Book Title: Lalit Vistara Part 02
Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022464/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUripuraMdara, yAkinImahattarAsUnu A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita A. zrI municaMdrasUrIzvarajI viracita paMjikA samanvita lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-2 vivecakaH paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 zabdazaH vivecana * mULa graMthakAra : sUripuraMdara, yAkinImahattarAsUnu A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA * paMjikAkAra * A. zrI municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA * divyakRpA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza. zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAja tathA teozrInA ziSyaratna SaDradarzananA, pravacanikapratibhAdhAraka pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA * vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zrutamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanakAra * paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalana-saMzodhanakArikA * zAsanasamrATa pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya nemisUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA sAdhvIjI cAritrastrIjI ma. sA.nA praziSyA sAdhvI RjumatizrIjI ma. sA. * prakAzaka : vAtArtha gaAL. "zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 zabdazaH vivecana vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2540 + vi. saM. 2070 ja AvRttiH prathama + nakala H 1000 mUlya : rU. 140-00 OF Arthika sahayoga : paramapUjya zrI vizvadarzanavijayajI mahArAja sAhebanI preraNAthI zrI zaradabhAI amRtalAla jhaverI parivAra, muMbaI. : mukhya prAptisthAna: 16 thatadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com * mudraka : sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-19. phonaH 22174519 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.] Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna para ja amadAvAda : gItArtha gaMgA zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. (079) 23704911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-kala, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. (0275) 2391699 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 101-102, sarvodaya hAITsa, jaina maMdira roDa, sarvodayanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 1 (022) ra5380014, 25689030 (mo.) 9322231117 Email : jpdharamshi60@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-ra41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA javelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 1 (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surataH DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbanivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. * (0261) 3228723 (mo.) 9016188990 * jAmanagara : zrI udayabhAI zAha clo. mahAvIra agarabattI varksa, c7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. : (0288) ra678513 (mo.) 9726993990 Email: karan.u.shah@hotmail.com + BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. : (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo) 9mba8359925 Email : amitvgadiya@gmail.com rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. (0281) 2233120 (mo.) 9427178613 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva cokkasa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyA rahasyonA jJAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono adhAMza pragaTa thayela che. alabatta, A zelInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrIsaMghane zAsananAM rahasyazAnanI prAptimAM teyAra sAmagrI pUrI paDaze. vikAnera vinAnAtti vidALanaparijhama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A viThThalmogya ane achUtapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. muni pravara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa layathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumodaze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... RtadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapasa roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zrutabhakto Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgAnAM prakAzano pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA . (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadaSTisamuccaya 4. karmavAda kaNikA 5. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. sadgati Apake hAtha meM! (hindI AvRtti) 8. darzanAcAra 9. zAsana sthApanA 10. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 11. anekAMtavAda 12. praznottarI 13. praznottarI (hindI AvRtti) 14. cittavRtti 15. cittavRtti (hindI AvRtti) 16. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 17. manovijaya ane Atmazuddhi 18. bhAgavatI pravajayA paricaya 19. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vinAjaya, siddhi, viniyoga) 21. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 22. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 23. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 4. jainazAsana savataMtra dharma ke saMpradAya ? 5. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya? (hindI AvRtti) 26. Is Jaina Order Independent Religion or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 20. Status of religion in modern Nation State theory (zaly zvyfa) 28. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 29. zrI upadhAna mArgopadezikA saMpAdaka :- pa. pU. paMnyAsa zrI arihaMtasAgarajI mahArAja sAhaba 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra IIIII 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra !!!!! (hindI AvRtti) 4. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 7. "Rakshadharma'Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti) saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA H jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho 4 vivecanAkAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA >> 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2. adhyAtmaupaniSat prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamata parIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI zabdazaH vivecana 9. samyakatva SaTrasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. phUpadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sUtranA pariNAmadarzaka yatnaleza bhAga-1 16. paMcasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sUtra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnadvAciMzikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdvArjizikA-21 zabdazaH vivecana 22. yogazataka zabdazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedabAsiMzikA-18 zabdazaH vivecana Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmaggadvAciMzikA-6 zabdazaH vivecana 27. bhikSuddhAtrizikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAdvAciMzikA-28 zabdazaH vivecanA 29. yogadaSTinI sakjhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApana dvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjalayogalakSaNavicAradvAciMzikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sUtrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvadvAciMzikA-4 zabdazaH vivecana 35. samyagdaSTidvAciMzikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNadvAciMzikA-10 zabdazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyadvAciMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apanabaMdhakadvAciMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 40. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. devapuruSakAradvAciMzikA-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAciMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttidvAciMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAciMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAciMzikA-3 zabdazaH vivecanA 51. dezanAdvAciMzikA-2 zabdazaH vivecana pa2. jinabhaktidvAciMzikA-5 zabdazaH vivecanA 53. yogAvatAradvAciMzikA-20 zabdazaH vivecana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54. yogamAhAbhyadvAciMzikA-26 zabdazaH vivecana papa. sajjanastutihAviMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAciMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAciMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezaNAnopAyadvAciMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAciMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 64. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 66. muktidvAciMzikA-31 zabdazaH vivecana 17. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kathAAtrizikA-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 77. navatatva prakaraNa zabdazaH vivecanA 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-6. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana 85. pIsUtra (pAkSikasUtra) zabadazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3 90. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 1. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabadazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabadazaH vivecana bhAga-2 7. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 99. vAdadvAciMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAha-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasikkA zabdazaH vivecana 105. sakhyattvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavarathAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasia rAIe pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabadazaH vivecana bhAga-2 110. vairAgyakAlatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 - 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119. dravyaguNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecanA 120. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 121. tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 122. tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-4 123. dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 12. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-1 125. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-2 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho T | 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA dIkSAno svIkAra karyA pachI mokSano mArga jANavAnI mArI tIvra icchA hatI. sauprathama paMDitavarya pravINabhAInI zikSA anusAre yogadRSTi samuccaya graMthanuM saMkalana karyuM, tethI mArI jijJAsA kaMIka aMze saMtoSAI. tyArapachI gurutattvavinizcayanuM saMkalana karavAthI mULaguNa, uttaraguNathI saMvalita bhAvacAritrano bodha thayo, tethI cAritra jIvana viSayaka mArI ghaNI muMjhavaNa ukelAI gaI. tyArapachI yogabiMdu graMthanuM saMkalana karyuM, tethI yoganI ghaNI avAMtara bhUmikAno bodha thayo. pravINabhAIno mArA upara thayelo A upakAra bhavobhava mAruM hita ka2ze evI mane pUrNa zraddhA che. A anupama manohara AnaMdadAyI yogamArgane samajyA pachI jIvanamAM utA2vA mATe mAruM manomaMthana satata cAlu rahyuM che, temAM yogaviMzikA ane yogazatakanA keTalAka pATha pravINabhAInA mukhathI sAMbhaLyA. praNidhAna Adi Azayo karIne, viSAdi anuSThAna nahi karIne, prIti-bhakti Adi anuSThAnopUrvaka zramaNakriyA karavAno bhAva thato hato, temAM be pratikramaNanAM sUtronA arthanuM jJAna paryApta na lAgyuM, sUtronA aidaMparyane jANavA mATe mana satata talasatuM hatuM, tevA zubha bhAvo dvArA ja mArAM koIka kliSTa karma khasI gayAM haze ane mane lalitavistarA graMthanA abhyAsano avasara maLI gayo. pUjya cArunaMditAzrIjI mahArAja sAhebanAM ziSyA sAdhvI kalpanaMditAzrIjIne A graMthano maMgala prAraMbha karavAnuM saubhAgya sAMpaDyuM hatuM. temaNe 'purisattamANaM' sudhI lakhANa karela, tyArapachI temane dUra beMglora cAturmAsa ka2vA javAnuM thayuM ane graMthanuM lakhANa aTakyuM. vaLI, mAro puNyodaya jAgyo ane 'purisasihANuM'thI meM A graMtha lakhavAno prAraMbha karyo. deva-guru-dharmanI kRpAthI nirvighne graMtha samApta thayI che. dharmasaMgraha ane caityavaMdana bhASya dvArA sUtronI saMpadAo jANyA pachI sUtromAM batAvelA bhAvone niSpanna ka2vA mAruM mana tatpara rahetuM, chatAM evuM lAgatuM hatuM ke AmAM haju ghaNuM khUTe che, padArtha, vAkyArtha, mahAvAkyArtha dvArA sUtronA aidaMparyane kema pAmavuM, kadAca AvA ja koIka zubha bhAvathI bAdhaka kliSTa karmo khassAM ane biMdu jeTaluM paNa A sUtronuM aiparya jANavA mATe mane abhyAsano suyoga sAMpaDyo. jina thavA mATe jene jinAjJAnI tIvra bhUkha lAgI che tene ja A graMtha ghebara ArogavA jevo mITho lAgaze. jene jinAjJAnI tIvra tarasa lAgI che tene ja A graMtha amRtapAna tulya lAgaze. A graMtha bhaNyA pahelAM paNa tIvra manomaMthananI AvazyaktA che, bhaNatI vakhate paNa tIvra manomaMthananI AvazyaktA che ane bhaNyA pachI paNa tIvra manomaMthananI AvazyaktA che. A tIvra manomaMthana ja aMtima lakSa sudhI laI javA samartha banaze. - yogazatakamAM batAvelA caityavaMdanano mahimA varNavatAM je vizeSaNo che - duHkharUpI parvatane bhedavAmAM vajrasamAna, sukhanuM kalpavRkSa, mahAkalyANakara, saMsAra parimitikaraNa, durlabhathI paNa durlabha - A pAMca Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 / prastAvanA vizeSaNonuM yathArtha jJAna karIne, yogaviMzikAmAM batAvelA praNidhAnAdi AzayonAM lakSaNono garbhita artha samajIne, temAM A lalitavistarAnuM sAna bheLavIne jo caityavaMdana karavAmAM Avaze to mahAnirjarAnI prApti thaze. A graMthanA adhyayana dvArA aneka jIvo mahAkalyANane pAme evI nirmaLa bhAvanA rAkhuM chuM. ra pUjyapAda AcArya bhagavaMta nirmaLacaMdrasUri mahArAja (saMsA2I pakSe bhAI)nI anumati AjJAno pravAha mArA A sakala abhyAsamAM vaheto rahyo che, temanA upakAranuM RNa mane satata smRtimAM raho. mArA vaDIlo sAbaramatI rahetA hoya ane mAre pAlaDImAM mArA samudAyanAM anya sAdhvIjI sAthe rahIne abhyAsa karavAno 2he, temAM pUjya pravINAzrIjI mahArAja sAhebanAM ziSyA, praziSyA pUjya manojJaguNAzrIjI mahArAja sAheba, pUjya vipulayazAzrIjI ma.sA. pU. vinItayazAzrIjI ma.sA. saurabhayazAzrIjI mahArAje mane sAthe rAkhIne mArA upara upakAra karyo che, tenuM RNa jIvanabhara bhulAya tema nathI. pUjya hemalatAzrIjI ma.sA.nAM ziSyA, pUjya suviditAzrIjI mahArAje keTalIka viSama paristhitimAM paNa mane sAthe rAkhIne mArA upara asIma upakAra karyo che. aMte A graMthanuM prUpha jovAmAM smitAbena koThArI vageree je sahayoga Apyo che te sarvanA RNanuM smaraNa karIne viramuM chuM..... vi. saM. 2069, Aso suda-10, tA. 14-10-2013, somavAra. 'kalyANamastu sarvajIvAnAm' zAsanasamrATa pUjya nemisUri mahArAja sAheba samudAyanAM pU. sAdhvI zrI cAritrazrIjI ma.sA.nAM praziSyA sAdhvI zrI RjumatizrIjI. pa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 / saMkalanA = saMkalanA jagatamAM sarvottama puruSa tIrthaMkaro che; kema ke jagatanA jIvamAtrane sanmArga batAvanArA che, tethI jagataguru che, te jagadgurunI pratimA te caitya che ane temane vaMdana karavAthI vaMdana ka2nA2ne zubha bhAvo thAya che. te zubha bhAvo prakarSane pAmIne te jIvane jagadguru tulya banAve che, tethI jagadgurunI pratimAne vaMdana ka2vA mATe gaNadharoe caityavaMdananAM sUtronI racanA karI che ane tenA pAramArthika bhAvone spaSTa karavA mATe pUjya haribhadrasUri mahArAje lalitavistarA nAmanI vRtti racela che, jenAthI yogya jIvone caityavaMdana karavAthI kaI rIte vItarAgatulya thavAne anukULa uttama bhAvo thAya che teno mArgAnusA2I bodha karAvyo che. 3 temAM prathama caityavaMdana karavAnA adhikArI jIvo kevI yogyatAvALA hoya che, anadhikArI jIvo caityavaMdana karIne paNa te prakAranA koI suMdara phaLane pAmatA nathI te batAvela che, tethI caityavaMdananA adhikArI thavA mATe je mahAtmA tene anurUpa ucita guNomAM yatna kare che te kramasara caityavaMdana karavAnA adhikArane pAme che. te adhikArane prApta karyA pachI daDha praNidhAnapUrvaka caityavaMdana kare to te mahAtmAne avazya sarva prakAranI kalyANanI paraMparA prApta thAya che; kema ke A caityavaMdana aciMtya ciMtAmaNi kalpa che, chatAM anadhikArI jIvo tene vidhipUrvaka sevavA samartha nathI ane yathAtathA caityavaMdana karIne tenA lAdhavanuM ApAdana kare che ane lokone paNa A caityavaMdananI kriyA asAra che tevo bodha karAve che. tevA ayogya jIvone caityavaMdana ApavAno paNa niSedha che, tethI mahAtmA yogya jIvone vidhipUrvaka caityavaMdana Ape, tenAthI ApanArane paNa mahAnirjarA thAya che; kema ke te mahAtmA bhagavAnanI AjJAnusAra adhikArIne caityavaMdana ApIne te jIvonuM hita kare che ane bhagavAnanI AjJAnuM samyag ArAdhana kare che, tethI svaparane iSTa phalanI prApti thAya che. vaLI, anadhikArI jIvone caityavaMdana nahi ApavAthI teonuM hita thAya che; kema ke anadhikArI jIvo yathAtathA caityavaMdana karIne tenA pratye anAdara pariNAmavALA hovAthI kliSTa karmone bAMdhe che ane durgatinI paraMparAne prApta kare che, mATe vivekI puruSe yogya jIvone bhagavAnanA zAsananuM gAMbhIrya batAvIne caityavaMdananI adhikAritAnA guNo prathama tenAmAM sthira thAya te prakAre kahevuM joIe, tyArapachI yogyatAnI prApti thAya tyAre vidhipUrvaka caityavaMdana sUtra grahaNa karAve. vaLI abhyAsadazAmAM zuddha caityavaMdana karavAnA artha thaIne kaMIka zuddhine abhimukha truTivALuM caityavaMdana kare topaNa teonuM hita thAya che. vaLI, caityavaMdanamAM prathama namunthuNaM sUtra bolAya che, temAM jagataguru kevA uttama guNovALA che te prathama batAvela che. tyArapachI anya jIvo karatAM tIrthaMkara thAya tevI anAdi vizeSa yogyatAvALA che, mATe bhagavAnane puruSottama kahyA. vaLI samyaktva pAmyA pachI te mahAtmAo kaI rIte yogamArgane sAdhe che ane caramabhavamAM saMyama grahaNa kare che tyAre siMhanI jema ghAtI karmane jItavA mahA parAkrama kare che, saMsAramAM janmyA hovA chatAM puMDarIkanI jema viSayothI kaI rIte nirlepa 2he che te batAvyuM. kevalajJAna pAmyA pachI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 / saMkalana kaI rIte jagatanA jIvone upakAra kare che ane aMte ziva, acala Adi zabdo dvArA kevI uttama siddhigatine pAme che ane tyAM moha rahita hovAthI jina ane karma vagerenA upadrava rahita hovAthI jitabhayavALA sadA rahe che te batAvela che. tenuM smaraNa karavAthI siddha avasthAnuM atyaMta smaraNa thAya che tenA baLathI paramaguru evA tIrthakaronuM anAdi kALathI kevuM uttama svarUpa che ane siddha avasthAne pAme che tyAre kevI AtmAnI avasthA che teno pAramArthika bodha thAya che. tethI tevA uttama tIrthakaro pratye atyaMta bhakti ullasita thAya che, je caityavaMdananI pUrvabhUmikA svarUpa che. tyArapachI arihaMta ceiyANaM sUtra dvArA je jinAlayamAM pote caityavaMdana kare che temanA vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna dvArA je uttama bhAvo thAya che te bhAvo mane prastuta kAyotsargathI thAva e prakAranuM pratisaMdhAna karAya che, ane te bhAvo zA mATe joIe che, te spaSTa karavA arthe bodhilAbhanI icchA karAya che ane bodhilAbha pUrNa sukhamaya mokSa mATe joIe che tema icchA karAya che. tethI je mahAtmA arihaMta ceiyANaM sUtramAM kahyuM e pramANe vadhatI jatI zraddhA Adi pUrvaka kAyotsarga kare che te mahAtmAne prastuta eka navakAranA kAussagga dvArA tIrthakaronA vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAnathI thatA bhaktinA bhAvo jeTalA ullasita thAya che tene anurUpa bodhinI prApti sulabha bane che; kema ke namutthaNaM sUtra dvArA te mahAtmAe paramagurunA svarUpanuM smaraNa karela ane tenA pratye jeTalo bhaktino atizaya thAya tene anurUpa vItarAgatAne abhimukha citta prasarpaNa pAme che ane tenAthI je uttama saMskAro prApta thAya che te bodhinI prApti dvArA avazya mokSanuM kAraNa bane che. vaLI eka tIrthakaranI stutirUpa caityavaMdana karyA pachI sarva caityane vaMdana karIne vizeSa prakAre te ja bhAvone daDha karavA mATe logassa ane savvaloe arihaMta ceiyANaMthI yatna karAya che, tethI jagatamAM vartatI sarva zAzvata azAzvata pratimAo pratye bhaktino atizaya thAya che ane te pratimAo jagatugurunI che, tethI te bhakti jagataguru pratye ja atizayita thAya che. tyArapachI jagatugurue batAvela yogamArga kaI rIte saMsAranA ucchedanuM kAraNa che, mohanAzanuM kAraNa che ane sugationI paraMparA dvArA jIvonA ekAMta hitanuM kAraNa che tenuM smaraNa "puSparavaradI' sUtrathI karAya che; kema ke jagataguru paNa zrutajJAna ApIne jagatanA hitane karanArA che. tethI jema jagatuguru pUjya che, tema temano batAvelo mArga paNa atyaMta pUjya che, tethI tenA pratye paNa bhaktino atizaya karavA mATe caityavaMdanamAM trIjI stuti bolAya che ane tyAM paNa te zruta bhagavAna pratye vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna dvArA je uttama phaLa maLe te mane prastuta kAyotsargathI thAva ema pratisaMdhAna karAya che ane te pratisaMdhAna dvArA bodhilAbha ane mokSa icchAya che; kema ke paramagurue batAvelA mArga pratyeno bahumAnabhAva te mArgamAM apramAdathI yatna karAvIne jagatugurunI jema mokSarUpa phaLamAM ja vizrAMta thAya che. tethI je mahAtmAo vadhatI jatI zraddhA Adi bhAvapUrvaka te prakArano kAussagna kare che teono bahumAnabhAva zruta pratye atizaya thAya che. tethI je aMzathI zrutano bahumAnabhAva atizaya thAya te aMzathI te mahAtmAne janma-janmAMtaramAM te zrutajJAnanI pAramArthika prApti thAya che, jenAthI te mahAtmA pUrNa yogamArgane sevIne avazya siddhagatine pAmaze ane A traNe stutio pUrNa sukhamaya mokSanI prAptinuM eka kAraNa che ane mokSa prApta na thAya tyAM sudhI sugationI paraMparAnuM kAraNa che. vaLI jIvanA sarva prayatnanA phaLa svarUpa mokSa che, tethI traNa stuti karyA pachI siddha avasthAnuM smaraNa karAya che, jethI upayogapUrvaka caityavaMdana karanArA mahAtmAne siddha avasthA pratye bhaktino atizaya thAya ane tenI prApti Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 | saMkalanA mATe ja huM tIrthaMkaronI ane tIrthaMkaronA batAvelA mArganI stuti karIne tenA pratye bhaktivALo thAuM chuM, te prakAranuM pratisaMdhAna thAya che, tyArapachI Asanna upakArI vIra bhagavAnanI stuti karAya che, tethI temane AzrayIne kRtajJatA guNanuM smaraNa thAya che ane temanI stuti paNa bhAvanAprakarSathI mokSaphaLane ApanAra che tema smaraNa karAya che, jethI vivekI mahAtmAne prastuta caityavaMdana bhAvanAprakarSathI tatkSaNa mokSanuM kAraNa che tevo spaSTa nirNaya thAya che ane te bhAvanAprakarSa mATe ja mahAtmAo pharI pharI caityavaMdana karIne suvizuddha caityavaMdananI zaktino saMcaya ka2vA yatna kare che. vaLI cothI stuti vaiyAvacca karanArA devonI karAya che; kema ke samyagdaSTi evA te devo mArgamAM pravRtti ka2nA2A jIvone mokSamArganI pravRttimAM atizaya yatna karAvavAmAM prabaLa kAraNa bane che. vaLI, te devo samyagdaSTi che ane teomAM devabhavakRta viziSTa zakti che ane te devo caityavaMdana karanArAne kvacit sAkSAt sahAya na kare, topaNa ucita sthAne karAyelI ucita prArthanA potAnA zubha adhyavasAyathI yogamArganI pravRttimAM vighnonA zamanamAM prabaLa kAraNa che. tethI cothI stuti dvArA sAdhuo ane zrAvako te devonI paNa stuti kare che ane caityavaMdananA aMte jayavIyarAya sUtra bolAya che jemAM saMkSepathI saMpUrNa yogamArganA prayatna mATe apekSita bhAvonI icchA karAya che, tethI je mahAtmA te bhavanirveda Adi bhAvo kevA uttama bhAvovALA che ane sadguruno yoga ane tenuM pArataMtrya prApta thavA mATe potAnAmAM kevI yogyatA joIe tenuM rahasya prastuta graMthathI jANaze ane te pramANe te bhAvo pratye atyaMta pakSapAta thAya te rIte jagadguru pAse tenI yAcanA karaze. tenA phaLarUpe te mahAtmAne janmajanmAMta2mAM kaI rIte bodhinAM badhAM aMgo pUrNa prApta thAya che ane tenA baLathI te mahAtmA sukhapUrvaka saMsArasAgarane tare che tenuM vistRta varNana graMthakArazrIe karyuM che, tethI je mahAtmA prastuta graMthane nipuNatApUrvaka jANaze ane jANyA pachI tenA bhAvothI AtmAne atyaMta bhAvita ka2ze ane je sthAnono bodha duSkara che te sthAno gItArtha pAsethI jANIne te bhAvone sevavAmAM samyag yatna karaze te mahAtmA avazya alpabhavamAM saMsArano aMta ka2vA samartha banaze, mATe potAnI zaktine gopavyA vagara ciMtAmaNithI adhika evA caityavaMdana sUtra che ane tenA arthane prakAzana karanArI lalitavistarA vRtti che teno yathArtha bodha ka2vA ane punaH punaH bhAvana ka2vA zakti anusAra prastuta graMthamAM sarva prakAre yatna karavo joIe, jenAthI sarva kalyANanI prApti thAya. chadmasthapaNAmAM jinezvara paramAtmAnI vANIthI viparIta ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMI lakhAyuM hoya tenuM trividhe trividhe micchA mi dukkaDaM. vi. saM. 2069, Aso suda-10, tI. 14-10-2013, somavAra. 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 ( (5) (Zhu - * pravINacaMdra khImajI motA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitaviktA bhAga-2 / akhalikA [ pAnA na. | i = 1-10 4-7 7-8 $ $ $ $ $ 9-10 11-19 11-17 $ 2 2 khk anukramaNikA shah krama | viSaya 15. abhayadayANa. bhavanirveda dvArathI arthathI bhagavAnanuM bahumAna, viziSTa karmanA kSayopazama mATe abhayadayANa Adi sUtrapaMcaka. saMsArI jIvone sAta prakArano bhaya. citanA svAthyathI sAdhya adhikRta dharma. bhagavAnathI abhayanI siddhimAM hetu-guNa prakarSarUpapaNuM, aciMtya zaktiyuktapaNA, te prakAranA bhAvathI avasthiti, sarvathA parArthakaraNa. 16. cakhulyANa. indriyanuM vizleSaNa. AtmadharmarUpa cA, kALanI upayogitA cakSanI prApti dharmakalpavRkSanuM avaMdhyabIja che. 17. mammadayANa. mArgano artha. sAnubaMdha thayopazama vagara samyagdarzana Adino ayoga temAM hetu, kliSTa duHkhano artha kliSTa karma, mahAvIra svAmI - jIMdakAcAryanA ziSyo, pharI kliSTa duHkhanA anubhavanI upapatti. jIva mArgathI pAta pAme topaNa pUrvanI jema atizaya sAnubaMdha klezavALo nathI e pravacananuM paramaguhya che, anya darzanavALA pravRtti parAkrama-jaya-AnaMda-Rtammara bhedavALo karmayoga mAne che. 18. saraNadayANa. zaraNa e tattvaciMtArUpa adhyavasAya che athavA vividiSA che, tenAthI prazAnA zuzradAdi ATha guNo thAya che. vividiSA vagara bhAvasAra zuzruSAdi thatA nathI. 19. bohiyANa. bodhi zabdano artha, abhayAdi pAMca apunabaMdhakane thAya che, itara-itara phalavALA abhayAdi. apunabaMdhakamAM abhaya AdinI yogyatA, gopendrano abhiprAya-nivRtta 13-19 19-33 19-21 21-23 2 27-33 3-45 37-39 39-45 45-55 45-50 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2/ anugarikA pAnA naM. 50-55 papa pa0-61 57-57. 57-1 u1-18 91-98 u8-81 ma viSaya adhikAravAnI prakRti hote chate zraddhA Adi tattvadharmanI yonio prApta thAya che. upayogasaMpadAnI ja hetasaMpadA pAMcamI. 20. dhammANa. dhammadayANa Adi sUtra paMcakano krama, dhakhadayANaMthI sadezanAnI yogyatArUpa anugraha. cAritradharmanA be prakAra, bhagavAnanuM bahumAna ane cAritradharmano tevo svabhAva kAraNamAM kAryano upacAra. 21. dhammasathANuM. dharmanI dezanAnuM svarUpa. 22. dhammanAyagANuM. bhagavAnamAM dharmanA nAyaka thavAnuM lakSaNa che - 1. dharmanA vazIkaraNano bhAva-vidhinuM samAsAdana, niraticArapAlana, yathocita dAna, jIvone cAritradAnamAM vacananI apekSAno abhAva. 2. uttamanI prAptivALA - pradhAna zAyikadharmanI prApti, sattAryakaraNa svabhAva, hanamAM pravRtti te prakAranA bhavyatvano yoga. 3. dharmanA phalanA paribhogane karanArA-sakala sauMdarya, prAtihAryano yoga, samagra puNyanA samUhathI utpanna thayelI udAra ddhi, samagra raddhinuM Adhipatya. 4. cAritranA vighAtanI anupapatti-avaMdhya puNyanuM bIja, adhika phaLanI anupapatti, pApa zayano bhAva, ahetuka vizAtanI asiddhi. | bhagavAna hanamAM paNa pravRtti kare che - temAM bhagavAna ane bodha karavA bhRgukaccha gayA te prasaMganuM vistArathI varNana. 23. dhammasArahINa. bhagavAna dharmanA sArathI-cAritrarathanuM samyaka pravartana, temAM kAraNa paripAkanuM apekSaNa, temAM kAraNa pravartaka jJAnanI siddhi, temAM kAraNa apunabaMdhakapaNuM, temAM kAraNa prakRtine abhimukhapaNAnI upapatti. 29. | bhagavAna dharmanA sArathI - cAritradharmanA samyaka pravartanano yoga-samyaka 68-81 71-77. 81-94 81-85 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 / anukramaNikA hamA viSaya pAnA naM. 85-88 88-94 94-100 94-99 99-100 100 100-115 pAlana-temAM kAraNa gAMbhIryano yoga, temAM kAraNa suMdara sahakArInI prApti, temAM kAraNa anubaMdha pradhAnapaNuM, temAM kAraNa aticAranA bhIrupaNAnI upapatti. damananA yogathI bhagavAna sArathI. 24. dhammavaracAuraMtacakavIrNa. trikoTi parizuddhadharma - dAnAdi cAra prakArano dharma, cAra gatine athavA bhAva zatrune nAza kare mATe dharmacakra, kaSa-cheda-tApanI parIkSAthI suparizuddhadharma. bhagavAna tathAbhavyatvanA niyogathI varabodhinA lAbhathI mAMDIne siddhinI prApti sudhI varte che, mATe dharma caturaMta cakravartI. stotavyasaMpadAnI vizeSathI upayogasaMpadA chaThI. 25. apaDihayavaranANadaMsaNadharANa. iSTa tattvane juo' evA boddhanA matanA nirAkaraNa mATe appaDiyavaranANadaMsaNadharANuM. apratihata varazAnadarzana na hoya to tattvano ayoga. nirAvaraNa hetumAM sarvajJAna-sarvadarzana svabhAvatvarUpa vizeSaNanI siddhi. nirAvaraNa heturUpa vizeSyanI siddhi. apratihata varajJAnadarzana dharatva na hoya to avikala parArtha saMpAdanano asaMbhava. 26. viyachaumANe. tIrthanA rakSaNa mATe bhagavAna pharI janma le che evA gozAlakanA matanA nirAkaraNa mATe viyaTachaumANe pada. bhagavAnane pharI janma levAnA hetuno abhAva che, bhavya jIvonA ucchedanI zaMkA ane samAdhAna. stotavyasaMpadAnI ja svarUpa saMpadA sAtamI. 27. jiNAAM jAvayANa. tattAMtavAdi mAdhyamiko bhagavAnane ajinAdi mAne che, te matanA nirAkaraNa mATe jiNANe jAvayANuM. 100-101 101-103 103-108 108-112 112-115 115-120 11pa-117 117-120 120-121 121-129 121-124. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 | anukramaNikA kama viSaya pAnA naM. 47. 124-125 125-129 130-137 130 131-134 134-137. 137146 pa3. 54. 137-146 14-153 | 'papa mAdhyamiko rAgAdine bhrAti mAtra kalpanA arthAt asatu mAne che tenuM nirAkaraNa. mAdhyamikonA matamAM atiprasaMga ane anubhava bAdhA e rUpa doSa, mATe bhagavAna jina che. 28. tieNANaM tArayANuM. kAryamAtra pratye kAla kAraNa che tema mAnanArA ziSyonA matanA nirAkaraNa mATe tiNANe tArayANaM pada. bhagavAnane bhavanuM Avarta nathI; kema ke kAraNano abhAva che, dRSTatathI siddha. pUrvapakSIe ApeluM tu AvartanuM dRSTAMta temAM muktatvano virodha, tIrNAdinI siddhi. 29. buddhANaM bohacANa. buddhANaM bohayAruM padathI mImAMsaka matanuM nirAkaraNa. 30. muttANa moyagANuM. jagatkartamAM lIna muktavAdI saMtapana ziSyonA matanA nirAkaraNa mATe mutANuM moyagANe pada. saMtapana ziSyonA mate atijaghanya muktatva. nimitta kartRtva hote chate tatvathI IzvaranuM akartRtva, Izvara ane mukta baMnenA ekIbhAvarUpa laya saMgata nathI. Atmatulya paraphala kartRttvasaMpadA AThamI. 31. savajUrNa savadarisINaM. buddhinA yogathI jJAnane svIkAranArA kapilanA ziSyonA matanA nirAkaraNa mATe savyasUrNa satradarisarNa pada. sAMkhyadarzanakAranA matanuM nirAkaraNa. kSaNika boddhavAdInA matanuM nirAkaraNa. 32. zivamayala-saMpattANe. sarvagata AtmavAdI matanA nirAkaraNa mATe sivamala-saMpattANuM. mukta AtmAnuM nizcayathI ane vyavahArathI sthAna. 147 147-149 58. 149-153 157-154 pa9, che. 154-173 u3, 154-156 157-158 118-173 173-179 173-174 174-179 4. 5. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ma 67. 78. 69. 70. 71. 72. 73. 74. 75. 37. 77. 78. 79. 80. 1. 33. namo jiNANaM jiyabhayANaM. Adi aMta madhyavyApI namaskAra. viSaya advaita muktano vyavaccheda, nirupacarita jitabhayatva. eka vakhata vicaTana svabhAvamAM aneka doSa. lalitavistarA bhAga-2 / anukramaNikA pAnA naM. 179 215 179 paramabrahmanA kSetravida aMzo vahnisphuliMga jevA, kUvAmAM paDelAnA uttAraNanuM dRSTAMta, dRSTa iSTa aviruddha vacana ja vacana advaita vAdInuM kathana zraddhAmAtra gamya. kUpapatita udAharaNa udAharaNa mAtra. bhava kUpamAM paDelAno uddhAra karavA upAyamArgaNanuM svarUpa AgamathI, anumAnathI, dhyAnanA abhyAsathI puruSa uttama tattvane prApta kare che. AgamathI, anumAnathI ane dhyAnanA abhyAsathI prajJAne pravartAvato puruSa uttama tattvane prApta kare che, temAM sAkSIrUpe anya vacano. jitabhayatvanA kathananuM nigamana, eka namaskAra dvArA anekane viSaya karavA e sadAzayanI sphAti arthAt vivekanuM kArya hetubheda, phalabheda. ekanI pUjAthI sarvanI pUjA - temAM vizeSa - (1) anudAra cittavALAnA pravartana mATe (2) bIjA tIrthaMkaronI paNa samAna saMpadAno bodha karAvavA mATe (3) saMghapUjAdimAM AzayanI vyApti batAvavA mATe. pradhAnaguNanA aparikSayapUrvaka pradhAnaphalanI AptirUpa abhayasaMpadA navamI. vicArakonI pravRtti mATe stotavyasaMpadA, saMpadAnA upanyAsa kramamAM hetu, saMpadAnI vyAkhyA. bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi. namunthuNaM sUtra bolavAno vidhi. namrutyurNa sivAyanA sUtro bolIne paNa yogamArganI vRddhi. 180-183 183-187 187-195 197-198 198-202 203-204 204-212 210-215 215 215-222 222 247 47 250 250 254 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUripuraMdara, yAkinImahattarAsUnu A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita A. zrI municaMdrasUrIzvarajI viracita paMjikA samanvita lalitavistA sUtra - ahaM namaH / zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / huM namaH / -- zabdazaH vivecana bhAga 2 gamavALuM / / / / sUtrArtha: abhayane denArA bhagavAnane namaskAra thAo, [15]] lalitavistarA : sAmprataM bhavanirvedadvAreNArthato bhagavadbahumAnAdeva viziSTakarmmakSayopazamabhAvAd abhayAdidharmmasiddheH, tadvyatirekeNa naiHzreyasadharmmAsambhavAd, bhagavanta eva tathA tathA sarvakalyANahetavaH iti pratipAdayannAha'abhayadayANa 'mityAdisUtrapaJcakam / lalitavistarArtha : have bhavanirveda dvArA arthathI bhagavAnanuM bahumAna hovAne kAraNe ja viziSTa karmanA kSayopazamano bhAva hovAthI abhaya Adi dharmanI siddhi hovAne kAraNe tenA vyatirekathI=abhayAdi siddhinA abhAvathI, niHzreyasa dharmano asaMbhava hovAne kAraNe bhagavAna ja te te prakAre=abhayAdi prakAre, sarvakalyANanA hetu che, e pramANe pratipAdana karatAM abhayadayANaM ItyAdi sUtrapaMcakane kahe che Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistA bhAga-2 paMjikA - 'bhavanirvedamityAdi, bhavanirvedaH-saMsArodvego, yathA, 'kAyaH saMnihitApAyaH, sampadaH pdmaapdaam| samAgamAH sApagamAH, srvmutpaadibhngmurm||' evaMcintAlakSaNaH, sa eva dvAram upAyastena, bhagavanta eva tathA tathA sarvakalyANahetava ityuttareNa sambandhaH, kathamityAha arthataH tattvavRttyA, bhagavadbahumAnAdeva-arhatpakSapAtAdeva, bhavanirvedasyaiva bhgvdbhumaantvaat| tataH kimityAha-viziSTakarmakSayopazamabhAvAda-viziSTasya mithyAtvamohAdeH karmaNaH kSayopazamaH uktarUpastadbhAvAt, tato'pi kimityAha- abhyaadidhrmsiddheH-abhyckssurmaargshrnnaadidhrmbhaavaat| vyatirekamAha- tadvyatirekeNa=abhayAdidharmasiddhyabhAvena, naiHzreyasadhAsambhavAt=niHzreyasaphalAnAM samyagdarzanAdidharmANAmaghaTanAt, 'bhagavanta eva' arhallakSaNAH, 'tathA tathA' abhayadAnAdiprakAreNa, 'srvklyaannhetvH'smyktvaadikushlprNpraakaarnnmiti| paMjikArca - bhavanirvedi'cAri .... zataparaMparAvaripamiti bhavanirveda ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, bhavano nirveda=saMsArano udvega, kaI rIte bhavano udvega thAya te yathAthI batAve che - kAyA saMnihita apAyavALI =kAyAne kAraNe sarva prakAranA anarthI prApta thaI zake che, saMpattio ApattionuM sthAna che; kema ke game te prakAre nAza thavAno saMbhava che, samAgamo apagama sahita che= je suMdara samAgamo thAya che teno avazya viyoga thAya che, sarva utpanna thanArI vastu nAzavaMta che, AvI ciMtAnA svarUpavALo bhavanirveda che, te ja=bhavanirveda ja, dvAra che=upAya che, tenAthI=bhavatirvedathI, bhagavAna ja te te prakAre sarvakalyANanA hetu che, e pramANe uttaranI sAthe=lalitavistarAmAM uttaranA kathananI sAthe, saMbaMdha che. kevI rIte ? ethI kahe che=bhagavAna bhavanirvedAdi dvArA sarvakalyANanA hetu kevI rIte che? ethI kahe che - arthathItatvavRttithI=zabdathI nahi paraMtu zabdanA pAramArthika arthano vicAra karavAthI, bhagavAnanA bahumAnathI ja=arihaMtanA pakSapAtathI ja, viziSTa karmano kSayopazama thAya che ema hetunuM bhojana che; kema ke bhavanirvedanuM ja bhagavAnanuM bahumAnapaNuM che. tenAthI zuM=bhagavAnanA bahumAnathI zuM prApta thAya che? ene kahe che - viziSTa karmano kSayopazamabhAva thavAthI-viziSTa mithyAtva mohAdi karmono uktarUpavALo kSayopazama teno bhAva hovAthI, abhayAdi dharmanI siddhi che ema hetunuM yojana che. tenAthI paNa=viziSTa karmanA kSayopazamanA bhAvathI paNa, zuM ?=zuM prApta thAya che? ethI kahe Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayavyANa abhayAdi dharmanI siddhi hovAthI=abhaya-cakSu-mArga-zaraNa Adi dharmanI prApti hovAthI, bhagavAna ja kalyANanA hetu che ema yojana che, vyatirekane kahe che-pUrvamAM avayathI bhagavAna kaI rIte kalyANanA hetu che tene batAvela tenA vyatirekathI=abhayAdi dharmanI siddhinA abhAvathI, vizreyasa dharmano asaMbhava hovAne kAraNe=niHzreyasa phalavALA samyagdarzana Adi dharmonuM aghaTana hovAne kAraNe, arihaMta svarUpa bhagavAna ja te te prakAre=abhayadAnAdi prakArathI, sarvakalyANanA hetu che=samyakvAdi kuzala paraMparAnA kAraNa che. bhAvArtha : abhayadayANa Adi pAMcamI saMpadAnuM utthAna karatAM batAve che - bhavanirveda dvArA arthathI jIvone bhagavAnanuM bahumAna pragaTa thAya che; kema ke bhagavAna bhavathI atIta avasthAvALA che, tethI jeone bhava nirguNa jaNAya che teone arthathI bhavathI atIta avasthA pratye bahumAna thAya che, je bhagavAnanA bahumAna svarUpa ja che. kaI rIte jIvone nirveda thAya che ? te batAvatAM paMjikAkAra kahe che - je jIvonI mati kaMIka nirmaLa thayelI che teone kAyA saMnihita apAyarUpe dekhAya che arthAtu pUrvamAM mUDhatAne kAraNe kAyA sukhanuM sAdhana dekhAtI hatI, vastune vAstavika jonArI kaMIka dRSTi pragaTa thavAthI tene dekhAya che ke kAyAne kAraNe ja mAre paravaza thaIne sarva pravRttio karavI paDe che ane rogAdi thAya tyAre A ja kAyA mahAzatrunuM kArya kare che, jo kAyA na hota to koI upadrava thAya nahi ane saMsArI jIvo kAyAnA upadravanA nivAraNa mATe ja sarva jIvanavyavasthAmAM yatna kare che. vaLI, puNyathI prApta thayelI saMpattio ApattionuM sthAna che; kema ke corAdithI nAza thavAno bhaya rahe che, vaLI, saMsAramAM jeTalA suMdara samAgamo che te nAza thanArA hovAthI apagamathI yukta che, AthI ja suMdara evA svajanAdino samAgama hoya ane teonuM mRtyu thAya che tyAre saMtApa pragaTe che, A rIte anubhava anusAra padArthane jovAthI kAyA pratyenuM mamatva kaMIka zithila thAya che, saMpattio pratyenuM mamatva kaMIka zithila thAya che ane suMdara samAgamo nAzavaMta hovAthI tenA pratye paNa mamatva kaMIka ghaTe che, vaLI, vicAre che ke sarva utpAdita vastu bhaMgura che sarva utpanna thanArI vastu nAzavaMta che, A prakAre vAstavika svarUpane vicAravAthI bhava pratye kaMIka aMze nirveda thAya che, tethI jema rogIne roga pratye nirveda thAya to arthathI ArogyanuM bahumAna thAya che, tema bhava pratye nirveda thavAthI bhavathI atIta avasthAvALA bhagavAna pratye bahumAna thAya che. A bahumAnano pariNAma jIvanA viziSTa kSayopazamanuM kAraNa bane che arthAt pUrvamAM utkaTa mithyAtvane kAraNe mAtra bhogAdimAM je sArabuddhi hatI te have kaMIka zithila thAya che ane citta saMsAranI atIta avasthAne abhimukha bane tevo maMda mithyAtvajanya jJAnAvaraNa Adi karmono kSayopazamabhAva varte che, jenAthI abhayAdi dharmonI siddhi thAya che ane abhayAdi dharmonI siddhi vagara mokSanuM kAraNa bane evA dharmano asaMbhava che arthAt pUrvamAM paNa jIva kyAreka dayAdi bhAvo kare che tyAre Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 AtmAmAM kaMIka nirmaLatA pragaTe che, topaNa jyAM sudhI bhava pratye nirveda na thAya tyAM sudhI je dharmo pragaTe che te uttarottara vRddhi pAmIne mokSanuM kAraNa banatA nathI, AthI ja abhavya paNa kaMIka zubhabhAvo kare che tyAre tenAmAM dharma pragaTe che, topaNa bhavane nirguNa jANI zake tevI mati tene kyAreya thatI nathI, tethI bhavane sArarUpe jonAra abhavyane ke caramAvarta bahAravartAi jIvone bhagavAna pratye bahumAna thatuM nathI ane jeone bhagavAnanA svarUpano sAkSAt bodha nathI, topaNa bhavane nirguNa jANe che teone bhagavAna pratye bahumAna thAya che tenA kAraNe ja abhayAdinA kAraNabhUta viziSTa kSayopazama teone thAya che ane te jIvone mATe bhagavAna ja abhayAdinI prApti dvArA kalyANanA hetu che te batAvavA mATe abhayAdi saMpadAne pratipAdana karatAM kahe che - lalitavista : iha bhayaM saptadhA-ihaparalokA''dAnAkasmAdAjIvamaraNAzlAghAbhedena, etatpratipakSato'bhayamiti viziSTamAtmanaH svAsthyam=niHzreyasadharmabhUmikAnibandhanabhUtA dhRtirityrthH| lalitavistarArtha : mahIsaMsAramA, bhaya sAta prakAre che - Ecos-paralo-mAhAna-usmAt-mA04= AjIvikA, maraNa-azlAghAnA bhedathI sAta prakAre che, AnA pratipakSathI sAta prakAranA bhayanA pratipakSathI, abhaya che, ethI AtmAnuM viziSTa svArabdha che niHzreyasa dharmanI bhUmikAnA kAraNabhUta dhRti che, e prakArano artha cheHabhaya zabdano artha che. ni: 'ihe tyAdi 'ihaparalokaAdAnaakasmAdaAjIvamaraNaazlAghAbhedena', ihaparalokAdibhiH upAthibhiH, bhedo vizeSaH, tena, tatra manuSyAdikasya sajAtIyAderanyasmAnmanuSyAdereva sakAzAd yadbhayaM tadihalokabhayam, ihAdhikRtabhItimato bhAvaloka ihalokaH, tato bhayamiti vyutpattiH, tathA vijAtIyAttiryagdevAdeH sakAzAnmanuSyAdInAM yadbhayaM, tat paralokabhayam, AdIyata iti AdAnam tadarthaM caurAdibhyo yadbhayaM tadAdAnabhayam, akasmAdeva bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAtryAdau bhayamakasmAdbhayam, AjIvo-vartanopAyastasmin anyenoparudhyamAne bhayamAjIvabhayam, maraNabhayaM pratItam, azlAghAbhayam akIrtibhayam; 'evaM hi kriyamANe mahadayazo bhavatIti tadbhayAna pravarttate iti, etatpratipakSataH etasya-uktabhayasya, pratipakSataH-parihAreNa, abhayaM bhayAbhAvarUpam, iti-ityevaMlakSaNam paryAyatopyAha- viziSTa vakSyamANaguNanibandhanatvena pratiniyatam, Atmano jIvasya, svAsthya svarUpAvasthAna; tAtparyato'pyAha- 'niHzreyasadharmabhUmikAnibandhanabhUtA dhRtirityartha' iti, niHzreyasAya mokSAya, dhammo niHzreyasadharmaH samyagdarzanAdiH, tasya bhUmikA-bIjabhUto mArgabahumAnAdirguNaH, tasya nibandhanabhUtA-kAraNabhUtA, dhRtiH AtmanaH svarUpAvadhAraNam, 'ityarthaH' iti-eSaH, arthH-prmaarthH| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayayANa paMjikArca - cAri... bartha-paramArthaH | Ihaloka-paraloka-AdAna-akasmAta-AjIva AjIvikA, maraNaazlAghAnA bhedathI Iha paralokAdi upAdhio vaDe bheda-vizeSa, tenAthI bhaya sAta prakArano che ema avaya che, tyAM=sAta prakAranA bhayamAM, manuSyAdine sajAtIya evA anya manuSyAdithI ja je, bhaya te Ihaloka bhaya che, ahIM=Ihaloka bhayamAM, adhikRta bhItivALo je jIva tenA bhAvavALo loka Ihaloka che=adhikata evo manuSya bhItivALo hoya tenA bhAvavALo je anya manuSya te Ihaloka tenAthI bhaya, e prakAranI vyutpatti che, ane vijAtIya evA tiryaMca devAdithI manuSyAdine je bhaya te paraloka bhaya che, grahaNa karAya che e AdAna, tene mATe AdAna mATe, corAdithI je bhaya arthAta corAdi mArI pAsethI mAruM dhana laI jaze te AdAna bhaya che, akasmAta ja=bAhA nimita anapekSa gRhAdimAM ja rahelA rAtri AdimAM bhaya akasmAta bhaya che, AjIva AjIvikA=jIvananI vyavasthAno upAya te anya dvArA uparodha karAye chate bhaya AjIvabhaya che, maraNabhaya pratIta che, azlAghA bhaya akItino bhaya che. A pramANe karAve chate moTo apayaza thAya che, e prakAre tenA bhayathI akItinA bhayathI, pravartato nathI, AnA pratipakSathI-AnA arthAt uktabhayanA pratipathI athata parihArathI abhaya=bhayAbhAvarUpa abhaya, AvA lakSaNavALA abhayane paryAyathI paNa kahe che-viziSTa=vayamANa guNanA kAraNapaNAthI pratiniyata, AtmAnuM jIvanuM, svAstha= svarUpanuM avasthAna, abhaya che ema avaya che, tAtparyathI paNa kahe cheHabhayanA svarUpane tAtparyathI kahe che - niroyasa dharmanI bhUmikAnA kAraNabhUta vRti e prakAre artha che abhayano artha che, vizreyasa mATe=mokSa mATe, dharma vizreyasa dharma, samyagdarzanAdi tenI bhUmikA bIjabhUta mArga bahumAnAdi guNa, tenA kAraNabhUta dhRti AtmAnA svarUpanuM avadhAraNa, e prakAre artha che=ti arthAta A, artha che arthAta paramArtha che. bhAvArtha : saMsArI jIvo sAta prakAranA bhayathI satata vyAkuLa che, tethI tenA nirAkaraNa mATe ja sarva prakAranI ciMtAmAM prApta thayelo manuSyabhava pUro kare che ane te te prakAranI rakSaNanI bAhya sAmagrI te jIvane prApta thayela hoya to te te prakAranA bhayo tene vyakta dekhAtA nathI, te sivAyanA anya koIka bhayane AzrayIne saMsArI jIvo satata pravRtti kare che, AthI ja je lokone bAhya surakSAnI prApti che teone A lokano bhaya upayogarUpe pravartato nathI, topaNa kyAreka AjIvikAnA bhayathI dhana saMcayamAM ja yatna karatA hoya che, maraNanA bhayathI dehane rogAdi na thAya tenI ciMtA karatAM hoya che, lokamAM potAnI apakIrti na thAya teno ja vicAra karatAM hoya che. vaLI, abhavyajIva ke caramAvarta bahAranA jIvo viziSTa prakAranA suMdara bhava arthe dharma karatA hoya che tyAre paNa AjIvikAnA pariNAmathI tapa-tyAgAdimAM pravarte che athavA A lokamAM zlAghA AdithI tapatyAgamAM pravarte che, tethI sAta bhayane avalaMbIne ja saMsArI jIvonI sarva pravRtti hoya che ane jyAre bhavanA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 vAstavika svarUpane jovAnI nirmaLadRSTi jIvamAM pragaTe che tyAre te jIvane bhava pratye nirveda thAya che tenA kAraNe bhavanA kAraNabhUta saMgano pariNAma tene kaMIka asAra jaNAya che, tethI viziSTa prakAranI AtmAnI svasthatApUrvaka saMsAranA svarUpanuM avalokana kare tevI prathama bhUmikAnI abhaya dRSTi te jIvamAM pragaTe cheH saMsAranA bhayanI upekSA karIne AtmAnA hitanI svasthatAthI vicAraNA kare tevI dhRti pragaTe che, je dhRti mokSanA kAraNabhUta je samyagU jJAna-darzana-cAritra che tenuM kAraNa bane tevI cittanI svasthatA che, te bhagavAna pratyenA bahumAnathI pragaTa thayelo jIvano Adya bhUmikAnA pariNAma che, tethI bhagavAna abhayane denArA che tema kahevAya che. vastutaH saMsArI jIvo saMsAramAM je koI pravRtti kare che te sarva pravRtti sAta bhayone avalaMbIne tenA rakSaNanA upAyarUpe kare che ane jyAre sAkSAt koI bhaya upasthita na hoya tyAre bhogavilAsamAM prayatna kare che, vaLI, kyAreka duHkhI Adi jIvone joIne dayAdinA pariNAmavALA thAya che, topaNa dehanI sAthe ekatAne pAmelo potAno AtmA kaI rIte saMsAranI sarva kadarthanA pAme che ane zuM karavAthI saMsAranA paribhramaNanI A viDaMbanA dUra thAya teno kyAreya svasthatAthI vicAra karatA nathI, tethI kaMIka zubhabhAvo karIne manuSyabhava ke devabhava prApta kare che topaNa mokSane anukULa AtmAnA hitanI ciMtA thAya tevo abhaya teone pragaTa thato nathI, paraMtu jyAre bhavathI kaMIka virakta citta thAya che tyAre bhavathI atIta avasthAno vicAra kare tevI dhRti pragaTe che te abhaya che ane tevo abhaya bhagavAnathI prApta thAya che; kema ke bhavanirveda thayA vagara tevI dhRti prApta thatI nathI, jethI AtmAnI ciMtA pragaTe ane jeone bhavano nirveda thayo che teo AtmAnA hitanI ciMtAno vicAra kare che ane bhavano nirveda arthathI bhagavAnanA bahumAnarUpa hovAthI abhayanI bhUmikA denArA bhagavAna che tema kahevAya che. vaLI, abhavya ke durbhavya jIva paralokanI ciMtA kare che te paNa bhogasAmagrIyukta paralokanI ciMtA kare che, tethI tene leza paNa bhavanirveda thato nathI, paraMtu samRddhiyukta ja bhavanI icchAthI dharmamAM pravRtti kare che, mATe bhagavAna teonA abhayane denArA nathI. lalitavistarA : nahyasminnasati yathoditadharmAsiddhiH, sannihitabhayopadravaiH prakAmaM cetaso'bhibhavAt cetaHsvAsthyasAdhyazcAdhikRto dharmaH tatsvabhAvatvAt, viruddhazca bhayapariNAmena, tasya tthaa'svaasthykaaritvaat| lalitavistarArtha - je kAraNathI A nahi hote chate=bhayarUpa svAthya nahi hote chate, yathodita dharmanI siddhi nathI; kema ke saMnihitabhayanA upadravothI cittano atyaMta abhibhava che ane cittanA svAdhyathI sAdhya adhikRta dharma che; kema ke tasvabhAvapaNuM che=dharmanuM cittanA svAdhyarUpa svabhAvapaNuM che, ane bhaya pariNAmathI viruddha chekacittanuM svAdhya nirAkRta che; kema ke tenuM=bhaya pariNAmanuM, te prakAre asvAdhyakAripaNuM che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayadayANaM paMjikA H etadeva bhAvayati 'na rIti' na=naiva, di=yasmAt asmin svAsthya asati=avidyamAne, 'vovitadharmasiddhi: ni:zreyasadhrmmnisspttiH, kuta ityAha- sannihitabhayopadravaiH = sannihitaiH - cetasi vartamAnaiH bhayAnyevoktarUpANi upadravAH mathopadravA:-vyasanAni te:, prajAmam=pratyartha, ceto=manaso, mimavA=pIDanAt, prAmapradaLa ca bhayopadravANAmAntaraGgatvenAtyantikAbhibhavahetutvakhyApanArthamiti, yadi nAmaivaM, tataH kimityAha- cetaH svAsthyasAdhyazcAdhikRto dharmmaH=cittasamAdhAnahetuzcAdhikRto dharmmaH samyagdarzanAdiH, kuta ityAha- tatsvabhAvatvAt svabhAvo hyasau dharmmasya yaccetaH svAsthyasAdhyo'sAviti / nanu bhayapariNAme'pyasya sambhavAt kathamabhayahetukatvamityAha - viruddhazca = nirAkRtazca bhayapariNAmena, kuta ityAha- tasya = bhayapariNAmasya, tathA asvAsthyakAritvAt= dharmmasAdhakena cetaH svAsthyena viruddhasya asvAsthyasya vidhAyakatvAt / paMjikArya : tadeva . vidhAvatttAt / / Ane ja=niHzreyasa dharmanI bhUmikArUpa abhaya che ene ja, bhAvana kare che=spaSTa kare che -- =ije kAraNathI, A svAsthya avidyamAna hote chate yathodita dharmanI siddhi=mokSanA kAraNIbhUta dharmanI niSpatti, nathI ja. kayA kAraNathI ?=abhayarUpa svAsthya vagara mokSane anukULa dharmanI niSpatti kayA kAraNathI nathI? ethI kahe che - saMnihita bhayarUpa upadravothI--cittamAM vartatA saMnihita bhayo arthAt uktarUpavALA upadravo bhaya upadravo arthAt Apattio teothI, cittane atyaMta abhibhava=pIDana che, ane prakAmanuM grahaNa bhaya upadravonuM aMtaraMgapaNuM hovAthI AtyaMtika abhibhavanA hetutvanA khyApana mATe che, jo Ama che=aMtaraMga bhaya upadravothI citta abhibhUta che, tenAthI zuM ? ethI kahe che ane cittanA svAsthyathI sAdhya adhikRta dharma che=cittanuM samAdhAna che hetu jene evo samyagdarzanAdirUpa adhikRta dharma che, kema ? ethI kahe che=cittanA samAdhAnanA hetuvALo adhikRta dharma kema che ? ethI kahe che tat svabhAvapaNuM hovAthI cittanA svAsthyathI sAghya adhikRta dharma che ema anvaya che, =ije kAraNathI, dharmano A svabhAva che je cittanA svAsthyathI sAdhya A che. 1 - - 'nanu'thI zaMkA kare che bhayanA pariNAmamAM paNa Ano=dharmano, saMbhava hovAthI=citta kaMIka bhayanA pariNAmavALuM hoya topaNa AcaraNAtmaka dharmano saMbhava hovAthI, kevI rIte abhaya hetupaNuM che ?=dharmamAM abhaya hetupaNuM che ?, ethI kahe che - ane bhayapariNAmathI viruddha che=dharma nirAkRta che=bAhya AcaraNAthI dharmanuM sevana hovA chatAM AtmAnI svastha prakRtirUpa mULa dharmano abhAva che, kayA kAraNathI ? ethI kahe che=bAhyathI dharmanuM sevana hovA chatAM AtmAnA svAsthyarUpa dharma bhayapariNAmane = Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitaviktA bhAga-2 kAraNe kayA kAraNathI virAkRta che? ethI kahe che; kema ke tenuM=bhayapariNAmavuM, te prakAre asvAsthakAripaNuM che=dharmasAdhaka evA citasvAthyanI sAthe viruddha evA asvAsthanuM vidhAyakapaNuM che. bhAvArtha - pUrvamAM sthApana karyuM ke abhaya mokSanA kAraNabhUta dharmanI bhUmikAnA kAraNabhUta dhRti che te kathanane ja yuktithI spaSTa kare che - je jIvone bhavanA vairAgyarUpa svAthya leza paNa nathI teone bhava nisAra jaNAto nathI, paraMtu anukULa saMyogothI bhava sArabhUta jaNAya che ane bhavamAM dehAdine pratikULa saMyogonA nivAraNamAM ja teonI sarva pravRtti che, paraMtu bhavanA kAraNabhUta saMgathI para thavAne abhimukha evo viraktabhAva leza paNa nathI, ethI cittamAM je kaMI vicAraNA kare che te anukULa saMganI prApti mATe kare che ane pratikuLa saMyogonA nivAraNa mATe kare che, tethI bAhyathI kvacit dharmanI kriyA kare topaNa anukULa saMyogono viyoga na thAya ane anukULa saMyogo sadA maLe tevA bhayathI tenuM citta haMmezAM upadrava vALuM che, tethI aMtaraMga dharma pragaTa thato nathI; kema ke cittanA svAthyathI sAdhya adhikRta dharma che arthAt bAhya padArthano bhaya kaMIka alpa thAya to svastha thayeluM citta AtmAnA pAramArthika dharmanI niSpattinuM kAraNa bane, ane tevo dharma bhoganI atyaMta lAlAsAvALA jIvomAM pragaTa thaI zake nahi; kema ke bhayapariNAmathI te dharma nirAkRta che jIvamAM dharma pragaTa thaI zakato nathI. tethI e phalita thAya ke jeonuM citta saMsAranI kaMIka nirguNatAne joI zake che teo saMsArathI para avasthAno kaMIka vicAra karI zake evA cittanA svAsthavALA bane che, enAthI ja teomAM kaMIka kaMIka aMzathI dharma pragaTa thAya che; kema ke bhavathI virakta thavAne kAraNe bhavathI para avasthAvALA vItarAga pratye tene bahumAna thAya che ane tethI vItarAganI bhakti karIne saMsAramAM kaMIka aMze nirbhayatAne prApta kare che ane jeone mAtra bAhya anukULa saMgo ja sukhanAM kAraNa dekhAya che teonI je kaMI pravRtti thAya che te bAhya anukULa saMga mATe ja thAya che, tethI teonI dharmanI bAhya AcaraNAthI paNa aMtaraMga dharma pragaTa thato nathI; kema ke bhagavAnanI stuti kare topaNa saMga vagaranI bhagavAnanI avasthA tene asAra jaNAya che ane saMgavALI avasthA ja tene sArI jaNAya che ane te te bhavamAM prApta thayelA zarIrane anukULa ja bhAvo tene priya lAge che sAra lAge che, jema bhuMDanA bhAvamAM viSTA ja priya lAge che, manuSyanA bhavamAM viSTA prAyaH priya lAgatI nathI, tema koIka rIte bAhyathI suMdara cAritra pALIne navamA saiveyakamAM jAya tyAre te devabhavanAM bhautika sukho ja tene atyaMta priya lAge che ane te bhavanA te dehAdinA saMgane kAraNe ja strI AdinI icchA thatI nathI, jema manuSyane viSTAnI icchA thatI nathI, paraMtu saMgathI para avasthAne abhimukha citta jeonuM leza paNa nathI, teonAM dharma-anuSThAnothI paNa mokSane anukULa dharma niSpanna thato nathI ane jeonuM mithyAtva kaMIka maMda thayuM che, tethI viDaMbanArUpe bhava kaMIka aMzathI viDaMbanA svarUpa dekhAya che, tethI sAta bhayonI ciMtAno kaMIka tyAga karIne saMsArathI atIta avasthAne abhimukha vicAra kare che, tevA abhayane denArA bhagavAna che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhayavyANa lalitavistArA ato'sya guNaprakarSarUpatvAd acintyazaktiyuktatvAt tathAbhAvenAvasthiteH sarvathA parArthakaraNAd, bhagavadbhya eva siddhiriti, taditthaMbhUtamabhayaM ddtiitybhydaaH||15|| lalitavistarArtha AthI=niHzreyasa dharmanI bhUmikAnA kAraNabhUta vRtirUpapaNuM hovAthI, AnI=abhayanI, bhagavAnathI ja siddhi che ema AgaLa sAthe saMbaMdha che. kema bhagavAnathI ja abhayanI siddhi che ? emAM heta kahe che - guptakarSarUpapaNuM hovAthI - aciMtya zaktiyuktapaNuM hovAthI te prakAranA bhAvathI avasthiti hovAthI - sarvathA parArthakaraNa hovAthI bhagavAnathI ja siddhi che=AbhayanI siddhi che, te kAraNathI AvA prakAranA abhayane Ape che e abhayane denArA che. ll15ll paMjiphA - ato-niHzreyasadharmabhUmikAnibandhanabhUtadhRtirUpatvAd, asya abhayasya, 'bhagavadbhya eva siddhi rityuttareNa sambandhaH, 'guNaprakarSarUpatvAdi'tyAdiH atra cattvAraH paramparAphalabhUtA hetavo-guNaprakarSarUpatva-acintyazaktiyuktatva-tathAbhAvAvasthitatva-sarvathAparArthakaraNalakSaNAH; tathAhi-bhagavatAM guNaprakarSapUrvakamacintyazaktiyuktatvaM, guNaprakarSAbhAve'cintyazaktiyuktatvAbhAvAt, acintyazaktiyuktatve ca tathAbhAvena abhayabhAvena avasthitiH, acintyazaktiyuktatvamantareNa tathAbhAvenAvasthAtumazakyatvAt, tathAbhAvenAvasthitau ca sarvathA sarvaprakArebIjAdhAnAdibhiH, parArthakaraNaM-parahitavidhAnaM, svayaM tathArUpaguNazUnyena pareSu guNAdhAnasyAzakyatvAt, bhAga parva na rAto, nAthappaDa, ti' pavArArthapAzva paMjikArya : to' ... vArtha AnAthI nizreyasadharmanI bhUmikAnA kAraNabhUta vRtirUpapaNuM hovAthI, AnI abhayanI, bhagavAnathI ja siddhi che, e pramANe uttaranI sAthe saMbaMdha che=lalitavistarAmAM saMbaMdha che. guNaprakarSarUpatAH ItyAdi ahIM=bhagavAnathI abhayanI siddhi che emAM, paraMparAlabhUta cAra hetuo che=guNaprakarSarUpatra-aciMtya zaktiyuktatva-tathAbhAva avasthitatva-sarvathAparArthakaraNarUpa cAra hetuo che, te A pramANe - bhagavAnanuM guNaprakarSapUrvaka aciMtya zaktiyuktapaNuM che; kema ke guNanA prakarSanA abhAvamAM aciMtya zaktiyuktatvano abhAva che ane aciMtya zaktiyuktapaNuM hota chate tathAbhAvathI=abhayabhAvathI, avasthiti che=bhagavAna aciMtya zaktiyukta hovAne kAraNe sarva prakAranA bhayothI para evA abhaya bhAvathI rahelA che; kema ke aciMtya zaktiyuktapaNA vagara=saMpUrNa ghAtikarmathI rahita avasthArUpa aciMtya zaktiyuktapaNA vagara, te prakAranA bhAvathI=saMpUrNa bhaya vagaranA bhAvathI, rahevA mATe azakyapaNuM che ane tathAbhAvathI avasthiti hote chate sarvathA=bIjadhAnAdi Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 lalitavistara bhAra sarva prakAre, parArthakaraNa che-parahitanuM vidhAna che; kema ke svayaM tevA rUpa-guNazUnya evA bhagavAha vaDe=svayaM abhayAdi guNanA prakarSathI zUlya evA bhagavAna vaDe, paramAM guNAdhAnanuM azakyapaNuM che, tethI bhagavAnathI ja abhayanI siddhi che ema atraya che, svataH nathI, vaLI, anyathI nathI. prati e prakAre, vikArano artha che. II15 bhAvArtha je jIvone saMsAranuM vAstavika svarUpa karmamalanI kaMIka vigamanatAne kAraNe yathArtha dekhAya che, tethI bhavanirveda thAya che ane bhavanirveda thavAthI arthathI bhagavAnanuM bahumAna thAya che, tethI mokSanuM kAraNa bane tevI dharmanI bhUmikAnA kAraNabhUta evuM dhRtirUpapaNuM abhayanuM che, mATe bhagavAnathI ja abhayanI siddhi che anyathI nahi ke svataH paNa nathI. ahIM prazna thAya ke bhagavAnathI abhayanI siddhi kema che ? temAM yukti batAvatAM kahe che - bhagavAna ghAtikarmano nAza karIne vItarAga-sarvajJa thayelA che, tethI guNaprakarSavALA che ane bhagavAna guNaprakarSavALA hovAne kAraNe aciMtya zaktiyukta che; kema ke bhagavAna potAnA nirAkuLabhAvamAM sadA svastha rahI zake tevI aciMtya zakti guNaprakarSane kAraNe ja che, AthI ja jeoe ghAtikarmano kSaya karyo nathI tevA guNavAna, upazAMta vItarAga paNa AtmAnA nirAkuLabhAvamAM sadA rahI zakatA nathI, paraMtu vItarAga-sarvajJa thayA pachI bhagavAnamAM sadA potAnA nirAkuLa svabhAvamAM rahevAnI aciMtya zakti pragaTa thayelI che ane bhagavAna aciMtya zaktiyukta hovAne kAraNe ja abhaya bhAvathI rahe che. jema sAmAnyathI aciMtya zaktivALo rAjA zatruothI bhaya vagara rahI zake che tema bhagavAne paNa AtmAnI nirAkuLa avasthArUpa aciMtya zaktine kSAyika bhAvarUpe prApta karelI che, tethI have emane ghAtikarmono leza paNa bhaya nathI, tethI sarva karmanA bIjabhUta ghAtikarmane jItI lIdhelA hovAthI abhaya bhAvathI rahela che. vaLI, bhagavAna sadA abhaya bhAvathI rahelA hovAne kAraNe ja sarva prakAre bIjAdhAnAdi dvArA parahitane karanArA che; kema ke yogya jIvo bhagavAnanA darzana pAmIne paNa bIjAdhAna prApta kare che, bhagavAnanA vacananA zravaNathI paNa bIjAdhAnane prApta kare che, bhagavAnanI mUrtine joIne paNa bIjAdhAna prApta kare che, eTaluM ja nahi paNa bIjAdhAna karyA pachI bhagavAna tulya thavAne anukULa aMkurA Adi bhAvone paNa bhagavAnathI ja prApta kare che, tethI sarva prakAranuM saMsArI jIvonA hitanuM vidhAna bhagavAna kare che. jo bhagavAna tevA guNavALA na hoya to bIjAmAM tevA guNanuM AdhAna karI zake nahi, AthI ja guNa rahita evA abhavyAdi koInAmAM guNanuM AdhAna karI zake nahi, bhagavAnathI ja sarva kalyANanI paraMparAnA kAraNabhUta bIjAdhAnanI prApti che. abhayadayANa padanuM nigamana karatAM kahe che - bhagavAna AvA prakAranA abhayane Ape che=mokSanA kAraNabhUta je dharma che tenI bhUmikAnuM kAraNa bane tevA prakAranI vRtirUpa abhayane Ape che, ethI bhagavAna abhayane denArA che. I1po Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudayANa sUtra: cakkhudayANaM / / 16 / / sUtrArtha : cakSane denArA bhagavAnane namaskAra thAo. 16 sAlitavistarA : tathA 'cakkhudayANaM / ' iha cakSuH cakSurindriyaM, tacca dvidhA, -dravyato bhAvatazca, dravyendriyaM bAhyanirvRttisAdhakatamakaraNarUpaM 'nirvRttyupakaraNe dravyendriya miti vcnaat| bhAvendriyaM tu kSayopazama upayogazca, 'labdhyupayogau bhAvendriya miti vacanAt / lalitavistarArtha: ane cakSane denArA bhagavAna che, ahIM=jakSanI prAptinA viSayamAM, cakSu cakSu indriya che ane te=jakSa Indriya, be prakAranI che - dravyathI ane bhAvathI, dravyendriya bAhanivRtti svarUpa, sAdhakatama karaNarUpa che=bodha karavA pratye balavAna kAraNarUpa karaNa che; kema ke nivRtti ane upakaraNa ema be dravyandriya che, e prakAranuM vacana che, vaLI, bhAvendriya kSayopazama ane upayogarUpa che; kema ke labdhi ane upayoga bhAvendriya che, e prakAranuM vacana che. paMkti : cakSuH 'bAhyanirvRttisAdhakatamakaraNarUpa miti, bAhyA-bahirvartinI, upalakSaNatvAccAsyA abhyantarA ca nirvRttiH-vakSyamANarUpA, sAdhakatamaM karaNaMca upakaraNendriyaM tataste rUpaM yasya tattathA 'nivRttyupakaraNe tyAdisUtradvayAbhiprAyo'yam, -ihendanAdindro jIvaH, sarvaviSayopalabdhibhogalakSaNaparamaizvaryayogAt, tasya liGgamindriyaM, zrotrAdi, taccaturvidhaM nAmAdibhedAt, tatra nAmasthApane sujJAne, nirvRttyupakaraNe dravyendriyam, labdhyupayogI bhAvendriyam, tatra nirvRttirAkAraH sA ca bAhyA abhyantarA ca, tatra bAhyA anekaprakArA, abhyantarA punaH krameNa zrotrAdInAM kadambapuSpa-dhAnyamasUra-atimuktakapuSpacandrikA-kSurapra-nAnAkArasaMsthAnA, upakaraNendriyaM viSayagrahaNe samarthaM, chedyacchedane khaDgasyeva dhArA, yasminnupahate nivRttisadbhAve'pi viSayaM na gRhNAtIti, labdhIndriyaM yastadAvaraNakSayopazamaH, upayogendriyaM yaH svaviSaye jJAnavyApAra iti| liartha : cakSuH ..... jJAnavyApAra iti / / yAnivRti Alsdi 2935 cha, MInfedtanI, sane AnuM bAhmanivRti IjiyanuM, upalakSaNapaNuM hovAthI ane atyaMtaranivRtti, tethI bAhmanivRtti indriya ane atyaMtarativRti Indriya vasthamANa svarUpavALI che ane sAdhakatama karaNa upakaraNendriya che, tethI te=nivRtti ane upakaraNarUpa svarUpa che jene te tevA cheHnivRtyupakaraNendriyarUpa che, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 lalitavarA bhAgara; nivRttiupakaraNa ItyAdi sUtradvayano abhiprAya=lalitavistarAmAM rati varanA dvArA je be sUtro kahAM teno abhiprAya, A che - ahIM=Indriya zabdamAM, Idanane kAraNe ezvaryane kAraNe, i jIva che; kema ke sarva viSayanI upalabdhi ane bhogarUpa parama ezvaryano yoga che, tenuM liMga zrotrAdi indriya che, te=Indriya, nAmAdinA bhedathI caturvidha che, tyAM=IndriyonA nAmAdi cAra bhedamAM, nAma ane sthApanA be bhedo sujJAna che=sugama che, nivRtti ane upakaraNa dravyendriya che, labdhi ane upayoga bhAvendriya che, tyAM dravyandriyamAM, nivRtti AkAra che=Indriyono AkAra che ane te=Idriyono AkAra, bAhA ane atyaMtara che, tyAM bAhya ane atyaMtaramAM, bAhya aneka prakAro che=IndriyonA aneka prakAro che, vaLI, zrotrAdi IndriyonA atyaMta AkAro kramathI kadaMba puSpa, masUradhAnya, atimuktaka puSpacaMdrikA, kSarama, aneka AkAranAM saMsthAno che, upakaraNendriya viSayagrahaNamAM samartha che, jema khaDaganI dhArA chevatA chedanamAM samartha che, je upahata thaye chad=upakaraNendriya upahata thaye chate, nivRttinA sadbhAvamAM paNa=atyaMtaranivRti IndriyanA saddabhAvamAM paNa, jIva viSayane grahaNa karato nathI, labdhi Indriya je tenA AvaraNano kSayopazama che. upayoga Indriya je svaviSayamAM te te indriyanA viSayamAM, jJAnano vyApAra che. bhAvArtha : bhagavAna saMsAranA ucchedanA kAraNabhUta aMtaraMga cakSune ApanArA che ane te aMtaraMga cakSu bahiraMga cakSu sAthe kaI rIte saMbaddha che te batAvavA mATe prathama saMsArI jIvone je cakSu indriyanI prApti che tenuM svarUpa zAstravacananI maryAdA anusAra zuM che te batAve che - cakSu indriya dravyathI ane bhAvathI ema be prakAranI che ane dravyathI je cakSu indriya che te bAhyanivRtti indriya ane atyaMtaranivRtti indriya che ane jIva cakSuthI je bodhanI prApti kare che temAM cakSu indriya sAdhakatama karaNa che. kaI indriya sAdhakatama karaNa che te spaSTa karavA mATe kahe che - je dravyendriya che te bAhyanivRtti indriyarUpa ane atyaMtaranivRtti indriyarUpa che, temAM je atyaMtaranivRtti indriya che temAM upakaraNa indriya che arthAtu bodha karavAne anukULa sAmarthyavALA pugalo che temAM je sAmarthya che te upakaraNa indriya che ane te upakaraNa indriyarUpa sAmarthyathI yukta atyaMtaranivRtti indriya che te jIvane bodha karavA pratye sAdhakatama sAdhana che, mATe tene sAdhakatama karaNa kahevAya che. vaLI, bhAvendriya jIvanA pariNAma svarUpa che, je labdhi ane upayoga svarUpa che, temAM te te indriyo dvArA bodha karavAno je matijJAnano kSayopazama jIvamAM varte che te labdhirUpa bhAvendriya che ane te te kALamAM jIva je je indriyathI je je bodha kare che te jJAnano vyApAra upayoga indriyarUpa che. tethI e phalita thAya ke atyaMtaranivRtti indriya zaktithI yukta che, te jIvane bodha karavA mATe sAdhakatama avalaMbana che, jema cAlavA mATe asamartha puruSa lAkaDIthI cAle che tema ghaNuM jJAna AvRtta thayeluM hovAthI ane alpa jJAna je AvRtta nathI chatAM indriyanA AlaMbana vagara kArya karavA asamartha hovAnA kAraNe Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudayANaM 13 haNAyelI zaktivALuM hovAthI jIva kSayopazamavALA jJAnathI paNa indriyonA AlaMbana vagara bodha ka2vA samartha nathI, paraMtu dravya indriyarUpa pudgalanI sahAyatAnA baLathI te jIva bodha karavA samartha bane che ane te te indriyano bodha karavAno matijJAnano kSayopazamabhAva varte che te labdhi indriya che, ane jyAre jIva indriyanuM avalaMbana laIne bodhano vyApAra kare che te upayoga indriya che. A labdhi indriya ane upayoga indriya jIvanA jJAnanA pariNAma svarUpa hovAthI bhAvendriya che. lalitavistarA H tadatra cakSuH viziSTamevAtmadharmmarUpaM tattvAvabodhanibandhana zraddhAsvabhAvaM gRhyate; zraddhAvihInasyAcakSuSmata iva rUpamiva tattvadarzanAyogAd, na ceyaM mArgAnusAriNI sukhamavApyate, satyAM cAsyAM bhavatyetanniyogataH kalyANacakSuSIva sadrUpadarzanam, na hyatra pratibandho niyamena Rte kAlAditi nipuNasamayavidaH, ayaM cApratibandha eva, tathAtadbhavanopayogitvAt tamantareNa tatsiddhyasiddheH, viziSTopAdAnahetoreva tathApariNatisvabhAvatvAt / tadeSA'vandhyabIjabhUtA dharmmakalpadrumasyeti paribhAvanIyam, iyaM ceha cakSurindriyaM coktavad bhagavadbhya iti cakSurdadatIti cakSurdAH / / 16 / / lalitavistarArtha : te kAraNathI=pUrvamAM sAmAnyathI cakSu indriya dravya ane bhAvathI be prakAranI che tema batAvyuM te kAraNathI, ahIM=cavavuvALuM sUtramAM, viziSTa ja AtmadharmarUpa tattvanA avabodhanuM kAraNa evI zraddhA svabhAvavALI cakSu grahaNa karAya che; kema ke acakSuvALA puruSane rUpa dekhAtuM nathI, tenI jema zraddhAvihInane='bhagavAna ja sarva kalyANanuM kAraNa che' evI zraddhA rahita jIvane, tattvadarzanano ayoga che, ane mArgAnusAriNI A=viziSTa AtmadharmarUpa cakSu, sukhe prApta thatI nathI ane A hote chate=bhagavAnanA vacanamAM rucirUpa zraddhA hote chate, A=tattvadarzana, nakkI thAya che, jema nirmaLa cakSu hote chate vidhamAnarUpanuM darzana thAya che, ahIM=mArgAnusArI bodhamAM, kALane choDIne nakkI pratibaMdha nathI, e pramANe nipuNa evA samayanA jANanArAo kahe che ane A=kALano pratibaMdha, apratibaMdha ja che; kema ke te prakAre tenA bhavanamAM upayogIpaNuM che=yathArtha bodharUpe pariNAma pamADavAmAM kALanuM upayogIpaNuM che. kema kALanuM yathArtha bodha ka2vAmAM upayogIpaNuM che ? ethI kahe che tenA vagara=kALakSepa vagara, tenI siddhinI asiddhi che=yathArtha darzananI prAptinI asiddhi che. kema kALavilaMbana vagara yathArtha darzananI siddhinI asiddhi che ? temAM hetu kahe che - viziSTa upAdAna hetunuM ja=vicitra sahAkArI kAraNathI Ahita svabhAva atizayavALA upAdAna hetunuM ja, tathApariNati svabhAvapaNuM che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 lalitavistarA bhAga-1 te kAraNathI rAkSanI prApti karyA pachI kALane choDIne samyagdarzananI prAptimAM vilaMbana nathI te kAraNathI, A cakSanI prApti, dharmakalpavRkSanA avaMdhya bIjabhUta che e prakAre paribhAvana karavuM joIe, ane ahIM=saMsAramAM, A cakSu Indriya pUrvamAM kahyuM enI jema=abhayadayANaM padamAM kahyuM enI jema, bhagavAnathI prApta thAya che, ethI cakSane Ape che, ethI bhagavAna cakSane mApanAsa che. // 17 // es:___ 'tad' ityAdi, yata indriyatvena sAmAnyata itthaM cakSuH, tat-tasmAd atra-sUtre, cakSurviziSTameva na sAmAnyam, AtmadharmarUpam upayogavizeSatayA jIvasvabhAvabhUtaM, vizeSyamevAha-tattvAvabodhanibandhanaM jIvAdipadArthapratItikAraNaM, yA zraddhA-ruciH dharmaprazaMsAdirUpA, sA svabhAvo-lakSaNaM, yasya tattathA, gRhyate anggiikriyte| nanu jJAnAvaraNAdikSayopazama eva cakSuSTayA vaktuM yuktaH, tasyaiva darzanahetutvAt, na tu mithyAtvamohakSayopazamasAdhyA tattvarucirUpA zraddhetyAzaGkyAha zraddhAvihInasya-tattvarucirahitasya, acakSuSmata iva anyasyeva, rUpamiva-nIlAdivarNa iva, yat tattvaM jIvAdilakSaNaM, tasya darzanam avalokanaM, tasya ayogAt= anupapatteH, bhavatvevaM, tathApyasAvanyahetusAdhyA syAd, na bhagavatprasAdasAdhyetyAha- na ca-naiva, iyaM-tattvarucirUpA zraddhA, mArga=samyagdarzanAdikaM muktipatham anukUlatayA, saratigacchatItyevaMzIlA, mArgAnusAriNI sukham= apariklezaM yathAkathaJcidityarthaH avaapyte| bhavatu bhagavatprasAdasAdhyeyaM, paraM svasAdhyaM prati na niyato hetubhAvo'syAH syAdityAhasatyAM ca-vidyamAnAyAM ca, asyAm uktarUpazraddhAyAM, bhavati-jAyate, etat tattvadarzanaM, niyogataH= avazyaMbhAvena, nidarzanamAha- kalyANacakSuSIva-nirupahatAyAmiva dRSTI, sadrUpadarzanaM sataH-sadbhUtasya, rUpasya, darzanam avalokanaM, na tu kAcakAmalAdyupahata iva cakSuSi anyatheti, etadeva bhAvayati- na hi-naiva, atra-mArgAnusArizraddhAsAdhyadarzane, pratibanyo-viSkambho, niyamena avazyaMbhAvena, kutazciditi gamyate, kiM sarvathA? netyAha-Rte vinA, kAlAt, kAla eva hyatra pratibandhaka iti bhAvaH, iti-evaM, nipuNasamayavido= nizcayanayavyavahAriNo bruvte| nanu kAle'pi pratibandhake kathamucyate 'na hyatra pratibandho niyamene tyAhaayaM ca kAlapratibandhaH 'apratibaMdha eva', kuta ityAha- 'tatheti' darzanarUpatayA tasyAH zraddhAyAH, bhavanaM pariNamanaM, tadbhavanaM, tatra upayogitvAt vyApAravattvAt kAlasyA vyatirekamAha-tam-kAlam, antareNa vinA, tatsiddhyasiddheH tasya-darzanasya svabhAvalAbhAniSpatteH, kuta ityAha- viziSTasya-vicitrasahakArikAraNAhitasvabhAvAtizayasya, upAdAnahetoreva-pariNAmikAraNasyaiva, tathApariNatisvabhAvatvAt tathApariNatiH= kAryAbhimukhapariNatiH(NAmaH pra0...), saiva svabhAvo yasya kAlasya tattathA, tadbhAvastattvaM, tasmAd drvypryaaytvaatkaalsy| 'uktvditi-praaksuutraabhihitaabhydhrmvt||16|| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ habudayANa jikArca - che. "tad'..... mathatharmavat / tad ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka che - je kAraNathI indriyapaNArUpe sAmAnyapaNAthI AvA prakAranI cakSu che=pUrvamAM varNana karyuM evA prakAranI cahyuM che, te kAraNathI ahIM cabudayANaM sUtramAM, sAmAnya nahi, viziSTa ja cakSu AtmadharmarUpasupayogavizeSapaNAthI jIvanA svabhAvabhUta tatvanI prAptinuM kAraNa bane tevA upayoga vizeSapaNAthI jIvatA svabhAvabhUta, caNa grahaNa thAya che ema avaya che, vizeSyane ja kahe che kevA prakAranI viziSTa cakSu che e rUpa vizeSyane ja kahe che - tatvanA avabodhanuM kAraNa=jIvAdi padArthanI pratItinuM kAraNa, je zraddhA=dharma prazaMsArirUpa ruci, te svabhAva=svarUpa che jene te tevI che tatvAvabodha nibaMdhana zraddhA svabhAvavALI cakSu che, te cakSane ahIM grahaNa karAya che= pUrvamAM varNana karyuM tevI dravyayirUpa ane bhAvendriyarUpa cakSu grahaNa karAtI nathI paraMtu viziSTa ja AtmadharmarUpa cakSu grahaNa karAya che. nathI zaMkA kare che - jJAnAvaraNAdino kSayopazama ja cakSapaNAthI kahevA mATe yukta che; kema ke tenuM ja=jJAnAvaraNAditA kSayopazamanuM ja, darzananuM hetupaNuM che, paraMtu mithyAtvamohanA kSayopazama sAdhya tatvarucirUpa zraddhA nahi, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - jema acAvALA jIvane jema rUpanuM=jema AMdhaLAne jema lIlAdi varNavuM, adarzana che tema zraddhAvihInane tatvaruci rahita jIvane, je jIvAdi svarUpa tatva che tenuM darzana=avalokana, teno ayoga hovAthI=anupapati hovAthI, zraddhA svabhAvavALI caNa grahaNa karAya che, jJAnAvaraNAdinA kSayopazamarUpa cakSu nahi ema anvaya che. A pramANe ho zraddhA svabhAvavALI cakSu ahIM grahaNa karAya che e pramANe ho, topaNa A=zraddhArUpa cakSa, anya hetu sAdhya thAya, bhagavAnanA prasAdathI sAdhya nahi, ethI kahe che-e prakAranI zaMkAnA samAdhAnarUpe lalitavistarAmAM kahe che - A tattvarucirUpa zraddhA, mArga=samyagdarzanAdirUpa muktipathane, anukULapaNAthI varte che evA svabhAvavALI mArgAnusArI sukhe prApta karAtI nathI ja=phleza vagara=ucita thatna vagara jema tema prApta thatI nathI. bhagavAnanA prasAdathI sAdhya A zraddhA, thAo, paraMtu svasAdhya pratye tatvanI prAptirUpa samyagdarzana pratye, niyamathI Ano zraddhAno, hetubhAva na thAya, ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - A hote chate-pUrvamAM kahela svarUpavALI zraddhA vidyamAna hote chate, Aetatvadarzana, viyogathI avazyabhAvathI, thAya che, dagaMtane kahe che - kalyANacakSuvALAne jema sarUpanuM darzana=nirupahata daSTi hote chate saddabhUta rUpanuM avalokana, thAya che, paraMtu kamaLA Adi rogothI upahata cakSu hote chate jema rUpadarzana thatuM nathI tema anyathA-uktarUpavALI zraddhA vagara, tatvanuM darzana thatuM nathI, Ane ja bhAvana kare che=zraddhA hote chate niyamathI tatvanuM darzana thAya che ene ja spaSTa kare che - ahIM-mArgAnusArI zraddhAthI sAdhya darzanamAM, pratibaMdha=vidhvaMbha=vilaMba, niyamathI= avayaMbhAvathI, koInAthI nathI, lalitavistarAmAM luSi adhyAhAra che e pramANe batAvavA mATe yutasthiti ane kahela che, zuM sarvathA tatvadarzanamAM vilaMbana nathI ? ethI kahe che - nahi, to zenAthI vilaMbata che? ethI kahe che - kALane choDIne vilaMbata nathI, kALa ja ahIM cakSu maLyA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 lalitavistA bhAga-2 pachI darzananI prAptimAM, pratibaMdhaka che, e prakArano bhAva che, e rIte kALa ja pratibaMdhaka che anya nahi e rIte, nipuNa evA samayanA jANanArAo kahe che=nizcayanayathI vyavahAra karanArA mahAtmAo kahe che. kALano pratibaMdha hote chate paNa kema ahIM niyamathI pratibaMdha nathI e pramANe kahevAya che? