH / muhUrtamAnaM yAvat suptastAvat kutazcinnUpuraraNatkAraM , * zrutvA sahasA prabuddho'ham / jhaTiti utthAya yAvat pazyAmi tAvat kAcit strI tatrA''gacchantI dRSTA mayA / kSaNenaiva sA matsamIpamAgatA / candrajyotsnAyAM jJAtaM. - mayA yadeSA navayauvanA SoDazI sAlaGkArA sarasanepathyA surUpalAvaNyA kanyA va samasti / "kathamiyatyAM rAtrau grAmAd bahiratraiSA''gatA syA''diti yAvadahaM tarkaye / tAvatA tayaivoktaM, "bandho ! samIpavartino grAmAt patigRhaM prati aparAhne prasthitA'haM mArgabhraSTA jAtA / kRpayA me mArga darzayatu / " mayA'pi tasyAH zvazurAdinAma pRSTvA * jJAtvA ca kathitaM, "calatu mayA sAdhU bhagini ! eSo'haM bhavatyai mArga darzayAmi" | tatastAM tatpatigRhe muktvA'haM punarapi svakSetre Agatya suptavAn / iha tAvad evam / ' 'atha triMzato varSANAmanantaraM punarapyekadA rAtrAvahaM tatraiva kSetre sasyarakSaNArthaM / supta AsIt / etAvataiva bhavataH pitAmaho divaGgata AsIt / rAjatvenA'bhiSikto bhavataH pitA prajAH pAlayati sma / ahaM tu nizi tatra suptaH, kintu nidrA naivaa''gtaa| ahaM vicAramagna AsIt , tAvataiva mama triMzato varSebhyaH pUrvasya sA rAtriH smRtipathamAgatA, yadA sA kanyA matkSetre AgatA''sIt / "kiyanto'laGkArA lakSazo mUlyayutAstayA dhRtA Asan", ahaM cintayannAsam / "yadi tadA mayA tAM bhISayitvA te'laGkArA apAhariSyanta tadA'dyA'haM tallabdhadhanena vANijyaM kRtvA ra koTyadhipatirabhaviSyam / kintu tadA tAdRzo vicAro naivA''gataH me citte, kIdRzo mUryo'hamAsaM khalu !!" evaM cintayata eva me nidrA samAgatA / ' 'bhavataH pituH zAsanaM prAyazaH paJcatriMzad varSANi yAvat pracalitam / tadanu . 830218 * Parda
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavato rAjyAbhiSeko jAtaH / bhavAnapIdAnI prajAH pAlayati samyaktayA / idAnImapi ... kadAcidahaM rAtrau kSetre svaptuM gacchAmi / tatra ca svapato mama yadA kadAcinnidrA ra nA''yAti tadA saiva rAtriH smaryate vicArazca samAyAti yat , "tadA'haM nitarAM mUrkha haiM evA''sam / tAdRzI navayauvane vartamAnA kanyA''sIt sA / rUpavatI sarvAGgasundarA cA'pi / ahamapi ucchaladyauvano dRDhakAya: sAhasikazcA''sam / yadi tAM kanyAmeva - tadA'pahRtyA'nyatra kutracid nItvA paryaNeSyaM tadalaGkAraizca vANijyamakariSyaM tadA ra kiyad varamabhaviSyat / " evaM ca cintayanneva rAtriM gamayAmi, yato vArdhakyavazAt .. kadAcid ArAtri nidrArahito bhavAmi / ' 'IdRzI me paristhitirasti / kintu yadA'sya kAraNajAtaM vicArayAmi tadA me pratibhAti yat bhavatAM trayANAM zAsanamevA'tra kAraNam / pazyatu, yadA bhavataH pitAmahaH zAsaka AsIt tadA tasyA'tyantaM sAttvikavRttitvAd vAtAvaraNamapi sarvathA sAttvikaM, janA api svacchAnta:karaNAH, sasyaM cA'pi sattvavardhakamabhavat / tasya sattvasyaiva prabhAvena tadA rAtrau tAM kanyAM dRSTvA'pi me citte malinavicAro 2 vikAro vA naivA''gataH / tathA tatsattvaprabhAvenaiva mama zarIramapi dRDhaM nIrogi jAtaM OM yad adyayAvat tAdRzamevA'sti / ' . 'yadA ca bhavataH pitA zAsitA'bhavat tadA tasya kiJcid rAjasavRttitvAd hai. vAtAvaraNe prasRtaM sattvamapi kiJcinmalinaM jAtam / janAnAM manAMsyapi zanaiH zanairnairmalyAccyutAni, sasyamapi tAdRzapoSakaM nA'bhavat / ato me vicAreSu parivartanaM to jAtam / anyathA'tyantaM sAttviko'haM kathaM tAdRzavicArAdhIno jAta iti tadA , * naivA'vabuddhamAsIt / kintu pazcAt sAvadhAnaM cittaM parIkSamANasya mama pratibhAtaM yadatra hai OM nRpasya rAjasavRttireva kAraNam / tasyA eva kAraNAt sasyeSvapi poSakatvahAnirjAtA 12.. yatprabhAvAd mama putrasya netrarogAdikaM jAtam / ' 'bhavataH pituranantaraM yadA bhavAn rAjapadamalaGkatavAn tadA nItimattAyAM prajApAlane ca tayostulyasyA'pi bhavato'tyantaM rAjasavRttitvAt sarvatra rAjasavRttireva prabalA jAtA'sti / vAtAvaraNe janacitteSu sasyeSu cA'pi tasyA eva prabhAvo ra vartate'dyatve / tatprabhAvenaiva mama citte'pi tAdRzA vicArA udbhavanti / pUrNayauvane * vartamAnasyA'pi mama manasi netrayorvA na kadA'pi parastriyaM dRSTvA vikAralezo'pi * samudbhUta AsIt / tatkathamiyati vayasi tAdRzA vicArAH samAgacchanti ? * vAtAvaraNasyaiva prabhAvo'tra / tathA sasyAnAmapyalpapoSakatayA mama pautro'lpe eva .074 70
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vayasi bahurogAkrAnto jAto'sti / ' 'rAjan ! idamevA'sti bhavato bhavatpitR-pitAmahayozca zAsanAnAM tAratamyam / matkathanasya hArdamavagatavato bhavato manasi samAdhAnamavazyaM jAtaM syAt / bhavato nItimattA prajApAlanaM cottamameva / kintu yat parAvartanaM jAtaM tat trayANAmapi bhavatAM vRttivazAdeva / ' zrutvaitad rAjJazcitte yo garvaH samudbhUta AsIt sa sarvathA vilIno'bhavat / taM vRddhaM prati svakRtajJatAM darzayan rAjA taM praNamya "svIyacittamapi sAttvikaM yathA bhavet tathA'vazyaM prayatiSye" iti ca pratijJAM kRtvA tato nirgataH / sahasA vidadhIta na kriyAmavivekaH paramApadAM padam / vRNute hi vimRzyakAriNo guNalubdhAH svayameva sampadaH // 71
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ) amaraphalam vAjatA ke amrphlm| yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA DaoN. AcAryarAmakizoramizraH returnkamsutar (1) "piGgale ! kvA'sti tadamaraphalam ? yanmayA tubhyaM hyo dattamAsIt' / etad bhartRharivacanamAkarNya - 'tanmayA hya eva bhakSitaM rAjan !' iti sA taduktaM pratyuttaritavatI / 'yadi tvayA hyastad bhuktam, tarhi tadamaraphalamadya me pArve kathamAgataM rAjJi !' iti zrutvA 'nA'haM jAne deva ! tasyA'maraphalasyA''gamanarahasyam / ' iti rAjIvacanaM nizamya 'satyaM brUhi, mayA tvayi vizvAsaH kRtaH, paraM tvayA tadamaraphalaM kasmaicidanyasmai janAya bhakSaNAya dattvA mama vizvAsaghAtaH kRtaH / ' ityuktvA rAjJA tasyAM vetrAghAtaH kRtaH / piGgalA mA mAraya mAM rAjan ! mA mAraya mAm / bhartRhariH ahaM vetrAghAtaistava prANAn hariSye, yadi tvaM satyaM na vadasi / piGgalA tadahaM satyaM vacmi, vetrAghAtairmA na mAraya / bhartRhariH satyaM vada, tadamaraphalaM tvayA kasmaicid dattam, yanme pArvaM pratyAgatamadya / tvayA vizvAsaghAtaH kRtaH / tvAmahaM vetrairhanmi / piGgalA rAjan ! mAM vetrAghAtairna jahi, satyameva vadAmi tvAm / ahamamaraphalaM bhakSayitumudyatA''sam, paraM tadantargataM kITamavalokya nA'bhakSayam / tadazvapAlAya dattam / bhartRhariH tasmai tvayA tadamaraphalaM kathaM dattam ? piGgale ! satyaM kathaya / piGgalA mayA tasmai bhakSaNAya tadamaraphalaM dattaM rAjan ! mAM na mAraya / bhartRhariH piGgale ! tadamaraphalamAsIt / yastad bhakSayiSyati, sa tvamaro bhaviSyatIti sAdhunoktam / rAjasabhAyAmAgatena sAdhunA tadamaraphalaM mahyaM bhakSaNAya 72
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dattam / tadamaraphalaM bhakSayitvA'hamamaro bhaveyamiti sAdhoricchA''sIt, paramahaM tvAmatyantamicchAmIti tadamaraphalaM na bhakSayitvA tubhyamadadAm / madicchA''sId yattvaM tadamaraphalaM bhakSayitvA hamarA syAH, paraM tvamapi tanna bhakSayitvA svAbhISTajanAyA'zvapAlAya tadadadAH / tvaM madapekSayA tasyA'maratvamicchasIti tvAmahaM haniSyAmi / (vetraistAM tADayati / ) piGgalA kSamasva mAM rAjan ! mAM na jahi, mAM na jahi / (roditi) / rAjJA so'zvapAla AhUtaH / sa ukto yad-rAjJIdattamamaraphalaM vA'sti ? tena kathitaM-tadamaraphalamiSTagaNikAyai dattam / rAjJIdattamamaraphalaM tvayA kathanna bhakSitamiti nizamya-rAjJI mamA'maratvamicchati sma, paraM mayA svagaNikAyA amaratvamicchitamityazvapAlo rAjAnaM nyavedayat / / ROO (2) bhartRharirujjayinyA rAjA''sIt / sa prajApAlakaH prajApriyazca babhUva / eka: sAdhurekasmindine tasya rAjasabhAyAmAgataH / sa ekamamaraphalaM tasmai bhakSaNArthaM dadau jagAda cA'maraphalaM bhakSayitvA sa tvamara: syAdityAkarNya