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - ane A kALapratibaMdha apratibaMdha ja che, kema apratibaMdha che ? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - te prakAre darzanarUpapaNAthI tenuM zraddhAnuM, bhavana pariNamana rUpa taddabhavana, temAM upayogIpaNuM cheHkALanuM vyApArapaNuM che. vyatirekane kahe che pUrvamAM avayathI kahyuM ke kAlano pratibaMdha pratibaMdha nathI. have vyatirekathI kALano pratibaMdha pratibaMdha nathI te batAve che - tenA vagara kALa vagara, tenI siddhinI asiddhi hovAthIete darzananA svabhAvalAbhanI aniSpatti hovAthI, kALano pratibaMdha pratibaMdha nathI ema avatha che, kayA kAraNathI=kALakSepa vagara tatvanA darzananI prAptinI asiddhi kayA kAraNathI che? ethI kahe che - viziSTa upAdAna hetunuM ja-vicitra sahakArI kAraNathI AdhAra thayelA svabhAva atizayarUpa pariNAmI kAraNanuM ja, tathA pariNati svabhAvapaNuM hovAthI kALa vagara darzananI prAptinI asiddhi che ema avaya che, tathAritidvamAvatvAnno artha spaSTa kare che - tathA pariNati kAryane abhimukha pariNati te ja svabhAva che je kAlano te tevo che tathA pariNatisvabhAvavALo che teno bhAva tapaNuM che=tathA pariNati svabhAvatva che te kAraNathI kALanuM dravyanA paryAyarUpapaNuM hovAthI, kALavilaMbana vagara tattvanA darzananI aprApti che. savad e prakAre lalitavistarAmAM kahyuM che eno artha spaSTa kare che - pUrvanA sUtramAM kahelA abhayadharmanI jema caNa bhagavAnathI maLe che ema avaya che. 16i. bhAvArtha : pUrvamAM karmanA udayathI prApta thayelI cakSunuM svarUpa batAvyuM, je cakSu dravyathI pudgala svarUpa che ane bhAvathI jIvanA bodha svarUpa che, phakta te cakSu bAhya padArtha mAtrano bodha karAve che ane tenAthI jJAnAtmaka bodha thAya che te paNa bAhya padArtha viSayaka che, paraMtu dehamAM vartatA AtmAnA svarUpane jovAne anukULa bodharUpa cakSu te bAhya cakSu karatAM viziSTa ja che; kema ke bAhya cakSu mAtra bAhya pudgalanA rUpane joI zake che, paraMtu AtmAnA pAramArthika svarUpane jovA mATe samartha bane tevI A viziSTa cahyuM che ane te viziSTa cakSu bhagavAnathI prApta thAya che, jenA baLathI bhagavAna tulya potAnuM nirAkuLa svarUpa kaMIka joI zakAya tevo bodha pragaTa thAya che. tethI te cakSunuM svarUpa batAvatAM kahe che ke samyagdaSTi jIvane jIvAdi padArthomAM pratItirUpa je bodha che tenA bodhanuM kAraNa bane tevI tattvane abhimukha ruci svabhAvavALI A cakSu che, tethI je jIvone siddha avasthAmAM jevI nirAkuLa avasthA che tevI avasthAnI prAptinA kAraNabhUta jIvAdi sAta tattvano yathArtha bodha che ane te sAta tattvanA paramArthane prApta karIne tenA baLathI ja yogya jIvo saMsArano Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakkudayANaM kSaya karIne AtmAnI nirAkuLa avasthArUpa siddha avasthAne prApta kare che, te avasthAnI prAptinA kAraNIbhUta je jIvAdi padArthanI yathArtha pratIti che tene abhimukha evI je ruci pragaTa thAya te aMtaraMga cakSu che ane je jIvone tevI aMtaraMga cakSu pragaTa thaI che tevA jIvone vivekapUrvaka sevAtA dharmamAM vartatA guNone jovAnI kaMIka nirmaLadRSTi varte che, tethI teo yogya jIvonA sevAtA dharmanI prazaMsA Adi kare che, je dharmanA kaMIka pAramArthika svarUpane jonArI cakSu che. 17 ahIM koIne prazna thAya ke tattvane jovAne mATe jJAnAvaraNIya Adi karmono kSayopazama Avazyaka che arthAt jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya karmano kSayopazama Avazyaka che, tethI tevA prakAranA jJAnAvaraNIya Adi karmonA kSayopazamathI cakSunI prApti che tema kahevuM joIe, paraMtu AtmakalyANanA kA2NIbhUta tattvanI zraddhArUpa cakSunI prApti che tema kahevuM joIe nahi, tenA nirAkaraNa mATe kahe che je jIvone mithyAtva mohanIya karmano kSayopazama thayo nathI te jIvone tattvanI ruci leza paNa thatI nathI, tethI tevA jIvo jJAnAvaraNIya AdinA kSayopazamavALA hoya topaNa teone bAhya padArtha viSayaka ja sUkSma bodha thAya che, Ama chatAM deha aMtarvartI AtmAnA pAramArthika svarUpane jANavAne abhimukha tattvarucivALA nathI tevA jIvone, cakSu rahita jIvone jema nIlAdi varNono bodha thato nathI tema AtmAnA nirAkuLa svabhAvane abhimukha bodha thAya tevuM tattvanuM darzana thatuM nathI. ahIM prazna thAya ke tattvanI ruci svarUpa AtmadharmarUpa cakSu che tema svIkArIe topaNa tevI cakSunI prApti jIvone tenA hetuothI thAya che tema kahevuM joIe, paraMtu bhagavAnanA prasAdathI thAya che tema kahevuM joIe nahi, tenA nirAkaraNa mATe kahe che saMsAraavasthAthI para evI siddha avasthAnI prAptinA kAraNIbhUta evo jIvAdi padArthono tattvane sparze tevo bodha thAya tevI mArgAnusArI cakSu sukhapUrvaka prApta thatI nathI, ethI tenI prAptimAM bhagavAnano prasAda ja balavAna kAraNa che; kema ke je jIvo bhavathI virakta thayA che teo svasthatAthI bhavathI atIta avasthAne jovAne abhimukha thAya tevI pariNativALA che, tethI abhaya avasthAne pAmelA che tevA jIvone bhagavAnanI pratimA, bhagavAnano upadeza Adi maLe tyAre tenA avalaMbana dvArA teo sukhapUrvaka mArgAnusA2I cakSune prApta kare che, paraMtu jeone tevuM AlaMbana prApta thatuM nathI teo yathAtathA prayatna karIne aMtaraMga cakSune prApta karI zakatA nathI, mATe bhagavAnanA prasAdathI A cakSu prApta thAya che, tema kahela che. vaLI, karmanA vigamanane kAraNe yogyatAne pAmelA jIvo bhagavAnanA prasAdathI cakSune prApta kare teone niyamathI tattvanuM darzana thAya che, jema jeone bAhya nirmaLa cakSu prApta thayelI hoya teo bAhya padArthanuM rUpa yathArtha joI zake che, tema je jIvone saMsArathI para avasthAne abhimukha evo je mokSamArga che tenA paramArthane jonArI dRSTi prApta thaI che teo avazya mokSamArganA pAramArthika svarUpane joze tevA nirmaLa samyagdarzanane prApta karaze. ahIM cakSu maLyA pachI mokSanA kA2NIbhUta mokSamArgane yathArtha jonArI nirmaLadruSTinI prAptimAM kALane Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 lalitavistarA bhAga-2 choDIne vighna karanAra anya koI vastu nathI, e pramANe nipuNa evA zAstranA jANanArAo kahe cheH nizcayanI sUkSma dRSTithI padArthane jonArA mahAtmAo kahe che. Azaya e che ke cakSanI prApti pachI paNa mithyAtva mohanIya karmano udaya varte che, tethI ja zarIravartI AtmAnA pAramArthika svarUpanA rahasyane jANI zake tevo sUkSma bodha thayo nathI, paraMtu mithyAtvanI maMdatAne kAraNe AtmAnI nirAkuLa avasthAne jonArI kaMIka dRSTi pragaTa thaI che te dRSTi uttarottara vRddhi dvArA mithyAtva mohanIyano kSayopazama karIne samyaktane prApta kare temAM pratibaMdhaka aMtaraMga karmo paNa che ane anya sAmagrInI vikalatA Adi paNa che, topaNa nizcayanayanI sUkSma dRSTithI jovAmAM Ave to kALane choDIne anya koI kAraNa samyagdarzananI prAptimAM vilaMbana karanAra nathI; kema ke jIva sukhano artha che ane atyAra sudhI tene sukha bAhya padArthajanya ja pratIta thatuM hatuM, have AtmAnA vitarAgatAne abhimukha bhAvomAM sukha che tevuM jonArI cakSu maLI che, tethI te cakSunA baLathI te jIva tenA vizeSa svarUpane jANavA yatna karaze, jethI avazya samyagdarzananI prApti thaze, tethI cakSanI prApti pachI samyagdarzananI prAptimAM je kaMI vilaMba thAya che, temAM mukhya kAraNa kALa ja che. jema vRkSa upara kerI pragaTa thayelI hoya to te kramasara ucita kALe avazya pAke che tema sukhanA arthI jIvane aMtaraMga sukha dekhAya tevI nirmaLa cakSu pragaTa thAya che tyAre tenA pAramArthika svarUpane jovA mATe je yatna kare che tenA baLathI niyatakALe avazya tene samyagdarzana prApta thaze, tethI kALa ja samyagdarzananI prAptimAM vilaMbanuM kAraNa che, anya koI kAraNa nathI tema nizcayanayanI dRSTithI kahevAya che; kema ke kALanA paripAkanuM ullaMghana jIva karI zakato nathI, paraMtu prApta thayelI cakSunA baLathI yatna karIne tattvanA darzanamAM pratibaMdhaka mithyAtvano kSayopazama Adi jIva karI zake che. vaLI, cakSanI prApti pachI samyagdarzananI prAptimAM kALa pratibaMdhaka che tema kahyuM te paNa paramArthathI pratibaMdhaka nathI; kema ke kALanuM ja te te rUpe bhavanamAM upayogIpaNuM che, jema mATImAMthI kuMbhAra ghaTa banAve che tyAre mATInA piMDanI uttaranI ja avasthAmAM ghaTa thato nathI, topaNa kuMbhAranA prayatnathI piMDa avasthA ja uttara-uttara avasthAne pAmIne ghaTarUpe pariNamana pAme che, tethI ghaTanI prAptimAM kALavilaMbana paramArthathI pratibaMdhaka nathI; kema ke kALavilaMbana vagara ghaTanI siddhi thaI zake nahi, tema cakSunI prApti pachI te jIva uttarottara tattvane jovA mATe prayatna karIne sUkSma tattvane prApta karaze temAM kALavilaMbana paramArthathI pratibaMdharUpa nathI; kema ke cakSuthI thayelo bodha ja te te rUpe thaIne samyagdarzanarUpe thAya temAM kALanuM upayogIpaNuM che arthAt kALa ja te prakAre thavAmAM vyApAravALo che, jema kuMbhAranA prayatnathI piMDa avasthAmAMthI ghaTa avasthAnI pariNatimAM vacalI sarva kSaNorUpa kALa te te rUpe ghaTane abhimukha piMDane pariNamana pamADIne ghaTarUpa kArya kare che tema jIvamAM pragaTa thayela cakSunA kALamAM vartatI rUci ja uttarottara te te bhAvarUpe pariNamana pAmIne samyagdarzanarUpe thaze temAM kALanuM upayogIpaNuM che. vaLI, kALanA vilaMbana vagara prApta thayelI calu tatkALa samyagdarzanane prApta karAvI zakatI nathI, tethI cakSunI prApti pachI samyagdarzananI prApti pratye kALa paNa upayogI che. kema kALa upayogI che temAM yukti batAvatAM kahe che - viziSTa upAdAnahetunuM ja tathA pariNAmI svabhAvapaNuM che=aneka prakAranA sahakArI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maSNavyANa kAraNathI AdhAna thayelA svabhAvanA atizayavALA pariNAmI kAraNanuM ja kAryane abhimukha pariNati svabhAvapaNuM che. tethI e prApta thAya ke jIvamAM pragaTa thayelI cakSu upAdAna kAraNa che ane te upAdAna kAraNarUpa cakSu upadezanI sAmagrI ke anya sahakArI kAraNothI yukta thAya to te te bhAvarUpe pariNamana pAmIne samyagdarzanarUpe pariNamana pAme che, tethI cakSunI prApti pachI paNa jIvane anya sahakArI kAraNo prApta thayelAM hoya to cakSudarzanakALamAM vartatI tattvanI ruci ja uttarottara atizaya-atizayatara tattva pratye prakarSa rucirUpe pariNamana pAme che, te sarva pariNamana pAmavA pratye kALa paNa kAraNa bane che, kema ke kALa e jIvadravyano paryAya ja che, tethI pratikSaNa jIvane uttara-uttara rUpe pariNamana pamADIne samyagdarzanarUpe pariNamana pamADe che, mATe cakSunI prApti dharmarUpa kalpavRkSanA avaMdhyabIjabhUta che e pramANe bhAvana karavuM joIe arthAt prApta thayelI cakSu uttarottara vRddhi pAmIne samyagdarzanarUpe pariNamana pAmaze ane samyagdarzana samyagu yatna karAvIne avazya samyaguM cAritrarUpe pariNamana pAmaze, tethI samyagdarzana, samyajJAna, samyagyAritrarUpa je kalpavRkSa che tenI prAptimAM avaMdhya kAraNa bane tevI A cakSanI prApti che; kema ke sukhanA arthI jIvane cakSunI prAptinA kALamAM AtmAnI nirAkuLa avasthAmAM kaMIka sukha dekhAya che, tethI tenA rahasyane jANavA mATe yatna karIne te jIva uttarottara aMtaraMga nirAkuLa avasthAnA sukhane prApta karavA yatna karaze, tethI AtmAnI nirAkuLa avasthAmAM vizrAMtirUpa dharmakalpavRkSanI niSpattinuM prabaLa kAraNa A cakSu che ane A viziSTa prakAranI aMtaraMga cakSu indriya abhayanI jema bhagavAnathI prApta thAya che; kema ke bhagavAnane nirAkuLa avasthArUpe jovAne anukULa yatna svasthatApUrvaka je mahAtmAo kare che tevA abhaya avasthAne pAmelA mahAtmAo bhagavAnanA darzananA baLathI nirAkuLa avasthAne joI zake tevI nirmaLa cakSune prApta kare che, tethI bhagavAnathI cakSanI prApti che, mATe bhagavAna cakSune denArA che. AvA sUtra : maLavApAM pAchA sUtrArtha : mArgane denArA bhagavAnane namaskAra thA. 17mAM lalitavistarA - tathA mggdyaannN| iha mArgaH ghetasoDavakragamanaM, bhujaGgamagamananalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH svarasavAhI kSayopazamavizeSaH, hetusvarUpaphalazuddhA sukhetyrthH| lalitavistarArtha ane mArgane denArA bhagavAna che, ahIMmagadayANaM sUtramAM, mArga cittanuM avakragamana che. kevuM avakragamana che ? te spaSTa kare che - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 sarpanI gamananalikAnI laMbAI samAna viziSTa guNasthAnakanI prAptimAM samartha svarasane vahana karanAra=jIvanA potAnA svarUpane vahana karanAra, kSayopazamavizeSa mArga che, hetu-svarUpaphalazuddha evI sukhA che=sukhAsikA che, e prakArano artha che=mArgano artha che. paMjikA H 'maLavALa', 'mArga' hetvAti, da=sUtre, mAn:-panthAH, sakSiLa phatyAha- cetaso=manaso, avakragamanaM = akuTilA pravRttiH, kIdRza ityAha- bhujaGgamasya = sarpyasya, gamananalikA zuSiravaMzAdilakSaNA yayA'sAvantaH praviSTo gantuM zaknoti, tasyA AyAmo=dairghyaM tena tulyaH kSayopazamavizeSa iti yogaH / kiMbhUta ityAha- 'viziSTaguNasthAnAvAptipraguNaH' iti vakSyamANaviziSTaguNalAbhahetuH, svarasavAhI- nijAbhilASapravRttaH kSayopazamo - duHkhahetudarzanamohAdikSayavizeSa:, tathAhi - yathA bhujaGgamasya nalikAntaH praviSTasya (pra0... pravRttastha) maneDavajra va nahivADayAmaH samIhitasthAnAvAlidetu, vajra taMtra pannuma (Po... mazakya)tvAd, evamasAvapi mithyAtvamohanIyAdikSayopazamazcetasa iti, tAtparyamAha- 'hetusvarUpaphalazuddhA', zvetunA-pUrvAvita(vRti)zraddhA kSaLena, svarUpeLa svAteneva, zena-viviviSAvinA, zuddhA=nirdoSA, suhA= upazamasukharUpA sukhAsiketyarthaH, eSa mArgasvarUpanizcayaH / 20 paMjikArtha H - 'maLavALa' mArgasvarUpaniSavaH / / mAlavAnuM mArga 4 ityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, ahIM=sUtramAM, mArga paMtha che, te kevA svarUpavALo che ? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che cittanuM=mananuM, avakragamana=akuTilA pravRtti, kevA prakArano mArga che ? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che -- polA vAMza Adi rUpa sarpanI gamananalikA, jenAthI aMdara pravezelo evo A=sApa, javA mATe samartha bane che, teno AyAmaEdhyuM, tenI sAthe tulya evo kSayopazamavizeSa e pramANe yoga che=lalitavistarAmAM tulya zabdano kSayopazamavizeSa sAthe saMbaMdha che, kevA prakArano kSayopazamavizeSa che ? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che viziSTa guNasthAnakanI prAptimAM samartha=AgaLa kaheze evA prakAranA guNanA lAbhanuM kAraNa, svarasavAhI=potAnA abhilASathI pravRtta=cakSunI prApti thayelI hovAne kAraNe cakSuthI dekhAtA te mArgamAM javAno potAno abhilASa thayelo hovAthI te mArgamAM prayatna karAve evo, kSayopazamavizeSa=duHkhanA hetu evA darzanamohAdino kSayavizeSa=viparyAsane kAraNe sukhanA arthI jIvane du:khamAM prayatna karAve evo darzanamoha ane jJAnAvaraNAdi karma che tenA kSayavizeSa rUpa mArga che, te A pramANe - je pramANe nalikAnI aMdara praveza karelA sarpanA gamanamAM avakra ja nalikAno AyAma samIhita sthAnanI prAptino hetu che=nalikAnA bIjA cheDA dvArA sarpane samIhita sthAnanI prAptino hetu che; kema ke vakragamana hote chate tyAM=nalikAmAM, javA mATe azakyapaNuM che, e rIte A paNa mithyAtva mohanIya Adino kSayopazama cittanuM avakragamana che, tAtparyaMte kahe che=atyAra sudhI mArgano artha karyo tenAthI zuM phalita thayuM tene lalitavistarAmAM kahe che - hetu Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 mammadayANa svarUpa-phalazuddhA sukhA=pUrvamAM kahela vRtizraddhA svarUpa hetuthI svagata ja evA svarUpathI arthAta mArgarUpa ja svarUpathI vividiSA Adi rUpa thI arthAt zaraNa Adi rUpa phalathI zuddha arthAt nirdoSa upazamanA sukharUpa sukhAsikA che. A mArganA svarUpano nizcaya che. bhAvArtha : je jIvone bhava pratye viraktabhAva thayo che teo vItarAgane abhimukha bhAvavALA thayA, tethI saMsAranA bhayothI kaMIka nirbhaya thaIne saMsArathI atIta avasthAne pAmelA evA paramAtmAnA svarUpane svasthatApUrvaka jovAmAM matijJAnanA vyApAravALA thAya che, jethI mithyAtvanI maMdatAjanya nirmaLamatithI bhagavAnanA svarUpane joI zakAya tevI kaMIka cakSu prApta thAya che, e cakSuthI teone jaNAya che ke ziSTa evA bhagavAnanA vacana pramANe mArgamAM gamana karavAmAM Avaze to mane hitanI prApti thaze, tethI bhagavAnanA vacananA niyaMtraNa nIce cittanuM avakragamana thAya te rIte deva-guru-dharmanuM sUkSma svarUpa jANavA mATe te mahAtmA yatna kare che, je mArgagamanatulya che ane te gamana kevA svarUpavALuM che te dRSTAMtathI batAve che - jema sApano svabhAva prakRtithI vakragamanavALo che, tema saMsArI jIvonuM citta paNa prakRtithI ja AtmAnA pAramArthika svarUpanA bodhane anukULa vyApAra karavAne badale bAhya padArthone avalaMbIne potAnA hitaahitanI vicAraNA kare te prakAre vakragamana svabhAvavALuM che, topaNa cakSu maLavAthI te mahAtmAnuM jaNAya che. ke sarvajJanA vacanAnusAra tattvAtattvano vibhAga karavA huM yatna karIza to sukhapUrvaka tattvane prApta karI zakIza. jema vakra cAlavAnA svabhAvavALo paNa sApa nalikAmAM praveza karIne avakragamana dvArA potAnA iSTa sthAnane pAme che tema bhagavAnanA vacananI maryAdArUpa nalikAthI niyaMtrita thaIne pravartatuM citta potAne iSTa evA tattvano nirNaya karI zake te prakAre tattva jANavA mATe vyApAravALuM bane che, ethI utkaTa mithyAtva mohanIya AdinA kSayopazamathI pravartatuM citta arthAt jIvanI potAnA rasane vahana karanArI pravRttithI tattvane jANavA mATe pravarte tevo kSayopazamavizeSa je jIvamAM pragaTa thAya che te mArga che, A mArga abhaya ane cakSurUpa hetuthI prApta thayelo che, paraMtu svamatithI prApta thayelo nathI, mATe zuddha che, vaLI sarvajJanA vacananA paramArthane jANavAnI maryAdAthI pravarte tevA svarUpavALo kSayopazama che, tethI svarUpathI zuddha che ane A mArgagamananA phalarUpe jIvamAM tattvAtattvanA vibhAgane anukULa vividiSArUpa phaLa prApta thaze, tevuM ja A mArganuM gamana che, tethI phalathI paNa zuddha tattvanA nirNayane anukULa UhApohamAM bAdhaka evA kaSAyonA upazamajanya sukhAsikArUpa A mArga che. lalitavistarA - nAsminnAntare'sati yathoditaguNasthAnAvAptiH, mArgaviSamatayA cetaHskhalanena pratibandhopapatteH, sAnubandhakSayopazamato yathoditaguNasthAnAvAptiH, anyathA tadayogAt, kliSTaduHkhasya tatra tattvato bAdhakatvAt, 'sAnubandhaM kliSTametat' iti tantragarbhaH, tadbAdhitasyAsya tathAgamanAbhAvAd, bhuuystdnubhvopptteH| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra lalitavistarA bhAga-2 lalitavistarArtha : aMtaraMga hetu evo A mArga nahi hote chate yathodita guNasthAnakLI prApti nathI=samyagdarzana Adi guNanI prApti nathI; kema ke mArganuM viSamapaNuM hovAthI cittanI skhalanAne kAraNe pratibaMdhanI upapatti che=samyagdarzana AdinI prAptimAM bAdhakanI prApti che, sAnubaMdha kSayopazamathI yathodita guNasthAnanI prApti che; kema ke anyathA=sAnubaMdha kSayopazama vagara, teno ayoga che=samyagdarzana Adino ayoga che. kema sAnubaMdha kSayopazama vagara samyagdarzana Adino ayoga che ? temAM hetu kahe che tyAM=niranubaMdha kSayopazamamAM, kliSTa duHkhanuM tattvathI bAdhakapaNuM che, A=kliSTa duHkhane karAve evuM karma, sAnubaMdha kliSTa che e taMtrano garbha che=bhagavAnanA pravacananuM rahasya che; tadbAdhita evA AnA=kliSTa karmathI bAdhita evA cittanA, tathAgamanano abhAva che. kema kliSTa karmathI bAdhita citta guNasthAnakanI prApti thAya te prakAre jatuM nathI ? temAM hetu kahe che - pharI tenA anubhavanI upapatti che=kliSTa duHkhanA anubhavanI upapatti che. paMniDA : vyatirekato bhAvayannAha - na=naiva, asmin=kSayopazamarUpe mArge, Antare = antaraGgaheto, asati = avidyamAne, bahiraGgagurvvAdisahakArisadbhAve'pi, yathoditaguNasthAnAvAptiH = samyagdarzanAdiguNalAbha:, kuta ityAha- mArgaviSamatayA = kSayopazamavisaMsthulatayA, cetaH skhalanena = manovyAghAtena, pratibandhopapatteH = yathoditaguNasthAnAvApterviSkambhasambhavAt kutaH ? yataH 'sAnubandhakSayopazamAt ' = uttarottarAnubandhapradhAnakSayopazamAd, guNasthAnAvAptiH pUrvoktA jAyata iti / vyatirekamAha- anyathA = sAnubandhakSayopazamAbhAve, tadayogAt = yathoditaguNasthAnAvApterabhAvAt, kuta ityAha- kliSTaduHkhasya-kliSTaM duHkhayatIti duHkhaM karmma, tataH kliSTakarmmaNaH, tatra = niranubandhakSayopazame, tattvataH=antaraGgavRttyA, bAdhakatvAt prakRtaguNasthAnasyeti, kliSTasvarUpameva vyAcaSTe - sAnubandhaM paramparAnubandhavat, kliSTaM= klezakAri, etat = karmma, na punastatkAlameva paramaklezakAryyapi skandakAcAryaziSyakarmmavad, mahAvIrakarmmavad vA; 'iti tantragarbhaH ' = eSa pravacanaparamArthaH, kuta etadityAha - taddbAdhitasya - kliSTakarmmAbhibhUtasya, asya = cetasaH, tathAgamanAbhAvAt = avakratayA viziSTaguNasthAnagamanAbhAvAt, kuta ityAha- bhUyaH punaH, tadanubhavopapatteH tasya- kliSTaduHkhasya anubhava evopapattistasyAH, avazyamanubhavanIye hi tatra kathamavakraM cittagamanaM syAditi bhAvaH / paMAirtha : vyatirekato syAditi bhAvaH / / vyatire'thI bhAvana uratAM graMthaara zrI lalitavistarAmAM he che= Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammadabhANa 23 pUrvamAM mArganuM svarUpa batAvyuM. have te mArganuM svarUpa vyatirekathI batAvatAM lalitavistarAmAM kahe che - AMtara A nahi hote chate-aMtaraMga hetu evo kSayopazamarUpa mArga nahi hote chate, bahiraMga guru Adi sahakArInA sabhAvamAM paNa=bAhyathI sadaguruno yoga-satiyAnuM sevana Adi sahakArIno sadbhAva hovA chatAM paNa, yathodita guNasthAnakanI prApti=samyagdarzana Adi guNano lAbha, nathI ja, kathA kAraNathI=bahiraMga guru Adino yoga-zAstraadhyayana-sakriyAnuM sevana Adi sahakArIo hovA chatAM paNa aMtaraMga kSayopazamarUpa mArga avidyamAna hote chate guNasthAnakanI prApti kayA kAraNathI tathI ? emAM hatu kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - mArganuM viSamapaNuM hovAthI kSayopazamanuM visaMsthalapaNuM hovAthIeguNasthAnakanI prAptine anukULa Uha pravarte te prakAranA kSayopazamabhAvanuM atitucchapaNuM hovAthI, cittanA smalanane kAraNe=mananA vyAghAtane kAraNe, pratibaMdhanI upapati che= thodita guNasthAnakanI prAptinA vikhaMbhano saMbhava che=samyagdarzana AdinI prAptimAM bAdhakano saMbhava che, kayA kAraNathI ?-aMtaraMga saMyopazamarUpa mArga na hoya to samyagdarzana AdinI prAptino bAdha kayA kAraNathI thAya che? te batAve che - je kAraNathI sAnubaMdha thayopazamathI-uttarottara vRddhi pradhAna thopazamathI, pUrvokta guNasthAnakanI prApti thAya che, vyatirekane kahe che - anyathA sAnubaMdha thopazamano abhAva hote chate, teno ayoga hovAthI= thodita guNasthAnakanI prAptino abhAva hovAthI, sAnubaMdha zayopazamathI yathodita guNasthAnakanI prApti che ema atraya che. kayA kAraNathI ?=sAnubaMdha kSayopazama vagara samyagdarzana AdinI aprApti kayA kAraNathI che ? emAM hetu kahe che - tyAM=liranubaMdha kSayopazamamAMauttarottara sUkSma tatvane batAve tenAthI viparIta evA viranubaMdha zayopazamamAM, kliSTa dukhatuM kliSTa karmanuM, tatvathI=aMtaraMgavRttithI, prakRta guNasthAnakanuM bAdhakapaNuM che=samyagdarzana Adi guNasthAnakanI prAptinuM bAdhakapaNuM che. kliSTa duHkhano artha kliSTa karma kema karyo ? te spaSTa kare che - duHkhane utpanna kare che e duHkha, kliSTa evuM duHkha karma che, tethI kliSTa duHkhano artha kliSTa karma karela che, liSTa svarUpane ja=kamalA liSTa svarUpane ja, kahe che - sAnubaMdha kilaSTa A che= paraMparA anubaMdhavALuM phlezakArI karma che, paraMtu tatkAla ja parama phlezakArI paNa nathI, skaMdakAcAryanA ziSyanA karmanI jema athavA mahAvIra bhagavAnanA karmanI jema, e taMtragarbha che=A pravacano paramArtha che, kayA kAraNathI A che ?=sAnubaMdha liSTa karma guNasthAnakanI prAptimAM bAdhaka che e pravacanano paramArtha kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - tenAthI bAdhita evA AnA=kliSTa karmathI abhibhUta cittanA, tathAgamanano abhAva hovAthI=avakrapaNAthI viziSTa guNasthAnakamAM gamanano abhAva hovAthI, sAnubaMdha liSTa karma tatvathI bAdhaka che ema avaya che, kayA kAraNathI ? ethI kahe che=kliSTa karmathI abhibhUta citta viziSTa guNasthAnaka tarapha kayA kAraNathI jatuM nathI ? ethI kahe che - pharI paNa tenA anubhavanI upapati hovAthI tenA arthAt kliSTa duHkhanA anubhavanI ja upapatti hovAthI-cita jayAre vakragamana kare che tyAre kaSAyonA klezanA anubhavanI ja upapatti Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 lalitavistarA bhAga-2 hovAthI, kaSAya anukULa cittathI guNasthAnakanI prApti thaI zake nahi ema avaya che, di=je kAraNathI, avazya anubhavanIya te hote chate kaSAya ApAdaka kilaSTa karma hote chate, kevI rIte avakra citagamata thAya ? e prakArano bhAva che. bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke bhagavAna je mArgane Ape che e mArga cittanA avakragamana svarUpa che. kema mArga cittanA avakragamana svarUpa che tene ja daDha karavA mATe kahe che - je jIvone bahiraMga guru Adino sahakAra maLelo hoya, zAstraadhyayana-sakriyA karatAM hoya, saMyamanA AcAro pALatA hoya to paNa jo teonuM citta bhagavAne batAvelA kriyAonA paramArthane sparze te rIte aMtaraMga mArgamAM pravartatuM na hoya, paraMtu te te bAhya kriyAo karIne bAhya pravRttimAM ja vizrAMta thatuM hoya to teone uttara-uttaranA guNasthAnakanI prAptinuM kAraNa bane tevA samyagdarzana Adi guNono lAbha thato nathI, tethI nakkI thAya che ke upadezanuM zravaNa, bAhya dharmakriyAnuM sevana, zAstraadhyayana Adi pravRtti hovA chatAM mohanAzane anukULa aMtaraMga kSayopazama bhAvarUpa mArga pravarte nahi to uttara-uttaranA guNasthAnakanI prApti thAya nahi, ane je pravRttithI samyagdarzana Adi guNonI prApti thatI na hoya te pravRttine mArgarUpe kahI zakAya nahi, paraMtu je mArganI pravRttithI samyagdarzana Adi guNonI prApti dvArA krame karIne kSapakazreNI AdinI prApti thAya tema hoya tevI pravRttine mArgagamanarUpe svIkArI zakAya. ahIM prazna thAya ke te jIvo bahiraMga dharma-anuSThAna seve che, sadgurunuM AlaMbana le che, chatAM mArgagamananI prApti kema nathI ? temAM yukti batAve che - teonI AcaraNAmAM kSayopazamabhAvarUpa mArga atyaMta sthUla che, tethI teonI pravRtti bahiraMga AcaraNArUpa che, jenA kAraNe citta vyAghAtane pAme che guNasthAnakane anukULa pravartatuM nathI, tethI yathodita guNasthAnakanI prAptimAM vikhaMbhano saMbhava che te AcaraNAthI samyagdarzana AdinI prAptirUpa uparanA guNasthAnakamAM javAnI pravRtti cittanI skUlanAne kAraNe thatI nathI arthAt aMtaraMga guNavRddhine anukULa vyApAravALI te bahiraMga kriyA thaI zake te prakAre citta pravartatuM nathI, tethI te bahiraMga AcaraNAothI upara uparanA guNasthAnakonI prApti thatI nathI, mATe te dezaviratinI ke sarvaviratinI AcaraNA paNa mArgagamana svarUpa nathI. kema bhagavAnanA vacanAnusAra te jIvo saMyamanI kriyAo kare che, chatAM mArgagamana svarUpa te kriyAo nathI ? temAM yukti batAve che - sAnubaMdha kSayopazamathI ja guNasthAnakanI prApti che je kriyAo dvArA kaSAyono upazama uttarottara vRddhi pAme te prakAranA anubaMdhathI yukta kSayopazamavALI kriyAothI ja samyagdarzana Adi guNasthAnakanI prApti thAya che ane je jIvo bahiraMga guru AdinA yogavALA che, bahiraMga kriyA Adi kare che, paraMtu aMtaraMga rIte kaSAyonA upazamamAM yatna karatA nathI teonI te te kriyAo dvArA paNa meM A tapa karyuM che, meM A kriyAo karI che ityAdi bAhya kriyA karavA mAtranuM abhimAna thAya che, paraMtu aMtaraMga kriyAjanya upazamane Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magmadayANaM 5 anukULa koI yatna thato nathI, te kriyAkALamAM vartato teono kSayopazama sAnubaMdha nahi hovAne kAraNe samyagdarzana AdinI prApti dvArA saMsArathI nistAranuM kA2Na thato nathI, tethI teonI pravRtti mArgagamanarUpa thatI nathI. ahIM prazna thAya ke te jIvo sadgurunuM AlaMbana le che, sankriyAo kare che, zAstraadhyayana kare che, teone sAnubaMdha kSayopazama kema thato nathI ? jethI teo te kriyA karIne mArgagamana karI zakatA nathI ? temAM yukti batAve che chatAM -- niranubaMdha kSayopazamamAM aMtaraMgavRttithI kliSTa karmanuM bAdhakapaNuM che, Azaya e che ke je jIvonA mArgagamanane anukULa pravRtti karavAmAM bAdhaka kliSTa karmo varte che tenA kAraNe teo saMyama AdinI kriyAo kare che, topaNa teonuM citta te kriyAo dvArA kaSAyonA zamanane badale mAtra bAhya kriyAo karIne saMtoSa pAme tevAM kliSTa karmo teone varte che, tethI te kliSTa karmonA udayathI haNAyeluM teonuM citta guNasthAnakane abhimukha javAmAM vyAghAta pAme che. kevA prakAranuM teonuM sAnubaMdha kliSTa karma che te spaSTa karatAM kahe che - paraMparAe klezane karAvanAra evuM teonuM karma che arthAt mAtra tatkAla kleza karAvanAruM nathI, paraMtu uttara-uttaramAM paNa kleza karAve tevuM che, AthI ja vartamAnamAM te te kriyAonA klezone prApta kare che, tenA dvArA kaSAyone karIne utta2-uttaramAM klezane prApta kare che, jema tapa karIne tapamAM ahaMkArabuddhi kare che, tethI tapanA klezane anubhave che, kaSAyanA klezane anubhave che ane potAnI je kaSAyonI prakRti che tene atizaya atizaya karIne klezanI paraMparAne prApta kare che, vaLI teonuM te karma kliSTa tatkAlamAtra klezakArI nathI, jema skaMdakAcAryanA ziSyonuM karma ke vIra bhagavAnanuM karma tatkAlamAtra klezakArI hatuM. sAnubaMdha phlezakArI na hatuM tethI jeonuM karma skaMdakAcAryanA ziSyanI jema tatkAla klezakArI hoya teone te karmajanya ghANImAM pilAvA Adi kaSTonI prApti thAya athavA locAdinA ke upavAsAdinA kaSTonI prApti thAya, chatAM jo teonuM citta mArgagamanamAM hoya to jema skaMdakAcAryanA ziSyo ghANImAM pilAvAnI kriyA dvArA zamabhAvanA pariNAma tarapha jaIne kaSAyonA zamanane prApta karI zakyA tema tapAdinA ke locAdinA kaSTo dvArA paNa te mahAtmA zamabhAva tarapha yatna karI zake che; kema ke kaSAyonA zamananA upayogapUrvaka ja zaktinuM Alocana karIne tevA mahAtmAo sarva kriyA kare che teonuM te karma sAnubaMdha phlezakArI nathI tema prApta thAya, paraMtu jeonuM tevuM niranubaMdha phlezakArI karma nathI teo tapAdi karIne paNa upazamabhAva ta2pha jatA nathI, tethI teonI tapAdinI kriyA sAnubaMdha kliSTa karmanA udayathI thAya che, tethI tapAdinA klezane veThIne paNa kaSAyonI vRddhi karIne klezanI paraMparAne ja prApta kare che, AthI ja teonA saMyamanA kaSTo teone vartamAnamAM kleza karAve che ane te kaSTo dvArA upazamabhAvane prApta karyA vagara te te prakAranAM kaSAyone karIne teo kliSTa karmo ja bAMdhe che, jethI durgatinI prApti kare che. AthI ja jeo mArgagamana karanArA che teo svabhUmikA anusAra klezanA parihAra mATe potAnA cittanI bhUmikA anusAra jema ucita dharmaanuSThAna seve che tema dharmamAM pradhAna pariNAmavALA thaIne artha-kAmane te rIte seve che jenAthI paNa vikAro vRddhi na pAme paraMtu Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 lalitavistA bhAga-2 kAmAdinI vicchatA alpa thAya teo paNa mArgagamananI pariNativALA hovAthI arthaupArjana karIne paNa klezanI alpatA kare che, bhogAdinI icchA thAya che tyAre paNa salla kAmA, visaM kAmA ityAdi vacanonuM smaraNa karIne bhogAdinI vRttine zAMta karavA yatna kare che ane te prakAranA bhAvanathI paNa citta bhogAdinI icchA vagaranuM na thAya to vaNalepanI jema bhoga karIne bhoganI icchAne zAMta kare che. teonuM citta avakra rIte mArga upara jatuM hovAthI guNasthAnakanI vRddhinuM kAraNa bane che vaLI saMyama grahaNa karIne jeo svabhUmikA anusAra apramAdathI saMyamanI kriyA karIne te te kriyA dvArA kaSAyono upazama thAya te prakAre yatna kare che tenuM citta mArgamAM avakra gamanavALuM hovAthI guNasthAnakanI vRddhine prApta kare che ane jeo saMyama grahaNa karIne paNa kriyAkALamAM svazakti anusAra ucita pravRttio karIne te te kriyAnA bhAvothI AtmAne bhAvita karavA yatna karatA nathI, mAtra bAhya pravRtti kare che teone vartamAnamAM bAhya pravRttijanya kleza prApta thAya che ane kaSAyono upazama nahi thayelo hovAthI kaSAyajanya karmabaMdha dvArA AgAmI klezonI paraMparAnI prApti thAya che e pravacanano paramArtha che. ahIM vizeSa e che ke koIpaNa bAhya kriyA kaSAyanA zamanathI thatI hoya ane uttaranA kaSAyanA zamananuM kAraNa banatI hoya te kriyA cittanA avakragamanapUrvakanI hovAthI mArgagamanarUpa che, jema vira bhagavAnane pUrvanA karmanA udayathI azAtA utpanna kare tevA upasargo AdinI prApti thaI, topaNa adInabhAvathI upasargono jaya karIne vira bhagavAnanuM citta zamabhAvamAM atizayavALuM thayuM, tethI upasargono kleza tatkAla ja azAtArUpa prApta thayo, paraMtu aMtaraMga to klezanA zamanajanya sukhanI ja prApti thaI, tethI vIra bhagavAnanuM kliSTa karma sAnubaMdha zavALuM na hatuM ane jeone koI prakAranAM klezakArI karmo nathI, teone koI prakAranAM kaSTone vekyA vagara bharata mahArAjAnI jema kaSAyonA umUlanane anukULa cittanuM avakragamana thAya che, jethI mArgagamana karIne bharata mahArAjA kevaLajJAna pAmyA te rIte jeonuM citta te te prakAranI saMyamanI kaSTakArI kriyAo dvArA zamabhAvane anukULa jaI zake tevuM che teo te te prakAranI kriyAthI tatkAla alpa phleza prApta kare che, paraMtu cittamAM kaSAyonA upazamajanya sukhane prApta kare che, tethI teonuM citta avagamanapUrvaka uttara-uttaranA guNasthAnakane pAme che ane jeonuM citta te te prakAranAM kliSTa karmothI abhibhUta thAya che teonuM citta avakragamanapaNAthI viziSTa guNasthAnakamAM javA samartha banatuM nathI, paraMtu te te kaSTakriyA dvArA teone tyAre ja klezano anubhava thAya che ane te klezanA saMskArane kAraNe pharI paNa teone tevuM klezakArI citta utpanna thaze, tethI teonuM citta dharmaanuSThAna kALamAM paNa klezane anubhavanAruM hovAthI kevI rIte avagamana karI zake ? arthAtu karI zake nahi; kema ke vartamAnanA kaSTa kAlamAM je arati Adi bhAvo thAya che te bhAvono ja pharI pharI anubhava karIne teo klezanI paraMparAne ja prApta karaze. lalitavistarA - na cAso tathA'tisaMkliSTastatprAptAviti pravacanaparamaguhyam, na khalu bhinnagranthe yastadbandha iti tantrayuktyupapatteH, evamanyanivRttigamanena (paMjikA pAThaH 'anivRttigamanena') asya bhedH| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. mammadayANa siddhaM caitatpravRttyAdizabdavAcyatayA yogAcAryANAM, 'pravRttiparAkramajayA'nandaRtambharabhedaH karmayoga' ityAdivicitravacanazravaNAditi, na cedaM yathoditamArgAbhAve; sa coktavad bhagavadbhyaH, iti mArga dadatIti maargdaaH||17|| lalitavistarArtha : ane A=mArga upara cAlanAra prakRti jIva, tenI prApti hote chatetramArganI prApti hote chate, tevA prakArano ati saMkliSTa nathI ja=mArgathI pAta pAme topaNa pUrvanI jema atizaya sAnubaMdha lezavALo nathI, e pravacananuM paramaguhya che; kema ke bhinnagraMthivALA jIvane pharI teno baMdha nathI= graMthikALamAM thato baMdha nathI, e pramANe taMtrayuktinI upapati che, A rIte=jIva mArgamAM gamana kare che e rIte, sAnubaMghapaNAne kAraNe anivRtigamanathI=anivRttikaraNanI prAptithI, Ano= mArgarUpa kSayopazamano, bheda che=anya kSayopazama karatAM vizeSa che. ane yogAcAryone A sAnubaMdha kSayopazamavALAne graMthibheda lakSaNa vastu, pravRtti Adi zabda vApyapaNAthI siddha che; kema ke pravRtti-parAkrama-jaya-AnaMda-Rtabhara bhejavALo karmayoga che, ItyAdi vicitra vacananuM zravaNa che ane A=pravRtti AdirUpa karmayoga, yathodita mArganA abhAvamAMgacitanA avakragamanarUpa mArganA abhAvamAM, nathI ane AnaMcitanA avakragamanarUpa mArga, uktanI jema abhaya ane cakSanI jema, bhagavAnathI che, ethI mArgane Ape che, ethI bhagavAna bhAni nArA cha. / / 17 / / nikA:nanu samyagdarzanAvAptAvapi kasyacinmithyAtvagamanAd kathamatra kliSTaduHkhAbhAva ityAha na ca naiva, asau-prakRtajIvaH, tathA prAgiva, atisaMkliSTaH atIva sAnubandhaklezavAn, tatprAptau= mArgaprAptI, iti etat pravacanaparamaguhya-zAsanahadayam, atra hetuH-na khalu-naiva, bhinnagrantheH samyaktvavato, bhUyaH punaH, tadbandho-granthibandhaH, iti evaM, tantrayuktyupapatteH punastabandhena na vyavalIyate kadAcidityAdizAstrIyayuktiyogAt, tataH kiM siddhamityAha-evaM-sAnubandhatayA, anivRttigamanena anivRttikaraNaprAptyA, asya-mArgarUpakSayopazamasya, bhedo vizeSaH, shesskssyopshmebhyH| paratantreNApIdaM sAdhayannAhasiddhaM ca-pratItaM ca, 'etat' sAnubanthakSayopazamavato granthibhedAdilakSaNaM vastu, 'pravRttyAdizabdavAcyatayA' nAmAntareNetyarthaH, yogAcAryANAM pataJjaliprabhRtInAM, kathamityAha-'pravRttiparAkramajayAnandaRtambharabhedaH karmayogaH', pravRttiH-caramayathApravRttikaraNazuddhilakSaNA, prakRto mArga ityarthaH, parAkrameNa vIryavizeSavRddhyA apUrvakaraNenetyarthaH, jayo-vibandhakAbhibhavo, vighnajayo'nivRttikaraNamityarthaH, AnandaH samyagdarzanalAbharUpaH, Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 lalitavistA bhAga-2 'tamogranthibhedAdAnandaH' iti vakSyamANavacanAt, RtambharaH samyagdarzanapUrvako devatApUjanAdirvyApAraH, Rtasya= satyasya bharaNAta; tatazca te pravRttyAdayo bhedA yasya sa tathA, karmayogaH-kriyAlakSaNaH, karmagrahaNaM icchAlakSaNasya praNidhAnayogasya vyavacchedArtham, sAmAnyena hyanyatra yogaH paJcadhA; yaduktaM- 'praNidhi-pravRtti-vighnajaya-siddhiviniyogabhedataH praayH| dharmajJairAkhyAtaH zubhAzayaH paJcadhA'tra vidhau||1||' (SoDazake 3-6) zubhAzayazca yogaH, "tyAvitti, mAlizAlIchAyolivaranA rAchA paMjikArca - nanu sapanA ... AzikArIchAvAvivAranA | samyagdarzananI prApti hote chate paNa koIka jIvane mithyAtvamAM gamana hovAthI kevI rIte ahIM-mArgagamatamAM, kilaSTa duHkhano abhAva che ? arthAt sakhyatvathI bhraSTa thayA pachI te jIva mithyAtvane kAraNe kliSTa karmo bAMdhIne kliSTa duHkhonI paraMparAne prApta kare che, tethI mArgagamanamAM kilaSTa duHkhano abhAva che tema kahI zakAya nahi e prakAranI zaMkAmAM kahe che - A=prata jIva=mArga upara cAlanAra sakhyatvathI bhraSTa thayelo prati jIva, tenI prAptimAM mArganI prAptimAM, te prakAre pUrvanI jema, atisaMkliSTa nathI ja=atizaya sAnubaMdha phlezavALo nathI ja, e pravacananuM paramaguhya che=bhagavAnanA zAsananuM hadaya che, AmAM mArgane pAmyA pachI mithyAtvamAM javA chatAM tevo atisaMkleza thato nathI temAM, hetu kahe che - bhinna graMthivALA jIvana=samyaktavALA jIvane, pharI tabaMdha nathI=graMthibheda pUrve vikALamAM je baMdha hato te baMdha nathI, e prakAre taMtrayuktinI upapati che pharI te baMdhathI kyAreya vizeSathI avalIna thato nathI arthAt kyAreya bAMdhata nathI ItyAdi zAstrayuktino yoga che, tenAthI=atyAra sudhI varNana karyuM ke citanA avakragamanavALA jIvone sAnubaMdha phleza prApta thato nathI tenAthI=samyaktathI pAta pAmyA pachI pharI atisaMkleza pAmato nathI ema kahyuM tenAthI, zuM siddha che? ethI kahe che lalitavistarAmAM kahe che - A rIte sAnubaMdhapaNuM hovAthI=jeo mArga upara avakragamana kare che teonA cittamAM pUrvamAM kahyuM e rIte sAnubaMdha kSayopazama hovAthI, anivRtti gamatathI=anivRttikaraNanI prAptithI, zeSakSayopazamothI Ano bheda cheHmArgarUpa kSayopazamano vizeSa che. parataMtra vaDe paNa=anya darzananA vacana vaDe paNa, AnetracitanA avakragamatarUpa mArga sAnubaMdha kSayopazamavALo che ene, sAdhatAM=spaSTa karatAM, kahe che=graMthakArazrI lalitavistarAmAM kahe che - A= sAnubaMdha kSayopazamavALA jIvane graMthibhedAdi rUpa vastu,siddha che=jeo cittanA avakragamatavALA che teo uttara-uttaranA mArgane pAmIne graMthibhedAdi kare che te pratIta che. pataMjali vagere yogAcAryone pravRtti Adi zabda vAgyapaNAthI nAmAMtara vaDe siddha che. kema siddha che ? temAM hetu kahe che - pravRtti-parAkrama-jaya-AnaMda-RtaMbhara bhejavALo karmayoga che, e prakAranA vacananuM zravaNa anya darzanamAM che ema anvaya che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mammadalyANa pravRtti Adino artha spaSTa kare che - pravRtti caramayathApravRttikaraNanI zuddhirUpa prakRta mArga che, e prakArano pravRttino artha che abhayacakSu Adi sarva caramayathApravRttikaraNa svarUpa che ane tenI zuddhi citanA avakragamatarUpa mArgathI thAya che tethI avya darzanavALA pravRtirUpa karmayoga kahe che te prakRta mArgarUpa che, parAkramathI=vIryavizeSanI vRddhithI=mArganI prApti thayA pachI cittanA avakragamatathI thayelA vIryavizeSanI vRddhithI, apUrvakaraNarUpa parAkramathI jaya=vibaMdhakano abhibhava=vidhyano jaya anivRttikaraNa, e prakArano parAkramathI jayano artha =mArgagamanathI vIryavizeSanI vRddhi thAya che tenAthI sakhyatvanI prAptimAM vidhdhabhUta je karmo che teno jaya anivRttikaraNathI thAya che e prakArano artha che, AnaMda=samyagdarzananA lAbhArUpa AnaMda che; kema ke aMdhakAranI graMthinA bhedathI AnaMda thAya che, e prakAre vasthamANa vacana che=AtmAnA asaMgabhAvarUpa pAramArthika svarUpane jovAmAM je gADha aMdhakArarUpa rAga-dveSanI pariNati hatI tethI mAtra bAhya viSayajanya sukhamAM sukhanuM darzana hatuM, AtmAnA svAsthanA sukhamAM sukhanuM darzana thatuM na hatuM, tevA aMdhakArarUpa graMthino bheda thavAthI AtmAnA nirAkuLa svabhAvanA darzanarUpa samyagdarzananI prApti jIvane AnaMda svarUpa che e prakAranuM vayamANa vacana che, tambarA=sagarzanapUrvaka devatApUjanAdi vyApAra karmayoga che ema avatha che. tammarano artha spaSTa kare che - tanuM satyanuM, bharaNa hovAthI devatApUjanAdi vyApAra Rtabbara karmayoga che=samyagdarzananI prAptipUrvaka vItarAganI pUjA ke anya dharma-anuSThAna je sevana karAya che tenAthI AtmAnA asaMgabhAvanI pariNatirUpa satyanuM poSaNa thavAthI te vyApArane Rtambhara karmayoga kahevAya che, ane tyArapachI te pravRtti Adi bhedo che jene te tevo che=pravRtti-parAkrama-jaya-AnaMda Rtabhara bhejavALo che. tevo koNa che? ethI kahe che - kriyAlakSaNa karmayoga che, karmanuM grahaNa karmayogamAM rahelA karma zabdanuM grahaNa, IcchArUpa praNidhAnayoganA vyavaccheda mATe che=jayavIyarAyamAM bhavanirveda AditI je IcchA karAya che te rUpa praNidhAnayoganA vyavaccheda mATe che, di=je kAraNathI, anyatra anya graMthomAM, sAmAnyathI pAMca prakAre yogo kahevAyA che, je kAraNathI kahevAyuM che - A vidhimAM yoganI vicAraNAmAM, praNidhAna, pravRtti, vidhvajaya, siddhi ane viniyoganA bhedathI prAyaH zubhAzaya pAMca prakAre dharmajJo vaDe kahevAyo che. ane zubhAzaya=uddharaNamAM kahela zubhAzaya, yoga che, mATe yoga pAMca prakArano che ema uddhAraNa pUrve kahela che, ityAdi=lalitavistarAmAM karmayoga pachI kahela je ItyAdi zabda che, temAM gAdi zabdathI icchAyogAdi vacananuM grahaNa che=Ali zabdathI icchAyoga-zAstrayoga-sAmarthyayogane kahenArA vacananuM grahaNa che. ll17 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. lalitavistAra bhAga-2 bhAvArtha pUrvamAM kahyuM ke cittanuM avakragamana sAnubaMdha kliSTa karmavALuM nathI, tethI e prApta thAya ke jeo mArga upara gamana kare che teone vIra bhagavAna AdinI jema tatkAla phlezakArI karmanI prApti thaI zake, paraMtu te klezakArI karmanA udayakALamAM paNa citta mArgamAM gamana karanAruM hovAthI vIra bhagavAnanI jema guNanI vRddhinI ja prApti thAya che, paraMtu navA navA lezonI prApti thatI nathI. tyAM prazna thAya ke koI jIva mArgagamana kare ane tenA cittanuM avakragamana hovAthI te jIva uttara-uttaranA guNasthAnakanI prApti dvArA samyagdarzanane prApta kare chatAM koIka rIte mithyAtvane pAme che tyAre te jIvane sAnubaMdha kliSTa karmano udaya prApta thAya che, AthI ja vIra bhagavAna paNa samyagdarzana pAmyA pachI mithyAtvane pAme che tyAre tripRSThanA bhavamAM nArInA bhavane prApta kare tevAM kliSTa karmo bAMdhe che, tethI sAnubaMdha kSayopazamavALA jIvane paNa sAnubaMdha kliSTa du:kha nathI tema kaI rIte kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi, te zaMkAnA nivAraNa mATe kahe che - mArganI prApti thayA pachI te jIva samyaktathI bhraSTa thAya tyAre sAnubaMdha phlezane pAme che topaNa pUrvanA jevo atisAnubaMdha phlezane pAmato nathI, e pravacananuM rahasya che. Azaya e che ke jeo mArga upara avakragamana kare che teo uttara-uttaranA guNasthAnakane pAmIne samyakta pAme che, tyArapachI paNa jo mArgagamana cAlu rahe to te bhavamAM ke keTalAka parimita bhavomAM sarva klezano nAza kare che teone vIra bhagavAnane caramabhavamAM upasargo prApta thayA tema koIka kleza prApta thAya, topaNa te kleza uttara-uttara klezane karAvato nathI, paraMtu samabhAvanI vRddhi dvArA cittanI svasthatAnI vRddhinuM ja kAraNa bane che. vaLI, koIka jIva cittanA avakragamanarUpa mArgane pAmIne koIka nimitte marIcinI jema kaSAyane vaza mithyAtvane pAme che, topaNa mithyAtvanI prApti pachI te jIvane sAnubaMdha phlezanI prApti thAya che, chatAM te jIvane pUrvanI jema atitIvra sAnubaMdha phlezanI prApti thatI nathI, AthI ja marIcinA bhavamAM mithyAtvane pAmyA pachI tripRSTha vAsudevanA bhavamAM sAtamI narakanI prApti thAya tevo sAnubaMdha phleza vira bhagavAnanA jIvane prApta thayo, topaNa graMthibheda karyA pachI pUrvanI jema mithyAtvanI 70 koDAkoDI sAgaropamanI sthiti bAMdhe tevo kleza prApta thayo nahi, tethI mArganA gamanane kAraNe sAnubaMdha phlezanI hAni thAya che, te sAnubaMdha saMklezanI hAni pAta pachI paNa pAta avasthAmAM pUrvanA jevA tIvra saMklezanI hAnirUpe vidyamAna rahe che, te prakAranuM vIra bhagavAnanA zAsananuM rahasya che, mATe kalyANanA arthIe cittanuM avakragamana thAya te rIte ja sarva dharmaanuSThAna sevavAM joIe. ahIM prazna thAya ke mithyAtva pAmyA pachI te jIvo atisaMklezane kema prApta karatA nathI ? temAM yukti batAve che - bhinnagraMthijIvane pAta thayA pachI paNa graMthibaMdhane oLaMgIneegraMthibheda kALamAM sattAmAM rahelI karmasthitine Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ magalyANa 31 oLaMgIne adhika baMdha thato nathI, e prakAre zAstranI yukti che, mATe samyaktathI pAta thayA pachI paNa te jIvone pUrvanA jevo saMkleza thato nathI. A rIte mArgagamanano artha karavAthI zuM prApta thAya te spaSTa kare che - je jIvo cittanA avakragamanamAM yatna kare che te jIvone tenA kAraNe sAnubaMdha kSayopazamanI prApti thAya che, tethI teo apUrvakaraNanI prApti karIne anivRttikaraNane prApta kare che, tethI zeSa kSayopazama karatAM mArgagamanarUpa kSayopazamano bheda che arthAt je jIvo dharmabuddhithI tapatyAgAdi kare che tyAre kaMIka zubhabhAvo kare che, topaNa cittanuM avakragamana karI zakatA nathI teono dharmane anukULa vartato je kSayopazama che tenA karatAM mArgagamanarUpa kSayopazama vizeSa prakArano che; kema ke A prakAre mArgagamana kare tevA kSayopazamavALA jIvo anivRttikaraNane pAmIne samyaktane prApta kare che, jyAre zeSa kSayopazamavALA jIvo kaMIka zubhabhAvo kare che, topaNa anivRttikaraNane pAmIne samyaktane prApta karI zakatA nathI. pUrvamAM kahyuM ke cittanA avakragamanarUpa mArga sAnubaMdha kSayopazamavALo che, tethI anivRttikaraNanI prApti dvArA samyaktanI prApti karAve che, tethI anya kSayopazama karatAM mArgagamanarUpa kSayopazamano bheda che, e kathanane anya darzananA vacana dvArA paNa sthApana karatAM graMthakArazrI kahe che - anya darzananA vicAraka evA yogAcAryo paNa sAnubaMdha kSayopazamavALA jIvone graMthibhedAdi vastu prApta thAya che te pravRtti Adi zabdanA vApaNAthI svIkAre che arthAtu anya darzanavALA kahe che ke pravRtti, parAkrama, jaya, AnaMda ane tammaranA bhedavALo karmayoga che. AnAthI e prApta thAya ke je jIvo saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane tevI pravRttirUpa karmayoga seve che te cittanA avakragamanarUpa mArga svarUpa che ane te caramayathApravRttikaraNanI zuddhi svarUpa che; kema ke abhaya, cakSu AdinI prApti paNa caramayathApravRttikaraNarUpa che ane jyAre jIva avakragamana thAya te rIte mArgamAM pravRtti kare che tyAre caramayathApravRttikaraNanI te prakAre zuddhi thAya che, jethI apUrvakaraNa karIne avazya samyaktane pAme che, tethI pravRtti e mArgagamanarUpa che ane mArgagamanarUpa pravRtti karanArA jIvomAM viryavizeSanI vRddhi thAya tyAre tamograMthine bheda karavA yatna kare che je apUrvakaraNarUpa parAkrama che ane te parAkrama karavA dvArA AtmAnI nirAkuLa avasthAne jovAmAM bAdhaka evA je mithyAtvanA daLiyA hatA teno abhibhava karIne anivRttikaraNane prApta kare che, te anivRttikaraNa parAkrama dvArA vidhvajayarUpa mArga che ane tenAthI mohathI anAkuLa evA zuddha AtmAnA pAramArthika svarUpane joI zake evI nirmaLadRSTinI prAptirUpa samyagdarzanano lAbha thAya che ane koIka apUrva vastunI prAptithI jema AnaMda thAya tema samyagdarzananA lAbhathI te jIvane AnaMda thAya che arthAt atyAra sudhI huM AtmAnI mukta avasthAnA pAramArthika svarUpane te rIte jANavA samartha na hato, tethI ja sukha mATe yatna karIne paNa saMsAranI viDaMbanAne meM prApta karI, have mohathI anAkuLa AtmAmAM ja pAramArthika sukha che tevo nirNaya thavAthI tenA upAyane sevIne huM avazya sadA mATe sukhI thaIza, tevo bodha thavAthI AnaMda thAya che, tyArapachI te jIva mukta avasthAnI prAptinA upAyabhUta devatApUjanAdi vyApAra kare che te tammara karmayoga che; kema ke Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 Rtano artha satya thAya che ane satyane je bhare te Rtammara kahevAya, e prakAranI Rtambhara zabdanI vyutpatti che, tethI samyaktanI prApti pachI vItarAganA pAramArthika svarUpanA bodhapUrvaka te jIva vItarAganI pUjA Adi vyApAra kare che tenAthI te AtmA vItarAgatulya thavAne anurUpa satya sukhane AtmAmAM pragaTa kare che ane Adi padathI sAmAyika Adi anya vyApAra karIne paNa te jIva zamabhAvanA kaMDakone sparza karavA dvArA satya sukhane pragaTa kare che, tethI te Rtammara karmayoga che. ahIM karmayoga kahevAthI icchArUpa praNidhAna yogano vyavaccheda thAya che, jema jayavIyarAyamAM bhavanirveda AdinI icchAo karAya che te icchArUpa praNidhAna yoga che, paraMtu karmayoga nathI. kema icchArUpa praNidhAna yoga che te karmayoga nathI, chatAM te yoga che? te batAvavA mATe paMjikAmAM kahe che - anya graMthomAM praNidhAna, pravRtti, vidhvajaya, siddhi ane viniyoganA bhedathI pAMca prakArano zubhAzaya kahyo che ane te zubhAzaya yoga che, temAMthI praNidhAnarUpa yoga karmayoga nathI, paraMtu pravRtti, vidhvajaya, siddhi ane viniyoga e karmayoga che, temAM pravRtti e mArgagamana svarUpa che, vidhvajaya e parAkrama dvArA vighnonA jaya svarUpa che ane te anivRttikaraNarUpa che, siddhi e samyagdarzananI prApti svarUpa che, viniyoga e samyagdarzanapUrvaka devatApUjanAdi vyApArarUpa RtambarA prajJA svarUpa che ane lalitavistarAmAM ityAdi zabda che temAM Adi zabdathI icchAyoga Adi traNanuM grahaNa che, tethI e prApta thAya ke anya darzanamAM je icchAyoga kahyo che te cittanA avakragamanarUpa che ane zAstrayoga kahyo che te graMthino bheda karIne samyagdarzananI prApti svarUpa che, tethI anya darzananA vacanAnusAra paNa mArgagamanarUpa sAnubaMdha layopazamavALA jIvane graMthibhedAdirUpa vastunI prApti thAya che arthAt graMthibheda thAya che, upara-uparanAM guNasthAnako prApta thAya che yAvatuM kSapakazreNI pAmIne kevalajJAnanI paNa prApti thAya che, AthI ja sAnubaMdha kSayopazamavALA jIvo sAmarthyayogane prApta karIne kevalajJAna paNa prApta kare che. vaLI, anya darzanavALA pravRtti Adi karmayoga svIkAre che e cittanA avakragamanarUpa mArganI prApti vagara thaI zake nahi; kema ke karmayogane anya darzanavALA mokSanA kAraNarUpe svIkAre che, tethI mokSanA kAraNabhUta evo pravRttirUpa karmayoga cittanA avakragamanathI ja thaI zake ane tevuM cittanuM avakragamana abhaya-cakSunI jema bhagavAnathI ja prApta thAya che; kema ke vItarAganA vItarAga svarUpane jovAne anukULa vyApAra jinapratimAne joIne ke jinavacanane sAMbhaLIne ke koIka anya nimitte jIvamAM pragaTa thAya che tyAre bhagavAnanA svarUpanA avalaMbanathI ja cittanuM avakragamana vItarAgatAne abhimukha jAya che, mATe bhagavAnathI te mArga prApta thAya che ema kahevAya che ane A prakAranA mArgane denArA bhagavAna che, tethI mArgane denArA bhagavAna che ema mammadayANa zabdathI stuti karIne mahAtmAo vItarAge batAvelA uttama mArgamAM prasthAnane anukULa baLa saMcaya kare che. prastutamAM pravRtti Adi karmayoga dvArA pravRtti zabdathI cittanA avakragamanarUpa mArga svIkAryo te uparauparanA dareka guNasthAnakamAM paNa yojana thAya che, AthI ja kSapakazreNImAM caDelA yogI parAkrama dvArA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNadayANaM vibaMdhakano jaya karIne prAtibhajJAna prApta kare che tene paNa RtambharA prajJA kahevAya che, tevI rIte praNidhAna vagere pAMca Azayo kahyA, tenuM yojana prastutamAM samyagdarzananI sAthe karyuM, te rIte u52-uparanA guNasthAnakamAM paNa tenuM yojana che, AthI ja SoDazakamAM e pAMca Azayone te te bhUmikAne anurUpa yogamArganI sAthe yojana karela che, tethI prastuta varNanamAM tenuM yojana samyagdarzana sAthe che ane SoDazakamAM tenuM yojana anya prakAre che tema vicArIne virodhanuM bhAvana karavuM nahi; kema ke apekSAbhedathI sarva kathana paraspara aviruddha che. II17nA sUtra : sarAyAnuM / / 8 / / 33 sUtrArtha zaraNane denArA bhagavAnane namaskAra thAo, [18] lalitavistarA H tathA 'saraNadayANaM' / iha zaraNaM bhayArttatrANaM, tacca saMsArakAntAragatAnAM atiprabalarAgAdipIDitAnAM duHkhaparamparAsaMklezavikSobhataH samAsvAsanasthAnakalpaM, tattvacintArUpamadhyavasAnaM, vividiSetyarthaH / satyAM cAsyAM tattvagocarAH zuzrUSA zravaNagrahaNadhAraNAvijJAnaUhA'pohatattvAbhinivezA: prajJAguNAH / pratiguNamanantapApaparamANvapagamenaite iti samayavRddhAH, tadanyebhyastattvajJAnAyogAt, tadAbhAsatayaiteSAM bhijJajAtIyatvAt, bAhyAkRtisAmye'pi phalabhedopapatteH / lalitavistarArtha: ane zaraNane denArA bhagavAna che, ahIM=zaraNadayANaM padamAM, zaraNa bhayathI Arta jIvonuM trANa che ane te saMsArarUpI aTavImAM prApta thayelA atiprabala rAgAdi zatruothI pIDita jIvone duHkhanI paraMparArUpa saMklezanA vikSobhathI samAzvAsananA sthAna jevo tattvaciMtArUpa adhyavasAya che=vividiSA che e prakArano artha che=zaraNano artha che, ane A hote chate=vividiSA hote chate, tattvanA gocaravALA=tattvanA viSayavALA, zuzruSA-zravaNa-grahaNa-dhAraNA-vijJAna-Uha-apohatattvanA abhinivezarUpa prajJAguNo thAya che, A=zuzruSAdi, pratiguNa=zuzruSA Adi pratyeka guNa, anaMta pApaparamANunA apagamathI thAya che e pramANe bahuzruto kahe che; kema ke tenA karatAM anyathI=zuzruSA Adi karatAM anyathI, tattvajJAnano ayoga che. kema zuzruSA Adi vagara tattvajJAnano ayoga che ? ethI hetu kahe che - - tenA AbhAsapaNAthI=tattvanA viSayavALA zuzruSA Adi sadezapaNAthI, AmanuM=anya prakArathI thayelA zuzruSAdinuM, bhinnajAtIyapaNuM che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 lalitavistarA bhAga-2 ahIM prazna thAya ke te jIvo paNa tattvane jANavA mATe zAstraadhyayana Adi kare che teonA zuzruSA AdithI tattvajJAnano ayoga che; kema ke bhinnajAtIyapaNuM che ema kema kahI zakAya ? tenA samAdhAna mATe anya hetu kahe che - bAhya AkRtinA sAmyamAM paNa zAazravaNa Adi jyiA bAhya rIte samAna hovA chatAM paNa, labhedanI upapatti che. ni: 'duHkhaparamparAsaMklezavikSobhataH' iti, duHkhaparamparAyAH-narakAdibhavarUpAyAH, saMklezasya ca krodhAdilakSaNasya, vikSobhataH svruuphaaslkssnnclnaaditi| 'zuzrUSe tyAdi, zuzrUSA zrotumicchA, zravaNaM zrotropayogaH, grahaNaM zAstrArthamAtropAdAnaM, dhAraNam= avismaraNaM, mohasandehaviparyayavyudAsena jJAna-vijJAna, vijJAtamarthamavalambyAnyeSu vyAptyA tathAvidhavitarkaNamUhaH, uktiyuktibhyAM viruddhAdarthAtpratyapAyasambhAvanayA vyAvarttanam-apohaH, athavA sAmAnyajJAnam Uho, vizeSajJAnam apohaH, vijJAnohApohAnugamavizuddham idamitthamevetinizcayaH-tattvAbhinivezaH, pazcAtpadASTakasya dvandaH samAsaH, 'prajJAguNAH' buddharupakAriNa ityrthH| kiMviziSTA ityAha pratiguNam ekaikaM zuzrUSAdikaM guNamapekSyottarottare, 'anantapApaparamANvapagamena', anantAnAm atibahUnAM, pApaparamANUnAM jJAnAvaraNAdikliSTakarmAMzalakSaNAnAm, apagamena-pralayena, ete tattvagocarAH zuzrUSAdayaH, iti-etat, samayavRddhAH=bahuzrutAH brUvate, kuta etadityAha- tadanyebhyaH=uktavilakSaNahetuprabhavebhyaH, tattvajJAnAyogAd-bhavanairguNyAdiparamArthAparijJAnAt, etadapi kuta ityAha- tadAbhAsatayA tattvagocarazuzrUSAdisadRzatayA, eteSAM-pratiguNamanantapApaparamANvapagamamantareNa jAtAnAM, bhinnajAtIyatvAd anyjaatisvbhaavtvaat| nanvAkArasamatAyAmapi kuta etadityAha- bAhyAkRtisAmye'pi tattvagocarANAmitareSAM ca zuzrUSAdinAM phalabhedopapatteH, phalasya-bhavAnurAgasya, tadvirAgasya ca yo bhedaH AtyantikaM vailakSaNyaM, sa eva upapattiH yuktiH, tasyAH, kathaM nAma ekasvabhAveSu dvayeSvapi zuzrUSAdiSu bahirAkArasamatAyAmitthaM phalabhedo yujyata iti bhaavH| paMrikSArtha : 'duHkhaparamparA ..... yujyata iti bhAvaH ||snii paraMparAnA lenA pakSolathI melalitavistarAtuM pratIka che, teno artha kare che - tarakAdi bhavarUpa duHkhanI paraMparAnA ane krodhAdirUpa saMklezanA vikSobhathI=svarUpanA hAsarUpa calanathI, samAjAsananA sthAnarUpa zaraNa che ema avaya che. vaLI, vividiSArUpa zaraNanI prApti thAya che tyAre zuzraSA Adi guNo pragaTe che, teno artha karavA mATe paMjikAmAM zukUvA ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka grahaNa karela che. zuzraSA=sAMbhaLavAnI IcchA kaI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNadayANaM rIte tattvanI prApti thAya jenAthI saMsArano uccheda thAya e prakAranA pAramArthika arthane sAMbhaLavAnI icchA, zuzrUSA che, zravaNa=zrotrano upayoga=koI mahAtmA saMsAranA ucchedanA pAramArthika tattvane batAvatA hoya tyAre te tattvanA rahasyanI prAptine anukULa zrotrendriyano upayoga, zravaNa che, grahaNa=zAstrArtha mAtranuM upAdAna=bhavathI AtmAnuM rakSaNa kare tevA zAstranA pAramArthika artha mAtrane te zravaNa dvArA prApta kare te grahaNa che, dhAraNa=avismaraNa=zAstrathI prApta thayelA pAramArthika arthanuM avismaraNa rahe te prakAre punaH punaH bhAvana karIne dhAraNa kare te dhAraNA guNa che, moha-saMdehaviparyayanA vyudAsathI jJAna vijJAna che=vizeSa jJAna che=upadezakanA vacanathI je zAstranA vacananuM grahaNa thayeluM te arthane yathArtha dhAraNa karyA pachI anubhava ane yukti anusAra tenuM vizeSa jJAna karavA mATe yatna kare tyAre A tattva Ama ja che e prakAranuM je jJAna che te ajJAna-saMdeha ane viparyayathI rahita jJAna svarUpa che te vijJAna che, vijJAta arthanuM avalaMbana laIne anya arthomAM vyAptithI te prakAre tarka karavo Uha che=gurunA vacanathI eka sthAnamAM yathArtha nirNaya thayo hoya tene avalaMbIne tatsadeza anya anya sthAnomAM paNa te rIte vizeSa nirNaya karavA mATe je vicAraNA pravarte che te Uha nAmano prajJAguNa che, ukti ane yukti dvArA=zAstravacana ane mArgAnusArI yukti dvArA, viruddha evA arthathI pratyapAyanI saMbhAvanAne kAraNe vyAvartana apoha che=eka sthAne vijJAna karyA pachI anya sthAne te prakAre nirNaya karavA mATe Uha pravarte che tyAre jo zAstrano artha viparIta rIte grahaNa thaze to anarthanI saMbhAvanA che tethI viparIta artha na thAya te prakAre cittanuM viparIta arthathI vyAvartana apoha nAmano prajJAguNa che, athavA Uha ane apohato anya prakAre artha kare che - sAmAnya jJAna Uha che=zravaNathI je vijJAna thayuM tyArapachI teno Uha karIne je sAmAnya jJAna thAya che te Uha che, ane vizeSa sUkSma Uha thavAthI vizeSa jJAna pragaTe che te apoha che arthAt pUrvanA sAmAnya jJAnano tyAga karIne vizeSa sUkSma jJAnane prApta kare che te apoha che, vijJAna-UhaapohanA anusaraNathI vizuddha 'A Ama ja che' e prakArano nizcaya tattvano abhiniveza che= dhAraNa karyA pachI moha-saMdeha ane viparyayathI rahita je vijJAna thayuM tenA upara vizeSa prakAre Uha ane apoha karIne je vizeSa nirNaya thayo ke 'bhagavAnanA A vacananuM tattva Ama ja che' jenA anusAra pravRtti karIne huM avazya saMsArano uccheda karI zakIza te tattvano abhiniveza che arthAt tattvane sevavAno dRDha Agraha thAya tevo matijJAnano upayogavizeSa che, pachIthI=zuzrUSA Adino artha karyA pachIthI, pada aSTakano dvaMdva samAsa che--lalitavistarAmAM dvaMdva samAsa che, ane te ATha prajJAnA guNo che=buddhine upakAra karanArA che e prakArano artha che=buddhine hitamAM pravartAvIne kalyANanI paraMparAnuM kAraNa bane tevA upakArI guNo che. 35 kevA viziSTa prajJAguNo che ? ethI kahe che pratiguNa=eka eka zuzrUSAdi guNanI apekSAe uttara-uttarathI, anaMta pApaparamANunA apagamane kAraNe A tattvagocara zuzrUSAdi thAya che ema anvaya che=atighaNA jJAnAvaraNAdi kliSTa karyorUpa pApaparamANuonA pralayathI tattva viSayaka - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistasa bhAga-2 zuzraSAdi thAya che, e samayavRddho kahe che, kayA kAraNathI A che=tatvagocara zuzraSAdi uttarottara anaMta pApaparamANuonA vigamanathI thAya che e che ? ethI kahe che - tenA acathI=uktathI vilakSaNa hetuthI prabhava evA zuzruSAdithItatvanA nirNayanuM kAraNa bane tenAthI vilakSaNa evA koIka sAMbhaLavA AdinA prayojanathI pragaTa thayelA zuzraSA AdithI, tatvajJAnano ayoga hovAthI= bhavanyAdi paramArthanuM aparijJAna hovAthI=saMsAra cAragatinI viDaMbanA svarUpa che tenA vistArano eka aMtaraMga mArga jinavacanathI niyaMtrita pariNatirUpa che ItyAdi paramArthanuM aparijJAna thavAthI, te zuzraSAdi guNo anaMta pApaparamANuonA vigamanathI thayelA nathI, paraMtu jeomAM cittanuM avakragamana varte che tenAthI pragaTa thayelI vividiSAne kAraNe je zuzraSAdi pragaTa thayA che te uttara-uttara cittanA avakragamanathI thanArA hovAne kAraNe anaMta pApaparamANuonA vigamatathI thAya che e pramANe samayavRddho kahe che ema avAya che, A paNa kayA kAraNathI che ?=ukta vilakSaNa hetuthI thayelA zuzraSAdithI tattvajJAnano ayoga che e paNa kayA kAraNathI che? ethI lalitavistarAmAM kahe che - taAbhAsapaNuM hovAne kAraNe tatvagocara zuzruSAdi sadazapaNuM hovAne kAraNe tatvanA nirNayane abhimukha vividiSA vagara kaMIka dharma sAMbhaLavo che evI mugdhabuddhithI zuzraSAdi pravartatA hovAthI tatvagocara zuzraSAdi sadazapaNuM hovAne kAraNe, AmanuM pratiguNa anaMta pApaparamANunA apagama vagara thayelA zuzraSAdinuM, bhivajAtIyapaNuM hovAthI tattvajJAnano ayoga cheetatvanI prAptinuM kAraNa bane tenA karatAM anya jAtisvabhAvapaNuM hovAne kAraNe tatvajJAnano ayoga che ema avaya che. "nathI zaMkA kare che - AkArathI samAnatAmAM paNa=dharmane mAre sAMbhaLavo che ityAdi AkArathI samAnatAmAM paNa, kayA kAraNathI A che ?=bhivajAtIya svabhAvavALA zuzraSAdi che ? ethI kahe che - bAhya AkRtinA sAmyamAM paNa phalabhedanI upapatti hovAthI tatvagocara zuzraSAdinA ane mugdhatAthI dharmazravaNa viSayaka Itara zreSAdinA tattvano bodha ane abodharUpa phalabhedanI upapati hovAthI, Itara zuzraSAdinuM bhijAtIyapaNuM che ema avaya che. phalabhedanI upapattino artha spaSTa kare che - no=bhavanA anurAgato, ane tenA virAgano je bheda AtyaMtika vailakSaNya, te ja upapati-yukti, tenA kAraNe zuzraSAdino bhinna svabhAva che ema avaya che, kevI rIte eka svabhAvavALA banne paNa zuzraSAdimAM bahiraAkAranI samatA hote chate A prakAre=bhavano anurAga ane bhavano virAga e prakAre, bheda ghaTe? arthAt ghaTe nahi, ethI te zuzraSAdi anya svabhAvavALA che, eka svabhAvavALA nathI arthAt tattvagocara zuzraSAdi cittanA avakragamatathI thayelA hovAne kAraNe bhavano ane bhavanAM kAraNono yathArtha bodha karAvIne bhavathI virakta thavAnuM kAraNa bane che ane mugdhatAthI dharmazravaNa karanArA jIvonA zuzraSAdi bhavanA anurAgane karanArA hovAthI tAtvika zuzraSAdi karatAM vilakSaNa zuzraSAdi che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNayANa bhAvArtha : je jIvone bhavathI kaMIka vairAgya thayo che teone abhayanI prApti thaI tenA kAraNe svasthatAthI tattvane jANavAne abhimukha pariNAmavALA thAya che, jenA baLathI saMsAranA ucchedano mArga dekhAya tevI cakSu maLe che ane cakSunI prApti pachI bhavanA ucchedano mArga je cittanA avakragamanarUpa che tene prApta kare che, tyAre te jIvo tattvane jANavAne anukULa mArgAnusArI cittanA avakragamanathI yukta Uha kare che, tyArapachI teone vividiSArUpa zaraNanI prApti thAya che, jema koI vaTemArgune mArgano bodha hoya, tethI iSTa sthAne javA mATe tatpara thAya ane rastAmAM luMTArA AdithI bhaya hoya tyAre baLavAna rakSakanuM zaraNuM svIkArIne te mArgathI iSTa sthAne jaI zake che, tema je jIvone bodha thayo ke saMsAranA uccheda mATe mAre kaSAyono nAza thAya te prakAre duSkato pratye niMdA karavI che ane guNavAnano pakSapAta karavI che, tethI citta duSkatathI vimukha thaIne guNa tarapha javAne mATe samartha bane, Ama chatAM te prakAre duSkatanI niMdA ane sukRtanI anumodanA kare tyAre paNa aMtaraMga anAdinA moha saMskAro sthira thayelA hovAthI tenA cittanuM gamana te prakAre pravartI zakatuM nathI, paraMtu vikSobhane karanArA saMskAro rUpI luMTArAo tenA cittane iSTa sthAne javAmAM vighna kare che te vighnanA nivAraNa mATe ja daDha praNidhAnapUrvaka mahAtmAo bhAvathI bhagavAnanuM zaraNuM svIkAre che te vakhate bhagavAnanA pAramArthika svarUpane sparzavA je aMtaraMga yatna svarUpa vividiSA pravarte che tenAthI bhagavAnanA pAramArthika svarUpane sparzIne citta kaMIka zAMtarasane pAme che, jethI vidgA ApAdaka kusaMskAro usthita thaIne cittanA avakragamanarUpa mArgamAM alanA karAvI zakatA nathI, tethI surakSAnA kAraNabhUta puruSanA zaraNanA baLathI luMTArAothI rakSita thaIne mArgagamana karanAra puruSa iSTa sthAne jaI zake che tema bhagavAnanA zaraNanA baLathI ke arihaMtAdi cAra zaraNAnA baLathI mokSamArgamAM cAlanAra puruSanuM citta avakragamanapUrvaka mohanAzane anukULa yatna karavA samartha bane che ane duSkRtanI niMdAthI AtmAmAM anAdithI sthira thayelA duSkatanA saMskArono ane duSkatajanya pApono nAza karavA ane guNo tarapha javA mATe samartha bane che. jyAre jIvamAM bhagavAnanA zaraNarUpa vividiSA pragaTe che tyAre te jIvamAM tattvagocara ATha prajJAguNo kramasara pragaTe che, jenAthI mohanI AkuLatAvALuM jIvanuM svarUpa jIvanI viDaMbanA che ane mohathI anAkuLa jIvanuM pAramArthika svarUpa jIvanI suMdara avasthA che tenA rahasyane sparze tevo tattvano abhiniveza pragaTe che; kema ke vividiSA thavAne kAraNe te jIvane bhagavAnanA vacanano paramArtha zuM che tenA rahasyane jANavAnI utkaTa icchA thAya che, joke saMkSepathI bhagavAnanuM vacana vidhi-niSedhAtmaka che, temAM hiMsAdi pAMca pApo, krodhAdi cAra kaSAyo ane mithyAtva heya che tenA tyAganuM vidhAna kare che te bhagavAnanuM vacana niSedhAtmaka che ane vitarAgatAnI prAptine anukULa rahasya prApta thAya te rIte AgamanA adhyayananuM vidhAna kare che ane adhyayana dvArA te rIte saMpanna thayA pachI dhyAna dvArA AtmAnA pAramArthika svarUpane pragaTa karavAnuM vidhAna kare che te bhagavAnanuM vacana vidheyAtmaka che ane te vidhi-niSedhanA aMgabhUta ja jIvonI bhUmikAnA medathI sarva AcAronI vidhi che ane tenA rahasyane jANavAnI zuzruSA pragaTe che; kema ke bhagavAnanA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 guNonA avalaMbanathI zAMta thayeluM citta bhagavAne batAvelA sUkSma rahasyane jANIne tattvanI prAptinuM atyaMta arthI bane che te zuzruSA che. te zuzraSAvALA mahAtmA tattvanA batAvanArA ucita guru Adine ke dharmazAstrane prApta karIne tenuM zravaNa kare che, jenA baLathI tattvanA yathArtha nirNayane anukULa zuzruSAguNa pravarte che te vakhate ghaNAM jJAnAvaraNIya Adi karmono nAza thAya che; kema ke zuzruSA guNakALamAM pAramArthika tattvane abhimukha icchA pravarte che, tethI tattvanI prAptimAM bAdhaka evA ghaNA pApaparamANuo nAza pAme che, tyArapachI upadezanA zravaNakALamAM tattvano yathArtha bodha thavAmAM bAdhaka ghaNAM jJAnAvaraNIya Adi kliSTa karmo nAza pAme che, vaLI, upadezanA zravaNanA baLathI zAstranA pAramArthika arthamAtrane grahaNa kare evo matijJAnano upayoga pravarte che tyAre tenA karatAM paNa anaMtA jJAnAvaraNIya Adi pApaparamANuo nAza pAme che jenA dvArA zAstranA pAramArthika arthano bodha thAya che, te bodha karyA pachI paNa te mahAtmA te bodhane daDha karavA mATe punaH punaH bhAvana karIne avismaraNarUpa kare che tyAre tattvanI prAptimAM bAdhaka anaMta jJAnAvaraNIya Adi karmono nAza thAya che, A rIte sAMbhaLelA arthane yathArtha dhAraNa karyA pachI tattvanA viSayamAM anAbhoga, saMdeha ane viparyaya vagarano je yathArtha bodha thAya che te vijJAna che ane te vijJAnanI prAptinA kALamAM paNa sUkSma mArgAnusArI cittanuM avakragamana pravartatuM hovAthI anaMta jJAnAvaraNIya Adi kliSTa karmo nAza pAme che. A rIte zAstranA koIka sthAnano yathArtha nirNaya karyA pachI Uha-apoha karIne te mahAtmA zAstranAM anya anya vacano viSayaka pAramArthika arthano nirNaya karavA yatna kare che, te yatna karatI vakhate ghaNAM kliSTa karmono nAza thAya che. A rIte jJAna-Uha-apohathI tattvanA nizcayarUpa abhiniveza thAya che tyAre pUrvanA guNothI thayela nirjarA karatAM paNa ghaNAM kliSTa karmo nAza pAme che, A prakAranA prajJAguNanI prApti pratye bhagavAnanuM zaraNuM svIkArIne pragaTa thayelI vividiSA prabaLa kAraNa che; kema ke bhAvathI bhagavAnanuM zaraNuM svIkAravAthI vItarAganAM vacano vItarAgatAnA pAramArthika bodhanuM kAraNa bane te prakAre ja zuzruSAdi bhAvomAM yatna karAve che, tethI bhagavAnanA zaraNanA baLathI tattvaviSayaka zuzruSAdi ATha prajJAnA guNo pragaTe che ane te guNo ghaNAM kliSTa karmonA nAzathI uttara-uttaranA prajJAguNanI prAptinuM kAraNa bane che, A prakAranA yatnathI tattvanA yathArtha bodhamAM bAdhaka jJAnAvaraNIya, tattvanA pAramArthika svarUpanI rucimAM bAdhaka darzanamohanIya ane tattvane samyagu pariNAma pamADavAmAM bAdhaka cAritramohanIyarUpa sarva kliSTa karmo kramasara nAza pAme che je bhagavAnanA zaraNapUrvaka cittanA avakragamananuM phaLa che. vaLI, jeone koIka rIte dharmabuddhi thaI che, tethI dharmane sAMbhaLavAnI vRttivALA che, zravaNa Adi kriyAo paNa kare che, topaNa bhagavAnanA zaraNarUpa vividiSA vagara pragaTa thayelA zuzruSAdithI tattvajJAnanI prApti thatI nathI, AthI ja mugdhabuddhithI dharmazravaNanA arthI zrotAo upadezako pAse dharma sAMbhaLavAnI kriyA kare che, topaNa vItarAganA pAramArthika sUkSma svarUpane sparzIne tatulya thavAnA upAyarUpe tattvazravaNanA arthI thayA nathI teone upadezAdi dvArA te te bAhya kriyA mAtrano bodha thAya che, paraMtu kaI rIte cittanA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNadayANa 39 avakragamanapUrvaka tattvano nirNaya karavo joIe te prakArano vicAra mAtra paNa Avato nathI, tethI teonI dharma sAMbhaLavA AdinI kriyA zuzruSArUpa prajJAguNavALI nathI, paraMtu taduAbhAsavALI che, tethI je zuzraSA AdithI tattvanI prApti thAya che tenA karatAM bhinnajAtivALAM zuzruSA Adi che. joke bAhya rIte tattvanA arthI jIvo paNa dharmazravaNa kare che ane sthUla AcAranA arthI jIvo paNa dharmazravaNa kare che, tethI banne prakAranA jIvomAM vartatA zuzruSAdi prajJAguNo samAna dekhAya che, topaNa vividiSAthI pragaTa thayelA zuzruSAdi guNo vitarAgatAnA pAramArthika sUkSma-sUkSmatara svarUpane jANIne vitarAga thavA yatna karAve tevA hoya che ane jeo mugdhatAthI dharmazravaNa kare che ane bAhya kriyA mAtramAM ja teonI dharmabuddhi vizrAMta thAya che tevA jIvonI zuzruSA Adi kriyAo vItarAgatAnA pAramArthika svarUpane sparzIne vItarAgatulya thavAne anukULa pariNAmavALI nahi hovAthI ane teone bAhya saMgamAtramAM ja sukhabuddhi hovAthI teonA zuzruSAdithI paNa bhavano anurAga ja pragaTe che, tethI teonI zuzruSAdi kriyAthI paNa tattvanI prApti thatI nathI; kema ke zaraNa vagara mohanAzane anukULa mokSamArgamAM gamana azakya che ane tevA zaraNane denArA bhagavAna che ema anvaya che. lalitavistarA - saMbhavanti tu vastvantaropAyatayA tadvividiSAmantareNa, na punaH svArthasAdhakatvena bhAvasArAH, anyeSAM prabodhaviprakarSaNa prblmohnidropettvaat| uktaM caitadanyairapyadhyAtmacintakaiH, yadAhAvadhUtAcArya:- 'nApratyayAnugrahamantareNa tattvazuzrUSAdayaH, udkpyo'mRtklpjnyaanaajnktvaat| lokasiddhAstu suptanRpAkhyAnakagocarA ivAnyArthA eveti, viSayatRDapahAryeva hi jJAnaM viziSTakarmakSayopazamajaM, nAnyad, abhakSyAsparzanIyanyAyenAjJAnatvAt, na cedaM yathoditazaraNAbhAve, tacca pUrvavad bhagavadbhya iti zaraNaM dadatIti shrnndaaH||18|| lalitavistarArtha: vaLI, vastu aMtaranA upAyapaNAthI tadvividiSA vagara tattvanI jijJAsA vagara, saMbhave che= zuzruSAdi saMbhave che, paraMtu svArthasAdhakapaNAthI=paramArthanA prApakapaNAthI, bhAvasAra zuzruSAdi saMbhavatA nathI; kema ke anya jIvone=vastu aMtaranA upAyapaNAthI zuzruSAdimAM pravRta jIvone, prabodhanA vipakarSathI-tatvanA parijJAna pratye dUravartI bhAva hovAthI, prabala mohanidrAthI yuktapaNuM che. ane A=pAramArthika zuzraSAthI anya zuzruSA dvArA tatvajJAnano abhAva che e, anya evA paNa adhyAtmaciMtako vaDe kahevAyuM che, jene=anya zuzruSA tattvajJAnanI prAptinuM kAraNa nathI ema pUrvamAM kahyuM jene, avadhUtAcArya kahe che - apratyayanA anugraha vagara sadAzivanA upakAra vagara, tattvazuSAdi thatA nathI; kema ke pANI-dUdha-amRta kalpajJAnanuM ajanakapaNuM =zrutaciMtA ane bhAvanA jJAnanuM ajanakapaNuM che, vaLI, lokamAM siddha evA suvAnI IcchAvALA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 rAjAnA kthAzravaNanA viSayavALA zuzruSAdi jevA anya arthavALA ja zuzruSAdi thAya che, hi = bhe kAraNathI, viSayanI tRSAnuM apahArI ja jJAna viziSTa karmanA kSayopazamathI thanAruM che, anya nahi; kema ke abhakSya ane asparzanIya nyAyathI ajJAnapaNuM che ane A=samyajJAna, yodita zaraNanA abhAvamAM nathI ja ane te=zaraNa, pUrvanI jema=abhaya AdinI jema, bhagavAnathI che, methI zararAne khAye che se zarAne henArA bhagavAna che. // 18 // 40 paMriDA : tarhi na saMbhaviSyantyeva tattvagocaratAmantareNa zuzrUSAdaya ityAzaGkyAha saMbhavanti tu na na saMbhavanti, tuH pUrvebhya eSAM vizeSaNArthaH, tadeva darzayati- vastvantaropAyatayA vastvantaraMtattvavividiSApekSayA pUjAbhilASAdi, tad upAyaH - kAraNaM yeSAM te tathA, tadbhAvastattA, tayA / ata evAhatadvividiSAmantareNa tattvajijJAsAM vinA, vyavacchedyamAha- na punaH = na tu, svArthasAdhakatvena bhAvasArA:paramArtharUpAH / nanu kathaM na svArthasAdhakA ete ? ityAha- anyeSAM = vastvantaropAyatayA pravRttAnAM, prabodhaviprakarSeNa = tattvaparijJAnadUrabhAvena hetunA, prabalamohanidropetatvAd = blisstthmithyaatvmohsvaapaavssttbdhtvaat| paramatenApyetatsamarthayannAha uktaM ca=nirUpitaM ca, etat = tadanyebhyastattvajJAnAbhAvalakSaNaM vastu, anyairapi = asmadapekSayA bhinnajAtIyairapi, kiM punarasmAbhiH, kairityAha- adhyAtmacintakaiH = AtmatattvagaveSakaiH, kuta ityAha yad-yasmAtkAraNAd Aha=uktavAn, avadhUtAcAryo = yogimArgapraNAyakaH, uktameva darzayati- na= naiva, apratyayAnugrahaM sadAzivakRtopakAram, antareNa=vinA, tattvazuzrUSAdayaH uktarUpAH, kuta ityAha- udakapayo'mRtakalpajJAnAjanakatvAt, udakaM - jalaM, payaH-kSIraM, amRtaM sudhA, tatkalpAni, viSayatRSNApahAritvena zrutacintAbhAvanArUpANi jJAnAni tadajanakatvAt, tattvagocarA eva hi zuzrUSAdayo mRdumadhyAdhikamAtrAvasthA evaMrUpajJAnajanakA iti / sa eva itarAnavajAnannAha- lokasiddhAstu = sAmAnyena lokapratiSThitAH, tuH = punaH zuzrUSAdayaH, suptanRpAkhyAnagocarA iva= yathA suptasya- zayyAgatasya nRpasya rAjJo nidrAlAbhArtham 'AkhyAnaviSayA' zuzrUSAdayo'nyArthA eva bhavanti, na tvAkhyAnaparijJAnArthAH / 'iti' avadhUtAcAryoktisamAptyarthaH / sarvatAtparyamAha - viSayatRDapahAryeva hi jJAnam = (viSAkAra) viSayAbhilASanivarttakameva, hi:- yasmAtkAraNAt, jJAnaM tattvabodhaH, kIdRzamityAha - viziSTakarmmakSayopazamajaM viziSTAt- mithyAtvamohaviSayAt kSayopazamAjjAtam / anabhimatapratiSedhamAha - na= naiva, anyad = viSayatRSNAnapahAri, jJAnamiti gamyate, kuta ityAhaabhakSyAsparzanIyanyAyena prAgvyAkhyAtena, ajJAnatvAt - tattvacintAyAM jJAnAbhAvarUpatvAt, yadi nAmaivaM tataH kimityAha - na ca = naiva, idaM jJAnaM, yathoditazaraNAbhAve = prAguditavividiSAvirahalakSaNe, evamapi kimityAhatacca=zaraNaM, pUrvvavad=abhayAdidharmmavad, 'bhagavadbhya' iti / / 18 / / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saraNadayANaM paMjikArtha : tarhi na saMbhaviSya * 'mAva-' kRti / / topUrvamAM kahyuM ke anya prakAre thatI sAMbhaLavA AdinI kriyAthI tattvajJAna thatuM nathI to, tattvanI viSayatA vagara zuzruSAdi saMbhavatA nathI ja, e prakAranI AzaMkA karIne lalitavistarAmAM kahe che saMbhave che ja, nathI saMbhavatA ema nahi=zuzrUSAdi guNa tattvagocaratA vagara paNa saMbhave che ja, paraMtu nathI saMbhavatA ema nahi, tu zabda=lalitavistarAmAM rahelo tu zabda, pUrvanA zuzrUSAdithI AmanA=tattvagocaratA vagara thayelA zuzruSAditA, vizeSaNa arthavALo che=vilakSaNatAne batAvavAnA arthavALo che, tene ja=tattvagocara zuzrUSA karatAM vilakSaNa zuzrUSAnA svarUpane ja, batAve che vastu aMtararUpa upAyapaNAthI vividiSA vagara te zuzruSAdi thAya ema anvaya che=vastu aMtara arthAt tattvavividiSAnI apekSAthI pUjAnA abhilASAdirUpa vastu aMtara arthAt lokamAM pUjAnI prApti athavA skUla AcArone sevIne tRptinI prApti ke anya koI abhilASArUpa vastu aMtara te upAya che arthAt kAraNa che jeone te tevA che arthAt vastu aMtara upAyavALA zuzruSAdi che teno bhAva te paNAthI arthAt vastu aMtaranA upAyapaNAthI zuzruSAdi saMbhave che ema anvaya che, AthI ja kahe che=vastu aMtararUpa upAyapaNAthI zuzruSAdi saMbhave che AthI ja kahe che - tenI vividiSA vagara=tattvajijJAsA vagara, saMbhave che ema anvaya che, vyavacchedyane kahe che=kevA zuzrUSAdi thatA nathI te rUpa vyavacchedyane kahe che * vaLI, svArtha sAdhakapaNAthI bhAvasAra arthAt paramArtharUpa, zuzruSAdi thatA nathI=tattvano sUkSma bodha karAvIne saMsAranA ucchedanuM kAraNa bane evA jIvanA svaprayojananA sAdhakapaNArUpe bhAvasAra zuzruSAdi thatA nathI. - - 41 'nanu'thI zaMkA kare che - kevI rIte svArthanA sAdhaka evA A thatA nathI ?=upAyAMtarathI thanArA vividizA Adi svArthanA sAdhaka kevI rIte thatA nathI ? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che anya jIvone=vastu aMtaranA upAyapaNAthI pravRtta jIvone=ktattvanA nirNayane anurUpa zuzruSAdi karatAM anya vastunA bodhanA upAyarUpapaNAthI pravRtta jIvone, prabodhano viprakarSa hovAthI=tattvaparikSAnanA dUravartI bhAvarUpa hetu hovAthItattvanuM parizAta te zravaNathI na thaI zake tevA dUravartI pariNativALA hovAthI, prabala mohanidrAthI yuktapaNuM hovAthI=baliSTha mithyAtva mohanI nidrAthI avaSTadhdhapaNuM hovAthI=AtmAnA nirAkuLa svabhAvanA paramArthane jANavAmAM viparyAsa karAve tevA balavAna mithyAtva mohanIya karmathI yuktapaNuM hovAthI, svArthasAdhaka zuzrUSAdi thatA nathI ema anvaya che. - paramatathI paNa=anya darzananA matathI paNa, Ane samarthana karatAM=vastu aMtaranA upAyathI paNa zuzrUSAdi thAya che ene samarthana karatAM, lalitavistarAmAM kahe che A=tenA anyathI tattvajJAnanA abhAvarUpa vastu=pAramArthika zuzrUSAdi karatAM anya zuzruSAdithI tattvajJAnanA abhAvarUpa vastu, anya paNa adhyAtma ciMtako vaDe kahevAyI che=amArI apekSAe bhinna jAtIvALA AtmatattvanA gaveSaka evA anyo vaDe kahevAyI che, zuM vaLI, amArA vaDe ?=amArA vaDe to kahevAyuM che paraMtu anya vaDe paNa kahevAyuM che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 lalitavistara bhAgama kayA vacanathI kahevAyuM che? ethI kahe che - je kAraNathI avadhUta AcAryae yogInA mArganA praNAyaka evA AcAryae, kahyuM che, kahelAne ja=avadhUta AcArya vaDe je kahevAyuM che ene ja batAve che - apratyayatA anugraha vagara=sadAzivakRta upakAra vagara=jemane saMsAranA klezano koI pratyaya nathI tevA sadA sukhavALA siddhonA karAyelA upakAra vagara, ukta rUpavALA tatvazuzraSAdi=siddhatulya thavAnuM kAraNa bane tevA tatvanA paramArthane sAMbhaLavAnI IcchA Adi rUpa zuzraSAdi, thatA nathI ja, kayA kAraNathI=sadAzivanA upakAra vagara tatvazabhUSAdi kayA kAraNathI thatA nathI ? ethI kahe che - pANI - svAdiSTa dUdha ane amRta jevA jJAnanuM ajanakapaNuM hovAthI sadAzivanI kRpA vagara tatvazuzraSAdi thatA nathI ema avAya che=udaka arthAt jala, payam arthAt kSIra, amRta arthAt sudhA, tatulya arthAt udaka Adi samAna viSayatRSNAnA apahArIpaNAne kAraNe zruta-ciMtA-bhAvanArUpa jJAno tenuM ajanakapaNuM hovAthI siddha bhagavaMtonA anugraha vagara tatvazuzraSAdi thatA nathI, di=je kAraNathI, tatvagocara ja zuzraSAdi mRdu-madhyama ke adhika mAtrAnI avasthAvALA AvA svarUpavALA jJAnanA janaka che=zruta-ciMtAdi jJAnanA janaka che, Itara zuzruSAdine jANatA te ja avadhUta AcArya ja, kahe che - vaLI, lokasiddha sAmAnyathI lokamAM pratiSThita zuzraSAdi, sukha tRpanA AkhyAtanA viSayavALAnI jema anya arthavALA ja thAya che=je pramANe sUtelA arthAt zayyAgata rAjAnA nidrA lAbha mATe kathAnaka viSayavALA zuzruSAdi atyArthavALA ja thAya che, paraMtu kathAnakanA parijJAnanA arthavALA nahi, "tti' zabda avadhUta AcAryanA kathananI samAptivALo che. sarvanA tAtparya kahe che=avadhUta AcAryanA kathananA tAtparya kahe che - di=je kAraNathI, viSayatRSNAnuM apahArI ja jJAna che= arthAt je kAraNathI viSanA AkAravALA viSayanA abhilASanuM tivartaka ja jJAna arthAt tatvabodha che. kevA prakAranuM jJAna che ? ethI kahe che - viziSTa karmanA kSayopazamathI thanAruM jJAna che=viziSTa evA mithyAtvamohanA viSayavALA kSayopazamathI thanAruM jJAna che, anabhimatanA pratiSedhane kahe che=je jJAna kalyANa mATe anabhimata che tevA jJAnanA pratiSedha mATe kahe che - anya=viSayatRSNAnuM anAhArI, jJAna nathI ja sthUlathI jJAna hovA chatAM paramArthathI jJAna nathI ja, sAnaM e pramANe lalitavistarAmAM adhyAhAra che te batAvavA mATe jJAnapati thate ema kahela che, kayA kAraNathI=viSayatRSNAno apahAra na thato hoya tevuM jJAna paramArthathI jJAna kayA kAraNathI nathI ? ethI kahe che - pUrvamAM kahevAyelA evA abhakSya asparzatIya vyAyathI ajJAnapaNuM che tatvaciMtAmAM jJAnanA abhAvarUpapaNuM che arthAt jema mAMsa abhakSya che te paththaranI jema bhakSaNa ayogya nathI, paraMtu pApajanaka che mATe bhakSaNa ayogya che ane caMDAlanI strI AkAzanI jema sparza na thaI zake tevI nathI, paraMtu ziSyalokane asparzanIya che, chatAM abhakSyano Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 caraNadayANa artha bhakSaNa na thaI zake ane asparzanIyano artha sparza na thaI zake tevo bodha ajJAnarUpa che tema je zuzraSAdithI pAramArthika tatvano bodha thato nathI, paraMtu A abhaya che mATe bhakSaNa na thaI zake tenA jevo viparyAsavALo bodha che temAM jJAnanA abhAvarU5paNuM che, jo A pramANe cheHviSayatRSNAne zAMta na kare tevuM jJAna ajJAna che te pramANe che, tenAthI zuM-tenAthI zuM prApta thAya ? ene kahe che - yathodita zaraNanA abhAvamAM=pUrvamAM kahela vividiSAnA viraharUpa zaraNanA abhAvamAM, A=jJAna= viSayatRSNAne apahAra karanAra samyam jJAna, nathI ja, A rIte paNa=vividiSArUpa zaraNathI viSayatRSNAnuM apahArI jJAna thAya che e rIte paNa, zuM? zuM prApta thAya che? ene kahe che - ane te=zaraNa, pUrvanI jema abhayAdi dharmanI jema, bhagavAthI thAya che. ll18 bhAvArtha vaLI, keTalAka jIvone sarva karma rahita zuddha AtmA kevA svarUpavALo che ane tenI prAptino pAramArthika upAya zuM che tenA paramArthane jANavAne anukULa utkaTa icchArUpa vividiSA vagara zuzruSAdi guNo thAya che ja. kema saMsAranA paribhramaNanA ucchedanA pAramArthika rahasyane jANavAnA utkaTa abhilASa vagara dharmazAstrane sAMbhaLavA Adi pariNAmo thAya che ? tethI kahe che - huM zAstranA bodhavALo chuM' te prakAranI pUjAnA abhilASathI, 'huM dharmI chuM te prakAranI khyAtinA abhilASathI ke mugdha buddhithI dharma sAMbhaLavAnA abhilASA thAya che te saMsAranA ucchedanA upAyapaNAthI anya evA upAyapaNAthI thAya che, tethI tevA zuzruSAdi sarva guNo svArtha sAdhakapaNAthI bhAvasAra thatA nathI; kema ke tattvanA nirNaya mATe cittanA avakragamanarUpa mArgagamananI pravRttithI te zuzruSAdi thayelA nathI, paraMtu bAhya padArthone AzrayIne pravartatA vakra cittanA gamanathI thayelA zuzruSAdi che, tethI te zravaNa AdinI sarva kriyA yAvatu zAstranA zabdono sthUlathI thato yathArtha bodha potAnA prayojanano sAdhaka banato nathI; kema ke te bodha mohadhArAnI vRddhinuM ja kAraNa che. kema vividiSA vagara teone bhAvasAra zuzruSAdi thatA nathI ? temAM yukti batAve che - vastu aMtaranA upAyathI jeo zAstranuM zravaNa Adi kare che teomAM tattvanA parijJAnathI dUravartI bhAva varte che; kema ke teo prabala mohanidrAthI yukta che, AthI ja saMsAranI viDaMbanAno kaI rIte uzkeda thAya tenA paramArthane prApta karavAnI utkaTa jijJAsAthI zAstro bhaNatA nathI, upadeza sAMbhaLatA nathI, paraMtu anAdithI bAhya padArthane jonArI mUDha dRSTithI jema bhogAdimAM prayatna karyo tema zAstrazravaNAdimAM paNa mUDhatAthI prayatna kare che, tethI teo prabaLa mohanI nidrAthI yukta che, mATe AtmakalyANanuM kAraNa bane tevA zuzruSAdi thatA nathI. vaLI, A kathana adhyAtma ciMtaka anya vaDe paNa kahevAyuM che tema batAvIne anya darzananA tattvanA arthI yogIo paNa paramArthane jonArA hoya che ane teo paNa vividiSAne anya zabda dvArA svIkArIne mokSanA kAraNarUpe svIkAre che ane te vividiSA bhagavAnathI thAya che tema svIkAre che te batAvavA mATe kahe che - Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAgama anya evA avadhUta AcArya kahe che ke sadAzivakRta upakAra vagara tattvazuzruSAdi thatA nathI; kema ke anya zuzruSAdi svAdu jala, madhura dUdha ke amRta jevA jJAnanA janaka nathI. Azaya e che ke jeone sadA upadrava vagaranA siddha bhagavaMta pratye atyaMta bahumAna thayuM che ane tenA svarUpanI prAptinI atyaMta arthitA che teone sarva upadravathI rahita sadAzivakRta upakAra varte che; kema ke teonuM citta sadAzivanA guNathI atyaMta vAsita che arthAt siddha avasthAnA svarUpathI vAsita che, tethI tenI prAptinA upAyarUpe ja tattvane zravaNa karavAnI utkaTa icchA Adi bhAvo thAya che, tenA kAraNe te zuzruSAdithI teone je jJAna prApta thAya che te prathama bhUmikAmAM zrutajJAna svarUpa hoya che, tyArapachI ciMtAjJAna svarUpa thAya che, tyArapachI bhAvanAjJAna svarUpa thAya che ane A traNe jJAno siddha avasthAnI prApti pratye kAraNabhAvarUpe pravartatAM hovAthI jIvamAM vartatI viSayatRSNAno apAhAra karIne jIvane asaMgabhAvane abhimukha-abhimukhatara kare che, tethI siddha avasthAnA svarUpanI jijJAsAthI teo je zAstraadhyayana kare che ke tattvane kahenArA guru pAsethI tattvanuM zravaNa kare che tenAthI te prakAranA tattvane sparzanAro bodha thAya che, jethI AtmAnI nirAkuLa avasthA pratye gamanamAM bhagavAnanuM vacana kaI rIte kAraNa che tenA paramArthano bodha thAya che, je bodhathI vikArI sukha vikArarUpe dekhAya che, nirvikArI sukha AtmAnA pAramArthika sukharUpe dekhAya che, te jJAnathI teonuM citta sadA nirvikArIbhAvone abhimukha yatna karAve che jethI vikArI sukharUpa je viSayanI tRSNA che te alpa-alpatara thAya che, tethI pAramArthika zuzruSAthI pragaTa thayela zrutajJAna svAdu jaLanI jema viSayatRSNAno apahAra kare che. vaLI, tattvanA arthI jIvone pAramArthika zuzruSA AdithI thayelA zrutajJAnanI prApti pachI te zratanA padArtha viSayaka ja sUkSma dRSTithI UhApoha thAya che, jethI aneka dRSTithI vastune jonArI nirmaLa dRSTirUpa ciMtAjJAna pragaTe che, te svAdiSTa madhura dUdha jevuM che. jema tRSAtura mANasa svAdiSTa madhura dUdhanuM pAna kare to tRSAnuM zamana thAya che, dehanI dhAtuo puSTa bane che, tethI svAdu jala karatAM paNa svAdu dUdhanuM pAna adhika guNakArI bane che, tema ciMtAjJAnavALA mahAtmAone viSayanI tRSNA to dUra thAya che, paraMtu ciMtAjJAnane kAraNe bhAvadhAtuo puSTa thayelI hovAthI viziSTa ArogyanI prApti thAya che ane ciMtAjJAna thayA pachI tenA paramArthathI AtmA jyAre atyaMta bhAvita thAya che tyAre sarvatra bhagavAnanI AjJAne pradhAna kare tevuM nirmaLa jJAna pragaTe che, tethI te bhAvanAjJAna amRta kahyuM che. jema amRta dehavartI viSano nAza karIne jIvane amara thavAnuM kAraNa bane che, tema bhAvanAjJAna mohaviSano nAza karIne alpakALamAM amara avasthArUpa mokSaprAptinuM kAraNa bane che. AvAM zruta-ciMtAdi jJAno sadAzivanA anugraha vagara thatAM nathI; kema ke siddha avasthArUpa tattvanA viSayavALA ja zuzruSAdi prathama bhUmikAnA hoya to zrutajJAna prApta karAve che, madhyama bhUmikAnA thAya tyAre ciMtAjJAna prApta karAve che ane utkRSTa mAtrAvALA thAya tyAre bhAvanAjJAna prApta karAve che. vaLI, anya prakAranA zuzruSAdi kevA che te dRSTAMtathI avadhUta AcArya batAve che - koI rAjAne Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bohidayANaM 45 rAjyanI ciMtAne kA2Ne UMgha AvatI na hoya tyAre te ciMtAthI cittanA nivartana mATe zayyAmAM sUIne kathA kahenArA pAsethI kathA sAMbhaLe, jethI kathAzravaNamAM citta vyApAravALuM thAya ane anya ciMtAnuM nivartana thavAthI nidrAnI prApti thAya, paraMtu te kathAnA rahasyane prApta karavAnA AzayathI kathA sAMbhaLato nathI, tema jeone satzAstro kaI rIte sadAzivatulya thavAnuM kAraNa che te prakAranI utkaTa icchArUpa vividiSA thaI nathI teo koIka kAraNathI dharmazAstro sAMbhaLe che tenAthI teone te zAstrono kaMIka bodha thavA chatAM siddha avasthAnI prAptinuM kAraNa bane tevo bodha thato nathI, mATe sUvAnI icchAvALA rAjAnA kathAnakazravaNa jevA anyArtha-vALA ja teonA zuzruSAdi che; kema ke viziSTa karmanA kSayopazamathI thayeluM jJAna ja viSayanI tRSNAne dUra karanAra che, tethI jeone siddha avasthAnI prAptinA rahasyane jANavAnI utkaTa icchA che teone ja viziSTa karmanA kSayopazamathI thanAruM jJAna zAstravacanathI pragaTe che, jenAthI viSayanI tRSNA dUra thAya che ane aMtaraMga svAsthyanI vRddhi thavAthI saMsAraavasthAmAM paNa anya sarva jIvonA sukha karatAM paNa atizayaMvALuM zreSTha sukha prApta thAya che. e sivAya zAstraadhyayanathI thanAruM ke upadezanA zravaNathI thanAruM jJAna viSaya-tRSNAnuM apahArI nathI ja; kema ke abhakSya ane asparzanIya nyAyathI ajJAnapaNuM che. jema koI bhaNela hoya ane tene bodha hoya ke jenuM bhakSaNa na thaI zake te abhakSya kahevAya, jema paththaranuM bhakSaNa thaI zake nahi ane jeno sparza na thaI zake te asparzanIya kahevAya, jema arUpI evA AkAzano sparza thaI zake nahi, vastutaH mAMsAdi abhakSya che ane caMDAla Adi asparzanIya che te viziSTa arthamAM abhakSya che ane viziSTa arthamAM asparzanIya che teno bodha nahi hovAthI abhakSya zabdathI mAMsane abhakSya svIkArato nathI ane asparzanIya zabdathI caMDAla Adine asparzanIya svIkArato nathI te tenuM ajJAna che, te rIte jeone AstraadhyayanathI siddha avasthAnI prAptinuM kAraNa bane tene anukULa bhAvathI asaMga thavA mATe kaI rIte yatna karavo joIe tenA paramArthano bodha thAya nahi teone abhakSya-asparzanIya nyAyathI zAstrazravaNa AdithI paNa ajJAnanI ja prApti che, tethI viSayatRSNAno apahAra thato nathI ane pUrvamAM varNana karyuM tevuM vividiSArUpa zaraNa jeone prApta thayuM nathI teone zruta-ciMtAdi svarUpa jJAnanI prApti nathI, mATe vividiSArUpa bhagavAnanA zaraNanI prAptithI zruta-ciMtAdi jJAno pragaTe che ane te zaraNa abhayAdinI jema bhagavAnathI prApta thAya che; kema ke siddha avasthA pratyenI jijJAsAthI tattvanA pAramArthika bodhanI prApti thAya che ane siddha avasthA e bhagavAnanuM ja pAramArthika svarUpa che, AthI ja tattvakAya avasthArUpa bhagavAnanA svarUpanuM bhAvana karIne jeo bhAvathI bhagavAnanuM zaraNa grahaNa kare che teonA cittamAM te prakAranA kaSAyono upazama thAya che, jethI vividiSA pragaTe che, jenA baLathI teo zAstranA rahasyane prApta karI zake che. A rIte zaraNane denArA bhagavAna che, mATe te svarUpe prastuta sUtrathI bhagavAnanI stuti karelI che. 18 sUtraH vohiyALa / / / / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. lalitavistarA bhAga-1 sUtrArtha : - badhine denAra bhagavAnane namaskAra thAo. ll19ll lalitavistarA - tathA 'bohidyaannN'| iha bodhiH-jinapraNItadharmaprAptiH, iyaM punaryathApravRttApUrvA'nivRttikaraNatrayavyApArAbhivyaGgyamabhinnapUrvagranthibhedataH pazcAnupUrvyA prazamasaMveganidA'nukampA'stikyAbhivyakti, lakSaNaM tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM; vijJaptirityarthaH, paJcakamapyetadapunarbandhakasya yathoditasya, asya punarbandhake svarUpeNAbhAvAt, itaretaraphalametaditi niyamaH, anIdRzasya tattvAyogAt, na hyacakSuSphalamabhayaM, ckssurvaa'maargphlmityaadi| evaM cotkRSTasthiterAgranthiprAptimete bhavanto'pyasakRnna tadrUpatAmAsAdayanti, vivkssitphlyogytaavaiklyaat| lalitavistarArthaH ane bodhine denArA bhagavAna che, ahIM=saMsAramAM, bodhi bhagavAne kahela dharmanI prApti cheH zruta-vyAtrirUpa dharmanI prApti che, A=bodhi, vaLI, yathApravRta, apUrva, anivRttikaraNanA vyApArathI abhivyaMgya abhinna pUrva evI graMthinA bhedathI thAya che, paccAnupUrvathI prazama-saMvega-nirvedaanukaMpA-AsikyanI abhivyakti svarUpa tattvArthazraddhAnarUpa samyagdarzana che=vijJati che e prakArano artha cheHbodhi zabdano artha che, paMcaka paNa A=abhayAdi pAMce paNa A, yathodita apunarNadhaka jIvane thAya che; kema ke Ano=abhayAdi paMcakano, punabaMdhaka hote chate=pharI utkRSTa sthitibaMdhaka jIva hote chate, svarUpathI abhAva che, Itara-Itara phalavALuM A che=pUrva-pUrva uttara-uttaranA kAryavALuM A arthAt paMcaka che, e niyama che; kema ke anIdazane=Itara Itara lanA akSarUpa paMcakavALA jIvane, tattvano ayoga che abhayAdi bhAvanuM aghaTana che, acakSulavALuM abhaya nathI ja athavA amArgaphalavALI cakSu nathI ja ItyAdi. ane A rIte=Itara-Itara phalavALA abhayAdi hote chate utkRSTa sthitithI mAMDIne graMthinI prApti sudhI vAraMvAra thatA paNa A abhayAdi, tadrupatAne=bhAvarUpa abhayAdi rUpatAne, prApta karatA nathI; kema ke vivakSita phalanI yogyatA vikalapaNuM cheHuttara-uttaranA guNane pragaTa kare tevI yogyatA vikalapaNuM che. paMjikA :___ bohidyaannN| paJcakamapi-abhayacakSurAdirUpam (api), AstAM prastutA bodhiH, etad anantaroditam apunarbandhakasya uktalakSaNasya, kuta ityAha- yathoditasya uktanirvacanasya, asya-paJcakasya, punarbandhake Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ johilyANa apunarbandhakavilakSaNe, svarUpeNa-svasvabhAvena, abhAvAt, asyaiva hetoH siddhyarthamAha- itaretaraphalaM= itarasya-pUrvapUrvasya, itarad-uttarottaraM, phalaM-kArya, etat-paJcakam, iti eSaH, niyamo-vyavasthA, kuta etadityAha- anIdRzasya-itaretarAphalasya paJcakasya, tattvAyogAt-tattvasya-abhayAdibhAvasya, ayogAdaghaTanAt, etadeva bhAvayati- na hi-naiva, acakSuSphalaM nAsti cakSuH phalamasya tattathA, abhayaM dhRtiH cakSurvA uktarUpam, amArgaphalaM-mArgalakSaNaphalarahitamiti Adi' zabdAnmArgo'zaraNaphalaH, zaraNaM caabodhipati yadi nAmaivaM tataH kim? ityAhaevaM ca-itaretaraphalatAyAM ca satyAm utkRSTasthiteH mithyAtvAdigatAyAH, A-iti prArabhya, granthiprApti samayasiddhagranthisthAnaM yAvad, ete abhayAdayo, bhavanto'pi-jAyamAnA api, asakRd-anekazaH, na-naiva, tadrUpatAM=bhAvarUpAbhayAdirUpatAm, AsAdayanti labhante, kuta ityAha- vivakSitaphalayogyatAvaikalyAt= vivakSitaM phalamabhayasya cakSuH, cakSuSo mArgaH ityAdirUpaM, tjjnnsvbhaavaabhaavaat| paMjikArca - vodiyA ..... svamAvAmAvAn bohidayANa e pratIka che, abhaya-cakSa Adi rUpa paMcaka paNa, prastuta bodhi dUra raho, anaMtara udita A paMcaka paNa, ukta lakSaNavALA apunabaMdhakane thAya che. kayA kAraNathI apunabaMdhakane thAya che? ethI kahe che - yathodita=pUrvamAM kahevAyelA svarUpavALA, Avo=abhayAdi paMcakano, apunabaMdhakathI vilakSaNa pratibaMdhaka jIvamAM svarUpathI=svasvabhAvathI, abhAva hovAne kAraNe apunabaMdhakane thAya che ema avaya che, A ja hetunI siddhi mATe kahe che-putabaMdhaka jIvamAM abhayAdi paMcakano svarUpathI abhAva che e rUpa hetunI ja siddhi mATe kahe che - Itara Itara phalavALuM pUrva-pUrvarUpa ItaranuM uttara-uttararUpa Itara phalavALuM arthAt kAryavALuM A paMcaka che e niyama=vyavasthA che=padArthanI vyavasthA che, kayA kAraNathI A che=pUrva-pUrva uttara-uttaranA phalavALuM che e kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - anIdaza=Itara-Itara phalanA abhAvavALA paMcakane, tatvano ayoga che abhayAdi bhAvarUpa tatvanuM aghaTana che, Ane ja=Itara Itara phalanA abhAvavALA paMcakane tatvato ayoga che ene ja, bhAvana kare che - acazukalavALuM abhaya nathI ja=cakSaphala che ane te tevuM cheHcakalavALuM abhaya che, mATe acakalavALuM abhaya nathI ja ema avaya che athavA cakSasukta rUpavALI cakSa, amArgaphalavALI tathI ja=mArga svarUpa phala rahita nathI ja, Adi zabdathI=ItyAdimAM rahelA Adi zabdathI, mArga azaraNaphalavALo nathI ja ane zaraNa abodhiphalavALuM nathI ja. jo A pramANe cheHabhaya Adi uttara-uttaranA cakSa Adi phalavALA che e pramANe che, tenAthI zuM?=tenAthI zuM prApta thAya ? ethI lalitavistarAmAM kahe che - ane A rIte itaretara phalatA hote Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 chate=pUrvamAM kahyuM e pramANe abhaya AdimAM uttara-uttaranA cakSu AdinI latA hote chate, utkRSTa sthitithI mAMDIne graMthiprApti sudhI=mithyAtvAdi gata 70 koDAkoDI Adi rUpa utkRSTa sthitithI mAMDIne zAstramAM siddha graMthisthAnarUpa aMtaHkoDAkoDIrUpa karmanI sthiti sudhI, asakRt A thatA paNa= aneka vakhata abhayAdi thatA paNa, tapatAne=bhAvarUpa abhayAdi rUpatAne, prApta karatA nathI ja, kayA kAraNathI ?=prApta thatA abhayAdi kayA kAraNathI bhAvarUpa abhayAdine prApta karatA nathI ? ethI kahe che vivakSita phalanI yogyatAnuM vaikalya hovAthIabhayanuM vivakSita phala cakSu cakSunuM vivakSita phala mArga ityAdi rUpa taddanana svabhAvano abhAva hovAthI, bhAvarUpa abhayAdinI prApti thatI nathI ema anvaya che. 49 bhAvArtha H bhagavAna bodhine ApanArA che ane te bodhi bhagavAnathI praNIta dharmanI prApti svarUpa che, tethI bhagavAne sarvajJa thayA pachI je sanmArga batAvyo, te sanmArganA tAtparyane sparze tevo zrutajJAnAvaraNa karmano kSayopazama thAya, te kSayopazama saMsAranA ucchedanI sUkSma dizAne batAvIne jIvane satata saMsAranA ucchedane anukULa dRDha yatna karAve tevA bodha svarUpa che, tethI bodhi prApti pachI jIva haMmezAM saMsAranA kAraNIbhUta kaSAyonA zamanamAM yatna karAve te rIte sarva ucita pravRtti kare che, jethI tenA prayatnAnusAra kaSAyanA zamanarUpa cAritranI prApti thAya che, tethI zruta-cAritrarUpa dharmanI prApti svarUpa bodhi che ane samyagdaSTine paNa nirmaLa zruta ane anaMtAnubaMdhInA upazamajanya cAritranI prApti varte che ane te bodhi uttara-uttaranA kaSAyonA upazama mATe jIvane sadA prayatna karAve che. A bodhi vaLI, yathApravRttakaraNa, apUrvakaraNa ane anivRttikaraNanA vyApArathI abhivyaMgya pUrvamAM bhedI nathI tevI graMthinA bhedathI prApta thAya che ane bodhinI prAptimAM prathama AstikyanI abhivyakti thAya che arthAt bhagavAnanuM vacana ja sarva kalyANanuM eka kAraNa che tevA sUkSma bodhapUrvaka bhagavAnanA vacanamAM sthira rucirUpa Astikya prApta thAya che, tyArapachI sarva jIvo pratye svazakti anusAra dravya ane bhAvarUpa anukaMpA pragaTe che, tyArapachI saMsAra pratye atyaMta nirveda thAya che, tyArapachI mokSanI utkaTa icchArUpa saMvega utpanna thAya che ane tyArapachI kaSAyonA zamanarUpa prazamano pariNAma pragaTa thAya che, tethI tattvanA pAramArthika arthanA zraddhAnarUpa samyagdarzana e bodhi che, tene vizeSa prakAranI jJaptirUpa vijJapti kahevAya che. tethI e phalita thAya ke abhaya AdinA kramathI jIva cittanA avakragamanarUpa mArgamAM pravarte tyAre caramayathApravRttakaraNanI zuddhi prApta thAya che ema magadayANuMmAM kahela, tyArapachI vividiSA pragaTe che, jethI bhagavAnanuM zaraNuM bhAvathI prApta thAya che, te caramayathApravRttakaraNano ja zuddhivizeSa che, tenA baLathI jIvamAM tamograMthinA bhedane anukULa apUrva adhyavasAya pragaTe che, jethI saMsAranA ucchedanA pAramArthika tattvane jovAmAM bAdhaka je aMdhakArarUpa ajJAna hatuM te rUpa graMthino bheda thAya che jenAthI anivRttikaraNano adhyavasAya pragaTe che, te siddha avasthAnA pAramArthika svarUpane nirmaLa matithI joI zake tevA samyagdarzanane prApta karAvIne nivartana pAme che, tethI te adhyavasAyane anivRttikaraNa kahevAya che, jenAthI mohathI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bohidayANaM 49 anAkuLa siddhanA AtmAnuM pAramArthika svarUpa te jIvane spaSTa dekhAya che je bodhi svarUpa che ane aMtaraMga asaMgabhAvamAM yatna karavAthI je saMyama pragaTe che te siddha avasthAnI prAptino upAya che tema spaSTa dekhAya che, tethI bodhinI prApti pachI jIvane siddha avasthAnI atyaMta arthitA thAya che ane tenA kAraNabhUta nigraMthabhAvanI atyaMta arthitA thAya che, tethI bAhya saMgano tyAga karIne aMtaraMga kaSAya-nokaSAyanA pariNAmarUpa saMgano atyaMta uccheda karavA tatpara thAya che ane jo samyaktvathI pAta na pAme to te ja bhavamAM ke parimita bhavomAM bAhya ane atyaMtara graMthino tyAga karIne avazya vItarAga sarvajJa bane che tevA bodhinI prApti bhagavAnathI thAya che. vaLI, A abhayAdi pAMcanI prApti apunarbaMdhakane thAya che; kema ke je jIvamAM pharI utkRSTa sthiti bAMdhavAnI yogyatA paDI che teomAM kaSAyano atyaMta saMkleza che, tevA jIvomAM abhayathI mAMDIne bodhi sudhInA pAMcemAMthI koIpaNa bhAvanI svarUpathI prApti thatI nathI. kema prApti thatI nathI ? tethI kahe che - abhaya Adi uttara-uttaranA phalavALA che, tethI jeone apunarbaMdhaka avasthA prApta thaI che teo svasthatAthI saMsAranuM vAstavika svarUpa jovA mATe vyApAravALA thAya tyAre sAta bhayothI para thaIne abhayanI prAptivALA bane che ane te abhayanI prApti matijJAnanA te prakAranA upayoga svarUpa che, tenAthI citta saMsArathI vimukha thaIne paramAtmAnA pAramArthika svarUpane abhimukha pravarte tevo kaMIka matijJAnano upayoga pravarte che ane jo te upayoga te rIte vAraMvAra pravarte to kaMIka AvaraNanA kSayopazamathI tene siddha avasthAnuM kaMIka svarUpa aspaSTa paNa dekhAya che, jethI tene jovAne anukULa cakSunI tene prApti thAya che, tethI abhayanuM phaLa cakSu che ane siddha avasthAnuM kaMIka svarUpa jene dekhAya te jIvane tenI prAptinA upAya viSayaka mArganuM kaMIka darzana thAya che, jethI cittanA avakragamanarUpa mArgamAM javAno te arthI bane che. te cakSunA baLathI ja jyAre mArgane joIne mArgamAM javA mATe pravRtta thAya che tyAre cakSunA phaLarUpa mArgane prApta kare che. mArgane pAmyA pachI saMpUrNa mohathI anAkuLa siddha avasthAnA pAramArthika svarUpane sparze te rIte avakra cAlatuM citta arthAt avakra rIte jato matijJAnano upayoga sUkSma UhavALo bane che tyAre mArganuM phaLa vividiSArUpa zaraNa prApta thAya che ane bhagavAnanA zaraNarUpa vividiSAne prApta karyA pachI te jIva satata pramAda vagara yatna kare to graMthibheda karIne bodhine prApta kare che, tethI abhayAdi uttara-uttaranA phalavALA che ane jeone bhava pratye tevo virakta bhAva thayo nathI jethI bhavanA ucchedanA upAya viSayaka sUkSma Uha pragaTe, tevA jIvone abhaya Adi uttara-uttaranA phalavALA nathI, mATe te pAramArthika abhayAdi nathI. AnAthI e phalita thAya ke je jIvo saMsArathI vimukha thayA che ane pAramArthika abhayane pAmyA che chatAM vizeSa sAmagrI na maLe ane vyAghAtaka sAmagrI maLe to te abhaya cakSunuM kAraNa na bane, paraMtu sAmAnyathI je jIvane bhavathI virakta bhAva thayo che tene bhavanA uccheda viSayaka jijJAsA avazya thAya che, tethI tenA rahasyane jANavA yatna kare to kramasara uttara-uttaranA cakSu AdinI prApti dvArA A bhavamAM ja samyaktvanI prApti thaI zake che. kvacit sAmagrI na maLe ane vighAtaka sAmagrIthI pragaTa thayela abhaya Adi nAza pAme topaNa pharI te jIvo keTalAka bhavo pachI abhaya Adine pAmIne avazya cakSu Adine pAmaze ane jeone Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 lalitavistarA bhAga-2 pAramArthika abhaya Adi pragaTa thayA nathI tevA abhayAdi karmanI utkRSTa sthitithI mAMDIne graMthideza sudhI jIva vAraMvAra prApta kare che, to paNa abhaya Adi cakSu AdinA janaka banatA nathI, tethI abhaya Adi sadaza jaNAya che, paraMtu bhAvarUpa abhaya Adi nathI; kema ke koIka nimittathI tevA jIvo dharmazAstrazravaNa kare che, svastha thaIne bAhya kriyAo kare che topaNa teone saMga avasthA ja sAra jaNAya che ane saMga avasthAne anukULa bhAvomAM sukha che, pratikULa bhAvomAM duHkha che tevI sthira buddhivALA che, tethI utkRSTa saMkleza karI zake tevI yogyatA teomAM paDI che, mATe bhavathI atIta mokSanA pAramArthika svarUpa viSayaka jijJAsA paNa teone thatI nathI, tethI teono sthUlathI dekhAto abhaya pAramArthika abhaya nathI, sthUlathI dekhAtI bhagavAnanA vacanamAM rucirUpa cakSu pAramArthika cakSu nathI. AthI ja mukta avasthAnI pAramArthika ruci nahi hovAne kAraNe tenI prApti viSayaka jijJAsA paNa thatI nathI, paraMtu A lokanA tuccha saMgo ke paralokanA tuccha bAhya saMgajanya sukhomAM ja teone sArabuddhi varte che, tethI zAstro bhaNe, sUkSma bodha thAya topaNa tamograMthine bhedIne mokSanA pAramArthika svarUpane jovA mATe teo samartha bane tema nathI; kema ke teonA abhaya-cakSu Adi bhAvo bhavanA ucchedanAM kAraNa bane tevA nathI, paraMtu teonA abhayAdi bhAvo paNa bhavanA aMgabhUta bhAvo ja che, tethI 70 koDAkoDIthI mAMDIne aMtaHkoDAkoDIrUpa graMthideza sudhI tevA bhAvo aneka vakhata thAya che to paNa te abhaya Adi uttara-uttaranA phalanA kAraNa nahi hovAthI bhAvathI abhayarUpatA Adine pAmatA nathI. lalitavistarA : yogyatA cAphalaprAptestathAkSayopazamavRddhiH, lokottarabhAvAmRtAsvAdarUpA, vaimukhyakAriNI viSayaviSAbhilASasya, na ceyamapunarbandhakamantareNeti bhaavniiym| iSyate caitadaparairapi mumukSubhiH, yathoktaM bhagavadgopendreNa-'nivRttAdhikArAyAM prakRtau dhRtiH, zraddhA, sukhA, vividiSA, vijJaptiriti tattvadharmayonayaH; nAnivRttAdhikArAyAM, bhavantInAmapi tadrUpatAyogAd' iti, vijJaptizca bodhiH prazamAdilakSaNAbhedAt, etatprAptizca yathoktaprapaJcato bhagavadbhya eveti bodhi dadatIti bodhidaaH||19|| lalitavistarArtha : ane yogyatA=abhaya AdimAM uttara-uttara phaLanI yogyatA, AphalaprApti sudhI te prakAranA kSayopazamanI vRddhi chetraphalane anukULa kSayopazamabhAvanI vRddhi che, lokotara bhAva amRtanA AsvAdanarUpa che, viSayarUpI viSanA abhilASanA vaimukhyane karanArI che ane A tevA prakAranA kSayopazamabhAvanI vRddhi, apunabaMdhaka vagara nathI e pramANe bhAvana karavuM joIe. ane A=abhaya Adi, bIjA paNa mumukSao vaDe IcchAya che, je pramANe bhagavAna gopendra vaDe kahevAyuM che - nivRtta adhikAravALI prakRti hote chate dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA, vijJapti Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 bohiyANa e tattvadharmanI yonio prApta thAya che, kema ke anivRtta adhikAravALA jIvomAM thatAnI paNa=pRti Adi thatAnI paNa, tadrupatAno ayoga che ane vijJati bodhi che; kema ke prazamAdi lakSaNanI sAthe abheda che ane AnI prApti vRti AdinI prApti, pUrvamAM kahevAyelA prapaMcathI=pUrvamAM kahevAyelA vistArathI, bhagavAnathI ja che, ethI bodhine Ape che, ethI bodhine denArA bhagavAna che. ||1|| paMniyA: yogyatAmevAhayogyatA ca-prAgupanyastA abhayAdInAm AphalaprAvidhikSadinaprAptiM yAvat, tathA phalAnukUlA, kSayopazamavRddhiH svAvArakakarmakSayavizeSavRddhiH, lokottarabhAvAmRtAsvAdarUpA-lokottarabhAvAH vihitaudAryadAkSiNyAdayaH, ta eva amRtaM-sudhA, tadAsvAdarUpA; ata eva vaimukhyakAriNI-vimukhatAhetuH, viSayaviSAbhilASasya-viSAkAraviSayavAJchArUpasyeti, tataH kimityAha- na ca-naiva, iyam uktarUpA kSayopazamavRddhiH, apunarbandhakaM pApaM na tIvrabhAvAt karotI'tyAdi lakSaNam, antareNa vinA, anyasya bhavabahumAnitvAt, tataH kimityAha- iti etad, bhAvanIyaM yaduta- paJcakamapyetadapunarbandhakasyeti hetuM, svarUpaM, phalaM cApekSya vicaarnniiym| paramatasaMvAdenApyAha... iSyate ca etad-abhayAdikam, aparairapi jainavyatiriktaiH (api) mumukSubhiH kathamityAha- yathoktaM yasmAduktaM, bhagavadgopendreNa-bhagavatA parivrAjakena gopendranAmnA, uktameva darzayati- nivRttAdhikArAyAM vyAvRttapuruSAbhibhavalakSaNasvavyApArAyAM, prakRtau sattvarajastamolakSaNAyAM, jJAnAvaraNAdikarmaNItyarthaH, 'dhRtiH zraddhA sukhA vividiSA vijJaptirityetA' yathAkramamabhayAdyaparanAmAnaH tattvadharmayonayaH pAramArthikakuzalotpattisthAnAni, bhvntiiti| vyavacchedyamAha- nAnivRttAdhikArAyAM prakRtAviti gamyate, kuta ityAha- bhavantInAmapi dhRtyAdidharmayonInAM, kuto'pi hetoH prakRteranivRttAdhikAratvena, tadrUpatA'yogAt tAttvikadhRtyAdisvabhAvAbhAvAd, 'itiH' paroktasamAptyarthaH, evamapi kimityAha-vijJaptizca-paJcamI dharmayoniH bodhiH jinoktadharmaprAptiH, kuta ityAha- prazamAdilakSaNAbhedAt-prazamasaMvegAdibhyo lakSaNebhyo'bhedAda, avytirekaadvijnypteH||19|| nimArtha :__yogyatAmevAha ..... avyatirekAdvijJapteH / / yogyatAne samayamA tatI yA mAlinI yogyatAne ja, kahe che - ane abhaya AdinI pUrvamAM kahelI yogyatA=abhaya AdimAM cakSa AdinI yogyatA che ema pUrvamAM kahyuM te yogyatA, phalaprApti sudhI=cakSu AdinA phaLanI prApti sudhI, te prakAre kSayopazamanI vRddhi =phaLane anukULa sva-AvAraka karmanA kSayavizeSanI vRddhi che=abhaya Adi je prApta thAya te cakSu AdinI prAptinuM kAraNa na bane tyAM sudhI paNa satata abhayanA AvAraka karmanA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para lalitavistarA bhAga-2 kSayopazamanI vRddhi thAya tevI abhaya AdimAM yogyatA che, lokottara bhAva amRtanA AsvAdarUpa cheH sevAyelA audArya dAkSiNya Adi je lokottara bhAvo che te ja amRta athata sudhA tenA AsvAdanarUpa che, AthI ja=lokottara bhAvarUpa amRtanuM AsvAdana che AthI ja, viSayarUpI viSanA abhilASanA viSanA svarUpavALA je viSayo tenI IcchArUpa abhilASanA, vaimukhya karanArI che=abhayAdimAM vartatI cakSu AdinI yogyatA vimukhatAno hetu che, tethI zuM abhaya AdimAM yogyatA tathAlayopazamanI vRddhi Adi rUpa che tethI zuM prApta thAya ? ene kahe che - AauktarUpavALI kSayopazamanI vRddhi aputabaMdhaka vagara=pApa tIvrabhAvathI kare nahi ItyAdi lakSaNavALA a5nabaMdhaka vagara, nathI ja, kema ke anyanuM apunabaMdhaka dazA pAmyA nathI tevA jIvonuM, bhavabahumAnIpaNuM che=bhavamAM vartatA anukULa saMyoga mAtramAM sArI buddhipaNuM che, tenAthI zuM?=aputabaMdhaka vagara uktarUpavALI kSayopazamanI vRddhi nathI tenAthI zuM? ethI kahe che - A kSayopazamanI vRddhi apunabaMdhaka vagara nathI e, bhAvana karavuM joIe, te bhAvanane ja dhutathI spaSTa kare che - paMcaka paNa A abhayAdi paMcaka paNa A, apunabaMdhakane che e pramANe hetu, svarUpa ane phalanI apekSAe vicAravuM joIe=cakSano hetu abhaya che mArgano hetu cakSu che e rUpa hetune bhAvarUpa abhayanA svarUpane bhAvarUpa cakSunA svarUpane bhAvarUpa mArganA svarUpa ane abhayanuM phala cakSu che cakSanuM phala mArga che e rUpa phalanI apekSA rAkhIne vicAraNA karavI joIe, jethI pAramArthika abhaya AdinA svarUpano bodha thAya ane tevA svarUpane denArA bhagavAna che te rUpe stuti karavAthI te stutinA baLathI potAnAmAM paNa pAramArthika abhaya AdinI prApti thAya. paramatatA saMvAdanathI paNa kahe che aputabaMdhaka jIvonA abhaya AdimAM te prakAranA kSayopazamabhAvanI vRddhinI yogyatA che ene paramatanA saMvAdanathI paNa kahe che - ane bIjAo vaDe paNa=jenAthI vyatirikta evA bIjA mumukSuo vaDe paNa, A=abhayAdi, IcchAya che. kevI rIte bIjAo vaDe abhayAdi IcchAya che? ene kahe che - je kAraNathI bhagavAna gopendra vaDe=bhagavAna gopendra nAmanA parivrAjaka vaDe, je pramANe kahevAyuM che. kahevAyelAne ja=gopendra vaDe kahevAyelA vacanane ja, batAve che - nivRtta adhikAravALI prakRti hote chate=vyAvRta thayo che puruSanA abhibhava svarUpa svavyApAra jevo evI satva-raja-tamorUpa arthAta jJAnAvaraNIya Adi karmarUpa prakRti hote chate, dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA, vijJati e anukrame abhaya Adi apara nAmavALI tatvadharmanI yonio=pAramArthika kuzala utpattinAM sthAno, thAya che=jIvamAM pragaTa thAya che, vyavacchedyane kahe che =kevA prakAranA vRti Adi tatvadharmanI yoni nathI te rUpa vyavacchedyane kahe che - anivRtta adhikAravALI prakRti hote chate vRti Adi thatA nathI ema avaya che, lalitavistarAmAM pravRtto e adhyAhAra che te batAvavA mATe prastAviti vyakti ema kahela che, kayA kAraNathI ?=anivRtta adhikAravALI prakRti hote chate kayA kAraNathI vRti Adi dharma yotio thatI nathI ? ethI kahe che - prakRtinA anivRtta adhikArapaNAne kAraNe koIka paNa hetuthI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodiyANa para thatI paNa vRti Adi dharmayonionI tadrupatAno ayoga hovAthI tAtvika vRti AdinA svabhAvano abhAva hovAthI, pAramArthika tatvadharmanI yonio thatI nathI ema atraya che, rati zabda para vaDe kahevAyelA kathananI samAptinA arthavALo che, A rIte paNa zuM ?abhaya Adi uttara-uttaranA lavALA che e rIte paNa zuM prApta thAya ? ethI kahe che - vijJapti=pAMcamI dharmayoti, bodhi che= anya darzanavALA je vijJaptirUpa pAMcamI dharmayoni kahe che te bhagavAne kahelA dharmanI prAptirUpa bodhi che, kayA kAraNathI ?-avya darzanavALA je vinnati kahe che te kayA kAraNathI bodhi che? ethI kahe che - prazamAdi lakSaNano abheda hovAne kAraNe vijJaptino prathama-saMvega Adi lakSaNothI abheda hovAne kAraNe arthAt avyatireka hovAne kAraNe, vijJapti bodhi che ema avaya che. ll19iaa bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke abhaya Adi paMcakamAM itara itaranA phalanI yogyatA che te yogyatA kevA prakAranI che ? te spaSTa karatAM kahe che - je jIvone bhavanA vairAgyane kAraNe abhayanI prApti thAya che teone cakSurUpa phaLanI prApti na thAya tyAM sudhI te abhayamAM te prakAranA kSayopazamanI vRddhi thAya che, tethI te abhaya ja pUrva pUrva karatAM atizaya atizayatara thAya che ane cakSurUpa phaLanI prApti thayA pachI paNa abhaya uttarottara vRddhi ja pAme che. vaLI, abhayanA baLathI cakSu maLe che te cakSu paNa siddha avasthAnI kaMIka ruci svarUpa che tenA dvArA cittanA avakragamanarUpa mArganI prApti na thAya tyAM sudhI tattvane jonArI nirmaLa dRSTi je alpa prApta thaI che te paNa mArganI prAptine anukULa uttara-uttaranA kSayopazamabhAvanI vRddhine pAme che ane te vRddhi pAmatI cakSu paNa mArganI prApti pachI nAza pAmatI nathI, paraMtu bhagavAnanA prasAdathI prApta thayela abhaya ane tattvaruci rUpa cakSuthI sahita cittanA avakragamanarUpa mArgamAM jIva gamana kare tevo kSayopazama pragaTe che ane te mArgagamana paNa satata adhika adhika jJAnAvaraNIya Adi karmanA kSayopazamanA baLathI uttarottara vRddhi pAme che, jenA phaLarUpe vividiSArUpa zaraNanI prApti thAya che, te vakhate paNa abhaya, cahyuM ane cittanA avakragamanarUpa mArgathI sahita vividiSAmAM uttarottara yatna thAya che ane vividiSAno paNa te prakArano kSayopazama satata vRddhi pAmIne apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa dvArA bodhine prApta karAve che, ane te bodhinI prApti paNa satata uttarottara vRddhi pAmIne kSapakazreNI tarapha jIva jAya te prakAre kSayopazamabhAvanI vRddhi karAve che, tethI abhaya AdimAM vartatI yogyatA phalaprApti sudhI phalane anukULa kSayopazamabhAvanI vRddhivALI che. vaLI, abhaya AdimAM vartatI te prakAranI kSayopazamanI vRddhi lokottara bhAvarUpa amRtanA AsvAdana svarUpa che arthAt saMsArI jIvone je bhogasukhonuM AsvAdana prApta thAya che te laukika bhAvo svarUpa che, paraMtu abhayAdi bhAvomAM vartatI yogyatA anAdikALamAM kyAreya prApta thaI nathI tevA lokottara bhAvarUpa amRtanA AsvAdana jevI che jenA kAraNe te jIvomAM vizeSa prakAranuM audArya-dAkSiNya Adi bhAvo je Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 lalitavistAra bhAga-1 prakAre zAstramAM vihita che tevA prakAranA pragaTa thAya che, tenA kAraNe prazamasukhano kaMIka anubhava thAya che, tethI te bhAvo amRtanA AsvAdana jevA che. vaLI, abhaya AdimAM vartatI yogyatA AtmAmAM je viSayarUpI viSano abhilASa che=viSanA AkAravALA je viSayo che tenI icchAno vimukhabhAva karAve che, jema vivekI jIvone viSa khAvAnI icchA thAya nahi tema nirmaLa kSayopazamane kAraNe abhayAdi pariNAmavALA jIvone viSayo viSanA vikArane pragaTa karanArA che tevuM dekhAya che ethI teone viSayothI vimukhabhAva thAya che ane Avo vimukhabhava apunabaMdhaka avasthA vagara saMbhavI zake nahi; kema ke apunabaMdhaka avasthA pUrvanA jIvone bhavamAM bahumAna varte che, tethI bhavathI atIta avasthA pratye teo kyAre paNa sanmukha thatA nathI, paraMtu kyAreka dharmanI pravRtti kare che topaNa bAhya padArthanA zreSTha saMgavALA bhava mATe ja kare che, jyAre apunabaMdhaka dazA pAmelA jIvone bhavano saMga kaMIka alpa thayo che, tethI bhavathI atIta avasthAne abhimukha bhAvovALA thAya tevA abhayAdine prApta kare che. vaLI, A abhayAdi pAMce hetu, svarUpa ane phalathI vicAravA joIe arthAt abhaya kevA svarUpavALo che, abhaya kaI rIte cakSunA phalavALo che teno vicAra karavo joIe ane cakSuno hetu abhaya kaI rIte che, cakSunuM svarUpa kevuM che ane cakSunuM phaLa kaI rIte mArganI prApti che ane uttara-uttaranI prAptimAM pUrva pUrvanA abhayAdi anivRttirUpe rahe che ane mokSaprApti sudhI athavA vItarAgatAnI prApti sudhI A sarva bhAvo kaI rIte jIvamAM varte che ane tenI prApti pratye bhagavAna kaI rIte kAraNa che tenuM sUkSma buddhithI Alocana karavuM joIe, jethI abhaya Adine denArA bhagavAna che tema kahevAthI zabdamAtrathI abhayAdinI upasthiti na thAya, paraMtu je prakAre abhaya AdinuM sUkSma svarUpa pote joI zake che tevA abhaya Adine denArA bhagavAna che te prakAranI upasthiti thavAthI bhagavAnanA pAramArthika abhaya Adi bhAvone denArA svarUpathI stuti karIne vipula nirjarAnI prApti thAya. vaLI, abhaya AdinI prApti thAya che e kathana bhagavAna gopendraRSi paNa kahe che. gopendraRSi zuM kahe che ? te batAve che - AtmA upara jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIya karmanI prakRti gADhapaNe varte che. te prakRtio satata puruSano abhibhava kare che, tethI puruSa sukhano arthI hovA chatAM sukhanA upAyamAM yatna karIne vartamAnamAM paNa sukhI thato nathI ane AgAmIkALamAM paNa sukhane prApta karato nathI, paraMtu haMmezAM kliSTa karmothI abhibhava pAmIne saMsAranA paribhramaNanA anarthonI paraMparAne prApta kare che ane jyAre te jJAnAvaraNIya Adi karmonI prakRtino adhikAra kaMIka aMzathI jIva uparathI nivartana pAme che tyAre dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA ane vijJaptirUpa tattvadharmanI yonio pragaTa thAya che ema gopendraRSi kahe che. tenAthI e phalita thAya ke jIva uparathI karmonuM prAcarya ghaTe tyAre jIva apunabaMdhaka thAya che ane siddha avasthAne abhimukha kaMIka vicAraNA kare tevA dhRti Adi bhAvo thAya che, je abhayAdi svarUpa ja che. mATe mokSanA arthe vicAra karanArA sarvadarzanakArone abhaya Adi pAMca anya zabdothI abhimata ja che ane jeo Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papa bolithANuM uparathI karmanA abhibhavano adhikAra gayo nathI tevA jIvo kyAreka dhRtipUrvaka saMyamanI kriyAo karatA hoya, zAstraadhyayana karatA hoya topaNa bhava pratye tIvra rucivALA hovAthI teomAM dekhAtA dhRti, zraddhA Adi bhAvo pAramArthika vRti Adi svabhAvavALA nathI, AthI ja keTalAka jIvone zAstraadhyayanathI bodha thAya che to paNa teonI viSayanI tRSNA jatI nathI, teonA kaSAyono nAza thato nathI, paraMtu mAtra te te bAhya pravRttio karIne tuccha aihika sukhamAM ja sthirasukhanI buddhivALA teonuM jJAna paNa AtmakalyANanuM kAraNa banatuM nathI; kema ke vijJapti e bodhisvarUpa che ane bodhi prazamAdi lakSaNavALuM che, tethI jeone zAstrano pAramArthika bodha thayo che tenuM citta sadA prazamAdi bhAvonI vRddhine anukULa ja yatnavALuM hoya che, AthI ja koI yogya jIva pUrvamAM mAMsAhAra Adi ati vyasanavALo hoya chatAM koIka nimittane pAmIne abhaya AdinA kramathI bodhine prApta kare tyAre te mahAtmAne traNa guptinA sAmrAjyavALA muninuM pAramArthika svarUpa spaSTa dekhAya che ane te vartamAnamAM sukharUpa che, AgAmIkALamAM sukhanI paraMparAnuM eka kAraNa che tevo sthira nirNaya thAya che, tethI potAnAmAM tIvra kAmAdi vikAro hoya topaNa te mahAtmA sadA tevA muninA svarUpanuM bhAvana karIne viSayonI tRSNA zamAvavA yatna kare che; kema ke anaMtAnubaMdhInA upazamajanya prazamano pariNAma tene munibhAvanA pAramArthika prazamanI utkaTa icchA utpanna kare che ane pUrvamAM vistArathI varNana karyuM te rIte AvA abhaya AdinI prApti bhagavAnathI ja thAya che, mATe bhagavAna bodhine denArA che. ll19ll lalitavistarA : evamabhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnebhya eva yathoditopayogasiddharupayogasampada eva detusampati (pa. saMpa) lalitavistarArtha: A rIte prastuta saMpadAmAM varNana karyuM e rIte, abhayadAna, cakSudAna, mArgadAna, zaraNadAna ane bolidAnathI ja yathA udita upayoganI siddhi hovAthI je pramANe pUrvamAM kahyuM e pramANe bhagavAnanA upayoganI siddhi hovAthI, upayogasaMpadAnI ja hetusaMpadA che. saMpadA-po bhAvArtha : prastuta saMpadAmAM abhayathI mAMDIne bodhi sudhI varNana karyuM e pramANe bhagavAnathI abhayadAna, cakSudAna, mArgadAna, zaraNadAna ane bodhidAna jIvonI yogyatA anusAra prApta thAya che, tethI prastuta saMpadAthI pUrvanI sAmAnya upayogasaMpadA lokottamatvAdi pAMca pado dvArA batAvI te upayogasaMpadAnI siddhi abhayadAnAdithI thAya che, jo bhagavAnathI abhayadAnAdinI prApti thatI na hoya to saMsArI jIvone bhagavAnano koI upayoga prApta thAya nahi ane bhagavAnathI abhayAdinI prApti thAya che, mATe upayogasaMpadAnI ja abhayadAnAdi saMpadA hetusaMpadA che. saMpadA-pA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka. lalitavistarA bhAga-2 avataraNikA - saddezanAyogyatAvidhAyyanugrahasampAdanAdinA tAttvikadharmadAtRtvAdiprakAreNa paramazAstRtvasampatsamanvitA bhagavanta iti nyAyataH pratipAdayannAha- 'dhammadayANa mityAdisUtrapaJcakam - avataraNiyArtha: sadezanAnI yogyatAne karanAra evA anugrahanA saMpAdana AdithI tAtvika gharmadAtRtva Adi prakArathI parama zAstRtva saMpadAthI samanvita bhagavAna che e prakAranA vAyathI pratipAdana karatAM-e prakAranI yuktithI pratipAdana karatAM, graMthakArazrI dhammadayANa ItyAdi sUtrapaMcane kahe paMjikA - 'saddezanetyAdi', idamatra hRdayam-saddezanAyA yogyatAyA vidhAyino anugrahasya' svaviSaye bahumAnalakSaNasya prAk sampAdanena, 'Adi'zabdAt tadanu saddezanayA, yat tAttvikadharmasya dAtRtvam, 'Adi'zabdAt paripAlanaM, tena, paramayA bhAvarUpayA, zAstRtvasampadA-dharmacakravartitvarUpayA, samanvitAH saGgatA yuktA bhagavanta, iti yathAkramaM sUtrapaJcakena prtipaadynnaahpaMjikArya : "saMdezanetyAti' pratipavitradA sadezanA ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, A=AgaLa kahe che e, ahIM=prastuta avataraNikAmAM, hadaya che= tAtparya che, sadezavAnI yogyatA karanArA anugrahatuM svaviSayamAM bahumAna svarUpa anugrahatuM=bhagavAnanI dezanAnA viSayamAM bahumAnarUpa anugrahanuM, pUrvamAM saMpAdana karavAthI bhagavAna tAtvika dharmanA dAtA che ema avaya che, Adi zabadathI=anugraha saMpAdanAdimAM rahelA Adi zabdathI, tyArapachI=sadezanAne yogya jIvono anugraha karyA pachI sadezanA vaDe je tAtvikadharmanuM dAtRpaNuM che=sadezanA vaDe bhagavAnanuM je pAramArthika dharmanuM dAtApaNuM che, Adi zabdathI tAtvika dharmanA dAtRtvAdimAM rahelA Adi zabdathI, paripAlana che tAtvikadharmanA dAna pachI pragaTa thayelA tAtvikadharmanuM paripAlana che, tenA kAraNe parama zAstRtva saMpadA samanvita bhagavAna cheH bhAvarUpa dharmacakravartitvarUpa parama zAstRtva saMpadAthI yukta bhagavAna che, e pramANe yathAkrama sUtrapaMcaka vaDe pratipAdana karatAM kahe che=dhammadayANaM padathI graMthakArazrI kahe che. bhAvArtha - bhagavAna jyAre sAkSAt vicare che tyAre bhagavAnanI yogamudrAne joIne ane bhagavAnanI tathA prakAranA puSyajanya bAhya samRddhine joIne ghaNA yogya jIvomAM kliSTa karmonA kSayopazamajanya sadezanAne sparzI zake tevA bhAvo thAya che, je saddharmanI dezanAnI yogyatAne karanAra anugrahanuM saMpAdana che, tethI tevA yogya Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 dhammadayANa jIvone bhagavAnanA viSayamAM bahumAna thAya che. tyArapachI bhagavAna dezanA Ape che, jenAthI te yogya jIvone tAttvika dharmanI prApti thAya che; kema ke bhagavAnanA upadezanA zravaNathI AtmAmAM tAttvika dharmanAM bAdhaka kliSTa karmo dUra thAya che, tethI bhagavAna tAttvika dharmanA dAtA bane che. tyArapachI bhagavAnanA anuzAsananA baLathI teomAM pragaTa thayelA tAttvika dharmanuM paripAlana thAya che, tethI bhagavAna parama zAstRtva saMpadAthI yukta che. tethI e phalita thAya ke prathama bhagavAna sadezanAnI yogyatA pragaTa kare che, tyArapachI dezanA Ape che, tenAthI jIvamAM saddharma pragaTe che ane saddharma pragaTyA pachI te jIvamAM pragaTa thayelA dharmanuM paripAlana kare che, tethI bhagavAna jagatanA yogya jIvone parama anuzAsana ApanArA bane che tene prastuta saMpadAthI batAve che, temAM prathama sadezanAnI yogyatArUpa anugraha kaI rIte pragaTa thAya che ? te dhammadayANaMthI batAve che - sUtra : thampayA 20nA sUtrArtha : dharmane denArA bhagavAnane namaskAra thAo. 20thI lalitavistarA : / iha dharmazcAritradharmaH parigRhyate; sa ca zrAvakasAdhudharmabhedena dvithA, zrAvakadharmo'NuvratAyupAsakapratimAgatakriyAsAdhyaH sAdhudhAbhilASAtizayarUpaH AtmapariNAmaH, sAdhudharmaH punaH sAmAyikAdigatavizuddhakriyAbhivyaGgyaH sakalasattvahitAzayAmRtalakSaNaH svapariNAma eva, kssaayopshmikaadibhaavsvruuptvaaddhrmsy| nAyaM bhagavadanugrahamantareNa, vicitrahetuprabhavatve'pi mahAnubhAvatayA'syaiva prAdhAnyAt, bhavatyevaitadAsatrasya bhagavati bahumAnaH, tato hi saddezanAyogyatA, tataH punarayaM niyogataH; ityubhayatatsvabhAvatayA tadAdhipatyasiddheH, kAraNe kAryopacArAd dharma dadatIti dhrmdaaH||20|| lalitavistarArtha - ahIM=prastuta saMpadAmAM, dharma cAritradharma grahaNa karAya che ane te=cAritradharma, zrAvakadharma ane sAdhudharmanA bhedathI be prakAre che, zrAvakadharma aNuvratAdithI mAMDIne upAsaka pratisAgata kriyAthI sAdhya sAdhudharmanA abhilASanA atizayarUpa AtmapariNAma che zakti anusAra aNavata-guNavatazikSAvatathI mAMDIne zrAvakanI pratimAnI kriyAthI sAdhya evo jIvano pariNAma che je pariNAmamAM bhAvasAdhunA pAramArthika svarUpane sparzIne tevI traNa gutinI pariNatine sparzavAno abhilASa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa8 lalitavistara bhAgamAM atizaya varte che, vaLI, sAdhudharma sAmAyikAdigata vizuddha kriyAthI abhivyaMgya evo badhA jIvonA hitanA AzayarUpa amRtasvarUpa svapariNAma ja che; kema ke dharmanuM kSAyopathamika Adi bhAvasvarUpapaNuM che. A=dharma, bhagavAnanA anugraha vagara nathI; kema ke vicitra hetuthI prabhAvapaNuM hovA chatAM paNa= cAritradharmanuM aneka hetuothI prabhavapaNuM hovA chatAM paNa, mahAnubhAvapaNAne kAraNe AnuM ja bhagavAnanA anugrahanuM ja, prAdhAnya che-anya sarva hatuomAM bhagavAnanA AlaMbanarUpa bhagavAnanA anugrahanuM ja prAdhAnya che, AnA Asannana=cAritradharmanA Asanna jIvone, bhagavAnamAM bahumAna thAya che, tenAthI ja=bhagavAnamAM thayelA bahumAnathI ja, sadezanAnI yogyatA thAya che, tenAthI= saddharmanI yogyatAthI, vaLI, AcAritradharma, niyogathI thAya che, A rIte ubhayanA tata svabhAvapaNAne kAraNe=bhagavAna pratye bahumAna ane cAritradharma te rUpa ubhayanuM tat svabhAvapaNuM hovAne kAraNe, tenA AdhipatyanI siddhi hovAthI bhagavAnanA anugrahathI A cAritradharma thAya che ema anvaya che; kAraNamAM kAryano upacAra che saddharmanI dezanAnI yogyatArUpa kAraNamAM cAritradharmarUpa kAryano upacAra che, tethI dharmane Ape che ethI dharmane denArA che. ra0II paMjikA - 'nAyamityAdi' na-naiva, ayam-uktarUpo dharmo, bhagavadanugrahaM sahakAriNam, antareNa vinA, kuta ityAha-vicitrahetuprabhavatve'pi vicitrAHsvayogyatAgurusaMyogAdayo hetavaH, prabhavo-janmasthAnaM, yasya tadbhAvastattvaM, tasminnapi dharmasya, mahAnubhAvatayA acintyazaktitayA, asyaiva-bhagavadanugrahasya (eva), hetuSu prAdhAnyAtjyeSThatayA, tadeva bhAvayati- bhavatyeva-na na bhavati, etadAsanasya-dharmAsanasya, bhagavati-paramagurau, bahumAno bhavanirvedarUpaH, tato bhagavadbahumAnAt, hiH sphuTaM, saddezanAyogyatA-saddezanAyAH vakSyamANarUpAyAH, yogyatA-ucitatvam, tataH saddezanAyogyatAyAH, punar, ayaM-dharmo, niyogataH=avazyaMtayA, iti evaM, paramparayA ubhayatatsvabhAvatayA ubhayasya bhagavadbahumAnaprakRtadharmalakSaNasya, tatsvabhAvatayA kAryakAraNasvabhAvatayA, tadAdhipatyasiddheH tasya bhagavadbahumAnasya mahAnubhAvatayA'dhikRtadharmaheMtuSu prathAnabhAvasiddheH, kAraNe-saddezanAyogyatAyAM, kAryasya-dharmAsya, upacArAd-adhyAropAd, 'dharmaM dadatIti dharmadAH' / / 20 / / paMjikArca - nAmitkAri'tharmalAH' nAyam ityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, A=ukta svarUpavALo dharma, sahakArI evA bhagavAnanA anugraha vagara nathI ja, kayA kAraNathI ?=bhagavAnanA anugraha vagara uktarUpavALo cAritradharma kayA kAraNathI prApta thato nathI ? ethI kahe che - vicitra hetuthI prAptapaNuM hovA chatAM paNa=vividha prakAranA svayogyatA gurusaMyogAdi hetuothI prabhava che arthAta janmasthAna che jene teno bhAva tatva te hote chate paNa=dharmanuM vicitra prabhAvapaNuM hote chate paNa, Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smalyANa pa9 mahAnubhAvapaNAne kAraNe=aciMtya zaktipaNuM hovAne kAraNe, bhagavad anugraharUpa AnuM ja hetuomAM prAdhAnya hovAthIeSThANuM hovAthI, bhagavAnanA anugraha vagara dharma pragaTa thato nathI ema avaya che, tene ja=sarva hatuomAM bhagavAnanA anugrahanuM prAdhAnya che tene ja, bhAvana kare che=spaSTa kare che - AvA AsAne=dharmanA Asanna jIvane, bhagavAnamAM=paramagurumAM, bhavanirvedarUpa bahumAna thAya che jannatathI thatuM ema nahi, paraMtu thAya che ja, tethI=bhagavAnanA bahumAnathI, di=spaSTa, sadezanAnI yogyatA=vasthamANa svarUpavALI sadezavAnuM ucitapaNuM thAya che, tethI=sadezavAnI yogyatAthI, vaLI, A=dharma, niyogathI=avazyapaNAthI, thAya che, e rIte paraMparAthI=bhagavAnanA bahumAnathI sazatAnI yogyatA ane tenA dvArA dharmanI prApti e rUpa paraMparAthI, ubhaya tasvabhAvapaNAne kAraNe=bhagavAnanuM bahumAna ane prakRti dharma svarUpa ubhayatA tasvabhAvapaNAne kAraNe arthAt kArya-kAraNasvabhAvapaNAne kAraNe arthAt bhagavAnanA bahumAnamAM kAraNasvabhAva che ane cAritradharmamAM kArya svabhAva che e rUpa kArya-kAraNasvabhAvapaNAne kAraNe, tad AdhipatyanI siddhi hovAthI te bhagavAnanA bahumAnanuM mahAnubhAvapaNuM hovAne kAraNe adhikRta dharmanA hetuomAM arthAt jIvane je cAritradharma prApta thAya che tenA svayogyatA Adi dharmanA hetuomAM pradhAnabhAvanI siddhi hovAthI, bhagavAnanA anugraha vagara cAritranI prApti nathI ja ema avaya che, kAraNamAM sadezanAnI yogyatAmAM, kAryano=cAritradharmarUpa kAryano, upacAra hovAthI=adhyAropa hovAthI, dhammadayANaM pada dvArA dharmane Ape che, ethI dharmane denArA bhagavAna che arthAt cAritradharmanI yogyatA Ape che tethI cAritra Ape che e prakAranA upacArathI bhagavAna dharma denArA che. 20mAM bhAvArtha : bhagavAna dharmane denArA che, e vacanamAM dharma zabdathI cAritradharma grahaNa karAya che ane te cAritradharma be prakAre che - 1. zrAvakadharma 2. sAdhudharma. zrAvakadharma aNuvratAdi bAra vrato ane zrAvakanI agiyAra pratimA tene ucita kriyAthI pragaTa thato AtmAno pariNAma che. A zrAvakadharma mokSanI utkaTa icchAthI utpanna thayelo che, tethI mokSanA prabala kAraNabhUta traNa guptinA sAmrAjya svarUpa je sAdhudharma che tene prApta karavAnI utkaTa icchA zrAvakane hoya che, paraMtu te prakAranuM aMtaraMga baLa pragaTyuM nathI, jethI traNa guptinA pariNAmane sparzIne AjIvana sudhI asaMgabhAvane pragaTa karavA udyama karI zake, tethI tevA sAdhudharmane nitya smaraNa karIne evA sAdhudharmane anurUpa aMtaraMga guptionI pariNati pragaTe te rIte vivekI zrAvako zrAvakadharmanuM sevana kare che, jenAthI traNa guptine anukULa kaMIka guptinA aMzorUpa AtmapariNAma pragaTa thAya che te zrAvakadharma che. vaLI, sAdhudharma sAmAyika Adigata je vizuddha kriyAo che tenAthI abhivyakta thanAra jagatanA jIvamAtranuM hita kare tevA pakAyanA pAlananA adhyavasAyarUpa jIvano pariNAma che arthAt koI jIvane pIDA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u0 lalitavistarA bhAga-2 na thAya, koI jIvano prANanAza na thAya, koI jIvane kaSAyano udraka na thAya, te prakAre saMvRtta cittathI sarva pravRttio kare tevo jIvano pariNAma che. kema zrAvakadharma ane sAdhudharma kriyArUpa nathI, paraMtu AtmapariNAmarUpa che ? temAM hetu kahe che - dharmanuM kSAyopathamika Adi bhAvarUpapaNuM che, tethI bAhya AcaraNArUpa zrAvakadharma ke sAdhudharma nathI, paraMtu cittamAM kAluSya utpanna karanArA kaSAyonA kSAyopathamika bhAvarUpa cAritradharma che, "Adi' padathI upazamabhAvarUpa ke kSAyika bhAvarUpa cAritradharma che, cAritradharmanuM lAyopathamikabhAvapaNuM che, AthI anaMtAnubaMdhI ane apratyAkhyAnIya kaSAyanA kSayopazamathI pragaTa thayelo vItarAgatA tarapha gamana kare tevo jIvano pariNAma zrAvakadharma che, te uttarottara vRddhi pAmIne pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyano paNa kSayopazama karAve che ane prakarSane pAmIne kSAyika bhAvanA cAritranI prApti karAve che ane sAdhudharma anaMtAnubaMdhI kaSAya, apratyAkhyAnIya kaSAya, pratyAkhyAnIya kaSAya ane saMjavalana kaSAya sarvanA kSayopazama bhAvathI pravarte che, te uttarottara vRddhi pAmIne kSAyikabhAvamAM vizrAMta thAya che ane Avo cAritradharma bhagavAnanA anugraha vagara prApta thato nathI. joke cAritranI prApti pratye aneka hetuo che, jema jIvanI kaSAyonI maMdatAjanya yogyatA hetu che, guruno saMyoga kaSAyonI maMdatAno kSayopazama bhAva karavAmAM nimitta kAraNarUpe hetu che, kalyANamitrano yoga nimitta kAraNarUpe hetu che, te sivAya bAhya tevA prakAranAM nimitto paNa cAritranA kSayopazama pratye hetu che, topaNa bhagavAnanI mahAnubhAvatA hovAne kAraNe bhagavAnano anugraha ja cAritraprApti pratye prabaLa hetu che; kema ke vItarAganI mudrA, vItarAganuM vacana ke vItarAganAM darzana te prakAranA bhAva pratye jevuM balavAna nimitta bane che tevA anya kAraNo balavAna nathI, AthI ja bhagavAnanI mudrAne joIne ke bhagavAnane devo AdithI pUjAtA joIne ghaNA yogya jIvone bhagavAna pratye bahumAna thAya che, tethI dharmane Asanna rahelA yogya paNa jIvone jyAM sudhI bhagavAna pratye tevuM bahumAna thatuM nathI tyAM sudhI dharmane prApta karatA nathI, mATe dharmanI prAptimAM bhagavAnanuM bahumAna ja pradhAna hetu che. vaLI, yogya jIvone bhagavAnanuM bahumAna thAya che tyArapachI bhagavAnanI dezanA sAMbhaLe tyAre avazya cAritradharmanI prApti thAya che, AthI ja bhagavAnanA virahakALamAM paNa jinapratimAnI yogamudrAne joIne yogya jIvone bhagavAnamAM bahumAna thAya che, tethI bhagavAnanI dezanA pariNamana pAme tevI yogyatA pragaTe che, ane bhagavAnanA vacanano paramArtha prApta thAya tevA sadguru ke salphAstranI prApti thAya to te jIvo saMsAranA nirguNa svabhAvane yathArtha jonArA bane che, saMsAranA ucchedano upAya jIvano traNa guptino pariNAma ja che tevA sUkSma bodhavALA thAya che ane tevI traNa guptinI prAptinA atyaMta arthI bane che. kvacit tevI zakti potAnAmAM pragaTa thaI nathI tema jaNAya to nipuNatApUrvaka tenI prAptinA upAyabhUta zrAvakadharmanA rahasyane jANIne te prakAre zrAvakadharma seve che, jethI alpakALamAM sAdhudharmanI prApti karIne saMsArano kSaya karavA samartha bane che. A rIte bhagavAnanA darzanAdithI bhagavAnanuM bahumAna thAya che ane tenAthI prakRta evo cAritradharma prApta thAya che, tethI bhagavAnanuM bahumAna cAritra pratye kAraNa bane che ane cAritradharmanI prApti tenuM kArya bane che. A rIte ubhayanuM tattvabhAvapaNuM hovAthI=bhagavAnanA bahumAnanuM kAraNa svabhAvapaNuM che ane Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 'dhammadesayANa cAritranuM kArya svabhAvapaNuM che tethI, bhagavAnamAM tenA AdhipatyanI siddhi che=anya sarva hatuo karatAM cAritra pratye bhagavAna pradhAna hetu che tenI siddhi che, ane bhagavAnane joIne yogya jIvone bahumAna thAya che mATe bhagavAna pratyenA bahumAnarUpa kAraNamAM cAritradharmarUpa kAryano upacAra karIne bhagavAna cAritradharmane denArA che tema kahevAya che, tethI bhagavAna dharmane denArA che te prakAre stuti karIne vivekI puruSane smaraNa thAya che ke lokottama evA tIrthakaro pratye bahumAna utpanna karavAmAM bhagavAna prabaLa kAraNa che, tenA dvArA cAritra prApti pratye bhagavAna prabaLa kAraNa che, mATe bhagavAna cAritradharmane denArA che. ll2nI sUtra: dhammadesayANaM / / 21 / / sUtrArtha : dharmadezaka evA bhagavAnane namaskAra thAo. ll11|| lalitavistarA : tathA 'dhammadesayANaM' tatra 'dharmaH' prastuta eva, taM yathAbhavyamabhidadhati; tadyathA, -pradIptagRhodarakalpo'yaM bhavo, nivAsaH zArIrAdiduHkhAnAM, na yuktaH iha viduSaH pramAdaH, yataH atidurlabheyaM mAnuSAvasthA, pradhAnaM paralokasAdhanaM, pariNAmakaTavo viSayAH, viprayogAntAni satsaGgatAni, pAtabhayAturamavijJAtapAtamAyuH, tadevaM vyavasthite vidhyApane'sya ytitvyN| etacca siddhAntavAsanAsAro dharmamegho yadi paraM vidhyApayati, ataH svIkartavyaH siddhAntaH, samyak sevitavyAstadabhijJAH, bhAvanIyaM muNDamAlAlukAjJAtaM, tyaktavyA khalvasadapekSA, bhavitavyamAjApradhAnena, upAdeyaM praNidhAnaM, poSaNIyaM sAdhusevayA dharmazarIraM, rakSaNIyaM pravacanamAlinyam, etacca vidhipravRttaH sampAdayati, ataH sarvatra vidhinA pravartitavyaM, sUtrAd jJAtavya AtmabhAvaH, pravRttAvapekSitavyAni nimittAni, yatitavyamasaMpannayogeSu, lakSayitavyA visrotasikA, pratividheyamanAgatamasyAH bhyshrnnaadhudaahrnnen| bhavatyevaM sopakramakarmanAzaH, nirupakramakAnubandhavyavacchittiH, ityevaM dharmaM dezayantIti dhrmdeshkaaH||21|| lalitavistarArtha : ane dharmanA dezaka bhagavAna che, tyAM dhammadesayANaM padamAM, dharma prastuta ja che=prastuta evo cAritradharma ja che, tene yathAbhavya kahe cheHyathAyogya kahe che je pramANe jIvanI yogyatA che te pramANe he cha - te mA prabhArI dhanI dezanA mApe cha 'yathA'thI jatAva cha - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 lalitavistarA bhAga-2 baLatA gharanA udara jevo A bhava che jemAM saMsArI jIvo varte che te A bhava baLatA gharanI aMdara nivAsasthAna jevo che, zArIrAdi duHkhono nivAsa che jemAM saMsArI jIvo varte che tevo bhava zarIrane pratikuLa saMyogathI thanArAM zArIrika duHkho ane aMtaraMga kaSAyonA saMkleza35 mAnasika duHkhonuM nivAsasthAna che, ahIM=saMsAramAM, vidvAnane pramAdayukta nathI=baLatA evA bhavarUpI gRhamAM nizcita thaIne besavArUpa pramAdayukta nathI, je kAraNathI A manuSya avasthA atidurlabha che, pradhAna paralokanuM sAdhana che=manuSya avasthA paralokanI uttama paraMparAne pragaTa karavAnuM prabaLa sAdhana che, viSayo pariNAmathI kaTu che=viSayomAM rAganI vRddhi thavAthI durgationI paraMparA thAya che tethI viSayonA sevananuM pariNAma karu che, satsaMgamo viyoganA aMtavALA che= saMsArI jIvone je anukULa saMyogo che jenAthI te svastha thaIne bese che te viyoganA aMtavALA che, pAtabhayamAM Atura avijJAtapAtavALuM AyuSya che=jema kSINa thayelI divAla hamaNAM paDaze hamaNAM paDaze tevI hoya tema jIvanuM AyuSya satata pAta thavAmAM tatpara hoya che ane kyAre paDaze te nakkI na thAya tevuM ajJAtapAtavALuM AyuSya che, tethI A pramANe bhava vyavasthita hote jIte AnA vidhyApanamAM-baLatA gharanA udara jevA bhavane bujhAvavAmAM, yatna karavo joIe. ane siddhAMtanI vAsanA che pradhAna jemAM evo zreSTha dharmamegha jo pragaTa thAya to Ane=bhavane, bujhAve che, AthI=dharmamegha baLatA ghara jevA bhavane bujhAve che AthI, siddhAMtane svIkAravo joIe=bhagavAnanA vacanarUpa siddhAMta ja tattva che e pramANe svIkAravuM joIe, tenA jANanArA= siddhAMtanA jANanArA mahApuruSonI, samyapha sevA karavI joIe, muppamAlA ane AlukA=mATIno ghaDo, tenuM daSTAMta bhAvana karavuM joIe, asad apekSA choDavI joIe=jagatanA sarva padArtho anitya hovA chatAM hajI AyuSya che, hajI bhogasAmagrI che e prakAranI asa apekSA choDavI joIe, AjJApradhAnathI bhagavAnanA vacanapradhAnathI, thavuM joIe, praNidhAna AdaravuM joIe= bhavano mAre aMta karavo che te prakAre daDha saMkalpa karavo joIe, sAdhusevAthI-uttama puruSonI sevAthI, dharmazarIranuM poSaNa karavuM joIe, pravacana mAlityanuM rakSaNa karavuM joIe, ane A=pravacananA mAlityanuM rakSaNa, viprivRta jIva saMpAdana kare che, AthI sarvatra sarva ucita pravRttiomAM, vidhithI pravartavuM joIe, sUtrathI zAstravacanathI, potAno bhAva jANavo joIe, pravRttimAM=AtmakalyANa mATe sevAtI ucita pravRttimAM, nimittonI apekSA rAkhavI joIe, asaMpanna yogomAM=je prakAranA uttama pariNAmavALA cittanA yogo prApta thayA na hoya temAM, yatna karavo joIe, visrotasika jANavI joIe=citanA viparIta pravAhane jANavo joIe, bhaya zaraNAdinA udAharaNathI AnuM cittanA viparIta pravAhanuM, anAgata-pAtano prasaMga utpanna thAya tenA pUrve, pratividhAna karavuM joIe=cittanA viparIta pravAhanA nivAraNano ucita upAya karavo joIe. A rIte=citano viparIta pravAha vartato hoya tyAre pUrvamAM ja pratividhAna karavAmAM Ave e rIte, sopakrama karmano nAza thAya che, nirupakrama karmanA anubaMdhanI vyavasthiti thAya che=nirupakrama Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammadesANaM ra karma uttarotara pravAharUpe pravartI zake teno vyavaccheda thAya che, A prakAre=atyAra sudhI varNana karyuM e prakAre, dharmanI dezanA Ape che, ethI dharmanA dezaka bhagavAna che. ra1AA paMjikA - 'muNDamAlAlukAjJAtam' iti, muNDamAlA-ziraHsrag, AlukA-mRNmayI vArghaTikA, te eva jJAtaM-dRSTAnto, yathA, anityatAkRtabuddhiAnamAlyo na zocate / nityatAkRtabuddhistu bhagnabhANDo'pi zocate / / 1 / / 'sUtre' ityAdi, sUtrAd-raktadviSTAdilakSaNanirUpakAdAgamAt 'jJAtavyo' boddhavyaH, AtmabhAvaH rAgAdirUpa AtmapariNAmo; yathoktaM- 'bhAvaNasuyapADho titthasavaNamasai tytthjaannNmi| tatto ya AyapehaNamainiuNaM dosavikkhAe' iti 'nimittAnI'ti iSTAniSTasUcakAni zakunAdIni sahakArikAraNAni vaa| 'bhayazaraNAyudAharaNene ti 'saraNaM bhae uvAo, roge kiriyA, visaMmi maMtotti' ityudaahrnnm||21|| paMjikArya : muhamInAnuvAti.....tyudarammu mAtrAnujJAtim e prakAre pratIka che, mukhtamAlA kaMThamAM dhAraNa karAyelI puSponI mALA, AlukA=mATInI vAITikA=mATIno ghaDo, muSThamAlA ane mATIno ghaDo te ja daSTAMta che, te daSTAMta kathA'thI spaSTa kare che - anityatAkRta buddhivALo puruSa plAna thayelI mAlAno zoka karato nathI, vaLI, nityatAkRta buddhivALo bhagna thayelA bhASThavALo paNa zoka kare che. sUtra ityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, sUtrathI=raktadvidi lakSaNa nirUpaka AgamathI=rAgadveSAdinA svarUpane yathArtha batAvanArA AgamathI, AtmAno bhAva=rAgAdirUpa AtmAno pariNAma, jANavo joIe, je pramANe kahevAyeluM che - bhAvanA grutano pATha karavo joIe, tIrthamAM zravaNa karavuM joIe, aneka vakhata karavuM joIe, tadarthanuM jJAna thaye chate ane tyArapachI doSanI apekSAe atinipuNa AtmaprekSaNa karavuM joIe, nimitto, ISTa-aniSTa sUcaka zakuno athavA sahakArI kAraNo tenI apekSA rAkhavI joIe ema avaya che, bhaya zaraNAdi udAharaNathI e lalitavisarAnuM pratIka che, bhayamAM upAya zaraNa che, segamAM upAya kriyA che, viSamAM upAya maMtra che, e prakAre udAharaNa che. 21II bhAvArtha - yogya jIvo sanmukha thayelA hoya teone uddezIne bhagavAna dharmadezanA Ape che, te dharmadezanAmAM dharma dezaviratirUpa ane sarvaviratirUpa che ane te dharmane jIvonI yogyatA anusAra Ape che, dezaviratidharmanI ke sarvaviratidharmanI prApti bhagavAna yogya jIvone kaI rIte karAve che te saMkSepathI batAve che - saMsArI jIvone saMsAramAM prApta thayelo janma kevo che teno yathArtha bodha karAvavA mATe bhagavAna kahe che Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uja lalitavistA bhAga-2 ke jema koI ghara saLagatuM hoya tenI madhyamAM ApaNe beThA hoIe to avazya baLIne bhasma thavAya che, tema A bhava paNa karmathI prApta thayelo che ane je prakAre karmano udaya Ave che te prakAre pariNAma karIne saMsArI jIvo bhavamAM jIve che, te rIte pracura karma bAMdhIne teo duraMta saMsAramAM aneka kadarthanAo prApta karaze, phakta mUDhatAne kAraNe bhava jevo vAstavika che tevo dekhAto nathI, jo dekhAya ke ghara baLI rahyuM che ane huM temAM beTho chuM to saMsArI jIva te agnine zAMta karavA avazya yatna kare, paraMtu jIvone mUDhatAthI jevo bhava che tevo yathArtha dekhAto nathI. vaLI, bhavamAM rahelA jIvone zarIranI pratikULatAjanya aneka duHkho pratyakSathI dekhAya che ane mAnasika rAgAdi klezonAM duHkho paNa nipuNatAthI jonArA jIvone dekhAya che, tethI bhavamAM zArIrika ane mAnasika duHkho satata prApta thAya che, mATe karmanA saMyogajanya bhavanA ucchedamAM buddhimAna puruSe pramAda karavo joIe nahi, bhagavAnanA vacanathI jeone A prakArano bhava dekhAya che teone bhavanA ucchedanI jijJAsA thAya che. buddhimAne kema pramAda karavo joIe nahi, temAM bhagavAna yukti batAve che - manuSya avasthA atidurlabha che; kema ke ekendriyAdi bhavomAM jIva hitAhitano vicAra karI zake tema nathI ane hitanI vicAraNA karI zake tevo A manuSyabhava prApta thayo che, te atidurlabha che, mATe pramAda karavo joIe nahi. vaLI, paralokane sAdhavA mATe pradhAna kAraNa A manuSyabhava che; kema ke manuSyabhavane pAmIne jeo bhavanA vAstavika svarUpane jANIne tenA uccheda mATe ucita yatna kare to prApta thayelo manuSyabhava avazya sadgationI paraMparA dvArA hitanuM kAraNa bane che, mATe manuSyabhava paralokanuM pradhAna sAdhana che. vaLI, saMsArI jIvone sAdhanAmAM vighna karanArA indriyonA viSayo che te pariNAmathI kaTu che; kema ke viSayomAM Asakta thayelA jIvo A bhavamAM paNa vinAza pAme che ane janmAMtaramAM paNa anarthonI paraMparA prApta kare che, mATe bhogavatI vakhate viSayo madhura lAgavA chatAM pariNAmathI kaTu che. vaLI, saMsArI jIvone je suMdara anukULa saMyogo prApta thayA che tenA pratye mohanA vazathI saMsArI jIvo dharma sAdhavA samartha banatA nathI te suMdara saMgamo viyoga aMtavALA che, tethI jyAre teno viyoga prApta thaze tyAre jIva duHkhI thaze, mATe tenA pratyenI mUrchAno tyAga karIne Atmahita sAdhavA yatna karavo joIe, jethI te anukULa saMyogono viyoga thAya tyAre paNa saMkleza prApta thAya nahi. vaLI, saMsArI jIvone sAmAnyathI vicAra Ave che ke hajI AyuSya dIrgha