rAjA-'bhavanaM gatvA . snAtvA bhajanaM ca kRtvA'maraphalaM bhakSayiSyAmI'ti kathayitvA sAdhaM visasarja / rAjasabhAM samApya rAjA bhavanaM gatvA sajJI jagAda - 'piGgale ! gRhANA'maraphalametat / etad bhakSayitvA tvamamarA syA ityahamicchAmi / ' tannizamya rAjJI 'rAjan ! prathamaM tvAM bhojanaM kArayitvA, zayanakakSe sevayA zuzrUSayA ca tvAM svApayitvA'maraphalaM bhakSayiSyAmI'ti nigadya tatkAryasaMlagnA babhUva / rAtrau rAjani zayite nizIthe rAjJI svapriyamazvapAlaM nikaSA tadamaraphalaM gRhItvA jagAma nijagAda ca - 'priyavara ! tvamamaraphalametad bhakSayitvA hyamaraH syA iti kAmanayA tvadarthamamaraphalamAnayam' / rAjIvacanaM zrutvA 'priye ! svamamaraphalaM tatra maJjUSAyAM sthApayitvA mama pArzvamehi, nizA vyatati, kathaM vilambaH kriyate' ? iti tenokam / itthaM svapriyavacanaM nizamya tatpAzrvaM gatvA gADhamAliGganasukhamanubhUya sA nizIthAnantaraM rAjabhavanamAyayau / tadanantaramazvapAlastadamaraphalaM gRhItvA svapremikAM gaNikAmupajagAma jagAda ca - "priye ! gRhANa tvamamaraphalam / etatkhAditvA tvamamarA bhava / tataH surarti kariSye / ' iti tadvaco nizamya - 'nahi, nahi priyatama ! me pArzvamehi mAM gADhamAliGga 73
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ suratiM ca kuru / tato'hamamaraphalaM khAdiSyAmi / ' itthaM tadvacaH zrutvA so'zvapAlastasyai tatphalaM dattvA praNayaM ca kRtvA svasthAnamAjagAma / dvitIye dine sA gaNikA madhyAhne rAjasabhAM jagAma jagAda ca.- 'rAjan ! etadamaraphalaM mayA tvadarthamAnItam, tadetatkhAditvA tvamamara: syA ityahaM kAmaye / ' iti zrutvA gaNikAyA hastAdamaraphalaM gRhItvA - 'bhadre ! gaccha, rAjabhavanaM gatvA phalaM bhakSayiSyAmi / ' iti tAM nigadya rAjasabhAyAmupaviSTaH sa sAdhunA dattaM tadamaraphalaM paryacinot / tato rAjasabhAvisarjanaM kRtvA sa rAjabhavanaM yayau / (3) rAjabhavanaM gatvA rAjA bhartRhariH svarAjJImuvAda - 'piGgale ! hyastvayA tadamaraphalaM na bhakSitam / etadamaraphalaM tadeva, yanmayA tubhyaM dattam, pazya, pazya / tatphalaM tvayA kasmai janAya dattaM, satyaM brUhi / ' etatkathayitvA rAjJA tasyAM vetrAghAtaH kRtaH / tato 'mAraya mAM na rAjan ! satyaM vadAmi / ' itthaM kathayantyA rAjyAstatphalagamanavRttaM zrutvA tAM vizvAsaghAtinI matvA rAjJA mRtyurghoSitaH / tato gartaM khAnayitvA zirovarjitaM tasyAH zarIraM tasmin garne nikSipya mRttikayA ca garta prapUrya tasyAH zirasi hiMsakasArameyA dantAghAtAya mocitAH / rAjJA bhartRhariNA vizvAsaghAtinyai rAjyai mRtyurdattaH / . rAjJo rAjyAM bahu premA''sIt / sa tAM sarvaM manyate sma / paraM vizvAsaghAtAttena tasyai mRtyurdattaH / rAjJImRtyoH pazcAttasya mano viSaNNamabhavat / sAMsArikaprapaJcAtsa virakto babhUva / tena svAnujo vikramAditya ujjayinyA rAjA ghoSitaH / tasmai rAjyaM samarpya sa taptuM vanaM jagAma / tena zArIrikaM prema dhikRtam / rAjJIsambandhitaghaTanAM gRhItvA bhartRhariNA likhitam - yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA sA'pyanyamicchati janaM sa jano'nyasaktaH / asmatkRte ca parizuSyati kAcidanyA dhik tAJca taJca madanaM gaNikAJca mAJca / / 295/14, paTTIrAmapuram khekar3A (bAgapata) uttarapradezaH-201101 74
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Navsad ___ gAndhIdhAma (kaccha)nAgAre saMskRtApradarzanI saMskRtAsammelana ca gujarAtarAjyasya kacchapradeze gAndhIdhAmanagare di. 1 sitambara 2006taH 3sitambara-2006 paryantaM tatratyenA''ryasamAje naikasyAH saMskRta-pradarzanyAH saMskRtasammelanasya cA''yojanaM (vaidikasaMskArakendra) kRtamAsIt / ___saMskRtapradarzanyAM vividhakakSeSu saMskRtabhASAyAH saMskRtasAhityasya ca paricayArthaM vividhavastUni bhitticitrANi citrapaTAzca sthApitA Asan tatra-svAgatavAkyAni, svAgatagItAni, vedopaniSadAM SaDdarzanAnAM ca paricayaH, vedAnAM mahattvaM, vedeSu vijJAnaM, saMskRtabhASAviSayikyo jAgatikaviduSAM prazastayaH, saMskRtabhASAyA anyAbhirbhASAbhiH saha sambandhaH, saMskRtakavilekhakAdInAM paricayaH, saMskRtabhASigrAmANAM paricayaH, saMskRtavizvavidyAlayAnAM saMskRtonnatyarthaM prayatamAnAnAM ca saMsthAnAM paricayaH, videzeSu saMskRtaviSayikI jAgRtiH, saMskRtadhAtu-zabdAdInAM paricayaH, saMskRtapatrikANa ca paricayaH - ityAdayo'neke viSayAH pradarzitA Asan / asyAH pradarzanyA mukhya uddeza-AGglamAdhyamena paThamAnAnAM chAtrANAM saMskRtabhASA-sAhityAdInAM paricayaH syAt - ityAsIt / asyAH pradarzanyAH saMyojaka: kacchasaMskRtasabhAyA mukhyakAryakartA zrImAn akhileza-Aryamahodaya AsIt / saMskRtasammelanam : di.2 sitambaradine sAyaMkAle pradarzanyAH pUrakatayaikaM saMskRtasammelanamapyAyojitamAsIt tatraiva kendre / sammelanasyA'dhyakSatvaM kacchasAhityaakAdamIsabhyena zrImatA prabhAzaGkara-phaDake mahodayena 75
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirvoDham / sammelanasya mukhyavaktA kavizrIjayantijoSI-'zabAba'-mahodaya AsIt / tena sahaiva gAndhIdhAmasvAminArAyaNagurukulasya mahantaH svAmizrIsatyaprakAzamahodayaH, alavaranivAsI paNDitazrIsatyAnandavedavAgIzamahodayaH, prA.zrImehulazAhamahodayaH, prA.zrImIThAlAladave mahodayastathA kacchasaMskRtabhAratyAH kAryakartabhiH zrIgirIzapaNDyAmahodaya-sazrIvilAsabAjADejAmahodayaityAdibhiH saMskRtabhASAyA mahattvaviSaye pravacanaM kRtaM tasyAzca pracAraprasArArthamudyamayituM preraNA pradattA saMskRtagItAni ca prastutAni / sammelanamadhye kacchavizvavidyAlayasya kulapateH saMskRtaprAdhyApakasya ca zrImata: DaoN.kAnti-goramahodayasya sanmAnamabhivAdanaM ca gAndhIdhAmanagarasya nagarapatinA zrImatA himmatadAnagaDhavImahodayena kRtam / DaoN. kAnti-goramahodayenA'pi saMskRtasya mahattvamupavarNitaM saMskRtapradarzanyAzca prazaMsA kRtA / sammelanasya saJcAlanaM zrIakhilezaAryamahodayena kRtaM, tathA'smin prasaGge AryasamAjasya kAryakartAraH, saMskRtabhAratIkAryakartAraH, kavizrIramaNIkasomezvaramahodayaH, svAmizrIcinmayAnanda ityAdaya upasthitA Asan / klAntamapodyati khedaM, taptaM nirvAti budhyate mUDham / sthiratAmeti vyAkulamupayuktasubhASitaM cetaH // TITU 76
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ramaNI AvayorbhAvi kiyat sundaraM bhaviSyati, yadAssai sambhUya jIviSyAvaH / tathA ahaM sadA'pi duHkhasahane bhavataH sAhAyyaM kariSye / HOSPITAL puruSebhyaH kimarthaM saGgaNakamadhikatayA rocate ? saGgaNakAH kadA'pi pratibhASaNaM naiva kurvate, ata: !! ramaNaH kintu nA'sti mama kiJcid duHkhaM bhoH ! ramaNI nA'haM vartamAnakAlaviSayaM vadAmi priya ! ahaM tu vivAhAnantaraM yad bhaviSyati tadviSayaM vadAmi !! marma-narma POLICE madyapaH STATION kiM bhavAn mama surAmocane sahAyako bhaved vA ? cikitsakaH avazyam ! tadatIva sukaram !! madyapaH tarhi mocayatu kRpayA, ArakSakairmama peTikAdvayaM gRhItamasti !! 77
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ KAAS ASANA ES (svasyA''gamane jAtasya vilambasya kAraNaM vadan-) gamanaH bho ! mamA'yamevA'bhyAso yat, yatkiJcidapi kAryamahaM karomi tadA tatkArye'haM nimajjAmIva / RACT jalpana: tarhi bhavAn kUpameva kimarthaM na khanasi ? // / / / / FRHA (ekA prasiddhA kAryakartI sabhAyAM mahilotkarSaviSaye vadantI AsIt) "yadi striyo nA'bhaviSyan tadA puruSANAM kA gatirabhaviSyat ?" (tadA pRSThataH kazcit pUtkRtavAn-) "svargaH !!" 78
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ LIAN TV Anis adhyApakaH yadA, janAstasya kathanaM nIrasamanubhavanti, azRNvanta ivA'pi me vyavaharanti, tadA'pi yaH satataM vAvadyate sa kaH ? . (antyapIThAt) vidyArthI zikSakaH !! NA RANT na pitA kiM parIkSAyAM praznAH kaThinA Asan ? Ans, KI putraH praznAstu saralA eva Asan, kintu TS taduttarANyeva kaThinAnyAsan !!