che, tethI prathama avasthAmAM bhogavilAsa karI lauM pachI paralokanI ciMtA karIza, e prakAranA mithyA AzvAsananA nivAraNa mATe bhagavAna kahe che ke AyuSya pAtanA bhayamAM Atura che ane avijJAtapAtavALuM che, jema koI gharanI divAla kSINa thayelI hoya te paDuM paDuM avasthAvALI hoya ane kyAre paDaze te kahI zakAya nahi, tema AyuSya paNa satata nAza tarapha jaI rahyuM che ane kyAre nAza pAmaze te kahI zakAya nahi, mATe buddhimAne kSaNabhara paNa pramAda karavo joIe nahi, A pramANe saMsAranuM svarUpa vidyamAna hote chate buddhimAna puruSe satata baLatA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammadesayANa evA bhavane bujhavavA mATe yatna karavo joIe arthAt saMgathI bhavaparaMparA cAle che tenA uccheda mATe satata asaMgapariNati pragaTa thAya te prakAre yatna karavo joIe. ahIM prazna thAya ke baLatA evA gharane bujhavavAno upAya jalAdi che tema bhavane kaI rIte bujhavI zakAya? tethI kahe che - jo vaLI, siddhAMtavAsanAsAra dharmamegha pragaTa thAya to baLato evo A bhava bujhAya che arthAt jeo bhagavAnanA vacananA paramArthane jANIne tenAthI AtmAne atyaMta vAsita kare to AtmAmAM asaMgabhAvanI pariNati kaMIka kaMIka aMzathI pragaTe che ane jyAre te asaMganI pariNati atyaMta vRddhi pAme tyAre dharmamegha samAdhinI prApti thAya che, jenAthI citta atyaMta zAMta-zAMtatara rasamAM jAya che, jenA prakarSathI kSapakazreNInI prApti thAya che te dharmamagha che ane jyAre tenI tIvra vRSTi thAya che tyAre kaSAyorUpI agni bujhAya che, tethI baLatA ghara jevo bhava vinAza pAme che. ahIM prazna thAya ke bhavane siddhAMtavAsanAsAra dharmamegha olavI zake che to tenA mATe zuM karavuM joIe? tethI kahe che - siddhAMta svIkAravo joIe=mAre dharmamegha pragaTa karavo che evo daDha saMkalpa karIne bhagavAnanA vacanarUpa siddhAMta svIkAravo joIe, ane tenAthI AtmAne atyaMta vAsita karavo joIe. vaLI, siddhAMtanA jANanArA mahApuruSonI samyaku sevA karavI joIe arthAt teo pAsethI siddhAMtanA rahasyane jANavA mATe satata udyama karavo joIe. vaLI, siddhAMtane samyapha pariNamana pamADavAmAM jIvane bAhya padArthomAM rahelI AsthA vyAghAtaka che tenA nivAraNa mATe bhagavAna kahe che ke muMDamAlA ane AlukAnuM dRSTAMta bhAvana karavuM joIe. jema saMsArI jIvo bhogavilAsa mATe sugaMdhI puSponI mALA kaMThamAM dhAraNa kare che ane teone jJAna che ke parimita kALamAM ja A mALA karamAI jaze, tethI temAM anityatA buddhi varte che, mATe jyAre mALA karamAyelI jue che tyAre zoka karatA nathI ane mATIno ghaDo koIka rIte phUTI jAya tyAre A hajI jIrNa thayo nathI tevI nityatA buddhi hovAthI te ghaTanA nAzamAM zoka kare che, tenuM bhAvana karIne vicAravuM joIe ke saMsAranA sarva saMyogo anitya che, jethI koIka saMyoga kyAre paNa viSamatAne prApta kare tyAre paNa zoka thato nathI, A rIte saMsAranA sarva saMyogo anitya che tevuM atyaMta bhAvana karavAthI nimittA pramANe bhAvo thatA nathI, tethI sukhapUrvaka jIva siddhAMtane jANanArA puruSonI samyapha upAsanA karIne siddhAMta vAsanA sAra dharmameghane pragaTa karI zake che. vaLI, siddhAMtathI AtmAne vAsita karavAmAM vyAghAtaka asat padArthonI apekSA che te apekSAono tyAga karavo joIe arthAt sadA vicAravuM joIe ke bAhya padArthonI apekSAthI jIva kyAreya tRpta thato nathI, mATe bhUtakALanA karmajanya je saMyogo prApta thayA che temAM cittane saMtoSaparAyaNa banAvIne siddhAMtanA rahasyane jANavA prayatna karavo joIe. vaLI, bhagavAnanI AjJApradhAna thavuM joIe=bhagavAnanI AjJA che ke potAnI zaktinuM samAlocana Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 lalitavistarA bhAga-2 karIne zakti anusAra guNasthAnakanI ucita kriyAno svIkAra karavo joIe ane jemAM zakti nathI tevA uttama anuSThAnamAM tIvra rAga rAkhavo joIe ane sadA bhAvana karavuM joIe ke kaI rIte huM yatna karuM ke jethI te anuSThAnanI zakti pragaTe ane baLa saMcaya thayA pachI uparanI bhUmikAnuM anuSThAna svIkAravuM joIe, jethI samyag rIte phoravAyelI zakti sAnubaMdha guNasthAnakanI vRddhinuM kAraNa bane, A prakAre AjJApradhAna thavuM joIe. vaLI, praNidhAna karavuM joIe arthAt mahAviDaMbanArUpa A bhavanA ucchedanA upAyone huM samyak sevuM, jethI bhavano uccheda thAya te prakAre dRDha praNidhAna karIne tenA upAyone sevavA joIe. vaLI, uttama puruSone sevavAthI potAnA dharmarUpI zarIranuM poSaNa karavuM joIe; kema ke guNanA smaraNapUrvaka karAyelI guNavAnanI bhaktithI potAnuM dharmarUpI zarIra puSTa puSTatara thAya che. - vaLI, pravacananA mAlinyanuM rakSaNa karavuM joIe, kaI rIte rakSaNa karavuM joIe ? te spaSTa ka2vA mATe kahe che - vidhimAM pravRtta jIva pravacananA mAlityanA parihArane saMpAdana kare che; kema ke avidhithI dharma anuSThAna karanArA jIvone joIne ghaNA yogya jIvone bhagavAnanA anuSThAna viSayaka viparyAsa thAya che, jenAthI bhagavAnanA pravacananI malinatA thAya che ane je jIvo bhagavAnanA vacana anusAra vidhipUrvaka svabhUmikAnuM anuSThAna seve che, tenAthI anya koI jIvone mArgano bhrama thato nathI, tethI vidhipravRtta jIva pravacananA mAlinyanuM rakSaNa kare che, AthI vivekIe svabhUmikA anusAra sarva anuSThAnomAM vidhithI yatna ka2vo joIe, jethI pravacananA mAlinyajanya anarthanI prApti thAya nahi. vaLI, potAnI bhUmikA anusAra ucita anuSThAna svIkAryA pachI sUtrathI potAno bhAva jANavo joIe= AgamamAM rAga-dveSanA sUkSma svarUpane batAvanArAM je vacano che teno prathama abhyAsa karavo joIe, tIrtha jevA mahApuruSo pAsethI vAraMvAra tenA paramArthane jANavA yatna karavo joIe ane te zAstravacana dvArA jyAre rAgAdi pariNAmonI sUkSma pariNati kaI rIte jIvane upadrava kare che ane tenA nAzano upAya bhAvanA zruta pATha kaI rIte bane che tenA paramArthanuM jJAna thAya tyArapachI atinipuNatApUrvaka potAnA AtmAnuM prekSaNa karavuM joIe arthAt kayA prakAranA rAgAdi kayAM nimittothI potAnA cittamAM kAluSya kare che jenA kAraNe guNasthAnakanI vRddhinI kriyA karavA chatAM guNasthAnakanI te prakAranI vRddhi thatI nathI te prakAranA AtmabhAvone sUtranA baLathI jANavA yatna karavo joIe, tyArapachI bhAvanA zrutanA vacano cittane sparze te rIte bhAvana ka2vA joIe jethI mAtra bAhya kriyA karIne citta saMtoSavALuM thAya nahi, paraMtu te te guNasthAnakanI kriyA dvArA rAgAdi bhAvothI potAnuM rakSaNa thAya ane uttarottara guNasthAnakanI vRddhimAM bAdhaka rAgAdino kSaya pote sukhapUrvaka karI zake. vaLI, svabhUmikA anusAra je ucita pravRttio kare che temAM nimittonI apekSA rAkhavI joIe arthAt iSTa-aniSTa sUcaka nimittonI apekSA rAkhavI joIe athavA sahakArI kAraNorUpa nimittonI apekSA rAkhavI joIe; kema ke iSTa-aniSTa zakuno prApta thavA chatAM tenI upekSA karIne pravRtti ka2vAthI jyAre viparIta saMyogonI prApti thAya che tyAre jIva mArgathI paNa bhraMza pAme che, tethI nimittonI apekSA rAkhIne Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammadesayANa u7 tevA saMyogomAM viparItatAnAM sUcaka nimitto maLe tyAre te pravRttino parihAra karavAthI paramArthathI saMklezanI prAptino ja parihAra thAya che, tethI anarthothI AtmAnuM rakSaNa thAya che. vaLI, sahakArI kAraNorUpa nimittonI vicAraNA karIne ucita anuSThAna svIkAravAmAM Ave to te sahakArI kAraNanA baLathI paNa AtmAnuM rakSaNa thAya che ane viparIta sahakArI kAraNo hoya ane tenI upekSA karIne koI pravRtti svIkAravAmAM Ave to viparIta sahakArInA kAraNe klezonI paraMparA dvArA anarthonI prApti thAya che, mATe sahakArI kAraNonI apekSA rAkhIne pravRttino svIkAra karavo joIe. vaLI, saMsAranA ucchedanA arthI jIve mokSasAdhaka je je yogo potAne pragaTa thayA nathI tevA asaMpanna yogomAM prayatna karavo joIe, jema je kaLAmAM potAnI kuzaLatA na hoya te kaLA abhyAsathI siddha thAya che, tema mokSasAdhaka evA uttama cittane anukULa je ucita kriyA hoya temAM pote saMpanna na hoya te kriyAmAM nipuNatApUrvaka abhyAsa karavAmAM Ave to krame karIne asaMpanna yoga paNa saMpanna bane che. vaLI, potAnA cittano viparIta pravAha pravartato hoya tene jANavA yatna karavo joIe, jema saMsArathI bhaya pAmela yogya paNa jIva potAnI zaktinuM Alocana karIne sarvavirati grahaNa kare ane utsAhathI saMyamanI kriyA karIne bhavanA ucchada mATe yatna kare chatAM koIka nimittathI cittano pravAha viparIta pravarte to guNasthAnakanI vRddhine badale vAraMvAra tene saMyamanI kaSTatA ja jaNAya che, jethI citta guNasthAnakanI vRddhimAM javAne badale pAtane abhimukha viparIta pravAhavALuM bane che, te vakhate kalyANanA arthI jIve potAnI te prakAranI visrotasikAne joIne tenAthI potAnuM rakSaNa karavA mATe pratividhAna karavuM joIe, jethI prApta thayelA guNasthAnakathI pAta prApta thAya nahi. jema saMsAramAM koIkathI bhaya hoya tyAre rakSaNanA sthAnanuM zaraNa levAmAM Ave che, roga thayo hoya to tenI cikitsA karavAmAM Ave che ane zarIramAM viSa phelAyuM hoya to viSanA nivAraNa mATe viSanivAraka maMtrano Azraya karAya che, tema potAnA cittano pravAha viparIta cAlato hoya ane tene bhaya lAge ke huM saMyamanuM rakSaNa karI zakIza nahi tyAre guNavAna gurunuM zaraNuM svIkAre, jethI guru ucita anuzAsana ApIne cittanA viparIta cAlatA pravAhathI potAnuM rakSaNa kare. vaLI, jema dehamAM roga thayo hoya tyAre auSadha karAya che tema cittamAM koIka vikAro utpanna thayA hoya tyAre tenA zamana mATe vivekapUrvaka chaTha aThama Adi tapa karAya che, jethI te te prakAranA vikAro zAMta thAya che. vaLI, dehamAM jhera vyApta thayuM hoya tyAre viSanAzaka maMtrano Azraya karAya che, tema jenuM citta bAhya nimittothI vAsita banatuM hoya tenA kAraNe rAgAdi jhera vRddhi pAmatAM hoya tyAre te rAgAdi jheranA nivAraNa mATe svAdhyAya Adi maMtra che, tethI vivekapUrvaka je prakAranA rAgAdi cittane vyAkuLa karatA hoya tene anurUpa ucita svAdhyAya Adi dvArA rAgAdirUpa viSano nAza karavo joIe, jethI guNasthAnakanA pAtanI prApti pUrve ja bhayAdimAM zaraNa AdinA udAharaNa dvArA potAnA AtmAnuM rakSaNa thAya. A rIte atyAra sudhI saMkSepathI bhagavAnanI dezanA batAvI ane te dezanA sAMbhaLIne yogya jIva te Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 lalitavistarA bhAga-2 dezanAnA sarva aMgone ucita rIte avadhAraNa karIne samyagu yatna kare to sopakrama karmano nAza thAya che, tethI potAnI je bhUmikA hoya te bhUmikA anusAra te te ucita dharmane sevIne saLagatA ghara tulya bhavane bujhAvavA mATe yatna karI zake che, ane je karma nirupakrama che te vartamAnamAM tenA prayatnathI nAza pAme tema nathI, topaNa te nirupakrama karmanA pravAhano viccheda thAya che, tethI prastutamAM varNana karAyelI dezanAnA avalaMbananA baLathI yogya jIvo zakti anusAra apramAdathI yatna kare to sopakrama karmano nAza karIne guNasthAnakanI vRddhi kare che ane nirupakrama karmanA anubaMdhano viccheda karIne parimitabhavomAM avazya mokSamAM jAya che. AvA prakAranA dharmanI dezanA bhagavAna Ape che, ethI bhagavAna dharmanA dezaka che, te svarUpe bhagavAnanI stuti karavAthI bhagavAnanI batAvelI dezanA zIdhra pariNamana pAme che. AvA sUtra: dhammanAyagANaM / / 22 / / sUtrArtha : dharmanA nAyaka evA bhagavAnane namaskAra thAo. JrarA lalitavistarA : tathA 'dhmmnaaygaannN'| iha dharmaH adhikRta eva, tasya svAminaH, tallakSaNayogena, tadyathA, (1) tadvazIkaraNabhAvAt (2) taduttamAvApteH, (3) tatphalaparibhogAt (4) tdvighaataanupptteH| tathAhi etadvazino bhagavantaH (1) vidhisamAsAdanena, vidhinAyamApto bhagavadbhiH, tathA (2) niraticArapAlanatayA, pAlitazcAticAraviraheNa; evaM (3) yathocitadAnataH, dattazca yathAbhavyaM, tathA (4) tatrApekSA'bhAvena, nAmISAM dAne vcnaapekssaa||| evaM ca taduttamAvAptayazca bhagavantaH (1) pradhAnakSAyikathAvAptyA, tIrthakaratvAt pradhAno'yaM bhagavatAM; tathA (2) parArthasaMpAdanena, sattvArthakaraNazIlatayA evaM (3) hIne'pi pravRtteH, azvabodhAya gamanA'karNanAttathA (4) tathAbhavyatvayogAt, atyudaarmetdetessaam|2|| evaM tatphalaparibhogayuktAH (1) sakalasaundaryeNa nirupama rUpAdi bhagavatAM; tathA (2) prAtihAryayogAt nAnyeSAmetat evaM (3) udAraca'nubhUteH; samagrapuNyasambhArajeyaM, tathA (4) tadAdhipatyato bhAvAt, na devAnAM svaatntryenn| evaM tadvighAtarahitAH (1) avanthyapuNyabIjatvAt, eteSAM svAzrayapuSTametat; tathA (2) adhikAnupapatteH nAto'dhikaM puNyaM; evaM (3) pApakSayabhAvAt, nirdagdhametat tathA (4) ahetukavighAtAsiddheH, sadA sattvAdibhAvena, evaM dharmasya nAyakA dharmanAyakA iti||22|| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammanAyagANa GE lalitavistarArtha : ane dharmanA nAyaka bhagavAna che, ahIM dhammanAyagANa padamAM, dharma adhikRta ja che=dezaviratirUpa ane sarvaviratirUpa adhikRta ja dharma che, tenA svAmI bhagavAna che; kema ke tenA lakSaNano yoga che=bhagavAnamAM dharmanA nAyakanA lakSaNano yoga che, te=bhagavAnamAM dharmanA nAyakanA lakSaNano coga che te, "kathA'thI batAve che - 1. tenA vazIkaraNano bhAva hovAthI=dharmanA vazIkaraNano sadbhAva hovAthI, 2. tenA uttamanI prApti hovAthI cAritradharmamAM je uttama cAritradharma tenI prApti hovAthI, 3. tenA phalano paribhoga hovAthIcAritradharmanA phalano paribhoga hovAthI, 4. tenA vighAtanI anupapatti hovAthI cAritranA vighAtanI anupapatti hovAthI, bhagavAnamAM dharmanAyajJA lakSaNano yoga che ema anvaya che. bhagavAnamAM tadvazIkaraNa Adi cAra hetuono sabhAva kema che? te tathAdi thI batAve che - AnA vazavALA bhagavAna che=adhikRta evA cAritradharmanA vazavALA bhagavAna che. kema bhagavAnane cAritra vaza che temAM cAra hetuo kahe che - 1. vidhinA samAsAdanAthI=vidhinA samyaka sevanathI, vidhi vaDe A=cAritra, bhagavAna vaDe prApta karAyuM che ane 2. niraticAra pAlanapaNAne kAraNe=bhagavAne niraticAra pAlana kareluM hovAne kAraNe, cAritra bhagavAnane vazavartI che ema anvaya che ane aticAranA virahathI bhagavAne cAritrapAlana karela che, e rIte je rIte cAritrapAlana karela che e rIte, 3. yathA ucita dAnathI bhagavAnane cAritra vazavartI che ane bhagavAna vaDe yathAbhavya cAritra apAyuM che ane 4. tyAM yathAbhavya cAritranA dAnamAM, apekSAno abhAva hovAthI cAritra bhagavAnane vazavartI che ema anvaya che, AmanA dAnamAM=jIvone cAritranA dAnamAM, vacananI apekSA nathI. bhagavAna dharmanA nAyaka kema che temAM cAra hetuo batAvela, temAMthI bhagavAne cAritrane vaza kaI rIte karela che te cAra hetuothI batAvyuM, have bhagavAnane uttama cAritranI prApti kaI rIte thaI che ? temAM cAra hetuo batAve che - ane A rIte=je rIte bhagavAne cAritrane vaza karyuM e rIte, tenA uttamanI prAptivALA bhagavAna che; kema ke 1. pradhAna kSAyikadharmanI avAti hovAthI uttamadharmanI prAptivALA bhagavAna che ema anvaya che, tIrthaMkarapaNuM hovAne kAraNe bhagavAnane A pradhAna che cAritradharma pradhAna che, ane 2. sattvArthakaraNa svabhAvapaNuM hovAthI parArtha saMpAdanane kAraNe bhagavAnamAM uttamanI avAti che ema anvaya che, e rIte parArtha saMpAdana kare che e rIte, 3. hInamAM paNa pravRtti hovAne kAraNe bhagavAnamAM uttama cAritranI prApti che ema anvaya che. kema bhagavAnanI hInamAM pravRtti che ? temAM hetu kahe che - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70. lalitavistarA bhAga-2 azvanA bodha mATe bhagavAnanA gamananuM zravaNa che ane 4. te prakAranA bhavyatvanA yogathI uttama cAritranI prAptivALA bhagavAna che ema anvaya che, AmanuM=bhagavAnanuM, A ati udAra che-cAritra ati udAra che. vaLI, bhagavAna dharmanA phalanA paribhogane karanArA hovAthI dharmanA nAyaka che ema kahyuM, tethI have bhagavAna dharmanA phalanA paribhogane karanArA kaI rIte che ? temAM cAra hetu batAve che - A rIte=cAritradharmanA uttamanI prApti karI e rIte, tenA phalanA paribhogayukta bhagavAna che, 1. sakala sauMdaryane kAraNe bhagavAna cAritranA phalanA paribhogayukta che ema anvaya che. kema bhagavAnamAM sakala sauMdarya che ? te spaSTa kare che - bhagavAnamAM nirupama rUpAdi che ane 2. prAtihAryanA yogathI bhagavAna cAritranA phalanA paribhogayukta che, A=prAtihArya, anya mahAtmAone nathI, A rIte je rIte prAtihAryano yoga che e rIte, udAra RddhinI anubhUti hovAthI bhagavAna cAtriphalanA paribhogathI yukta che. kema udAra RddhinI anubhUti che ? te spaSTa kare che - samagra puNyanA samUhathI utpanna thayelI A=bhagavAnanI samRddhi che ane 4. tenA Adhipatyano bhAva hovAthI=samagra RddhinA Adhipatyano bhAva hovAthI, bhagavAna cAritraphalanA paribhogathI yukta che. bhagavAnamAM RddhinA Adhipatyano bhAva kema che ? te spaSTa kare che - devomAM svAtaMtryathI nathI=aSTa prAtihArya karanArA paNa devomAM svAtaMtryathI aSTa prAtihAryanI Rddhi nathI. vaLI, bhagavAnamAM cAritranA vighAtanI anupapatti che temAM cAra hetuo batAve che - A rIte=bhagavAna dharmanA phlano paribhoga kare che e rIte, tenA vighAtathI rahita che yAtridharmanA vighAtathI rahita che, 1. avaMdhya puNyanuM bIja5NuM hovAthI cAritranA vighAtathI rahita che ema anvaya che, svaAzraya evA=avaMdhya puNyabIjanA Azraya evA, bhagavAnathI puSTa evuM A=cAstri, Amane che=bhagavAnane che, ane 2. adhikanI anupapati hovAthI=bhagavAnane cAritranuM je phaLa prApta thayuM che tenAthI adhika phaLanI anupapatti hovAthI, tenA vighAtathI rahita che, AnAthI= bhagavAnane cAritranuM je phaLa maLyuM che tenAthI, adhika puNya nathI, e rIte=bhagavAnathI adhika puNyanI anupapati che e rIte, 3. pApakSayano bhAva hovAthI tenA vighAta rahita che ema anvaya che, A=pApa, atyaMta bALI nAkheluM che ane 4. ahetuka vighAtanI asiddhi hovAthI=vighAtanA hetu nahi hovAne kAraNe vighAtanI asiddhi hovAthI, bhagavAna cAritranA phaLanA vighAta rahita che. hetu nahi hovAne kAraNe vighAtanI asiddhi kema che ? temAM hetu kahe che - Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamanAyagANa sadA sattvAdi bhAvane kAraNe ahetuka vighAtanI asiddhi che, e rIte=atyAra sudhI varNana st merIta, dharmanA nAyasdharmanAyas, bhagavAna cha. ||22|| lA :dharmasya nAyakatve bhagavatAM sAdhye tadvazIkaraNAdayazcatvAro mUlahetavaH, pratyekaM svapratiSThApakaiH sabhAvanikaizcAnyaizcaturbhireva hetubhiranugatA vyAkhyeyAH, tatra tadvazIkaraNabhAvasya mUlahetoH (1) vidhisamAsAdanaM, (2) niraticArapAlanaM, (3) yathocitadAnaM, (4) tatrApekSAbhAvazca, ete sabhAvanikAzcatvAraH pratihetavaH, dvitIyasya ca taduttamAvAptirUpasya (1) pradhAnakSAyikadharmAvAptiH, (2) parArthasampAdanaM, (3) hIne'pi pravRttiH, (4) tthaabhvytvyogshcetyevNlkssnnaaH| tRtIyasya punastatphalaparibhogalakSaNasya (1) sakala saundarya (2) prAtihAryayoga, (3) udArar2yAnubhUtiH, (4) tdaadhiptybhaavshcetyevNruupaaH| caturthasya tu tadvighAtAnupapattirUpasya (1) avandhyapuNyabIjatvaM, (2) adhikAnupapattiH, (3) pApakSayabhAvo, (4) ahetukavighAtAsiddhizcetyevaMsvabhAvAH sabhAvanikAzcatvAra eva pratihetavaH, ete ca bhAvanAgranthenaiva vyAkhyAtA iti na punaH pryaasH| paraM, _ 'etadvazinaH' iti, eSaH adhikRto dharmo, vazI:=vazyo, yeSAM te etadvazina iti, vidhisamAsAdanene ti, vidhisamAsAdito hyartho'vyabhicAritayA vazyo bhavati, nyAyopAttavittavad, 'tatre'ti-dAne, 'vacanApekSeti, nahi bhagavanto dharmadAne anyamunaya iva parAjJAmapekSante, 'kSamAzramaNAnAM hastena smyktvsaamaayikmaaropyaamii'tyaadynuccaarnnaat| 'azvabodhAya gamanA'karNanAditi, azvasya-turaGgamasya, bodhAya sambodhAya, bhagavataH zrImato munisuvratasvAmino bhRgukacche gamanazravaNAt, tathAhi, 'kila bhagavAn bhuvanajanAnandano dviSaduHsahapratApaparibhUtasamastAmitrasumitrAbhidhAnabhUpAlakulakamalakhaNDamaNDanA'malarAjahaMso bhuvanatrayAbhinanditapadmApadapadmAvatIdevIdivyodarazuktimuktAphalAkAraH zrImunisuvratatIrthanAtho magadhamaNDalamaNDanarAjagRhapuraparipAlitaprAjyarAjaH sArasvatAdivRndArakavRndAbhinanditadIkSAvasaraH tatkAlamilitasamastavAsavavisaraviracitodArapUjopacAraH cArakAkArasaMsAranissaraNasajjAM pravrajyAM jagrAha, tadanu pavanavadapratibaddhatayA nijacaraNakamalapAMzupAtapUtaM bhUtalaM kurvan kiyantamapi kAlaM chadmasthatayA vihatya nizAtazukladhyAnakuThAradhArAvyApAravilUnadurantamohatarumUlajAlaH sakalakAlabhAvibhAvasvabhAvAvabhAsanapaTiSThaM kevalajJAnamutpAdayAmAsa, samutpannajJAnaM ca bhagavantamAsanacalanAnantaraM vijJAya bhaktibharanirbharA nikhilasurapatayo vihitasamavasaraNAdiramaNIyasaparyAH paryAyeNa yathAsthAnamupavizya bhagavantaM paryupAsayAmAsuH, bhagavAMzca sanIranIrada iva bhavyajantusantAnazikhimaNDalollAsanasvabhAvo bhAsurAbhinavAJjanapuJjasaGkAzakAyaH kaSAyagrISmasamayasaMtaptaprANisaMtApApanodadakSo vikSiptAndhakArabhAmaNDalataDillatAlaGkRtaH sphuraddharmacakrakAntikalApotpAdi Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 lalitavistarA bhAga-2 tanabhobhUSaNA'khaNDalakodaNDADambaraH saudharmezAnasurapatipANipallavapreryamANadhavalacAmaropanipAtaprAptabalAkApaGktiprabhavazobhaH sakalasattvasAdhAraNAbhiH saddharmadezanAnIradhArAbhiH svasthIcakAra niHzeSaprANIhRdayabhUpradezAniti, tataH pravRtte tIrthe'nyadA bhAnumAniva bhagavAn prabodhayan bhavyapadmAkarAn dakSiNApathamukhamaNDanaM jagAma bhRgukacchAbhidhAnaM nagaramiti; samavasasAra ca tatra puurvottrdigbhaagbhaajikorinnttknaamnyudyaane| atrAntare nizamya nijaparijanAd jinAgamanam, AnandanirbharamAnasaH samAruhya jAtyaturaGgamamanugamyamAno manujavrajenAjagAma jagadgurucaraNAravindavandanAya tannagaranAyako jitazatrunAmA narapatiH; praNipatya sakalakamalAniketanaM jinapatipadakamalamupaviSTo ghaTitakarakuDmalo bhagavaccaraNamUle; samAkarNitavAn karNAmRtabhUtAM bhagavaddezanAm, tadanu jAnanapi janabodhanAya vinayapUrvaM praNamya papraccha paramaguruM gaNadharo, yathA- 'bhagavannamuSyAM manuSyAmaratiryakkulasaGkhalAyAM parSadi kiyadbhirbhavyajantubhirapUrvairabhyupagataM samyaktvaM, parIttaH kRtaH saMsArasAgaraH; pAtrIkRto nirvRtisukhAnAmAtmeti?' tataH kundakAntadantadIptibhi-rudyotayannabho'GgaNaM jagAda jagannAtho, yathA-'saumya! samAkarNaya na kenacit turaGgaratnamapahAyApareNeti,' tataH zrutvA sarvajJavacanamavocajjitazatrubhUpatiH-'bhagavan! kautukAkulita(pra0... kalita)citto jijJAsAmi turgvRttaantmhm| anyacca-bhagavannahamasminnazvaratne samAruhya calitaste calananalinamabhivanditum, vilokya trilokItilakatulyaM samavasaraNamavatIrNasturaGgamAt, pravRttaH padbhyAmevAgantum, tAvatsakalajantujAtacittAnandadAyinI sajalajaladanAdagambhIrAM gambhIrabhavapAthodhipotopamAM samAkarNya bhagavaddezanAmAnandapayaHplAvitapavitranetrapAtro nizcalIkRtakarNayugalaH samullasitaromakUpo mukulitAkSaH kSaNamAtramavasthito'sAvazvaH, tadanu punarddharmazravaNavizrANitazravaNopayogaH samAgataH samavasaraNatoraNAntikaM, tatra cApUrvapramodarasamanubhavan bhUminyastajAnuyugalo galannikhilAzuddhakalimalaH(pra0... kalamalaH) kathayanniva nijamAnasavizadavAsanAM zirasA'bhivandya bhagavantaM tathAsthita evAsitumArabdhavAn, tatastadevaMvidhamazvavilasitaM vilokya vismito'haM kadAcidadRSTapUrvAzcaryapUryamANamAnasaH samAgato bhagavatsamIpamiti, tataH kathayatu mathitamithyAtvo bhagavAn kimetidati', bhagavatA bhaNitaM'saumya! samAkarNaya-samasti samastamedinIpadmAsadmabhUtaM padminikheTaM nAma nagaraM, tatrAbhyastajinadharmo jinadharmanAmadheyaH zreSThazrIsaJcayasamAzrayaH zreSThI vasati sma, tathA'paraH sAgaradattAbhidhAnaH prabhUtadhananidhAnaM nikhilajanapradhAnaM jinadharmazrAvakaparamamitraM dInAnAthAdidayAdAnaparAyaNastasminneva pure zreSThI tiSThati sma; sa ca pratidinaM jinadharmazrAvakasameto yAti jinAlayaM, paryupAste paJcaprakArAcAradhAriNaH shrmnnaan| anyadA taccaraNAntike dharmamAkarNayanimAM gAthAmAkarNayAJcakAra, yathA-'jo kAravei paDimaM, jiNANa jiyraagdosmohaannN| so pAvai annabhave bhavamahaNaM dhammavararayaNaM / / 1 / / ' avagatazcAnenAsyA bhAvArtho bhavitavyatAniyogataH, samAropitazcetasi, gRhItaH paramArthabuddhyA, niveditaH svAbhiprAyaH zrAvakAya, kRtA tenApi tadabhiprAyapuSTiH, tadanu kAritavAnasau sakalakalyANakAriNI kalyANamayIM jinapatipratimAM, pratiSThApayAmAsa sa mahatA vibhavena, tena ca sAgaradattazreSThinA pUrvameva nagarabahiSkAritaM rudraaytnm| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dhammanAyagANa anyadA tatra pavitrakAropaNadine jaTAdhAriNaH pravrajitAH pazupatiliGgapUraNanimittaM zaThaprakRtayo maThebhyo ghRtAdipUrNakumbhAnniSkAsayAmAsuH, tadadhobhAge ca bhUyasyo ghRtapipIlikAH piNDIbhUtA bhUtavatyaH; teSu ca niSkAsyamAneSu bhUtale tA nipetuH; te ca tAH pathi patitA nirdayatayA mardayantaH saJcaranti sma, so'pi karuNAIcetAstaccaraNacUryamANA vastraprAntenotsArayAJcakAra; taM cotsArayantaM dRSTvA ekena jaTAdhAriNA dharmamatsariNA ghRtapipIlikApujaM pAdenAkramyopahasitaH sAgaradattaH zreSThI-'aho zreSThin! zvetAmbara iva dayAparaH sNvRtto'si|' tato'sau vaNik vilakSIbhUtaH kimayamevamAhetyabhidhAya tadAcAryamukhamavAlokata, tenApi tadvacanamapakarNitam, tatazcintitaM caturacetasA sAgaradattenana khalvamISAM mUrkhacakravartinAM manasi jIvadayA, na prazastA cetovRttiH, nApi sundaraM dharmAnuSThAnamiti paribhAvyoparodhavihitatatkAryo viziSTavIryavirahAdanupArjitasamyaktvaratnaH pravartitamahArambhaH samupArjitavittarakSaNAkSaNiko gRhaputrakalatrAdikRtamamatvaH prakRtyaiva dAnaruciH pracuradraviNavAJchayA 'kadA vrajati sArthaH? kva kiM krayANakaM krINAti lokaH? kasminmaNDale kiyatI bhUmiH? kaH krayavikrayakAlaH? kiM vA vastu prAcuryeNopayujyate?' ityAdyaharnizaM cintayannupArjitatiryaggatiyogyakA mRtvA samutpannastava turaGgatayA, sthApitaH (ca) svavAhanatayA, adya tu madIyavacanamAkarNya pUrvajanmaniopitArhatpratimAprabhAvaprAptAvandhyabodhibIjobhedAdavAptaM samyaktvaM, bhAjanIkRtaH khalvAtmA zivasukhAnAmiti, etatsambodhanArthaM cAhamatrAgatavAniti ca bhagavAnuvAceti, tataH prabhRti cAzvAvabodha iti nAma tIrthaM bhRgukacchaM ruuddhmiti|| 'tadAdhipatyato bhAvAnna devAnAM svAtantryeNe'ti, bhagavatsvevAdhipatiSu iyamudAraddhirutpadyate, na deveSu kartRSvapi, 'adhikAnupapatte riti, -adhikapuNyasambhave hiintrdvihnyte| 'sadAsattvAdibhAvene ti, 'nityaM sattvamasattvaM vaa'hetornyaanpekssnnaat| apekSAto hi bhAvAnAM kaadaacitktvsNbhvH||1||' iti| atra 'tathA'zabdA 'evaM zabdAzcAnantarahetunA uttrhetostulysaadhysuucnaarthaaH||22|| paMnivArtha : dharmasya ..... sUcanArthAH / / bhagavAna dharmanA vAyasugj sAdhya hote te tazIsegule yAra mUNa hetuo dareka svapratiSThApaka sabhAvanikAvALA anya cAra ja hetuo vaDe anugata vyAkhyAna karavAM joIe=bhagavAna dharmanA lAyaka che te sAdhya che ane tenA tadvazIkaraNAdi cAra mULa hetuo che temAMthI pratyeka hetu sva-pratiSThApaka evA cAra hetuothI tenI bhAvalikAothI yukta lalitavistarAmAM batAvela che te pramANe yojana karIne vyAkhyAna karavuM joIe, tyAM=bhagavAnanA dharmanAyakapaNAnI siddhimAM, tadvazIkaraNa bhAvarUpa mULa hetunA 1. vidhi samAsAdana 2. niraticAra pAlana 3. yathA ucita dAna ane 4. tyAM apekSAno abhAva e bhAvalikA sahita cAra prati hetuo che=lalitavistarAmAM e cAra prati hetuo kaI apekSAe che tenI bhAvalikAo te te hetuo sAthe batAvela che tenAthI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 lalitavistarA bhAga-2 sahita cAra prati hetuo che, ane tad uttama avAptirUpa bIjA hetunA 1. pradhAna kSAyikadharmanI prApti 2. parArthanuM saMpAdana 3. hItamAM paNa pravRtti ane 4. tathAbhavyatvano yoga evA lakSaNavALA bhAvalikAo sahita cAra prati hetuo che, vaLI, tatkala paribhoga svarUpa trIjA mULa hetunA 1. sakala sauMdarya 2. prAtihAryano yoga 3. udAra RddhinI anubhUti ane 4. tenA Adhipatyano bhAva, AvA svarUpavALA bhAvalikAo sahita cAra pratietuo che, vaLI, tenA vighAtanI anupapattirUpa cothA mULa hetunA 1. avaMdhyapuNyabIjatva 2. adhikArI anupapati 3. pApakSayano bhAva ane 4. ahetuka vighAtanI asiddhi, AvA svabhAvavALA bhAvalikA sahita cAra ja pratietuo che, A cAra pratihetuo bhAvatAgraMthathI ja=bhAvanikA batAvI che te graMthathI ja, vyAkhyAna karAyA che, ethI pharI prayAsa nathI=paMjikAkAra dvArA pharI prayAsa karAto nathI paraMtu, Ane vazavALA e lalitavistarAnuM pratIka che teno artha spaSTa kare che - A adhikRta dharma=cAritrarUpa dharma, vazI che=vazya che jeone teo enA vazavALA che cAritranA vazavALA che, vithasamAsAnano artha spaSTa kare che - vidhithI prApta karAyelo artha avyabhicArIpaNAthI vazya thAya che, cAyathI prApta karAyelA dhananI jema, mATe vidhithI bhagavAne cAritradharma prApta karyo che, tethI cAritra bhagavAnane vaza che, tyAM cothA hetumAM, je tatra zabda che te dAna arthamAM che, temAM vacananI apekSA bhagavAnane nathI, di=je kAraNathI, bhagavAna dharmanA dAtamAM anya munionI jema bIjAnI AjJAnI apekSA rAkhatA nathI; kema ke kSamAzramaNanA hastathI samyakta sAmAyikane huM AropaNa karuM chuM ItyAdi anuccAraNa che. azvabodha mATe gamananuM AkarNana hovAthI e lalitavistarAnuM pratIka che teno artha kare che - azvane bodha mATe=saMbodhana karavA mATe, bhagavAna zrImAn munisuvrata svAmInuM bhRgukacchamAM gamatanuM zravaNa hovAthI hanamAM paNa bhagavAnanI pravRtti che ema avaya che, te A pramANe - jagatanA lokone AnaMda pamADanArA zatrune dusaha evA pratApathI parAbhava pAmelA amitra arthAt mitra nathI evA rAjAonA sumitra nAmavALA rAjAnA kuLarUpI kamaLavatamAM zobhatA nirmaLa rAjahaMsa jevA, bhuvatatrayathI abhinaMdita padmanuM sthAna evI padmAvatI devInA divya udararUpI zaktimAM muktAlanA AkAravALA, magadhamaMDalane zobhAvanAra rAjagRha nagaranuM pAlana karAyuM che zreSTha rAya jemanA vaDe evA, sArasvata Adi lokAMtika devanA samUhathI abhinaMdita karAyo che dIkSA avasara jemano evA, tatkAla ekaThA thayelA samasta IndronA samUhathI racAyelI udAra pUjAnA upacAravALA bhagavAn zrI munisuvrata tIrthanAthe kArAgRhanA AkAravALA saMsArathI nIkaLavAmAM sajja evI pravrayAne grahaNa karI. tyArapachI pavananI jema apratibaddhapaNAthI=sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvamAM asaMzleSapaNAthI, potAnA caraNakamalanI rajanA pAtathI pavitra bhUtalane karatAM keTaloka kALa chadmasthapaNAthI vicArIne tIkSaNa evA zukala dhyAnarUpI kuhADAnI dhAranA vyApArathI kApI naMkhAyo che duraMta moharUpI vRkSanA mULano samUha jemanA vaDe evA, sakala kAlamAM thanArA bhAvonA svabhAvanA avabhAsanamAM samartha evA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammanAyagANuM 75 kevaLajJAnane prabhue utpanna karyuM, ane AsananA calananA anaMtara samutpanna jJAnavALA bhagavAnane jANIne bhaktinA samUhathI sabhara evA, karAI che samavasaraNAdi ramaNIya pUjA jemanA vaDe evA, sarva Indro paryAyathI=mathI, yathAsthAne besIne bhagavAnanI papAsanA karatA hatA, pANIthI yukta vAdaLAnI jema bhavya prANIonA samUharUpI moranA maMDalane ullAsa karavAnA svabhAvavALA tejasvI navA aMjananA puMja jevI kAyAvALA kaSAyorUpI grISma RtuthI saMtapta prANIonA saMtApane dUra karavAmAM samartha pheMkAyo che aMdhakAra jenA vaDe evA, bhAmaMDalanA tejathI alaMkRta thayelA skurAyamAna dharmacakranI kAMtinA samUhathI utpanna karAyelA AkAzane zobhAvanArA, IndradhanuSanA ADaMbaravALA saudharmendra-IzAnendranA hAthathI viMjhAtA sapheda cAmaranA upanipAtathI prApta thayelI bagalAnI zreNI jevI thayelI zobhAvALA, bhagavAne sakala jIvone sAdhAraNa evI saddharmanI dezanArUpI pANInI dhArAthI samasta prANIonA hadayarUpI bhUmipradezone svastha karyo. tyArapachI tIrtha pravRta thaye chate ekavAra bhavyajIvo rUpI sarovarone sUryanI jema prabodhana karatAM bhagavAn dakSiNApathanA mukhamaMDaLarUpa bhRgukaccha nagaramAM gayA ane tyAM=bhRgukacchamAM, pUrva-uttara dizAnA bhAgarUpa koriMTaka udyAnamAM samavasaryA. eTalAmAM potAnA parijanathI jinAgamatane sAMbhaLIne AnaMdathI sabhara evA mAnasavALo manuSyonA samUhathI anusaraNa karAto te nagarano nAyaka jitazatrurAjA jAtya azva upara caDIne jagatagurunA caraNakamaLane vaMdana karavA mATe Avyo, sakala lakSmInuM sthAna evA jinapatinA caraNakamalane namaskAra karIne racelI hAthanI aMjalivALo bhagavAnanA caraNamAM beTho, karNane amRta jevI bhagavAnanI dezanA sAMbhaLI, tyArapachI jANatA evA paNa gaNadhare lokonA bodhana mATe vinayapUrvaka praNAma karIne paramagurune pUchyuM, je A pramANe - he bhagavan! manuSyo, devo ane tiryaMconA samUhathI bharelI A parSadAmAM keTalA bhavyajIvo vaDe apUrvathI pUrve nahIM prApta karAyelA evA jIvothI, samyakta prApta karAyuM ? saMsArasAgara parimita karAyo ? AtmA nivRttisukhanuM pAtra karAyo ? tyArapachI macakuMdanI kAMti jevI dAMtanI dIptithI gaganAMgaNane prakAzita karatAM jagannAtha bolyAje A pramANe - he saumya ! sAMbhaLa, turaMgaratnane choDIne bIjA koI vaDe nahi=apUrvathI samyakta prApta karAyuM nathI, tyArapachI sarvajJatA vacanane sAMbhaLIne jitazatru rAjAe kahyuM - he bhagavad ! kautukathI yukta cittavALo huM turaganA vRtAMtane jANavA IcchuM . ane vaLI, he bhagavan! huM A azvaratna upara caDIne tamArA caraNakamaLane vaMdana karavA mATe cAlyo, traNa lokanA tilaka samAna samavasaraNane joIne azva uparathI Utaryo, paga vaDe ja AvavAne mATe pravRtta thayo, teTalAmAM sakala prANIonA samUhanA cittane AnaMda ApanArI, jaLavALA meghanA avAja jevI gaMbhIra gaMbhIrabhavasamudrathI tAravAmAM vahANanI upamAvALI, bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne AnaMdarUpI pANIthI bhIMjAyelA pavitranetrapAtravALo, nizcala karAyelA karNayugalavALo, Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 lalitavistarA bhAgana ullAsa pAmelA romakUpavALo, vikasitanetravALo, A azva kSaNamAtra rahyo, tyArapachI pharI dharmazravaNathI ApelA zravaNanA upayogavALo samavasaraNanA toraNa pAse Avyo ane tyAM apUrvapramodanA rasane anubhavato bhUmi upara mukAyelA jAnuyugalavALo gaLI gayelI samagra kalimalavALo potAnA mananI nirmaLa vAsanAne jANe kaheto te azva bhagavaMtane mastakathI vaMdana karIne te pramANe rahelo ja aA dezanA sAMbhaLavA lAgyo, tyArapachI te AvA prakAranI azvanI ceSTAne joIne vismaya pAmelo kyAreya pUrve nahi jovAyelA AzcaryathI purAtA mAnasavALo huM bhagavAnanI pAse Avyo, tethI mathaLa karyuM che mithyAtva evA bhagavAna ! kaho, A zuM ? - bhagavAna vaDe kahevAyuM he saumya ! sAMbhaLa, samagra pRthvIrUpI padmAnA nivAsarUpa padmanikheTa nAmanuM nagara hatuM, tyAM abhyAsa karAyelA jinadharmavALo zreSTha lakSmInA saMcayanA samAzrayavALo jinadharma nAmano zreSThI raheto hato. ane te ja nagaramAM ghaNA dhananA bhaMDAravALo samagra lokamAM pradhAna jinadharma zrAvakano paramamitra dIna anAtha AdinI dayA ane dAnamAM parAyaNa bIjo sAgaradatta nAme zreSThI raheto hato ane te haMmezAM jinadharma zrAvaka sAthe jinAlaya jAya che, pAMca prakAranA AcArane dhAraNa karanArA zramaNonI parvapAsanA kare che. eka vAra temanA caraNa pAse dharmane sAMbhaLatA evA teNe A gAthAne sAMbhaLI je pramANe - je jIva jitAyA che rAga-dveSa-moha jemanA vaDe evA jinanI pratimAne karAve che te jIva anya bhavamAM bhavane mathata karanAra zreSTha dharmaratva pAme che, bhavitavyatA niyogathI AnA vaDe Ano bhAvArtha jaNAyo, cittamAM AropaNa karAyo, paramArthabuddhithI grahaNa karAyo, potAno abhiprAya zrAvakane nivedana karAyo, tenA vaDe paNa tenA abhiprAyanI puSTi karAI, tyArapachI ANe=sAgaradatta zreSThIe, sakala kalyANane karanArI kalyANamayI jinapratimA karAvI, teNe moTA vaibhava vaDe pratiSThA karAvI ane te sAgaradatta zreSThI vaDe pahelAM ja nagara bahAra rudrAyatana karAvAyuM hatuM. - ekavAra tyAM pavitraka AropaNanA divase prajita thayelA zaTha prakRtivALA jaTAdhArIo pazupatiliMgapUraNanimitte maThamAMthI ghI AdithI bharelA kuMbhone kADhatA hatA ane tenA adhobhAgamAM=kuMbhonA nIcenA bhAgamAM, ghaNI ghImelo ekaThI thayelI hatI ane te kuMbho kADhate chate te ghImelo bhUtala upara paDatI hatI ane te jaTAdhArIo mArgamAM paDelI te ghImelone nirdayapaNAthI mardana karatA cAlatA hatA, karuNAthI Ardra cittavALo te sAgaradatta zreSThI paNa teonA pagathI kacarAtI te ghImelone vastranA cheDA vaDe dUra karato hato ane dUra karatAM tene joIne dharmamatsarI eka jaTAdhArI vaDe ghImelanA samUhane pagathI haNIne sAgaradatta zreSThI hasAyo - aho zreSThIn, zvetAmbaranI jema dayApara saMvRtta tuM che, tethI te vaNika vilakho thayo, zuM A A pramANe kahe che ? e pramANe kahIne tyAre AcAryanA mukhane joyuM, tenA vaDe paNa tenuM vacana karNa para na levAyuM, tyArapachI caturacittavALA sAgaradatta vaDe vicArAyuM - kharekhara ! A mUrkha cakravartIonA manamAM jIvadayA nathI, cittanI vRtti prazasta nathI, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammanAyagANuM dharma anuSThAna paNa suMdara nathI, e pramANe paribhAvita karIne uparodhathI karAyelA te kAryavALo vajanAdinA AgrahathI prasaMgane anurUpa karAyelA te kAryavALo, viziSTa vIryanA virahane kAraNe nahi upArjita karAyelA samyaktaratnavALo, pravartAvelA mahA AraMbhavALo, upArjana karelA dhanarakSaNamAM satata pravRtta ghara-putra-patnI AdimAM karAyelA mamatvavALo, prakRtithI ja dAnanI rucivALo, ghaNA dhananI IcchAthI sAthe kayAM jAya che? loko kayAM zuM kariyANuM kharIde che? kayA maMDalamAM keTalI bhUmi che? kayo kharIdavecANano kALa che ? athavA kaI vastu moTA pramANamAM upayoga karAya che ? ItyAdi rAta-divasa vicAra karato upArjana karAyelA tiryaMcagatiyogya karmavALo marIne tArA azvapaNAthI utpanna thayo ane svavAhanapaNAthI sthApana karAyo, Aje vaLI, mArA vacanane sAMbhaLIne pUrvajanmamAM nirmANa karAyelI arhat pratimAnA prabhAvathI prApta thayelA avaMdhya bodhibIjanA uddabhedathI samyakta prApta karAyuM. potAno AtmA zivasakhate bhAjana karAyo ane AnA saMbodhana mATe huM ahIM Avyo e pramANe bhagavAne kahyuM, tyArathI mAMDIne azvAvabodha e pramANe tAmatIrtha bhugukaccha rUDha thayuM. tenA Adhipatyano bhAva hovAthI svAtaMtryathI devone nathI e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - bhagavAna adhipati hote chate A udAra Rddhi utpanna thAya che-aSTa prAtihArya35 Rddhi utpanna thAya che, karanArA paNa devomAM aSTa prAtihArya karanArA paNa devomAM, nathI te Rddhi nathI. adhikanI anupapati hovAthI e lalitavistarAnuM pratIka che, adhika puNyano saMbhava hote chate hInatara puNya haNAya che, jema bhagavAnanuM adhika puNya hovAnA kAraNe gautama Adi mahAmunionuM hIvatara puNya haNAya che, paraMtu bhagavAnanA puNyathI adhika puNyanI anupa pati che, mATe tadvighAta rahita bhagavAna che. sadA sattvAdi bhAvathI e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - anyanuM anapekSaNa hovAthI hetunuM nitya satva athavA asatva thAya, di=je kAraNathI, apekSAthI bhAvonA kAdAcitkatvano saMbhava che. ahIM=lalitavistarAmAM, tathA zabdo=cAre hetuonA avAMtara hetuomAM je tathA zabda che te, ane parva zabda che te anaMtara hetuthI uttaranA hetunI tulya sAdhyane sUcananA arthavALA che arthAt mULa hetune sAdhanAra je pUrvano hetu che te hetuthI uttarano hetu paNa tulya rIte mULa hetune sAdhanAra che tene sUcana karanAra che. IIrarA bhAvArtha - bhagavAna cAritradharmanA nAyaka : bhagavAna cAritradharmanA nAyaka che; kema ke (1) bhagavAnane cAritra atyaMta vaza thayeluM che, jema anya mahAmunio cAritranI ArAdhanA karatA hoya, topaNa nimitta pAmIne cAritramAM skUlanA thAya che te batAve Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 che ke teone cAritra kaMIka prakRtirUpa hovA chatAM atyaMta vaza nathI, paraMtu AtmAnA nirAkuLa svabhAvamAM rahevArUpa cAritra bhagavAnane atyaMta vaza che. (2) vaLI, cAritradharmanI prApti taratamatAthI thAya che, paraMtu bhagavAnane te cAritra parAkoTInuM prApta thayuM che, tethI bhagavAna cAritranA svAmI che. (3) vaLI, cAritranA phalano upabhoga karanArA che, mATe bhagavAna cAritradharmanA svAmI che. (4) vaLI, prApta thayelA cAritramAM kyAreya vighAtanI anupapatti che, mATe bhagavAna cAritranA nAyaka che. A rIte bhagavAna cAritradharmanA nAyaka kema che, temAM mULa cAra hetuo che. have te cAra hetuonA avAMtara cAra hetuo che te batAve cheH bhagavAnane cAritra vaza che mATe bhagavAna cAritranA svAmI che. kema bhagavAnane cAritra vaza che temAM cAra hetu batAve che. bhagavAna cAritradharmanA vazavALA: (1) bhagavAne vidhipUrvaka cAritranuM sevana karyuM che, tethI cAritra bhagavAnane vaza thayela, tethI e prApta thAya ke mohadazAmAM vartatA jIvone cAritra kalyANanuM kAraNa che tevo bodha thAya ane cAritrane sevIne saMsArano aMta karavo che tevo daDha saMkalpa thAya, topaNa vidhipUrvaka cAritranuM sevana atyaMta dhIrapuruSo ja karI zake che, tethI ghaNA mahAtmAo cAritranuM sevana karatA hoya, topaNa nimittone pAmIne alanA pAme che, paraMtu bhagavAna to mahAsAtvikapuruSa hatA, tethI vidhipUrvaka cAritranuM pAlana karIne jIvanI prakRtirUpe cAritrane prApta karyuM, mATe cAritra bhagavAnane vaza thayuM. (2) vaLI, bhagavAne cAritranuM niraticAra pAlana karyuM, tethI pratikULa saMyogomAM paNa alanA pAmyA vagara dhIratAthI AtmAnI nirAkuLa prakRtimAM vizrAMta thavA mATe yatna svarUpa cAritranuM pAlana karyuM, tethI cAritra bhagavAnane atyaMta vaza thayela che. (3) vaLI, je vastu potAne svAdhIna hoya te yathA ucita dAna karI zakAya che, jema dhanasaMpattino svAmI potAne ucita jaNAya te prakAre potAnA dhananuM dAna karI zake che, tethI tenI saMpatti tene vaza che tema kahevAya che, te rIte bhagavAna paNa jIvonI yogyatA anusAra cAritranuM dAna kare che, tethI bhagavAnane cAritra vaza che tema kahevAya che. (4) vaLI, koInI pAse saMpatti hoya to paNa tenA dAnamAM bIjAnI anujJA laIne te dAna karI zake tema hoya to te saMpatti tene vaza nathI tema kahevAya che, te rIte anya munio paNa yogya jIvone cAritranuM dAna kare che topaNa te dAna vakhate teone anyanI apekSA che, AthI ja dIkSA ApatI vakhate kSamAzramaNanA hastathI huM samyakta sAmAyika arpaNa karuM chuM ema anya munio kahe che; kema ke anya munio paramagurunA vacanane ke paramagurunA vacanAnusAra cAlanArA RSione parataMtra thaIne ja sarva kriyAo karavAnA adhikArI che, tethI teone cAritra vaza nathI, paraMtu kSamAzramaNane parataMtra thaIne cAritrane vaza karavA yatna kare che, jyAre bhagavAnane cAritranA dAnamAM anyanI apekSAno abhAva che, AthI ja "kSamAzramaNanA hastathI huM samyakta sAmAyika AropaNa karuM chuM,' e pramANe bhagavAna kahetA nathI, paraMtu potAnAmAM vaza thayelA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammanAyagANa cAritranA baLathI jIvonI yogyatA anusAra yogya jIvone cAritranuM dAna kare che, tethI A cAra hetuothI bhagavAnamAM cAritra atyaMta vaza che, mATe bhagavAna cAritranA nAyaka che ema siddha thAya che. bhagavAnane uttama cAritranI prApti - vaLI, bhagavAne uttama evA cAritranI prApti karI che mATe bhagavAna cAritradharmanA nAyaka che. kema bhagavAne uttama cAritranI prApti karI che ? temAM cAra hetu batAve che - (1) pradhAna evA kSAyikadharmanI bhagavAnane prApti che arthAtu anya kevalIone kSAyika cAritranI prApti hovA chatAM pradhAna zAyika cAritranI prApti nathI, paraMtu bhagavAna tIrthakara che, tethI tIrthaMkaranAmakarmathI upabRhIta evuM kSAyika cAritra pradhAna kSAyika cAritra che ane tevuM bhagavAne prApta karyuM che, mATe bhagavAnamAM uttama cAritranI prApti che. (2) vaLI, bhagavAna cAritrane prApta karIne ghaNA jIvonA hitanuM saMpAdana kare che, mATe bhagavAnane prApta thayeluM cAritra anyanA cAritra karatAM uttama cAritra che; kema ke svaparanA kalyANanuM eka kAraNa che. (3) vaLI, bhagavAnamAM tenuM uttama cAritra che, tethI hIna evA pazumAM paNa yogyatA jaNAya to tenA upakAra mATe pravRtti kare che, AthI ja hIna evA azvane upakAra thaze tevuM munisuvrata svAmI bhagavAnane jaNAvAthI tenA upakAra mATe bhagavAna gayA, tevuM AgamamAM saMbhaLAya che, tethI nakkI thAya che ke uttama puruSomAM uttamatAnI parAkASThAvALuM cAritra hoya che. (4) vaLI, bhagavAnamAM tathAbhavyatvano yoga che, tethI ati udAra evuM cAritra prApta thayuM che, tethI e phalita thAya ke anya paNa bhavyajIvo potAnA bhavyatva pramANe kevalI paNa thAya che, kSAyika cAritra paNa prApta kare che topaNa uttama cAritranI prApti karAve tevA bhavyatvano yoga bhagavAnamAM che, tethI bhagavAne je sAyika cAritra prApta karyuM te ati udAra che, jenA kAraNe sarva yogya jIvonA kalyANa mATe prabaLa kAraNa bane tevuM uttama cAritra bhagavAne prApta karyuM che. bhagavAna cAritradharmanA phalanA paribhoganA kAraNe dharmanA nAyaka - vaLI, bhagavAna dharmanA nAyaka kema che? temAM heta kahyo ke cAritra dharmanA phaLano paribhoga che temAM cAra hetuo batAve che - (1) bhagavAnamAM sakala prakAranuM sauMdarya che te batAve che ke bhagavAne pUrvabhavamAM te prakAre suMdara cAritra pALeluM jenAthI viziSTa prakAranuM puNya upArjana karyuM, jethI carama bhavamAM bhagavAnane nirupama rUpAdinI prApti thaI, te aritranA phaLanA paribhoga svarUpa che; kema ke samya rIte sevAyeluM cAritra viziSTa puNya ane viziSTa nirjarA dvArA mokSa pratye kAraNa bane che ane bhagavAne je viziSTa cAritranuM pAlana karyuM, tenAthI tIrthaMkara nAmakarmano baMdha thayo, tenA phaLa svarUpe nirupama rUpAdinI prApti thaI, mATe bhagavAna cAritranA phaLanA paribhogane kAraNe dharmanA nAyaka che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga (2) vaLI, kevaLajJAna thayA pachI ATha prAtihArya pragaTa thAya che te anya koI mahAtmAmAM nathI, tethI cAritranA zreSTha phaLarUpa prAtihAryano yoga hovAthI paNa bhagavAna dharmanA nAyaka che. 80 (3) vaLI, bhagavAnane caramabhavamAM udAra RddhinI anubhUti che, te samagra puNyanA saMbhAsthI thanArI che, tethI cAritranA phaLarUpa mahAsamRddhine bhogavanArA hovAthI bhagavAna cAritra dharmanA nAyaka che. (4) vaLI, bhagavAnane je udAra Rddhi che temAM bhagavAnano Adhipatyano bhAva che; kema ke devo bhagavAna pratyenI bhaktithI tevI sarva samRddhi kare che, jethI kevaLajJAna pachI bhagavAna suvarNakamaLa para paga mUke che, cAmaro viMjhAya che topaNa tevI samRddhi devone svAtaMtryathI nathI, paraMtu devo bhagavAnanA puNyathI Avarjita thaIne te sarva samRddhi pragaTa kare che, mATe nirlepa yogI hovA chatAM cAritranA phaLarUpe mahAsamRddhine bhogavanArA bhagavAna cAritra dharmanA nAyaka che. bhagavAnanuM cAritra vighAta rahita H vaLI, bhagavAnamAM cAritra vidyAtane pAme tevuM nathI, jo ke kSAyikabhAvanuM cAritra anya kevaLIomAM che, topaNa bhagavAnanA cAritrathI prApta thayeluM je puNya tenuM phaLa je bhagavAna bhogave che te vidhAta rahita che, mATe bhagavAna cAritranA nAyaka che. kema bhagavAnanuM cAritranA sevanathI prApta thayeluM puNya vidyAta rahita che ? temAM cAra hetuo batAve che - (1) avaMdhya puNyanuM bIja che=bhagavAnane cAritranA phaLarUpe kevaLajJAna thayA pachI je samRddhi pragaTa thaI che te sarva temanA uttama pariNAmathI puSTa thayelA puNyarUpa bIjathI pragaTa thayelI che, je puNya kyAreya potAnuM kArya karavAmAM niSphaLa jAya nahi te avaMdhya puNya che, jema koI jIve bhUtakALamAM suMdara puNya bAMdhyuM hoya ane vyAghAtaka sAmagrI maLe to te puNya niSphaLa jAya che, tethI je puNya balavAna viparIta sAmagrIne pAmIne vyAghAta pAme tevuM hoya te vaMdhyapuNya kahevAya, paraMtu bhagavAnanuM puNya koI nimittane pAmIne vyAghAta na pAme tevuM avaMdhya hoya che ane tevA avaMdhya puNyanuM bIjapaNuM bhagavAnane prApta thayelA cAritranA phaLamAM che, tethI bhagavAna je cAritranA phaLano upabhoga kare che te vidyAta rahita che; kema ke bhagavAnarUpa AzrayathI puSTa thayeluM te puNya che, tethI kyAreya vidyAta pAmatuM nathI. (2) vaLI, bhagavAnane je tIrthaMkaranI samRddhirUpa phaLa maLyuM che tenAthI adhikanI anupapatti che; kema ke puNyanA phaLarUpe je cakravartI Adi anya padavIo maLe che te paNa AnAthI adhika puNyarUpa nathI, mATe bhagavAnane prApta thayela puNyanA phaLamAM vighAtanI anupapatti che, tethI vidyAta rahita puNyanuM phaLa hovAne kA2Ne bhagavAna cAritradharmanA nAyaka che. (3) vaLI, bhagavAne je cAritra pALyuM tenA kAraNe jema ghAtikarmano nAza thayo tema anya paNa pApaprakRtiono kSaya thayelo che, tethI cAritranA phaLamAM vyAghAta karanArI pApaprakRtio nirdagdha thayela che, AthI ja anya kevalIone kevalajJAna pachI paNa koIka pApaprakRtio udayamAM Ave che, tethI azAtA Adino paNa anubhava kare che, paraMtu bhagavAne pApaprakRtino te rIte kSaya karelo hovAthI bhagavAnane Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammasArahINa cAritranA phaLarUpa je puNya che te pApaprakRtinA vidyAtathI rahita che, mATe bhagavAna dharmanA nAyaka che. (4) vaLI, bhagavAne dharmanA sevanathI je zreSTha puNya arjana karyuM tenA vidyAtano koI hetu nathI, tethI ahetuka vidyAta hovAne kAraNe bhagavAnane dharmanA phaLamAM vighAtanI asiddhi che. kema bhagavAnanA puNyanA vighAtano hetu nathI ? tethI kahe che 1 je ahetuka hoya tene sadA sattvanI prApti thAya ke sadA asattvanI prApti thAya, jema AtmA pratye koI hetu nathI, tethI potAnA AtmAnuM sadA sattva che ane te te janma pratye te te karma hetu che, tethI te te janmanuM sadA sattva nathI, paraMtu jyAre hetu prApta thAya tyAre tenuM sattva prApta thAya che. vaLI, zazazRMgano koI hetu nathI, tethI zazazRMganuM sadA asattva prApta thAya che ane bhagavAne cAritradharmanuM sevana karIne tIrthaMkaranAmakarmarUpa zreSTha puNya bAMdhyuM che tenA vighAtano koI hetu nathI, tethI ahetuka evA vidyAtanI bhagavAnanA puNyanA phaLamAM asiddhi che, tethI jyArathI bhagavAnanuM tIrthaMkaranAmakarma vipAkamAM Ave che tyArathI bhagavAnamAM te puNyanuM sadA sattva che, paraMtu saMsArI jIvone zAtA vartatI hoya topaNa vidhAtanI sAmagrI pAmIne te zAtAnA vighAtanI siddhi thAya che, tema bhagavAnanA puNyanA phaLamAM vighAtano hetu nahi hovAthI vighAtanI asiddhi che, tethI cAritranuM phaLa bhagavAnane vidyAta rahita che, tethI bhagavAna dharmanA nAyaka che. II22zA sUtra : thamnasArahInaM ||2rU|| sUtrArtha - dharmanA sArathi evA bhagavAnane namaskAra thAo. ||3|| lalitavistarA : tathA, 'dhammasArahINaM' / ihApi dharmo'dhikRta eva, tasya svaparApekSayA samyakpravarttanapAlanadamanayogataH sArathitvam / - tadyathA * samyakpravarttanayogena paripAkApekSaNAt pravarttakajJAnasiddheH, apunarbandhakatvAt, prakRtyAbhimukhyopapatteH / lalitavistarArtha H ane bhagavAna dharmanA sArathi che, ahIM paNa=prastuta sUtramAM paNa, dharma adhikRta ja che=cAritradharma ja che, tenuM svaparanI apekSAthI samyak pravartana-pAlana ane damanayogane kAraNe sArathipaNuM che, te A pramANe che=bhagavAnanuM sArathipaNuM samyak pravartana Adine kAraNe A pramANe che samyak pravartananA yogane kAraNe bhagavAna sArathi che. kema samyak pravartanano yoga che ? temAM hetu kahe che Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 lalitavistAra bhAga-2 paripAnuM apekSaNa che. kema paripAkanuM apekSaNa che? temAM hetu kahe che - pravartaka jJAnanI siddhi che. kema pravartaka jJAnanI siddhi che? temAM hetu kahe che - apunabaMdhakapaNuM che. kema apunabaMdhakapaNuM che ? temAM hetu kahe che - prakRtine abhimukhapaNAnI upapatti che. paMjikA - dApI'cAripi , na vatna pUrvasUtre, "gha' "thavRtta =cAritradharma cartha, 'taca=Athaceva, 'svaparApekSayA' svasminparasmiMzcetyarthaH, 'pravartanapAlanadamanayogataH' hetutritayatayA sAdhayiSyamANAt, 'sArathitvaM' rthprvrtktvm| tare tathA rUAvinA mAvatitt sArathitvaM yathA bhavati tathA pratipAdyata ityarthaH, 'samyakpravarttanayogena' avandhyamUlArambhavyApAraNa, dharmasArathitvamiti saMTaGkaH, eSo'pi kuta ityAha- 'paripAkApekSaNAt' paripAkasya-prakarSaparyantalakSaNasya apekSaNAt-sAdhyatvenAzrayaNAt, etadapi kuta ityAha- 'pravartakajJAnasiddheH'=arthitvagarbhapravRttiphalasya jJAnasya bhAvAt, pradarzakAdyanyajJAnena pravRtterayogAt, sApi kathamityAha- 'apunarbandhakatvAt'='pApaM na tIvrabhAvAtkaroti' ityAdilakSaNo'punarbandhakastadbhAvAt, tadapi kathamityAha- 'prakRtyAbhimukhyopapatteH'-prakRtyA-tathAbhavyatvaparipAkena svabhAvabhUtayA(AbhimukhyopapatteH-) dharma prati prshNsaadinaanukuulbhaavghttnaat| paMjikArca - pI cAri ... mApadanA phUdAvI ityAdi pratIka che, ahIM paNa kevala pUrvasUtramAM nahi, dharma adhikRta ja che=cAritradharma ja che e prakArano artha che, tenuM-rathanI jevA cAritranuM, sva-paranI apekSAe svamAM ane paramAM, pravartana-pAlana ane damananA yogathI=hetutritapaNAthI siddha karAze evA pravartana-pAlana ane damananA yogathI, sArathipaNuM che=ratha pravartakapaNuM che. tene ja=sArathipaNAne ja, tavathA ItyAdithI bhAvana kare che-te sArathipaNuM je pramANe thAya te pramANe pratipAdana karAya che=bhagavAnane potAnA cAritradharmanuM sArathipaNuM je pramANe thAya te pramANe pratipAdana karAya che, samyapha pravartananA yogathI=avaMdhya mUla AraMbhanA vyApArathI=cAritradharmano mUlA AraMbha avazya lalacasthAne pahoMcADe tevA avaMdhya mUla AraMbhanA vyApArathI, dharmasArathipaNuM che e pramANe saMraMka che=yojana che, A paNa=samyapha pravartanano yoga paNa, kayA kAraNathI che? ethI kahe Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammasAravINa 83 che - paripAkanuM apekSaNa hovAthI=prakarSaparvatanA svarUpa rUpa cAritranA paripAkanuM apekSaNa hovAthI arthAt sAdhyapaNArUpe AyaNa hovAthI samyapha pravartanano yoga che ema avaya che, A paNa=paripAkanuM apekSaNa paNa, kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - pravartaka jJAnanI siddhi hovAthI adhitva garbha pravRttinA phalavALA jJAnano sadbhAva hovAthI paripAkanuM apekSaNa che, pradarzakAdi anya jJAnathI pravRtino ayoga hovAne kAraNe pravartaka jJAnathI ja samyapha pravartanano yoga che ema avaya che, te paNa=pravartaka jJAnanI siddhi paNa, kema che ? ethI kahe che - apunabaMdhakapaNuM hovAthI=pApa tIvrabhAvathI karato nathI ItyAdi svarUpa apunabaMdhaka teno bhAva hovAthI pravartaka jJAnanI siddhi che, te paNa apunabaMdhakapaNuM paNa, kema che? ethI kahe che - prakRtithI abhimukhapaNAnI upapati hovAthI= tathAbhavyatvanA paripAkane kAraNe svabhAvabhUta evI prakRtithI abhimukhapaNAnI upapatti hovAthI=dharma pratye prazaMsAdithI anukULa bhAvanuM ghaTanA hovAthI apunabaMdhakapaNAnI prApti che. bhAvArtha bhagavAna dharmanA sArathi che e kathanamAM dharma cAritradharma svarUpa che ane bhagavAna te cAritradharmane svaparanI apekSAthI samyaka pravartana, pAlana ane damana kare che, tethI bhagavAna sArathi thayA, temAM prathama bhagavAne potAnA cAritradharmarUpI rathane samyapha pravartAvyo, jethI teo cAritradharmarUpI rathane yoganirodharUpa carama bhUmikA sudhI prApta karAvI zakyA, tethI potAnA dharmarUpI rathane samyapha pravartAvyo ema kahevAya che. bhagavAne cAritrane samyapha pravartAvyuM ema kahevAthI e prApta thAya ke bhagavAne avaMdhya mUla AraMbha karela arthAt cAritradharmano prAraMbha te prakAre karyo ke je avazya phala sudhI pravartana pAme, jema bhagavAne caramabhavamAM cAritra grahaNa karyuM tyAre te cAritrano mUla AraMbha te prakArano hato ke uttarottara vRddhi pAmIne avazya phaLane prApta karAve. kema bhagavAne potAno cAritraratha samyapha pravartAvyo ? temAM cAra hetu kahe che - (1) paripAkanI apekSA : bhagavAne cAritra grahaNa karyA pachI paripAkanI apekSA rAkhelI, tethI caramabhavamAM ke tenI pUrvanA bhavamAM je kaMI cAritra pALyuM che te cAritranA pAlanamAM prakarSaparyata je cAritrano paripAka che tene mAre sAdhavo che e prakAre Azraya karela, tethI haMmezAM cAritrapAlanakALamAM potAnuM vartamAnanuM cAritra kaI rIte traNa guptinA sAmrAjya dvArA sarva saMvararUpa yoganirodha sudhInI bhUmikAne prApta karaze te prakAre apekSA rAkhIne pravRtti karelI, tethI paripAkanI apekSAthI teonI pravRtti hovAne kAraNe cAritrarathane samyapha pravartAvI zakyA, tethI bhagavAnamAM samyapha pravartananA yoganI prApti hatI. (2) pravartaka jJAnanI siddhi - ahIM prazna thAya ke bhagavAna jyAre chagharthIkALamAM, caramabhavamAM ke pUrvanA bhavamAM cAritrapAlana karatA hatA tyAre paripAkanI apekSA kayA kAraNathI rAkhI zakyA ? jethI teomAM samyapha pravartananA yoganI prApti thaI ? temAM hetu kahe che - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga bhagavAnane pravartaka jJAnanI siddhi hatI=pravRttinuM phaLa mAre prApta karavuM che' tevA arthIpaNAthI yukta evI pravRttinA phaLavALA jJAnanI bhagavAnane prApti hatI, tethI bhagavAna potAno cAritraratha lakSyane anukULa satata pravartAvI zakyA. ja ahIM prazna thAya ke anya paNa jIvo mokSanA mATe saMyama grahaNa kare che teone samyak pravartanano yoga kema prApta thato nathI ? temAM yukti batAve che - -- pradarzaka Adi anya jJAnathI pravRttino ayoga che, tethI jeo sthUlathI cAritranA AcAro pALe che temAM teo mokSapathamAM jaI rahyA che tevuM pradarzaka jJAna che ane keTalAka jIvone viparIta pravRtti karAve tevuM viparyAsavALuM jJAna che, tethI yathAtathA cAritranI pravRtti kare che tevA jJAnathI mohanAzane anukULa aMtaraMga pravRttino ayoga hovAthI teomAM samyak pravartanano yoga prApta thato nathI, paraMtu bhagavAnamAM pravartaka jJAnanI siddhi hovAthI samyak pravartanano yoga hato, tethI bhagavAna potAnA cAritradharmarUpI rathanA sArathi banyA. (3) apunaHdhakapaNAnI prApti : vaLI, bhagavAnamAM pravartaka jJAnanI siddhi kema thaI ? temAM yukti batAve che - bhagavAne cAritra prApta karyuM tenA pUrve apunarbaMdhaka dazAnI prApti karI tyAre, pApa tIvrabhAvathI na kare tevI suMdara prakRtivALA banyA, tethI tattvano arthI evo bhagavAnano AtmA tattvane jANavA mATe samyag yatnavALo banyo, jenAthI pravartaka jJAnanI siddhi thaI, jema vIra bhagavAnane nayasAranA bhavamAM apunarbaMdhaka dazAnI prApti hatI, tethI bhadraka prakRtivALA evA bhagavAnanA AtmAne sAdhune dAna ApIne bhojana ka2vAno vicAra Avyo ane mahAtmAonA saMparkathI deva, guru ane dharmanA pAramArthika svarUpanI prAptirUpa samyaktvane prApta karyuM, tethI temane vItarAgadeva ja upAsyarUpe jaNAyA, traNa guptinA sAmrAjyavALA guru ja guru rUpe AzrayaNIya jaNAyA ane sarvajJa vItarAganuM vacana vItarAgatAnuM eka kAraNa che, mATe tevo dharma sevavo joIe te rUpa sUkSma buddhi pragaTI, tenAthI pravartaka jJAnanI siddhi thaI, tethI pravartaka jJAnanI prApti pratye apunarbaMdhakapaNuM kAraNa banyuM. (4) prakRtithI abhimukhapaNAnI upapatti thaI : ahIM prazna thAya ke apunarbaMdhakapaNAnI paNa prApti kema thaI ? tethI kahe che - prakRtithI abhimukhapaNAnI upapatti thaI, tethI apunarbaMdhaka thayA arthAt tathAbhavyatvane kAraNe jIvanI svabhAvabhUta je prakRti che te prakRtithI dharmane abhimukha pariNAmavALA thayA, tethI zuddha dharmane joIne prazaMsAdi dvArA cAritra dharmane abhimukha bhAvavALA thayA, jenAthI tIvrabhAvathI pApa na kare tevI apunarbaMdhaka dazAnI prApti thaI. tethI e phalita thAya ke jIva prathama prakRtithI ja dharmane vimukha ane adharmane sanmukha pravarte che, tethI mohanA pariNAmathI jIvanuM vIrya bAhya bhAvomAM dRDhapaNe pravarte che ane tenA dvArA te te bAhya kriyAo ane mohanA bhAvo karIne saMsAramAM paribhramaNa kare che. jyAre te jIvamAM vartatuM siddhigamana yogyatva siddhigamanane Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammasArahINa abhimukha thAya che tyAre te jIvane je prakAranuM bhavyatva che te prakAre bhavyatva paripAkabhAvane pAme che, jethI kaMIka dharmane abhimukha bane che, te prakRtithI mokSane abhimukha bhAvanI prApti che, tenA kAraNe jIvamAM pApa karavAnI vRtti vidyamAna hovA chatAM tIvrabhAvathI pApa karato nathI; kema ke atyaMta saMga pariNAmanA prakarSathI ja tIvrabhAvathI pApa thAya che ane apunabaMdhaka dazAvALA jIvo kaMIka asaMgabhAvane abhimukha thayA che, tethI saMganA pariNAmane kAraNe je pApo kare che te kaMIka zithila thAya che ane te jIvone jyAre koIka nimittathI samyakta prApta thAya che tyAre te jIvone saMpUrNa dravyasaMga ane bAhya padArthomAM saMzleSarUpa bhAvasaMga rahita nirAkuLa AtmA sukhamaya jaNAya che, tethI tenI prAptino upAya tevA prakArano dharma che ke je asaMgabhAvanI prApti dvArA uttarottara vItarAgatAnuM kAraNa bane tevo sAmAnyathI bodha thAya che, tethI te mahAtmAo vItarAganA vacananA rahasyane jANavAnI utkaTa icchAvALA thAya che ane jema jema te jIvone bhagavAnanA vacanano sUkSma-sUkSmatara bodha thAya che tema tema siddha avasthAnA rahasyane jANIne tyAM sudhI potAno cAritraratha pahoMce te prakAre apekSA rAkhIne bAhya ane atara graMthino tyAga karIne satata nigraMthabhAvamAM javA yatna kare che, AthI ja tIrthakaro potAnA cAritrarathane nigraMthabhAvamAM pravartAvIne uttarottara kSAyika cAritrane ane kevalajJAnane prApta kare che, tethI svanA cAritrarathane samyak pravartAvanArA hovAthI bhagavAna dharmanA sArathi che. lalitavistarA : tathA gAmbhIryayogAt, sAdhusahakAriprApteH, anubandhapradhAnatvAd atiicaarbhiirutvopptteH| lalitavistarArtha: ane gAMbhIryanA yogathI samyapha pravartanano yoga che. kema gAMbhIryano yoga che ? temAM hetu kahe che - suMdara sahakArInI prApti che. kema suMdara sahakArInI prApti che ? temAM hetu kahe che - anubaMdhapradhAnapaNuM che. kema anubaMdhapradhAnapaNuM che ? temAM hetu kahe che - aticAranA bhIrupaNAnI upapatti che. paMjikA - 'tathA'zabdaH samyakpravartanayogasyaiva prathamahetoH siddhaye parasparApekSavakSyamANahetvantaracatuSTayasamuccayArthaH, tato gAmbhIryayogA'cca samyakpravartanayogo, gAmbhIryaM cAsyAcintyatribhuvanAtizAyikalyANahetuzaktisaMpannatA, etadapi kuta ityAha, 'sAdhusahakAriprApteH'-phalAvyabhicAricArugurvAdisahakArilAbhAt, iyamapi kathamityAha Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86. lalitavistarA bhAga'anubndhprdhaantvaat' niranubandhasyoktasahakAriprAptyabhAvAt, tadapi kathamityAha-'aticArabhIrutvopapatteH' aticaarophtsyaanubndhaabhaavaat| paMjikArya : tathAzA ... mAvAn II tathA zabda samyapha pravartanayogarUpa ja prathama hetunI siddhi mATe paraspara apekSAthI kahevAnA hetu-aMtara catuSTayanA samuccaya arthavALo che=pUrvamAM samyaka pravartananA yogamAM paraspara apekSAvALA cAra hetuo batAvyA tenA anya cAra hetuo paNa samyapha pravartanayogamAM paraspara apekSAvALA che teno samuccaya lalitavistarAmAM rahela tathA zabda kare che, tethI gAMbhIryanA yogane kAraNe samyapha pravartanano yoga che ane gAMbhIrya AmanuM bhagavAnanuM, aciMtya tribhuvana atizAyikalyANanA hetunI zaktisaMpannatA che-traNe bhuvanamAM atizAyikalyANanuM kAraNa cAritrano pariNAma che ane te aciMtya atizAyikalyANanuM kAraNa che ane tevA kalyANanA kAraNarUpa mahAvIrya pravartAve evI zaktinI saMpannatA bhagavAnamAM hatI, tethI cAritrarathanuM samyapha pravartana karI zakyA, A paNa=cAritranA paramArthane sparzIne cAritramAM vIryane pravartAvI zake evA gAMbhIryano yoga paNa, bhagavAnane zenAthI prApta thayo ? ethI kahe che - suMdara sahakArInI prApti hovAthI phaLanI prAptimAM avyabhicArI kAraNa bane evA suMdara guru-kalyANamitra Adi sahakArIno lAbha hovAthI gAMbhIryano yoga bhagavAnane prApta thayo, A paNa=suMdara sahakArInI prApti paNa, kema thaI?=bhagavAna prApti kema thaI ? ethI kahe che - anubaMdhapradhAnapaNuM hovAthI suMdara sahakArInI prApti che ema avaya che; kema ke biranubaMdhavALA jIvane ukta sahakArInI prAptino abhAva che, te paNa=bhagavAnamAM anubaMdhapradhAnapaNuM paNa, kema thayuM ? ethI kahe che - aticAratA bhIrutvanI upapatti hovAthI anubaMdhapradhAnapaNuM che ema avaya che; kema ke aticArathI upahata jIvane anubaMdhano abhAva che. bhAvArtha : bhagavAna dharmanA sArathi kema thayA temAM pUrvamAM kahyuM ke samyaka pravartanano yoga che, tethI bhagavAne potAnA cAritrarUpI rathane samyapha pravartAvyo, mATe bhagavAna potAnA cAritrarUpI rathanA sArathi hatA. kema bhagavAne cAritrarUpI rathane samyaka pravartAvyo temAM paripAkanI apekSA vagere cAra hetu pUrvamAM batAvyA. have samyapha pravartanamAM tathAthI anya cAra hetuo batAve che, tethI e prApta thAya ke bhagavAne potAno cAritrarUpI ratha mokSapathamAM samyapha pravartAvyo tyAre paripAkanI apekSA rAkhelI, tethI pravartaka jJAnanI siddhi thayelI, chatAM temanuM pravartaka jJAna paripAka sudhI pravartananuM kAraNa kema banyuM ? temAM cAra hetu kahe che - (1) gAMbhIryayoganI prApti - bhagavAnamAM gAMbhIryano yoga prApta thayo, tethI gaMbhIratApUrvaka sarva kalyANanA eka kAraNabhUta cAritrane anukULa pote yatna karI zake tevI zakti temane prApta thaI; kema ke saMyamanI sarva kriyAo asaMgabhAvanI vRddhi Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammasArahINuM karIne uttarottara kSAyika vItarAgatAnuM kAraNa kaI rIte bane tenA paramArthane jovAne anukULa gAMbhIrya temanAmAM pragaTa thayeluM, jema bhikSA aTananI kriyA, vihAranI kriyA ke svAdhyAya AdinI sarva kriyAo mAtra bAhya AcaraNArUpa yathArtha karavAthI asaMgabhAvanI prApti thatI nathI, paraMtu te te kriyAo dvArA samabhAvanA kaMDako kaI rIte vadhe tenA nipuNa jJAnapUrvaka te kriyAomAM yatna karI zake tevI zaktisaMpannatA temanAmAM gAMbhIryane kAraNe pragaTa thaI, tethI gaMbhIratApUrvaka saMyamanI kriyAo karIne bhagavAne potAno cAritraratha paripAkane prApta kare te rIte pravartAvyo, jethI cAritranA prakarSaparyaMta paripAkane prApta karI zakyA. 7 (2) guru-kalyANamitranI prApti : ahIM prazna thAya ke bhagavAnane pUrvanA bhavomAM paripAkanA prakarSane pahoMcADe tenA rahasyane prApta karAve tevo gAMbhIryayoga zenAthI prApta thayo jethI bhagavAna potAno ratha samyak pravartAvI zakyA ? temAM hetu kahe che - bhagavAnane te te bhavamAM phaLanA avyabhicArI evA suMdara guru-kalyANamitra AdinI prApti thaI, tethI tevA uttama guru, uttama kalyANamitra Adi sahakArIne pAmIne bhagavAne teonA baLathI te prakArano sUkSma bodha prApta karyo, jethI mAtra cAritranI bAhya kriyAthI temane saMtoSa thayo nahi, paraMtu cAritranI bAhya kriyAo nigraMtha-bhAvanI vRddhi karavAmAM kaI rIte kAraNa che tenA sUkSma rahasyane prApta kare tevA gAMbhIryane prApta karyuM. arthAt tevAM suMdara sahakArI kAraNothI bhagavAnane gAMbhIryano yoga prApta thayo. (3) anubaMdhapradhAnapaNAthI sahakArInI prApti : ahIM prazna thAya ke bhagavAnane tevA suMdara sahakArI guru Adino yoga kema prApta thayo ? temAM hetu kahe che - bhagavAnamAM anubaMdhapradhAnapaNuM hatuM; kema ke je jIvo cAritranI kriyA karIne uttarottara saMyamanA kaMDakonI vRddhi karIne mAre pUrNa cAritra prApta karavuM che tevA uttama pariNAmavALA thayA nathI teo niranubaMdha pariNAmavALA che, tevA jIvone kvacit bhavitavyatAthI sArA guru Adino yoga thAya, topaNa paramArthathI sAdhu sahakArInI prAptino abhAva che; kema ke phala niSpanna kare evA sAdhu sahakArI emane prApta thayA nathI ane je jIvomAM paripAkanI apekSApUrvaka pravartaka jJAna pragaTeluM che te jIvo haMmezAM potAno cAritraratha kaI rIte bhAvacAritranI prApti dvArA uttarottara kSAyika cAritranuM kAraNa banaze tenA anubaMdhane jonArA che, teo nipuNatApUrvaka gAMbhIryanI prAptinuM kAraNa bane evA sAdhu sahakArIne prApta karavA yatna kare che, jethI teonI nipuNatAne kAraNe tevA uttama guruno yoga thAya che. te sadguru te mahAtmAne sarva kalyANanA kAraNabhUta cAritranI zakti tenAmAM pragaTe tevA gAMbhIryanI prApti karAve che, tethI anubaMdha pradhAnapaNAne kA2Ne te mahAtmAne sAdhu sahakArInI prApti thaI. (4) aticAranA bhIrutvanI upapatti thaI : ahIM prazna thAya ke te mahAtmA anubaMdhapradhAna kema thAya ? temAM hetu kahe che - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 te mahAtmAmAM aticAranA bhIrutvanI upapatti thayelI; kema ke jeonuM citta aticAro sevavAmAM upekSAvALuM che teomAM anubaMdha pradhAnapaNAno abhAva che, tethI bAhyathI sArA guru Adino yoga hoya topaNa te mahAtmAmAM gAMbhIryano yoga thato nathI, tethI teono cAritraratha samyak pravartana pAmato nathI, paraMtu bhagavAnane to je bhavomAM samyak pravartanano yoga thayo tyAre teo samyaktvane pAmelA, tethI prakarSaparyaMta je siddha avasthA tenI prAptinA atyaMta arthI thayelA ane tenA upAyarUpe ja gAMbhIryapUrvaka cAritra grahaNa kareluM ane potAnA cAritramAM aticAro na lAge tevo bhIrubhAva tyAre hato, tethI aticAra rahita cAritra pALavAnA atyaMta arthI hatA, mATe cAritra uttarottara anubaMdhavALuM kema thAya tevo pradhAna pariNAma teomAM vartato hato, tenA kAraNe suMdara sahakArIne prApta karIne traNa bhuvanamAM atizaya kalyANanA kAraNabhUta evA cAritranI zaktine prApta karIne potAnA cAritrarathane samyak pravartAvyo, jethI ca2mabhavamAM kevaLajJAna pAmIne tIrthaMkara thayA. .. lalitavistarA : etena pAlanA'yogaH pratyuktaH samyakpravartanasya nirvahaNaphalatvAt, nAnyathA samyaktvamiti samayavidaH, evaM damanayogena, dAnto hyevaM dharmmaH karmmavazitayA kRto'vyabhicArI anivarttakabhAvena niyuktaH svakArye svAGgopacayakAritayA nItaH svAtmIbhAvaM, tatprakarSasyAtmarUpatvena / bhAvadharmmAptau hi bhavatyevaitadevaM tadAdyasthAnasyApyevaMpravRtteravandhyabIjatvAt / susaMvRtakAJcanaratnakaraNDakaprAptitulyA hi prathamadharmmasthAnaprAptirityanyairapyabhyupagamAt, tadevaM dharmmasya sArathayo dharmasArathaya:||23|| lalitavistarArtha : AnA dvArA=bhagavAne cAritradharmarUpI rathane samyak pravartAvyo te yuktipUrvaka pUrvamAM batAvyuM. enA dvArA, pAlanano ayoga pratyukta che=bhagavAne potAnA cAritrarathanuM samyak pAlana karyuM nathI e rUpa ayoga nirAkRta che; kema ke samyak pravartananuM nirvahaNa phalapaNuM che=je cAritra temaNe grahaNa kareluM teno temaNe samyak nirvAha karelo te kathana samyak pravartanathI ja siddha thAya che, anyathA samyakpaNuM nathI=jo cAritrarathane samyak pAlana na kare to temanA pravartanamAM samyapaNuM nathI, e pramANe samayanA jANanArA kahe che, e rIte=je rIte bhagavAne potAno cAritraratha samyak pravartAvyo ane pAlana karyuM e rIte, damananA yogathI bhagavAna sArathi che, A rIte=AgaLa kahe che e rIte, karmavazipaNAthI=cAritra mohanIyakarmane vaza karyuM hovAthI, dharma dAnta karAyo, anivartakabhAvathI avyabhicArI karAyo, sva-aMgonA upacayakAripaNAthI svakAryamAM niyojana karAyo, sva-AtmIbhAvarUpe prApta karAyo; kema ke tenA prakarSanuM=cAritranA prakarSanuM, AtmarUpapaNuM che. bhAvadharmanI prApti thaye chate A=dharmasArathipaNuM, ddi=spaSTa, A prakAre=samyak pravartanayogAdi Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammasArahINa 8G prakAre, thAya che ja; kema ke tenA AdhasthAnanI paNa A prakAre pravRtti che=dharmanA AdhasthAnanI paNa dharmasArathitvane anukULa pravRtti che. kema AdyasthAnanI AvA prakAranI pravRtti che ? temAM hetu kahe che - avaMdhyabIjANuM che dharmanA AdhasthAnanuM dharmanA sArathipaNAnuM avaMdhyabIjANuM che, di=je kAraNathI, susaMvRtta suvarNanA ane ratnanA karaMDiyAnI prApti tulya prathama dharmasthAnanI prApti che, e pramANe anyo vaDe paNa svIkArAyeluM hovAthI gharmanuM AdhasthAna dharmasArathitvanuM avaMdhyabIja che ema anvaya che, sarva kathananuM tavaMthI nigamana kare che - A rIte dharmanA sArathi bhagavAna che. // 23 // les:itthaM prathamahetusiddhimabhidhAya dvitIyasiddhyarthamAhaetena-samyakpravartanayogasAdhanena, kimityAha- pAlanA'yogaH=pAlanasyAyogaH aghaTanaM, pratyukto nirAkRtaH, kuta ityAha- samyakpravarttanasya uktarUpasya, nirvhnnphltvaat=paalnphltvaat| atha kathamayaM niyamo yaduta- pAlanaphalameva samyakpravarttanamityAha- na-naiva, anyathA pAlanA'bhAve, samyaktvaM samyagbhAvaH pravartanasya, iti-evaM, samayavidaH pravacanavedino vdnti| atha tRtIyahetusiddhimAha- evamiti yathA samyakpravartanapAlanAkhyahetudvayAddharmasArathitvaM tathA, damanayogenApItyartho, damanayogena-sarvathA svAyattIkaraNena, amumeva sAdhayannAha- dAnto-vazIkRto hiH sphuTam, evaM vakSyamANena avyabhicArIkaraNasvakAryaniyogasvAtmIbhAvanayanarUpaprakAratrayeNa, dharmaH, kayetyAhakarmavazitayA karma-cAritramohAdi, vazi-vazyam abAdhakatvena, yeSAM te tathA, tadbhAvastattA tayA, tadeva prakAratrayamAha- kRto-vihitaH, avyabhicArI-avisaMvAdakaH, kathamityAha- anivartakabhAvena-AphalaprApteranuparamasvabhAvena, niyukto vyApAritaH, svakArye kRtsnakarmakSayalakSaNe, kayetyAha- svAGgopacayakAritayA svAGgAnAM-manujatvAryadezotpannatvAdInAmadhikRtadharmalAbhahetUnAm, upacayaH-prakarSaH, tatkAritayA, nItaH prApitaH, svAtmIbhAvaM-nijasvabhAvarUpaM, kathamityAha- tatprakarSasya-dharmaprakarSasya, yathAkhyAtacAritratayA, AtmarUpatvena-jIvasvabhAvatvena, iti| Aha-itthaM dharmasArathitvabhavane ko heturityAhabhAvadharmAptau-kSAyopazamikAdidharmalAbhe, hiH sphuTaM, bhavatyeva=na na bhavati, etat dharmasArathitvaM, evaM samyakpravartanayogAdiprakAreNa, kuta ityAha- tadAdyasthAnasyApi-dharmaprazaMsAdikAlabhAvino dharmavizeSasyApi, kiM punarvarabodheH prAptau? evaMpravRtteH dharmasArathitvakaraNena bhagavatAM pravRtteH, kuta ityAha- avandhyabIjatvAt anupahatazaktikAraNatvAddharmasArathitvaM prati, na hi sarvathA kAraNe'satkAryamutpadyata iti vstuvyvsthaa| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 paramatenApi samarthayannAha - 'susaMvRtetyAdi, susaMvRtaH = sarvathAnudghATitaH kAJcanasya ratnAnAM ca yaH karaNDako=bhAjanavizeSaH, tatprAptitulyA, hiH = yasmAt prathamadharmmasthAnaprAptiH dharmmaprazaMsAdirUpA, yathA hi kazcitkvacidanudghATitaM kAJcanaratnakaraNDakamavApnuvaMstadantargataM kAJcanAdi vastu vizeSato'navabudhyamAno'pi labhate, evaM bhagavanto'pi prathamadharmmasthAnAvAptau mokSAvasAnAM kalyANasampadaM tadanavabodhe'pi labhante eva, tadavandhyahetukatvAt tasyAH, iti- ityevam, anyairapi = bauddhairabhyupagamAt / / 23 / / paMjikArya : GO itthaM prathamahetu. . padmamAt / / A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, prathama hetusiddhine kahIne=bhagavAna dharmasArathi che temAM samyak pravartanarUpa prathama hetunI siddhine kahIne, bIjA hetunI siddhi mATe kahe che= lalitavistarAmAM kahe che AnA dvArA=samyak pravartanayoganA sAdhana dvArA=samyak pravartanayoga bhagavAnamAM kaI rIte che tenI siddhi karavA dvArA, zuM ? ethI kahe che - pAlanano ayoga=pAlananuM aghaTana, pratyukta che=nirAkRta che, kema=samyak pravartanayoga dvArA pAlanano ayoga nirAkRta kema che? ethI kahe che samyak pravartananuM pUrvamAM kahelA samyak pravartananuM, nirvahaNa lapaNuM che=pAlana phalapaNuM che=samyak pravartana hoya tyAM samyak pAlana avazya hoya e prakAranuM samyak pravartananuM phala che. have kevI rIte A niyama che ? te thavutathI batAve che pAlana LavALuM ja samyak pravartana che ethI kahe che anyathA=pAlananA abhAvamAM, samyaktva=pravartanano samyak bhAva, nathI ja e pramANe samayanA jANanArAo kahe che=pravacanane jANanArAo kahe che. - - A have trIjA hetunI siddhine kahe che=sArathipaNAmAM trIjA heturUpa damananI siddhine kahe che rIte=je rIte samyak pravartana ane pAlana nAmanA hetundvayathI dharmasArathipaNuM che te rIte, damanayogathI paNa e prakArano artha che=damanayogathI paNa bhagavAnanuM sArathipaNuM che e prakArano artha che, damanayogathI=sarvathA svAyattIkaraNathI=bhagavAne potAnA cAritrarUpI rathane atyaMta svAdhIna karyo te rUpa damanayogathI bhagavAnanuM sArathipaNuM che, Ane ja sAdhatAM=damanayogane ja sAdhatAM, kahe che= lalitavistarAmAM kahe che A rIte=vakSyamANa evA avyabhicArIkaraNa-svakAryaniyoga-svAtmI bhAva nayanarUpa prakAratrayathI, dharma di=spaSTa, dAnta=vazIkRta che, konAthI dharma vaza karAyo ? ethI kahe che - karmavazipaNAthI=cAritra mohanIya Adi je karma abAdhakapaNAthI vazya che jeone te tevA che arthAt karmavazI che, teno bhAva tattA arthAt karmavazitA, tenAthI=cAritramohanIya karmane vaza karIne bhagavAne cAritradharma potAne svAdhIna karyo e rUpa damanayogathI bhagavAna sArathi che ema anvaya che, te ja prakAtrayane kahe che=bhagavAne traNa prakArathI dharmane vaza karyo te prakAranrayane kahe che avyabhicArI=avisaMvAdaka, karAyo=potAnAmAM pragaTa thayeluM cAritra visaMvAda vagara kSAyikabhAvane pAme tevo avyabhicArI cAritradharma karAyo. kaI rIte=kaI rIte bhagavAne cAritraratha avisaMvAdaka karyo ? ethI kahe che - ativartakabhAvathI=phalaprApti sudhI vacamAM skhalanA na pAme te prakAranA - - Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haLa dhammasArahINa svabhAvathI avyabhicArI karAyo, svIkAryamAM=saMpUrNa karmakSayarUpa svakAryamAM, niyukta karAyocAritraratha vyApArita karAyo, konAthI svIkAryamAM cAritraratha niyukta karAyo ? ethI kahe che - svAMga upacakAripaNAthI=manuSyatva-AryadezautpAtra Adi adhikRta dharmalAbhanA heturUpa sva-aMgono upacaya arthAt prakarSa, tatkAripaNAthI arthAt tat niSpAdakapaNAthI cAritraratha svakAryamAM viyoga karAyo ema avaya che, sva-AtmIbhAva prApta karAyo=nijasvabhAvarUpa cAritra prApta karAyuM, kevI rIte ? ethI kahe che - tenA prakarSatuM dharmanA prakarSatuM, yathAkhyAta cAritrapaNAthI AtmarUpapaNuM hovAne kAraNe jIvasvabhAvapaNuM hovAne kAraNe, sva-AtmIbhAva prApta karAyo ema avaya che. ahIM prazna kare che - A prakAre pUrvamAM varNana karyuM e prakAre bhagavAne potAnA dharmarathane svaparanI apekSAe pravartana-pAlana-damayogathI pravartAvyo e prakAre, dharmasArathipaNuM thavAmAM kayo hetu che ? ethI lalitavistarAmAM kahe che - bhAvadharmanI prApti thaye chad=AyopazamikAdi dharmano lAbha thaye chate, A prakAre=samyapha pravartanayogAdi prakArathI, A dharmasArathipaNuM, spaSTa thAya che ja, nathI thatuM ema nahi, kayA kAraNathI ?