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta-vibhAga: ( zrImahAvIrajiNathuI te dhannA jehi diTTo si muniratnakIrtivijayaH tu nAmaggahaNeNa vi, dhannA havaMti jIvA mahAvIra ! | kimetthaccherayaM jaM, 'te dhannA jehi~ diTTho si' // 1 // hariumiMdassa saMkaM, niccalo vi cAlio tae merU 1 jAtamitteNa vi tayA, te dhannA jehiM diTTho si ||2|| bAlattaNe vi paMDiya-saMsae haraMto, thuNijjaMto ya / 'aho nANi' tti jaNehi, te dhannA jehiM diTTho si ||3|| varisadugaM gihavAse, vi paDimaM dhariUNa jaM nissaMgaM / vasio samaNuvva tayA, te dhannA jehiM diTTho si ||4|| niggaMtUNa gharAo, caiUNa savvasaMgamegAgI / dikkhio ya tayA NAha !, dhannA jehiM diTTo si ||5|| ' titthayarA hi sahAyaM, ghoruvasagge vi na lahaMti kassa vi' / iMdamiti niseto, te dhannA jehiM diTTho si ||6|| nihaM savvajaNANa-mavigaNiya vi caMDakosiaM ghoraM / paDiboheuM karuNA - yara ! gao tumaM mahAsatto ||7|| pacchA dujjhANAo - vi rakkhiUNa taM paMcadasadiNANi / tattheva Thio ya, tayA, te dhannA jehiM diTTho si ||8|| jummaM // uvasaggaassa vi tujjha, nayaNajuyalaM kivAe jhariyaM jaM / saMgamassa kae tayA, te dhannA jehi~ diTTho si ||9|| sIyale pauMjiya, gosAlo rakkhio ya jayA NAha ! / teulesAo tayA, te dhannA jehi~ diTTho si ||10|| 80
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dpy by-tshey 4-1 tshe- styskySAURUSAOSAUSTRUSSIAustry.statuskusulyAISALIT0UAASH godohiAsaNattho, saMpatto kevalaM jayA nANaM / kamma khaviUNa tayA, te dhannA jehi~ diTTho si // 11 / / dUraM bArasavarisaM, jhANeNuggatavaM tuha caraMtassa / dasaNa-mavi u khaNamavi, te dhannA jehi~ diTTho si // 12 // kevalaM pappa bhayavaM !, paDhamaM ceva jayA samavasaraNammi / uvaviTTho desaNatthaM, te dhannA jehiM diTTho si // 13 / / mANamavahariya nANaM, sikkhiya dikkhiA goyamAINo / jeumAgayA ya tayA, te dhannA jehi~ diTTho si // 14 // 'kiM tattaM ?' ti ya puTTo, gaNaharANa tipaiM jayA dAhIa / bArasaMgassa mUlaM, te dhannA jehi~ diTTho si // 15 / / hariumannANatimiraM, paMkaM pAvassa ya sosiuM tahA / sUro vva payAsaMto, te dhannA jehi~ diTTho si // 16 / / nivvANAo puvvaM, solasapaharaM bhavvovayArAya / kayA ya desaNA tayA, te dhannA jehi~ diTTo si // 17 // bhaviyajaNavibohaNattha-mavirayaM desaNamiseNa jagaNAha ! / jalaharuvva varisaMto, te dhannA jehi diTTho si // 18 // suradumo suramaNI a, kAmadheNU vi a pAviA jehi~ / na hi dhannA te, paraM tu, te dhannA jehi~ diTTho si // 19 / / dasaNamitteNa harai, tAvaM na caMdaNaM kiMtu jiNa ! tumaM / harai tivihaM pi tatto, te dhannA jehiM diTTho si // 20 // calaNaM karuNA kahaNaM, karuNA moNaM pi ThANaM jhANaM pi / karuNAmao u bhayavaM !, te dhannA jehi~ diTTho si // 21 // [[ 4 redu>>'du[[ de-du-turedu-durjedeyp-d- dng Jey 41 du-b-dbu-'dul-du- du- tshe-bum-du-bud-med- -g 4dub-4) 4y>d-kyi-'du-ru-du-ru- I KHALISATIRSTURUSAudiostostsAUSA 81
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ undalAcAra (gatAGkAdagre) saGkalayitA___ DaoN. AcAryarAmakizora-mizraH kathA prAkRta-vibhAga: . aNasUA- halA piaMvade ! jaivi gandhavveNa vihiNA NivvuttakallANA saundalA aNurUvabhattugAmiNI saMvutteti NivvudaM me hiaaM / tahavi etiaM' cintaNijjaM / piaMvadA- kahaM via? aNasUA- ajja so rAesI iTTi parisamAvia isIhiM visajjio attaNo NaaraM| pavisia anteurasamAgado idogadaM vuttantaM sumaradi vA Na vedi| piaMvadA- vIsaddhA hohi / Na tAdisA AkidivisesA guNavirohiNo honti / tAdo dANiM imaM vuttantaM suNia Na ANe kiM paDivajjissadi tti / va aNasUA- taha ahaM dekkhAmi, taha tassa aNumadaM bhave / piaMvadA- kahaM via? | aNasUA-guNavade kaNNaA paDivAdaNijje tti aaM dAva paDhamo saMkappo / taM (." ..jai devvaM evva saMpAdedi NaM appaAseNa kidattho guruaNo / piaMvadA- sahi, ava idAI valikammapajjattAI kusumAI / aNasUA- NaM sahIe saundalAe sohaggadevaA accaNIA / piaMvadA- jujjadi / (nepathye) aNasUA- ('ayamahaM bhoH !' idi suNia) sahi, adidhINaM via NivedidaM / piaMvadA- NaM uDajasaNNihidA saundalA / aNasUA- ajja uNa hiaeNa asaNNihidA / alaM ettiehiM kusumehiM / (idi patthide / ) (nepathye) | pivadA- (kiMvi suNia) haddhI, haddhI / appiaM evva saMvuttaM / kassi pi / .