=bhAvadharmanI prApti thaye chate dharmasArathipaNuM kayA kAraNathI thAya che? ethI kahe che - tenA Adya sthAnanI paNa=dharmaprazaMsAdi kAlabhAvi dharmavizeSatI paNa, zuM vaLI, varabodhinI prAptimAM? AvA prakAranI pravRtti hovAne kAraNe=bhagavAnanI dharmasArathitvakaraNathI pravRtti hovAne kAraNe bhAvadharmanI prApti thaye chate dharmasArathipaNuM thAya che ja ema avaya che, kathA kAraNathI ? dharmanA Adya sthAnamAM kayA kAraNathI bhagavAnanI AvA prakAranI pravRtti che? ethI kahe che - avaMdhyabIjapaNuM hovAthI=dharmasArathitva pratye anupahata zaktivALuM kAraNa paNuM hovAthI, bhagavAnanI AvA prakAranI pravRtti che, kije kAraNathI, kAraNamAM sarvathA asat evuM kArya utpanna thatuM nathI e prakAranI vastuvyavasthA che. paramatathI paNa samarthana karatAM=boddhamatathI paNa AvA dharmasthAnanI prAptimAM avaMdhyabIjApaNuM che enuM samarthana karatAM, kahe che - susaMvRta ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, di=je kAraNathI, susaMvRta=sarvathA pragaTa nahi thayela suvarNano ane ratnono je karaMDakaHbhAjanavizeSa, tenI prApti tulya dharmaprazaMsAdirUpa prathama dharmasthAnanI prApti che, je pramANe kyAreya nahi khUlelA suvarNa-ratnanA karaMDakane prApta karato koIka puruSa tad aMtargata suvarNAdi vastune vizeSathI nahi jANato paNa prApta kare che=jayAre te karaMDiyo khole che tyAre prApta kare che, e rIte bhagavAna paNa prathama dharmasthAnanI prAptimAM teno avabodha hote chate paNa A prathama sthAna uttarottara vRddhi pAmIne tIrthakarasamRddhimAM paryavasAna pAmaze e prakArano avabodha hovA chatAM paNa, mokSaavasAnavALI kalyANa saMpadAne prApta kare che ja; kema ke tenuM=prathama dharmasthAnanI prAptinuM, tenuM avaMdhyahetupaNuM che=mokSaavasAnavALI kalyANasaMpadAnuM avaMdhya kAraNa paNuM che, e pramANe avyo vaDe paNa=bauddho vaDe paNa, svIkArAyuM che. 23 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 lalitavistarA bhAga-2 bhAvArtha : pUrvamAM bhagavAna potAnA dharmarathane kaI rIte samyapha pravartAve che te yuktithI batAvyuM, tenAthI bhagavAne potAnA dharmarathanuM pAlana karyuM che tenI paNa siddhi thAya che; kema ke samyaka pravartanano artha ja e che ke te rathane ucita sthAne pahoMcADe ane jo te rathane ucita sthAne pahoMcADavAmAM yatna karatI vakhate tenuM samyaka pAlana karavAmAM na Ave to te puruSa te rathanuM samyapha pravartana kare che tema kahI zakAya nahi, tethI arthathI phalita thayuM ke bhagavAne potAnA dharmarathanuM samyapha pAlanapUrvaka phaLaprApti sudhI samyapha pravartana karyuM che. vaLI, sArathi jema rathane samyapha pravartana kare che, pAlana kare che, tema unmArgamAM jatA azvane damana kare che, jethI te ratha samyapha pravartana dvArA ucita sthAne pahoMce, tema bhagavAne paNa potAnA cAritrarathane mokSamAM pravartAvatI vakhate te rIte damana karyuM che ke jethI utpathamAM gamana vagara temano ratha mArgamAM pravaryo. kaI rIte bhagavAne rathane damana karyo che te spaSTa karatAM kahe che - karmane vaza karavA dvArA bhagavAne potAnA cAritrarathane damana karyo che. kaI rIte karmane vaza karyA che te spaSTa karatAM kahe che - anivartikabhAvathI cAritrane avyabhicArI karyuM che phalaprApti sudhI potAnuM cAritra uttarottara vRddhi pAme te rIte avyabhicArI karyuM che, jema bhagavAne varabodhi prApta thayA pachI potAnuM cAritra phalaprApti pratye vyabhicArI na thAya te rIte vyApAravALuM karyuM che. kaI rIte phalaprApti sudhI nivartana na pAme te prakAre vyApAravALuM karyuM che temAM yukti batAve che - bhagavAne varabodhi prApta karyuM tyArapachI cAritra nivartana pAmyA vagara avazya mokSanuM kAraNa bane te rIte sva-aMgono upacaya karavAmAM cAritrane vyApAravALuM karyuM che, tethI trIjA bhavamAM je uttama cAritra pALyuM, tenAthI devabhavanI uttaramAM zreSTha manuSyabhava, AryadezamAM utpatti Adi cAritranI prAptinAM je prabaLa sarva kAraNo che te sarvano upacaya thAya te rIte cAritranuM pAlana karyuM che, tethI pUrvanA trIjA bhavamAM ke koIka pUrvanA bhavamAM tIrthakaro te rIte cAritra pALe che, jethI uttarauttaranA bhavamAM viziSTa viziSTa cAritranI prAptinA kAraNabhUta bhavonI prApti karIne mokSaprApti sudhI nivartana na pAme tevA cAritrane puSTa kare che ane te rIte aneka bhavomAM cAritrane puSTa karyA pachI caramabhavamAM te cAritra kSAyikabhAvarUpe AtmasAt kare che, tethI cAritrarathane avyabhicArI pravartana, svakAryamAM niyojana ane sva-AtmIbhAva nayanarUpa prakArathI damana kare che arthAtuM cAritramohanIya karmane vaza thaIne temanuM cAritra nAza na pAme, paraMtu uttarottara vRddhi pAme te rIte damana kare che. ahIM prazna thAya ke bhagavAna A rIte potAnA dharmarathanA sArathi kema thayA ? temAM yukti batAve che- jyAre jIvane bhAvadharmanI prApti thAya che tyAre teo samyapha pravartanAdi prakArathI avazya dharmasArathi thAya che, tethI e prApta thAya ke jyAre bhagavAnanA AtmAne samyakta prApta thAya tyAre cAra gatinA paribhramaNarUpa bhava jIvane je prakAre kadarthanA svarUpa che te prakAre ja spaSTa bhAse che ane te bhavamAMthI nistArano eka upAya sarvajJakathita zuddha mArga che tevo spaSTa nirNaya thAya che, tethI te mahAtmAo gaMbhIratApUrvaka potAnA rathane mokSamAM te rIte pravartAve che, jethI nimittone pAmIne paNa potAno ratha utpathamAM jAya nahi ane saMsArarUpI aTavImAMthI nIkaLIne mokSapatha pratye satata prayANa kare. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammasArahINuM 93 vaLI, jema sArathi rathane jaMgalamAMthI iSTa sthAnamAM laI jAya che tyAre mArgano yathArtha bodha hoya to rathane samyag mArgamAM pravartAve che ane azvanuM te rIte pAlana kare che, jethI 2thane zaktithI adhika pravartAvIne mArgamAM temano vinAza thAya nahi. jo avicArakanI jema zIghra pahoMcavAnA uddezathI rathane pravartAve ane azvanuM pAlana kare nahi to te 2tha iSTa sthAna sudhI pahoMcI zake nahi, tethI zrAMta thayelA azvone vizrAma karAvIne ane AhArAdi dAna karIne samyak pAlana kare che. vaLI, te 2tha mArgamAM jato hoya tyAre koIka rIte azva utpathamAM jAya te sArathi tenuM damana kare che, tema bhagavAne paNa potAno sadvIrya rUpI 2tha mokSamArgamAM pravartAvatI vakhate bAhya kriyArUpa ucita AcaraNA ane saMyamanA pariNAmonI vRddhi thAya tevI aMtaraMga AcaraNArUpa be azvone te rIte pravartAvyA ke jethI cAritranI vRddhi thAya. vaLI, bhavarUpI aTavImAMthI nIkaLatI vakhate mokSanI prApti sudhI te 2tha samyak pravarte tarthe nipuNatApUrvaka te bAhya AcaraNA ane aMtaraMga AcaraNAne potAnI zakti anusAra pravartAvI, jethI te baMne AcaraNArUpI azvo uttarottara mArgamAM gamana karI zake. jo zaktinuM Alocana karyA vagara bAhya kriyA ke aMtaraMga yatna karata to bhagavAnanA rathanA te be azvonuM samyak pAlana thAta nahi, paraMtu samyaktvanI prAptithI pragaTa thayelA samyak pravartaka jJAnane kA2Ne bhagavAne potAnA azvonuM te rIte pAlana karyuM ke jethI te azvo asaMgabhAvanI vRddhi dvArA iSTa sthAne javA samartha banyA. vaLI, kyAreka nimittone pAmIne azva utpathamAM jAya tyAre sArathi tenuM damana karIne tene vaza kare che, tema cAritramohanIya Adi karma jIvane utpathamAM laI jAya tevA che, paraMtu bhagavAne nipuNatApUrvaka teone vaza karyAM, jethI siddhipathamAM temanuM gamana askhalita pravartye. vaLI, te ja bhavamAM kSAyika sudhInI prApti zakya nahi hovAthI cAritranuM kAraNa bane evA manuSyabhava Adi cAritranAM aMgono upacaya kare, te rIte ja cAritramAM yatna karyo, jethI rAtrinA zayanatulya zaktinA saMcaya mATe uttarano devabhava bane che ane tyArapachI uttaranA manuSyabhavamAM uttama sAmagrIne pAmIne vizeSa prakAranA cAritrapathamAM gamana karIne cAritranI ja vRddhi kare che ane caramabhavamAM cAritrane kSAyikabhAvarUpe AtmasAt kare che. A rIte damana dvArA bhagavAna potAno 2tha mokSamArga sudhI pahoMcADe che, te sArathipaNuM bhAvadharmanI prAptithI zarU thAya che ane bhagavAnane Adya dharmasthAnanI prApti thaI te paNa AvA sArathitvarUpa nahi hovA chatAM AvA sArathitvanI prApti pratye avaMdhya kAraNa hatuM, samyaktvarUpa bhAvadharmanI prApti thaI tyAre to bhagavAnano AtmA dharmasArathi banyo, paraMtu bhAvadharmanI Adya sthAnanI prApti thaI tyAre paNa bhagavAnanA AtmAmAM sArathipaNAnuM avaMdhyabIjapaNuM hatuM ane te bauddhadarzananA vacanathI spaSTa kare che bauddhadarzanavALA paNa mAne che ke koI puruSane sArI rIte rakSaNa karAyelo evo suvarNano ane ratnano karaMDiyo prApta thAya tyAre jyAM sudhI te karaMDiyAne ughADe nahi tyAM sudhI A karaMDiyAmAM suvarNa ane ratno che tevo bodha thato nathI, topaNa te karaMDiyAnI prApti vakhate karaMDiyAmAM saMvRta evA suvarNanI ane ratnanI temane prApti thayelI che ane jyAre te karaMDiyo ughADe tyAre vyakta suvarNa ane ratnonI prApti thAya che, tema bhagavAnanA AtmAne dharmaprazaMsAdirUpa Adya dharmasthAnanI prApti thaI te paNa te ratnanA karaMDiyAnI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 lalitavistarA bhAga-2 prApti tulya hatI; kema ke vizeSa sAmagrI pAmIne jyAre bhagavAnano AtmA bhAvadharma prApta kare che tyAre suvarNanI ane ratnanI prAptitulya dharmasArathipaNAnI prApti thAya che, mATe bhAvadharmanI prApti pUrve paNa dharmasArathi thavAne anurUpa kaMIka guNa bhagavAnanA AtmAmAM pragaTe che, jema nayasAranA bhavamAM samyaktvaprApti pUrve bhagavAnano AtmA bhadraka prakRtivALo thayelo, jethI dharmane abhimukha dAnadharmanA pariNAmavALA thayA, te saMvRta suvarNa-ratnanA karaMDiyAnI prApti tulya avasthA hatI ane jyAre mahAtmAnA te upadezathI samyaktvane pAmyA tyAre bhagavAnanA AtmAne saMsAranuM vAstavika svarUpa yathArtha jaNAyuM, mokSa avasthA atyaMta prAptavya jaNAI ane tenA upAyabhUta sarvajJakathita dharma che tevo sUkSma bodha thayo, tethI nayasAranA bhavamAM bhagavAne potAno dharma2tha mokSamArgamAM samyak pravartAvavAno prAraMbha karyo, jo ke tyAre bhagavAnanA AtmAne viratinI prApti na hatI, topaNa anaMtAnubaMdhInA kSayopazamajanya alpa cAritranI prApti thaI, te cAritrane samyaktvanI ucita kriyAo dvArA atizaya atizayatara karIne potAno cAritraratha muktipathamAM pravartAvyo, tenA dvArA uttamabhava AdinI prApti thAya tevA sva-aMgono upacaya karyo. te damananI kriyA hatI ane marIcinA bhavamAM saMyama grahaNa karIne vizeSathI cAritrapathamAM pravartya ane saMyamanAM kaSTothI kaMIka zrAMta thayA tyAre dharmaratha kaMIka skhalanA pAmyo topaNa mArgamAM pravartato hato, tethI samyaktvanA baLathI maMdagatithI mokSamAM jato hato ane jyAre utsUtra-prarUpaNA karI tyAre utpathamAM temanA rathanuM gamana thayuM, topaNa pharI vizvabhUtinA bhavamAM te cAritrarathane mArgamAM pravartAvyo. tyAM paNa nidAna karIne pharI 2thanuM mArgamAMthI utpathamAM gamana thayuM, pharI pUrvanA trIjA bhavamAM saMyama grahaNa karIne potAnA cAritrathane te rIte mArgamAM pravartAvyo ane cAritramohanIya Adi karmane te rIte vaza karyAM, jethI utpathanA gamana vagara caramabhavamAM cAritrarathane sva-AtmIbhAvarUpe prApta karAvyo. A rIte bhagavAne potAnA cAritrarathane upAdAna bhAvathI mokSamAM pravartAvyo ane caramabhavamAM anya yogya jIvonA rathone nimittabhAvathI mokSapathamAM pravartAvyA, tethI bhagavAna svanA ane paranA rathanA sArathi banyA. te svarUpe bhagavAnanI stuti karavA mATe tevA dharmasArathi bhagavAnane prastuta sUtrathI namaskAra karAya che, jenAthI bhagavAnanA dharmasArathipaNAnI jeTalI spaSTa upasthitipUrvaka te bhAva pratye pravardhamAna bhakti ullasita thAya te pramANe nirjarAnI prApti thAya che. 23/ sUtra : dhammavaracAurantacakkavaTTINaM / / 24 / / sUtrArtha : dharmarUpa zreSTha cAturaMta cakra varte che jemane evA bhagavAnane namaskAra thAo. 24/ lalitavistarA : tathA, 'dhammavaracAurantacakkavaTTINaM' / dharmo'dhikRta eva, sa eva varaM pradhAnaM, caturantahetutvAt : Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammavaracAuraMtacakravINa caturantaM, cakramiva cakraM, tena vartituM zIlaM yeSAM te tathAvidhAH, idamatra hRdayam, -yathoditadharma eva varaM-pradhAnaM, cakravarticakrApekSayA lokadvayopakAritvena, kapilAdipraNItadharmacakrApekSayA vA trikoTiparizuddhatayA catvAro gativizeSAH nArakatiryagnarAmaralakSaNAH, taducchedena tadantahetutvAccaturantaM caturbhirvA'nto yasmiMstaccaturantaM, kaizcaturbhiH? dAnazIlatapobhAvanAkhyairddhamaH, antaH prakramAd bhavAnto'bhigRhyate, cakramiva cakramatiraudramahAmithyAtvAdilakSaNabhAvazatrulavanAt, tathA ca lUyanta evAnena bhAvazatravo mithyAtvAdaya iti pratItaM, dAnAdyabhyAsAdAgrahanivRttyAdisiddheH, mahAtmanAM svaanubhvsiddhmett| lalitavistarArtha: ane dharmarUpa zreSTha cAturaMta cavALA bhagavAna che, dharma adhikRta ja che, te ja vara=pradhAna, cAranA aMtanuM kAraNa paNuM hovAthI caturaMta evA cakranI jevuM cakra, tenAthI vartavAno svabhAva che jeone te tevA che=dharmavaracaturaMta cakravALA che, A ahIM=prastuta sUtranA kathanamAM, hRdaya che= tAtparya che - yathodita dharma ja vara=pradhAna, cakravartInA canI apekSAe lokalyanA upakAripaNAthI athavA kapilAdi praNIta dharmacakkI apekSAe nikoTi parizuddhapaNuM hovAne kAraNe nAraka, tiryaMca, nara, amara svarUpa cAra gativizeSo tenA ucchedane kAraNe tad aMtanuM hetupaNuM hovAthI dharma ja zreSTha cakra cAra gatinA ucchedane karanAra hovAthI caturaMta che athavA cArathI=cAra dharmothI, aMtaH bhavano aMta, che jemAM te caturaMtavALuM che=dharma caturaMta cakra che. kayA cAra dharmo vaDe aMta che jemAM tevuM caturaMtavALuM che? ethI kahe che - dAna, zIla, tapa, bhAva nAmanA dhama vaDe aMta=prakramathI bhavano aMta, grahaNa karAya che, cakranA jevuM cakra che; kema ke ati raudra mahAmithyAtvAdirUpa bhAvazaguno nAza karanAra che ane te pramANe AnA dvArA=dharmacakra dvArA, mithyAtvAdi bhAvazatruo nAza karAya che ja e pratIta che; kema ke dAnAdi abhyAsathI AgrahanI nivRtti AdinI siddhi che, A=dAnAdithI bhAvazatruono nAza thAya che e, mahAtmAone svaanubhava siddha che. paMjikA - 'trikoTiparizuddhatayeti, tisRbhirAdimadhyAntAvisaMvAdilakSaNAbhiH kaSacchedatAparUpAbhirvA 'koTibhiH'vibhAgaH, 'parizuddho'-nirdoSo yaH sa tathA tadbhAvastattA tayA, kaSAdilakSaNaM cedam pANavahAIyANaM pAvaTThANANaM jo u paDiseho / jhANajjhayaNAINaM, jo u vihI esa dhammakaso / / 1 / / paMcavastuka 1022 bajjJANuThThANeNaM jeNa na bAhijjae tayaM niyamA / saMbhavai ya parizuddhaM so puNa dhammami cheo tti / / 2 / / paMcavastuka 1023 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. lalitavistarA bhAga-2 jIvAibhAvavAo, baMdhAipasAhago ihaM tAvo / eehiM suparisuddho dhammo dhammattaNamuvei / / 3 / / paMcavastuka 1024 'AgrahanivRttyAdisiddha 'riti, Agraho mUrchA, lubdhiriti paryAyAH; tato vihitadAnazIlatapobhAvanAbhyAsaparAyaNasya puMsaH, Agrahasya mUrchAyA, nivRttiH uparamaH, 'Adi'zabdAd yathAsambhavaM zeSadoSanivRttigrahaH, tathA siddhAvAnA paMjikArya : 'tridivarizuddhati ... sihe bAvAn II tridirijItari e lalitavistarAnuM pratIka che, Adi, madhya ane aMtamAM avisaMvAdipa traNa koTithI parizuddha athavA kaSa-cheda-tAparUpa traNa vibhAgothI parizuddha arthAt nirdoSa je che te tevo che te dharma trikoTi parizuddha che, tenAthI=trikoTi parizuddhapaNuM hovAthI dharma varacakra che ema atraya che ane kaSAdinuM lakSaNa A che - pANIvadha Adi pApasthAnakono je pratiSedha, dhyAna-adhyayanAdino je vidhi e dharmakaSa che=kaSadharma che. te vidhi-pratiSedha, niyamathI je bAhya anuSThAnothI bAdha pAmatA nathI ane parizuddha saMbhave che te vaLI =bAhyaanuSThAnane batAvanAro upadeza ke artha dharmamAM cheda che. ahIM=dharmamAM, jIvAdi bhAvone kahenAro baMdhAdino prasAdhaka=baMdha-nirjarA Adino prasAdhaka, tApa che, AnA vaDe= pUrvamAM kahevAyelA kaSa-cheda-tApa vaDe, suparizuddha dharma dharmapaNAne pAme che. nivRiisaddhaH e lalitavistAranuM pratIka che, Agraha, mUccha, lubdhi e paryAyo che= paryAyavAcI zabdo che, tethI vihita dAna-zIla-tapa-bhAvanA abhyAsaparAyaNa puruSanA AgrahanI=mUcchanI, nivRti-uparama, thAya che, Adi zabdathI=nivRtti AdimAM rahelA Adi zabdathI, yathAsaMbhava zeSa doSanI nivRttinuM grahaNa che, tenI siddhi hovAthI=sadbhAva hovAthI, cAra prakArano dharma bhAvazatruono nAza kare che e pratIta che ema avaya che. bhAvArtha bhagavAna adhikRta evA cAritradharmarUpa zreSTha cakravALA che, je cakra cAra gatine aMta karanAra hovAthI caturaMta che evuM dharmarUpa zreSTha cakra varte che jemane evA bhagavAnane namaskAra karavAmAM Ave che. A dharmacakra zreSTha cakra kema che ? temAM yukti batAve che - cakravartInuM cakra A lokamAtramAM upakAraka che, jyAre bhagavAnanuM cAritrarUpa cakra lokadrayamAM upakAraka che; kema ke bhagavAne cAra gationo aMta kare tevuM dharmacakra prApta karyuM che, je dharmacakranI prAptine kAraNe bhagavAna manuSyabhavamAM devatAothI pUjAya che ane A lokamAM sarva samRddhithI yukta che ane paralokamAM paNa cAra gatino uccheda karIne mokSamAM janArA che, tethI bhagavAnanuM cAritradharmarUpa cakra lokadrayane upakAraka che athavA kapilAdi praNIta dharmacakranI apekSAe bhagavAnathI praNIta dharma trikoTi parizuddha che, mATe varacakra che, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhammaracAutacakravINa tethI e prApta thAya ke bhagavAnapraNIta cAritradharma Adi, madhya ane aMtamAM ekAMte sukhane karanAra che, leza paNa duHkhanA saMzleSavALo nathI, tethI trikoTi parizuddha che. jema bhagavAna vaDe upadeza apAyelA dharmanA paramArthane jANIne je jIvo bhagavAne batAvelA dharmanuM sevana kare che te vakhate teonA cittamAM kaSAyonA tApanA zamanathI sukha thAya che, kaSAyonI AkuLatA alpa thavAne kAraNe ArogyanI vRddhi thAya che, pUrvanI pApaprakRtio puNyaprakRtimAM pheravAya che, pUrvanI baMdhAyelI puNyaprakRtio baliSTha thAya che, tethI dharma sevanakALathI ja sukhano prAraMbha thAya che, tethI bhagavAne batAvelo vivekayukta svAdu pathya anna jevo dharma sevanakALamAM avisaMvAdI phalane ApanAra che, madhyamAMsuttara-uttaranA bhavomAM, sudevatva-sumAnuSatvanI prApti dvArA sukhane ApanAra che ane aMtamAM sarva upadrava rahita pUrNa sukhamaya mokSane ApanAra che, tethI svAdu pathya anna sevanakALamAM paNa A@Ada kare che ane roganI alpatA karIne ArogyanA sukhane Ape che ane aMte sarvathA rogano nAza thavAthI pUrNasukhane Ape che tevo trikoTi parizuddha dharma bhagavAne kahyo che, jyAre kapilAdi anya darzanavALAo je dharma kahe che te hitakArI hovA chatAM trikoTi parizuddha nathI, mATe bhagavAnathI praNIta dharmacakra trikoTi parizuddha hovAne kAraNe anya darzanapraNIta dharmacakra karatAM pradhAna cakra che. vaLI, trikoTi parizuddhano artha apekSAe anya prakAre kare che - bhagavAnanuM vacana kaSa-cheda-tApathI parizuddha che, jyAre anya darzananAM vacano eka nayathI satya hovA chatAM kaSa-cheda-tApazuddha nathI ane kaSacheda-tApathI zuddha so TacanuM suvarNa kahevAya, tema bhagavAnathI praNIta dharma paripUrNa zuddha che, mATe zreSTha cakra che. kaSa-cheda-tApa zuM che ? te saMkSepathI batAve che - bhagavAnanuM vacana vidhi ane niSedhane karanAruM che, temAM prANAtipAta Adi pAMca avrata, cAra kaSAyo ane mithyAtvano niSedha karyo che ane dhyAna-adhyayanAdinI vidhi batAvI che, tethI e phalita thAya ke bhagavAne je prANAtipAta Adi dazano niSedha karyo che te saMsArane anukULa jIvanI pariNati svarUpa che, tenA niSedhathI saMsAranA sarjanano avarodha thAya che ane AtmAnA nirAkuLa bhAvane pragaTa kare tevAM zAstraadhyayana ane dhyAnAdi vidhi batAvI che ane A vidhi-niSedharUpa je dharma batAvyo che te vidhi-niSedhane yogya jIvo svazakti anusAra samyaka sevana karI zake tevAM bAhya anuSThAno batAvyAM che, je anuSThAnanA sevanathI dharma sevananA arthI jIvo avazya svabhUmikA anusAra pratiSedhathI nivartana pAmIne saMsArane alpa kare che ane svabhUmikA anusAra dhyAna-adhyayanAdirUpa vidhinA sevanathI vItarAgatAne anukULa dharma pragaTa karI zake che, je dharma samyagu rIte sevavAmAM Ave to Adi, madhya ane aMtamAM visaMvAda vagara sukhanI prAptinuM kAraNa bane che. vaLI, bhagavAne jIvAdi padArthano je vAda anekAMtAtmaka batAvyo che te baMdha ane nirjarAno prasAdhaka che, tethI bhagavAnanA vacanamAM padArthavyavasthA anusAra paNa baMdha-nirjarA AdinI saMgati che ane bhagavAne Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 9. batAvelA ucita anuSThAna dvArA yogya jIvo svabhUmikA anusAra vidhi ane niSedhanuM samyag sevana karIne dharmanA phaLane pAme che, mATe bhagavAne batAvelo dharma trikoTi parizuddha che, tethI anya praNIta dharma karatAM zreSTha dharmacakra che ane te dharmacakra cAra gationA aMtane karanAra hovAthI caturaMtavALuM kahevAya che; kema ke bhagavAne batAvelA dharmane je jIvo bhagavAne je rIte batAvyo che te rIte nipuNatApUrvaka jANIne seve to teone na2ka ane tiryaMcagatinI prApti thatI nathI, kudevatva ane kumAnuSatvanI prApti thatI nathI ane sudevatva-sumAnuSatva dvArA uttarotta2nA dharmane sevIne te mahAtmA cAra gationo aMta kare che, mATe cAra gationA aMtane karanAra zreSTha cakra bhagavAne batAvelo dharma che ane tevA cAra gatinA aMtane karanArA trikoTi parizuddha dharmane bhagavAne svayaM varabodhinI prAptithI sevyo che, tethI tevA zreSTha dharmarUpI cakravALA bhagavAna che athavA dAna-zIla-tapa-bhAvarUpa cAra prakAranA dharmathI bhavano aMta kare tevuM dharmavaracakra che ane tevA zreSTha dharmarUpI cakravALA bhagavAna che, tethI e prApta thAya ke bhagavAne dAna-zIla-tapa ane bhAva nAmanA cAra prakAranA dharmane te rIte sevyo che, jethI bhavano aMta thAya che, jema cakra zatruno nAza kare che, tema bhagavAne sevelo cAra prakArano dharma atiraudra evA mithyAtvAdi bhAvazatruno nAza karanAra thayo. vaLI, bhagavAne sevelA dharma dvArA mithyAtvAdi bhAvazatruo nAza thAya che e mahAtmAone svaanubhavathI pratIta che; kema ke je mahAtmAo saMsAranuM vAstavika svarUpa jANIne uttama evo dAnadharma seve che tenA dvArA teo paramagurunI bhakti karIne, susAdhunI bhakti karIne mUrchAno tyAga kare che te svaanubhava siddha che te arthAt je dAna karyuM te dhananA vyayathI mUrchA jatI nathI, paraMtu 52ma gurunI bhakti karIne huM mArA AtmAne kRtakRtya karuM, te vakhate vItarAgatA Adi guNonA smaraNane kAraNe ane tenA pratye bhaktinI vRddhi thAya te prakAre dhanavyaya karelo hovAthI paramagurunI bhaktithI paramagurune tulya thavAne anukULa jIvanI pariNatimAM je bAdhaka karmo mithyAtvAdi bhAvo che teno nAza thAya che, tethI bAhya saMga alpa thAya che, mATe mUrchAnI nivRtti thAya che, te rIte susAdhunA guNo pratye bahumAna thavAthI susAdhunI jema nirmama thavAmAM bAdhaka karmono nAza thAya che, jethI mUrchAnI nivRtti thAya che. vaLI, zIla, tapa ane bhAvadharma to sAkSAt mithyAtvAdinA unmUlanane anukULa ane vItarAgatAnI niSpattine anukULa jIvanA pariNAma svarUpa hovAthI dAnAdi cAra dharmathI mithyAtvAdi bhAvazatruono nAza thAya che, mUrchAnI nivRtti Adi thAya che te svasaMvedana siddha che ane tevA uttama dAnAdi cAra prakAranA dharmane sevIne bhagavAne bhavano aMta karyo, tethI zreSTha dharmarUpI cakravALA bhagavAna che. dAna, zIla, tapa ane bhAvadharma mAtra bAhya sevanAtmaka hoya to mUrchAnI nivRtti ke zeSa doSonI nivRtti thatI nathI, jema koI vipula dAna Ape, koI bAhyathI zIlanI AcaraNA kare, chaThTha aThThamAdi tapa kare, sthUlathI bAra bhAvanAo Adi bhAvana kare, chatAM jo saMsAranA vAstavika svarUpanuM paryAlocana karIne vItarAgatAne abhimukha koI yatna na kare to te cAre prakAranA sthUla AcArorUpa dharmathI bhavano aMta thAya nahi, paraMtu bhagavAne to varabodhinI prApti pachI te te bhavamAM dAnAdi dharma te prakAre sevyo che ke jethI bAhya padArtho pratye mUrchAnI nivRtti thAya eTaluM ja nahi paNa anya sarva kaSAyo paNa kSINa-kSINatara thAya Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 dhammavasyAutacakavaDhINa ane vItarAgatAne abhimukha potAno AtmA bhAvita thAya te rIte dharmane sevIne bhagavAne bhavano aMta karyo ane vartamAnamAM paNa je mahAtmAo te rIte vivekapUrvaka dAnAdi dharma kare che tenAthI potAnAmAM vartatA mUcchanA pariNAmarUpa AgrahanI nivRtti Adi pragaTa thatAM teone svaanubhavathI dekhAya che. lalitavistarA - etena ca vartante bhagavantaH, tathAbhavyatvaniyogato varabodhilAbhAdArabhya tathA tathaucityena AsiddhiprApteH evameva vrtnaaditi| tadevametena vartituM zIlA dhrmvrcturntckrvrtinH||24|| lalitavistarArtha - ane AnAthI=pUrvamAM kahyuM evA dharmavara caturaMtacarthI, bhagavAna varte che; kema ke tathAbhavyatvanA niyogathI tIrthakararUpe siddha thavAnuM kAraNa bane tevA bhavyatvanA vyApArathI, varabodhinA lAbhathI mAMDIne te te prakAre aucityathI=je je prakAre varabodhikALamAM potAnA saMyogo hatA tene anurUpa te te prakAranA ocityathI, siddhinI prApti sudhI=bhagavAna mokSane pAme tyAM sudhI, A rIte ja varte che. dharmavara caturaMta cakvatanA arthane tavaMthI nigamana kare che - A rIte AnA dvArA=zreSTha cakra dvArA, vartavAnA svabhAvavALA bhagavAna dharmavara caturaMta cakravartI che. IIRIT bhAvArtha : pUrvamAM dharmavara caturaMta cakra zuM che? tenuM svarUpa spaSTa karyuM evA cakrathI bhagavAna varte che, tethI bhagavAna dharmavara caturaMta cakravartI che, kaI rIte bhagavAna evA cakrathI varte che te spaSTa karavA mATe kahe che - jema cakravartIne cakranI prApti thAya tyAre potAnA zatruno nAza karavA mATe satata pravarte che tema bhagavAnane tathAbhavyatvanA vyApAranA kAraNe varabodhinI prApti thaI te dharmavara cakranI prAptitulya che, tethI jyArathI bhagavAnane varabodhinI prApti thaI tyArathI potAnA bhAvazatrune nAza karavA mATe te te prakAre aucityathI siddhi prApti sudhI yatna karyo. tethI e phalita thAya ke tIrthaMkaranA AtmAomAM tIrthaMkara thaIne mokSamAM jAya evA prakAranuM bhavyatva hoya che ane te bhavyatva varabodhinA prAptikALamAM vyApAravALuM thAya che, tethI teone saMsAranuM vAstavika svarUpa jevuM che tevuM ja raudra dekhAya che ane te saMsAramAMthI nistArano upAya sarvajJapraNIta zratadharma che tevo spaSTa nirNaya thAyache, tethI teone pariNAma thAya che ke moharUpI aMdhakArathI gahana evI bhavATavImAM bhamatA jagatanA jIvone A zratadharmane ApIne huM sarva jIvano vistAra karuM ane tevo nirmaLa adhyavasAya pragaTa thayA pachI te mahAtmAo te te prakAre aucityathI potAnA cAra gatirUpa saMsArano uccheda thAya ane anya yogya jIvonA nistAramAM pote je rIte nimittabhAva pAmI zake te te prakAre aucityathI mokSaprApti sudhI Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 lalitavistarA bhAga-2 yatna kare che ane anya yogya jIvonA cAra gatinA uccheda mATe nimittabhAvarUpe kAraNa bane che. A prakAre cakrane pravartAvIne bhagavAna bhavano aMta karanArA hovAthI dharmavara cakravartI che. 24 lalitavistAra:___ evaM dharmadatvadharmadezakatvadharmanAyakatvadharmasArathitvadharmavaracaturantacakravartitvairvizeSopayogasiddheH stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampada iti||sNpdaa-6|| lalitavistarArtha : A rIte=prastuta saMpadAnuM atyAra sudhI varNana kyuM e rIte, dharmadata, dharmadezakatva, dharmanAyakatva, dharmasArathi, dharmavara caturaMta cakravartita vaDe vizeSathI upayoganI siddhi hovAthI yogya jIvone gharmadatyAdi bhAvo vaDe vizeSathI bhagavAnanA upayoganI siddhi hovAthI, stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadA che prastuta vizeSathI upayogasaMpadA che. HsaMpadAbhAvArtha prastuta saMpadAmAM bhagavAna kaI rIte dharmane denArA che, kaI rIte dharmanA dezaka che, kaI rIte dharmanA nAyaka che, kaI rIte dharmanA sArathi che, kaI rIte dharmavara caturaMta cakravALA che tenuM vistArathI varNana karyuM, tenA dvArA yogya jIvone bhagavAnano vizeSathI upayoga thAya che tenI siddhi thAya che; kema ke dharmadezanAdi dvArA ja yogya jIvone bhagavAnathI upakAra thAya che, mATe bhagavAnanA upayoganI siddhi hovAthI bhagavAnanI stotavyasaMpadA che tenA ja vizeSathI upayogarUpa prastuta upayogasaMpadA che. saMpadA-kA avataraNikA - ete ca kaizcidiSTatattvadarzanavAdibhirboddhabhedairanyatra pratihatavarajJAnadarzanadharA eveSyante 'tattvamiSTaM tu pazyatu' iti vacanAd, etnniraacikiirssyaahavataraNikArya : ane keTalAka ISTa tatvanA darzanavAdI evA bauddhanA bhedo vaDe anyatratatvane choDIne anyatra, pratihatavarajJAna-darzanadharanArA ja A=bhagavAna, IcchAya che; kema ke "ISTa tattvane juo" e prakAranuM vacana che=bauddhadarzanavAdInuM vacana che, AnuM nirAkaraNa karavAnI IcchAthI tattvane choDIne anyatra pratihatavarajJAna-darzanadharanArA bhagavAna che enuM nirAkaraNa karavAnI IcchAthI, kahe che - paMjikA - 'tattvamiSTaM tu pazyatvi'ti-'sarvaM pazyatu vA mA vA, tattvamiSTaM tu pshytu| pramANaM dUradarzI cedete gRdhrAnupAsmahe / / 1 / / ' iti sNpuurnnshlokpaatthH| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apaDihayavaranANadaMsaNadharANa 101 paMjikArya : tattvamiSTa vRAnuvAdANA'ti saMpUratoSaka tattvamaSThata patniti e lalitavistarAnuM pratIka che, sarva juo athavA na juo, ISTa tatvane vaLI, avazya juo, jo dUradarzI tamane pramANa che to A ApaNe gIdhaDAMnI upAsanA karIe. e pramANe saMpUrNa zlokano pATha che. bhAvArtha - keTalAka bauddhadarzanavAdIo AtmAne mokSa prApti mATe upayogI je iSTa tattva che tene jonArA buddha bhagavAna che tema mAne che, tethI teonA mate bhagavAna apratihatavarajJAna-darzanadharanArA nathI, paraMtu saMsArathI vistAra mATe jIvane upayogI thAya teTaluM iSTa tattva jonArA che tema mAne che ane tevA bhagavAnane upAsya svIkAre che; kema ke teo mAne che ke sarva padArthane koI jue ke na jue tenI koI AvazyakatA nathI, paraMtu kalyANa mATe upayogI je iSTa tattva che tene jue te puruSa pramANarUpa che; kema ke tenA vacanathI ja iSTanI siddhi thAya che, anupayogI kITakanI saMkhyA AdinuM jJAna ke anya padArthonuM jJAna AtmA mATe koI upayogI nathI, tethI bhagavAnane sarva zeyanA jANanArA che ema svIkAravuM te artha vagaranuM che, ema je bauddho kahe che, tenA nirAkaraNa mATe prastuta sUtrathI kahe che - sUtra - appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM / / 25 / / sUtrArtha - apratihatavarajJAna-darzanane dhAraNa karanArA bhagavAnane namaskAra thAo. rapAI lalitavistarA - 'aprtihtvrjnyaandrshndhrebhyH'| apratihate sarvatrApratiskhalite kSAyikatvAd, vare-pradhAne, jJAnadarzane vizeSasAmAnyAvabodharUpe dhArayantIti samAsaH; sarvajJAnadarzanasvabhAvatve nirAvaraNatvena, anyathA tttvaayogaat| lalitavistarArtha: apratikatavarajJAna-darzanane dhAraNa karanArA bhagavAna che, apratihata kSAyikapaNuM hovAthI sarvatra pratispalita=sarva kSetra ane sarva kALamAM skUlanA vagara janAra, vara=pradhAna evA, jJAna-darzanane vizeSa-sAmAnya avabodharUpa jJAna-darzanane, dhAraNa kare che, e prakAre samAsa che, sarvajJAna, sarvadarzana svabhAvapaNuM hote chate nirAvaraNapaNuM hovAthI apratikatavarajJAna-darzana dhAraNa karanArA bhagavAna che ema anvaya che, anyathA-ukta prakAra vagara saMpUrNa nirAvaraNa jJAna na hoya to, tattvano ayoga che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 lalitavistA bhAga-2 paMjikA - _ 'sarvajJAne'tyAdi-sarvajJAnadarzanasvabhAvatve nayAntarAbhiprAyeNa sArvadike sarvajJasarvadarzitvarUpe sati, nirAvaraNatvena ghAtikSayAt, apratihatavarajJAnadarzanadharA bhgvntH| vyatirekamAha- anyathA uktaprakAravyatirekeNa, tattvAyogAt apratihatavarajJAnadarzanadharatvAyogAt yato na nirAvaraNA api dharmAstikAyAdaya uktarUpavikalAH santaH, ekendriyAdayo vA uktarUpayoge'pyanirAvaraNAH, prakRtasUtrArthabhAja iti| paMjikArya - sarvajJAtyAdi pravRtastrArthamAna vi . sarvajJAna ItyAdi lalitavistAranuM pratIka che, sarvajJAnadarzana svabhAvapaNuM hote chate=AyAMtaranA abhiprAyathI sAdika sarvajJa-sarvadarzitvarUpa hote chate=AtmA "za' svabhAvavALo che tethI karmavALI avasthAmAM zaktirUpe ane mukta avasthAmAM abhivyaktirUpe sarvajJa sarvadazirUpapaNuM hote chata, ghAtikSayathI nirAvaraNapaNuM hovAne kAraNe apratihatavarajJAnadarzanadharanArA bhagavAna che. vyatirekane kahe che - anyathA-ukta prakAra vagara=sarvajJa sarva dazitva jIvato svabhAva na hoya ane nirAvaraNatva na hoya to tatvano ayoga hovAne kAraNe=apratihatavarajJAna-darzanadharavato ayoga hovAne kAraNe, sarvajJa-sarvadazisvabhAvapaNuM hote chate tirAvaraNa thavAne kAraNe bhagavAna apratihatavarajJAnadarzana dhAraNa karanArA che, ema atraya che. je kAraNathI nirAvaraNavALA paNa dhamastikAya Adi ukta svarUpa vikala chatAM prakRta sUtrArthane bhajanArA nathI=apratihatavarajJAna-darzanadharanArA nathI, athavA ekendriyAdi uktarUpatA yogamAM paNa cetana hovAthI zaktirUpe apratihata jJAna-darzanadharapaNAnA yogamAM paNa, atirAvaraNa che (tethI) prakRta sUtrArthane bhajanArA nathI, tethI apratihatavarajJAna-darzana dhAraNa karanArA nathI. bhAvArtha : jJAnAvaraNIya karmano ane darzanAvaraNIya karmano saMpUrNa kSaya karelo hovAthI bhagavAna sarvatra apratialita jJAna-darzananA svabhAvane dhAraNa karanArA che=vizeSa-sAmAnyanA avabodharUpa jJAna-darzanane dhAraNa karanArA che arthAt kSetra ane kALathI temanuM jJAna kyAMya alanA pAmatuM nathI, paraMtu sarva kSetramAM rahelAM sarva dravyo ane traNe kALanA sarva paryAyone svarUpathI yathArtha jANe che, tethI apratihata jJAna-darzanane dhAraNa karanArA che. kema bhagavAna apratikatavarajJAna-darzanane dhAraNa karanArA che ? temAM yukti Ape che - bhagavAnanA AtmAmAM sarvajJAna ane sarvadarzana svabhAvapaNuM anAdithI hatuM, paraMtu pUrvamAM te AvRtta hatuM. ane tyArapachI sAdhanA dvArA te AvaraNano nAza thayo, tethI temanuM jJAna-darzana nirAvaraNa thayuM, mATe bhagavAna apratihata jJAna-darzanane dhAraNa karanArA che, tene ja spaSTa karavA mATe yukti batAve che - Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apaDihayavaranANadaMsaNadharANa 103 jo bhagavAnanA AtmAmAM sarvajJAna ane sarvadarzana svabhAva na hoya ane svabhAva hovA chatAM te nirAvaraNa na hoya to bhagavAna apratihatavarajJAna-darzanane dharanArA thAya nahi, jema dharmAstikAya Adi padArtho nirAvaraNa che, paraMtu sarvajJAna ane sarvadarzana svabhAvavALA nathI, tethI prakRta sUtrano je artha che tevA arthane bhajanArA nathI ane ekendriyAdi sarva chabastha jIvo sarvajJAna sarvadarzana svabhAvavALA che, chatAM nirAvaraNa nathI, mATe prata sUtranA arthane bhajanArA nathI ane bhagavAne sAdhanA dvArA ghAtikarmano kSaya karyo che, tethI nirAvaraNa che ane temanAmAM vartato sarvajJa ane sarvadarzI svabhAva AvaraNanA kSayathI pragaTa thayelo che. tethI apratihata zreSTha evA jJAna-darzanane dhAraNa karanArA bhagavAna che. ahIM zreSTha jJAna kahevAthI mati Adi cAra jJAna karatAM kevalajJAna kevaladarzana zreSTha che tema batAvela che ane apratihata kahevAthI buddha tattvanA ja jJAnavALA che, jagatanA joya mAtranA jANanArA nathI te matanuM nirAkaraNa thAya che; kema ke bhagavAna joya mAtrane jANanArA che. lalitavistarAH sarvajJasvabhAvatvaM ca sAmAnyena sarvAvabodhasiddheH, vizeSANAmapi jJeyatvena jJAnagamyatvAt, na caite sAkSAtkAramantareNa gamyante, saamaanyruupaantikrmaat| lalitavistarArtha: ane sAmAnyathI sarva avabodhanI siddhi hovAne kAraNe sarva jIvone sAmAnyathI jagatanA sarva padArthonA bodhanI siddhi hovAne kAraNe, sarvajJa svabhAvapaNuM che=sarva jIvonuM sarvajJa svabhAvapaNuM che; kema ke vizeSonuM paNa zeyapaNuM hovAne kAraNe jJAna gamyapaNuM che, A=vizeSo, sAkSAtkAra vagara sAmAnyathI bogha thayA vagara, jaNAtA nathI; kema ke sAmAnya rUpano anatikrama che=sarva vizeSomAM sAmAnya rUpano abheda che. paMjikA:hetuvishessnnsiddhyrthmaah sarvajJasvabhAvatvaM ca hetuvizeSaNatayopanyastaM, sAmAnyena mahAsAmAnyanAmnA sattAlakSaNena, sarvAvabodhasiddheH= sarveSAM-dharmAstikAyAdijJeyAnAm, avabodhasiddheH-paricchedasadbhAvAt, (pra.iti) jJeyavastupratibimbasaGkramasya tu tadAkAratve jJAnasyAbhyupagamyamAne anekadoSaprasaGgAt vyAptyanupapatteH, dharmAstikAyAdiSvamUrttatvenAkArAbhAve pratibimbAyogAt, tasya mUrtadharmatvAt, tathA tatpratibaddhavastusaGkramAbhAve'bhAvAt, na hyaGganAvadanacchAyANusaGkramAtirekeNA''darzaka tatpratibimbasambhavo'sti, ambhasi vA nizAkarabimbasyeti, anyathA'tiprasaGgAt, uktaM ca paramamunibhiH'sAmA tu diyA chAyA, abhAsuragayA nisaM tu kaalaabhaa| sacceva bhAsuragayA, sadehavaNNA munneyvvaa||1|| .. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 lalitavistarA bhAga-2 je AyarasassaMto, dehAvayavA havaMti sNketaa| tesiM tatthuvaladdhI pagAsajogA na iyresiN||2||' ityAdi, citrAstaraNAdhanekavastugrahaNAvasare caikatrAnekapratibimbodayAsambhavAt, sambhave vA pratibimbasAkopapatteH, tadanusAreNa parasparasaGkIrNavastupratipattiprasaGgAditi, ekasminnapi ghaTAdau sadrUpe paricchinne tadrUpAnatikramAt zuddhasaGgrahanayAbhiprAyeNa sarvasattAparicchedaH sidhyti| __ Aha- 'sattAmAtraparicchede'pi vizeSANAmanavabodhAt kathaM sarvAvabodhasiddhi rityAzakyAha- vizeSANAmapi na kevalaM sAmAnyasya, jJeyatvena jJAnaviSayatvena, jJAnagamyatvAt jJAnena -avabodharUpeNAvabodhanIyarUpatvAt, yadyevaM tataH kimityAha- na ca-naiva, ete-vizeSAH, sAkSAtkAraM darzanopayogam, antareNa vinA, tenAsAkSAtkRtA ityarthaH, gamyante=budhyante, kathamityAha- sAmAnyarUpAnatikramAt, sAmAnyarUpAtikrame hyasadrUpatayA kharaviSANAdivadasanta eva vizeSAH syuriti| idamuktaM bhavati-darzanopayogena sAmAnyamAtrAvabodhe'pi tatsvarUpAnatikramAt saGgrahanayAbhiprAyeNa vizeSANAmapi grahaNAcchadmastho'pi sarvadA sarvajJasvabhAvaH syAt, ghAtikarmakSaye tu sarvanayasaMmatyA nirupacaritaiva sarvajJasvabhAvatA; jJAnakriyAyogapadyasyaiva mokSamArgateti, sarvadarzanasvabhAvatA tu sAmAnyAvabodhata eva siddhati na tatsiddhaye yatnaH kRta iti| nisArtha : hetuvizeSaNa ..... yatnaH kRta iti / / setu vizeSatA Ale bhATe 4 cha - pUrvavi jd bhagavAnanA AtmAnuM sarvajJAna sarvadarzana svabhAvapaNuM hote chate nirAvaraNa hovAne kAraNe apratihAvarajJAna-darzanane dhAraNa karanArA che, temAM sarvajJAna sarvadarzana svabhAvapaNuM hote chate nirAvaraNarUpa je hetu che tenA sarvajJAna sarvadarzana svabhAvatvarUpa vizeSaNanI siddhi mATe kahe che - ane sarvajJa svabhAvapaNuM che=hetunA vizeSaNapaNAthI upacasta sarvajJa svabhAvapaNuM sarva jIvonuM che; kema ke sAmAnyathI=mahA sAmAnya nAmanI sattArUpa sAmAnyathI, sarva avabodhanI siddhi hovAne kAraNe sarva evA dhamastikAyAdi joyonA paricchedano sadbhAva hovAne kAraNe, jIvamAM sarvattA svabhAvapaNuM che. ahIM keTalAka darzanavAdIo mAne che ke zeya vastunuM pratibiMba jJAnamAM saMkramaNa pAme che, mATe chadmasthane eka vastunA bodhathI sattA mAtrano bodha thavAne kAraNe sarva bodhanI siddhi che tema kahI zakAya nahi, tenA nirAkaraNa mATe hetu kahe che - vaLI, zeya vastunA pratibiMbanA saMkrama evA jJAnanuM tadAkArapaNuM svIkAra karAye chatetraNeya AkArapaNuM svIkAra karAye chate, aneka doSano prasaMga che, vyAptinI anupapatti che=Neya vastu jJAnamAM pratibiMbita thAya che e prakAranI sarvatra vyAptinI anupapati che, ghamastikAya AdimAM amUrtapaNuM Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 ApaDihayavaranANadaMsaNadharANa hovAne kAraNe AkArano abhAva hote chate pratibiMbano ayoga che; kema ke tenuM pratibiMbanuM, mUrtadharmapaNuM che ane tat pratibaddha vastunA saMkramanA abhAvamAM AtmA sAthe pratibaddha vastunA saMkramanA abhAvamAM, bodhano abhAva che, di=je kAraNathI, strInA vadananI chAyAnA aNunA saMkrama vagara darpaNamAM tenA pratibiMbano saMbhava nathI=strInA mukhanA pratibiMbano saMbhava nathI, athavA pANImAM caMdranA biMbanI chAyAnA aNunA saMkrama vagara pratibiMbano saMbhava nathI; kema ke anyathA chAyAnA aNunA saMkrama vagara caMdranA bibato pANImAM saMkrama svIkArIe to, atiprasaMga che=arUpI padArthanA paNa saMkramano atiprasaMga che, ane paramamunio vaDe kahevAyuM che - abhAsvara padArthamAM paDelI chAyA divase zyAma dekhAya che, rAtre vaLI, kALI AbhA dekhAya che, te ja bhAskara padArthamAM paDelI chAyA svadehanA varNavALI jANavI. darpaNanI aMdara saMkrAMta thayelA je dehanA avayavo che, teonI tyAM=darpaNamAM, upalabdhi prakAzanA yogathI che, ItaranI nathI. ItyAdi vaLI, jJAnamAM zeya vastunuM pratibiMba svIkAravAmAM Ave to anya zuM doSa Ave ? te batAve che - ane vividha prakAranI sAdaDI Adi aneka vastunA grahaNanA avasaramAM=vividha prakAranI sAdaDI Adi aneka vastunA bodhanA avasaramAM, eka jJAnanA bodhamAM aneka pratibiMbanA udayano asaMbhava che athavA saMbhava hote chate pratibibanA sAMkarthanI upapati che=eka jJAnamAM aneka vastunA mizraNa svarUpe bodha thavAnI Apatti che, tenA anusArathI=pratibiMbanA sAMkaryatA anusArathI, paraspara saMkIrNa vastunA bodhano prasaMga che, mATe jJAnamAM zeya vastunA pratibiMbanuM saMkramaNa thAya che tema svIkAravuM ucita nathI ema avaya che. to zuM svIkAravuM ucita che ? te spaSTa kare che - eka paNa ghaTAdi vastumAM sad rUpano pariccheda thaye chate=A sat che e prakArano astitvano bodha thaye chate, tenA rUpano atikrama hovAthI=saddhi e prakAranuM svarUpa sarva padArthomAM vidyamAna hovAthI, zuddha saMgrahAyatA abhiprAyathI sarvanI satAno pariccheda siddha thAya che, tethI sAmAnyathI sarvanA avabodhanI siddhi hovAne kAraNe jIvavuM sarvajJa svabhAvapaNuM che ema lalitavistAranA kathana sAthe saMbaMdha che. ahIM prazna kare che - satA mAtrano pariccheda hovA chatAM paNa=sarva padArthomAM rahelI satA mAtrano bodha hovA chatAM paNa, vizeSono anavabodha hovAthI kevI rIte sarva avabodhanI siddhi che? e prakAre AzaMkA karIne lalitavistarAmAM kahe che - kevala sAmAnya nahi, paraMtu vizeSonuM paNa zeyapaNuM hovAthI=jJAnaviSayapaNuM hovAthI, jJAtagamyapaNuM hovAne kAraNe=avabodharUpa jJAnathI avabodhanIyarUpapaNuM hovAne kAraNe, jIvanuM sarvajJa svabhAvapaNuM che ema atraya che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 lalitavistarA bhAga-2 jo A pramANe che=jIvanuM sarvajJa svabhAvapaNuM che e pramANe che, tenAthI zuM?-tenAthI zuM siddha thAya ? ethI kahe che - sAkSAtkAra vagara=darzana upayoga vagara tenA vaDe=darzana upayoga vaDe, astitvarUpe asAkSAtkRta evA A vizeSo jaNAtA nathI ja, kema jaNAtA nathI emAM hetu kahe che lalitavistarAmAM hetu kahe che - sAmAnyarUpano atikrama che, hi=je kAraNathI, sAmAnyarUpano atikrama thaye chata=sAmAnyarUpa vagara vizeSarUpa hote chate, asarUpapaNuM hovAne kAraNe gadheDAnA ziMgaDA AdinI jema asadu ja vizeSo thAya. A kahevAyeluM thAya che pUrvanA kathanathI A kahevAyeluM thAya che - darzananA upayogathI sAmAnyamAtranA avabodhamAM paNa tenA svarUpano atikrama hovAthI vyakti e rUpa sAmAnyamAtranA svarUpano sarva padArthomAM atikrama hovAthI, saMgrahAlayanA abhiprAyathI vizeSonuM paNa grahaNa thayeluM hovAne kAraNe te sAmAnya sAthe abhinnarUpe sarva padArthomAM rahelA vizeSonuM paNa grahaNa thayeluM hovAne kAraNe, chadmastha paNa sarvadA sarvajJa svabhAvavALo thAya, vaLI, ghAtakarmano kSaya thaye chate sarva tayanI saMmatithI nirupacarita ja sarvajJa svabhAvatA che, jema jJAna-kriyAnA yaugapadhatI ja mokSamArganA che, (jJAnakriyAyoga-pacceva mokSamatati che tenA sthAne jJAnakriyAyopacceva mokSanAva pATha joIe.) vaLI, sarvadarzana svabhAvatA sAmAnya avabodhathI ja siddha che, ethI tenI siddhi mATe=sarvadarzana svabhAvatAnI siddhi mATe, yatna karAyo nathI. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke AtmAnuM sarvajJAna-sarvadarzana svabhAvapaNuM hovAne kAraNe sAdhanA dvArA bhagavAne ghAtikarmano kSaya karyo tyAre nirAvaraNa thavAne kAraNe bhagavAna apratihata jJAna-darzanane dhAraNa karanArA thayA, tyAM vicArakane prazna thAya ke AtmAnuM sarvajJAna-sarvadarzana svabhAvapaNuM che tema kaI rIte nakkI thAya ? tethI saMsArI jIvomAM sarvajJa svabhAvapaNuM vidyamAna che te batAvavA mATe yukti Ape che - sAmAnyathI saMsArI jIvone koI vastuno bodha thAya che tyAre sarva vastuono bodha thAya che arthAt astitvarUpe eka vastuno bodha thAya che tevo ja astitva dharma sarva padArthomAM samAna che, tethI astitvanI sAthe abhinna evA sarva vizeSono bodha saMgrahanayanI dRSTithI thAya che; kema ke vizeSonuM paNa jJAnanuM viSayapaNuM hovAthI jJAnagamyapaNuM che, tethI jema jIvane sAmAnyano bodha thayo tema sAmAnya sAthe abhinnarUpe sarva vizeSono paNa sAmAnyarUpe bodha thAya che. ahIM prazna thAya ke astitvarUpe eka vastuno bodha thAya te vakhate te astitvarUpe sarvano bodha thayo che tema kahI zakAya, paraMtu sarva padArthomAM rahelA vizeSono paNa tene bodha thayo che, mATe jIvamAM sarvajJa svabhAvapaNuM che tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - jagatamAM vartatA astitva dharAvanArA sarva padArthomAM je vizeSo che te sAmAnyano bodha karyA vagara Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ appaDihayavaranANadaMsaNadharANa * 107 jaNAtA nathI, jema saMsAravartI jIvo ghaTane jue che tyAre prathama astitvarUpe sAmAnyathI jue che, tyArapachI te astitva sAthe abhinna evA vizeSarUpa ghaTane jue che, AthI ja Tokti e prakArano bodha thAya che, ethI astitvathI abhinna sarva vizeSo che ane sAmAnyarUpa astino bodha thayA vagara vizeSanuM jJAna thatuM nathI, mATe sAmAnyano bodha thAya che tyAre te sAmAnyathI abhinna sarva vizeSono paNa sAmAnyarUpe bodha thAya che; kema ke sarva vizeSo sAmAnyarUpano atikrama karatA nathI ane jo sarva vizeSomAM astirUpa sAmAnya na hoya to kharaviSANanI jema sarva vizeSo asat ja prApta thAya, mATe sAmAnyarUpano vizeSamAM anatikrama hovAne kAraNe sAmAnyathI abhinnarUpe sarva vizeSonuM grahaNa chadmasthone saMgrahanayanA abhiprAyathI thAya che. tethI chadmastho paNa sarvadA sarvajJa svabhAvavALA che vaLI, ghAtikarmano kSaya thAya tyAre badhA nayonI saMmatithI nirupacarita ja sarvajJa svabhAvatA jIvamAM pragaTa thAya che, jema sarvanayanI saMmatithI jJAna-kriyAnA yaugapadyanI ja mokSamArgatA che; kema ke vyavahAranayathI kriyAnI mokSamArcatA che ane nizcayanayathI jJAnanI mokSamArgatA che, mATe vyavahAranaya-nizcayanayarUpa sarvanaya-saMmata mokSamArganA jJAna-kriyAmAM che. tema prastutamAM ghAtikarmano kSaya thAya tyAre nizcaya-vyavahAra ubhaya nayane saMmata evI nirupacarita sarvajJa svabhAvanA che. vaLI, saMsArI jIvone saMgrahanayanI dRSTithI vizeSono paNa bodha thayelo hovAthI sarvajJa svabhAvatA che, jema vyavahAranayathI kriyA mokSamArga che. vaLI, graMthakArazrIe saMsArI jIvomAM sarvajJa svabhAvatAnI siddhi karI, paraMtu sarvadarzana svabhAvatAnI siddhi kema karI nahi ? e prakAranI jijJAsAmAM paMjikAkAra kahe che - jIvone astirUpe vastuno bodha thAya che tyAre sAmAnya bodhane kAraNe sarvadarzana svabhAvatA siddha ja che, mATe sarvadarzana svabhAvatAnI siddhi mATe lalitavistarAmAM yatna karAyo nathI. lalitavistarAmAM jagatanA sarva jIvo saMgrahanayanI dRSTithI sarvajJa svabhAvavALA che ema batAvyuM, tenI siddhi yuktithI karI, tyAM keTalAka mAne che ke zeya vastunA pratibiMbanuM jJAnamAM saMkramaNa thAya che, tethI jIvone jJAnamAM A ghaTa che, A paTa che, ityAdi AkAro pratibhAse che, jema darpaNanI sanmukha vastu hoya to darpaNamAM vastunA pratibiMbanuM saMkramaNa thAya che, tema jIvanA jJAnamAM zeya vastunA pratibiMbanuM saMkramaNa thAya che, tethI sarva jJeya vastunuM jJAna koIne paNa saMbhavI zake nahi, paraMtu jJAnavALI vyaktinI sanmukha rahelI vastunuM pratibiMba jJAnamAM paDe tyAre te vastuno bodha thAya che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe paMjikAkAra kahe che - zeya vastunA pratibiMbanuM saMkramaNa jJAnamAM thAya che ema svIkAravAmAM Ave to aneka doSonI prApti thAya che. kayA aneka doSonI prApti thAya che te spaSTa karatAM kahe che - vyAptinI anupapatti che arthAtu. badhA padArthonuM pratibiMba jJAnamAM paDe te prakAranI vyAptinI prApti thatI nathI. kema badhA zeyanuM pratibiMba AtmAmAM paDe che tema svIkArI zakAya nahi ? temAM yukti batAve che - sthUlathI bodha karanArA jIvone ghaTa-paTAdino bodha thAya che tyAre kahI zakAya ke ghaTa-paTAdi AkAranuM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 lalitavistarA bhAga-2 pratibiMba teonA jJAnamAM paDe che, topaNa dharmAstikAya Adi amUrta dravyono AkAra vidyamAna nathI, tethI teonuM pratibiMba jJAnamAM paDe che tema kahI zakAya nahi ane dharmAstikAya Adi padArthono bodha paNa yogya jIvone zAstranA vacanathI thAya che ane te bodha jJeya evA dharmAstikAya AdinA pratibiMbanA saMkramaNathI thayelo che tema kahI zakAya nahi; kema ke pratibiMbanuM saMkramaNa mUrtano dharma che, vaLI, amUrta sAthe pratibaddha vastunA saMkramaNanA abhAvamAM jJAnano abhAva prApta thAya, tethI zeya vastunA pratibiMbathI ja jJAna thAya che tema mAnavuM ucita nathI. vaLI, strInA mukhanI chAyAnA saMkramaNa vagara darpaNamAM tenA pratibiMbano saMbhava nathI ane pANImAM caMdranA biMbanA aNunA saMkramaNa vagara pratibiMbano saMbhava nathI, tethI je padArthamAMthI chAyAnA aNuo nIkaLatA hoya te padArthanuM ja pratibiMba paDe, anya padArthanuM nahi tema mAnavuM paDe ane arUpI evA dharmAstikAya AdimAMthI chAyAnA aNuo nIkaLatA nathI, tethI tenuM saMkramaNa jJAnamAM thaI zake nahi, tethI teno bodha thaI zake nahi. vaLI, chAyAnA aNunA saMkramaNa vagara caMdranuM pratibiMba pANImAM paDe che tema svIkArIe to amUrta evA dharmAstikAya AdinuM paNa pratibiMba pANImAM paDe che tema mAnavAno atiprasaMga Ave. vaLI, koI jIva aneka prakAranA AstaraNa Adi aneka vastu grahaNa karato hoya tyAre tenA jJAnamAM aneka vastunA pratibiMbanA udayanI prApti thavI joIe, vastutaH aneka vastunA grahaNakALamAM paNa te jIvano upayoga koI eka vastu viSayaka hoya tyAre te sarva vastuono bodha thato nathI, chatAM sanmukha rahelI vastunuM pratibiMba paDe che ema svIkArIe to tenA jJAnamAM te sarvanA pratibiMbanI prApti thavI joIe. vaLI, sanmukha rahelI badhI vastunuM pratibiMba paDe che tema mAnIe to pratibiMbamAM sAMkaryanI prApti thAya arthAt tenA jJAnamAM te aneka vastuo tenA pratibiMbane anusAre paraspara saMkIrNa svarUpe jaNAvI joIe, vastutaH pUrvavartI vastune te jIva pRthak pRthak rUpe jue che te prakAre bodha thavo joIe nahi, mATe jJAnamAM zeyanA pratibiMbanuM saMkramaNa svIkArIne AtmA sarvajJa svabhAvavALo nathI tema sthApavuM yukta nathI, paraMtu AtmAne sAmAnyathI sarvano bodha thAya che ane te sAmAnyanI sAthe abhinna evA sarva vizeSono bodha tene saMgrahanayathI thAya che tema anubhava anusAra svIkArIne AtmAnA sarvajJa svabhAvane svIkAravo joIe. lalitavistarA H nirAvaraNatvaM cAvaraNakSayAt, kSayazca pratipakSasevanayA tattAnavopalabdheH, tatkSaye ca sarvajJAnaM tatsvabhAvatvena dRzyate cAvaraNahAnisamuttho jJAnAtizayaH / lalitavistarArtha : ane AvaraNanA kSayathI nirAvaraNapaNuM che=bhagavAnanuM nirAvaraNapaNuM che ane pratipakSanA sevanathI=rAgAdinA pratipakSanA sevanathI, tenA tAnavanI upalabdhi hovAne kAraNe=AvaraNanI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 chappaDihayavaranANadaMsaNadharANa alpatAnI upalabdhi hovAne kAraNe, kSaya che=AvaraNano kSaya che, ane tenA kSayamAM=AvaraNanA kSayamAM, tavabhAvapaNuM hovAne kAraNe jIvanuM svabhAvapaNuM hovAne kAraNe, sarvajJAna che=bhagavAnane sarva vastuonuM jJAna che, ane AvaraNanI hAnithI UThelo jJAnAtizaya dekhAya che. fes:itthaM vizeSaNasiddhimabhidhAya vizeSyasiddhyarthamAhanirAvaraNatvaM ca prAg hetutayopanyastam AvaraNakSayAd-AvaraNasya-jJAnAvaraNAdeH, kssyaat-nirmuulprlyaat| nanu jIvAvibhAgIbhUtasyAvaraNasya kSaya eva durupapAdaH, ityAzaGkyAha- kSayazca uktarUpaH, pratipakSasevanayA mithyAdarzanAdInAM sAmAnyabandhahetUnAM jJAnapratyanIkAntarAyopaghAtAdInAM ca vizeSahetUnAM, pratipakSasya-virodhinaH samyagdarzanAderzAnabahumAnAdezca sevanayA-abhyAsena, prayogo'tra, yad yasya kAraNena saha virudhyate tat tadvirudhyamAnasevane kSIyate, yathA romoddhaSaNAdikAraNena zItena virudhyamAnasyAgnerAsevane romoddhaSaNAdirvikAraH, virudhyate cAvaraNahetubhirmithyAdarzanAdibhiH saha samyagdarzanAdiguNakalApa iti kaarnnviruddhoplbdhiH| nanvatIndriyatvAdAvaraNakSayasya kathaM tena hetoH pratibandhasiddhirityAzaGkyAha- tattAnavopalabdhaH tasyaAvaraNasya, tAnavaM-tucchabhAvo dezakSayalakSaNaH prakRtayaiva pratipakSasevanayA, tasyopalabdhaH, svAnubhavAdisiddhajJAnAdivRddhyanyathAnupapatteH pratibandhasiddhiH, na ca vaktavyaM pratipakSasevanayA tAnavamAtropalabdhaH kathaM sarvAvaraNakSayanizcaya iti?' ye yato dezataH kSIyamANA dRzyante te tataH prakRSTAvasthAt saMbhavatsarvakSayA api, cikitsAsamIraNAdibhya iva rogajaladharAdaya iti, evaM ca jIvAvibhAgIbhUtasyApi cikitsAto rogasyevAvaraNasya pratipakSasevanayA kSayo'duSTa iti yatkiJcidetat yadutAvaraNakSaya eva durupapAda iti| .. atha prakRtisaddhimAha- tatkSaye ca-AvaraNakSaye ca, sarvajJAnaM sarvajJeyAvabodhaH, kuta ityAha- tatsvabhAvatvena, svabhAvo hyasau jIvasya yadAvaraNakSaye sarvajJAnam, etadeva bhAvayati- dRzyate ca-pratIyate cAnubhavAnumAnAdibhiH, AvaraNahAnisamuttho nidrAdyAvaraNakSayavizeSaprabhavo, jJAnAtizayo jnyaanprkrssH| paMbivArtha : itthaM vizeSaNasiddhi ..... jJAnaprakarSaH / mA zatapUrvamA malitavistarAma { me zata, vizeSAnI siddhine kahI=sarvajJa-sarvadarzI svabhAva hote chate nirAvaraNarUpa hetuthI bhagavAnamAM apratihatavarajJAna napaNuM sthApana karyuM temAM rahelA hetunA vizeSaNa evA sarvajJa sarvadarzana svabhAvatAnI siddhine kahIne, vizeSyanI siddhi mATe=nirAvaraNatvarUpa vizenI siddhi mATe, kahe che - ane pUrvamAM hetupaNAthI upanyasta evuM nirAvaraNapaNuM AvaraNanA kSayathI che=jJAnAvaraNAdi AvaraNanA nirmula pralayarUpa kSayathI che. nathI zaMkA kare che - jIvanI sAthe avibhAgIbhUta AvaraNano kSaya ja durupapAda che= svIkArI Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. lalitavistarA bhAga-2 zakAya tevo nathI arthAt jIve je jJAnAvaraNAdi karmo bAMdhyAM che te tenA jIvapradezonI sAthe ekameka bhAva pAmelAM che, tethI tevA ekameka bhAva pAmelAM karmonA AvaraNano kSaya thAya che tema kahI zakAya nahi, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - pratipakSanA sevanathI uktarUpavALo kSaya che-sAmAnya baMdhanA hetu evA mithyAdarzanAdinA ane jJAnanA pratyatIka evA aMtarAya-upaghAta Adi rUpa vizeSa hetuonA pratipakSanA arthAta virodhI evA samyagdarzana AdinA ane jJAnanA bahumAna AdinA sevanathI arthAt abhyAsathI AvaraNano kSaya che ema atraya che, ahIM=pratipakSanA sevanathI AvaraNano kSaya che emAM, prayoga-anumAnano prayoga che, je jenA kAraNanI sAthe virodha pAme che te tenA virudhdhamAnanA sevanamAM kSaya pAme che, je pramANe roma udadhaSaNAdi kAraNarUpa zItanI sAthe vidhyamAna evA agnitA AsevAmAM roma uddaghuSaNAdi vikAra kSaya pAme che ane AvaraNanA hetu evA mithyAdarzana Adi sAthe samyagdarzana Adi guNano kalApa virodha pAme che ethI kAraNa viruddhanI upalabdhi che=AvaraNanA kAraNa evA mithyAdarzanAdi tenA viruddha evA samyagdarzanAdinI upalabdhi che. nanuthI zaMkA kare che - AvaraNa kSaya, atIndriyapaNuM hovAthI tenI sAthe=AvaraNa kSayanI sAthe, hetunA pratibaMdhanI siddhi kevI rIte thAya ?-atIndriya evA AvaraNa kSayanI sAthe samyagdarzanAdino kAraNarUpe saMbaMdha che e prakAranI vyAptinI siddhi kevI rIte thAya ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che lalitavistarAmAM kahe che - tenA tAvanI upalabdhi hovAthI prakRti ja evA pratipakSanA sevanathI te AvaraNanA dezayarUpa tuccha bhAva svarUpa tAva tenI upalabdhi hovAthI arthAta samyagdarzanAdirUpa prakRti ja pratipakSanA sevanathI jJAnAvaraNAdi karmonA alpatAnI upalabdhi hovAthI, svaanubhava AdithI siddha evA jJAnAdinI vRddhinI anyathA anupapatti hovAthI pratibaMdhanI siddhi che=AvaraNanA kSaya pratye samyagdarzanAdi hetuo che e prakAranA hetunI vyAtirUpa pratibaMdhanI siddhi che, ane pratipakSanA sevanathI tAtava=alpatA, mAtranI upalabdhi hovAthI=samyagdarzanAdinA sevanathI jJAnAvaraNIya Adi karmanA alpa thavA mAtranI upalabdhi hovAthI, sarva AvaraNanA kSayano nizcaya kevI rIte thAya? e pramANe na kahevuM, je kAraNathI je dezathI kSaya pAmatA je dekhAya che, prakRSTa avasthAvALA tenAthI=prakRSTa avasthAvALA dezathI kSaya karanArA pariNAmathI, te saMbhavatA sarva kSayavALA paNa che, jema cikitsAthI roga ane pavana AdithI vAdaLAM Adi dezathI kSaya pAmatAM dekhAtAM sarvathI kSaya pAme che, ane e rIte pUrvamAM cikitsA ane rogatA dRSTAMtathI batAvyuM ke pratipakSanA sevanathI dezathI kSaya pAmatAM evAM karmo praSTi evA tenA kSayanA upAyathI saMpUrNa kSaya pAme che e rIte, jIvatA avibhAgIbhUta paNa AvaraNano cikitsAthI roganI jema pratipakSanA sevanathI kSaya aduSTa che, ethI A=AgaLa batAve che e, yatkiMcaiit che ane te kutathI batAve che - AvaraNano kSaya durupapAda che ema je pUrvamAM kaheluM e yatkiMcit che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apaDihayavaranANadaMsaNadharANa 111 have prakRtasiddhine kahe che=AvaraNanA kSayathI sarvajJAta thAya che e rUpa prakRtasiddhine kahe cheH lalitavistarAmAM kahe che - ane tenA kSayamAM=AvaraNanA kSayamAM, sarvajJAna thAya che=sarva joyato avabodha thAya che, kayA kAraNathI ?=AvaraNanA kSayamAM sarva joyato bodha kayA kAraNathI thAya che? ethI kahe che - tasvabhAvapaNuM hovAne kAraNe sarvajJAta thAya che ema avaya che. tasvabhAvapaNuM spaSTa kare che - jIvato A svabhAva che, je AvaraNanA kSayamAM sarvajJAna thAya che, Ane ja=AvaraNanA kSayathI sarvajJAta thAya che ene ja, bhAvana kare che - ane AvaraNanI hAnithI utpanna thayelo jJAnAtizaya dekhAya che=nidrAdi AvaraNanA kSayavizeSathI thayelo jJAnano prakarSa anubhava-anumAnAdithI pratIta thAya che arthAt jeonI mohatI nidrA dUra thAya che ane tenA kAraNe zAstraadhyayana Adi kriyA kare che tenA dvArA jJAnAvaraNAdi kSayavizeSathI thayelo jJAnaprakarSa yogya jIvone anubhavathI dekhAya che ane te prakAranI vyAptinA baLathI anumAnathI dekhAya che ane zAstravacanathI dekhAya che. bhAvArtha pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM ke jIvanuM sarvajJAna sarvadarzana svabhAvapaNuM che ane bhagavAne AvaraNano nAza karyo che, tethI apratihata jJAna-darzanane dhAraNa karanArA che. have bhagavAnanuM jJAna nirAvaraNa kema thayuM? te yuktithI batAve che - bhagavAne AvaraNano kSaya karelo hovAthI bhagavAnanuM jJAna nirAvaraNa thayuM, tyAM prazna thAya ke jIvanA adhyavasAyathI je jJAnAvaraNa karmo baMdhAyAM che te jIva sAthe ekameka thayelAM che tethI teno kSaya thaI zake che tema kema kahI zakAya ? tethI kahe che - pratipakSanA sevanathI karmono kSaya thAya che, sAmAnyathI jIvamAM vartatA mithyAtvanA ane kaSAyonA pariNAmathI jJAnanI vikRti thAya che ane vikRta thayelA jJAnathI jJAnAvaraNIya karma baMdhAya che ane jeo vivekapUrvaka jJAnanI vikRtinA ApAdaka mithyAdarzanAdine kSaya karavA mATe tenA pratipakSabhUta samyagdarzana AdinuM sevana kare che, tenAthI jJAnAvaraNIya karmono kSaya thAya che. ahIM prazna thAya ke jJAnAvaraNa AdinA baMdhanAM kAraNo je mithyAdarzana Adi che tenA viruddha evA samyagdarzana Adi rUpa pratipakSanA sevanathI jJAnAvaraNIya karmono kSaya thAya che te kaI rIte nakkI thaI zake? arthAt thaI zake nahi; kema ke AtmA upara AvaraNa rUpe rahelAM karmono kSaya atIndriya che, tethI tevA kArya sAthe samyagdarzana Adi guNono kAraNabhAva che tevI vyAptino bodha thaI zake nahi, tenA nirAkaraNa mATe kahe che - jeo mithyAdarzana AdithI viparIta evA samyagdarzana Adi guNone seve che teomAM jJAnAvaraNIya karma alpa thatuM dekhAya che, tenA baLathI nakkI thAya che ke samyagdarzana AdinA sevanathI saMpUrNa jJAnAvaraNano kSaya Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga 112 thaI zake che. jema zarIramAM roga thayo hoya ane ucita auSadhanuM sevana karavAmAM Ave to tenAthI roga alpa thato dekhAya che ane kramasara roga nAza thavAthI saMpUrNa rogano nAza paNa thato dekhAya che, tema jeo samyagdarzana Adi guNone seve che tenAthI jJAnAvaraNIya karmano nAza thato pratyakSathI dekhAya che, tethI tenA prakarSanA sevanathI saMpUrNa AvaraNano nAza paNa thAya che tema nirNaya karI zakAya che, tethI jeo karmanAzanA kAraNIbhUta evo mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAyono nAza kare che tenA baLathI saMpUrNa jJAnAvaraNano nAza thAya che, e pramANe AvaraNonA nAza pratye samyagdarzana AdinuM sevana hetu che enI vyAptinuM grahaNa thAya che ane tenA kSayamAM sarvajJAna pragaTa thAya che; kema ke jIvano saMpUrNa jJAna ka2vAno svabhAva che ane te svabhAva chadmastha avasthAmAM karmothI AvRtta hato ane te AvaraNanA kSayathI te svabhAva pragaTa thAya che, tethI sarva zeyanuM jJAna thAya che, A kathanane ja yuktithI batAve che - saMsArI jIvomAM mohanI nidrAnuM AvaraNa che te AvaraNano kSaya thAya che tyAre saMsArI jIvone saMsAranuM vAstavika svarUpa jevuM che tevuM cAra gationI viDaMbanA svarUpa dekhAya che ane saMpUrNa mohathI anAkuLa siddha bhagavaMto upadrava vagaranA che te prakAre zAstravacana, yukti ane svaanubhava anusAra dekhAya che ane tenI prAptino upAya vItarAganuM vacana che te paNa yukti ane svaanubhava anusAra jaNAya che ane tethI apramAdabhAvathI jema zAstra bhaNe che tema tema svaanubhavathI kArya-kAraNabhAvanI vyavasthAno sUkSma bodha thAya tevo jJAnano prakarSa dekhAya che, tethI AvaraNanI hAnithI utpanna thayela jJAnanA atizayanA baLathI anumAna thaI zake che ke saMpUrNa AvaraNa nAza thAya to sarva jJeyanuM jJAna pragaTa thAya che ane bhagavAne saMpUrNa AvaraNano nAza karyo che, tethI apratihata jJAna-darzanane dhAraNa karanArA che. lalitavistarA : na cAsya kazcidaviSaya iti svArthAnatilaGghanameva, itthaM caitad, anyathA avikalaparArthasaMpAdanAsambhavaH, tadanyAzayAdyaparicchedAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyam, jJAnagrahaNaM cAdau sarvA labdhayaH sAkAropayogopayuktasyeti jJApanArthamiti apratihatavarajJAnadarzanadharAH / / 25 / / lalitavistarArtha : ane Ano=prakRSTa jJAnAtizayano, aviSaya koI nathI e rIte sva-arthanuM anatilaMghana ja che=prakRta sUtrano apratihata jJAnadarzanadharatvarUpa je sva-artha che tenuM anatilaMghana ja che, ane A rIte ja A che=arihaMta vastu che, anyathA avikala parArthanA saMpAdanano asaMbhava che; kema ke tenAthI anya Azaya Adino apariccheda che=puruSArthane upayogI evA iSTa tattvathI anya evA Azaya Adino apariccheda che, e pramANe sUkSma buddhithI bhAvana karavuM joIe ane AdimAM jJAnanuM grahaNa sarva labdhio sAkAra upayogathI upayuktane che e jaNAvavA mATe che, ethI apratihata zreSTha jJAna-darzanadharanArA bhagavAna che. II25 / / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apaDihayavaranANadaMsaNadharANa 113 paMjikA : tataH ?i tyAdan cAsya-jJAnAtizayasya prakRSTarUpasya, kazcit jJeyavizeSaH, aviSayaH agocaraH, sarvasya sato jJeyasvabhAvAnatikramAt, kevalasya nirAvaraNatvenApratiskhalitatvAt, iti-evamuktayuktyA, svArthAnatilaGghanameva, svArthaH prakRtasUtrasyApratihatavarajJAnadarzanadharatvaM, tasya anatilaGghanameva-anatikramaNameva, pratihatavarajJAnadarzanadharatve hi bhagavatAM vitathArthatayA sUtrasya svArthAtilaGghanaM prsjtiiti| 'itthaM caitad', itthameva apratihatavarajJAnadarzanaprakArameva, etad-arhallakSaNaM vastuH vipakSe bAdhAmAha- anyathA uktaprakArAbhAve, avikalaparArthasaMpAdanA'saMbhavaH, avikalasya-paripUrNasya, parArthasya-paropakArasya bhagavatAM, ghaTanA'yogaH, kuta ityAhatadanyAzayAdyaparicchedAt, tadanyeSAM-puruSArthopayogISTatattvavilakSaNAnAm, AzayAdInAm-abhiprAyadravyakSetrakAlabhAvAnAm, aparicchedAda-anavabodhAt, sakalaheyaparijJAne hyavikalamupAdeyamavaboddhaM zakyaM, parasparApekSAtmalAbhatvAddhayopAdeyayoH, hasvadIrghayoriva pitRputrayoriva veti sarvamanavabudhyamAnAH kathamivAvikalaM parArtha saMpAritikAraka paMjikArya : ta: viza? saMpati che tenAthI zuM ? pUrvamAM yuktithI siddha karyuM ke jIvanuM sarvajJasarvadarzI svabhAvapaNuM che ane AvaraNanA kSayathI bhagavAnanuM nirAvaraNapaNuM che tenAthI zuM siddha thAya? ene kahe che - ane Ano=prakRSTa rUpavALA jJAnAtizayato, koI leyavizeSa aviSaya agocara, nathI; kema ke sarva sattA joya svabhAvano atikrama che, kevalanuM nirAvaraNapaNuM hovAne kAraNe apratikhkhalitapaNuM che e rIte ukta yuktithI pUrvamAM sthApana karyuM ke jIvato jJAna-darzana svabhAva che ane bhagavAnanuM jJAna virAvaraNa che e yuktithI, sva-arthanuM anatilaMghana ja che, sva-artha prakRta sUtranuM apratihatavarajJAnadarzanadharatva che tenuM anatilaMghana ja che anatikramaNa ja che, kije kAraNathI, bhagavAnanuM pratihitavarajJAnadarzanadharapaNuM hote chate sUtranuM vitathaarthapaNuM hovAne kAraNe sva-arthanuM atilaMghana prApta thAya, ane 'A rIte ja A che, teno artha spaSTa kare che - A rIte ja=apratihatavarajJAna-darzana prakAra ja, A=arihaMtarUpa vastu che, vipakSamAM bAdhAne kahe cheHapratihatavarajJAna-darzanavALA bhagavAna na svIkAravAmAM Ave to bAdhAne kahe che - anyathA-ukta prakAranA abhAvamAM=apratihatavarajJAnadarzana prakAranA abhAvamAM, avikala parArtha saMpAdanano asaMbhava che=avikala arthAt paripUrNa paropakArarUpa parArthano bhagavAnane ghaTanano ayoga che, kema ethI kahe che=bhagavAna apratihata jJAnadarzanavALA na hoya to kema paripUrNa paropakAra na thAya ? emAM hetu kahe che - tenA anya Azaya Adino apariccheda che, teno artha spaSTa kare che - tenAthI anya evA puruSArtha upayogI ISTa Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 114 tattvathI vilakSaNa evA, Azaya Adino=abhiprAyadravya-kSetra-kALa-bhAvano, apariccheda che=anavabodha che, =je kAraNathI, sakala heyanA parijJAnamAM avikala upAdeyano bodha karavo zakya che; kema ke heyaupAdeyanuM paraspara apekSArUpe lAbhapaNuM che, hasva-dIrghanI jema athavA pitA-putranI jema, ethI sarvane nahi jANatA evA bhagavAna kevI rIte avikala parArtha saMpAdana kare ? arthAt jo apratihatavarajJAnadarzanavALA na hoya to paripUrNa parArtha saMpAdana karI zake nahi. ra5A bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe yuktithI siddha karyuM ke AtmAno sarvajJAna sarvadarzana svabhAva che ane bhagavAne sAdhanA karIne jJAnanA AvaraNano nAza karyo, tenAthI zuM siddha thayuM ? te batAve che -- ane bhagavAna nirAvaraNa thayA tenA kAraNe bhagavAnane je prakRSTa jJAna thayuM teno aviSaya koI zeya vizeSa nathI; kema ke jagatamAM je kaMI sat vastu che te sarva zeya svabhAvavALI che ane bhagavAnanuM kevalajJAna nirAvaraNavALuM hovAthI zeyano bodha ka2vAmAM pratiskhalanA pAmatuM nathI, tethI prastuta sUtrano je sva-artha che tenuM atilaMghana thatuM nathI arthAt prastuta sUtra bhagavAnamAM apratihatava2jJAna-darzanane batAve che tenI saMgati thAya che. vaLI, bhagavAnane apratihatavarajJAna-darzana ja svIkAravuM ucita che, paraMtu bauddhadarzanavAdI mAne che tevuM pratihatavarajJAna-darzana mAnavuM ucita nathI te batAvavA mATe kahe che bhagavAna apratihatavarajJAnadarzanavALA che tema mAnavuM ucita che, jo tema na mAnavAmAM Ave to bhagavAnathI paripUrNa paropakAra thaI zake nahi. -- ahIM prazna thAya ke bhagavAna puruSArthane upayogI evA iSTa tattvane yathArtha jotA hoya to yogya jIvone kalyANa mATe upayogI iSTa tattvane batAvIne pUrNa upakAra karI zakaze, tethI sarva zeyanuM bhagavAnane jJAna che tema na svIkArIe topaNa paripUrNa upakAra thaI zakaze, tenuM nirAkaraNa ka2vA mATe kahe che -- jo bhagavAna sarva zeyane jANatA na hoya ane kalyANane mATe upayogI iSTa tattvane mAtra jANatA hoya to bhagavAnane anyano abhiprAya, dravya, kSetra, kALa, bhAvano bodha nathI, tethI te te jIvonA te te prakAranA abhiprAyane sAme rAkhIne, dravya-kSetra-kALa-bhAvane AzrayIne zuM kartavya che ane zuM akartavya che, teno nirNaya karI zake nahi, tethI koIka yogya jIvano abhiprAya nahi jANI zakavAthI athavA te te dravya kSetra pramANe kaI pravRttithI tenuM hita thaze teno nirNaya nahi karI zakavAthI bhagavAna te jIvano upakAra karI zake nahi. tethI e phalita thAya ke avikala upakAra karavA mATe jema upAdeyanuM jJAna Avazyaka che, tema sakala heyanuM parijJAna paNa Avazyaka che, tethI koIka dravya-kSetra-kALamAM koIkane mATe koIka kRtya upAdeya hoya tenuM te ja kRtya anya koIka jIvane AzrayIne heya bane che, vaLI, koIka niyata dravya-kSetrAdimAM koIka kRtya upAdeya hoya, tenuM te kRtya anya dravya-kSetrAdimAM heya bane che, tethI sarva zeyanuM jJAna hoya to ja anyanA abhiprAyo dravya kSetra AdinuM jJAna karIne bhagavAna avikala upakAra karI zake. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 viyaphTachaumANa vaLI, heya-upAdeyanuM jJAna paraspara apekSAvALuM kema che ? te yuktithI batAvatAM kahe che - hrasva ane dIrgha paraspara apekSAvALA che, pitA ane putra paraspara apekSAvALA che, tethI A pitA che evuM jJAna na thAya to A putra che tema paNa jJAna thaI zake nahi ane A putra che tema jJAna na thAya to A tenA pitA che tevuM jJAna thaI zake nahi, tethI bIjAnA upakAra mATe upAdeyano bodha paripUrNa karavA mATe sakala heyanuM jJAna Avazyaka che ane jeone sarvano bodha nathI, mAtra kalyANa mATe zuM karavuM ucita che teTalo ja puruSArthane upayogI iSTa tattvano bodha che teo kSati vagara pUrNa paropakAra saMpAdana karI zake nahi, e prakAre sUkSma buddhithI vicAravuM joIe, jethI paripUrNa upakArane karanArA bhagavAnane svIkAravA hoya to bhagavAnane apratihata zreSTha jJAna-darzanane dharanArA che tema ja svIkAravuM joIe. vaLI, sUtramAM jJAna prathama grahaNa karyuM ane darzana pachI grahaNa karyuM, tenAthI e jJApana thAya che ke badhI labdhio sAkAra upayogavALAne thAya che, tethI e phalita thAya ke sUtranA paramArthane sparzIne upayoga pravartato hoya to je guNasthAnakanI vRddhirUpa labdhi prApta thAya che, paraMtu anyamanaskatAthI ke samUrchAimanI jema karAtI kriyAothI koI guNasthAnaka prApta thatuM nathI. rapA avataraNikA - etepyAjIvikanayamatAnusAribhirgozAla(pra. gozAlaka)ziSyaistattvataH khalvavyAvRttacchadyAna eveSyante 'tIrthanikAradarzanAdAgacchantIti vacanAt, etanivRttyarthamAha - avataraNikAW: AjIvika nayanA matAnusArI gozAlakanA ziSyo vaDe tatvathI kharekhara A paNa=apratikata jJAna-darzanane dhAraNa karanArA bhagavAna paNa, avyAvRta chadmavALA ja IcchAya che; kema ke tIrthanA vinAzanA darzanathI Ave che=phrI saMsAramAM janma le che, e prakAranuM vacana che, enI nivRtti mATe=jeo bhagavAnane avyAvRta chaghavALA mAne che e matanI nivRtti mATe, kahe che - sUtra : viTTa73mA zAradA sUtrArtha : vyAvRta chadmavALA bhagavAnane namaskAra thAo. JArakA lalitavistarA : 'viyadRcchaumANaM'-vyAvRttachadmabhyaH, chAdayatIti chadma ghAtikAbhidhIyate jJAnAvaraNAdi, tadbandhayogyatAlakSaNazca bhavAdhikAra iti, asatyasminkarmayogAbhAvAt, ata evAhurapare- 'asahajA'vidye 'ti vyAvRttaM chadma yeSAM, te tathAvidhA iti vigrhH| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 lalitavistarArtha : vyAvRtta chadmavALA bhagavAna che, chAdana kare e 'chadma.' ghAtikarma jJAnAvaraNAdi chadma kahevAya che ane tad baMdhayogyatA lakSaNavALo bhavano adhikAra che--jJAnAvaraNAdi karmanA baMdhanI yogyatAvALo bhavano adhikAra che, ethI A nahi hote chate=bhavano adhikAra nahi hote chate, karmayogano abhAva hovAthI=pharI janma levArUpa karmayogano abhAva hovAthI tIrthanA vinAzanA darzanane kAraNe pharI saMsAramAM janma letA nathI. ema anvaya che. AthI ja=bhava adhikAranA abhAvamAM karmayogano abhAva che AthI ja, bIjA kahe che * asahaja avidhA che, vyAvRtta chadma che jeone te tevA prakAranA che=vyAvRtta chadmavALA che, e pramANe vigraha che=samAsano vigraha che. paMjikA H 'tadvance'tyAvi, taC=jJAnAvarAvidharmo, vayogyatA-pAvavo pravRttirUpA, lakSAM=svamAvo, yasya sa tathA, cakAraH samuccaye bhinnakramazca tato bhavAdhikArazca chadyakAraNatvAcchadyocyate, kuta ityaah'asatI'tyAvi, sugama caitan, ata va=mavAdhiArAmAve dharmavoLAmAvAveva, AtuH dhruvate, avare-tIrthA:, asahajA=jIvenAsahabhAvinI, jIvasvabhAvo na bhavatItyarthaH, avidyA = karmmakRto buddhiviparyAsaH, karmmavyAvRttI tadvyAvRtteH, iti = evaM kAryakAraNarUpaM, 'vyAvRttaM chadma yeSAmityAdi sugamaM caitat navaraM - lalitavistarA bhAga-2 paMjikArya :'tabanyuM 'sthAvi ke.... * suAma cetat navara - tat vanya ityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, tenI=jJAnAvaraNAdi karmanI, kaSAyanI ane yoganI pravRttirUpa baMdhayogyatA, lakSaNa che=svabhAva che jene te tevo che--tabaMdha yogyatAlakSaNavALo che, 'ca'kAra samuccayamAM che ane bhinnakramavALo che, tethI='ca'kAranuM anyatra yojana che tethI, bhavAdhikAra pachI yojana che ane bhavAdhikAra chadmanuM kAraNa hovAthI chadma kahevAya che. kema ?=kema chadma zabdathI bhavatA adhikAranuM grahaNa che ? ethI kahe che - asatItvAvi pratIka che ane A=gnasatItvAtino artha sugama che, AthI ja=bhava adhikArano abhAva hote chate karmayogano abhAva hovAthI ja, apara tIrthiko asahaja avidyA kahe che=jIvatI sAthe asahabhAvI evo arthAt jIvano svabhAva nathI evo karmakRta buddhiviparyAsa kahe che; kema ke karmanI vyAvRtti thaye chate tenI vyAvRtti che=avidyAnI vyAvRtti che, A prakAre kAryakAraNarUpa vyAvRtta che chadma jeone ItyAdi ane A=vyAvRtta chadmano samAsa kholyo e, kevala sugama che. bhAvArtha: gozAlakanA ziSyo bhagavAnane sAkSAt chadmastha che tema kahetA nathI, paraMtu chadmasthanuM kAraNa karmabaMdhanI yogyatArUpa bhava adhikAra che ane tIrthano nAza thAya che tyAre tIrthanA rakSaNa mATe bhagavAna pharI janma le che tema kahe che, tethI arthathI e phalita thAya ke bhagavAna karmabaMdhanI yogyatArUpa bhavanA adhikAravALA che Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyaTachaumANe 117 ane karmabaMdhanI yogyatA kaSAyanI ane yoganI pravRttirUpa che, AthI ja bhagavAna tIrthano nAza joIne potAnA tIrthanA rAgane kAraNe janma levAnI pravRtti kare che, tethI gozAlakanA matAnusAra bhagavAna rAgI che ane janma levAne anukULa yoganI pravRttivALA che, tenA nirAkaraNa mATe kahe che - bhagavAna vyAvRtta chadmavALA che ane vyAvRtta chaghanI vyutpatti e che ke ghAtikarma chadma kahevAya che ane jJAnAvaraNIya karmanA baMdhanI yogyatArUpa bhavano adhikAra che, je chadmanuM kAraNa hovAthI chadma kahevAya che. ane bhagavAna karmabaMdhanI yogyatArUpa kaSAyanI ane yoganI pravRtti svarUpa bhavanA adhikAravALA nathI, tethI tIrthanA nAzane joIne tIrthanA rakSaNa mATe janma letA nathI. A ja kathanane anya darzananA vacanathI puSTa kare che - bhagavAnane bhavanA adhikArano abhAva hovAne kAraNe tIrthanA rakSaNa mATe janma lenArUpa karmayogano abhAva ja che, AthI anya darzanavALA kahe che - asahaja avidyA cheHkarmakRta buddhino viparyAsa jIvano svabhAva nathI, paraMtu jIvanI sAthe asahabhAvI che ane bhagavAne AtmAnA asahaja svabhAvano nAza karyo che, tethI karmabaMdhanI yogyatA nAza pAmela che, tethI temane karmakRta buddhino viparyAsa nathI. tethI e phalita thAya ke jo bhagavAna tIrthanA nAza mATe janma letA hoya to bhagavAnamAM karmakRta buddhino viparyAya che tema mAnavuM paDe, paraMtu bhagavAna to vyAvRtta thayelA chabastha bhAvavALA che, tethI ghAtakarmo nathI ane ghAtakarmanA kAraNabhUta karmabaMdhanI yogyatA svarUpa buddhino viparyAsa paNa nathI, tethI tIrthanA rakSaNanA AzayathI pharI janma letA nathI te batAvavA mATe bhagavAna vyAvRtta chadmavALA che ema prastuta sUtramAM kahela che. lalitavistarAH nAkSINe saMsAre'pavargaH kSINe ca janmaparigraha ityasat, hetvabhAvena sadA tadApatteH, na tIrthanikAro hetuH, avidyA'bhAvena tatsaMbhavAbhAvAt, tadbhAve ca chadmasthAste, kutasteSAM kevalamapavargo veti bhAvanIyametat, na cAnyathA bhavyocchedena saMsArazUnyatetyasadAlambanaM grAhyam, Anantyena bhavyocchedAsiddheH, anantAnantakasyAnucchedarUpatvAd anyathA sakalamuktibhAveneSTasaMsArivadupacaritasaMsArabhAjaH sarvasaMsAriNa iti balAdApadyate, aniSTaM caitidati vyAvRttacchadmAna iti||26|| lalitavistarArtha : saMsAra akSINa hote chate apavarga nathI ane kSINa thaye chata=saMsAra kSINa thaye chate, janma parigraha e asat cheetIrthano nAza thato joIne bhagavAna janma le che e asat che; kema ke hetuno abhAva hovAthI-pharI janma levAnA hetuno abhAva hovAthI, sadA tenI Apatti che=janmano hetu na hoya chatAM jo bhagavAna pharI janma letA hoya to sadA janma levAnI Apatti Ave, tIrthano vinAza hetu nathI=janma levAno hetu nathI; kema ke avidhAno abhAva hovAthI-karmakRta Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 lalitavistarA bhAga-2 buddhinA viparyAsarUpa avidhAno abhAva hovAthI, tenA saMbhavano abhAva che tIrthanikArane joIne=tIrthanAzane, janmaparigrahanI IcchAnA saMbhavano abhAva che, ane tenA bhAvamAM=janma levAnA pariNAmanA sadbhAvamAM, teo chadmastha che, kevI rIte teone kevala kevalajJAna athavA apavarga thAya? ethI A bhAvana karavuM joIe kSINa saMsAra hote chate janmano parigraha nathI e bhAvana karavuM joIe, ane anyathA=mokSathI pachI pharI ahIM AgamananA abhAvamAM, bhavyano uccheda thavAthI saMsArazUnyatA thaze e prakAre asaLuM AlaMbana grahaNa karavuM joIe nahi; kema ke anaMtapaNuM hovAne kAraNe bhavyanA ucchedanI asiddhi che=jagatamAM pracura pramANamAM anaMta bhavyajIvo che tethI bhavyanA ucchedanI asiddhi che. anaMtakALamAM paNa kema bhavyano uccheda nahi thAya ? ethI temAM hetu kahe che - anaMtAnaMtakanuM anucchedarUpapaNuM che, anyathA-evuM na mAno ane mokSamAM gayelA jIvo pharI Ave che ema mAno to, sakala jIvone muktino bhAva thavAthI ISTa saMsArInI jema sarva saMsArIo upacarita saMsAravALA avazya prApta thaze ane A aniSTa che=sarva saMsArIo upacarita saMsAravALA che e aniSTa che, ethI bhagavAna vyAvRta chaghavALA che. riko paMjikA - 'na cAnyatheti, na ca-naiva, anythaa-mokssaatpunrihaagmnaabhaave| 'issttsNsaarivditi-mokssvyaavRttvivkssitgoshaalkaadisNsaarivt||26|| paMjikArca - ra rAtti ... saMsAvit | ra vAcathI e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - avyathA mokSamAMthI pharI AgamananA abhAvamAM, nathI ja=bhavyano uccheda che tethI saMsAranI zUnyatA che e prakAre asad AlaMbana grAhya nathI ja, ema avaya che, saMsArivat e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - mokSathI vyAvRta vivakSita gopAlaka Adi saMsArInI jema=mokSamAMthI AvelA evA vivakSita gopAlaka Adi saMsArI jIvonI jema, upacarita saMsAravALA sarva saMsArIo prApta thaze ema avaya che. rA. bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke tIrthanA nAzane joIne bhagavAna janma letA nathI; kema ke bhavano adhikAra nathI, e kathanane ja yuktithI spaSTa kare che - akSaNa saMsAra hoya to mokSa saMbhave nahi, tethI jeoe saMsArano nAza karyo nathI teoe kyAreya mokSa prApta karyo nathI ane kSINa saMsAra thaye chate janmanuM grahaNa nathI, tethI kSINa saMsAravALA mukta AtmAo kyAreya janmane pAme nahi, mATe gozAlakamatavALA kahe che ke mokSamAM gayA pachI paNa tIrthano nAza joIne Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyachaumANe. 119 bhagavAna janma le che, e asat che. kema e kathana asat che ? emAM yukti Ape che - janmanA grahaNamAM hetuno abhAva hovAthI jo bhagavAna pharI janma grahaNa karatA hoya to sadA janmanI Apatti Ave; kema ke hetuthI kyAreka vastunI utpatti hoya che, jeno koI hetu nathI, tenI sadA prApti thAya che ane bhagavAnane janmanA hetubhUta karmabaMdhanI yogyatA na hoya, chatAM jo janma grahaNa karatA hoya to sadA janma grahaNanI Apatti Ave, kyAreka grahaNa kare che ema kahI zakAya nahi, jema AtmAno koI hetu nathI, tethI AtmAnI sadA prApti che, tema janmano hetu evuM karma na hoya chatAM nAza pAmatA tIrthanA rakSaNa mATe bhagavAna janma grahaNa kare che ema svIkArIe to sadA janmanI prApti thAya. ahIM pUrvapakSI kahe ke tIrthano nAza janmano hetu che, tethI bhagavAna sadA janma grahaNa karatA nathI, paraMtu jyAre tIrthanA nAzarUpa hetunI prApti thAya tyAre janma grahaNa kare che, tene graMthakArazrI kahe che - tIrthano nAza janma pratye hetu nathI; kema ke bhagavAnane potAnA tIrtha pratye rAgarUpa avidyAno abhAva hovAthI tenA rakSaNa mATe janma grahaNanA saMbhavano abhAva che; kema ke jeomAM rAgarUpa avidyA hoya teo ja potAnA rAganA viSayabhUta vastuno nAza joIne potAnAthI tenuM rakSaNa thaze tema jaNAya to rakSaNa karavA yatna kare, paraMtu bhagavAna to vItarAga che, tethI tIrthano nAza joIne tenA rakSaNa mATe ahIM Ave evo saMbhava nathI, ane jo tIrthanA rakSaNa mATe bhagavAna Ave che tema svIkAravAmAM Ave to teo chadmastha che tema mAnavuM paDe. jo bhagavAna chamastha hoya to jJAnAvaraNIya karmanA abhAvajanya kevalajJAna bhagavAnane kyAMthI hoya ? athavA saMsAranA nAzarUpa apavarga kyAMthI hoya? arthAtu jo bhagavAna chadmastha hoya to bhagavAnamAM kevalajJAna ane apavarga saMbhave nahi, e bhAvana karavuM joIe. ahIM koIka vicArakane prazna thAya ke jeono saMsAra kSaya pAme che teo pharI janma letA nathI, tema mAnavAmAM Ave to bhavyano uccheda prApta thAya ane saMsAra sarva bhavyajIvothI rahita prApta thAya, tethI saMsAramAM koI jIva nathI tema zUnyatAnI Apatti Ave, mATe mokSamAM gayelA jIvo paNa avadhi pUrI thAya che tyAre pharI saMsAramAM janma le che ema mAnavuM joIe. jema devalokamAM gayelA jIvo tyAMnA AyuSyanI avadhi pUrI thAya che tyAre anya bhavAmAM Ave che, tema mokSamAM gayelA jIvo paNa pharI saMsAramAM Ave che tema mAnavuM joIe ane tema na mAnavAmAM Ave to sarva bhavyonA ucchedanI prApti thAya, mATe jema bhavyajIvo mokSamAM gayA pachI Ave che tema tIrthanA rakSaNa mATe bhagavAna paNa pharI janma le che tema svIkAravuM joIe, e prakArano pUrvapakSIno Azaya che, tene graMthakArazrI kahe che - bhavyajIvo anaMta che, tethI sarva bhavyonA ucchedanI siddhi thaI zake tema nathI, mATe jeono saMsAra kSaya pAmyo che teo pharI janma grahaNa karatA nathI temaja svIkAravuM joIe. ahIM prazna thAya ke bhavyo anaMtA che, topaNa anaMtakALamAM kramasara mokSamAM jatA hoya ane pharI saMsAramAM AvatA na hoya to ghaNA dIrghakALavALA anaMtakALathI sarva bhavyonA ucchedanI Apatti Ave, mATe mokSamAM gayelA paNa pharI janma le che tema svIkAravuM joIe, tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 lalitavistarA bhAga-2 bhavyonI saMkhyA anaMta anaMta che, jeno uccheda thaI zake tema nathI, tethI anaMtakALathI bhavyajIvo satata mokSamAM jAya che ane pharI saMsAramAM AvatA nathI, topaNa bhavyanI saMkhyAno kyAreya uccheda thavAno nathI. A kathanane ja puSTa karavA yukti batAve che - anyathA-evuM na mAnavAmAM Ave ane kahevAmAM Ave ke game eTalI moTI saMkhyAmAM bhavyajIvo hoya topaNa teTalA dIrdhakALavALA anaMtakALathI badhA bhavyonA ucchedano prasaMga prApta thAya, mATe bhavyajIvo paNa mokSamAM gayA pachI kAlAvadhi prApta thAya tyAre pharI janma grahaNa kare che, to ja daSTa saMsAranI vyavasthA saMgata thAya, tene graMthakArazrI kahe che, tema svIkArIe to badhA bhavyajIvone muktinI prApti thavAthI te bhavyajIvo pharI saMsAramAM bhava grahaNa kare che to sarva saMsArIo upacarita saMsAravALA prApta thAya, jema iSTa saMsArI upacarita saMsAravALA prApta thayela che arthAtu gozAlaka Adi kahe che ke pote mokSamAM gayela che, paraMtu tIrthano nAza thato joIne tenA rakSaNa mATe meM janma lIdho che, tema sarva bhavyajIvo mokSamAM jAya tyArapachI teo iSTa evA saMsArI gozAlakanI jema potAnI icchAthI pharI janma lenArA che, paraMtu karmane parataMtra janmanArA nathI, tema baLAtkAre svIkAravuM paDe; kema ke bhavyajIvono uccheda na thAya, mATe mokSamAM gayelA jIvo bhavano kSaya karyA pachI paNa gozAlaka AdinI jema koIka prayojanathI janma grahaNa kare che tema mAnavAno prasaMga Ave ane e aniSTa che arthAt jeonA bhavano nAza thaI cUkyo che, chatAM koIka hetuthI teo janma grahaNa kare che tema sarva jIvone AzrayIne svIkArI zakAya nahIM; kema ke sva anubhava virodha che. ethI bhagavAna vyAvRtta chabavALA che, mATe pharI janma letA nathI ema ja svIkAravuM joIe. ll2aaaa lalitavistarA :___ evamapratihatavarajJAnadarzanadharatvena vyAvRttacchadyatayA caitadrUpatvAt stotavyasampada eva sakAraNA svruupsmpditi|7| sNpt| lalitavistarArtha - A rIte=prastuta saMpadAmAM varNana karyuM e rIte, apratihatavarajJAna-darzanadharapaNAne kAraNe ane vyAvRtaLApaNAne kAraNe 'A' rUpapaNuM hovAthI=bhagavAnanuM pratikatavarajJAna-darzanadhara ane vyAvRtachama e rUpapaNuM hovAthI, stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa evI svarUpasaMpadA che=bhagavAnanuM apratikatavarajJAna-darzanadharapaNuM ane vyAvRttachamrapaNuM e ghAtakarmanA nAzarUpa kAraNathI thayeluM hovAthI sakAraNa evI svarUpasaMpadA che. saMpadA-cho. bhAvArtha - prastuta saMpadAmAM bhagavAna apratihatavarajJAna-darzanadhara kema che ane vyAvRtta chadmavALA bhagavAnane kema svIkAryA ? te yuktithI sthApana karyuM, tethI bhagavAna ghAtikarmanA kSayathI tevA svarUpavALA thayA che, mATe bhagavAnanI jema stotavyasaMpadA stutipAtra che, tethI te saMpadAne kAraNe ja bhagavAna stuti karavA yogya bane Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 jiNANa jAvayANa che, te stotavyasaMpadAnI ja ghAtikarmanA nAzathI thayelI A prastuta svarUpasaMpadA che, ethI prastuta saMpadA bhagavAnanI stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa svarUpa saMpadA che. saMpadA-chA avataraki : ete'pi kalpitAvidyAvAdibhistattvAntavAdibhiH paramArthenAjinAdaya eveSyante 'bhrAntimAtramasadavidyeti vacanAd, etadvyapohAyAha - avatarArtha: kalpita avidhAvAdI evA tattvAMtavAdI vaDe A paNa=pUrvamAM varNana karyuM evA svarUpavALA bhagavAna paNa, paramArthathI ajinAdi ja IcchAya che, kema ke asad avidhA bhrAMtimAtra che e pramANe vacana che, enA vyapoha mATekalpita avidhAvAdI evA tattvAMtavAdI vaDe kahevAyelA bhatanA niNS29bhATe, 5& cha - ni:_ 'tattvAntavAdibhiriti, tattvAntaM tattvaniSThArUpaM nirAkAraM svacchasaMvedanameva vastutayA vadituM zIlaM yeSAM te tathA taiH, ete ca sugataziSyacaturthaprasthAnavatino mAdhyamikA iti sambhAvyate; teSAmeva nirAkAraM svacchasaMvedanamAtramantareNa saMvedanAntarANAM bhrAntimAtratayA ekAntata evAsattvAbhyupagamAt, tathA ca saugataprasthAnacatuSTayalakSaNamidaM, yathA 'artho jJAnasamanvito matimatA vaibhASikeNocyate, pratyakSo na hi bAhyavastuvisaraH suutraantikairaashritH| yogAcAramatAnugairabhihitA sAkArabuddhiH parA, manyante bata madhyamAH kRtidhayaH svacchAM paraM sNvidm'||1|| iti| 'pratyakSo na hi bAhyavastuvisara' iti, yato'sAvAlambanapratyayatvena svajanyapratyakSajJAnakAle kSaNikatvena vyAvRttatvAt tajjJAnagatanIlAdyAkArAnyathAnupapattivazena pazcAdanumeya eva, pratyakSastu tajjJAnasya svAtmaiva, svasaMvedanarUpatvAditi, tathA tairapi buddho jinatvenAbhyupagamyate; taduktam 'zauddhodanirdazabalo buddhaH zAkyastathAgataH sugtH| ___mAjidadvayavAdI samantabhadro jinazca siddhArthaH / / ' iti| (pra0... jinazca tulyArthAH) Airtha :-- 'tattvAntavAdibhiriti ..... siddhaarthH||' iti / / tattvAntavAdibhiriti me malitavistarAtuM pratI cha, tatvAMtaetatvamAM niSThArUpa nirAkAra svaccha saMvedana ja vastupaNA vaDe kahevAno svabhAva che jeone te tevA chetatvAMtavAdI che, teo vaDe bhagavAna paramArthathI ajinAdi che ema IcchAya che ane A sugata ziSyomAM cothA prasthAvartI mAdhyamiko che e pramANe saMbhAvanA karAya che, kema ke teSARteo Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 lalitavistarA bhAga-2 vaDe ja nirAkAra svaccha saMvedana mAtra vagara bIjA saMvedanonuM bhrAMtimAtrapaNuM hovAne kAraNe ekAMtathI ja asatvano svIkAra che ane te rIte sugatanA ziSyo cAra prasthAnavALA che te rIte, sIgata prasthAna catuSTayanuM lakSaNa A che=AgaLa batAve che e che, je yathAthI batAve che - matimAna evA vaibhASika vaDe jJAnathI yukta artha kahevAya che=bauddhanI prathama zAkhA anusAra jJAnathI yukta artha jIvone prApta thAya che ema kahevAya che. bAhya vastuno vistAra pratyakSa nathI e pramANe sUtrAMtiko vaDe Azraya karAyo che=bAhya vastuno vistAra jJAnathI uttaramAM ameya che, jJAna svasaMvedanarUpa pratyakSa che, bAhya vastuno vistAra pratyakSa tathI anumeya che ema sUtrAMtika matavALA svIkAre che. yogAcAranA matane anusaranArA vaDe para evI sAkAra buddhi kahevAI che=bauddhanI trIjI zAkhA prakRSTa spaSTa evA bodhane svIkAre che, paraMtu bodhatA viSayabhUta ya padArtho jJAnathI atirikta nathI tema mAne che, kharekhara ! kRta buddhivALA madhyamo =mAdhyamiko, svaccha parA saMvidane mAne che =kRtArtha thayelI buddhivALA mAdhyamiko ghaTAkAra-paTAkAra svarUpa jJAna paNa bhrAMtirUpa che, paramArthathI koI viSayanA AkAra vagaranI svaccha prakRSTa saMvittine tatvarUpe mAne che. tti zabda boddhanA cAra matanA lakSaNanI samApti mATe che. bAhya vastuno vistAra pratyakSa nathI, je kAraNathI A=bAhya vastuno vistAra, pAchaLathI atumeya ja che ema avaya che. kema pAchaLathI anumaya che ? te spaSTa karavA mATe kahe che - AlaMbana pratyayapaNuM hovAthI=pratyakSajJAnamAM AlaMbananuM pratyayapaNuM hovAthI, svajanya pratyakSajJAnakALamAM=bAhya vastuthI thanArA pratyakSajJAnakALamAM, kSaNikapaNuM hovAthI=jJAnanA viSayabhUta bAhya padArthonuM kSaNikapaNuM hovAthI, vyAvRtapaNuM hovAne kAraNe=bAhya padArthanA pratyakSajJAnakALamAM bAhya padArthano abhAva hovAne kAraNe, pratyakSajJAnano viSaya bAhya vastu nathI, paraMtu te jJAnagata nIlAdi AkAranI anyathA anupAtinA vazathI=bAhya padArthane avalaMbIte thayelA jJAnagata nIlAdi AkAranI anyathA anupapatinA vazathI, pAchaLathI=pratyakSajJAna thayA pachI, te jJAnano viSaya anumeya ja che, vaLI, te jJAnano sva-AtmA ja pratyakSa che te jJAnanuM potAnuM svarUpa ja bodha karanArane pratyakSa che; kema ke svasaMvedanarUpapaNuM che=jJAnanuM svasaMvedanarUpapaNuM che, ane teo vaDe paNa=sUtrAMtiko vaDe paNa, buddha jinapaNArUpe svIkArAyA che, te kahevAyuM che - zauddhodana, dazabala, buddha, zAkya, tathAgata, sugata, mArajit, ayavAdI samaMtabhadra ane jina e siddha arthavALA che vyutpatti arthavALA che. tti' zabda uddharaNanI samAptimAM che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNANa jAvayANa 13 bhAvArtha : cAra bauddha mato RjusUtrAdi nayonA ekAMta avalaMbanathI pravarte che, temAM RjusUtra naya anusAra cAlanAra vaibhASika mata kahe che ke jJAnathI samanvita artha che ane te jJAnanA viSayabhUta padArtha kSaNika che ane jJAna paNa kSaNika che, tethI padArthanI kSaNasaMtati cAle che ane jJAnanI kSaNasaMtati cAle che, tethI te matAnusAra bAhya padArthonuM jJAna pratyakSathI thAya che. sautrAMtika mata bAhya vastuno vistAra kSaNika che tema svIkAre che. paraMtu bAhya vastunuM jJAna pratyakSathI thatuM nathI, paNa jJAna thayA pachI bAhya vastu che tenuM anumAna karAya che; kema ke jJAna vastunA AlaMbanathI thAya che ane vastunuM AlaMbana laIne uttara kSaNamAM te vastujanya pratyakSajJAna thAya che te kALamAM=vastunA pratyajJa jJAnanA kALamAM vastu nathI; kema ke vastu kSaNika hovAthI te vastu uttara kSaNamAM nAza pAmelI che, topaNa te vastune avalaMbIne thayeluM jJAna che temAM nIlAdi AkAronI pratIti thAya che te pratIti nIlAdi AkAravALI vastu na hoya to thaI zake nahi, mATe pratyakSajJAna thayA pachI te jJAnanA AlaMbanabhUta bAhya padArtha che tenuM anumAna thAya che. vaLI, te jJAnanuM pratyakSa potAnuM svarUpa ja che; kema ke jJAna saMvedana svarUpa che tema sUtrAMtiko mAne che. vaLI, yogAcAra matavALA nidrAmAM hAthI, ghoDA dekhAya che, vastutaH te vakhate tyAM hAthI, ghoDA nathI tema saMsArI jIvone je jJAna thAya che tenA viSayabhUta koI bAhya vastu nathI, paraMtu ghaTAkAra-paTAkAra Adi rUpa je sAkAra buddhi che te ja vAstavika vastu che tema mAne che. vaLI, mAdhyamiko evaMbhUta nayanuM ekAMta avalaMbana laIne kahe che ke svaccha parA saMvituM tattva che, anya sarva kalpita vidyA che, tethI saMsArI jIvone bAhya ghaTa-paTAdirUpa jJAna thAya che te bhrAMtimAtrarUpa asatuM evI avidyA che, paramArthathI koI zeyanA AkAra vagaranuM svaccha jJAna e ja tattva che. vaLI, sUtrAMtiko buddhane jinarUpe svIkAre che, temAM paMjikAkAre buddhanAM aneka nAmo batAvyAM te vyutpattiarthane kahenArAM che te pramANe jina paNa buddhanuM nAma che, tethI teo jinane svIkAre che, paraMtu bauddhanI cothI zAkhAnA je mAdhyamiko che teo kalpita avidyAvAdi che, tethI teonA matAnusAra bAhya padArtho kalpita che, saMsArI jIvone je rAgAdi thAya che te paNa kalpita che, paramArthathI tevo koI padArtha jagatamAM nathI, paraMtu svaccha jJAnanI parA saMvitti che, jenI aMdara koI zeyanuM pratibiMba nathI, mAtra svaccha jJAnanI saMvitti che. jema svaccha darpaNamAM koInuM pratibiMba na hoya to pratibiMba vagaranuM svaccha darpaNa dekhAya che, tema svaccha prakRSTa jJAnanI saMvitti mAtra jagatamAM che e sivAya zeya vastu nathI, zeyanA AkAravALuM jJAna nathI, rAgAdinA pariNAmavALuM jJAna nathI, tethI rAgAdi ja na hoya, paraMtu kalpita rAgAdi hoya to tene jItanArA jina che tema kahI zakAya nahi, mATe bhagavAna buddha jina nathI, paraMtu ajinAdi ja che, tema mAdhyamiko mAne che, te matanA nirAkaraNa mATe kahe che - Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sUtraH nizALa nAvavAnuM / / 27 / / sUtrArtha : jItanArA, jitAvanArA evA bhagavAnane namaskAra thAo. ||7|| : lalitavistarA bhAga-2 lalitavistarA tatra rAgadveSakaSAyendriyaparISahopasargaghAtikarmmajetRtvAjjinAH, na khalveSAmasatAM jaya:, asattvAdeva hi sakalavyavahAragocarAtItatvena jayaviSayatA'yogAt, bhrAntimAtrakalpanA'pyeSAmasaGgataiva, nimittamantareNa bhraanteryogaat| lalitavistarArtha : tyAM=jiNANuM jAvayANaM padamAM, rAga-dveSa-kaSAya-indriya-parISaha-upasarga-ghAtikarmanuM jItavApaNuM hovAthI jino che, kharekhara ! asat evA Amano jaya nathI; kema ke asattva hovAne kAraNe ja sakala vyavahAranuM gocarAtItapaNuM hovAthI jayanI viSayatAno ayoga che, AmanI=rAga-dveSAdinI bhrAMtimAtranI kalpanA paNa asaMgata ja che; kema ke nimitta vagara bhrAMtino ayoga che. paMjikA H 'ne'tyAvi, na tu=neva, pAM=rAvInAm, akSatAm=vidyamAnAnAM, khayo=nigrahaH, jaita phAdaasttvaadev=avidymaantvaadev, hi sphuTaM, sakalavyavahAragocarAtItatvena = nigrahAdinikhilalokavyavahArayogyatApetatvena vAndhyeyAdivat, jayaviSayatA'yogAt = jayakriyAM prati viSayabhAvAyogAt, abhyuccayamAhabhrAntimAtrakalpanApi='bhrAntimAtramasadavidyamAna 'mitivacanAt, na kevalaM jaya iti 'api' zabdArthaH, eSAM - rAjAvInAm, asAtava=prayaTamAnA (va), jaita tyA4- nimitte nIvArtRthavAryarUpam, gantareLa=vinA, bhrAnterayogAt / paMjikArya H 'ne'tyAvi... prAnterathot / / netyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, asad evA Amano=avidhamAna evA rAgAdino, jaya=nigraha, nathI ja. kema asa evA paNa rAgAdino jaya nathI ? emAM hetu kahe che asattva hovAthI ja=avidyamAnapaNuM hovAthI ja, =ispaSTa, sakala vyavahAranuM gocarAtItapaNuM hovAne kAraNe=nigraha-anugrahAdi saMpUrNa lokavyavahAranI yogyatAthI rahitapaNuM hovAne kAraNe, vaMdhyAputrAdinI jema jayaviSayatAno ayoga che=jayanI kriyA pratye viSayabhAvano ayoga che. = Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisANaM javayANa 125 abhyaccayane kahe che - avidyamAna evA rAgAdino jaya nathI e kathanane ja puSTa karavA mATe anya kathananA samuccayane kahe che - AmanI bhrAMtimAtrakalpanA paNa asaMgata ja che=bhrAMtimAtra asadu avidyamAna che, e vacana hovAthI bhrAMtimAtranI kalpanA paNa, kevala jaya nahi, e ja zabdano artha che, zagAdinI bhrAMtimAtranI kalpanA paNa aghaTamAna ja che, kayA hetuthI ? ethI kahe che - jIvathI pRthaka karmarUpa nimita vagara bhrAMtino ayoga che. bhAvArthabhagavAnane jina ane jApaka kahyA, tyAM bhagavAna kone jItanArA che ? te batAvatAM kahe che - bhagavAna AtmAnA aMtaraMga zatru rAga-dveSa-kaSAyone jItanArA che, vaLI, viSayomAM jatI pAMca indriyone jItanArA che, vaLI, pariSado ane upasargo jIvane vyAkuLa kare che tene paNa jItanArA che, aMtaraMga rIte ghAtikarmo jIvane viDaMbanA karanArA che teno paNa bhagavAne jaya karyo che, mATe potAnA aMtaraMga sarva zatruonA jItanArA hovAthI bhagavAna jina che ane jo aMtaraMga zatru na hoya to teono jaya thAya nahi; kema ke jo rAga-dveSAdi aMtaraMga zatruo asat ja hoya to teonA viSayaka koI vyavahAra thaI zake nahi, tethI teo vyavahAranA viSayathI atIta bane ane je vastu vyavahArano viSaya hoya nahi, teno jaya thaI zake nahi, mATe mAdhyamiko kahe che ke kalpita avidyA che, tethI teonA matAnusAra rAga-dveSAdi sarva kalpita avidyArUpa che, tethI teono jaya thaI zake nahi. vaLI, mAdhyamiko kahe che ke bhrAMtimAtra kalpanA che mATe asatuM che, tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - rAgAdinI bhrAMtimAtra kalpanA paNa saMgata nathI; kema ke nimitta vagara bhrAMti thaI zake nahi arthAt jIvathI pRthabhUta karmarUpa nimitta hoya to te nimittathI bhrAMti thaI zake ane tema svIkArIe to karmanA kAraNe saMsArI jIvone bAhya padArthomAM bhrama thAya che ke zarIrarUpa huM chuM ane zarIrane upaSTabhaka padArtho sukhanAM sAdhana che ane zarIrane vyAghAtaka padArtho duHkhanAM sAdhana che ane tenAthI rAga-dveSAdi thAya tema svIkArI zakAya, paraMtu jeo "svaccha parA saMvittithI anya kaMI nathI', tema mAnIne avidyAne bhrAMtimAtra che tema kahIne asat kahe che, te vacana saMgata nathI, mATe bhagavAne karmajanya bhrAMtine kAraNe pUrvamAM je potAnAmAM rAgAdi bhAvo hatA teono jaya karyo che, mATe jina che tema svIkAravuM joIe, paraMtu mAdhyamiko mAne che ke bhagavAna ajina che; kema ke rAgAdi bhAvo ja asat che, mATe teono jaya thaI zake nahi te kathana saMgata nathI. -- - lalitavistarA : na cAsadeva nimittam, atiprasaGgAt citimAtrAdeva tu tadabhyupagame'nuparama ityanirmokSaprasaGgaH, tathApi tadasattve'nubhavabAdhA, na hi mRgatRSNikAdAvapi jalAdyanubhavo'nubhavAtmanApyasanneva, AvidvadaGganAdisiddhametat, na cAyaM puruSamAtranimittaH, sarvatra sadA'bhAvAnupapatteH, naivaM citimAtranibandhanA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 lalitavistarA bhAga-2 rAgAdaya iti bhAvanIyam, evaM ca tathAbhavyatvAdisAmagrIsamudbhUtacaraNapariNAmato rAgAdijetRtvAdinA tAttinanAlisiddhiHArakA lalitavistarArtha: asaduM ja nimita nathI ja=bhrAMtinuM nimitte asad ja nathI; kema ke atiprasaMga chekanimitta vagara bhrAMti thatI hoya to haMmezAM sattva ke asattva svIkAravAno prasaMga che, vaLI, citimAtrathI ja, teno svIkAra karAye chate=bhrAMtino svIkAra karAye chate, anuparama che=bhrAMtimAtrane anuparama che, e rIte nirmokSano prasaMga che, topaNa=caitanyamAtrathI bhrAMtimAtra svIkAravAmAM Ave topaNa, tenA asattvamAMebhrAMtimAtranA asattvamAM, anubhava bAdhA che. kema anubhava bAdhA che ? te spaSTa kare che - mRgatRSNikAdimAM paNa jalAdino anubhava anubhava svarUpe paNa asa ja nathI, A=mRgatRSNikAdimAM jalAdino anubhava anubhava svarUpe asat ja nathI e, vidvAnathI mAMDIne strI Adi sarva janane siddha che ane A mRgatRSNikAdino anubhava, puruSamAtra nimitta nathI; kema ke sarvatra sadA abhAvanI anupapatti che mRgatRSNikAdinA abhAvanI anupapatti che, e rIte mRgatRSnikAdinA anubhavanI jema citimAtra nibaMdhana rAgAdi nathI e rIte, bhAvana karavuM joIe ane A rIte= rAgAdi citimAtra nibaMdhana nathI paraMtu karmanimita che e rIte, tevA prakAranA bhavyatyAdi sAmagrIthI samubhUta rAtrinA pariNAmathI rAgAdinA jetRpaNAdi vaDe tAtvika jinAdinI siddhi che=bhagavAnamAM tAtvika jinatva ane jApakatvanI siddhi che. ll17nA paMjikA :parAzaGkAparihArAyAha na ca-naiva, asadeva na kiJcidevetyarthaH, 'nimittaM' prakRtabhrAntaH, hetumAha- atiprasaGgAt nityaM sattvamasattvaM vA'hetoriti prApteriti, punarapyAzaGkyAha-citimAtrAdeva-caitanyamAtrAdeva, tu-punaH, svavyatiriktakarmalakSaNasahakArirahitAt, tadabhyupagame bhrAntimAtrAbhyupagame, anuparamo bhrAntimAtrasyAnucchedo, abhrAntajJAneSvapi bhrAntinimittatayA parikalpitasya citimAtrasya bhAvAt, tataH kimityAha- iti evam, anirmokSaprasaGgaH saMsArAnucchedApattiH, citimAtrasya mokSe'pi bhAvAt, abhyupagamyApi dUSaNamAha- tathApi citimAtrAdeva bhrAntimAtrAbhyupagame'pi, tadasattve-bhrAntimAtrAsattve, anubhavabAdhA-tasya svayaM saMvedanaM na prApnotIti, na hyasacchazazRGgAdyanubhUyata iti| enAmeva vyatirekataH prativastUpanyAsena bhAvayannAha- na hi mRgatRSNikAdAvapi marumarIcikAdvicandrAdAvapi mithyArUpe viSaye, AstAM satyAbhimate jalAdau, anubhavaH tajjJAnavRttiH, anubhavAtmanApi=jJAnAtmanApi, asanneva saviSayatayA tu syAdapyasaniti 'api' zabdArthaH, 'AvidvadaGganAdisiddhametat' srvjnprtiitimtyrthH| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNANa jAvayANuM 127 atraiva vizeSamAha- na ca ayaM-mRgatRSNikAdyanubhavaH, puruSamAtranimittaH, puruSamAtraM-puruSa eva tadanubhavavAn svavyatiriktaravikarAdikAraNanirapekSo nimittaM heturyasya sa tathA, kuta ityAha- sarvatra kSetre dRSTari, vA, sadA-sarvakAlam, abhAvAnupapatteH anuparamaprApteH, prastutayojanamAha-na-naiva, evaM-mRgatRSNikAdyanubhavavat, citimAtranibandhanA rAgAdayaH, kintu caitanyavyatiriktapaudgalikakarmasahakArinimittAH, iti bhAvanIyaM= prAvastha bhAvanA vArakA paMjikArya : parAza ... mAvanA vA paranI AzaMkAnA parivAra mATe kahe che - prakRta bhrAMtinuM nimitta asad ja nathI jannata kiMcikka nathI ja, paraMtu kaMIka che ja, hetune kahe che=prakRta bhrAMtinuM nimitta asad ja nathI ja temAM hetune kahe che - atiprasaMga che=ahetunuM nitya satva athavA asatva che, e prakAranA kathananI prApti che. vaLI, paNa AzaMkA karIne kahe che - citimAtrathI ja=cetavyamAtrathI ja vaLI, arthAt svavyatirikta karmarUpa sahakArI rahita caitanyamAtrathI ja, teno abhyapagama karAve chate=bhrAMtimAtrano svIkAra karAye chata, anuparama che=bhrAMtimAtrano anuccheda che; kema ke abhrAMta jJAnomAM paNa bhrAMtinA nimitapaNAthI parikalpita citimAtrano sadbhAva che. tenAthI zuM?=bhrAMtino anuparama thAya tenAthI zuM? ethI kahe che - e rIte=citimAtrane kAraNe bhrAMtimAtra svIkAravAthI bhrAMtimAtrano anuparama thAya e rIte, atikSano prasaMga che=saMsAranA anucchedatI Apatti che; kema ke citimAtrano mokSamAM paNa bhAva che, svIkArIne paNa=citimAtrathI bhrAMti thAya che ema pUrvapakSI kahe che tene svIkArIne paNa, dUSaNane kahe che - topaNa=citimAtrathI ja bhrAMtimAtrano svIkAra karAya chate paNa, tenA asatvamAM=bhrAMtimAtranA asattvamAM, anubhava bAdhA cheetenuM svayaM saMvedana prApta thatuM nathI e rUpa anubhava bAdhA che. kaI rIte anubhava bAdhA che ? te spaSTa kare che - asad evA zazazRMgAdi anubhavAtA nathI ja, tema bhrAMtimAtrarUpa rAgAdi hoya to teno saMsArI jIvone anubhava thAya che te thavo joIe nahi, e prakAre tAtparya che, Ane ja=citimAtrathI bhrAMti svIkAravAmAM anubhava bAdhA che ene ja, vyatirekathI prativastunA upacAsa dvArA sadaza dRSTAMtanA upacAsa dvArA, bhAvana karatAM graMthakArazrI kahe che - mRgatRSNikAdimAM paNa=miththArUpa viSayavALA mamarIcikA - be caMdra AdimAM paNa, anubhava=tad jJAnanI vRtti, anubhava svarUpe paNa=jJAna svarUpe paNa, asadda nathI ja, satya abhimata jalAdimAM dUra raho, miththArUpa jalAdimAM paNa, e mRSTi vimalAvamAM rahelA pa zabdano artha che, vaLI, saviSayapaNAthI asad thAya paNa e zabdano artha che=AnumavAtmanAmAM rahelA gari zabdano artha che, A mRgaNikA AdimAM jJAna svarUpe paNa jalAdino anubhava che e, vidvAnathI mAMDIne strI Adi sarva lokone siddha che=pratIta che, AmAM ja=mRgatRSNikAdi anubhavamAM ja, vizeSate kahe che - ane A mRgatRSNikAdino Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 anubhava, puruSamAtra nimitta nathI, puruSamAtra=tenA anubhavavALo puruSa ja svavyatirikta sUryanAM kiraNo Adi kAraNa nirapekSa, hetu che jene te tevo che=puruSamAtra nimittavALo che ane mRgatRSNikAdino anubhava puruSamAtra nimittavALo nathI ema anvaya che, kayA kAraNathI ?=mRgatRSNikAdino anubhava puruSamAtra nimittavALo kayA kAraNathI nathI ? ethI kahe che - sarvatra=sarva kSetromAM, athavA sarva jonArAmAM sadA=sarva kAla, abhAvanI anupapatti hovAthI=anuparamanI prApti hovAthI, puruSamAtra nimittavALo mRgatRSNikAdino anubhava nathI ema anvaya che. 128 prastuta yojanane kahe che=bhRgatRSNikAnA dRSTAMtathI sthApana karyuM ke mRgatRSNikA puruSamAtra nimitta nathI, paraMtu anya nimittaka che, ene prastuta evA rAgAdimAM yojanane kahe che A rIte= mRgatRSNikAdinA anubhavanI jema, citimAtra nibaMdhana=caitanyamAtra kAraNavALA, rAgAdi nathI ja, paraMtu caitanyathI vyatirikta paudgalika karmarUpa sahakArInA nimittavALA rAgAdi che e pramANe bhAvana karavuM joIe=pUrvanI jema arthAt pUrvamAM jema puruSamAtra nimitta mRgatRSNikAdi nathI tenuM bhAvana karyuM enI jema AnI arthAt citimAtra nibaMdhanavALA rAgAdi nathI enI, bhAvanA karavI joIe. / / 27 / / - bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke rAgAdi bhrAMtimAtra che e prakAranI mAdhyamikonI kalpanA asaMgata che; kema ke bhrAMti paNa nimitta vagara thaI zake nahi, tyAM mAdhyamiko kahe ke bhrAMtinuM nimitta asat ja che, tethI nimitta vagara bhrAMti thAya che, tethI saMsArI jIvomAM rAgAdi dekhAya che, vastutaH nirAkAra svaccha saMvedana sivAya anya koI vastu nathI, tene graMthakArazrI kahe che jo bhrAMtinuM nimitte asad ja hoya to sadA bhrAMti thavAno prasaMga Ave, jema AtmAnuM koI nimitta nathI, tethI AtmA sadA che athavA sadA bhrAMtinA asattvano prasaMga Ave, jema zazazRMganuM koI nimitta nathI, tema bhrAMtinuM paNa koI nimitta na hoya to bhrAMtinA sadA asattvano prasaMga Ave ane mAdhyamiko 'saMsA2avasthAmAM bhrAMtine kAraNe rAgAdi dekhAya che ane mukta avasthAmAM bhrAMtinuM nivartana thavAthI te rAgAdino abhAva pratIta thAya che' tema svIkAre che, tethI bhrAMtinuM koI nimitta na hoya to bhrAMtinuM sadA sattva che ke sadA asattva che tema ja mAnavuM paDe. mAdhyamiko kahe che te rIte caitanyamAtrane kAraNe ja bhrAMti thAya che tema svIkArIe to bhrAMtino u52ma kyAreya prApta na thAya, tethI saMsAranA anucchedanI Apatti Ave. vastutaH mAdhyamiko mAne che ke asat evI avidyAne kAraNe saMsArI jIvone bhrAMtimAtrarUpa ja rAgAdi bhAvo anubhavAya che ane jyAre te bhrAMtimAtra dUra thAya che tyAre svaccha citimAtranuM saMvedana thAya che te ja mokSa che tenI saMgati thaI zake nahi; kema ke caitanyamAtrathI ja bhrAMti thatI hoya to mukta AtmAomAM paNa caitanya vidyamAna che, tethI teonA caitanyathI paNa teone bhrAMtimAtra thavI joIe tethI mukta AtmAone paNa bhrAMtithI rAgAdino anubhava thavo joIe, tethI koI jIvanA saMsArano uccheda kyAreya prApta thAya nahi. A rIte mAdhyamikone doSa ApyA pachI caitanyamAtrathI bhrAMtimAtra thAya che tema Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jirAsaM jAvayANa 19 svIkArIne paNa doSa ApatAM kahe che - caiitanyamAtrathI ja bhrAMtimAtra svIkAra karAya chate paNa bhrAMtimAtranA asattvamAM anubhavanI bAdhA che; kema ke jema zazazRMga che tema koIkane bhrama thAya chatAM kyAreya zazazRMga svasaMvedanathI dekhAtuM nathI, tema caitanyamAtrathI bhrAMtimAtra thAya che tema svIkArIne rAgAdino je anubhava thAya che te bhrAMta che tema kahevAmAM Ave to saMsArI jIvone svasaMvedanathI rAgAdino anubhava thAya che te thavo joIe nahi, jema koIkane bhrAMtithI zazazRMga che tema anubhava thAya, topaNa pratyakSathI koIne zazazRMgano anubhava thato nathI, tema saMsArI jIvone pratyakSathI rAgAdino anubhava thAya che te saMgata thAya nahi, mATe caitanyamAtrathI bhrAMti svIkAravAmAM Ave topaNa saMsArI jIvone svasaMvedanathI rAgAdino anubhava che te bAdha pAme che, mATe bhrAMtine karanAra koIka nimitta kAraNa che jenA kAraNe saMsArI jIvone rAgAdi thAya che tema svIkArI zakAya. vaLI, caitanyamAtrathI bhrAMtimAtra svIkArIne rAgAdino anubhava saMgata nathI tene spaSTa karavA mATe kahe che - mRgatRSNikA AdimAM paNa jJAnarUpe anubhava asad nathI ja, paraMtu jalarUpe asat che, jema atyaMta dUra sUryanAM kiraNo retI upara paDatAM joIne koIne bhrama thAya ke tyAM pANI che, te vakhate te puruSane jJAnarUpe jalanI pratIti vidyamAna ja che, phakta tyAM jAya tyAre te jJAnanA viSayabhUta jalanI tene aprApti thAya che, paraMtu potAne dUravartI pANInuM jJAna thayuM te vastu to tene anubhavasiddha che, e vastu sarva janane pratIta che arthAt vidvAnathI mAMDIne strI Adi badhAne pratIta che ane A mRgatRSNikAdino anubhava puruSamAtra nimitta nathI, paraMtu puruSathI vyatirikta sUryanAM kiraNAdi kAraNothI thanAro che. jo mRgatRSNikAdino anubhava puruSamAtra nimitta hoya to sarva kSetramAM ane sarva draSTAone sadA tenA abhAvanI aprApti thAya; kema ke pANI nahi hovA chatAM pANIno bhrama puruSamAtra nimitta thato hoya to vartamAnamAM jonArA badhA draSTAne pANIno bhrama thavo joIe, paraMtu sUryanAM kiraNo AdinA nimittathI ja puruSane mRgatRSNikAno bhrama thAya che, e rIte=je rIte puruSamAtra nibaMdhana mRgatRSNikA nathI e rIte, caitanyamAtra nibaMdhana rAgAdi nathI, paraMtu jema mRgatRSNikA puruSathI vyatirikta sUryanAM kiraNAdi nimitta che tema caitanyathI vyatirikta paudgalika karmanA sahakAra nimitta rAgAdi che e prakAre bhAvana karavuM joIe. tethI e phalita thAya ke saMsArI jIvonAM karmonA nimitte ane caitanyanA nimitte AtmAmAM vAstavika rAgAdi bhAvo thAya che tema bhagavAnanA AtmAmAM paNa saMsAraavasthAmAM rAgAdi bhAvo vidyamAna hatA ane te karmajanya rAgAdi bhAvothI potAno AtmA navAM navAM karma bAMdhIne cAra gationI viDaMbanAne pAme che tevo mArgAnusArI bodha bhagavAnanA AtmAne thayo, te bhagavAnamAM vartatI tathAbhavyatyAdi sAmagrIthI thayo ane tenA kAraNe saMsAranA ucchedanA kAraNabhUta cAritrano pariNAma thayo, tethI bhagavAnanA AtmAe mahA parAkrama karIne rAgAdi aMtaraMga zatruone jItyA, tethI bhagavAnamAM tAttvika jinAdinI siddhi che arthAt svayaM rAgAdine jItyA ane yogya jIvone ucita anuzAsana ApIne rAgAdi jitAvyA, te batAvavA mATe prastuta sUtrathI jiNANe jAvayANa dvArA bhagavAnanI stuti karAI che. ll2NA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 lalitavistarA bhAga-2 avataraNikA - ete cAvartakAlakAraNavAdibhiranantaziSyairbhAvato'tIrNAdaya eveSyante, 'kAla eva kRtsnaM jagadAvarttayatI tivacanAt, etannirAsAyAha - avataraNiyArtha: ane AvartakAla kAraNavAdi anaMtaziSyo vaDe A=bhagavAna, bhAvathI atIrNAdi ja IcchAya che; kema ke kALa ja saMpUrNa jagatane parAvartana kare che, e prakAranuM vacana che, enA nirAsa mATe kahe che - paMjikA - 'ete cAvatakAlakAraNavAdibhiriti, Avartasya-naranArakAdiparyAyaparivartarUpasya, kAla eva, kaarnnNnimittati, (vAlima-)vAvapUrvaka paMjikArca - "te rAvarnazAnArA ... vAhUH | tte cAvavAnarakhavArimiti e lalitavistarAnuM pratIka che, nara-nArakAdi paryAyatA parivartanarUpa AvartanuM kAla ja kAraNa che=nimitta che, e prakAranA vAdIo vaDe=vAcALo vaDe, bhagavAna atINadi icchAyA che ema avaya che. bhAvArtha : syAdvAdIo padArthanA vAstavika svarUpane jonArA che, tethI kAryamAtra pratye pAMca kAraNone ucita sthAne yojana karIne kAryamAtra pratye te te kAraNo kaI rIte vyApAravALAM che teno yathArtha bodha karAve che, chatAM keTalAka ekAMta darzanavAdIo te kAraNomAMthI koIka eka kAraNane grahaNa karIne potAno mata pravartAve che, tema kAryamAtra pratye kAla ja kAraNa che tema mAnanArA anaMta ziSyo AvartakAlakAraNavAdI che=nara-nArakAdi paryAyanA parivartanarUpa je jIvanA Avarto thAya che, tenuM kAla ja nimitta kAraNa che tema mAne che. tethI teo kahe che ke bhagavAna svaparAkrama karIne saMsArathI tarelA nathI, paraMtu bhagavAnanA kAlanA paripAkane kAraNe ja bhagavAna saMsArathI tarelA che. tethI bhAvathI atIrNAdi ja che; kema ke kAla ja saMpUrNa jagatane te te bhAvarUpe Avartana kare che, tethI je jIvana je Avartanano kALa jyAre prApta thAya tyAre te nara-nArakAdi paryAyane prApta kare che ane jyAre mukta paryAyane prApta karavAno kALa pAke tyAre te jIva mukta thAya che, ane pharI naTa nATakAdi A vartano kALa Avaze tyAre teo saMsAramAM Avaze mATe bhagavAna svayaM tarelA che ane bIjAne tAre che tema kahI zakAya nahi, paraMtu kALanA AvartathI ja bhagavAna mukta avasthAne pAmyA che, ane kALanA AvartathI ja pharI saMsAraavasthAne pAmaze. te prakAranA AvartakAlakAraNavAdI matanA nirAsa mATe kahe che - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisANa tArayANa 139 sUtra: tiNNANaM tArayANaM / / 28 / / sUtrArtha : taranA tAranArA bhagavAnane namaskAra thAo. 28 lalitavistaza: 'tiirnnebhystaarkebhyH'| jJAnadarzanacAritrapotena bhavArNavaM tIrNavantastIrNAH, naiteSAM jIvitAvarttavad bhavAvoM, nibandhanAbhAvAt, na hyasyAyuSkAntaravad bhavAdhikArAntaraM, tadbhAve'tyantamaraNavanmuktyasiddheH, tatsiddhau ca tadbhAvena bhavanAbhAvaH, hetvabhAvAt, na hi mRtastadbhAvena bhavati mrnnbhaavvirodhaat| lalitavistarArtha : taranArA tAranArA bhagavAna che, jJAna-darzana-cAritrarUpa nAvathI bhavarUpa samudrane taryA che, tethI tarelA che, AmanuM=bhagavAnanuM, jIvita AvartanI jema bhavanuM Avarta nathI; kema ke nibaMdhanano abhAva che kAraNano abhAva che, zi=je kAraNathI, AmanuM tIrNa evA bhagavAnanuM, AyuSka aMtaranI jema bhava adhikAra aMtara nathI anya bhavano adhikAra nathI; kema ke tenA bhAvamAM=bIjA bhavanI prAptimAM, atyaMta maraNanI jema muktinI asiddhi che ane tenI siddhi thaye chate te bhAvathI bhavanano abhAva che; kema ke hetuno abhAva che, marelo te bhAvathI thato nathI ja; kema ke maraNa bhAvano virodha che. les:___ 'tiirnnaaH'| 'nateSAmityAdi, na=naiva, eteSAM-tIrNAnAM, jIvitAvarttavat jIvitasya prAganubhUtasya, Avartavatpunarbhavanamiva, bhvaavto bhavasya kASTakodayalakSaNasya kSINasya, AvarttaH prAguktarUpaH, kuta ityAhanibandhanAbhAvAt=nibandhanasya-hetorvakSyamANasya abhaavaat| idameva bhAvayati- na=naiva, hiH yasmAd, asya-tIrNasya, AyuSkAntaravat=nArakAdyAyuSkavizeSavad, bhavAdhikArAntaraMkSINAd bhavAdhikArAd anyo bhavAdhikAro, yenAsAviha punraavrtet| vipakSe bAdhAmAha- tadbhAve-tasya-AyuSkAntarasya bhavAdhikArAntarasya ca, bhAve-sattAyAm, atyantamaraNavatsarvaprakArajIvitakSayeNa maraNasyeva, muktyasiddheH mukteH-tIrNatAyAH asiddheH-ayogaat| ___ vyatirekamAha- tatsiddhau ca-tasya-atyantamaraNasya muktervA, siddhau-abhyupagatAyAM, tadbhAvena-AyuSyakAntarasAdhyena bhavAdhikArAntarasAdhyena ca bhAvena, bhavanAbhAvaH pariNaterabhAvaH; kuta ityAha- hetvabhAvAt hetoHAyuSkAntarasya bhavAdhikArAntarasya ca abhAvAt, punastadeva prativastUpamayA bhAvayati- na hi mRtaH parAsuH, Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 lalitavistarA bhAga-2 tadbhAvena=atItAmRtabhAvena bhavati, kathamityAha- maraNabhAvavirodhAt-maraNAmaraNayorAtyantiko virodha itikRtvaa| paMjikArya : 'ttI nivRttI tI tevAn ityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, AmajtarelA evA bhagavAnanuM, jIvita AvartanI jema bhavaAvarta nathI ja=pUrvamAM anubhavelA evA jIvitanuM pharI bhavananI jema kamaSTakanA udaya svarUpa kSINa bhavano pUrvamAM kahelA svarUpavALo Avarta nathI ja, kathA kAraNathI?=kayA kAraNathI bhavano Avarta nathI? ethI kahe che - nibaMdhanano abhAva hovAthI=vasthamANa heturUpa tibaMdhanano abhAva hovAthI, pharI bhavanuM Avarta nathI ema avaya che. Ane ja tIrNa evA bhagavAnane pharI bhavano Avarta nathI ene ja, bhAvana kare che - hiM=je kAraNathI, AnetratIrNaneetIrNa evA bhagavAnane, AyuSkAMtaranI jemaetArakAdi AyuSka vizeSanI jema, bhavAdhikArasaMtara=kSINa thayelA bhava adhikArathI bIjo bhavano adhikAra, nathI ja, jenA kAraNe=je bhavAdhikArAMtarane kAraNe, A tIrNa evA bhagavAna, ahIM bhavamAM, pharI Avartana pAme. vipakSamAM=tIrNa evA bhagavAnano bhavAdhikArAMtara svIkAravArUpa vipakSamAM, bAdhAne kahe che - tenA bhAvamAM=AyuSkAMtaranI ane bhavAdhikArAMtaranI satAmAM, atyaMta maraNanI jema=sarva prakAranA jIvitanA kSayathI maraNanI jema, muktinI asiddhi hovAthI=tIrNatAno ayoga hovAthI tIrNa evA bhagavAnane bhavAdhikAra nathI ema avaya che. vyatirekane kahe che - ane tenI siddhi thaye chate atyaMta maraNa athavA muktino svIkAra karAye chate, tenA bhAvathI-AyuSkAMtarathI sAdhya evA bhAvathI ane bhavAdhikArAMtarathI sAdhya evA bhAvathI, bhavanano abhAva che=pariNatino abhAva che=tIrNa evA bhagavAnane te prakAranI pariNatino abhAva che, kayA kAraNathI ?=kayA kAraNathI tIrNa evA bhagavAnane pharI bhavamAM bhavanano abhAva che? ethI kahe che - hetuno abhAva hovAthI=AyuSpAMtara ane bhavAdhikArAMtararUpa hetuno abhAva hovAthI, pharI bhagavAnanuM bhavamAM bhavana nathI, pharI tene jannatIrNa evA bhagavAnane pharI bhavamAM bhavana nathI tene ja, prativastunI upamAthI=sadaza daSTAMtathI, bhAvana kare che-spaSTa kare che - marelo=para che asu arthAt prANa jevA evo marelo, te bhAvathI=atIta amRtabhAvathI, thato nathI ja, kema atIta amRtabhAvathI thato nathI ? ene kahe che - maraNabhAvano virodha hovAthI=maraNa ane amaraNato AtyaMtika virodha che ethI karIne marelo atIta amRtabhAvathI thato nathI ema atraya che. bhAvArtha bhagavAna bhavarUpI samudrathI tarelA che ane tAranArA che. kaI rIte bhagavAna bhavarUpI samudrathI taryA che? te spaSTa karatAM kahe che - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 tisANaM tArayANa bhagavAnane saMsAranA vAstavika svarUpanuM yathArtha jJAna thayuM, saMsArathI para avasthA jIvanI suMdara avasthA che tevo spaSTa bodha thayo ane saMsArathI para avasthAnI prAptino upAya jinavacanAnusAra apramAdabhAvathI karAyelo yatna che tevuM jJAna thayuM ane tenuM jJAna thavAthI saMsArathI para avasthAnI prApti mATe mAre jinavacanAnusAra apramAdabhAvathI yatna karavo joIe, tevI utkaTa rucirUpa samyagdarzana thayuM ane te te bhavamAM prApta thayelI potAnI zaktinA prakarSathI jinavacanane sevIne vitarAgatulya thavA mATenA aMtaraMga ane bahiraMga ucita yatnarUpa cAritranuM sevana karyuM, te rU5 ratnatrayI svarUpa nAvathI bhagavAna bhavasamudrane taryA, tethI tIrNa che ane taryA pachI yogya jIvone ucita anuzAsana ApIne tAranArA che, tevA bhagavAnane prastuta sUtrathI namaskAra karAya che. vaLI, AvartakAla kAraNavAdI matano nirAsa karatAM kahe che - tIrNa evA bhagavAnane jIvitanA AvartanI jema pharI bhavano Avarta nathI arthAt jema saMsArI jIvone nara-nArakAdi bhavomAM te te naranArakAdi paryAyathI jIvita che, te pharI tevuM ja AyuSya bAMdhe che tyAre tenuM jIvita Avarta pAme che, tema bhagavAna saMsArasamudrathI karIne mokSamAM gayA pachI pharI bhavanA Avartana pAmatA nathI; kema ke pharI bhavamAM AvavAnA kAraNano abhAva che. kema pharI bhavamAM AvavAnA kAraNano abhAva che ? te batAvatAM kahe che - saMsArI jIvone AyuSkAtara kAraNa vidyamAna hoya che, tethI vartamAnanA bhavanA kSaya pachI AyuSkAMtarane anurUpa bhavane prApta kare che, paraMtu tIrNa evA bhagavAnane kSINa evA bhavanA adhikArathI anya bhavano adhikAra nathI, tethI bhagavAna pharI bhavamAM AvatA nathI athavA bhagavAnano saMsAra kSaya thAya che tyAre bhagavAnane AyuSpAMtara nathI, tethI navA bhavamAM janmatA nathI, paraMtu mukta thAya che, mukta thayA pachI bhagavAnane anya bhavano adhikAra paNa vidyamAna nathI, tethI jema anya bhavanuM AyuSya na hatuM, tethI mukta thayA tema bhavano adhikAra kSINa thayo hovAthI anya bhavano adhikAra vidyamAna nathI, tethI pharI saMsAramAM janmavArUpe Avarta pAmatA nathI, A kathanane ja spaSTa karavA mATe kahe che - jo saMsArasAgarathI taryA pachI bhagavAnane anya AyuSya vidyamAna hoya to muktinI siddhi thaI zake nahi, jema atyaMta maraNa tyAre ja siddha thAya ke sarva prakAre jIvitano kSaya thAya, tema muktinI siddhi tyAre ja thaI zake ke AyuSpAMtara na hoya ane bhavano adhikArAMtara paNa na hoya, A kathanane ja dRDha karavA vyatirekathI kahe che - atyaMta maraNanI ke muktinI siddhi thaye chate AyuSkAMtarathI sAdhya evA bhavanI pariNatino abhAva che ane bhavAdhikArAMtarathI sAdhya evA bhavanI pariNatino abhAva che; kema ke hetuno abhAva che=AyuSpAMtara ke bhavAdhikAratararUpa hetuno abhAva che, A ja kathanane sadaza daSTAMtathI bhAvana kare che - koI manuSya mRtyu pAme che tyAre pUrvamAM je manuSyabhavarUpe vidyamAna hato te rUpe pharI kyAreya thato nathI, paraMtu tatsadaza AyuSya bAMdhyuM hoya to tatsadaza anya manuSyabhavarUpe thAya che, paraMtu pUrvanA manuSyabhavarUpe parivartana pAmato nathI; kema ke pharI pUrvanA manuSyabhavarUpe thAya che tema svIkArIe to pUrvamAM manuSyabhavamAM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 lalitavistA bhAga-2 maraNa pAmI ane pharI te atIta manuSyabhavane pAmyo ema kahevAthI maraNa ane amaraNano AtyaMtika virodha prApta thAya arthAt te manuSyabhavarUpe maryo ane pUrvano manuSyabhava pharI prApta thayo, mATe maryo nathI tema virodha prApta thAya, mATe je koI mare che te pharI pUrvanI avasthA pAme che tema kahI zakAya nahi, tema bhagavAnane pUrvamAM je bhavano adhikAra hato te pharI parAvartana thAya che tema kahI zakAya nahi ane tatsadaza anya bhava bhagavAnane prApta thato nathI; kema ke bhagavAne anya bhavanI prAptinAM kAraNono kSaya karyo che, mATe bhagavAna tIrNa che. lalitavistarA : etena RttvAvarttanidarzanaM pratyuktaM, nyAyAnupapatteH, tadAvRttau tadavasthAbhAvena pariNAmAntarAyogAt, anyathA tasyAvRttirityayuktaM, tasya tadavasthAnibandhanatvAt, anyathA tadahetukatvopapatteH, evaM na muktaH punarbhave bhavati muktatvavirodhAt, sarvathA bhavAdhikAranivRttireva muktiriti, tadbhAvena bhaavtstiirnnaadisiddhiA28AA lalitavistarArtha: AnA dvArA=marelAno pUrvanA amRtabhAva sAthe virodha che enA dvArA, RtunA AvartanuM daSTAMta kAlane ja kAraNa svIkAranArA svamatane sthApana karavA mATe RtunA AvartanuM daSTAMta Ape che te daSTAMta, prayukta che; kema ke nyAyanI anupapatti che. te nyAyanI anupapatti spaSTa kare che - tenI AvRttimAM pUrvanA bhAvanI AvRttimAM, tadavasthAbhAvathI pariNAmAMtarano ayoga che, anyathA=pariNAmAMtara hote chate, tenI AvRtti=RtunI AvRtti, e ayukta che; kema ke tenuM= RtunuM, taravasthA nibaMdhanapaNuM che, anyathA tad ahetukatvanI upapatti che, e rIte==RtunA AvartanuM daSTAMta anucita che e rIte, mukta thayelo jIva pharI bhavamAM thato nathI; kema ke muktatvano virodha che. kema muktatvano virodha che? tethI kahe che - sarvathA bhava adhikAranI nivRtti ja mukti che ethI tad bhAvane kAraNe=sarvathA bhava adhikAranI nivRttinA bhAvane kAraNe, bhAvathI tIrNAdinI siddhi che=bhagavAnamAM bhAvathI tIrNatva ane tArakatvanI siddhi che. ll28ll paMjikA : etena=mRtasyAmRtabhAvapratiSedhena, RtvAvartanidarzanaM 'RturvyatItaH parivarttate punaH' iti dRSTAntaH, pratyuktaM= nirAkRtaM; kuta ityAha- nyAyAnupapatteH, tAmeva darzayati- tadAvRttau-tasya-RtorvasantAdeH, AvRttau-punarbhavane, Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tihANa tArayANa 135 tadavasthAbhAvena tasyAH-atItavasantAdiRtuhetukAyAzcUtAderaGkurAdikAyAH puruSasya ca bAlakumArAdikAyA avasthAyA bhAvena-prAptyA, pariNAmAntarAbhAvAt sa eva prAkpariNAmaH prApnoti nApara iti bhaavH| vipakSe bAdhAmAha- anyathA pariNAmAntare, tadAvRttiH tasyaH-RtoH AvRttiH-punarbhavanam, iti etad, ayuktam asAmprataM, kuta ityAha- tasya-RtoH, tadavasthAnibandhanatvAt tasyAH-cUtAderaGkurAdikAyAH, avasthAyA nibandhanatvAt, tadavasthAjananasvabhAvo hyasau RtuH kathamivAsau avasthA tatsannidhau na syAt? etadeva vyatirekata Aha- anyathA tatsannidhAne'pyabhavane, tadahetukatvopapatteH saH-atItaRtulakSaNo, aheturyasyAH sA tathA, tadbhAvastattvaM, tadupapatteH; taddhetukA'sau na prApnotIti bhaavH||28|| paMjikArca - "na'. prAnotIti bhAva: || AtA dvArA mRtanA amRtabhAvanA pratiSedha dvArA=je marelo che temAM pUrvano amRtabhAva saMbhave nahi e kathana dvArA, Rtu AvartanuM daSTAMta pratyukta che=gayelI Rtu pharI parivartana pAme che e dAMta virAti che, kayA kAraNathI ?=pUrvamAM kahelA daSTAMtathI jagatanuM parivartana kayA kAraNathI svIkArI zakAya nahi? ene kahe che - nyAyanI anupapati hovAthI Rtu parivartananuM daSTAMta svIkArI zakAya nahi ema avAya che, tene ja=nyAyanI anupapatine ja, batAve che - tenI AvRtti thaye chate arthAt vasaMta Adi RtunI pharI bhavanarUpa AvRtti thaye chate, tadda avasthA bhAvathI tenA arthAt atIta vasaMta Adi RtunA hetuvALI cUtAdinI aMkurAdi ane puruSanI bAlakumArAdika avasthAnA bhAvathI arthAt prAptithI, pariNAmAMtarano abhAva thavAthI te ja pUrvano pariNAma prApta thAya che, apara thAya nahi jo pUrvanI ja Rtu pharI parAvartana thatI hoya to AMbAnA vRkSanI aMkurAdika avasthA prApta thAya paraMtu uttara-uttaranI avasthA prApta thAya nahi ane puruSanI bAla ke kumAdi je avasthA hoya te ja avasthA uttaramAM prApta thAya anya avasthA prApta thAya nahi. vipakSamAM te ja bhAva nathI paraMtu pariNAmAMtararUpa bhAva che=pUrvanI RtumAM je aMkurAdi bhAva hato ke puruSano bAlAdi bhAva hato te ja bhAva nathI paraMtu pariNAmAMtararUpa bhAva che, te prakAranA svIkAmAM, bAdhAne kahe che - anyathA=pariNAmAMtaramAM=sUtAdinI aMkurAdi avasthAnA pariNAmAMtaramAM ke puruSanI bAla-kumArAdi avasthAnA pariNAmotaramAM, tenI AvRtti te RtunuM pharI bhavana che, e ayukta che=asAMprata che, kayA kAraNathI ayukta che ? ethI kahe che - te RtunuM tad avasthA tibaMdhanapaNuM hovAthI=sUtAdinI aMkurikA avasthA, nibaMdhanapaNuM hovAthI RtunI AvRtti ayukta che ema avatha che, tad avasthA janava svabhAvavALo A Rtu cheHcUtAdinI aMkurAdi avasthA ane puruSanI bAlAdi avasthAnA jatana svabhAvavALo A Rtu che, kevI rIte A avasthA=sUtAdinI aMkura avasthA ane puruSanI bAlAdi avasthA, tenA saMnidhimAM na thAya ?=RtunA saMnidhimAM na thAya ? arthAt avazya thavI joIe. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 lalitavistarA bhAga-2 Ane ja=RtunA sAMnidhyamAM tenA kAryarUpa cUtAditI aMkurAdi avasthA ane puruSanI bAlAdi avasthA pharI thavI joIe ene ja, vyatirekathI kahe che - anyathA tenA saMvidhAnamAM paNa=RtunA saMvidhAnamAM paNa, abhavana hote chate cUtAdinI aMkura avasthAnuM ane puruSanI bAla-kumArAdi avasthAnuM abhavana hote chate, tenA ahetukatvanI upapatti hovAthI=atIta Rtu lakSaNa ahetu che jevo te tevI che arthAt Rtuhetuka aMkuro nathI ane Rtuhetuka bAla-kumArAdi bhAva nathI te rUpa ahetukavavALA che teno bhAva tatva arthAt ahetukatva tenI upapati hovAthI Rtuhetuka aMkurAdi ke Rtuhetuka bAla-kumArAdi bhAvo che tema kahI zakAya nahi ema avAya che. A ja kathanane spaSTa kare che - tahetuka A=Rtuhetuka aMkurAdi avasthA ke Rtuhetuka bAla-kumArAdi avasthA, prApta thatI nathI. e prakArano bhAva che. 28 bhAvArtha pUrvamAM yuktithI kahyuM ke marelo jIva te bhAvathI pharI thato nathI ane jo marelo jIva pharI te ja bhAvathI thato hoya to maraNanA amaraNano virodha thAya, e kathana dvArA Rtu AvartanuM dRSTAMta nirAkaraNa karAyuM arthAt pUrvapakSI kahe che ke jema chaye Rtuo pharI pharI Avartana pAme che, tema saMsArI jIvo cAra gatimAM pharI pharI Avartana pAme che ane bhavathI mukta thAya che te paNa pharI bhavamAM Avartana pAme che; kema ke kALa ja jagatanA sarva padArthonuM satata Avartana kare che, mATe RtunuM dRSTAMta laIne pUrvapakSI bhagavAnane atIrthAdhirUpe svIkAre che, tenuM nirAkaraNa thAya che, kema ke yuktinI asaMgati che ane te yuktinI asaMgati ja batAve che - jo te rIte Rtu pharI thatI hoya to te RtunA hetuthI thanArI cUtAdinI aMkura avasthAnI ane puruSanI bAla-kumArAdi avasthAnI prApti thavAthI pariNAmAMtarano abhAva prApta thAya arthAt cUtAdinI aMkura avasthAthI uttara-uttaranI avasthA thAya nahi, paraMtu pharI pharI aMkura avasthA prApta thAya ane puruSanI bAla-kumArAdi je avasthA hoya te ja pharI prApta thAya, paraMtu uttara-uttaranI avasthA prApta thAya nahi; kema ke pUrvanI RtunuM ja kArya cUtanI aMkura avasthA hatuM ane pharI te Rtu Ave to pharI te cUtanuM kArya aMkura ja prApta thAya ane pUrvanI RtunuM ja kArya puruSanI bAla avasthA hatuM, pharI tenI te Rtu Ave to te puruSa bAla avasthAne prApta kare, tethI AMbAnuM vRkSa kramasara vikAsa pAme che ane puruSa kramasara moTo thAya che te saMgata thAya nahi ane tenI saMgati mATe pariNAmAMtara svIkAravAmAM Ave aMkurAdimAM kramasara pariNAmAMtara thAya che ane puruSa paNa kramasara uttara-uttaranI avasthAne pAme che tema svIkAravAmAM Ave, to RtunI pharI AvRtti thAya che tema svIkAravuM ayukta che; kema ke pUrvanI Rtu cUtanI aMkura avasthAnuM kAraNa hatuM ane puruSanI bAla avasthAnuM kAraNa hatuM, have te Rtu te avasthAne pharI utpanna karatI nathI, tethI Rtu Avartana pAme che tema kahI zakAya nahi, paraMtu tatsadaza anya Rtu Ave che tema ja mAnavuM paDe ane evuM na mAnavAmAM Ave to Rtu cUtAdinI aMkura avasthAnuM kAraNa che tema mAnI zakAya nahi, tethI aMkura avasthA ane bAla avasthA Rtuhetuka che tene Rtu-ahetukatvanA svIkAranI Apatti Ave, mATe Rtu parAvartana Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhANaM boyANa 137 thAya che e dRSTAMta asaMgata che, tethI tatsadaza anya anya Rtuo Ave che ema ja mAnavuM joIe ane saMsArI jIvo kAlathI parAvartana pAmatA nathI, paraMtu vartamAnamAM je prakAranAM karmo kare che te karmone anurUpa te te gatiomAM parAvartana pAme che ane jeo bhavanA kAraNabhUta karmano nAza karavA mATe yatna kare che ane ratnatrayInA sevana dvArA karmono nAza kare che teo bhavathI tIrNa che, te rIte mukta thayelA jIvo pharI bhavamAM AvatA nathI; kema ke muktatvano virodha che. ahIM prazna thAya ke karmathI mukta thayA pachI paNa pharI bhavamAM Ave che tema svIkArIe to zuM vAMdho? tethI kahe che - sarvathA bhava adhikAranI nivRtti ja mukti che, tethI e prApta thAya ke aMtaraMga saMzleSarUpa pariNAma ane bAhya karma sAthe saMbaMdharUpa pariNAma saMsAra che ane jyAre sAdhanA dvArA jIva vItarAga bane che ane kevalajJAnanI prApti pachI yoganirodha kare che tyAre sarva karmathI mukta thAya che, tyArapachI bAhya padArtha sAthe saMzleSano pariNAma jIvamAM sadA mATe nathI, tethI tenA kAryarUpa bAhya karma sAthe saMbaMdha thato nathI ane karmano jIvamAM sarvathA abhAva hovAnA kAraNe bhavanA adhikAranI sarvathA nivRtti varte che, te ja mukti che ane te bhAvane pAmelA bhagavAna che, tethI bhAvathI saMsArathI tarNa che ane yogya jIvone ucita anuzAsana ApIne tAranArA bhagavAna che, mATe bhagavAnamAM bhAvathI tIrNatva ane tArakatvanI siddhi che, mATe kAla ja saMpUrNa jagatanuM Avartana kare che tema kahIne bhagavAnane atIrNAdi svIkAranAra kAlakAraNavAdI matanuM nirAkaraNa thAya che. saMkSepathI e phalita thAya ke bhagavAna bhavasamudrathI tarelA che ane tAranArA che, e prakAre smaraNa karIne teonI stuti karavAthI bhagavAnanA te guNa pratye rAga vRddhi pAme che, tethI te te guNa pratyenA rAganA upayogathI te guNanI prAptimAM pratibaMdhaka karmono kSaya thAya che, tethI tijJANe tArayANa zabdathI stavanA karanAra mahAtmAnA cittamAM bhagavAnanA te guNajanya je prakArano roga thAya che tene anurUpa teno saMsAra alpa alpatara thAya che ane upayogazUnya bolavAthI te prakArano koI rAgabhAva na thAya to te guNane abhimukha vIrya ullasita thAya nahi, tethI te prakAranI nirjarAnI prApti paNa thAya nahi, mATe nirjarA dvArA saMsAralayanA arthIe bhagavAnanA taraNa ane tAraNa svarUpane atyaMta bhAvana karIne te bhAva pratye rAgavRddhi thAya tevo yatna prastuta sUtrathI karavo joIe, je prastuta sUtranuM tAtparya che. l28nA avataraNikA: ete'pi parokSajJAnavAdibhirmImAMsakabhedairnItyA abuddhAdaya eveSyante, 'apratyakSA ca no buddhiH, pratyakSo'rthaH' iti vacanAd, etadvyavacchedArthamAha - avataraNikArya :mImAMsakanA eka bheda evA parokSajJAnavAdI vaDe nItithI yuktithI, A paNa=bhagavAna Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 lalitavistarA bhAga-2 paNa, abuddhAdi ja icchAya che; kema ke apratyakSa amArI buddhi che ane pratyakSa artha che, e prakAranuM vacana che, enA vyavaccheda mATe=mImAMsakamatanA vyavaccheda mATe, kahe che = bhAvArtha: syAdvAdI jJAnane sva-para prakAzaka mAne che, tethI jJAna jJeya vastunuM prakAzana kare che, mATe jJAna paraprakAzaka che ane jJAna karanAra puruSane jJAna svasaMvedita thAya che, mATe svaprakAzaka che tema kahe che, paraMtu ekAMtavAdIomAMthI keTalAka jJAnane svasaMvedita mAne che ane keTalAka parasaMvedita mAne che, temAMthI jJAnane svasaMvedita mAnanArA bauddhadarzanavAdIo che ane jJAnane 52saMvedita mAnanAro mImAMsakono koIka bheda che, te mImAMsako kahe che ke bodha karanAranI potAnI buddhi apratyakSa che ane pratyakSa artha che, temAM yukti Ape che ke indriyothI dekhAtA ghaTa-paTAdi artho pratyakSa che ane tenuM pratyakSa thayA pachI te ghaTa jJAta thavAne kAraNe potAne ghaTanuM jJAna thayuM che tema anumAna karAya che; kema ke ghaTanuM jJAna thayuM na hoya to ghaTa jJAta bane nahi ane dekhAto ghaTa mArAthI jJAta che, mATe mane ghaTanuM jJAna thayuM che tema uttaramAM anumAna thAya che, mATe jJAna parokSa che tema kahIne bhagavAna paNa bodhavALA nathI, paraMtu abodhavALA che tema kahe che, tenuM nirAkaraNa ka2vA mATe prastuta sUtramAM kahe che - sUtraH buddhALuM-vodayALa / / 26 / / sUtrArtha : bodha pAmelA bodha pamADanArA bhagavAnane namaskAra thAo. [29] lalitavistarA : 'buddhebhyaH bodhakebhyaH' / ajJAnanidrAprasupte jagatyaparopadezena jIvAjIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, svasaMviditena jJAnena, anyathA bodhAyogAt / lalitavistarArtha : bodha pAmelA bodha karAvanArA bhagavAna che, ajJAnanidrAthI sUtelA jagatamAM=saMsArI jIvo padArthane vAstavika jovAmAM ajJAnavALA che te rUpa nidrAthI jagata sUteluM che te jagatamAM, aparopadezathI=bIjAnA upadeza vagara, jIvAjIvAdirUpa tattvanA svasaMvedita jJAnathI boghavALA bhagavAna che, tethI buddha che; kema ke anyathA=svasaMvedita jJAna na hoya to, bodhano ayoga che. paMjikA H 'anyathA bodhe 'tyAdi, anyathA - asvasaMviditatve buddheH, bodhAyogAt = jIvAditattvasya saMvedanAyogAt / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhANaM bohayANaM paMjikArya : 139 'anyathA * saMveddanAyozAt / / anyathA ghoSetpAddi lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha spaSTa kare che - anyathA=buddhinuM asaMveditapaNuM hote chate, bodhano ayoga hovAthI=jIvAdi tattvanA saMvedanano ayoga hovAthI bhagavAna bodhavALA thAya nahi ema anvaya che. bhAvArtha: bhagavAna bodhavALA che tema kahevAthI mImAMsaka matanuM nirAkaraNa thAya che. kema bhagavAna bodhavALA che te batAvatAM kahe che jagatanA jIvo ajJAnanidrAthI UMghe che, tethI bodhavALA nathI tevA jagatamAM bhagavAna caramabhavamAM janme che tyAre koInA upadeza vagara svasaMvedita jJAnathI jIvAdi sAta tattvono yathArtha bodha kare che; kema ke jema saMsArI jIvone indriyothI dekhAtA padArthano bodha svasaMvedanathI thAya che tema bhagavAna nirmaLa mativALA hovAthI mokSaprAptinA upAyabhUta jIvAjIvAdi sAta tattvonuM je prakAranuM svarUpa che te svarUpe ja svasaMvedanathI yathArtha bodha thAya che, tethI bhagavAna buddha che. - ahIM prazna thAya ke buddhi svasaMvedita nathI, paraMtu anumAnathI buddhinA saMvedanano nirNaya thAya che, tethI bhagavAnane je bodha che te svasaMvedita che ema kema kahI zakAya ? tema mImAMsaka kahe, enA nirAkaraNa mATe kahe che. -- buddhinuM asaMveditapaNuM svIkAravAmAM Ave to jIvAdi tattvonuM bhagavAnane je saMvedana thAya che teno ayoga prApta thAya ane jo bhagavAnane jIvAdi tattvonuM yathArtha saMvedana na hoya to saMsAranA uccheda mATe yatna karI zake nahi, mATe buddhine svasaMvedita mAnavI joIe; kema ke bhagavAnane jIvAdi tattvonuM svasaMvedana hovAthI ja paranA upadeza vagara saMsAranA uccheda mATe yatna karI zakyA. lalitavistarA H nAsvasaMviditAyA buddheravagame kazcidupAyaH, anumAnAdibuddheraviSayatvAt, na jJAnavyaktirviSayaH, tadA tadasattvAt; na tatsAmAnyaM tadAtmakatvAt, na ca vyaktyagrahe tadgraha ityapi cintyam / lalitavistarArtha : asvasaMvidita evI buddhinA avagamamAM=nirNayamAM, koI upAya nathI; kema ke anumAna Adi buddhinuM aviSayapaNuM che, jJAnavyakti viSaya nathI=vastunuM pratyakSa thayA pachI je anumAna karAya che te anumAnano viSaya pUrvanI jJAnavyakti nathI; kema ke tyAre=anumAna Adi kALamAM, tenuM asattva che, teno sAmAnya viSaya nathI=anumAnano pUrvanuM jJAna sAmAnya viSaya nathI; kema ke tadAtmakapaNuM che=pUrvanA jJAnavyakatyAtmaka ja sAmAnya che, ane vyaktinA agrahamAM=pUrvanA jJAnarUpa vyaktinA agrahamAM, teno graha nathI te jJAnamAM vartatA sAmAnyano graha nathI, e paNa ciMtya che=paribhAvana karavA jevuM che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 lalitavinA bhAgara paMjikA - syAd vaktavyaM 'buddhyantareNa buddhisaMvedane prakRtisaddhirbhaviSyatI'tyAzaGkyAhanAsvasaMviditAyA buddheH pratyakSAdirUpAyAH, avagame kazcidupAyaH=buddhyantaralakSaNaH, kuta ityAhaanumAnAdibuddharaviSayatvAd-anumAnAgamAdibuddhyantarasya tatrApravRtteH etadeva bhAvayati- na jJAnavyaktiH= pratiniyatabahirarthagrAhikA pratyakSAdirUpA, anumAnAdibuddheH viSayaH grAhyaH; kuta ityAha- tadA-anumAnAdibuddhikAle, tadasattvAt tasyA-jJAnavyakteAhyarUpAyA asattvAt, yogapadyena jJAnadvayasyAnabhyupagamAt, tarhi tatsAmAnyaM viSayo bhaviSyatItyAha- na tatsAmAnyaM na pratyakSAdivyaktisAmAnyaM, viSaya ityanuvartate, kuta ityAha- tadAtmakatvAt vyaktirUpajJAnasvabhAvatvAt sAmAnyasya, vyaktyabhAve tdbhaavaat| abhyuccayamAha- na ca-naiva, vyaktyagrahe, vyaktI-tadAdhArabhUtAyAmaparicchidyamAnAyAM, tadgrahaH-sAmAnyagrahaH, kathaJcid vyaktibhyo bhedAbhyupagame'pi, ityapi-etadapi, na kevalaM vyaktyabhAve sAmAnyAbhAvaH kintu vyaktyagrahe na ca tadgrahaH iti 'api' zabdArthaH, cintyaM-paribhAvyaM, vRkSAdivizeSaprameyeSu itthameva drshnaat| paMjikArya : cAlvaTya sthava sarjanAt vaktavya thAya=A pramANe mImAMsakanuM vaktavya thAya, buddhi aMtarathI buddhinuM saMvedana hote chate=NeyanuM pratyakSa thayA pachI anya buddhi dvArA buddhinuM saMvedana thaye chata, prakRtinI siddhi thaze mane bodha che e prakAre prakRtinI siddhi thaze, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che=mImAMsakanA matAnusAra AzaMkA karIne kahe che - asvasaMvidita evI pratyakSarUpa buddhinA avagamamAM koI upAya nathI=bIjI buddhirUpa koI upAya nathI, kema ? ethI kahe che-pUrvanI buddhino uttaranI buddhithI bodha thAya che tema kema na svIkArI zakAya? ethI kahe che - anumAnAdi buddhinuM aviSayapaNuM hovAthI=anumAna-AgamAdi buddhi aMtaranI tyAM arthAt pratyakSAdirUpa buddhinA nirNayamAM apravRtti hovAthI, pUrvanI buddhino nirNaya karavAno koI upAya nathI, Ane ja bhAvana kare che-pratyakSAdi buddhi anumAnAdi buddhino aviSaya che ene ja bhAvana kare che - jJAna vyakti viSaya nathI=pratibiyata bAhya arthane grahaNa karanArI pratyakSAdi rUpa jJAna vyakti anumAnAdi buddhithI grAhya nathI, kema anumAnAdi buddhithI pratyakSAdi rUpa buddhi grAhya nathI? ethI kahe che - tyAre anumAnAdi buddhikALamAM, tenuM asatva hovAthI grAhyarUpavALI te jJAnavyaktinuM asatva hovAthI, anumAnAdi buddhino viSaya pUrvanI buddhi nathI; kema ke yugapathI jJAnayamo alabhyapagama che to teno sAmAnya viSaya thazeauttaramAM karAtA anumAnano sAmAnya viSaya thaze, ethI kahe che - te sAmAnya nathI=pratyakSAdi vyakti sAmAnya viSaya nathI, viSaya e prakAre anuvartana pAme che pUrvamAM jJAnavyakti viSaya nathI ema kahyuM tyAM rahelo viSaya zabda tatsAmAnya pachI anuvartana pAme che, kayA kAraNathI ?=kayA kAraNathI teno sAmAnya viSaya nathI? temAM hetu kahe Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 buddhANaM bohavANa che - tadAtmakapaNuM che-sAmAnyanuM vyaktirUpa jJAnasvabhAvapaNuM che. ahIM prazna thAya ke vyaktirUpa jJAnasvabhAvapaNuM hovAne kAraNe pUrvanA jJAnanuM sAmAnya anumAnAdino viSaya kema nathI ? emAM hetu kahe che - vyaktinA abhAvamAM=jJAnarUpa vyaktinA abhAvamAM, teno abhAva che=sAmAnyano abhAva che. abyuccayane kahe che-e kathanane ja daDha karavA mATe kahe che - vyaktinA agrahamAM tenA AdhArabhUta aparicchivamAna vyaktimAM sAmAvyanA AdhArabhUta ajJAta evI vyaktimAM, teno graha=sAmAno graha, nathI ja, koIka rIte vyaktithI bhedano svIkAra karAye chate paNa=vizeSarUpa vyaktithI sAmAnyarUpa vyaktino bheda svIkAra karAye chate paNa, sAmAnyano graha nathI ema avaya che, kevala vyaktinA abhAvamAM sAmAnyano abhAva nathI, paraMtu vyaktinA grahamAM teno graha nathI, e gAra zabdano artha che, A paNa ciMtana karavuM joIe=paribhAvita karavuM joIe; kema ke vRkSAdi vizeSa prameyamAM A rIte ja vRkSAdi vizeSa hote chate sAmAnyanuM grahaNa thAya che e rIte ja, darzana che. bhAvArtha mImAMsako mAne che ke bAhya padArtha indriyothI grahaNa thAya che te pratyakSa che, tethI cakSuthI ghaTane jovAthI jonAra puruSane ghaTa pratyakSa dekhAya che, tyArapachI tene jaNAya che ke mA dhaTo jJAtaH tethI jJAta ghaTane joIne te anumAna kare che ke mane ghaTanuM jJAna thayeluM, tethI ghaTanuM jJAna parokSa che ane ghaTa pratyakSa che, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - asvasaMvidita evI buddhinA avagamamAM koI upAya nathI, kema ke asvasaMvidita buddhi anumAnAdi buddhino aviSaya che arthAtu jyAre ghaTa pratyakSa thayo tyAre bodha karanArane svasaMvidita buddhi na hoya to jJAta ghaTanA baLathI buddhino nirNaya thaI zake nahi; kema ke pUrvanI buddhi anumAnAdino viSaya nathI. kema pUrvanI jJAna vyakti anumAnAdino viSaya nathI ? temAM yukti batAve che - jyAre anumAna kare che tyAre pUrvanI jJAnarUpa vyaktinuM asattva che. kema pUrvanI jJAnavyaktinuM asattva che? tethI kahe che - eka sAthe be jJAnano asvIkAra che arthAt bodha karanAra puruSane eka kALamAM be jJAnano upayoga hoI zake nahi, tethI pUrvanuM jJAna jyAre hatuM tyAre anumAnanuM jJAna nathI ane jyAre anumAna kare che tyAre pUrvanuM jJAna vidyamAna nathI, tethI avidyamAna evA jJAnanuM anumAna pAchaLathI thaI zake nahi, ahIM mImAMsaka kahe ke anumAnakALamAM pUrvanuM jJAna avidyamAna hovA chatAM anumAnathI pUrvanA jJAnano bodha sAmAnyathI thaze, tethI jJAta ghaTane joIne pUrvamAM mane ghaTanuM jJAna hatuM tema anumAna thaI zakaze, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - anumAna dvArA pUrvanI jJAnavyaktino sAmAnyarUpe paNa bodha thaI zake nahi; kema ke sAmAnyanuM vizeSAtmakapaNuM che ane jJAnarU5 vyaktivizeSanuM agrahaNa thAya to temAM rahela sAmAnyanuM paNa grahaNa thaI zake nahi, jema AMbo, lImaDo Adi prameya evA vRkSavizeSa koI paNa vidyamAna na hoya to te sarvamAM vartatuM vRkSatva sAmAnya Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 lalitavistarA bhAga-2 paNa dekhAtuM nathI, tethI nakkI thAya ke vizeSa vidyamAna hoya to temAM vartatA sAmAnyano bodha thaI zake ane ghaTanuM pratyakSa thayA pachI jJAta ghaTane joIne mane ghaTanuM jJAna thayuM che tevo bodha uttaramAM karavo hoya to te jJAnavizeSa vidyamAna hoya to ja temAM vartatA sAmAnyano bodha thaI zake, paraMtu je jJAnavizeSanuM potAne saMvedana ja nathI teno sAmAnyathI paNa bodha thaI zake nahi, jema koI vRkSavizeSano jene kyAreya bodha thayo na hoya tene te sarva vRkSavizeSamAM vartatA vRkSa sAmAnyano bodha thaI zake nahi. ethI mImAMsaka buddhine asvasaMvidita svIkArIne te buddhino anumAnanI buddhithI ke AgamanI buddhithI bodha thAya che tema mAne te asaMgata che, mATe bodhane svasaMvidita ja mAnavo joIe ane bhagavAna svasaMvidita jJAnanA baLathI ja jIvAdi tattvanA bodhanA svarUpavALA hatA, mATe buddha hatA tema mAnavuM joIe. lalitavistarA : nArthapratyakSatA liGga, yat pratyakSaparicchedyo'rtha evArthapratyakSatA, pratyakSakarmarUpatAmApatro'rtha eva, na ceyamasya viziSTAvasthA vizeSaNApratItau pratIyata iti pribhaavniiym| lalitavistarArtha - arthapratyakSatA liMga nathI ghaTanuM jJAna thAya che tyAre arthamAM rahelI pratyakSatA parokSa evA ghaTanA jJAnanuM liMga nathI, je kAraNathI pratyakSathI paricchedya artha ja arthapratyakSatA che. te arthapratyakSatAne ja spaSTa kare che - pratyakSajJAnanI karmarUpatAne pAmelo ghaTAdi artha ja che ane AnI arthanI, A viziSTa avasthA=pratyakSajJAnanA viSayarUpa viziSTa avasthA, vizeSaNanI apratItimAM=pratyakSajJAnarUpa vizeSaNanI apratItimAM, pratIta thatI nathI e pramANe paribhAvana karavuM joIe. paMjikA : kiJca sAdhyAvinAbhAvino liGgAnizcitAt sAdhyanizcAyakamanumAnaM, na cAtra tathAvidhaM liGgamasti, tathA cAha na=naiva, arthapratyakSatA=liGgAntarAsambhavenAparailiMgatayA kalpitA vakSyamANarUpA-arthapratyakSatA, liGgaheturbuddhigrAhakAnumAnasya, kuta ityAha- yad-yasmAt, pratyakSaparicchedyo'rtha eva, na tu tatparicchedo'pi, arthapratyakSatA liGgamabhimatA, etadeva spaSTayati- pratyakSakarmarUpatAM pratyakSasya-indriyajJAnasya, karmarUpatAMviSayatAm, Apanno'rtha eva, na tu tadvyatiriktaM kiJcit, yadi nAmaivaM tataH kimityAha- 'na ca' iyaM pratyakSatA, asya arthasya, viziSTAvasthA pratyakSajJAnaviSayabhAvapariNatirUpA, vizeSaNApratItau vizeSaNasya-pratyakSajJAnasya, apratItau-asaMvedane, pratIyate nizcIyate, iti paribhAvanIyam, na hi pradIpAdiprakAzApratItau tatprakAzitaghaTAdipratItirupalabhyate, na cAnvayavyatirekAbhyAmanizcitAddhetoH saadhyprtiitiriti| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 buddhANaM bohayANa paMjikArya : vizva sALAvanAmAvino sArthakatanizikti . vaLI, sAdhyanI sAthe avinAbhAvI evA nizcita liMgathI sAdhya nizcAyaka anumAna thAya che=parvato vahina vana vinA dhUmAnuSa e prakAranA anumAnamAM vahni rUpa sAdhyanI sAthe avinAbhAvI evA pratyakSathI nizcita bUmarUpa liMgathI vartimAna parvata che e prakAranuM sAdhya nizcAyaka anumAna thAya che, ane ahIM mImAMsaka padArthanuM pratyakSa thayA pachI anumAna dvArA te padArthanA jJAnano nirNaya kare che emAM, tevA prakAranuM liMga nathI ane te prakAre kahe che=mImAMsakatA anumAnamAM tevA prakAranuM liMga nathI e prakAre lalitavistarAmAM kahe che - arthapratyakSatA liMga nathI ja=liMgAMtarano asaMbhava hovAne kAraNe arthAt pratyakSatAthI anya koI liMga dvArA pUrvanA jJAnanuM anumAna karavA mATe liMgAMtara nahi hovAne kAraNe, apara vaDe liMgapaNAthI kalpita vasthamANarUpa arthapratyakSatA buddhigrAhaka anumAnano hetu nathI ja=mImAMsaka vaDe vasthamANarUpa arthapratyakSatA liMgANArUpe kalpita che arthAt ghaTa pratyakSa che temAM rahelI arthapratyakSatA ghaTatuM mane jJAna che, tenA liMgANArUpe kalpita che paraMtu ghaTanA jJAnarUpa buddhinA grAhaka evA anumAnanuM liMga e arthapratyakSatA nathI; ema graMthakArazrI kahe che, kema ? ethI kahe cheHarthapratyakSatA liMga kema nathI ? ethI kahe che - je kAraNathI pratyakSa paricchedya artha ja artha-pratyakSatA liMga tamane abhimata che, paraMtu teno pariccheda paNa nahi-arthanuM jJAna paNa nahi, ene ja=pratyakSathI paricchedya artha ja arthapratyakSatA che mATe arthapratyakSatA liMga nathI ema pUrvamAM kahyuM ene ja spaSTa kare che - pratyakSanI karmarUpatAne pAmelo artha ja che=pratyakSa evA Indriya jJAnanI viSayatAne pAmelo artha ja che, paraMtu tenAthI vyatirikta kaMI nathI, jo A pramANe cheHpratyakSanI karmarUpatAne pAmelo artha che e pramANe che, tenAthI zuM?