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . pUAruhe avaraddhA suNNahiaA saundalA / (dekkhia) Na hu jassi se kassi pi / eso duvvAso sulahakovo mahesI / taha saviaveabalu bphullAe duvvArAe gaIe paDiNivutto / aNasUA- ko aNNo hudavahAdo dahiduM pahavadi / gaccha, pAdesu paNamia NivattehiNaM na jAva ahaM agghodaaM uvakappemi / piaMvadA- taha / (ptthidaa)| aNasUA- ammo, AveakkhalidAe gaIe pabbharTsa me aggahatthAdo pupphabhAaNaM / piaMvadA- (pavisia) sahi, pakidivako so kassa aNuNa paDigeNhadi / kiM / vi uNa sANukkosI kido / aNasUA- tassi bahu edaM pi / kahehi / P) piaMvadA- jadA Nivatti, Na icchadi, tadA viNNavido mae / bhaavaM, paDhama ti." pekkhia aviNNAdatavappahAvassa duhidujaNassa bhaavadA ekko avarAho , marisidavvo tti / aNasUA- tado tdo| piaMvadA- tado Na me vaaNaM aNNahAbhavituM arihadi, kiMdu ahiNANAbharaNadaMsaNeNa sAvo Nivattissadi tti mantaanto evva antarihido / | aNasUA- sakkaM dANi assasituM / atthi teNa rAesiNA saMpatthideNa saNAmaheaMkiaM aMgulIaaM sumaraNIyaM tti sa piNaddhaM / tassi sAhINovAA saundalA bhavissadi / piaMvadA- (kiM vi pekkhia) aNasUe ! pekkha dAva / vAmahatthovahidavaaNA AlihidA via piashii| bhattugadAe cintAe attANaM pi Na esA vibhAvedi / kiM uNa AantuaM? aNasUA- piaMvade ! duveNaM evva No muhe eso vuttanto ciTThadu / rakkhidavvA kkhu ___pAkidipelavA piashii|| piaMvadA- ko NAma uNhodaeNa NomAliaM siMcedi ? [ptthidaa]| aNasUA- jai vi NAma visaaparammuhassa jaNassa evaM Na vidiaM .) (attagadaM) taha vi teNa raNNA saundalAe aNajjaM AaridaM / kAmo dANiM.) sakAmo hodu / jeNa asaccasaMdhe jaNe suddhahiaA sahI padaM kaaridaa|| 83
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahavA duvvAsaso sAvo eso viAredi / aNNahA kahaM so rAesI se tArisANi mantia ettiassa kAlassa lehamettaM pi Na visajjedi / tA ido ahiNNANaM aMgulIaaM tassa visajjema / dukkhasIle tavassijaNe ko abbhatthIadu / NaM sahIgAmI dosotti vvavasidA vi Na pAremi pavAsapaDiNiuttassa tAdakassavassa dussantapariNIdaM AvaNNa sattaM saundalaM NivedidaM / itthaMgade amhehiM kiM karaNijjaM? piaMvadA- (pavisia) sahi ! tuvara tuvara saundalAe patthAnakoduaMNivvattihu~ / aNasUA- sahi ! kahaM evaM ? piaMvadA- suNAhi / dANiM suhasaidapucchiA saundalAsaAsaM gadamhi / aNasUA- tado tdo| piaMvadA- dAva eNaM lajjAvaNadamuhi parissajia tAdakassaveNa evvaM ahiNandidaM / diTThiA dhUmAulidadiTThiNo vijaamANassa pAvae evva AhudI pddidaa| vacche ! susissaparidiNNA vijjA via asoaNijjAsi saMvuttA / (. ___ajja evva isirakkhidaM tumaM bhattuNo saAsaM visajjemi tti / aNasUA- aha keNa sUido tAdakassavassa vuttanto ? piaMvadA- aggisaraNaM paviTThassa sarIraM viNA kUndomaIe vANiAe / aNasUA- kahaM via ? piaMvadA- (saMskRtamAzritya) duSyantenA''hitaM tejo dadhAnAM bhUtaye bhuvaH / avehi tanayAM brahmannagnigarbhA zamImiva / / aNasUA- (piaMvadAM Asalisia) sahi ! piaM me / kiMdu ajja evva saundalA NIaditti ukkaMThAsAhAraNaM paritosaM aNuhomi / / piaMvadA- sahi ! vaaM dAva ukkaMThaM viNodaissAmo / sA tavassiNI NivvudA hodu| aNasUA- teNa hi edassi cUdasAhAvalambide NArierasamuggae etaNNimittaM evva kAlAndarakkhamA NikkhittA mae kesaramAliA / tA imaM hatthasaNNihidaM karehi / jAva ahaMpi se goroaNaM titthamittiaM duvvAkisalaANi tti maMgalasamAlaMbhaNANi viraemi / 84
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ " piaMvadA- taha karIadu / (kiM vi suNia) aNasUe ! tuvara, tuvara / ede kkhu hatthiNAuragAmiNo isIo saddAvIanti / aNasUA- sahi ! ehi, gacchamha / piaMvadA- (pekkhia) esA sujjodae evva sihAmajjidA paDicchidaNIvArahatthAhiM sotthivaaNikAhiM tAvasIhiM ahiNandIamANA saundalA ciTThai / uvasappamha eNaM / tAvasI- jAde ! bhattuNo bahumANasUaaM mahAdeI sadaM lahehi / ekaI- vacche ! vIrappasaviNI hohi / duiA- vacche ! bhattuNo bahumadA hohi / (savvA patthidA / ) sahIo- (uvasaria) sahi saundale ! sahamajjaNaM de hodu / saundalA- sAadaM me sahINaM / ido NisIdaha / sahIo- halA, sajjA hohi / jAvade maMgalasamAraMbhaNaM viraema / saundalA- idaM pi bahu mantavvaM / dullahaM dANiM me sahImaMDaNaM bhavissadi / (roidi)| sahIo- sahi ! uiNaM de Na maMgalakAle roidaM / (pasAhaida) / ae saundale ! aNuvajuttabhUsaNo aaM jaNo / cittakammapariaeNa aMgesu de AharaNaviNioaM karemha / saundalA- jANe vo NeuNaM / sahIo- halA saundale ! NAradANIdapasAhaNehiM avasidamaMDaNAsi / paridhehi saMpadaM khomajualaM / gautamI- jAde ! eso de ANandaparivAhiNA cakkhuNA parissajanto via guru uvaTThido / AAraM dAva paDivajjassa / saundalA- tAda ! vandAmi / kAzyapaH- vatse ! yayAteriva zarmiSThA bharturbahumatA bhava / sutaM tvamapi samrAjaM seva pUrumavApnuhi / / gautamI- bhaavaM ! varo kkhu eso / Na AsisA / kAzyapaH- kva te zAGgaravamizrAH ? 85
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zArGgaravamizrA:- bhagavan ! ime smaH / kAzyapaH- bhaginyAste mArgamAdezaya / zArGgaravamizrAH - ita ito bhavatI / (sarve calanti / ) gautamI - jAde ! edA tavovaNadevadA / paNama bhaavadINaM / saundalA - (paNamaa) halA piaMvade ! ajja uNa daMsaNussuAe vi assamapadaM pariccaantIe dukkheNa me calaNA purado pavaTTanti / piaMvadA - Na kevalaM tavovaNavirahakAdarA sahI evva / tue uvadvidavioassa tavovaNassa vi dAva samavatthA dIsai / ugali adabbhakavalA miA pariccattaNaccaNA morA / osariapaMDupattA muanti assU via ladAo // saundalA (sumaria ) tAda ! ladAbahiNiaM vaNajosiNi dAva AmantaissaM / kAzyapaH- avaimi te tasyAM sodaryAsneham / iyaM tAvaddakSiNena / saundalA - (ladaM AliMgia) vaNajosiNi ! cUdasaMgadA vimaM paccAliMga idogadAhiM sAhAbAhAhiM / ajjappahudi dUraparivattiNI de kkhu bhavissaM / (sahIo padi) halA aNasUe piaMvade ! esA duveNaM vo hatthe Nikkhevo / sahIo- aaM jaNo kassa hatthe samappido ? saundalA - tAda ! esA uDaapajjantacAriNI gabbhamantharA maabahUjadA aNaghappasavA hoi, tadA me kaMpi piaNivedaittaaM visajjaissaha / kAzyapaH- nedaM vismariSyAmaH / saundalA - ( gadiM bhaMgia ) ko Nu kkhu eso NivasaNe me sajjai ? (pekkhia maasAvaaM) vaccha ! ki sahavAsapariccAiNi maM aNusarasi ? acirappasUdAe japANIe viNA vaDDhido evva / dANi pi mae virahidaM tumaM tAdo cintaissadi / Nivattehi dAva / (patthidA) / zArGgaravaH- bhagavan ! odakAntaM snigdho jano'nugantavya iti zrUyate / tadidaM sarastIram / atra sandizya pratigantumarhati bhavAn / saundalA - ( jaNAntiaM) halA aNasUe ! pekkha, NaliNIpattantaridaMvi sahaaraM akkhantI AdurA cakkavAI AraDadi / dukkaraM ahaM karemi tti / aNasUA sahi ! mA evvaM mantehi / 86