=tenAthI zuM siddha thAya ? ethI kahe che - AnI=arthatI, A viziSTa avasthA=pratyakSajJAnanA viSayabhAvapariNati rUpa pratyakSatArUpa viziSTa avasthA, vizeSaNanI apratIti hote chate=pratyakSajJAnarUpa vizeSaNanuM asaMvedana hote chate, pratIti thatI nathI-nizcaya thato nathI, e pramANe paribhAvana karavuM joIe, zi=je kAraNathI, pradIpAditA prakAzanI apratIti hote chate tenAthI prakAzita ghaTAdinI pratIti upalabdha thatI nathI ane anvaya-vyatireka dvArA anizcita evA hetuthI sAdhyanI pratIti nathI. bhAvArtha : parvata agnivALo che; kema ke dhUma vinA agninI anupapatti che e prakAre sAdhyanuM nizcAyaka anumAna thAya che, te sthAnamAM vahnirUpa sAdhyanI sAthe avinAbhAvi evA nizcita liMgathI anumAna thAya che, paraMtu mImAMsako mAne che ke arthanuM pratyakSajJAna thAya che, tenAthI parokSa evA jJAnanuM anumAna thAya che, te sthAnamAM sAdhyanI sAthe avinAbhAvi evuM liMga nathI, e batAvavA mATe graMthakArazrI kahe che - arthapratyakSatA liMga nathI=arthamAM rahelI pratyakSatA potAne thayelA jJAnanA anumAna mATe liMga nathI. kema Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 lalitaviktA bhAga-2 liMga nathI te batAvatA kahe che - je kAraNathI pratyakSajJAnathI paricchedya evo artha ja arthapratyakSatA che, tenAthI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che - pratyakSajJAnanI karmarUpatAne pAmelo bAhya artha ja che, te ja artha-pratyakSatA che. tethI e phalita thayuM ke bodha karanArane pratyakSa evuM jJAna thayuM che, tenuM karma pratyakSajJAnanA viSayabhUta ghaTa che, tethI ghaTa pratyakSajJAnanI karmarUpatAne pAmelo artha che, tenAthI vyatirikta bIjuM kaMI nathI=pratyakSajJAnanI karmarUpatAne pAmela ghaTarUpa arthathI anya koI vastu arthapratyakSatA nathI ane te arthapratyakSatAne mImAMsaka buddhigrAhaka anumAnanA liMgarUpe svIkAre che, paraMtu te liMga thaI zake nahi. kema liMga thaI zake nahi te spaSTa kare che - mImAMsaka matAnusAra arthanI A viziSTa avasthA che arthAtu ghaTa pratyakSajJAnano viSaya thavAthI pratyakSajJAnanI viSayatAthI viziSTa evo A ghaTa che tema prApta thAya ane ghaTanI te viziSTa avasthAmAM rahela pratyakSajJAnarUpa je vizeSaNa tenI pratIti na thatI hoya to ghaTarUpa arthanI A viziSTa avasthA pratIta thaI zake nahi. jema pradIpAdithI ghaTAdi prakAzita thatA hoya tyAre pradIpAdino prakAza apratIta hoya to tenAthI ghaTAdinI pratIti thaI zake nahi, tema pratyakSajJAna ja apratIta hoya to pratyakSajJAnathI viziSTa artha pratIta thAya che tema kahI zakAya nahi, mATe arthanuM pratyakSajJAna thAya che tema svIkAravuM hoya to arthanuM pratyakSajJAna pote svasaMvidita ja che tema svIkAravuM joIe. jema aMdhakAramAM rahelA ghaTane pradIpano prakAza prakAzita karato hoya to pradIpano prakAza paNa pratIta thAya che ema svIkAravuM paDe, tema pradIpanA sthAnIya pratyakSajJAna che tenAthI prakAzita ghaTAdi artha hoya to ghaTa pratyakSa che tema kahI zakAya ane tema svIkArIe to jema ghaTa pratyakSa che tema ghaTane pratyakSa karanAra evuM jJAna paNa svasaMvedanathI pratyakSa che tema svIkAravuM joIe. A prakAre yukti anusAra mImAMsake paribhAvana karavuM joIe ane bhagavAna svasaMvidita zAnathI bodhavAnA che tema svIkAravuM joIe. lalitaviktA : evaM cendriyavadajJAtasvarUpaiveyaM svakAryakAriNItyapyayuktameva, tatkAryapratyakSatvena vaidhAt, ato'rthapratyakSatA'rthapariccheda eveti nItyA buddhaadisiddhiH||29|| lalitavistarArtha: ane A rIte pUrvamAM kahyuM e prakAre anumAna AdinI viSayatA ghaTatI nathI e rIte, IndriyanI jema ajJAtasvarUpavALI ja A=pratyakSabuddhi, svakArya karanArI che-paricchedha viSayano bodha karAvanArI che, e paNa ayukta ja che; kema ke tenA kAryanA pratyakSatvanI sAthe=IjiyanA jJAnarUpa kAryanA pratyakSatvanI sAthe, vaidharma che, AthI arthapratyakSatA arthapariccheda ja che, e nItithI=atyAra sudhI varNana karyuM e yuktithI, buddha AdinI siddhi che=buddhanI ane bodhakanI siddhi che. III Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhANaM bohayANa 145 paMjikA - syAd vaktavyaM yathendriyaM svayamapratItamapi jJAnaM pratyakSaM janayati, tathA tadbhavA buddhirapi svayamapratItApyarthapratyayaM kariSyatI'tyAzaGkAM pariharanAha evaM ca anena prakAreNa, anumAnAdiviSayatA'ghaTanepratyakSabuddhiH indriyavad, ajJAtasvarUpaiveyaM-svayamapratItaiva pratyakSabuddhiH, svakAryakAriNI svakArya viSayasya paricchedyatvaM tatkAriNI, ityapi etadapi, na kevalamasyAnumAnAdiviSayatvam, ayuktameva, kuta ityAha- tatkAryapratyakSatvena tasya- indriyasya, kArya-vijJAnaM, tasya pratyakSatvaM, tena, vaidhAt-vaisadRzyAd buddhikRtArthapratyakSatAyAH, anyAdRzaM hIndriyapratyakSamanyAdRzaM buddheH, idamevAha- ataH indriyAd, arthapratyakSatA arthapariccheda eva=viSayapratItirevopalabdhavyApArarUpA, buddhestu viSayasyopalabhyamAnataivArthapratyakSatA; sAdharmyasiddhau ca dRssttaantsiddhiriti||29|| paMjikArya : divavyuM. vRdantiiiita | vaktavya thAya=AgaLa kahe che e prakAre mImAMsakanuM kathana thAya, je pramANe Indriya svayaM apratIta paNa pratyakSa evA jJAnane utpanna kare che te pramANe, tenAthI thanArI=IndriyathI thanArI, buddhi paNa svayaM apratIta paNa arthatA pratyayane karazeHarthanuM pratyakSajJAna karaze, e prakAranI AzaMkAno parihAra karatAM graMthakArazrI kahe che - ane A rIte pUrvamAM kahyuM e prakArathI, anumAnAdinI viSayatAnuM aghaTana thaye chate indriyanI jema ajJAta svarUpavALI ja AsvayaM apratIta ja, pratyakSabuddhi svIkArya karanArI che svakArya evuM viSayanuM paricchedyapaNuM tene karanArI che, e paNa ayukta ja che, AvuM=pratyakSabuddhinuM anumAnAdi viSayatva kevala ayukta nathI, paraMtu A paNa ayukta ja che ema avaya che, kayA kAraNathI kayA kAraNathI indriyanI jema IdriyathI thanAruM jJAna pratyakSa nathI e kathana ayukta che? ethI kahe che - tatkAryatA pratyakSapaNAthI vadharma hovAne kAraNe=IndriyanuM kArya vijJAna tenuM pratyakSapaNuM tenI sAthe buddhikRta arthapratyakSatAnuM videzapaNuM hovAthI mImAMsakanuM kathana ayukta che ema avAya che. hi=je kAraNathI, Indriya pratyakSa anyAdaza che buddhinuM pratyakSa anyAdaza che=IndriyanuM pratyakSa judA prakAranuM che, buddhinuM pratyakSa judA prakAranuM che, ene ja kahe chekabuddhi ane indriyanI arthapratyakSatA judA prakAranI che ene ja kahe che - AnAthI=IndriyathI, arthapratyakSatA arthano pariccheda ja che=upalabdha vyApArarUpa viSayanI pratIti ja che, vaLI, viSayanI upalabhyamAnatA ja buddhinI arthapratyakSatA che ane sAdharyanI siddhi thaye chate dAMtanI siddhi che, (mATe IndriyanI jema ajJAtasvarUpavALI ja buddhi arthanuM pratyakSa kare che te mImAMsakanuM kathana ayukta che; kema ke daSTAMtanI asiddhi che.) rahA bhAvArtha - pUrvamAM graMthakArazrIe yuktithI batAvyuM ke arthapratyakSatA buddhinA grAhaka anumAnanuM liMga thatuM nathI e Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146. lalitaviktA bhAga-2 rIte pUrvanuM kathana ghaTe nahi, topaNa indriyanI jema ajJAta svarUpavALI pratyakSa buddhi svakArya kare che ema mImAMsaka kahe che, e paNa ayukta ja che. Azaya e che ke indriyo svayaM pratIta thatI nathI, topaNa indriyathI ghaTAdinuM jJAna pratyakSa thAya che tema indriyathI thanArI buddhi paNa svayaM pratIta thatI nathI to paNa te buddhi arthanuM pratyakSa karaze tema svIkArI zakAze, jema saMsArI jIvone potAnI aMtaraMga cakSu svayaM pratIta thatI nathI, chatAM te cakSuthI dekhAto ghaTa pratyakSa thAya che tema cakSuthI bodha karanArane ghaTanuM jJAna thAya che chatAM te ghaTanA jJAnanI tene pratIti thatI nathI, to paNa tene buddhithI bAhya ghaTa pratyakSa dekhAya che, mATe ghaTanA pratyakSanA baLathI potAne buddhi utpanna thaI che tema anumAna thaI zakaze, ema mImAMsaka kahe che te paNa ayukta ja che. kema ayukta che emAM graMthakArazrI yukti Ape che - indriyanuM je pratyakSarUpa kArya che tenI sAthe buddhikRta arthapratyakSatAnuM vaidharma che, ethI te dRSTAMtanA baLathI buddhine indriyanI jema parokSa svIkArI zakAya nahi. kevA prakAranuM vaidharma che ? te spaSTa kare che - indriyonI sanmukha viSaya prApta thAya che tyAre indriyone viSayanI pratIti thAya che, paraMtu indriya pote jJAna karatI nathI paNa upalabdha evA viSayane grahaNa karavAmAM vyApArarUpa hoya che te indriyanI arthapratyakSatA che arthAt arthano pariccheda mAtra kare che, indriyo svayaM bodha karatI nathI, jyAre bodha karanAra puruSanI buddhimAM viSayanI upalabhyamAnatA ja arthapratyakSatA che. tethI e phalita thAya ke bodha karanAra puruSane ghaTanA AkAra pariNata buddhi che te jJAnasvarUpa che, tethI jJAnamAM viSaya upalabhyamAna che ane indriya viSayanI sAthe saMparkane pAme che tyAre upalabdha evI vastunA grahaNane anukULa vyApArarUpa ja indriyanI arthapratyakSatA che arthAt A paTathI vilakSaNa evo A ghaTa che e prakAre grahaNa karavAmAM vyApAravALI indriya hoya che ane tenA kAraNe bodha karanAra puruSanI buddhimAM viSayano upalaMbha thAya che, tethI indriya sAkSAt svasaMvedanarUpa nahi hovA chatAM ghaTAdi vastunA paricchedananA ja vyApAravALI hoya che ane te arthano yathArtha bodha buddhimAM thAya che, tethI indriya ane buddhimAM sAdharma nathI, mATe indriyanA dRSTAMtathI buddhine parokSa svIkArI zakAya nahi, A prakAre nItithI vicArIe to= yuktithI vicArIe to, bhagavAnamAM buddhatva ane bodhakatvanI siddhi thAya che. rilA avataraNikA: ete'pi jagatkartRlInamuktavAdibhiH santapanavineyaistattvato'muktAdaya eveSyante, 'brahmavad brahmasaGgatAnAM sthiti ritivacanAt etanirAcikIrSayA'ha - avataraNikArca - jagakartAmAM lIna muktavAdI saMtapana ziSyo vaDe A paNa=bhagavAna paNa, tattvathI amuktAdi ja IcchAya che; kema ke brahmAnI jema brahAsaMgata jIvonI sthiti che, e prakAranuM vacana che, enuM= jagatkartAmAM lIna muktavAdInA matanuM, nirAkaraNa karavAnI IcchAthI kahe che - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mutANaM moyagANuM 147 bhAvArtha : jagatkartA evA IzvaramAM jeo lIna thAya che teo saMsArathI mukta thAya che ane jagatkartamAM lIna thavAthI teo jagatkartA svarUpa ja bane che, paraMtu jagatkartAthI pRthaka potAnA svarUpe rahetA nathI ema saMtAna nAmanA koIka RSinA ziSyo vaDe svIkArAya che, tethI teonA mate bhagavAna tattvathI amukta ane amocaka che; kema ke teo mAne che ke brahma sAthe saMgata thayelA arthAt lIna thayelA jIvonI sthiti brahma jevI hoya che, te matanuM nirAkaraNa karavAnI icchAthI kahe che. sUtra - kuttA no rUpA sUtrArtha : mukAyelA ane mukAvanArA bhagavAnane namaskAra thAo. 30 lalitavistarA - 'muktebhyo mockebhyH|' caturgativipAkacitrakarmabandhamuktatvAnmuktAH kRtakRtyA niSThitArthA iti yo'rthaH, na jagatkartari laye muktAnAM niSThitArthatvaM, tatkaraNena kRtakRtyatvAyogAt; hInAdikaraNe cecchAdveSAdi-prasaGgaH, tadvyatirekeNa tathApravRttyasiddheH, evaM sAmAnyasaMsAriNo'viziSTataraM muktatvamiti cintniiym| lalitavistarArtha: mukta thayelA mukAvanArA bhagavAna che, cAra gatinA vipAkavALA citra karmabaMdhathI muktapaNuM hovAne kAraNe mukta thayelA kRtakRtya thayelA=niSThita arthavALA, e pramANe je artha che, te muktano artha che. jagatkartAmAM laya thaye chate niSkritArthapaNuM nathI mukta thayelAnuM niSThitArthapaNuM nathI; kema ke tenA karaNathI jagatanA karaNathI, kRtakRtyatvano ayoga che ane hInAdinA karaNamAM keTalAka jIvone hIna keTalAkane zreSTha ItyAdirUpa jagatanA karaNamAM, IcchA-dveSAdino prasaMga che; kema ke tenA vagara=IcchA-dveSAdi vagara, te prakAranI pravRttinI asiddhi che hInAdi karaNarUpa pravRttinI siddhi che, e rIte jagakartamAM lIna thavAthI mukta AtmA jagakartarUpa bane ane hInAdi jagatane kare e rIte, sAmAnya saMsArIthI aviziSTatara=ati jaghanya, muktatva che e pramANe ciMtavana karavuM joIe. paMjikA - 'netyAdi, na-naiva, jagatkartari brahmalakSaNa AdhArabhUte, laye-abhinnarUpAvasthAne, muktAnAM niSThitArthatvaM, kuta ityAha- tatkaraNena-tasya-jagataH, karaNena, brahmasAGgatyena muktAnAM kRtakRtyatvAyogAt / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 lalitakAra bhAga-2 atraivAbhyuccayamAha- hInAdikaraNe hInamadhyamotkRSTajagatkaraNe, muktAnAm icchAdveSAdiprasaGgaH saGkalpamatsarAbhiSvaGgaprAptiH, kuta ityAha- tadvyatirekeNa=icchAdInantareNa, tathApravRttyasiddheH vaicitryeNa pravRttyayogAt, evaM jagatkaraNe sAmAnyasaMsAriNo manuSyAdyanyatarasmAd, aviziSTataram atijaghanyaM, muktatvam iti cintanIyam asya bhAvanA kAryA, anyasya jagatkartumazaktatvena primitecchaadidosstvaat| paMjikArya : cAri, -neva ... parimittejIvitoSAt II necara lalitavistarAnuM pratIka che, jagatkartAmAM= brahmAsvarUpa AdhArabhUta jagatkartAmAM=sAdhanA karIne jeo mukta thayA che te sarvanA brahmasvarUpa AdhArabhUta evA jagatkartAmAM, laya thaye chad=abhivarUpa avasthAna thaye chate, mukta jIvonuM niSThitArthapaNuM nathI ja=sarva jIvonuM paramaprayojana pUrNa sukhanI prApti che te rUpa tiSThitArthapaNuM muktone nathI ja, kayA kAraNathI=kayA kAraNathI niSkitArthapaNuM nathI ? ethI kahe che - taskaraNathI kRtakRtyatvano ayoga hovAthI=brahmAnA sAMgatyane kAraNe mukta jIvone jagatanA karaNane kAraNe kRtakRtyatvano ayoga hovAthI tiSThitArthapaNuM nathI ema atraya che. AmAM ja mukta jIvonuM kRtakRtyatva nathI emAM ja, amyuccayane kahe che - hInAdi karaNamAM IcchADheSAdino prasaMga che-mukta jIvone hIna-madhyama-utkRSTa jagatakaraNamAM saMkalpa-matsara-abhiLaMganI prApti che, kayA kAraNathI ?=kayA kAraNathI IcchA-dveSAdinI prApti che ? ethI kahe che - tenA vyatirekathI=IcchAdi vagara, te prakAranI pravRttinI asiddhi hovAthI=vacitrathI jagatanirmANanI pravRttino ayoga hovAthI, IcchA-dveSAdino prasaMga che ema atraya che, A rIte jagatanA karaNamAM= sAdhanA karIne jagatkartamAM lIna thavAthI mukta jIvo jagatkartA bane che e rIte jagatakaraNamAM, sAmAnya saMsArI jIvothI=manuSyAdi anyatara evA saMsArI jIvothI, aviziSTatara=ati jaghanya, muktatva che e pramANe ciMtavana karavuM joIe=AnI arthAt muktanI bhAvanA karavI joIe; kema ke anyanuM=saMsArI jIvonuM, jagata karavA mATe azaktapaNuM hovAne kAraNe parimita IcchAdi doSapaNuM che, (tethI saMsArI jIvo teTalA jaghanya nathI, mukta jIvo tenAthI adhika jaghanya che tema prApta thAya.) bhAvArtha - bhagavAna cAra gationA paribhramaNane anukULa vipAkavALA, citrakarmonA baMdhanavALA pUrve hatA tenAthI mukta thayA, tethI mukta kahevAya che arthAt kRtakRtya kahevAya che; kema ke upadravavAnI avasthAthI mukta thavuM te ja jIva mATe kartavya kRtya che ane te kartavya kRtyane teoe prApta karyuM ethI mukta thayA tyAre kRtakRtya thayA ema kahevAya che. tenAthI zuM prApta thAya ? ethI kahe che - niSThita prayojanavALA thayA, arthAt niSkitArthavALA thayA; kema ke sarva duHkhono aMta karIne pUrNa sukhamaya avasthA prApta karavI e jIvanuM prayojana che ane sAdhanAkALamAM te prayojana kaMIka prApta thayeluM, tethI kaMIka sukhanI paraMparAnI prApti thaI, paraMtu tenI niSThA mukta avasthAmAM ja prApta thAya che, arthAt saMpUrNa upadravathI rahita pUrNa sukhamaya avasthA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 muttANa moyagANa haMmeza mATe prApta thAya che, A prakArano mukta zabdano artha che. vaLI, jagatkartAmAM lIna muktavAdI mAne che tema muktane svIkArIe to mukta thayelA jIvomAM niSkritArthapaNAnI prApti thAya nahi. kema jagatkartAmAM mukta AtmAo laya pAme che tema svIkAravAthI niSThitaarthapaNuM prApta thAya nahi? tethI kahe che - muktAtmAo sAdhanAthI jagatkartAmAM laya pAme to teo jagatkartA svarUpa bane, tethI teone jagatanAM kRtyo karavAnI pravRtti sadA prApta thAya, tethI kRtakRtyatvano ayoga thAya; kema ke teone jagatanA nirmANanuM kRtya sadA kartavyarUpe rahe che, tethI sarva kRtyo karI lIdhAM che, koI kRtya karavAnuM bAkI nathI tema kahI zakAya nahi, A rIte mukta jIvone kRtakRtyatva nathI tema batAvyA pachI jagatkartAmAM mukta jIvono laya svIkAravAthI anya doSa prApta thAya che te batAve che - jagatkartA keTalAka saMsArI jIvone hIna kare che, keTalAkane madhyama kare che ane keTalAkane utkRSTa kare che, tethI jagatkartAne jIvone hInAdi karavAnI che te prakAranI icchA thAya che, mATe keTalAka jIvo pratye dveSa thAya che, tethI teone hIna kare che, keTalAkane zreSTha kare che teo pratye pakSapAta thAya che tema mAnavuM paDe; kema ke te prakAranA pakSapAta vagara te te prakAranI icchA ane jIvone hInAdi karavAnI che te prakAranI pravRtti thaI zake nahi. ane A rIte mukta thayelA jIvono jagatkartAmAM laya svIkArIne teo jagatanA hInAdi bhAvonuM sarjana kare che tema svIkAravAmAM Ave to mukta jIvo sAmAnya saMsArI jIvo karatAM paNa atyaMta jaghanya che tema mAnavuM paDe; kema ke saMsArI jIvomAM jagatanA kartA jevI zakti nahi hovAthI teone potAnI zakti anusAra parimita icchAdi doSo thAya che, tethI saMsArI jIvo potAnA parimita icchAdi doSone kAraNe tuccha prakRtivALA che tenA karatAM paNa mahAzaktivALA evA jagatkartA potAnI atizaya zaktine kAraNe saMsArI jIvone aneka prakAranI viDaMbanA kare che, mATe ati jaghanya che tema mAnavuM paDe, tethI jagatkartAmAM mukta AtmAo laya pAme che tema svIkAravuM ucita nathI, paraMtu sAdhanA dvArA karmanA upadravothI mukta thayelA che ane yogya jIvone mukAvanArA che tema ja mAnavuM ucita che. lalitavistarA - nimittakartRtvAbhyupagame tu tattvato'kartRtvaM svAtantryAsiddheH, na ca dvayorekIbhAvaH, anyatarAbhAvaprasaGgAt, na sattAyAH sattAntarapraveze'nupacayaH, upacaye ca 'saiva sA' ityayuktaM, tadantaramApatraH sa iti nItiH, naivamanyasya anyatra laya iti mohvissprsrkttkbndhH| tadevaM nimittakartRtvaparabhAvanivRttibhyAM tattvato muktaadisiddhiH||30|| lalitavistarArtha:vaLI, nimitakatRtva svIkAra karAye chate=jagatanA vaicitryamAM jagatanA jIvonAM kamoM ja kartA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa0 lalitavistarA bhAga-2 che, Izvara nimitamAtra kartA che ema svIkAra karAye chate, tatvathI akartutva che=IzvaranuM akartutva che; kema ke svAtaMtryanI asiddhi che svataMtra kartA e rUpa kartAnA lakSaNanI asiddhi che, ane baMneno ekIbhAva nathI=Izvara ane mukta e baMneno ekIbhAva nathI; kema ke anyatanA abhAvano prasaMga che=Izvara ke mukta e bemAMthI ekanA abhAvano prasaMga che, ane sattAnA sattAMtara pravezamAM anupacaya nathI ane upacayamAM te ja te che-pUrvanI sattA ja mukta thayelA jIvanI sattA che e ayukta che; kema ke tenAthI aMtarane=pUrvanI sattA karatAM anya sattAne, pAmelo te che=upacaya che, e prakAranI nIti che, A rIte-pUrvamAM batAvyuM e rIte, anyano=mukta thayelA jIvano, anyatra=IzvararUpa puruSamAM, laya nathI ethI mohaviSanA prasaramAM kaTakabaMdha che= tatvane jovAmAM mUDha daSTine kAraNe vastunA vAstavika svarUpane joyA vagara unmatanI jema padArthane jovAnI dRSTirUpa je mohaviSa prasara thato hato tene prastuta padArthane jonArI daSTithI kaTakabaMdhanI prApti thAya che mATe kaTakabaMdha che, te kAraNathI=pUrvanuM kathana mohaviSanA prasAra mATe kaTakabaMdha che te kAraNathI, A rIte pUrvamAM yuktithI batAvyuM e rIte, nimittakartutva ane parabhAvanI nivRtti dvArA tatvathI muktAdinI siddhi che=bhagavAnanA muktatva mocakatvanI siddhi che. II3oI pAlikA : atha karmAdikRtaM jagadvaicitryaM, puruSastu nimittamAtratvena kartetyapi nirasyannAhanimittamAtrakartRtvAbhyupagame tu-nimittaM sannasau kartA, icchAdidoSaparijihIrSayetyevamaGgIkaraNe punaH, tattvato nirupacaritatayA, akartRtvaM-puruSasya, hetumAha- svAtantryAsiddheH-svatantraH kartetikartRlakSaNAnupapatteH, tathA'nyasyAnyatra layo'pyanupapanna iti darzayannAha 'naca' dvayoH=muktaparamapuruSayoH, ekIbhAvo-layalakSaNaH, kuta ityAha- anyatarAbhAvaprasaGgAda=anyatarasyamuktasya paramapuruSasya vA, abhAvaprasaGgAt-asattvaprApteH, anyatarasyetarasvarUpapariNatau tatra lInatvopapatteH, etadanabhyupagame dUSaNAntaramAha na sattAyAH paramapuruSalakSaNAyAH, sattAntarapraveze, sattAntare-muktalakSaNe praviSTe satItyarthaH anupacayaH kintUpacaya eva vRddhirUpaH, ghRtAdipalasya palAntarapraveza iva, yadyevaM tataH kimityAha- upacaye ca sattAyAH, sava' prAnI puruSa muvA , "sA' sattA, ti, yu kti , vataH ? yataH tattaraM=sattAntara pRthak tatsattApekSayA, ApanaH pAThAntare AsanaH-prAptaH, 'sa' ityupacayaH, kvaciccAsatramiti pAThastatra tadantaramiti yojyam, iti nItiH-eSA nyaaymudraa| atha prakRtasiddhimAha- na=naiva, evaM dvayorekIbhAve'nyatarAbhAvaprasaGgena, upacaye tadantarApattyA vA, anyasya sAmAnyena muktAdeH, anyatra-puruSAkAzAdau, laya iti, eSa layaniSedho mohaviSaprasarakaTakabandhaH-evaM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa1 muttANaM moyagANuM niSedhe hi kaTakabandha iva viSaM na mohaH prasaratIti, tat-tasmAd, evam uktanItyA, nimittakartRtvaparabhAvanivRttibhyAM, nimittakartRtvaM ca mukhyakartRtvAyogena bhavyAnAM parizuddhapraNidhAnAdipravRttyAlambanatayA, parabhAvanivRttizca layAyogalakSaNA, tAbhyAM tattvato-mukhyavRttyA, muktaadisiddhiH=muktmocksiddhiH||30|| paMjikArca - atha nivRtta natryi ... amoghavasaddhiH | athathI pUrvapakSI kahe ke kamadithI karAyeluM jagaAcitra che, vaLI, puruSa=jagatkartA evA Izvara, nimittamAtrapaNAthI kartA che e paNa nirAsa karatAM graMthakArazrI kahe che - vaLI, nimittamAtrakatRtva svIkAra karAya chad=vaLI IcchAdi doSano parihAra karavAnI IcchAthI nimitta chatAM A arthAt Izvara kartA che A pramANe aMgIkAra karAye chate, tatvathI=nirupacaritapaNAthI puruSanuM IzvaranuM, akartutva che, hetune kahe che - svAtaMtryanI asiddhi hovAthI svataMtra kartA e pramANe kartAnA lakSaNanI anupapatti hovAthI IzvaranuM akartutva che ema atraya che ane atyano anyatra laya paNa anupapanna che e pramANe batAvatAM kahe che - ane baMneno=muktako ane paramapuruSato, layarUpa ekIbhAva nathI, kayA kAraNathI nathI ? ethI kahe che - anyataranA abhAvano prasaMga hovAthI mukta athavA paramapuruSa anyataranA abhAvano prasaMga hovAthI arthAt asatvanI prApti hovAthI, anyataranI Itara svarUpavALI pariNati thaye chate temAM lInatvanI upapatti hovAthI baMneno ekIbhAvarUpa laya nathI ema avaya che, Ano asvIkAra karAve chad=baMneno ekIbhAva thato nathI eno asvIkAra karAya chate, dUSaNAMtarane kahe che - sattAno-paramapuruSarUpa sattAvo, sattAMtaranA pravezamAM anupacaya nathI=muktalakSaNa sattAMtaranA pravezamAM anupacaya nathI, paraMtu vRddhirUpa upacaya ja che, jema vRtAdi palato palAMtara pravezamAM vRddhirUpa upacaya che, jo A pramANe che=sattAnA sattAMtara pravezamAM upacaya che e pramANe che, tenAthI zuM?= tenAthI zuM prApta thAya? ethI kahe che - ane sattAnA upacayamAM puruSanI athavA muktanI pUrvanI te ja sattA ja, te che=vartamAnanI sattA che, e ayukta che-asaMgata che, kayA kAraNathI pUrvanI sattA ja te che e ayukta che? ethI kahe che - je kAraNathI tadaMtara=ne sattAnI apekSAe pRthaka sattAMtara pAmela te upacaya che, kvacitrakoIka pratamAM mAsaH e prakArano pATha che=Apane badale mAtra e prakArano pATha che tyAM=pratyaMtaranA pAThamAM tantAM e pramANe yojana karavuM=lalitavistarAmAM tantAMnI sAthe mAtra yojana karavuM, tethI e prApta thAya ke tadaMtara pAmela te upacaya che. e prakAranI nIti che=A vyAyamudrA che=sattAmAM sattAMtara maLe to pUrvanI sattA ja satA che ema kahevuM ayukta che e vyAyamudrA che. have prakRtasiddhine kahe che=Izvara ane mukta baMnenA ekIbhAvarUpa laya saMgata nathI ema kahevAthI je prakRtanI siddhi che tene kahe che - Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 lalitavistarA bhAga-2 A rIte=baMnenA ekIbhAvamAM anyataranA abhAvano prasaMga hovAthI, athavA upacayamAM tenA aMtaranI prApti hovAthI anyanosAmAnyathI muktAdito, anyatra puruSa AkAzAdimAM=IzvararUpa puruSa AkAzAdimAM, laya nathI ja, A layano niSedha mohaviSanA prasAramAM kaTakabaMdha che=A prakAre niSedha karAye chate kaTakabaMdhanI jema mohaviSe prasAra pAmato nathI, te kAraNathI A rIte=ukta nItithI=atyAra sudhI varNana karyuM e nItithI, nimittakartutva ane parabhAvanI nivRtti dvArA tatvathI muktAdinI siddhi che ema avaya che ane nimittakapaNuM mukhya kartutvanA ayogathI bhavyajIvonA parizuddha praNidhAnAdi pravRttinA AlaMbanapaNAthI che ane layanA ayogarUpa parabhAvanI nivRtti cheH mahAsvarUpa hovA chatAM brahmA evA IzvaranA bhAvarUpa parabhAvathI nivRtti che, te baMne dvArA=nimitakatRtva ane parabhAvanI nivRtti e baMne dvArA, tatvathI=mukhya vRttithI, muktAdinI siddhi che=mukta ane mocakanI siddhi che. li30gA. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke jagatkartAmAM muktAtmAno laya svIkAravAmAM Ave to muktAtmAo jagatkartArUpe thavAthI jagatanA jIvone hInAdi kare to icchA-dveSAdino prasaMga che, tethI sAmAnya saMsArI jIvo karatAM paNa jagatkartAne hIna svIkAravAnI Apatti Ave, tenA nirAkaraNa mATe pUrvapakSI kahe ke jagatanuM vaicitrya karmAdithI karAyeluM che, Izvara to nimitta mAtrathI kartA che, tene graMthakArazrI kahe che - Izvarane nimitta mAtrathI jagatanA kartA svIkAravAmAM Ave to nirupacarita jagatanA kartA Izvara nathI tema mAnavuM paDe; kema ke svataMtra kartA e kartAnuM lakSaNa che ane tevuM lakSaNa IzvaramAM prApta thAya nahi; kema ke je jIvonAM je je prakAranAM karmo che tene parataMtra Izvara te te kArya kare che tema siddha thAya, tethI Izvarane svataMtra kartA svIkArI zakAya nahi. vaLI, sAdhanA karIne mukta thayelA jIvo IzvaramAM laya pAme che e kathana paNa saMgata nathI; kema ke mukta ane paramapuruSa e beno layarUpa ekIbhAva svIkArI zakAya nahi. kema svIkArI zakAya nahi ? ethI kahe che - mukta athavA paramapuruSa e bemAMthI ekanA abhAvanI prApti thAya; kema ke anyataramAMthI koIka itara svarUpanI pariNati layarUpa ekIbhAva svIkArI zakAya ane tema svIkAravAthI bemAMthI koIka ekano abhAva prApta thAya ane jo bemAMthI ekano abhAva thato nathI chatAM laya thAya che tema svIkAravAmAM Ave to paramapuruSanI sattAmAM mukta AtmAnI sattAno praveza thAya to anupacaya nathI, paraMtu vRddhirUpa upacaya ja che tema mAnavuM paDe. jema pala pramANa ghI hoya temAM anya ghIno pala praveza pAme to ghIno upacaya ja thAya che, te pramANe paramapuruSanI sattAmAM muktanI sattAno praveza thAya to upacayanI ja prApti thAya ane tema svIkArIe to paramapuruSanI athavA mukta AtmAnI je pUrvanI sattA che te ja sattA laya thayA pachI che ema kahevuM asaMgata thAya; kema ke pUrvanI sattA sattAMtarane pAmela che te ja upacaya che, jema pUrvanA ghImAM navA ghIne praveza karAvavAmAM Ave to pUrvanA ghI karatAM upacaya pAmelA ghInI sattA anya che tema kahevuM paDe, e Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muttANaM moyagANuM prakAranI nyAyamudrA che. A kathanathI zuM siddha thayuM ? te spaSTa karatAM kahe che A rIte=5ramapuruSa ane mukta e benA ekIbhAvamAM anyataranA abhAvanI prApti che e doSa che upacaya svIkAravAthI navI sattAnI prApti che e rIte, sAmAnyathI muktAdi jIvono paramapuruSamAM ke AkAzamAM laya nathI ja, e prakAre layano niSedha karyo e syAdvAdanI dRSTi che; kema ke padArthane vAstavika jonArI dRSTi che ane tema karavAthI padArthanA vAstavika svarUpane jovAmAM mUDhatArUpa je ekAMta nRSTi te rUpa je mohaviSa prasAra pAmato hato tene aTakAvavA mATe padArthanA vAstavika avalokanarUpa syAdvAdaddaSTi kaTakabaMdha che, tethI jema prastutamAM mukta AtmA kevA svIkA2vA joIe te anubhava ane yukti anusAra batAvyuM, te rIte syAdvAdIe sarva padArthonuM nipuNaprajJApUrvaka syAdvAdaddaSTithI avalokana karavuM joIe, jethI padArthanA vAstavika svarUpane jovAnI aMtarcakSune baMdha karIne mUDhatAthI padArthane jovAthI AtmAmAM je ajJAnaviSa prasare che te ajJAnaviSa vistAra pAmatuM aTake che, te kAraNathI=atyAra sudhI yuktithI sthApana karyuM tevuM muktAtmAnuM svarUpa che te kAraNathI, A rIte=uktanItithI, nimittakartRtva dvArA ane parabhAvanI nivRtti dvArA tattvathI mukta AtmAnI siddhi che. 53 Azaya e che ke mukta thayelA jIvo koI bAhya bhAvone ka2tA nathI, paraMtu mukta AtmAonuM avalaMbana laIne saMsArI jIvomAMthI je yogya jIvo che teo jyAre paramAtmAnI pUjA kare che tyAre siddhanA jIvonI niSkala avasthAnuM smaraNa kare che, tenA kAraNe teomAM siddha avasthAnuM parizuddha praNidhAna pragaTe che arthAt jevA A siddha bhagavaMto che tevA ja niSkala svarUpavALA mAre thavuM che, tethI teonA guNomAM lIna thavA mATe huM daDha manovyApAravALo thAuM, te prakAre praNidhAna kare che ane tyArapachI paramapuruSamAM tanmaya thavA mATe je yatna kare che te prakAranI pravRttinuM AlaMbana siddhanA jIvo che, tethI teomAM nimittakartRtva che ane mukta thayelA jIvo paramapuruSamAM laya pAmatA nathI, paramapuruSa sadaza rUpavALA thaIne siddhazilA upara rahe che, tethI teone paramapuruSarUpa parabhAvanI prApti thatI nathI, paraMtu paramapuruSa tulya sva svarUpamAM rahe che. te baMne dvArA nimittakartRtva ane parabhAvanI nivRtti dvArA, mukhya vRttithI bhagavAnanI muktAdinI siddhi che=bhagavAna mukta thaIne siddhazilAmAM rahe che ane yogya jIvone temanA avalaMbanathI mukta karAvanAra che, tenI siddhi che. II30ll lalitavistarA : evaM jinajApakatIrNatArakabuddhabodhakamuktamocakabhAvena svaparahitasiddheH, AtmatulyaparaphalakartRtvasaMpaditi // 8 // lalitavistarArthaH A rIte=prastuta saMpadAmAM atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, jinajApaka, tIrNatAraka, buddhabodhaka, muktamocaka bhAvathI sva-paranA hitanI siddhi hovAthI Atmatulya paraphalakatvanI saMpadA che. IIII Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa4 lalitavistarA bhAga-2 bhAvArtha : prastuta saMpadAmAM atyAra sudhI varNana karyuM enAthI e prApta thAya ke bhagavAna pote jina che ane temanuM AlaMbana lenArane jitADanArA che arthAt bhagavAne ghAtakarmone jItyA che ane bhagavAnanuM AlaMbana laIne jeo yatna kare che teone jitADanArA che. vaLI, bhagavAna saMsArasamudrathI tarelA che ane temanuM AlaMbana lenArA jIvone tAranArA che, tethI saMsArathI bhaya pAmelA jIvoe bhagavAnanI tIrNa avasthAnuM daDha avalaMbana laIne yatna karavo joIe, jethI bhagavAna teonA tAraka bane. viLI, bhagavAna jagatanA pUrNa svarUpane yathArtha jANanArA che, tethI buddha che ane bhagavAnanA vacananuM avalaMbana laIne jeo mArgAnusArI yatna kare che teone bodha karAvanArA che arthAtu potAnA tulya kevalajJAnanI prApti karAvanArA che. vaLI, bhagavAna sarva karmothI mukta che ane temanuM AlaMbana lenArA yogya jIvone sarva karmothI mukAvanArA che, tethI bhagavAne jinAdi bhAvothI potAnuM hita karyuM che ane jApakAdi bhAvothI paranuM hita kare che, mATe bhagavAna potAnA tulya bIjA jIvomAM phalana karanArA che tevI saMpadAnI siddhi thAya che ane jeo jiNANe jAvayANa Adi pado dvArA bhagavAnanA pAramArthika svarUpane sparze te rIte stuti kare che temAM paNa teonA praNidhAnane anurUpa bhagavAnatulya thavAmAM bAdhaka karmo nAza pAme che. saMpadA-dA avataraNikA - ete'pi buddhiyogajJAnavAdibhiH kApilairasarvajJA asarvadarzinazceSyante, 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayate' iti vacanAt, etanirAkaraNAyAha - avataraNikArya : buddhinA yogathI jJAnane svIkAranArA kapilanA ziSyo vaDe A paNa=bhagavAna paNa, asarvajJa ane asarvadarzI IcchAya che; kema ke buddhiadhyavasita arthane puruSa jANe che, e prakAranuM vacana che, enA kapila darzananA matanA, nirAkaraNa mATe kahe che - paMjikA :__'buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayate' iti, atra hi sAMkhyaprakriyAH-sattvarajastamolakSaNAstrayo guNAH, tatsAmyAvasthA prakRtiH, saiva ca pradhAnamityucyate, prakRtermahAn, mahaditi buddharAkhyA, mahato'haGkAraH AtmAbhimAnaH, tataH paJca buddhIndriyANi zrotrAdIni, vAkpANipAdapAyUpasthalakSaNAni paJcaiva karmendriyANi, ekAdazamicchArUpaM manaH, tathA paJca tanmAtrANi gandharasarUpasparzazabdasvabhAvAni, tanmAtrebhyazca yathAkrama bhUprabhRtIni paJca mahAbhUtAni pravartante iti, atra ca prakRtivikAratvenAcetanApi buddhizcaitanyasvatattva Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gik sabasUrNa savadarisINaM puruSoparAgAt sacetanevAvabhAsate, taduktaM- 'puruSo'vikRtAtmaiva svani smcetnm| manaH karoti sAnidhyAdupAdhiH sphaTikaM ythaa'||1|| asya vyAkhyA, puruSaH-AtmA avikRtAtmaiva-nitya eva, svanirbhAsaM-svAkAram, acetanaM-caitanyazUnyaM sat manaH antaHkaraNaM, karoti-vidadhAti, sAnidhyAta sAMnidhyamAtreNa, nidarzanamAhaupAdhiH-padyarAgAdiH, sphaTikam upalavizeSaM, yathA svanirbhAsaM karoti tatpariNAmAntarApatteH, bhogo'pyasya manodvAraka eva, atrApyuktam- 'vibhaktedRkpariNatau buddhau bhogo'sya kthyte| pratibimbodayaH svacche, yathA cndrmso'mbhsi'| asya vyAkhyA-vibhaktA cAsau Atmana IdRkpariNatizca-pratibimbodayarUpeti vigrahaH, tasyAM satyAM saiva bhoga ityarthaH, kva yA pariNatirityAha-buddhau antaHkaraNalakSaNAyAM, bhogo viSayagrahaNarUpaH, asya-AtmanaH, kathyate AsuriprabhRtibhiH / kiMvadityAha- pratibimbodayaH pratibimbapariNAmaH, svacche nirmale, yathA candramaso vAstavasya, ambhasi-udake, tdvditi| atha prakRtaM vyAkhyAyate buddhyadhyavasitam buddhyA anantaroktayA, adhyavasitaM-pratipannaM, artha-zabdAdiviSayaM, puruSaH AtmA, cetayate-jAnAti, arthacetane buddherntrnggkrnntvaat| paMjikArca - kuLadhyavasiAI ratnA buddhiadhyavasita arthane puruSa jANe che, e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - ahIM=buddhiadhyavasita artha puruSa jANe che enA viSayamAM, sAMkhya prakriyA A pramANe che - satva, rajasa, tamasa rUpa traNa guNo che tenI sAmya avasthA prakRti che ane te ja pradhAna e pramANe kahevAya che, syAdvAdI tene karmarUpI prakRti kahe che, prakRtimAMthI mahAt utpanna thAya che, mahad e buddhinuM nAma che, mahadamAMthI ahaMkAra utpanna thAya che=AtmaabhimAna thAya che, tenAthI pAMca buddhi Indriyo zrotrAdi utpanna thAya che ane vANI, hAtha, paga, pAya, upastharUpa pAMca ja karmaIndriyo utpanna thAya che, agyAramuM icchArUpa mana utpanna thAya che ane gaMdha, rasa, rUpa, sparza ane zabda svabhAvavALA pAMca tatmAtra thAya che ane te tatmAtrathI yathAkrama bhUmi vagere pAMca mahAbhUto pravarte che ane ahIM prakRtinA vikArane kAraNe acetana paNa buddhi caitanya svatatvarUpa puruSanA uparAgathI sacetananI jema bhAse che= prakRtino vikAra hovAthI buddhi acetana che topaNa sphaTikamAM japAkusumanuM pratibiMba paDe tema caitanya svatatvarUpa je puruSa che tenuM pratibiMba buddhimAM paDe che tethI tenAthI uparaMjita buddhi hovAthI sacetananA jevI bhAse che, te kahevAyuM che, avikRta svarUpa ja puruSa sAMnidhyathI acetana evA manane svanirbhasavALuM kare che, je pramANe upAdhi sphaTikane svanirbhasavALuM kare che. AvI vyAkhyA A pramANe che - puruSa AtmA che, avikRtAtmA ja che=nitya ja puruSa che, acetana=caitanyazUnya chatAM, manane aMtaHkaraNane, sAMnidhyathI=sAMnidhyamAtrathI, svanirmAsavALuM= svaAkAravALuM kare che, dAMtane kahe che - padmarAgAdi upAdhi upalavizeSarU5 sphaTikane je pramANe svanirmAsavALuM kare che; kema ke tenA pariNAmAMtaranI prApti cheHsphaTikanA pariNAmAMtaranI prApti che, Avo AtmAno, bhoga paNa manokAraka ja che, ahIM paNa=bhoganA viSayamAM paNa, kahevAyuM che - Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 lalitaviktA bhAga-2 vibhaktA IdakapariNativALI buddhi hote chate Ato AtmAno, bhoga kahevAya che, je pramANe svaccha evA pANImAM caMdranA pratibiMbano udaya thAya che. AnI vyAkhyA - vibhaktA evI A=buddhi, AtmAnI IdakapariNati che-pratibibanA udayarUpa che, e prakAre vigraha che=samAsano vigraha che, te hote chate te ja bhoga che=AtmAno bhoga che=AtmAthI vibhakta evI buddhi che ane temAM AtmAnuM pratibiMba varte che tethI AtmAnA pratibiMbarUpa pariNativALI buddhi che, te ja AtmAno bhoga che, je pariNati kayAM che ? ethI kahe che=AtmAnA pratibiMbarUpa pariNati kayAM che ? ethI kahe che - aMtaHkaraNa svarUpa buddhimAM AtmAnA pratibiMbarUpa pariNati che, Ano=AtmAno, viSayagrahaNarUpa bhoga Asuri vagere vaDe kahevAya che, konI jema konI jema buddhimAM AtmAnuM pratibiMba paDe che ? ethI kahe che - je pramANe svaccha pANImAM vAstavika caMdranA pratibiMbano udaya varte che tenI jema. have atyAra sudhI sAMkhya prakriyA batAvI have, prakRta vyAkhyAna karAya che - buddhiadhyavasita= anaMtaramAM kahevAyelI buddhithI avyavasita arthAta svIkArAyelo, zabdAdi viSayarUpa artha puruSa=AtmA, jANe che; kema ke arthanA jJAnamAM buddhinuM aMtaraMga karaNapaNuM che. bhAvArtha - sAMkhyadarzanavALA kapila matanA anuyAyI che, teo AtmAne ekAMta nitya mAne che ane prakRti AtmAthI bhinna che, temAMthI buddhi Adi padArtho utpanna thAya che, tenA kAraNe saMsAramAM dekhAtI sarva vastunI saMgati thAya che ane saMsAramAM je kaMI dekhAya che te sarva prakRtinuM ja kArya che, puruSa sarvathA vikAra vagarano kUTastha nitya che tema mAne che ane puruSanuM buddhimAM pratibiMba paDe che, tethI acetana evI paNa buddhi cetana jevI jaNAya che, tethI teo kahe che ke buddhithI adhyavasita arthane puruSa jANe che ane jeo sAMkhyadarzananI prakriyA anusAra sAdhanA kare che temano mokSa thAya che tyAre buddhimAM pratibiMba paDatuM baMdha thAya che, tethI puruSa koI prakAranuM jJAna karato nathI, kema ke buddhirUpa aMtaHkaraNa dvArA ja puruSane jJAna thAya che ane mukta AtmAne buddhirUpa aMtaHkaraNa nathI, tethI koI bAhya padArthonuM jJAna puruSa karato nathI tethI jeo mukta thayA che teo asarvajJa ane asarvadarzI che tema mAne che. teonA matane nirAsa karavA mATe prastuta sUtramAM kahe chesUtraH satralUpa sadvarilIui rUA sUtrArtha : sarvajJa sarvadarza evA bhagavAnane namaskAra thAo. ll31 lalitavistarA - 'sarvajJebhyaH sarvadarzibhyaH' sarca jAnantIti sarvajJAH, sarvaM pazyantIti sarvadarzinaH, tatsvabhAvatve Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 sabhrUNaM savvadarisINaM 3 ca 'sthitaH sati nirAvaraNatvAt, matto'nye madarthAzca guNA iti atastattatsvabhAvatvasiddhiH, zItAMzuvajjIvaH prakRtyA bhAvazuddhayA / candrikAvacca vijJAnaM tadAvaraNamabhravad / / 1 / / ityAdi / lalitavistarArtha : sarvajJa sarvadarzI bhagavAna che, sarvane jANe che ethI sarvajJa che, sarvane jue che ethI sarvadarzI che; kema ke tattvabhAvapaNuM hote chate=AtmAnuM sarvajJatva sarvadarzItva svabhAvapaNuM hote chate, nirAvaraNapaNuM che, mArAthI anya=pRthak jJAnAdi guNo che, ane mArA arthavALA guNo che ethI tat tat svabhAvatvanI siddhi che=guNonI dravya svabhAvatvanI siddhi che ane kahevAyuM che caMdranI jema jIva bhAvazuddhine kAraNe prakRtithI rahelo che ane caMdrikAnI jevuM vijJAna che ane tenuM AvaraNa=vijJAnanuM AvaraNa, vAdaLAnI jema che. ItyAdi=jIvanA svarUpane kahenArA anya kzanano AdithI saMgraha che. -- paMjikA H 'matto'nye madarthAzcetyAdi; iha kilaikadA bhagavAnarhan dravyAn paryAyAn bhinnAnabhinnAMzca svaziSyebhya AcikhyAsurAtmAnamevAtisannihitatayoddizyAha- matto = matsakAzAd, anye= pRthak, guNAH = jJAnadarzanopayogAdayaH, lakSaNasaMkhyAprayojanasaMjJAbhedAt, tathAhi - 'guNaparyAyavad dravyamiti (tattvArtha. 5-37) lakSaNo'haM, 'dravyAzrayA nirguNA guNAH' (tatvArtha. 5-40 ) itilakSaNAzca guNAH, eko'hamaneke guNAH, bandhamokSAdikriyAphalavAnahaM viSayAvagamAdiphalAzca guNAH, arhattIrthakarapAragatAdizabdavAcyo'haM dharmmaparyAyAdizabdavAcyAzca guNAH, madarthAzceti, ahamarthaH sAdhyaM yeSAM te tathA, na hi guNavRttivilakSaNA kAcidaikAntikI mamApi pravRttirasti tathApratibhAsAt / 'iti' vAkyaparisamAptau / ata = etadvAkyAt, tattatsvabhAvatvasiddhiH = teSAM guNAnAM tatsvabhAvatvasiddhiH - dravyasvabhAvatvasiddhiH / paMjikArtha : 'mattoDanTe marbhAgye' ..... dravyasvamAvatvasiddhi: / / mattoDanTe marvAzvetyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, ahIM=saMsAramAM, ekavAra kharekhara bhinna-abhinna dravyone ane paryAyone svaziSyone kahevAnI icchAvALA arihaMta bhagavAna mahAvIra atisaMnihitapaNuM hovAne kAraNe potAne ja uddezIne kahe che. mArAthI anya=pRthak, guNo=jJAnadarzanaupayogAdi che; kema ke lakSaNa saMkhyA, prayojana ane saMjJAno bheda che, te A pramANe - guNa-paryAyavALuM dravya che e pramANe lakSaNavALo huM chuM ane dravyanA AzrayavALA nirguNa guNo che, e lakSaNavALA guNo che, huM eka chuM, guNo aneka che, baMdha, mokSa Adi kriyAnA phulavALo huM chuM, viSayanA avagamAdi lavALA guNo che, arihaMta, tIrthaMkara, pAragata Adi zabdathI vAcya huM chuM, dharma, paryAya Adi zabdothI vAcya guNo che=dravyanA dharmo che dravyanA paryAyo che ityAdi zabda vAcya guNo che, ane ma arthavALA guNo che='huM' artha arthAt sAdhya chuM jeone te tevA Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 lalitavistarA bhAga-2 che=ma arthavALA che, zi=je kAraNathI, guNavRttithI vilakSaNa koIka ekAMtikI mArI paNa pravRtti nathI; kema ke te prakAre pratibhAsa che=guNamAM mArI pravRtti che te prakAre pratibhAsa che, "tti' vAkya parisamAptimAM che, AthI A vAkyathI=mArAthI anya guNo che ane mad arthavALA guNo che e vAkyathI, tat tat svabhAvatvanI siddhi che-te guNonA dravyasvabhAvatvanI siddhi che=jIvadravyanA svabhAvatvanI siddhi che. bhAvArtha: bhagavAna sarvane jANe che mATe sarvajJa che ane sarvane jue che, tethI sarvadarzI che. kema bhagavAna sarvajJa sarvadarzI che temAM mukti Ape che - sarvajJa sarvadarzI jIvano svabhAva che ane bhagavAne sAdhanA karIne te svabhAvane AvaranArAM karmono nAza karyo che, ethI nirAvaraNa che ane nirAvaraNa hovAne kAraNe bhagavAnamAM sarvajJa sarvadarzI svabhAva abhivyakta thayo che, A pramANe kahevAthI sAMkhya matano nirAsa thAya che; kema ke sAMkhyadarzanakAro buddhithI puruSane jJAna thAya che tema mAne che, paraMtu puruSano jJAna svabhAva nathI ane mukta AtmAne karmanI prakRtijanya buddhi nathI, tethI jJAna karavAnuM sAdhana buddhirUpa aMtaHkaraNa nathI, mATe mukta AtmAne jJAna nathI tema kahe che tenuM nirAkaraNa thAya che; kema ke jJAna darzana e jIvano svabhAva che ane saMsAraavasthAmAM te AvRtta hato ane mukta AtmAne te AvaraNano kSaya thavAthI potAno jJAna-darzana svabhAva pragaTa thayo. ahIM prazna thAya ke AtmAno jJAna-darzana svabhAva che te kaI rIte svIkArI zakAya ? tethI kahe che - bhagavAne potAnA ziSyone dravya paryAyo kathaMcit bhinna che ane kathaMci abhinna che teno bodha karAvavA mATe potAnA AtmAne uddezIne kaheluM che ke mArAthI anya guNo che, tethI AtmAthI guNa bhinna che. kema potAnAthI guNo bhinna che ? temAM yukti Ape che - guNonuM lakSaNa ane AtmAnuM lakSaNa bhinna che arthAt guNa-paryAyavALuM dravya che e AtmAnuM lakSaNa che, vaLI, dravyanA AzrayavALA ane guNa rahita guNo che e prakAre guNanuM lakSaNa che, tethI lakSaNanA bhedathI AtmA ane guNono bheda che. vaLI, potAno AtmA eka che ane guNo aneka che, tethI AtmAnI saMkhyA ane guNanI saMkhyAnA bhedane kAraNe AtmAthI bhinna guNo che. baMdha, mokSa AdinI kriyAnA phalavALo huM chuM baMdhanI kriyA karIne baMdhanA phalavALo huM chuM, mokSanI kriyA karIne mokSanA phalavALo huM chuM ane viSayanA bodhAdi phalavALA guNo che jIvamAM vartato jJAnaguNa viSayanA bodhanA phalavALo che, vaLI, jIvano vIrya guNa pudgalo sAthe saMzleSanA pariNAmarUpa phalavALo che, A rIte AtmAnuM prayojana=baMdha-mokSa Adi kriyAnA phalarUpa prayojana, bhinna che ane guNonuM prayojana=viSayanA avagamAdi phalarUpa prayojana, bhinna che, tethI prayojananA bhedathI guNo AtmAthI bhinna che, vaLI, arihaMta, tIrthakara, pAragata Adi zabdothI vAcya huM chuM=bhagavAna che, ane AtmAno dharma, AtmAnA paryAyo Adi zabdathI vAcya guNo che, tethI AtmAne kahenArI saMjJA judI che ane guNone kahenArI saMjJA judI che, tethI AtmAthI bhinna guNo che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 savarNa sabUdariNIya vaLI, AtmAthI guNo abhinna kaI rIte che? te batAvavA mATe kahe che - huM ja guNone mATe sAdhya chuM, tethI mArA arthavALA guNo che, tethI guNomAM vartanathI vilakSaNa mArI koI ekAMta pravRtti nathI, paraMtu guNamAM vartavA rUpa ja mArI pravRtti che, tethI guNathI huM abhinna chuM, ethI guNathI kathaMcit bhedane ane kathaMcit abhedane kahenArA bhagavAnanA vacanathI guNo AtmArUpa dravyano svabhAva che tema siddha thAya che, mATe bhagavAnano jJAna-darzana svabhAva che, vaLI, temAM sAkSI Ape che - prakRtithI jIva zItala caMdra jevo che, tethI jema caMdramAM sahaja zItalatA varte che tema jIvamAM kaSAyonA saMtApa vagaranI zItalatA sahaja varte che ane caMdramAM jema caMdrikA che tema jIvamAM vijJAna varte che ane caMdranI caMdrikAne vAdaLAMo AvRtta kare che tema saMsArI jIvomAM vartatA caMdrikA jevA vijJAnane vAdaLAM jevAM AvaraNa AvRtta kare che, ethI saMsArI jIvano svabhAva kevalajJAna kevaladarzana svarUpa che, phakta karmathI AvRtta hovAne kAraNe apragaTa che ane bhagavAne AvaraNano kSaya karyo che, tethI bhagavAnamAM kevalajJAna-kevaladarzana pragaTa varte che. lalitavistarA - 'na karaNAbhAve kartA tatphalasAdhakaH' ityapyanaikAntikam, pariniSThitaplavakasya tarakANDAbhAve plavanasaMdarzanAditi, na caudayikakriyAbhAvarahitasya jJAnamAtrAd duHkhAdayaH, tthaanubhvtsttsvbhaavtvopptteH| lalitavistarArtha: karaNanA abhAvamAM=buddhirUpa karaNanA abhAvamAM, kartA=mukta AtmArUpa kartA, tat phalasAdhaka nathI caitanyanA bodharUpa phalano sAdhaka nathI, e paNa anekAMtika che=e prakAranuM sAMkhyadarzananuM vacana paNa vyabhicArI che; kema ke pariniSThita plavakanuM taravAnI kriyAmAM kuzaLabanelA taravaiyAnuM, tarakAMDanA abhAvamAM karaNarUpa nAvanA abhAvamAM, plavananuM darzana che taraNanuM darzana che ane audayika kriyAnA bhAva rahita jIvane=audayika kriyA vagaranA siddhanA jIvane, jJAnamAtrathI duHkhAdi nathI; kema ke te prakAranA anubhavathI jJAnamAtrathI duHkhAdi thAya che te prakAranA anubhavathI, tatrasvabhAvatvanI upapati che=duHkhAdinA audayika kriyAnA abhAvarUpa svabhAvatvanI upapatti che. paMjikA - arthacetane puruSasya kila buddhiH karaNaM, prakRtiviyoge ca muktAvasthAyAM karaNAbhAvAnna sarvajJatvaM sarvadarzitvaM vA saMbhavatItiparAkUtanirAkaraNAyovAca__'naca krnne'tyaadi| sugamaM caitt| nanu nIlapItAdaya iva bahirarthadharmA duHkhadveSazokavaiSayikasukhAdayaH; tato muktAvasthAyAM sarvajJatvasarbadarzitvAbhyupagame bahirarthavedanavelAyAM sarvaduHkhAdyanubhavastasya prApnotItyAzaGkAparihArAyAha- 'na caudayike 'tyAdi, na ca naiva, audayikakriyAbhAvarahitasya-asadvedyAdikarmapAkaprabhavasvapariNAmarahitasya, jJAnamAtrAt=parijJAnAdeva, duHkhAdayo duHkhadveSAdayaH, hetumAha- tathAnubhavataH=jJAnamAtrAdeva Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 duHvAghanubhavataH (pra... 3:lAghanumavAn) tatvabhAvatvopapoH 3:ghAvInAmocikriyA'bhAvasvamAva tvopapatteriti / paMjikArtha : arthatane bhAvasvamAvatvoSapatteiita / / arthanA bodhamAM kharekhara ! puruSanI buddhi karaNa che=puruSa buddhirUpa sAdhana dvArA arthano bodha kare che, ane prakRtino viyoga thaye chate=sAdhanA karIne mukta thayelA jIvonI sAthe prakRtino viyoga thaye chate, mukta avasthAmAM karaNano abhAva hovAthI=prakRtijanya buddhirUpa karaNano abhAva hovAthI, sarvajJapaNuM ane sarvadarzipaNuM saMbhavatuM nathI e prakAranA paravA AzayanA nirAkaraNa mATe kahe che * na ca rotsAhi lalitavistarAnuM pratIka che ane e=lalitavistarAnuM e kathana, sugama che. - 160 = nannuthI zaMkA kare che -- nIlapItAdinI jema bAhya artharUpa dharmo duHkha-dveSa-zoka-vaiSayika sukhAdi che, tethI mukta avasthAmAM sarvajJatva sarvadarzitva svIkAra karAye chate bAhya arthanA vedanaveLAmAM sarva duHkhAdino anubhava teonemukta AtmAone, prApta thaze e prakAranI AzaMkAnA parihAra mATe lalitavistarAmAM kahe che - = - na coviotyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha spaSTa kare che -- audAyika kriyAnA bhAvathI rahita jIvane=asadvaidha Adi karmanA vipAkathI prabhava evA svapariNAma rahita jIvane, jJAnamAtrathI= parikSAnathI ja, du:khAdi nathI jaduHkha dveSAdi bhAvo nathI ja, hetune kahe che=audAyika kriyAnA bhAvathI rahita jIvane jJAnamAtrathI duHkhAdi nathI, temAM hetune kahe che - te prakAranA anubhavathI=jJAnamAtrathI ja du:khAdinA anubhavanathI, tatvabhAvatvanI upapatti cheduHkhAdinI audayika kriyAnA abhAva svabhAvatvanI upapatti che=jJAnamAtrathI ja duHkhAdino anubhava thAya che tema tame sAMkhyadarzanavAdIo svIkAro to duHkhAdinA audAyika kriyAnA abhAvasvabhAvatvanI upapatti thAya. bhAvArtha = graMthakArazrIe pUrvamAM sthApana karyuM ke AtmAno jJAnadarzana svabhAva che ane mukta AtmA nirAvRtta che, tethI siddhanA jIvo sarvajJa sarvadarzI che, tyAM sAMkhyadarzanakAra kahe che ke arthane bodha ka2vAmAM puruSane buddhi karaNa che ane mukta AtmAone prakRtino viyoga thayelo hovAthI buddhirUpa karaNano abhAva che, tethI mukta AtmA arthano bodha karI zake nahi, tene graMthakArazrI kahe che = karaNanA abhAvamAM kartA tat phalano sAdhaka nathI, e prakAranuM sAMkhyadarzanakAranuM vacana anekAMtika che arthAt puruSa jJAnasvarUpa che chatAM buddhirUpa karaNathI ja bodha karI zake che tevo ekAMta sthApana thaI zake nahi; kema ke koI taravaiyo taravAmAM kuzaLa hoya to nAvarUpa karaNa vagara paNa nadIne tarI zake che ane akuzaLa hoya evo puruSa nAvathI tarI zake che e prakAre anubhavathI dekhAya che, tema je jIvonAM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAbAsaM savadarisI 161 jJAnAvaraNIya Adi karmo kaMIka vidyamAna che teo buddhirUpI karaNathI joya padArthano bodha karI zake che, topaNa kuzaLa taravaiyAnI jema jeoe ghAtakarmo nAza karyo che tevA mukta jIvo buddhirUpI karaNa vagara paNa potAnA jJAnanA phaLarUpe zeyano bodha karI zake che, tethI saMsArI jIvonA anubhava anusAra nAvarUpI karaNathI ja tarI zakAya tema ekAMte kahI zakAya nahi, te rIte saMsArI jIvone buddhirUpI karaNathI bodha thAya che, tethI mukta AtmAone buddhirUpI karaNa nathI, mATe bodha thato nathI tema kahI zakAya nahi. ahIM sAMkhyadarzanakAra kahe ke nIlapItAdi bAhya arthanA dharmo che tema duHkha, zoka vaiSayika sukhAdi paNa bAhya arthonA dharmo che ane mukta avasthAmAM sarvajJa-sarvadarzipaNuM svIkAravAmAM Ave to bAhya arthanI vedanaveLAmAM mukta AtmAne sarva duHkhAdinA anubhavanI prApti thAya arthAt jema saMsArI jIvone indriyone pratikULa arthanA bodhathI duHkha-dveSAdi thAya che tema mukta AtmAone paNa jo sarvajJa sarvadarzI svIkArazo to bAhya arthanA bodhakALamAM sarva prakAranA duHkhAdinA anubhavanI prApti thaze, jema saMsArI jIvone dUra rahelA paNa pratikULa arthonA darzanathI duHkha-dveSAdi thAya che, tenA nirAkaraNa mATe kahe che - audayika kriyAnA bhAvathI rahita jIvane jJAnamAtrathI duHkhAdi thatA nathI arthAt saMsArI jIvone bAhya padArtho sAthe saMzleSanA pariNAmarUpa audayika kriyA che, tethI indriyothI pratikULa padArthonuM darzana thAya che tyAre te jIvomAM te prakAranA karmanA vipAkathI thayela audayika bhAvanI kriyA thAya che tenAthI duHkha-dveSAdi thAya che, paraMtu siddhanA jIvone tevA prakAranA karmanA vipAkathI thayelI audayika kriyA nathI, paraMtu AtmAno jJAna svabhAva che, tethI zeyano temane bodha thAya che topaNa duHkhAdi bhAvo thatA nathI, AthI ja siddhanA jIvone narakanA jIvonI kAramI yAtanA spaSTa dekhAya che, to paNa tenA darzanathI vihvaLatA Adi koI bhAvo thatA nathI ane devalokamAM devonAM rUpo ke apsarAo AdinAM rUpo paNa pratyakSa dekhAya che, topaNa te bhAvonA darzanathI rAgAtmaka sukhanA bhAvonuM koI vedana thatuM nathI. ane jo jJAnamAtrathI duHkhAdino anubhava svIkAravAmAM Ave to duHkhAdi audayika kriyAnA abhAva svabhAvavALA che tema mAnavAnI Apatti Ave, vastutaH saMsArI jIvone bAhya padArthonA jJAnathI je duHkhAdi thAya che tenuM kAraNa duHkhAdimAM audayika kriyAnuM svabhAvatva che arthAt audayika kriyAnA kAraNe ja jJAnamAM duHkhAdinuM vadana thAya che, tethI siddhanA jIvone audayika kriyA nahi hovAthI jagatanA sarva padArthonuM jJAna thavA chatAM te prakAranAM duHkha, dveSa, zokAdinuM vadana thatuM nathI, paraMtu siddhanA jIvo potAnA nirAkuLa svabhAvamAM ja sadA sthira che. lalitavistarA : anyastvAha- jJAnasya vizeSaviSayatvAd darzanasya ca sAmAnyaviSayatvAt tayoH sarvArthaviSayatvamayuktaM, tadubhayasya sarvArthaviSayatvAditi, ucyate, na hi sAmAnyavizeSayorbheda eva, kintu ta eva padArthAH samaviSamatayA saMprajJAyamAnAH sAmAnyavizeSazabdAbhidheyatAM pratipadyante, tatazca ta eva jJAyante ta eva dRzyante iti yuktaM jJAnadarzanayoH srvaarthvissytvmiti| Aha- 'evamapi jJAnena viSamatAdharmaviziSTA eva gamyante, na samatAdharmaviziSTA api, tathA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 lalitavistarA bhAga-2 darzanena ca samatAdharmaviziSTA eva gamyante, na viSamatAdharmaviziSTA api, tatazca jJAnena samatAkhyadharmAgrahaNAd darzanena ca viSamatAkhyadhAgrahaNAd, dharmANAmapi cArthatvAd, ayuktameva tayoH sarvArthaviSayatvamiti,' na, dharmadharmiNoH sarvathA bhedAnabhyupagamAt, tatazcAbhyantarIkRtasamatAkhyadharmANa eva viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante, tathA, abhyantarIkRtaviSamatAkhyadharmANa eva ca samatAdharmaviziSTA darzanena gamyante ityato na doSaH, etaduktaM bhavati- jIvasvAbhAvyAt sAmAnyapradhAnamupasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate, tathA vizeSapradhAnamupasarjanIkRtasAmAnyaM ca jJAnamiti kRtaM vistrenn| lalitavistarArtha : vaLI, anya kahe che - jJAnanuM vizeSa viSayapaNuM hovAthI ane darzananuM sAmAnya viSayapaNuM hovAthI te benuM jJAna-darzananuM, sarvArthaviSayapaNuM ayukta che=jJAna ane darzana pratyenuM sarvArthaviSayapaNuM ayukta che; kema ke tadubhayanuM jJAna-darzana ubhayanuM, sarvArthaviSayapaNuM che. kRti zabda anyanA kathananI samApti mATe che. uttara Ape che=anyae kevalajJAna ane kevaladarzana asarvArtha viSaya che e prakArano doSa Apyo tenuM nirAkaraNa karavA mATe uttara Ape che - sAmAnya-vizeSano bheda nathI ja, paraMtu te ja padArtho sama-viSamapaNAthI jaNAtA sAmAnyavizeSa zabdanI abhidheyatAne prApta kare che ane tethI sAmAnya-vizeSAtmaka rahelA padArtho sAmAnya-vizeSa zabdanI abhidheyatAne prApta kare che tethI, teo ja jaNAya che, teo ja dekhAya che, ethI jJAna-darzananuM sarvArthaviSayapaNuM yukta che=jovAno viSaya paNa sarva padAtho che ane jJAnano viSaya paNa sarva padArtho che, tethI jJAnadarzananuM sarvArthaviSayapaNuM yukta che, rUti zabda 3thI karAyelA kathananI samApti mATe che. AthI pUrvapakSI kahe che - A rIte paNa=pUrvamAM jJAnanI ane darzananI sarvArthaviSayatA batAvI e rIte paNa, jJAnathI viSamatAdharma viziSTa viSayo ja jaNAya che=viSamatAdharma viziSTa sarva zeya dhama jaNAya che, samatAdharma viziSTa paNa jaNAtA nathI=darekamAM je samAnatA che te rUpa dharmathI viziSTa sarva padArtho jJAnathI jaNAtA nathI, ane te prakAre darzanathI samatAdharma viziSTa ja jaNAya che samatAdharma viziSTa sarva padArtho jaNAya che, viSamatAdharma viziSTa paNa sarva padArtho jaNAtA nathI ane tethI jJAnathI viSamatAdharma viziSTa padArtho jaNAya che ane darzanathI samatAdharma viziSTa padArtho jaNAya che tethI, jJAna dvArA samatA nAmanA dharmanuM agrahaNa hovAthI, darzanathI viSamatA nAmanA dharmanuM agrahaNa hovAthI ane dharmonuM paNa arthapaNuM hovAthI=padArthanuM svarUpapaNuM hovAthI, te benuM=jJAna-darzana baMnenuM, sarvArthaviSayapaNuM ayukta ja che=jJAna ane darzananuM pRthapha rUpe sarvArthaviSayapaNuM ayukta ja che. ti zabda sAdathI karelA pUrvapakSInA kathananI samApti mATe che, tene graMthakArazrI kahe che - Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savajUrNa savadarisImAM 163 ema na kahevuM; kema ke dharma-dharmanA sarvathA bhedano anabhyapagama che ane tethI dharma-dharmano kathaMcit abheda che tethI, atyaMtarIta samatA nAmanA dharmAvALA ja viSamatAdharma viziSTa evA padArtho jJAnathI jaNAya che, ane atyaMtarIta viSamatAkhya dharmavALA ja samatAdharma viziSTa padArtho darzanathI jaNAya che, ethI doSa nathI=jJAnane ane darzanane pratyekane sarvArthaviSayaka svIkAravAmAM doSa nathI. A= AgaLa kahe che e, kahevAyeluM thAya che - jIva svAbhAvyathI=jIvano tevA prakArano svabhAva hovAthI, sAmAnya pradhAnavALA ane gauNa karAyelA vizeSavALA arthanuM grahaNa darzana kahevAya che ane vizeSa pradhAnavALA ane gauNa karAyelA sAmAnyavALA arthanuM grahaNa jJAna kahevAya che, ethI vistArathI saryuM. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke AtmAno jJAna-darzana svabhAva che ane mukta AtmAo nirAvaraNa che, tethI teomAM kevalajJAna kevaladarzana varte che ane kevalajJAnano artha saMpUrNa zeyanuM jJAna che tema batAvela che ane kevaladarzanano artha saMpUrNa padArthonuM darzana che tema batAvela che, tyAM anya zaMkA kare che - jJAna vizeSa viSayavALuM che ane darzana sAmAnya viSayavALuM che, tethI jJAna vizeSa viSayane jANe che, sAmAnya viSayane jANatuM nathI ane darzana sAmAnya viSayane jue che, vizeSa viSayane jotuM nathI evo artha prApta thAya, tethI jJAna sarva zeyanA viSayavALuM che ane darzana sarva zeyane jonAruM che tema kahI zakAya nahi, paraMtu jJAna-darzana ubhaya sarva arthanA viSayavALAM che tema mAnavuM paDe, ethI kevalajJAna paNa sarva arthanA viSayavALuM nathI ane kevaladarzana paNa sarva arthanA viSayavALuM nathI ema mAnavAnI Apatti Ave, tene graMthakArazrI uttara Ape che - sAmAnya-vizeSano bheda ja nathI, paraMtu te ja padArtho samapaNAthI ane viSamapaNAthI jaNAtA sAmAnya ane vizeSa zabdanI viSayatAne pAme che, tethI jagatavartI sarva padArtho samarUpe darzanathI dekhAya che ane tenA te ja sarva padArtho viSamapaNArUpe jJAnathI jaNAya che, tethI jJAnanA viSayabhUta paNa sarva padArtho che ane tenA te ja sarva padArtho darzananA viSayabhUta paNa che, tethI jJAna paNa sarvArthaviSayavALuM che ane darzana paNa sarvArthaviSayavALuM che. ahIM pUrvapakSI zaMkA kare che - A rIrta jagatavartI sarva padArtho samapaNAthI jaNAya tyAre darzana kahevAya che ane tenA te ja padArtho viSamapaNAthI jaNAya che tyAre jJAna kahevAya che ema kahIne jJAna-darzananuM sarvArthaviSayapaNuM sthApana karyuM e rIte paNa jJAnathI viSamatAdharma viziSTa ja jagatavartI sarva padArtho jaNAya che, paraMtu jJAnathI samatAdharma viziSTa paNa te padArtho jaNAtA nathI tema prApta thAya ane darzanathI jagatavartI sarva padArtho samatAdharma viziSTa ja jaNAya che, topaNa viSamatAdharma viziSTa paNa te padArtho jaNAtA nathI ane jema padArtho vasturUpe sat che tema padArthamAM rahelA dharmo paNa vasturUpe satuM che, tethI jJAna-darzana pRthapha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 lalitavistarA bhAga-2 rUpe sarva dharmone grahaNa karatAM nathI, paraMtu darzana sAmAnya dharma viziSTa ja padArthane grahaNa kare che, tethI darzana asarvArthaviSayavALuM che ane jJAna paNa viSamatAdharma viziSTa ja vastune grahaNa kare che, tethI jJAna paNa asarvArthaviSayavALuM che, tethI jJAna-darzana baMnene pRthaka rUpe sarvArthaviSayavALA kahI zakAya nahi, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - dharma-dharmIno sarvathA bheda syAdvAdI svIkAratA nathI, tethI dharmo svarUpa ja dharma che, mATe jJAna jyAre viSamatAdharma viziSTa vastune jANe che tyAre paNa samAnatArUpa dharmo gauNarUpe te vastumAM jaNAya ja che, tethI kevalajJAnamAM dravyathI pRthaka rUpe paryAya jaNAtA nathI, paraMtu dravya sAthe saMzliSTa svarUpavALA ja paryAyo jaNAya che, tethI jJAnano viSaya paNa sarva dravyothI saMzliSTa te te dravyanA paryAyo che, mATe jJAna sarvArthaviSayavALuM che, vaLI, darzanathI satAdharma viziSTa padArthone kevalI jue che tyAre paNa te dravyo viSamatA dharmathI pRthapha nathI, paraMtu kevalIne viSamatAdharmathI saMzliSTa ja te samatAdharmavALI vastu dekhAya che, tethI kevaladarzananA viSayamAM paNa sarva viSamatA dharmo gauNarUpe che ane samatAdharmo mukhyarUpe che, mATe kevaladarzana paNa sarvArthaviSayavALuM che. A ja padArthane spaSTa karatAM kahe che - jIvano jovAno ane jJAna karavAno svabhAva che, tethI gauNa karAyA che vizeSa dharmo jemAM ane pradhAna karAyA che. sAmAnya dharmo jemAM evA arthane grahaNa kare che ane darzana kahevAya che, ane gauNa karAyuM che sAmAnya jemAM ane pradhAna karAyuM che vizeSa jemAM evA arthanuM grahaNa jJAna kahevAya che, tethI kevalajJAna paNa sarva dravya sarva paryAya viSayavALuM che ane kevaladarzana paNa sarva dravya sarva paryAya viSayavALuM che, mATe kevalajJAna, kevaladarzana sarvArtha viSayavALAM che ema svIkAravAmAM koI virodha nathI. lalitavistarA - apara Aha- 'muktAtmano'mUrttatvAt jJAnasyApi taddharmatvena tattvAd viSayAkAratA'yogatastattvato jJAnAbhAvaH, nistaraGgamahodadhikalpo hyasau, tattaraGgatulyAzca mahadAdipavanayogato vRttaya iti tadabhAvAtadabhAvaH, evaM sarvajJatvAnupapattireveti', etadapyasat, viSayagrahaNapariNAmasyAkAratvAt, tasya cAmUrte'pyavirodhAt, anekaviSayasyApi cAsya saMbhavAt, citrAstaraNAdau tthoplbdheriti| lalitavistarArtha - apara=sAMkhya, kahe che-prazna kare che - mukta AtmAnuM amUrtapaNuM hovAthI jJAnanuM paNa taddharmapaNuM hovAne kAraNe mukta AtmAnuM dharmapaNuM hovAne kAraNe, (jJAnanuM paNa) amUrtapaNuM hovAthI, viSaya AkAratAno ayoga hovAne kAraNe=amUrta evA jJAnamAM ghaTa-paTAdi AkArano ayoga hovAne kAraNe, tattvathI jJAnano abhAva che=mukta AtmAone jJAnano abhAva che. kema jJAnano abhAva che te sAMkhyadarzanakAra yuktithI spaSTa kare che - nistaraMga mahodadhi jevo A muktAtmA che, ane tenA taraMgatulya=samudranA taraMgatulya, mahad Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 savyasUrNa savadarisIpsa Adi pavananA yogathI vRttio che=jJAnanI vRttio che, ethI teno abhAva hovAne kAraNe=mahad Adi pavanano abhAva hovAne kAraNe, teno abhAva cheetaraMgatulya jJAnanI vRttiono abhAva che, mArIta sarvajJatvanI manupapati 1 che=bhuta mAtmAmA sarvatpanI masaMgati cha, iti zabda sAMkhyanA kathananI samApti mATe che. A paNa sAMkhyanuM A kathana paNa, asat chepUrvamAM batAvyuM e sAMkhyanuM kathana to asatuM hatuM paraMtu A kathana paNa asat che; kema ke viSayagrahaNa pariNAmanuM AkArapaNuM che=viSayanA bodhanA pariNAma svarUpa jIvanuM AkArapaNuM che, ane tenA=jIvanA pariNAma svarUpa AkAranA, amUrtapaNAmAM paNa=mukta AtmAnA amUrtapaNAmAM paNa, avirodha che ane aneka viSayano paNa Ane=AkAravALA jJAnane, saMbhava che; kema ke citra AstaraNa AdimAM=aneka varNavALA kaMbalAdimAM, te prakAranI upalabdhi che=eka sAthe aneka AkAronI upalabdhi che. fes: 'aparetyAdi', aparaH-sAMkhyaH, Aha-prerayati, muktAtmanaH kSINakarmaNaH, amUrtatvAt rUpAdirahitatvAt, kimityAha- jJAnasyApi-na kevalaM muktAtmanaH, taddharmatvena-muktAtmadharmatvena tattvAd amUrttatvAt, tataH kimityAha- viSayAkAratA'yogataH viSayasyeva-gocarasyeva, AkAraH-svabhAvo yasya tattathA tadbhAvastattA, tasyAH ayogataH-aghaTanAt, tattvato niruktavRttyA, jJAyate'neneti karaNasAdhanajJAnAbhAva eva, tadeva bhAvayatinistaraGgamahodadhikalpo hyasau-muktAtmA, 'tattaraGgatulyAzca mahadAdipavanayogato vRttaya' iti buddhyaha GkArAdiprakRtivikArapavanasambanthAt, vRttayo-viSayajJAnAdikAH pravRttayaH, iti=evaM, tadabhAvAt mahadAdipavanayogAbhAvAt, tadabhAvaH taraGgatulyavRttyabhAvaH, tataH kimityAha- evaM vRttyabhAvAt, sarvajJatvAnupapattireva muktAvasthAyAM; nirAkAreNa tu vijJAnena viSayagrahaNAbhyupagame vissyprtiniymsyaaghttnaat| 'itiH' prvktvytaasmaaptau| etadapi sAGkhyoktam, asad-asundaraM, kuta ityAha- viSayagrahaNapariNAmasya-viSayagrAhakatvena jIvapariNatereva AkAratvAt, tasya ca=uktarUpasyAkArasya, amUrte'pi-muktAtmanyapi, na kevalaM mUrte iti 'ape'rarthaH, avirodhaat=kenaapybaadhymaantvaat| abhyuccayamAha- anekaviSayasyApi ca yugapadane viSayamAzritya pravRttasyApi ca, kiM punarekaviSayasya, asya uktarUpAkArasya, saMbhavAt ghaTanAt, etadapi kuta ityAha- 'citrAstaraNAdau', citre pratIte, AstaraNe ca-varNakambale, 'Adi zabdAdanyabahuvarNaviSayagrahaH, tathopalabdhaH-yugapadbahuviSayAkAropalabdheH svsNvednenaiv| zikSArtha :_ 'aparetyAdi' ..... svasaMvedanenaiva / / aparetyAdi melitavistarAtuM pratI cha, apara=sAMdhya, he che=prazna kare che - mukta AtmAnuM=kSINa karmavALA jIvanuM, amUrtapaNuM hovAthI pAdi rahitapaNuM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 lalitaviratA bhAga-2 hovAthI zuM =zuM prApta thAya che? ethI kahe che - jJAnanuM paNa=kevala muktAtmAnuM nahi paraMtu zAvavuM paNa, taddharmapaNuM hovAthI=muktAtmAnuM dharmapaNuM hovAthI tatpaNuM che=amUrtapaNuM che, tethItenAthI zuM= zAnanuM paNa amUrtapaNuM hovAthI zuM? ethI kahe che - viSayaAkAratAvo ayoga hevA kAraNeviSayanI jema arthAta gocaranI jema, AkAra che arthAt svabhAva che jene te tevA che arthAta viSayaAkAravALA che teno bhAva athata viSayaAkAravALAno bhAva tatA athati viSayaAkAratA che teno ayoga hovAne kAraNe arthAt aghaTana hovAne kAraNe, tatvathI=nirukta vRttithI, AnA vaDe jaNAya che e prakAranA karaNa sAdhanavALA jJAnano abhAva ja che=mukta AtmAne karaNa sAdhanavALA jJAnano abhAva ja che, tene ja bhAvana kare che mukta AtmAne jJAnano abhAva ja che ene ja spaSTa kare che - nitaraMga sthira samudra jevo A=muktAtmA che, ane tat taraMgatulya mahad Adi pavananA yogathI vRttio che, teno ja artha spaSTa kare che - buddhi ahaMkAra Adi prakRtinA vikArarUpa pavananA saMbaMdhathI vRttio=viSaya jJAnAdi pravRttio che, e rIte=nitaraMga mahodadhi jevo AtmA che ane mahada Adi pavananA yogathI samudranA taraMgatulya vRtio che e rIte, teno abhAva hovAthI=mahad Adi pavananA yogano abhAva hovAthI, teno abhAva che=taraMgatulya vRttiono abhAva che=nitaraMga mahodadhi jevA mukta AtmAne taraMgatulya jJAnanI vRttiono abhAva che, tethI zuM? ethI kahe che-pUrvamAM siddha karyuM ke mukta AtmAone taraMgatulya vRttino abhAva che tethI zuM prApta thAya? ethI kahe che - A rIte pUrvamAM sthApana karyuM e rIte, vRttino abhAva hovAthI mukta AtmAne jJAnanI vRttino abhAve hovAthI, mukta avasthAmAM sarvajJatvanI anupAti ja che; kema ke nirAkAra evA vijJAna vaDe viSayagrahaNa svIkAra karAye chate viSayanA pratiniyamanuM aghaTana che=mukta avasthAmAM nirAkAra vijJAna che chatAM teo sarva viSayane grahaNa kare che tema svIkAravAmAM Ave to viSayanA AkArarUpa je pratiniyama che te nirAkAra jJAnamAM ghaTe nahi. ti zabda para vaktavyanI parisamAptimAM che. A paNa sAMkhyathI kahevAyeluM asat che=asuMdara che, kayA kAraNathI ? ethI kahe che =kayA kAraNathI sAMkhyanuM kathana asuMdara che ? ethI kahe che - viSayagrahaNa pariNAmavuM arthAta viSayanA grAhakapaNArUpe jIvapariNatinuM ja AkArapaNuM hovAthI=kevalajJAnamAM jagatanA padArthonuM jJAna thAya che te viSayanA grAhakapaNArUpe jIvanI pariNatinuM ja AkArapaNuM che tethI, virodha nathI ema anvaya che, ane teno=uktarUpa AkArano=viSayagrahaNa pariNatirUpa jIvatA AkArano, amUrtamAM paNa=mukta AtmAmAM paNa, avirodha hovAthI koInA vaDe paNa abAdhyamAnapaNuM hovAthI sAMkhya mata asat che ema avaya che, kevala mUrtamAM nahi e Apano artha che=amUrvepimAM rahelA pino artha che. amyuccayane kahe che-sAMkhya mata asat che tene spaSTa karavA mATe anya hetuno samuccaya batAve che - aneka viSayanA paNa Ano eka sAthe aneka viSayane AzrayIne pravRta evA paNa Ano=uktA AkArano, saMbhava hovAthI=ghaTana hovAthI sAMkhya mata ayukta che, zuM vaLI, eka viSayavALA uktarUpa AkArano saMbhava hovAthI sAMkhya mata asaMgata che arthAta eka viSayanA uktarUpa AkAravALA Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 savvapUrNa savadarisINa zAnano to muktAtmAmAM saMbhava che, paraMtu eka sAthe aneka viSayane AgrAthIne pravRtta paNa uktarUpa AkArano saMbhava che, A paNa=eka jJAnamAM aneka AkArono saMbhava che e paNa, kayA kAraNathI che? ethI kahe che - citra AstaraNa AdimAM te prakAranI upalabdhi hovAthI pratIta evA citra svarUpavALI varNakaMbalamAM svasaMvedanathI ja eka sAthe ghaNA viSayanA AkAranI upalabdhi hovAthI mukta AtmAnA jJAnamAM paNa aneka AkArano saMbhava che ema avAya che. viTAritomAM rahelA gAdi zabdathI anya bahuvarNavALA viSayano graha che. bhAvArtha - sAMkhyadarzanakAra kahe che - mukta AtmA amUrta che ane jJAna mukta AtmAno dharma che te paNa amUrta che, mATe amUrta evA jJAnamAM viSayanA AkArano ayoga che, tethI paramArthathI vicArIe to mukta jIvone jJAnano abhAva che. kema mukta jIvone jJAnano abhAva che te yuktithI batAvyA pachI tene daDha karavA mATe kahe che - sthira samudra jevo mukta AtmA che ane samudramAM taraMgo thAya tenA jevI jJAnanI vRttio che. A jJAnanI vRttio mahad Adi pavananA yogathI thAya che A ghaTa che A paTa che e prakArano buddhirUpa pavana ane A saMpatti mArI che ityAdi rUpa pavana je prakRtino vikAra che tenA saMbaMdhathI thAya che, jema sthira samudra hoya tyAre temAM pANInA koI taraMgo nathI, paraMtu pavananA yogathI pANImAM taraMgo UThe che tema sthira samudra jevo AtmA che ane saMsArI jIvono AtmA buddhi, ahaMkAra Adi prakRtinA vikAravALo che te vikArarUpa pavanathI AtmAmAM jJAnanI vRttio thAya che ane mukta AtmAonI sAthe prakRtino viyoga che, tethI prakRtithI janya mahad, ahaMkAra Adi teomAM nathI, tethI samudranA taraMgatulya jJAnanI vRttio mukta AtmAmAM nathI, A rIte mukta AtmAmAM sarvazapaNAnI anupapatti ja che, ema sAMkhyadarzanakAra kahe che tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - sAMkhyadarzanakAranuM A kathana paNa asat che; kema ke viSayagrahaNanA jIvanA pariNAmarUpa ja AkAra cheH zeyano AkAra che, ane tevo AkAra amUrta AtmAomAM paNa svIkAravAmAM virodha nathI; kema ke jJayanuM jJAna karavuM e jIvano svabhAva che ane jagatavartI padArtho joya che, tethI nirAvaraNa evuM jJAna avazya zeyanA AkArarUpe pariNamana pAme che, tethI siddhanA jIvone kevalajJAna svIkAravAmAM koI virodha nathI. ahIM prazna thAya ke jagatavartI zeya padArtho anaMtA che te sarva padArthone eka sAthe jJAna kaI rIte grahaNa karI zake ? tethI kahe che - kevalajJAnamAM aneka viSayanA grahaNano paNa saMbhava che, kaI rIte saMbhava che te dRSTAMtathI spaSTa kare che. citra varNavALA kaMbalAdimAM ghaNA varSo ekasAthe upalabdha thAya che, tethI te kaMbalane jonArane pratIta thAya ke aneka varSovALI kaMbalane huM jouM chuM, tema nirAvaraNa jJAna paNa sarva zeyane jANavA samartha hovAthI sarva zeyanA AkArarUpe pariNamana pAme che. ahIM vizeSa e che ke siddhanA jIvo mohanA taraMgothI rahita che ane yoganA vyApAra vagaranA che, tethI Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 168 sthira samudra jevA che ane AtmA jJAnasvarUpa hovAthI AtmAne zeyano bodha thAya che te zeyarUpa viSayanA grahaNanA pariNAma svarUpa che, paraMtu samudramAM jema taraMgo thAya tevo jJeyano bodha siddhanA jIvone nathI, phakta chadmastha avasthAmAM jIvane je jJAna thAya che temAM A iSTa che, A aniSTa che, ityAdi buddhi thAya che ane dhanAdimAM ahaMkAra thAya che, te taraMgatulya che, tevA taraMgo siddhanA jIvomAM nathI, mATe zeyanuM jJAna thavA chatAM nistaraMga mahodadhi jevo siddhano AtmA che tema svIkAravAmAM virodha nathI. lalitavistarA : etena viSayAkArApratisaMkramAdinA jJAnasya pratibimbAkAratApratikSepaH pratyuktaH, viSayagrahaNapariNAmasyaiva pratibimbatvenAbhyupagamAt, evaM sAkAraM jJAnamanAkAraM ca darzanamityapi siddhaM bhavati, tatazca sarvajJAH sarvadarzinaH, tebhyo nama iti kriyAyogaH / / 31 // lalitavistarArtha : AnAthI=viSayagrahaNa pariNAmanuM ja AkArapaNuM che e pUrvamAM sthApana karyuM enAthI, kSaNika bauddhavAdIno mata pratyukta che ema anvaya che, kSaNika bauddhavAdIno mata batAve che - viSayanuM apratisaMkramaNa hovAthI ane AkAranuM apratisaMkramaNa Adi hovAthI=jJAnamAM jJeyanuM pratibiMba svIkAro to viSayanuM pratisaMkramaNa prApta thAya athavA AkAranuM pratisaMkramaNa prApta thAya je asaMgata che tethI jJAnamAM viSayanuM apratisaMkramaNa ane AkAranuM apratisaMkramaNa hovAthI, jJAnanI pratibiMba AkAratAno pratikSepa che=jJAna pratibiMba AkArarUpe thatuM nathI ema kSaNivAdI bauddha kahe che te pUrvanA kathanathI pratyukta che ema anvaya che; kema ke viSayagrahaNanA pariNAmano ja pratibiMbapaNAthI abhyupagama che. (tethI kSaNikavAdI bauddhe ApelA doSonI prApti nathI.) A rIte=atyAra sudhI sthApana karyuM e rIte, sAkAra jJAna che, anAkAra darzana che, e paNa siddha thAya che, ane tethI=siddhanA jIvomAM AvaraNanA kSayathI jJAna-darzana pragaTa thayA che tethI, sarvajJa sarvadarzI che, teone namaskAra karuM chuM, e prakAranI kriyAno yoga che. II31|| paMjikA H atha prasaGgasiddhimAha etena = viSayagrahaNapariNAmasyaivAkAratvena, viSayAkArApratisaMkramAdinA, viSayAkArasya = grAhyasaMnivezasya, apratisaMkramaH = svagrAhiNi jJAne'pratibimbanaM, viSayAkArApratisaMkramaH, viSayAkArapratisaMkrame hi ekatvaM vA jJAnajJeyayorekAkArIbhUtatvAt viSayo vA nirAkAraH syAt tadAkArasya jJAne pratisaMkrAntatvAd, yadAha dharmmasaMgrahaNIkAraH 'tamitrAAratte, vokhkhuM ghuttamo da na mave ?! nANe va tadAkAre, tassANAgArabhAvotti / / 1 / / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savvabhrUNaM savvadarisINaM 'Adi'zabdAt pratiniyatapratipattihetorjJeyena tulyAkAratayA jJAnasya, pratiSedho dRzyaH; kramavRttinorjJeyajJAnayoH kSaNikayoH kSaNasthAyinA jJAnena ubhayAzritAyAstasyA eva pratipattumazakyatvAt, kiJca tulyatvaM nAma sAmAnyaM taccaikamanekavyaktyAzritamiti kathaM na tadAzritadoSaprasaMga: ? / atrApyAha 'siya tattullAgAraM jaM taM bhaNimo ao tadAgAraM / atrottaraM-taggahaNAbhAve naNu, tullattaM gammaI kaha Nu ? / / 1 / / tullattaM sAmannaM egamaNegAsiyaM ajuttataraM / tamhA ghaDAdikajjaM dIsai mohAbhihANamidaM / / 2 / / ' tatastena viSayAkArApratisaMkramAdinA kAraNena, jJAnasya vijJAnasya viSayagrAhiNaH, pratibimbAkAratApratikSepo-jJAnavAdipratijJAto 'viSayapratibimbAkAraM vijJAnaM na ghaTate, kintu abAhyAkArameva satsvabhAvamAtrapratibhAsItyevaMrUpaH pratyuktaH = nirAkRtaH, 'viSayagrahaNe 'tyAdi, hetuzca pratItaH evaM = muktarUpapariNAmasyA''kAratve, sAmayikavivakSayA sAkAraM vizeSagrahaNapariNAmavat, jJAnam = upayogavizeSaH, anAkAraM ca = saamaanypradaLapariLAmavat (ca), varzana=payoLamela va, kRSi=tavRtti, siddha matiA paMjikArtha : atha prasaGgasiddhimAha 'siddha mavRti' / / have prasaMgathI siddhine kahe che=pUrvamAM sthApana karyuM ke jJAnamAM zeyanuM pratibiMba paDatuM nathI, paraMtu viSayagrAhakapaNArUpe jIvanI pariNati ja zeyanA AkArarUpa che e kathana dvArA prasaMgathI je siddha thAya che tene batAve che ..... 