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ esA vi pieNa viNA gamei raaNi visAadIhaaraM / guruaM pi virahadukkhaM AsAbaMdho sahAvedi / / kAzyapaH- zAGgurava ! iti tvayA madvacanAtsa rAjA zakuntalAM puraskRtya vaktavyaH / asmAn sAdhu vicintya saMyamadhanAnuccaiH kulaM cA''tmanastvayyasyAM kathamapyabAndhavakRtAM snehapravRttiM ca tAm / sAmAnyapratipattipUrvakamiyaM dAreSu dRzyA tvayA bhAgyAyattamataH paraM na khalu tad vAcyaM vadhUbandhubhiH / / zArgaravaH- gRhItaH sandezaH / kAzyapaH- vatse ! tvamidAnImanuzAsanIyA'si / vanaukaso'pi santo laukikajJA vayam / sA tvamitaH patikulaM prApyazuzrUSasva gurUn kuru priyasakhIvRttiM sapatnIjane bharturviprakRtA'pi roSaNatayA mA sma pratIpaM gamaH / bhUyiSThaM bhava dakSiNA parijane bhAgyeSvanutsekinI yAntyevaM gRhiNIpadaM yuvatayo vAmAH kulasyA''dhayaH / / kathaM vA gautamI manyate ? gautamI- eSa vadhUjanasyopadezaH / jAte ! etatkhalu sarvamavadhAraya / / kAzyapaH- vatse ! pariSvajasva mAM sakhIjanaM ca / saundalA- tAda ! ido evva kiM piaMvadAaNasUAo sahIo Nivattissanti / / kAzyapaH- vatse ! ime api pradeye / na yuktamanayostatra gantum / tvayA saha gautamI yAsyati / saundalA- (pidaraM Asalisia) kahaM dANi tAdassa aMkAdo paribbhaTThA malaataDummUliA candaNaladA via desantare jIviaM dhAraissaM / kAzyapaH- vatse ! kimevaM kAtarA'si ? yadicchAmi te tadastu / saundalA- halA, duve vi maM samaM evva parissajai / sahIo- (taha karia) sahi ! jai NAma so rAA paccahiNNANamantharo bhave, tado se imaM attaNAmaheaaMkiaM aMgulIaaM daMsehi / saundalA- imiNA saMdeheNa vo Akampidamhi / / sahIo- mA bhAAhi / adisiNeho pAvasaMkI / 87
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ saundalA- tAda ! kadA Nu bhUo tavovaNaM pekkhissaM ? kAzyapa:- zrUyatAm bhUtvA cirAya caturantamahIsapatnI dauSyantimapratirathaM tanayaM nivezya / bhaLa tadarpitakuTumbabhareNa sArdhaM zAnte ! kariSyasi padaM punarAzrame'smin / / gautamI- jAde ! parihIadi gamaNavelA / Nivattehi pidaraM / ahavA cireNa vi | puNo puNo esA evvaM mantaissadi / NivattadubhavaM / kAzyapaH- vatse ! uparudhyate tapo'nuSThAnam / saundalA:- (bhUa pidaraM Asalisia) tavaccaraNapIDidaM tAdasarIraM / tA mA. adimettaM mama kide ukkaMThassa / kAzyapaH- (saniHzvAsam) zamameSyati mama zokaH kathaM nu vatse ! tvayA racitapUrvam ? uTajadvAravirUDhaM nIvArabaliM vilokayataH / / gaccha, zivAste panthAnaH santu / (niSkrAntA zakuntalA sahayAyinazca / ) sahIo- (saundalAM pekkhia) haddhI, haddhI / antalihidA saundalA vaNarAIe / kAzyapaH- (saniHzvAsam) anasUye priyaMvade ! gatavatI vAM sahacAriNI / nigRhya __ zokamanugacchataM mAM prasthitam / sahIo- tAda ! saundalAvirahidaM suNNaM via tavovaNaM kahaM pavisAmo ? (idi dukkheNa gade / ) kramaza: SSA 88
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadyaH prakAzitam nandanavanakalpataruprakAzanasya dvitIyaM puSpaM sAgaravihaGgamaH sAgaravihaGgamaH saM, kortitrayo amerikAdezIya-ricArDabAk (Richard Bach)likhitasya Jonathan Livingston Seagull nAmakasya vizvaprasiddhasya rUpakasya sNskRtbhaassaayaamnuvaadH| samAjasya kuruDhIH andhaparamparAH mithyAbandhanAni ca troTayitvA jonAthan-nAmA sAgarapakSI adamyotsAhenA'kuNThitajijJAsayA'virataprayatnaizca svonnatiM sAdhayan paripUrNatvazikharaM kathamavApnoti, kathaM cA'nyAn pakSiNaH prerayitvA dhyeyonmukhAn karotItyetat sarvamatra sacitraM citritmsti| etadanuvAdakaraNe'syaiva pustakasya zrImatyA mIrAbhaTTamahodayayA kRtasya gUrjarAnuvAdasya 'sAgarapaMkhI tinAmnaH sAhAyyaM gRhiitmsti| saM. kIrtitrayI prAptisthAnam : prakAzakaH bhadraGkarodaya zikSaNa TrasTa zrI vijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya mandira prakAzanavarSam 2006 I. 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajI peDhI samIpa, mUlyam rU. 60-00 pAlaDI, amadAvAda-380007 www.jainelibrary.orm