19 - AnA dvArA=viSayagrahaNa pariNAmanuM ja AkArapaNuM che e kathana dvArA, viSayanA ane AkAranA apratisaMkramaNa AdithI jJAnanI pratibiMba AkAratAno pratikSepa che ema AgaLa sAthe anvaya che. viSayanA ane AkAranA apratisaMkramaNano artha spaSTa kare che - viSayano ane AkArano=grAhyano ane saMnivezano, apratisaMkrama=svagrAhI evA jJAnamAM apratibiMbana, viSaya-AkArano apratisaMkrama che, ddi=je kAraNathI, viSayanA ane AkAranA pratisaMkramamAM jJAnanuM ane jJeyanuM ekatva thAya; kema ke ekAkArIbhUtapaNuM che athavA viSaya nirAkAra thAya; kema ke tenA AkAranuM=viSayanA AkAranuM, jJAnamAM pratisaMkrAMtapaNuM che, jene dharmasaMgrahaNIkAra kahe che - tad abhinna AkArapaNuM hote chate baMnenuM paNa=jJAna ane artha baMnenuM paNa, ekatva kema na thAya ? jJAnamAM teno AkAra hote chate=arthano AkAra hote chate, te arthane anAkAra bhAva prApta thAya. II6434 / Avi zabdathI=lalitavistarAmAM viSayArApratisaMmAlinAmAM rahelA Adi zabdathI, pratiniyata pratipattino hetu hovAne kAraNe=A ghaTa che A paTa che ityAdi pratiniyata bodhano hetu hovAne kAraNe, jJeyanI sAthe jJAnanI tulya AkAratAno pratiSedha jANavo=JAti zabdathI pratiSedha jANavo; kema ke kSaNika kramavRttivALA zeya ane jJAnano kSaNasthAyI evA jJAnanI sAthe ubhaya Azrita evI tenuM ja=tulya AkAratAnuM ja, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 lalitavistarA bhAga- svIkAravA mATe azakyapaNuM che=mya ane jJAna baMne kSaNika che ane kramavartI thanArA che tethI prathama joyA hoya ane tyArapachI bIjI kSaNamAM jJAna thAya che tyAre joya nAza pAme che tethI bhaNasthAyI evA jJAnanI sAthe ubhayamAM Azraya karIne rahenArI arthAta joya ane jJAna ubhayamAM Azraya karIne rahenArI tulyatAnI kSaNasthAyI jJAna sAthe prApti thAya nahi, vaLI, tulyapaNuM eTale sAmAnya, ane te sAmAnya, eka ane aneka vyakti Azrita che, ethI kevI rIte tenA Azrita doSano prasaMga na Ave ?=jo eka hoya evI tulyatA anekamAM Azrita svIkArIe to anekane Azrita hovAthI tulyatA eka svIkArI zakAya nahi paraMtu aneka Azrita hovAthI aneka svIkAratA doSano prasaMga Ave, ahIM paNa tulya AkAratAnA viSayamAM paNa, dharmasaMgrahaNIkAra kahe che - thAyaarthavAdInA mate thAya, je kAraNathI te=jJAna, tat tulya AkAravALuM thAya arthanA AkAra sadaza AkAravALuM thAya, AthI tadAkAra cheH jJAna arthanA AkAravALuM che, emAM bauddhavAdI uttara Ape che - tenA grahaNanA abhAvamAM vastunuM bIjI kSaNamAM jJAna thAya che tyAre vastuno nAza thayelo hovAthI vastunA grahaNanA abhAvamAM, tulyapaNuM kevI rIte jaNAya ? jJAnazeyanI tulya AkAravALuM che te kevI rIte jaNAya ? arthAt jaNAya nahi. 644 tulyatva sAmAnya che (te) eka che ane aneka Azrita che e ayuktatara che, te kAraNathI ghaTAdi kArya dekhAya cheaneka paramANuomAM rahenAruM ghaTAdi kArya che, e mohanuM abhidhAna che. I647nA tethI te viSaya-AkAranA apratisaMkramaNa Adi kAraNathI jJAnanI=viSayagrAhI evA vijJAnanI, pratibiba AkAratAno pratikSepa=viSaya ane pratibiMba AkAravALuM vijJAna ghaTatuM nathI paraMtu abAhya AkAra ja sat svabhAva mAtra pratibhASI evA svarUpavALo' jJAnavAdIthI pratijJAta pratibiMba AkAratAno pratikSepa, pratyukta che, viSayAtyAdi lalitavistarAnuM pratIka che ane hetu=bauddhavAdInA kathananA nirAkaraNamAM viSayagrahaNa ItyAdi hetu che, e pratIta che= spaSTa che, A rIte muktarUpa pariNAmanuM AkArapaNuM hote chate=mokSamAM gayelA jIvonA jJAnarUpa pariNAmanuM AkArapaNuM hota chata, sAmayika vikSAthI=eka samayathI vivAthI, sAkAra=vizeSagrahaNa pariNAmavALuM, jJAna cheH upayogavizeSa che, ane alAkAra sAmAnya grahaNanA pariNAmavALuM, darzana che=upayogano bheda ja che=jJAnanA upayoga karatAM bhinna upayoga ja che, e paNa siddha thAya che. ll31II bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke siddha AtmAmAM sarvazapaNuM che te viSayagrahaNanA pariNAmanA AkAravALuM che, e kathana dvArA bauddha matanuM nirAkaraNa thAya che. bauddhadarzanavAdI kahe che ke jJAnanI pratibiMba AkAratA thaI zake nahi, temAM traNa hetu batAve che - 1. viSayanuM apratisaMkramaNa che 2. AkAranuM apratisaMkramaNa che ane 3. zeyanI sAthe jJAnanI tulya AkAratAno pratiSedha che. temAM bauddhadarzanavAdI yukti batAve che - jJAnamAM zeyanI pratibiMba AkAratA mAnIe to joya evo viSaya temAM pratisaMkramaNa thAya che tema mAnavuM paDe, arthAt koI puruSa ghaTanuM jJAna kare tyAre ya evo ghaTa jJAnamAM saMkramaNa pAme che tema mAnavuM paDe, tethI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhrUNaM savvadarisINaM 171 jJAna ane zeya ekAkAra banI jAya che ema mAnavuM paDe ane tema svIkArIe to jJAna thayA pachI bAhya zeyanI prApti thavI joIe nahi ane koIne ghaTAdinuM jJAna thAya che tyAre paNa bAhya ghaTAdi jJeyanI prApti thAya che, tethI zeya evo viSaya jJAnamAM pratisaMkramaNa pAmato nathI, tethI jJAnamAM zeyanI pratibiMbaAkAratA nathI. ema bauddhadarzanavAdI kahe che. vaLI, viSaya jJAnamAM pratisaMkramaNa na pAmato hoya ane viSayamAM rahelo AkAra jJAnamAM pratisaMkramaNa pAme che tema svIkArIe to jJAnamAM zeyanA pratibiMbanA AkAranI prApti thAya, paraMtu zeyano AkAra jJAnamAM pratisaMkramaNa thato nathI; kema ke zeyano AkAra jJAnamAM pratisaMkramaNa pAme to te jJeya nirAkAra prApta thAya ane jJAna karyA pachI zeya nirAkAra prApta thatuM nathI, mATe zeyano AkAra paNa jJAnamAM pratisaMkrama pAmato nathI, mATe jJAnanI pratibiMba AkAratA svIkArI zakAya nahi. ema bauddhadarzanavAdI kahe che. A be vikalpathI jJAnanI pratibiMba AkAratA siddha nahi thavAthI koI trIjo vikalpa kare ke zeyanI sAthe jJAnamAM tulya AkAratA che, tethI zeyanuM jJAnamAM saMkramaNa paNa thatuM nathI ane zeyanA AkAranuM paNa saMkramaNa thatuM nathI, paraMtu zeyamAM ane jJAnamAM tulya AkAratA che e ja jJAnamAM zeyanI pratibiMba AkAratA che, tenuM nirAkaraNa karatAM bauddhadarzanavAdI kahe che zeya sAthe jJAnanI tulya AkAratAno pratiSedha prApta che; kema ke zeya ane jJAna baMne kSaNika padArtha che ane kramavartI thAya che arthAt prathama zeya utpanna thAya che ane bIjI kSaNamAM zeyanuM jJAna thAya che ane jJeyanI jJAna kSaNamAM zeya vidyamAna nathI, tethI avidyamAna evuM jJeya ane vidyamAna evuM jJAna che e bemAM ubhaya Azrita evI tulyatA che te kahI zakAya nahi; kema ke tulyatAno artha ja e thAya che ke bemAM Azrita che arthAt jJeyamAM ane jJAnamAM Azrita che ane jJeya ane jJAna baMne sAthe vidyamAna hoya to tene joIne A bemAM tulyatA che tevo nirNaya thAya, vastutaH jJeya pUrvamAM hatuM tyAre jJAna na hatuM ane jyAre jJAna thayuM tyAre zeya nathI, tethI te bemAM tulyatA che tevo bodha thaI zake nahi. vaLI, tulyatA svIkAravAmAM bauddhavAdI anya doSa paNa Ape che tulya eTale sAmAnya ane sAmAnya eka che ane aneka Azrita che te tulyatA kahI zakAya ane te ayuktatara che; kema ke je eka hoya te anekane AzrayIne rahI zake nahi ane anekane AzrayIne rahe to te aneka ja bane, tethI ghaTAdi kArya dekhAya che arthAt aneka avayavomAM raheluM eka ghaTAdi kArya dekhAya che tethI aneka avayavone Azrita eka ghaTa hovAthI tulyatAnI siddhi che ema koI kahe te mohanuM kathana che, tethI koIpaNa padArthamAM tulyatA saMbhavI zake nahi, mATe jJAna ane jJeyamAM tulyatA che tema kahI zakAya nahi; kema ke jJAna ane jJeya pUrva-uttara bhAvi che, mATe paNa teomAM tulyatA che tema kahI zakAya nahi ane sAthe rahelI vastumAM paNa tulyatA che e vacana ja saMgata nathI; kema ke tulyatA eka hoya to anekane AzrayIne rahI zake nahi, paraMtu tulyatAnA anekatvanI prApti thAya, tethI tulyatAnA ekatvano virodha che. A rIte traNa hetuo dvArA kSaNikavAdI jJAnanI pratibiMba AkAratAno pratikSepa kare che te pratyukta che ema graMthakArazrI kahe che, kema pratyukta che ? temAM yukti Ape che - Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 lalitavistarA bhAga-2 jJAnano viSayanA grahaNano pariNAma che tene ja ame pratibiMba kahIe chIe, paraMtu viSaya jJAnamAM saMkramaNa pAme che te rU5 pratibiMba ame svIkAratA nathI athavA viSayano AkAra jJAnamAM saMkramaNa pAme che e rUpa pratibiMba paNa ame svIkAratA nathI ane zeyanI sAthe jJAnanI tulya AkAratA che e rUpa pratibiMba paNa ame svIkAratA nathI, paraMtu joyano svabhAva che ke jJAnano viSaya bane ane jJAnano svabhAva che ke zeyane grahaNa kare, tethI zeyano bodha thAya tevA prakArano jJAnano pariNAma ene ja ame pratibiMbarUpe svIkArIe chIe tethI bauddha ApelA doSonI amane prApti nathI. A rIte kathana karyA pachI prastuta padanuM nigamana karatAM kahe che - mukta AtmAnA jJAnanA pariNAmane ame AkAra rUpe svIkAryo, e rIte sAkAra kevalajJAna che ane anAkAra kevaladarzana che e paNa siddha thAya che ane tethI bhagavAna sarvajJa sarvadarzI che, tevA bhagavAnane namaskAra karuM chuM, e prakAre kriyAno yoga che. paMjikAmAM bauddhadarzananI yukti ApavA mATe dharma saMgrahaNInI gAthA-643 Apela che, teno artha A pramANe che - zeya padArthanuM jJAnamAM pratibiMba paDe che ema jeo mAne che tene bauddhadarzanavAdI kahe che - tad abhinna AkArapaNuM hote chate zeyanI sAthe jJAnanuM abhinna AkArapaNuM hote chate, baMnemAMthI ekatama kevI rIte na thAya ? arthAt ya ane jJAna ekano abhAva prApta thAya athavA jJAnamAM zeyano AkAra prApta thaye chate teno=zeyano, anAkAra bhAva prApta thAya, A rIte viSayanuM ane AkAranuM jJAnamAM pratisaMkramaNa thatuM nathI tema batAvyA pachI Adi zabdathI zenuM grahaNa che? te batAvavA dharma saMgrahaNInA be zloko batAve che. vaLI, bauddhavAdI kahe che - "zenuM jJAnamAM pratisaMkramaNa thatuM nathI ane zeyano AkAra paNa pratisaMkramaNa pAmato nathI, paraMtu joyanI sAthe jJAnanI tulya AkAratA che te pratibiMbano AkAra che tema paNa kahI zakAya nahi" te sthApana karavA mATe dharma saMgrahaNInI gAthA-644-647 batAve che, teno artha A pramANe che - je kAraNathI te=jJAna, zeyanA tulya AkAravALuM che tema ame kahIe chIe, AthI zeyano AkAra e pratibiMba che mATe koI doSa nathI ema pratibiMbavAdI kahe che tene bauddhadarzanavAdI kahe te arthanA grahaNano abhAva hote chate jJAnanuM arthanA AkAra sAthe tulyapaNuM che te kevI rIte jANI zakAya ? arthAtu jANI zakAya nahi; kema ke prathama kSaNamAM artha thAya che, bIjI kSaNamAM jJAna thAya che ane jJAna kSaNamAM artha vidyamAna nathI, tethI jJAnathI arthanuM grahaNa thatuM nathI, chatAM te baMne tulya AkAravALA che tema kema kahI zakAya ? arthAt kahI zakAya nahi. vaLI, potAnA samarthana mATe jJAnavAdI yukti Ape che - tulyatva eTale sAmAnya che ane te sAmAnya eka che ane aneka vyaktine Azrita che tema kahevuM atyaMta asaMgata che; kema ke je eka hoya e anekane Azrita hoya nahi, paraMtu dareka padArtha potAnA svarUpamAM ja vizrAMta che ane ekane aneka Azrita svIkAro to te eka na kahI zakAya, aneka ja kahI zakAya, jema taiyAyiko aneka ghaTamAM eka ghaTatva Azrita che tema kahe che te yukti viruddha che; kema ke dareka ghaTamAM raheluM ghaTatva potAnAmAM ja vizrAMta thaI zake, paraMtu aneka Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivamayala-sAMparANa 173 ghaTamAM vartatuM hoya to te ghaTatva paNa aneka ja bane, eka kahI zakAya nahi. AthI ja ghaNA paramANuonuM kArya ghaTAdi che ema kahIne ghaNA paramANuomAM ghaTAdirUpa eka kArya dekhAya che, te mohathI bolAya che, vastutaH dareka padArtha kSaNika che ane te padArtha uttaramAM potAnA saMtAnane utpanna kare che ane te saMtAna kyAreka sadaza hoya ane kyAreka visadaza hoya, AthI ghaTa utpanna thayA pachI pratikSaNa sadaza saMtAnane utpanna kare che ane ghaTa paNa utpanna thayA pUrve piMDAdi svarUpe hato te ja visadaza saMtAnathI ghaTarUpe thayo, paraMtu aneka paramANuomAM Azrita evI ghaTa vastu nathI, chatAM mohathI taiyAyika Adi aneka paramANuomAM ghaTa utpanna thayo ema kahe che, e prakAre kSaNikavAdI bauddha kahe che, ane tenI pratibiMba AkAratAno pratikSepa kare che tenuM graMthakArazrIe nirAkaraNa karela che. tethI e prApta thAya ke viSayanA pratibiMba AkAravALuM jJAna ghaTatuM nathI, paraMtu abAhya AkAravALuM ja vidyamAna svabhAva mAtra pratibhAsI evA svarUpavALuM jJAnavAdI pratijJAta jJAna arthAt bodha che, tethI bauddhanA mate jJAna sat svabhAvamAtrano pratibhAsa kare che arthAt A bAhya ghaTa che, paTa che ityAdi svabhAvamAtranuM pratibhAsI jJAna che ane te jJAna bAhya AkAravALuM nathI ema kahIne jJAnanI pratibiMbaAkAratAno pratikSepa kare che, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - ame zeyanuM pratibiMba jJAnamAM paDe che ema ame svIkAratA nathI, paraMtu viSayanuM jevuM svarUpa che tevA svarUpane grahaNa karavAno jJAnano pariNAma che, tene ja ame pratibiMba kahIe chIe, mATe bauddha ApelA doSo amane prApta thatA nathI. 31iaa avataraNikA : ete ca sarve'pi sarvagatAtmavAdibhirdravyAdivAdibhistattvena sadA lokAntazivAdisthAnasthA eveSyante, 'vibhunitya Atme 'tivacanAt, etadvyapohAyAha - avataraNitArtha : ane sarvagata AtmavAdI evA dravyAdivAdI vaizeSiko vaDe tattvathI A sarva paNa=mokSamAM gayelA sarva paNa, sadA lokanA aMta sudhI zivAdi sthAnamAM rahelA ja IcchAya che; kema ke vibhu nitya AtmA che, e prakAranuM vacana che, enA bapoha mATe=sarvagata AtmavAdI matanA vyapoha mATe, kahe che - paMjikA: 'dravyAdivAdibhiH' iti-dravyaguNakarmasAmAnyavizeSasamavAyavAdibhiH vaizeSikairityarthaH, 'vibhu riti= sAkAzavyApI / paMjikArca - "thavidhi .... zikti-sAravyApI vyArivAmiH e lalitavistarAnuM pratIka che, teno Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 lalitavistarA bhAga-2 artha spaSTa kare che - dravya-guNa-karma-sAmAvya-vizeSa-samavAyavAdI evA vaizeSiko vaDe sarvagata AtmA svIkArAya che ema atraya che, vibha=sarva AkAzavyApI AtmA che. bhAvArtha: vaizeSika mata dravya-guNa Adi cha padArtho mAne che, tethI dravyAdivAdI che ane AtmAne sarvagata mAne cheka lokavyApI mAne che, tethI jeo sAdhanA karIne mukta thAya che teo paNa paramArthathI sadA lokanA aMta sudhI zivAdi sthAnamAM rahelA che tema mAne che arthAt saMsAraavasthAmAM hatA tyAre paNa AtmA vibhu hovAthI lokanA aMta sudhI sarvatra rahela che ane sAdhanA karIne mukta thAya che tyAre paNa lokanA aMta sudhI rahenAra che. phakta sAdhanA pUrve zivAdi sthAnavALA na hatA ane sAdhanA karI tyAre zivAdi sthAnavALA thAya che tema mAne che te matanuM nirAkaraNa karIne siddhazilA upara mukta AtmA rahe che, te batAvavA mATe kahe che. sUtra : sivamayalamaruamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM / / 32 // sUtrArtha : ziva-acala-araja=roga rahita-anaMta-akSaya-avyAbAdha-apunarAvRtivALA=jyAMthI pharI saMsAramAM Agamana na thAya evA, siddhigati nAmavALA sthAnane pAmelA bhagavAnane namaskAra thAmao. ||3|| lalitavistaza: iha tiSThantyasminniti sthAnaM, vyavahArataH siddhikSetram 'iha boMdiM caittA NaM tattha gaMtUNa sijjhaittivacanAt nizcayatastu tatsvarUpameva, 'sarve bhAvA AtmabhAve tiSThantI tivacanAt, etadeva vizeSyate- (zivamityAdibhiH) tatra 'zivam' iti sarvopadravarahitatvAcchivam, tathA svAbhAvikaprAyogikacalanakriyArahitatvAtra calamacalam, tathA rujAzabdena vyAdhivedanAbhidhAnaM, tatazcAvidyamAnarujamarujaM tanibandhanayoH zarIramanasorabhAvAt, tathA nAsyAnto vidyata ityanantaM, kevalAtmano'nantatvAt, tathA nAsya kSayo vidyata ityakSayaM, vinAzakAraNAbhAvAt, satatamanazvaramityarthaH, tathA avidyamAnavyAbAdham amUrttatvAt avyAbAdham, tatsvabhAvatvAditibhAvanA, tathA na punarAvRttiryasmAt, tad apunarAvRtti, AvartanamAvRttiH, bhavArNave tathA tathA''varttanamityarthaH, tathA sidhyanti niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti 'siddhiH' lokAntakSetralakSaNA, saiva ca gamyamAnatvAd gatiH, siddhigatireva 'nAmadheyaM' yasya tat tathAvidhamiti, 'sthAnaM' prAguktameva, iha ca sthAnasthAninorabhedopacArAdevamAheti, 'saMprAptAH' Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sivamayala-saMpattANa 175 iti, samyag-azeSakarmavicyutyA, svarUpagamanena pariNAmAntarApattyA prAptAH, na vibhUnAM nityAnAM caivaM prAptisaMbhavaH, sarvagatatve sati sadaikasvabhAvatvAt, vibhUnAM sadA sarvatra bhAvaH, nityAnAM caikarUpatayAvasthAnaM, tadbhAvAvyayasya nityatvAt, ataH kSetrAsarvagatapariNAminAmevaivaMprAptisaMbhava iti bhAvanIyam, tat tebhyo nama iti kriyAyoga iti||32|| lalitavistarArtha : ahIM prastuta padamAM, AmAM rahe che e sthAna che, vyavahArathI siddhinuM kSetra che; kema ke ahIM zarIrane choDIne tyAM jaIne siddha thAya che, e pramANe vacana che, vaLI, nizcayathI tenuM svarUpa ja sthAna che=AtmAnuM svarUpa ja sthAna che; kema ke sarva bhAvo potAnA bhAvamAM rahe che, e prakAranuM vacana che, Ane ja vyavahAranaya ane nizcayanayane abhimata sthAnane ja, vizeSita kare che - tyAM=siddhigati sthAnanAM vizeSaNo ApyAM temAM, ziva e sarva upadrava rahitapaNuM hovAthI ziva che ane svAbhAvika ane prAyogika calanakriyAthI rahitapaNuM hovAne kAraNe siddhanA jIvo svAbhAvika calanaciAvALA nathI ane prAyogika calanakriyAvALA nathI te kAraNe, na cala acala che ane rAjA zabdathI vyAdhi vedanAnuM kathana che ane tethI avidhamAna ruja aruja che= bhagavAne prApta kareluM rasthAna roga rahita che; kema ke tenA nibaMdhana evA zarIra ane manano abhAva che ane Ane aMta vidhamAna nathI=mukta AtmAnA sthAnane aMta vidhamAna nathI, ethI anaMta che; kema ke kevala AtmAnuM anaMtapaNuM che mukta avasthAmAM karma-zarIra vagerethI rahita mukta AtmA che tethI kevala AtmA che ane te aMta vagara rahenAra hovAthI anaMtapaNuM che, ane Ano kSaya vidhamAna nathI siddha avasthAnA sthAnano kSaya vidhamAna nathI, ethI akSaya che; kema ke vinAzanA kAraNano abhAva che saMsArI jIvone te te bhavano kSaya thAya che temAM AyuSya kSayarUpa vinAzanuM kAraNa che tema mukta avasthAmAM vinAzanuM koI kAraNa nathI, mATe akSaya che, satata che=anazvara che e prakArano akSaya zabdano artha che, ane avidhamAna vyAbAdhAvALuM avyAbAdha che; kema ke amUrtapaNuM che. ahIM prazna thAya ke kema amUrta che ? mATe bAdhA nathI tema kahevAya che, tethI bIjo hetu kahe che - tasvabhAvapaNuM che amUrta AtmAnuM bAdhA na pAme tevuM svabhAvapaNuM che, e prakAranI bhAvanA che ane jyAMthI pharI AvRtti nathI te apunarAvRtti che. AvRtti zuM che ? te spaSTa kare che - Avartana AvRtti che, bhavarUpI samudramAM te te prakAre Avartana e AvRtti che=saMsArI jIvo bhavarUpI samudramAM nara-nArakAdi te te bhAvo rUpe Avartana pAme che te AvRtti che e prakArano artha che ane je rasthAnathI pharI AvRtti nathI te apunarAvRtti sthAna che ema anvaya che, ane siddha thAya chekaniSThita arthavALA thAya che, AmAM prANIo e lokAMta kSetrasvarUpa siddhi che ane te Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 lalitavistarA bhAga-2 ja=siddhi ja, gamyamAnapaNuM hovAthI gati che=mukta thayelA jIvo te siddhigatimAM janArA hovAthI gati che, siddhigati ja nAma che jene te tevA prakAranuM chekasiddhigati nAmavALuM che, sthAnano artha pUrvamAM kahevAyelo ja che ane ahIM sthAna ane sthAnIno abheda upacAra hovAthI=vyavahAranayane abhimata siddhazilArUpa sthAna ane nizcayanayane abhimata AtmAnA svarUpa rUpa sthAna te sthAnamAM rahenArA jIvorUpa sthAnI te beno abheda upacAra hovAthI, A pramANe kahe cheHziva-acala Adi vizeSaNovAnuM kahe che, saMprApta=sakhya arthAt samagra karmanI vizrutithI svarUpagamana vaDe pariNAmAMtaranI ApattithI prApta thayelA=siddhanA jIvo sarva karmano nAza thavAthI potAnA svarUpane pAmelA che tethI saMsAraavasthAmAM je pariNAma hato tenA karatAM pariNAmAMtaranI prAptithI prApta che. ane vibhu nitya AtmAone A prakAre prAptino saMbhava nathI; kema ke sarvagatapaNuM hote jIte sadA eka svabhAvapaNuM che=vibhu nitya AtmA svIkAranAranA mate AtmAnuM sarvagatapaNuM hota chate sadA eka svabhAvapaNuM che, tethI sAdhanA karIne AvA sthAnanI prAptino saMbhava nathI ema anvaya che, vibhu AtmAono sadA sarvatra bhAva che ane nitya AtmAonuM eka rUpapaNAthI avasthAna che; kema ke tabhAva avyayanuM nityapaNuM che, tethI nitya AtmA svIkArIe to je bhAva tenAmAM vidhamAna che te bhAvano avyaya hovAthI sadA te svarUpe ja avasthAna prApta thAya, AthI kSetramAM asarvagatane ane pariNAmI jIvone AvA prakAranI prAptino saMbhava che=pUrvamAM varNana karyuM evA ziva-acala Adi vizeSaNovALA sthAnanI prAptino saMbhava che, e pramANe bhAvana karavuM joIe, te kAraNathI=pUrvamAM varNana karyuM tevA vizeSaNavALA sthAnane bhagavAna prApta thayelA che te kAraNathI, teone namaskAra karuM chuM e prakAre kriyAno yoga che namo jiNANaM padamAM rahelA namaH' zabdanI kriyAno yoga che. IBzA bhAvArtha sthAna-sthAnavAnano abheda karIne mukta AtmAne je bhAvonI prApti thaI che te sarva vizeSaNo te sthAnamAM yojana karIne tenA sthAna pAmelA bhagavAnane namaskAra thAo ema saMbaMdha che, sthAna zuM che? te nizcayathI ane vyavahArathI spaSTa kare che - siddhanA jIvo siddhakSetramAM rahe che te kSetra teone rahevAnuM sthAna che, kevI rIte nakkI thAya ke siddhanA jIvo siddhazilA upara rahe che, tethI zAstravacananI pramANatA batAve che - mukta thayelA jIvo ahIM zarIrane choDIne te siddhazilAnA sthAnamAM jaIne siddha thAya che, tethI siddhazilAmAM nivAsa karavAnuM temanuM sthAna che ema zAstravacanathI nirNaya thAya che. vaLI, nizcayanayathI vicArIe to dareka padArtha potAnA svarUpamAM ja varte che, tethI potAnA svarUpamAM vartavArUpa ja sthAna che, chatAM saMsArI jIvo jyAM sudhI sAdhanA karIne potAne vaLagelA karmathI mukta thatA nathI, tyAM sudhI potAnA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivamayala-saMpattANuM 177. bhAvamAM vartatA nathI, paraMtu vikRtabhAvamAM varte che ane mukta AtmAo sAdhanA karIne karmathI mukta thayA che, tethI temanuM vikRta svarUpa dUra thayuM che, tethI potAnA svarUpamAM ja rahe che te temanuM sthAna che. tethI e phalita thAya ke nizcayanayane abhimata potAnA svarUpamAM rahe che, tethI ziva-acala Adi vizeSaNovALA siddhanA jIvo che ane teo siddhazilA upara varte che tethI te siddhakSetrarUpa sthAnano paNa temanA AtmA sAthe abheda karavAthI ziva-acala Adi sthAnavALA che tema kahela che, have te sthAnanA vizeSaNone spaSTa kare che - siddhanA jIvo AtmAmAM varte che ane siddhakSetramAM varte che te rUpa sthAna sarva upadravathI rahita hovAne kAraNe ziva kahevAya che; kema ke aziva zabda upadravano vAcaka che ane saMsArI jIvo karmanA upadravavALA che. te upadrava narakamAM ane nigodamAM atyaMta prakarSavALo che ane kaMIka puNyanA sahakAravALA devabhavamAM ke manuSyabhavamAM te upadrava kaMIka alpa che, topaNa saMpUrNa upadrava rahita cAra gatimAMthI koI gati nathI, paraMtu siddhigati ja sarva upadravathI rahita che, tene pAmelA siddhanA jIvo che. vaLI, siddhigati acala che; kema ke svAbhAvika ke prAyogika calanakriyAthI rahita che arthAt saMsAraavasthAmAM saMsArI jIvo prAyogika calanakriyAvALA hoya che; kema ke karmanA udayathI satata teonuM vIrya koIka yogomAM varte che ane karmathI mukta thAya che tyAre UrdhvagamananA svabhAvane kAraNe siddhanA jIvo svAbhAvika siddhazilA upara jAya che, topaNa tyAM gayA pachI svAbhAvika ke prAyogika koI calanakriyA nathI, paraMtu siddhazilA upara pratiniyata sthAnamAM acala ja varte che, tethI aMtaraMga paNa vIrya vyApArarUpa kriyA nathI ane AtmapradezomAM kaMpanarUpa kriyA nathI, tethI acala che. rujA zabda vyAdhimAM ane pratikULa vedanAmAM vaparAya che. siddha avasthAmAM zarIra ane karma nahi hovAthI aMtaraMga mohano vyAdhi nathI ane zarIrane kAraNe je vedanAo thAya che te vedanA paNa nathI, tethI avidyamAna rAjavALo che; kema ke rujanA kAraNabhUta zarIra ane manano abhAva che. saMsArI jIvone zarIrane kAraNe vedanAo thAya che ane manane kAraNe kASAyika bhAvArUpa vyAdhi thAya che, siddhanA jIvone teno abhAva che, mATe siddhanuM sthAna aruja che. vaLI, siddhamAM gayA pachI te sthAnamAM teo sadA rahe che, tethI anaMta che; kema ke karma rahita, zarIra rahita evA kevala AtmAnuM sadA te rUpe avasthAna hovAthI anaMtapaNuM =aMta vagaranuM avasthAna che mATe siddhanA jIvo anaMta evA sthAnane pAmelA che. vaLI, siddhanuM sthAna akSaya che; kema ke vinAzanA kAraNano abhAva che, sAmAnyathI saMsArI jIvono dareka bhava AyuSyanA kSayathI vinAza pAme che, jyAre siddha avasthA AyuSyanA baLathI prApta thayela nathI, paraMtu karma rahita thavAthI prApta thayela che ane tenI prApti pachI tenA vinAzanuM koI kAraNa nathI, tethI satata anazvara che. vaLI, siddha avasthA sarva bAdhAothI rahita che; kema ke siddha avasthAmAM AtmAnuM amUrNapaNuM che ane Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 lalitavistarA bhAga-2 amUrta AtmAno tevo ja svabhAva che ke tene koI bAdhA utpanna na thAya, joke saMsArI jIvono AtmA paNa paramArthathI amUrta che, topaNa anAdithI karmanA saMyogane kAraNe kathaMcit mUrtabhAvane pAmelo che, tethI mUrti evA zarIra sAthe saMbaMdhita thAya che tenA kAraNe upadravakArI padArthothI tene aneka prakAranI vyAbAdhAo thAya che, siddhanA jIvo te sarva vyAbAdhAthI rahita evA sthAnane pAmelA che. vaLI, apunarAvRtti evI siddhigatine pAmelA che, Avartana AvRtti che ane saMsArI jIvo bhavasamudramAM nara-nArakAdi te te bhAvarUpe Avartana pAme che tevuM Avartana kyAreya nathI jemAM evA sthAna pAmelA siddhanA jIvo che. vaLI, siddha thAya cheniSThita prayojanavALA thAya che jemAM evI gati te siddhigati che ane tevI gatine pAmelA siddhanA jIvo che, kaI rIte pAmelA che, tethI kahe che - saMpUrNa karmanA nAzane kAraNe AtmAnA svarUpanI prApti dvArA saMsAraavasthA karatAM pariNAmAMtara avasthAne prApta thayelA che, mATe samyagUprApta thayelA che arthAt tevI siddhigatine samyaphaprApta karela che. vaLI, vaizeSika mata AtmAne vibhu mAne che ane nitya mAne che tenA mate AvA prakAranI prAptino saMbhava nathI arthAt siddhazilArUpa kSetranI prApti ane AtmAnA svarUpanI prApti e rUpa prAptino saMbhava nathI; kema ke AtmA vibhu hoya to cauda rAjalokarUpa sarva kSetramAM rahe, tethI siddhanA kSetranI prApti saMbhave nahi ane AtmA ekAMte nitya hoya to saMsAraavasthAmAM ke mukta avasthAmAM sadA eka svabhAva che, tethI saMsAraavasthAnA bhAvane choDIne pariNAmAMtaranI prApti saMbhave nahi; kema ke saMsAraavasthAmAM je bhAva hato teno avyaya hoya to ja AtmAne nitya kahI zakAya, paraMtu saMsAraavasthAmAM karmanA saMyogane kAraNe saMsArI jIvono je vikRtabhAva hato tenA tyAgapUrvaka pariNAmAMtarane siddhanA jIvo mukta avasthAmAM pAme che tema svIkAravuM hoya to AtmAne ekAMte nitya kahI zakAya nahi. vastutaH tattvArtha sUtramAM dareka padArthanuM tadbhAvanA avyayarUpa nityapaNuM kahela che te dareka padArtha potAnA svarUpathI kyAreya vyaya pAmato nathI tema AtmA paNa nara-nArakAdhirUpe ke siddharUpe thAya che tyAre paNa Atmadravya potAnA caitanya svarUpathI nAza pAmatuM nathI, tene AzrayIne nitya kahela che, ane tema svIkArIe to kathaMcit nitya evA AtmAne pariNAmAMtara rUpa siddhigatino saMbhava che jyAre vaizeSika matavALA AtmAne ekAMta nitya svIkAre che ane tema svIkArIe to saMsAraavasthA karatAM mukta avasthAmAM AtmAnuM pariNAmAMtara thAya che te paNa prApta thAya nahi; kema ke traNe kALamAM AtmA sarva svarUpe eka svarUpavALo che tevo artha vaizeSika mate prApta thAya ane tema svIkArIe to saMsAraavasthA karatAM vilakSaNa mukta avasthAnI prApti che te saMbhave nahi. AthI kSetrathI asarvagata ane pariNAmI AtmAne pUrvamAM kahyuM evI saMprApti saMbhave che; kema ke saMsArI jIvono AtmA dehanA parimANavALo che, tethI sarva kSetramAM nathI ane sAdhanA karIne mukta thAya che tyAre kSetramaMtararUpa siddhazilAne prApta kare che ane pariNAmI evo AtmA saMsAraavasthAmAM karmajanya vikRta avasthAvALo hato tenA tyAgapUrvaka avikRta avasthArUpa pariNAmAMtarane pAme che, tethI pUrvamAM varNana karyuM evI ziva-acala Adi sthAnanI prAptino saMbhava syAdvAdInA mate che, vaizeSika mate nathI, e pramANe Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jisANa jiyabhayANa 179 bhAvana karavuM joIe ane tevA prakAranA sthAna pAmelA bhagavAnane namaskAra thAo ema kahIne mahAtmA tevA prakAranA sthAnanI prAptine anukULa AtmAnuM aMtaraMga baLa saMcaya kare che, jethI potAne paNa tevA uttama sthAnanI zIdhra prApti thAya. IkazA avataraNikA - evaMbhUtA eva prekSAvatAM namaskArArhAH AdyantasaGgatazca namaskAro madhyavyApIti bhAvanA, jitabhayA apyete eva, nAnye, iti pratipAdayatrAha - avataraNiyArtha: AvA prakAranA ja=prastuta saMpadAmAM batAvyuM evA prakAranA ja mukta AtmAo, vicArakone namaskArayogya che ane Adi aMtamAM saMgata evo namaskAra madhyavyApI che=vacalA dareka padamAM vyApta che, e prakAre bhAvanA che, jitabhayavALA paNa A ja che=sarvajJa sarvadarzI hote chate zivaacala Adi vizeSaNovALA sthAnane pAmelA siddhanA jIvo ja che, anya nathI e pramANe pratipAdana karatAM kahe che - bhAvArtha vicAraka jIvone pUrvamAM atyAra sudhI varNana karyuM evA guNovALA ja namaskAra karavAyogya che; kema ke namaskAranI kriyAthI tat tulya thavAne anukULa baLa saMcaya thAya che ane vicAraka jIvone tevI uttama guNovALI avasthA ja AtmAnI suMdara avasthA che tevuM jaNAya che, tethI punaH punaH temanA guNonuM smaraNa karIne tevA uttama puruSone namaskAra karIne buddhimAna puruSo tevI uttamatAne pragaTa karavA mATe sadA udyamazIla thAya che. vaLI, prastuta sUtranA prAraMbhamAM namoDastu zabdathI AghamAM namaskAra karela ane namo jiNANa zabdathI aMtamAM namaskAra karela che, tethI te namaskAra madhyanA dareka pada sAthe yojana pAme che, tethI buddhimAna puruSa dareka pade AvA guNavALAne huM namaskAra karuM chuM ema pratisaMdhAna karIne tevA guNanI prAptimAM bAdhaka potAnA kliSTa karmano nAza kare che, jethI te guNanI prAptine anukULa bodha, sUkSma rUci ane zakti anusAra te guNone sparzato jIvano pariNAma pragaTa thAya che, je prakarSane pAmIne te guNanI prAptimAM ja vizrAMta thaze. sUtraH --namo nA niyamathAii iArUrUA. suvArtha:jina jitabhathavALA bhagavAnane namaskAra karuM chuM. 33 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 lalitaviktA bhAga-2 lalitavistarA - 'namo jinebhyaH jitbhyebhyH'| nama iti pUrvavat, jinA iti ca, jitabhayAH bhavaprapaJcanivRtteH kSapitabhayA, ityuktaM bhavati- anenAdvaitamuktavyavacchedaH, tatra hi kSetrajJAH paramabrahmasphuliGgakalpAH, teSAM ca tataH pRthagbhAve na brahmasattAta eva kazcidaparo heturiti sA tallaye'pi tathAvidhaiva, tadvadeva bhUyaH pRthktvaapttiH| evaM hi bhUyo bhavabhAvena na sarvathA jitabhayatvaM, sahajabhavabhAvavyavacchittau tu tattatsvabhAvatayA bhavatyuktavat zaktirUpeNApi sarvathA bhayaparikSaya iti nirupcritmett| lalitavistarArtha: jina ane jitabhayavALA bhagavAna che temane huM namaskAra karuM chuM, namaH zabda pUrvanI jema=namutthaNa padamAM kahela tema, pUjA arthamAM che, tethI temanA svarUpane avalaMbIne tat tulya thavAne anukULa bolanAra jIvanA manovyApArarUpa che ane jina e pramANe pUrvanI jema che=jiNANuM jAvayANa padamAM kahyuM e pramANe jina zabdano artha che, jitabhayavALA bhagavAna che=bhavanA prapaMcanI nivRttithI kSapita bhayavALA che, e pramANe kahevAyeluM thAya che=jitabhaya padathI kahevAyeluM thAya che. AnA dvArA=bhagavAna jitabhayavALA che ema kahyuM enA dvArA, advaitamuktano vyavaccheda che, =je kAraNathI, tyAM=advaitamatamAM, kSetrajJa=saMsArI jIvo, paramabrahAnA sphaliMga jevA che ane teono kSetrajJono saMsArI jIvono, tenAthI=paramabrahmathI, puthabhAvamAM brahmasatAthI ja bIjo koI hetu nathI, e rIte temAM laya hote chate paNa=brAhmamAM laya hote chate paNa=mukta AtmAno laya hote chate paNa, te=brahAsattA, tevA prakAranI ja che=vicaTanano hetu ja che, (ethI) tenI jema ja eka vakhatanI jema ja, pharI pRthatvanI Apatti che. kije kAraNathI, A rIte pharI paNa pRthaphabhAvanI Apatti che e rIte, pharI bhavabhAva thavAne kAraNe sarvathA jitabhayapaNuM nathI, vaLI, sahaja bhavabhAvanI vyavasthitimAM tat tat svabhAvapaNAthI= sahaja bhavabhAvanI vyavasthitinuM jitabhayatva svabhAvapaNuM hovAthI, uktanI jema zaktirUpathI paNa sarvathA bhayano parikSaya thAya che, ethI A=jitabhayatva, nirupacarita che. paMjikA : 'anene tyAdi, anena bhAvato jitabhayatvanirdezena advaite paramabrahmalakSaNe sati, muktAH kSINabhavAH, teSAM vyavacchato nirA:, vRta ti nI, ta tyAda- tatra rAte, di=smA, kSetranA =saMsArika, paramabrahmavisphuliGgakalpA:=paramabrahmaNaH-paramapuruSasya, (sphuliGgakalpA:-) avayavA eveti bhAvaH, yadi nAmaivaM tataH kimityAha- teSAM ca-kSetrajJAnAM, tataH paramabrahmaNaH, pRthagbhAve-vicaTane na-naiva, brahmasattAta Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiNAe jiyabhayANa 181 vai=ahAsattA sAzA, zvi-nAdi, para=gavo, detu=nimitta ti-parva, sAhasa, tallaye'pi tasmin-brahmaNi, muktAtmano laye'pi, tathAvidhaiva-vicaTanahetureva, tadvadeva-ekavAramiva, bhUyaH punaH, pRthaktvApattiH vicaTanaprasaGga iti / tA: vim ? tyA evaM-bhUyaH pRthaktvApattyA, hiH yasmAd, bhUyo bhavabhAvena punaH saMsArApattyA, na=naiva, sarvathA zaktikSayeNApi, jitabhayatvam uktarUpaM, yathA syAttadAha (pra0... tathAha) sahajabhavabhAvavyavacchittau tu-sahajasya-brahmavicaTanAdeH kuto'pyapravRttasya jIvatulyakAlabhAvino, bhavabhAvasya-saMsAraparyAyasya, vyavacchittau-kSaye, punaH kim? ityAhatattatsvabhAvatayA tasyAH-sahajabhavabhAvavyavacchitteH (tatsvabhAvatayA-) jitabhayatvasvabhAvatayA 'bhavatyetadi'tyuttareNa saha saMbandhaH, kIdRzamityAha-nirupacaritaM tAttvikaM, kuta ityAha- uktavat prAguktazivAcalAdisthAnaprAptinyAyena, zaktirUpeNApi bhayayogyasvabhAvenApi, kiM punaH sAkSAd bhayabhAvena, ata evAha- sarvathA sarvaprakAraiH, bhayaparikSayo-bhayanivRttiH, iti-asmAddhetoH, etat-jitabhayatvamiti / paMjikArtha: ganenecara... nimItvati che ane netyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, AnA dvArA=bhAvathI jitabhayatvanA nirdeza dvArA, paramabrahama svarUpa advaita hote chate mukta che=kSINa bhavavALA che, teono=advaita muktano vyavaccheda=nirAsa, karAyo, vRta e zabda lalitavistarAmAM vyavacheH pachI adhyAhAra che, kayA kAraNathI ?=kayA kAraNathI advaita mukta matano vyavaccheda karAyo ? ethI kahe che- di=je kAraNathI, tyAM advaitamatamAM, kSetrajJa=saMsArI jIvo, paramabrAnA visphaliMga jevA che-parama puruSanA avayavo ja che, jo Ama che=saMsArI jIvo paramabrahAnA avayavo ja che ema che, tenAthI zuM?=tenAthI zuM siddha thAya ? ethI kahe che - teonA=kSetrajJa jIvonA=saMsArI jIvonA, tenAthI pRthabhAvamAM=paramabrahAthI vicaTanamAM, brahmasattAthI ja koIka kAlAdi anya hetu=anya nimita, nathI ja, e rIte te=brahma sattA, tenA layamAM paNa=te brAmAM mukta AtmAnA layamAM paNa, tevA prakAranI ja vicaTana hetu che, tenI jema ja eka vakhatanI jema ja, pharI pRthakvatI Apatti che=vicaTanano prasaMga che. tenAthI zuM ?=brahAmAM laya pAmelA mukta AtmAone paNa eka vakhatanI jema pharI vicaTanano prasaMga che ema pUrvamAM kahyuM tenAthI zuM prApta thAya? ene kahe che - hi=je kAraNathI, A rIte pharI pRthaktanI Apatti hovAthI pharI bhavabhAva hovAne kAraNe=pharI saMsAranI Apati hovAne kAraNe, sarvathA jitabhayatva zaktikSayarUpe paNa uktarUpavALuM jitabhayatva, nathI ja, je pramANe thAya=je pramANe svIkAravAthI sarvathA jitabhayatva thAya, tene kahe che - vaLI, sahaja bhavabhAvanI vyavacchitti thaye chate=brA vicaTanAdi koInAthI paNa apravRtta jIvanA tulyakAlabhAvi bhavabhAvanI arthAta Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 lalitavistarA bhAga-2 saMsAra paryAyanI vyavacchitti thaye chate arthAt kSaya thaye chate zuM ?=bhavabhAvanI vyavacchitti thaye chate zuM prApta thAya ? ethI kahe che tat tat svabhAvapaNAthI=tenA arthAt sahaja bhAva vyavacchittinA jitabhayatva svabhAvapaNAthI, A thAya che=jitabhayatva thAya che, ema uttaranI sAthe saMbaMdha che. kevA prakAranuM jitabhayatva thAya che ? ethI kahe che . nirupacarita=tAttvika jinabhayatva thAya che, kayA kAraNathI nirupacarita jitabhayatva thAya che ? ethI kahe che uktanI jema=pUrvamAM kahelA ziva-acala Adi sthAnanI prAptinA nyAyathI, zaktirUpathI paNa=bhayayogya svabhAvapaNAthI paNa, zuM vaLI, sAkSAt bhayabhAvathI ? AthI ja kahe che=zaktirUpathI paNa bhayano kSaya che AthI ja kahe che sarvathA=sarva prakAre, bhayaparikSaya=bhayanI nivRtti che, e hetuthI A=jitabhayatva, nirupacarita che ema anvaya che. - bhAvArtha: zuddha saMgrahanayanI ekAMta dRSTithI brahmAdvaita mata pravarte che ane zuddha saMgrahanaya UrdhvatA sAmAnya ane tirthaMk sAmAnyane svIkArIne pravarte che ane ekAMte jagata AkhuM brahmasvarUpa che tema sthApana karIne saMsAranI duSTa vyavasthAnI saMgati karavA mATe brahmAdvaitavAdI kahe che ke agnimAMthI sphuliMgo nIkaLe tema paramabrahmamAMthI sphuliMgo jevA kSetrajJa jIvo nIkaLelA che=saMsArI jIvo nIkaLelA che, tene graMthakArazrI kahe che - saMsArI jIvo brahmathI pRthak thayA temAM brahmasattAthI bIjo koI hetu nathI; kema ke brahmAdvaitanA mate brahma sivAya anya koI vastu nathI jene brahmasattAmAMthI saMsArI jIvone pRthak karavAnuM kAraNa svIkArI zakAya, tethI brahmanI sattAthI saMsArI jIvo eka vakhata pRthak thayA temAM brahmanI sattA ja kAraNa che ane pRthak thayelA saMsArI jIvo brahmamAM laya pAme topaNa brahmamAM laya pAmelA mukta AtmAo pUrvamAM eka vakhata brahmanI sattAthI ja pRthak thayA tema pharI teone brahmanI sattAthI pRthak thavAnI Apatti Ave, tethI jo teo prathamavAranI jema muktamAM gayA pachI pharI saMsAramAM Ave tema svIkAravAmAM Ave to teomAM sarvathA jitabhayatvanI prApti thAya nahi arthAt vartamAnamAM mukta thayelA hovAthI saMsAranA upadravothI mukta che, tethI jitabhayatva che, topaNa jema prathamavAra brahmanI sattAthI pRthak thaIne saMsAramAM AvyA te prakAre pharI saMsAramAM AvavAnI zakti teomAM vidyamAna che, tethI saMsAramAM pharI janmavAnI zaktinA kSayathI teo jitabhaya thayelA nathI, AthI ja mukta thayA pachI pharI saMsAramAM janmavAnI zakti hovAne kAraNe upadravavALA thaze, tethI kiMcit kALa mATe jitabhayavALA hovA chatAM mukta thayelA AtmAo sarvathA jitabhayavALA nathI, vastutaH bhagavAna sarvathA jitabhaya hovAne kAraNe jiyabhayANaM padathI temanI stuti karIne advaita mukta matano vyavaccheda karAya che. ahIM prazna thAya ke to kaI rIte muktapaNuM svIkAravAthI sarvathA jitabhayatvanI prApti thAya ? tethI kahe che - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jihANa jiyabhayANa 183 saMsArI jIvono saMsAra paryAya brahma vicaTanAdi koInAthI paNa pravRtta nathI, paraMtu sahaja anAdikALathI che arthAt jyArathI jIvanuM astitva che tyArathI jIvane saMsAra paryAyanI prApti che ane je mahAtmA saMsAra paryAyanA vAstavika svarUpane jANIne ane saMsAra paryAyane kAraNe potAnI thatI kadarthanAne jANIne saMsAra paryAyanA ucchedanA upAyabhUta bhAvathI asaMga pariNatine pragaTa karavA yatna kare che tenAthI saMsAra paryAyano kSaya thAya che ane saMsAra paryAyanA kSayano tevo ja svabhAva che jethI pharI saMsAra paryAyanI prApti thAya nahi, tethI saMsAra paryAyano kSaya thavAne kAraNe pUrvamAM kahevAyelA ziva-acala Adi vizeSaNovALA sthAnanI prApti dvArA nirupacarita jitabhayatvanI prApti thAya che, kema ke te sthAnanI prApti thavAthI zaktirUpathI paNa sarvathA bhavano parikSaya thAya che, AthI ja siddhamAM gayelA jIvo kyAreya pharI saMsAra paryAyane prApta karatA nathI, tethI mukta thayA tyArathI sadA mATe teone saMsAranA koI upadravo nathI, vaLI bhaviSyamAM paNa upadravo thavAnI zakti teomAM nathI, tethI sarva prakAre bhayano parikSaya thavAne kAraNe siddhanA jIvone nirupacarita jitabhayatva che. lalitavistarA : na'sakRdvicaTanasvabhAvatvakalpanayA'dvaite'pyevamevAdoSa' iti nyAyyaM vacaH, anekadoSopapatteH, tathAhitadvicaTanaM zuddhAdazuddhAdvA brahmaNaH? iti nirUpaNIyametat, zuddhavicaTane kutasteSAmihAzuddhiH? azuddhavicaTane tu tatra layo'pArthakaH, na caivamekamavibhAgaM ca taditi, anekatve ca paramatAGgIkaraNameva, tadvibhAgAnAmeva nItyA aatmtvaaditi| lalitavistarArtha : eka vakhata vicaTananA svabhAvatanI kalpanAthI=brahAno eka vakhata ja vicaTanano svabhAva che paraMtu sAdhanA karIne mukta thayelAne pharI vicaTana kare nahi evA svabhAvanI kalpanAthI, advaitamAM paNa=brahmAdvaitamAM paNa, A rIte ja je rIte tame arthAt syAdvAdI svIkAro cho e rIte ja, adoSa che e prakAre nyAyavacana nathI; kema ke aneka doSanI upapatti che, te A pramANe - te vicaTana=eka vakhata vicaTana, zuddha brahAthI thAya che athavA azuddha brahmathI thAya che e nirUpaNIya che=eka vakhata thatuM vicahna vicAraNIya che, zuddhathI vicaTanamAM zuddha brahathI saMsArI jIvonA pRthabhAvamAM, zenAthI teonI=saMsArI jIvonI, ahIM=saMsAramAM, azuddhi che? vaLI, azulthI vicaTanamAM-azuddha brahathI saMsArI jIvonA pRthabhAvamAM, tyAM brahAmAM, laya apArthaka che. ane A rIte=paramabrahmathI saMsArI jIvonuM vicaTana svIkArAye chate, eka=advitIya, ane avibhAga te=paramabrahma, nathI ane anekapaNAmAM paramatanuM aMgIkaraNa ja che; kema ke tenA vibhAgone ja nItithI AtmapaNuM che-paramabrahmanA vibhAgone ja yuktithI kSetrApaNuM che. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 lalitavistarA bhAga-2 paMEis: atraiva paramatamAzakya pariharanAhana-naiva, sakRdvicaTanasvabhAvatvakalpanayA ekavAraM paramabrahmaNaH sakAzAdvibhaktibhAvasvabhAvatvakalpanayA, advaite'pi-paramabrahmalakSaNe, kiM punaH dvaite, evameva-bhavadabhyupagamanyAyenaiva, adoSaH upacaritaM jitabhayatvamevalakSaNadoSAbhAvaH, iti evaMrUpaM, nyAyyaM nyAyAnugataM, vaco vacanam, kuta ityAha-anekadoSopapatteH, tAmeva bhAvayati- 'tathAhI ti pUrvoktabhAvanArthaH, tat sakRd, vicaTanaM vibhAgo, brahmaNaH sakAzAt kSetravidAmiti gamyate, zuddhAta sakaladoSarahitAd, azuddhAd-itararUpAt, 'vA'zabdo vikalpArthaH, brahmaNaH paramapuruSAdadvaitarUpAt 'puruSa evedamityAdivedavAkyanirUpitAt, iti evaM, nirUpaNIyaM-paryAlocyam, etat sakRticaTanaM, prakAradvaye'pi doSasaMbhavAt, doSameva darzayati- ('zuddhavicaTane'=) zuddhAd brahmaNo vicaTane, kutaH? na kutazcidityarthaH teSAM kSetravidAm, iha-saMsAre, azuddhiH, yatkSayArthaM yamaniyamAbhyAso yoginAmiti, azuddhavicaTane tu-azuddhAdvicaTane punaH, tatrabrahmaNi, layaH-uktarUpaH apArthakaH nirarthakaH, tadazuddhijanyasya klezasya tatrApi muktAnAM praapteH| tadabhyupagamenApi brahma dUSayannAha na ca naiva, evaM paramabrahmaNaH kSetrajJAnAM vicaTane laye ca, ekam advitIyam, avibhAgaM ca-niravayavaM (ca), tat=paramabrahma, 'iti' kintu viparyaya iti, evamapi kimityAha- anekatve ca kSetrajJApekSayA paramabrahmaNaH, 'paramatAGgIkaraNamevA'bhyupagataM syAt, kuta ityAha-tadvibhAgAnAmeva-tasya paramabrahmaNaH AtmasAmAnyarUpasya, 'vibhAgAnAM'-vyaktirUpANAM (eva), 'nItyA' yuktyA, 'AtmatvAt' kssetrjnytvaat| nisartha: atraiva paramatamAzaGkya ..... kSetrajJatvAt / / x=pUrvamA syAdvAnA mata piyarata hitamayatva che ema sthApana karyuM emAM ja, paramatanI AzaMkA karIne=advaitamatanI AzaMkA karIne, parihAra karatAMetenA matanI yuktinuM nirAkaraNa karatAM, kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - eka vakhata vicaTananA svabhAvatvanI kalpanAthI paramabrahmathI ekavAra vibhaktinA bhAvarUpa svabhAvatvanI kalpanAthI, advaitamAM paNa paramabrahma svarUpa advaitamAM paNa, zuM vaLI, DhetamAM? A rIte ja tamArA vaDe svIkArAyela yuktithI ja syAdvAdI vaDe svIkArAyela yuktithI ja, adoSasupacarita jitabhayatva che e rUpa doSano abhAva che, evA svarUpavALuM thAyavacana=nyAyayukta vacana, nathI ja, kayA kAraNathI ?=kayA kAraNathI advaita matanuM kathana syAdvAdInA matatulya tirupacarita jitabhatvane kahenAruM nathI ? ethI kahe che - aneka doSonI upapatti che=zuddha brAmAMthI saMsArI jIvonuM eka vakhata vicaTana thAya che tema svIkArIne mukta thayelAmAM sarvathA jitabhayatva sthApana karavA chatAM aneka pAnI prAti cha, tara ne pIne 4, mAvana 3 cha - tathAhi za6 pUvAtanA bhAvana Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiNANa jiyabhayANaM 185 arthavALo che=pUrvamAM kahelA aneka doSonI upapattinA bhAvana arthavALo che, te=eka vakhata vicaTana= brahmamAMthI kSetravidono vibhAga, zuddhathI=sakala doSa rahita brahmathI, athavA azuddhathI=itararUpa evA advaitarUpa parama puruSathI, AsamRd vicaTana che, e rIte nirUpaNIya che=paryAlocya che; kema ke prakAradvayamAM paNa=zuddha brahmathI samRd vicaTana che ke azuddha brahmathI samRd vicaTana che e rUpa prakArayamAM paNa, doSano saMbhava che, te vicaTana kSetravidonuM che e batAvavA mATe takriTanuM pachI kSetravidvAn zabda adhyAhAra che, lalitavistarAmAM vA zabda vikalpArthavALo che. brahmanuM svarUpa spaSTa karatAM kahe che puruSa ja A che=je kaMI dekhAya che e sarva puruSa ja che, ityAdi vedavAkyathI nirupita advaitarUpa parama puruSarUpa brahmathI A vicaTana che ema anvaya che, doSane ja=zuddha ke azuddha brahmathI vicaTanane svIkAravAmAM doSane ja, batAve che zuddha brahmathI vicaTanamAM konAthI teonI=saMsArI jIvonI, ahIM=saMsAramAM, azuddhi che ? arthAt koInAthI nathI, jenA kSaya mATe=je azuddhinA kSaya mATe, yogIono yama-niyamano abhyAsa che, vaLI, azuddhathI vicaTanamAM=azuddha brahmathI saMsArI jIvonA vicaTanamAM, tyAM=brahmamAM=azuddha brahmamAM, uktarUpa laya apArthaka che=nirarthaka che; kema ke tenI azuddhithI janya evA klezanI=brAnI azuddhithI janya klezanI, tyAM paNa=brahmanA layamAM paNa, muktone prApti che. - - tenA azrupagamathI paNa=brahmamAMthI eka vakhata vicaTana thAya che tevA svabhAvatvanA svIkArathI paNa, brahmAne dUSaNa karatAM kahe che - A rIte=paramabrahmathI kSetrajJonA vicaTanamAM ane layamAM, eka=advitIya, ane avibhAgavALuM= niravayavavALuM, te=paramabrahma, nathI ja, paraMtu viparyaya che=paramabrA vibhAgavALuM ja che e prakArano viparyaya che, A rIte paNa zuM=brahmAtavAdIne eka ane avibhAgavALA brAnA svIkArathI viparyayanI prApti che e rIte paNa zuM prApta thAya ? ethI kahe che ane anekapaNAmAM=saMsArI jIvonI apekSAe paramabrahmanA anekapaNAmAM, paramatanuM aMgIkaraNa ja svIkArAyeluM thAya=syAdvAdIno mata ja svIkArAyelo thAya, kayA kAraNathI ?=brahmAdvaitavAdI vaDe paramatano svIkAra kayA kAraNathI che ? ethI kahe che * tenA vibhAgonuM ja=Atma sAmAnyarUpa paramabrahmanA vyaktirUpa vibhAgonuM nItithI= yuktithI, AtmapaNuM hovAthI=saMsArI jIvorUpa AtmapaNuM hovAthI, paramatanuM aMgIkaraNa ja che ema -- anvaya che. - bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke brahmAdvaita matAnusAra saMpUrNa jitabhayatvanI prApti nathI; kema ke pharI vicaTanano prasaMga che, tyAM pUrvapakSI kahe ke ame brahmAdvaitane svIkArIe chIe ane brahmano eka vakhata ja vicaTanano svabhAva che tema svIkArazuM, tethI jeo brahmamAMthI vibhAgane pAmIne saMsAramAM AvyA che teo Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 lalitavistA bhAga-2 sAdhanA karIne mukta thaze tyArapachI pharI vicaTana pAmaze nahi; kema ke paramabrahmano tevo ja svabhAva che ke teone eka vakhata vicaTana kare, paraMtu jeo brahmamAM laya pAme teone pharI vicaTana kare nahi, tethI jema syAdvAdI mukta AtmAone sarvathA jitabhayatva svIkAre che tema brahmAdvaitanA matamAM paNa sarvathA jitabhayatvanI prApti thaze, tene graMthakArazrI kahe che ke tema svIkAravAmAM aneka doSonI prApti che=brahmAdvaitavAdI svIkAre ke brahmamAMthI eka vakhata saMsArI jIvonuM vicaTana thAya che bIjI vakhata vicaTana thatuM nathI tema svIkAravAmAM aneka doSonI prApti che. kaI rIte aneka doSonI prApti che ? te spaSTa karatAM kahe che - saMsArI jIvonuM brahmamAMthI je eka vakhata vicaTana thayuM che te zuddha brahmamAMthI vicaTana thayuM che ke azuddha brahmamAMthI vicaTana thayuM che e vicArake nipuNaprajJAthI vicAravuM paDe ane brahmAdvaitavAdI kahe ke zuddha brahmamAMthI saMsArI jIvonuM eka vakhata vicaTana thayuM che to vicArakane prazna thAya ke zuddha brahmamAMthI pRthapha thayelA saMsArI jIvone zenAthI azuddhinI prApti thaI, je azuddhinA nivartana mATe yogIone yama-niyamano abhyAsa karavo paDe che ? tethI zuddha brahmamAMthI azuddha saMsArI jIvo pragaTa thayA che te svIkAravAmAM koI yukti nathI, tethI saMsArI jIvonI azuddhinI saMgati karavA mATe brahmAdvaitavAdI kahe ke azuddha brahmamAMthI saMsArI jIvo pRthaka thayA che, tethI potAnI azuddhinA nivAraNa mATe yogIo yama-niyamamAM yatna kare che tene graMthakArazrI kahe che - azuddha brahmamAMthI chUTA paDelA teo A rIte abhyAsa karIne brahmamAM laya thAya te nirarthaka che; kema ke je azuddha brahmamAMthI teo chUTA paDyA che temAM laya pAmavAthI azuddha brahmanA klezanI teone mukta avasthAmAM prApti thaze, tethI sAdhanA karIne paramabrahmamAM lIna thavA chatAM klezonA nivAraNarUpa jitabhayatvanI teone prApti thaze nahi. vaLI, brahmavAdI brahmano eka vakhata vicaTanano svabhAva svIkArIne mukta thayelAne jitabhayatvanuM sthApana kare, topaNa teone anya zuM dUSaNa prApta thAya ? te batAvatAM kahe che - paramabrahmamAMthI saMsArI jIvonuM vicaTana svIkAravAmAM Ave ane sAdhanA karIne teo paramabrahmamAM laya pAme che tema svIkAravAmAM Ave to paramabrahma eka che arthAt paramabrahma sivAya anya kaMI nathI ane paramabrahmano vibhAga nathI, paraMtu paramabrahma avayava vagaranuM arthAt niravayava che ema paramabrahmavAdI mAne che te saMgata thAya nahi, paraMtu tenAthI viparIta siddhi thAya arthAt paramabrahma eka nathI, paraMtu temAMthI vicaTana thayelA saMsArI jIvo paramabrahmathI pRthaka che, tethI paramabrahma saMsArarUpa ane muktarUpa ema be prakAranuM che ane te be prakAranA brahmamAM paNa avAMtara aneka vibhAgo paDe che. tethI te te jIvarUpe sarva jIvone pRthapha svIkAravA paDe. A rIte brahmAdvaitavAdI svIkAre to yuktithI syAdvAdInA matano ja svIkAra thAya che; kema ke syAdvAdI Atma sAmAnyarUpa paramabrahmane eka svIkAre che, AthI ja "ego AyA" sUtra pravarte che ane te te jIvarUpe sarva jIvone pRthapha svIkAre che te ja artha brahmAdvaitavAdIne svIkAravo paDe. tethI e phalita thAya ke saMsArI jIvo ane mukta jIvono cetanadharma sarvathA samAna che, tethI sArazyane Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 namo niNANe jiyabhayANa grahaNa karIne syAdvAdI badhA AtmAone eka svarUpe svIkAre che ane vyaktirUpa je AtmAo che te judA judA che, tethI paramabrahmathI bhinna svarUpavALA kSetrajJa jIvo che, AthI ja te kSetrajJa jIvo sAdhanA karIne mukta thAya che tyAre paramabrahma svarUpa mukata AtmAonI tulya bane che ema syAdvAdI svIkAre che teno ja svIkAra zabdAMtarathI brahmAdvaitavAdI vaDe thAya che. lalitavistarA - etena yadAha'paramabrahmaNa ete kSetravidoM'zA vyavasthitA vcnaat| vahnisphuliGgakalpAH samudralavaNopamAstvanye / / 1 / / sAdipRthaktvamamISAmanAdi vA'hetukAdi vaa'cintym| yuktyA hyatIndriyatvAt pryojnaabhaavtshcaiv||2|| kUpe patitottAraNakartustadupAyamArgaNaM nyaayym| tu patitaH mama'ti, DhantA tathA nAvAra nA bhavakUpapatitasattvottAraNakarturapi yujyate hyevm| tadupAyamArgaNamalaM vcnaacchessvyudaasen||4|| evaM cAdvaite sati varNavilopAdyasaGgataM niityaa| brahmaNi varNAbhAvAt kSetravidAM dvaitbhaavaacc||5||' ityAdi etadapi pratikSiptaM, zraddhAmAtragamyatvAd, dRSTeSTAviruddhasya vacanasya vacanatvAd, anyathA tataH pravRttyasiddheH, vacanAnAM bahutvAt, mitho viruddhopapatteH, vizeSasya durlakSatvAt, ekapravRtteraparabAdhitatvAt, tattyAgAditarapravRttI yadRcchA, vacanasyAprayojakatvAt, tadantaranirAkaraNAditi / lalitavistarArtha : AnA dvArA=pUrvamAM brahmAdvaitamatano nirAsa karIne sthApana karyuM ke A rIte syAdvAdano mata ja svIkRta thAya che enA dvArA, jene koIka kahe che e paNa pratikSipta che ema AgaLa sAthe saMbaMdha che ane brahmAdvaitavAdI je kahe che te pAMca AryA dvArA batAve che - paramabrahanA A kSetravido aMzo vyavasthita che e vacanathI vahnisphaliMgakalpa vaLI, anya samudranA lavaNanI upamAvALA che kSetravido vahnisphaliMgakalA che ane samudramAM jema lavaNa lIna varte che tema tenI upamAvALA paramabrahma che saMsArI jIvo vicaTana pUrva paramabrahAmAM lIna varte che. III AmanuM brahmathI chUTA paDelA saMsArI jIvonuM, sAdi pRthakta che ke anAdi pRthakva che? athavA ahetuka che ane AdithI sahetuka che e yuktithI aciMtya che; kema ke atIndriyapaNuM che ane prayojanano abhAva ja Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 lalitavistarA bhAga-2 che brahmathI saMsArI jIvo sAdi pRpha thayA che ItyAdi jANavAnA prayojanano abhAva ja che. ll kUvAmAM paDelAnuM utAraNakartAne tenA upAyanuM mArgaNa nyAya che, paraMtu kevI rIte A paDyo tene jANavAnuM prayojana nathI; kema ke hanta ! te prakAre darzana ja che=pratyapadhAraNa karanAra puruSane te prakAre darzana ja che-kUvAmAM paDelAne kUvAmAMthI kADhavAnA upAyanA mArgaNanuM ja darzana che. II3II e rIte bhavakUpapatita jIvonuM utAraNa karanArane paNa zeSanA budAsa dvArA vacanathI tenA upAyanuM mArgaNa atyaMta ghaTe che. llll ane A rIte (vacananA prAmANyathI) advaita hote chate nItithI varNa vilopAdi asaMgata che; kema ke brahAmAM varNano abhAva che ane kSetranA jANanArAonA saMsArI jIvonA, mukta-amuktarUpa dvaitano bhAva che. ApaNA ItyAdi - e paNa pUrvanA kathanathI pratikSipta che; kema ke zraddhAmAtra gamyapaNuM che. ahIM prazna thAya ke vacanathI teno svIkAra thaze, tenA nirAkaraNa mATe bIjo hetu kahe che - daSTa-ISTa aviruddha vacananuM ja vacanapaNuM che, anyathA daSTa-ISTa aviruddhapaNuM na hoya to, tenAthIete vacanathI, pravRttinI asiddhi che; kema ke vacanonuM bahupaNuM hovAthI paraspara viruddhanI upapatti che=bhinna bhinna darzananA vacanomAM paraspara viruddhanI upapati che. ahIM pUrvapakSI kahe ke viziSTa vacanathI pravRtti thaze tenA nirAkaraNa mATe bIjo hetu kahe che - vizeSanuM durlakSapaNuM che; kema ke ekanI pravRttithI eka vacananI pravRttithI, aparanuM bAdhitapaNuM che, tenA tyAgathI=bAMdhaka vacananA tyAgathI, ItaramAM pravRtti karAye chate yadacchA che; kema ke vacananuM aAyojakapaNuM che. kema vacananuM aprayojakapaNuM che? temAM hetu kahe che - tadaMtarathI nirAkaraNa che. paMjikA - etena-brahmanirAsena, yadAha kazcidetat tadapi pratikSiptamiti yogaH, uktameva darzayati, paramabrahme tyAdirAryAH, paramabrahAra=puruSAtannakSaUANa, zAstrajJosiddhAkSetravi=nIvADa, gaMgA=vimA II:, vyavasthita = pratiSThitAH, kutaH pramANAdityAha- vacanAda AgamAt, te ca dvidhA ityAha- vahnisphuliGgakalpAH pRthageva vicaTanena saMsAriNaH, 'samudralavaNopamAstvanye' yathA samudre lavaNamapRthageva lInatayA vyavasthitam, evaM muktAtmAnaH prAgvicaTanAt saMsAriNo'pi ca brhmnniiti||1|| 'sAdI'tyAdyAryAtrayaM sugamameva, paraM 'hanta tathAdarzanAdeveti hanteti pratyavadhAraNe, pratyavadhArayataH, tathAdarzanAdeva-kUpapatanakAraNavicAraNamantareNottAraNopAyamArgaNasyaiva drshnaat| 'zeSavyudAsene'ti, vacanavyatiriktapramANaparihAreNa sAdyanAdivicaTanavicAraparihAreNa vaa||2-4 / / 'evaM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 namo jihANa jiyabhayANa cetyAdirAryA, 'evamiti vacanapramANataH, 'caH' samuccaye, advaite-AtmanAmekIbhAve sati, varNavilopAdi varNA-brAhmaNakSatriyavaizyazudralakSaNAsteSAM, vilopaH-pratiniyatasvAcAraparihAreNa paravarNAcArakaraNam, 'Adi grahaNAt svAcAraparAcArAnuvRttirUpasaMkaraH, asaGgatam ayuktaM, nItyA nyAyena, tAmevAha- brahmaNiparamapuruSalakSaNe, varNAbhAvAt brAhmaNAdivarNavibhAgAbhAvAt, mA bhUd brahmaNi varNavibhAgaH, tadaMzabhUteSvAtmasu bhaviSyatItyAzaGkyAha- kSetravidAM dvaitabhAvAcca kSetravido'pi muktAmuktabhedena dvaividhyamevAzritAH ataH, teSvapi na varNavibhAgo, ataH kathamasatyAM varNavyavasthAyAM varNavilopAdi tAttvikamiti / / 5 / / 'ityAdiH'= evamanyadapi vacanaM gRhyate / etadapi anantaroktam, kiM punaH paramparoktaM prAcyamiti 'api'zabdArthaH, pratikSiptaM nirAkRtaM, kuta ityAha- shrddhaamaatrgmytvaat-rucimaatrvissytvaat| nanu vacanAdityuktaM, tatkathamitthamucyata ityAha- 'dRSTeSTe 'tyAdi dRSTeSTAviruddhasya, dRSTam azeSapramANopalabdham, iSTaM vacanoktameva, tayoravirodhena aviruddhasya, vacanasya Agamasya vacanatvAd AgamatvAt, kuta ityAha- anyathA-uktalakSaNavirahe, tato-vacanAt, pravRttyasiddheH= heyopAdeyayorhAnopAdAnAsiddheH, kuta ityAha- vacanAnAM-zivasugatasuraguruprabhRtipraNItAnAM, bahutvAd vyaktibhedena, evamapi kimityAha- mithaH parasparaM, viruddhopapatteH nityAnityAdiviruddhArthAbhidhAnAt, tarhi viziSTAdeva tataH pravartitavyaM ityAha-vizeSasya dRSTeSTAvirodhalakSaNasya vicAramantareNa durlksstvaat| (nanu) sarvavacanebhyo yugapatpravRttirasambhavinyeveti ekata eva tataH pravartitavyamiti Aha- tatra ca ekapravRtteH ekato vacanAt pravRtteH-uktalakSaNAyAH, aparabAdhitatvAd-apareNa vacanena nirAkRtatvAt, tataH kimityAha- tattyAgAd bAdhakavacanatyAgAd, itarapravRttau-bAdhyamAnavacanapravRttau, yadRcchA-svecchA, kathamityAha- vacanasyakasyacid aprayojakatvAd-apravartakatvAd, etadapi kuta ityAha- tadantaranirAkaraNAt tadantareNa-vacanAntareNa, sarvavacanAnAM nirAkaraNAt / paMbidhArtha : 'etena' ..... nirAkaraNAt / / mAnA ENGAL ARRA SIN, d Is A cha, ta / pratikSipta che ema saMbaMdha che=ema AgaLa sAthe saMbaMdha che, kahevAyeluM ja=koIka vaDe kahevAyeluM ja, batAve che - paramabrahma ItyAdi AryAo che=lalitavistarAmAM anya darzanane kahenArAM vacano che. paramabrahmAnA=puruSADheta svarUpa paramAnA, A=zAstralokasiddha, kSetravidokajIvo, aMzo vyavasthita cha=fAcid fals cha, jyA pramAthI ? methI cha - kyanathI sAmathI, te zo vyavasthita che ema atraya che ane te be prakAranA che - vahnisphaliMgakalpa pRthar ja vicaTana vaDe saMsArI jIvo vahniskUliMgakalpa che, vaLI, anyo samudranA lavaNanI upamAvALA che=je pramANe samudramAM lavaNa apRthar ja lIpaNAthI vyavasthita che, e rIte mukta AtmAonA vicaTanathI prAgu saMsANo 5 namai lInaguthI vyavasthita cha, sAdi Suilt mAyA traya sugama 4 cha= Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 - lalitavistarAmAM batAvelA traNa zloko sugama ja che, phakta danta tathA varzanAveva e lalitavistarAnA kathanano artha kare che * krUtta e zabda pratyavadhAraNamAM che, tethI pratyavadhAraNa karanAra puruSane te prakAranuM darzana hovAthI ja=kUvAmAM paDavAnA kAraNanA vicAra vagara uttAraNanA upAyanA mArgaNanuM ja darzana hovAthI, tenA upAyanuM mArgaNa nyAya che e prakAre anvaya che, ropavyuvAsena e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che vacanavyatirikta pramANanA parihArathI=Agamavacanane choDIne anya pramANanA parihArathI, athavA sAdi-anAdi vicaTananA vicAranA parihArathI=brahmathI saMsArI jIvonuM vicaTana sAdi che anAdi che tenA vicAranA tyAgathI, tenA upAyanuM mArgaNa ghaTe che ema mULa sAthe saMbaMdha che, vaM ca ityAdi AryAno artha kare che * vaM=AvA prakAranA vacananA prAmANyathI, 6 samuccayamAM che, advaite=AtmAono ekIbhAva hote chate, nItithI=nyAyathI, varNavilopAdi=brAhmaNakSatriya-vaizya-kSudrarUpa varNo teono vilopa arthAt pratiniyata svaAcAranA parihArathI paravarNanA AcAranuM karaNa e rUpa vilopa ane Adi grahaNathI svaAcAra-paraAcAranI anuvRttirUpa saMkara, asaMgata che=ayukta che, tene ja kahe che=advaita hote chate nItithI varNavilopAdi asaMgata che tene ja kahe che - parama puruSa svarUpa brahmamAM varNano abhAva hovAthI=brAhmaNa Adi varNanA vibhAgano abhAva hovAthI, brahmamAM varNavibhAga na thAo, tenA aMzabhUta AtmAomAM thaze=varNavibhAga thaze, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che ane kSetravid jIvonA dvaitano bhAva hovAthI=kSetravid paNa mukta-amuktanA bhedathI vaividhyane ja Azrita che AthI, teomAM paNa varNano vibhAga nathI, AthI=saMsArI jIvomAM varNano vibhAga nathI AthI, kevI rIte avidyamAna evI varNavyavasthAmAM varNavilopAdi tAttvika che ? arthAt tAttvika nathI, ityAdi=e vagere, anya paNa vacana grahaNa karAya che=advaitavAdInAM anya vacano paNa ityAdithI grahaNa karAya che. - 190 - - - A paNa=anaMtaramAM kahevAyeluM, zuM vaLI, paraMparAthI kahevAyeluM ? prAcya=prastuta AlAvAnA pUrvapakSInuM kathana, e api zabdano artha che, A paNa pratikSipta che=nirAkRta che, kayA kAraNathI nirAkRta che ? ethI kahe che zraddhAmAtra gamyapaNuM hovAthI=svadarzananI rucimAtranuM viSayapaNuM hovAthI nirAkRta che, nanuthI kahe che vacanathI e pramANe kahevAyuM che=zAstravacanathI pUrvamAM pAMca AryAo dvArA kahyuM e pramANe kahevAyuM che, te kAraNathI kevI rIte A pramANe=zraddhAmAtra gamya che e pramANe, kahevAya che arthAt zraddhAmAtra gamya nathI, paraMtu vacanathI svIkRta che, ethI kahe che dRSTAvi lalitavistarAnuM pratIka che, dRSTa-iSTa aviruddha evA vacananuM vacanapaNuM hovAthI vacana gamya nathI, paraMtu zraddhAgamya che ema anvaya che=dRSTa arthAt azeSa pramANathI upalabdha arthAt pratyakSa ke anumAna pramANathI upalabdha iSTa arthAt vacana ukta ja, te benA avirodhathI aviruddha vacananuM AgamapaNuM hovAthI tevuM Agamavacana advaitavAdInuM nathI mATe temanuM vacana pramANa nathI, ema anvaya che kayA kAraNathI teonuM vacana pramANa nathI ? ethI kahe anyathA=dRSTa-iSTa aviruddha lakSaNanA virahamAM, tenAthI=te vacanathI, pravRttinI asiddhi hovAthI=heyanA hAnanI ane = Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 namo jiNANe jiyabhayANa upAdeyanA upAdAnanI asiddhi hovAthI, tevuM vacana pramANa nathI, kema daSTa-ISTa aviruddha vacanathI pravRtti nathI ? temAM hetu kahe che - vacanonuM ziva-sugata-suraguru praNIta vacanonuM, vyaktinA bhedathI bahupaNuM che A rIte paNa zuM?=vacano ghaNAM hoya evAthI zuM? ethI kahe che - paraspara viruddhanI upapatti hovAthInityAlityAdi viruddha arthanuM abhidhAna hovAthI, tevAM vacanothI pravRtti thAya nahi ema avaya che. to viziSTa ja evA tenAthI=AgamathI, pravartavuM joIe, ethI kahe che- daSTa-ISTa avirodha lakSaNanA vicAra vagara vizeSanuM durlakSapaNuM hovAthI daSTa-ISTa avirodha lakSaNavALA AgamathI ja pravRtti thaI zake, ema avaya che sarva vacanothI=sarva darzananAM vacanothI, eka sAthe pravRttino asaMbhava ja che, ethI eka ja evA tenAthI=sarva darzakomAMthI eka ja evA tenAthI, pravartavuM joIe, ethI kahe che - ane tyAM ekanI pravRttithI=eka evA vacanathI ukta lakSaNa pravRtti karavAthI, aparanuM bAdhitapaNuM hovAthI aparadarzananA vacanathI nirAkRtapaNuM hovAthI, tenAthI zuM? ethI kahe che - tenA tyAgathI=bAdhaka vacananA tyAgathI, Itara vaDe pravRttimAM bAdhyamAna vacana vaDe pravRttimAM, yadacchA=svaIcchA che, kema svaIcchA pravartaka che ? ethI kahe che - koI paNa vacananuM aprayojakapaNuM hovAthI yadacchA pravartaka che, vacana pravartaka nathI ema avaya che, A paNa kayA kAraNathI che ?=vacananuM aprayojakapaNuM kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - tenA aMtarathI nirAkaraNa hovAne kAraNe=vacanAMtara vaDe sarva vacanonuM nirAkaraNa hovAne kAraNe, vacanathI pravRtti nathI, svaIcchAthI pravRtti che ema avaya che. bhAvArtha : AnA dvArA=pUrvamAM jiabhayArNa padathI bhagavAne sarva bhayone jItyA che tema sthApana karyuM ane brahmAdvaita matamAM te saMgata thatuM nathI tema kahIne brahmAdvaita matano nirAsa karyo enA dvArA, brahmAdvaitavAdI je pAMca AryAo kahe che te paNa pratikSipta thAya che, brahmAdvaitavAdI zuM kahe che ? te batAvatAM kahe che - A saMsArI jIvo paramabrahmanA aMzo che, e pramANe zAstravacana che, tethI e prApta thAya ke saMsArI jIvo vahninA skUliMga jevA che ane paramabrahma samudramAM lavaNanI upamA jevA che. jema agni saLagato hoya tyAre temAMthI taNakhA UDe che, tema paramabrahmamAMthI saMsArI jIvo vicaTanathI pRthaka thayelA che, je taNakhA jevA brahmanA ja aMzo che. vaLI, samudramAM lavaNa apRthapharUpe lanapaNAthI vyavasthita che tema brahmamAMthI chUTA paDelA AtmAo vicaTana pUrve brahmamAM lInarUpe hatA, tethI samudramAM lavaNanI upamAvALA che. vaLI, brahmamAMthI je saMsArI jIvonuM vicaTana thAya che te sAdi pRthakta che ke anAdi pRthakta che ? ahetuka che ke sahetuka che e vagere yuktithI vicArI zakAya tevuM nathI; kema ke indriyathI dekhAtuM nathI ke A jIvanuM brahmamAMthI kyAre vicaTana thayuM ane hetuthI vicaTana thayuM ke hetu vagara vicaTana thayuM, tethI indriyano aviSaya hovAthI tenI vicAraNA karI zakAya nahi. vaLI, te sarvane jANavAnuM jIvane koI prayojana nathI; kema ke kUvAmAM paDelAne kUvAmAMthI bahAra Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 nIkaLavAno upAya ja Avazyaka che ane saMsArI jIvone kUvAmAMthI bahAra kADhanArA puruSane paNa tenA upAyono ja vicAra karavo Avazyaka che arthAt saMsArI jIvo brahmamAMthI pRthak thaIne saMsArarUpI kUvAmAM paDyA che, teone te kUvAmAMthI kaI rIte bahAra kADhavA tenA upAyano ja vicAra upadezake karavo joIe, paraMtu A jIvo kaI rIte brahmamAMthI pRthak thaIne saMsArarUpI kUvAmAM paDyA che tene jANavAnuM koI prayojana nathI; kema ke saMsAramAM paNa koI kUvAmAM paDelo hoya tene kUvAmAMthI kADhavAno upAya zuM che teno ja vicAra kUvAnA kAMThe rahelo puruSa kare che, paraMtu A kaI rIte paDyo te jANavAnuM tene prayojana nathI, te prakAre ja lokamAM dekhAya che, e rIte bhavarUpI kUvAmAM paDelA jIvono uddhAra karanArA upadezakoe tenA upAyano ja vicAra karavo Avazyaka che, paraMtu kaI rIte A saMsArI jIvo brahmamAMthI chUTA paDyA, kayA kAraNathI chUTA paDyA e sarva vicAraNAnA vyudAsathI saMsArarUpI kUvAmAMthI bahAra nIkaLavAnA mArganI vicAraNA karavI Avazyaka che=zAstravacanathI Avazyaka che, A rIte brahmAdvaita siddha thaye chate=zAstravacananA pramANathI pUrvamAM varNana karyuM e 2Ite brahmAdvaita siddha thaye chate, nItithI varNavilopAdi paNa asaMgata che; kema ke zuddha brahmamAM brAhmaNa, kSatriya Adi rUpa varNono vibhAga nathI ane kSetravid evA je saMsArI jIvo che temAM paNa mukta-amukta ema be bhedaka che arthAt jeo sAdhanA karIne brahmamAM lIna thayA teo mukta che ane jeo sAdhanA karIne brahmamAM lIna thayA nathI teo amukta che, e prakAre saMsArI jIvonA be bhedo che, AthI advaitavAdInA mate kSetravid jIvomAM paNa varNavibhAga nathI arthAt brAhmaNa Adi varNa vibhAga nathI, tethI brahmamAM paNa varNavibhAga nathI ane saMsArI jIvomAM paNa varNavibhAga nathI, tethI avidyamAna evI varNavyavasthA hote chate varNanA vibhAgane mAnanArA brAhmaNo advaitavAdIne varNavilopano je doSa Ape che te tAttvika nathI arthAt brahmAdvaitavAdIne keTalAka brAhmaNo kahe che ke lokamAM keTalAka brAhmaNo che, keTalAka kSudro che, keTalAka vaizya che te sarva vibhAgano vilopa tamArA matane svIkAravAthI thAya che, mATe brahmAdvaitavAda saMgata nathI tene brahmAdvaitavAdI kahe che ke varNavyavasthA ja vAstavika nathI, tethI varNavilopAdino prasaMga amArA mate nathI. 192 A sarva kathana pUrvanA kathanathI nirAkRta che; kema ke pUrvamAM sthApana karyuM ke bhagavAna jitabhayavALA che tevA jitabhayavALApaNuM brahmAdvaita matamAM saMgata thatuM nathI, tethI kUvAmAM paDelAnA dRSTAMtathI koI sAdhanA karIne mukta thAya topaNa prathamanI jema saMsAramAM AvavAno prasaMga prApta thAya ane kadAca brahmAdvaitavAdI kahe ke AtmA brahmamAMthI eka vakhata ja pRthak thAya che, paraMtu sAdhanA karIne mukta thayA pachI te AtmA pharI brahmamAMthI pRthak thato nathI, tema svIkAravAmAM paNa aneka doSo Ave che tema pUrvamAM kahyuM tenAthI brahmAdvaitavAdInuM sarva kathana nirAkRta thAya che, kema nirAkRta thAya che emAM yukti batAve che brahmAdvaitavAdInuM vacana zraddhAmAtra gamya che arthAt A ApaNuM darzana che ane te darzana A pramANe kahe che, mATe ApaNe tema ja svIkAravuM joIe, tevI mUDhatAthI yukta zraddhAthI te svIkArI zakAya, paraMtu yukti ane anubhava anusAra svIkArI zakAya nahi. - Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 namo jiNANaM jiyabhayANaM ahIM advaitavAdI kahe ke zAstravacanathI teno svIkAra thaI zakaze tene graMthakArazrI kahe che dRSTa-iSTa aviruddha vacana ja zAstrarUpe pramANa che arthAt je vacana dRSTa vyavasthAne bAdha kare te rIte kahetuM na hoya, paraMtu dRSTa vyavasthA sAthe anubhava anusAra zAstravacano saMgata thatAM hoya ane iSTa evuM potAnuM zAstra teno ja paraspara virodha thato na hoya tevA zAstranuM vacana ja pramANa che ane tevuM vacana syAdvAdInuM che, anyanuM nathI ane dRSTa-iSTa virodhI zAstranuM vacana paNa svIkA2vAmAM Ave to tenAthI pravRttinI asiddhi thAya; kema ke bhinna bhinna darzananAM ghaNAM zAstravacano che ane teono paraspara virodha pratyakSathI dekhAya che, tethI tevA koI zAstrathI pravRtti thaI zake nahi, ahIM advaitavAdI kahe ke vizeSa zAstrathI pravRtti thaze tene graMthakArazrI kahe che - te te darzananAM zAstromAM kayA darzananuM zAstra vizeSa che te jANI zakAya tema nathI; kema ke eka darzananA zAstranI pravRttithI itara darzananA zAstranuM bAdhitapaNuM che, Ama chatAM anya darzananAM zAstronA tyAgapUrvaka potAne abhimata zAstrathI pravRtti ka2vAmAM yadacchA pravartaka che, vacana prayojaka nathI arthAt potAnI ruci anusAra te jIvo pravRtti kare che, paraMtu vacana teonI pravRttinuM prayojaka nathI; kema ke pote je vacanane svIkArIne pravRtti kare che, te vacananuM tenAthI anya vacana dvArA nirAkaraNa karAyela che, tethI te jIvo vacanathI pravRtti karatAM nathI, paraMtu vacananuM avalaMbana laIne svaicchA anusAra pravRtti kare che, mATe teonI pravRtti zraddhAmAtra gamya che, yukti anubhava anusAra nathI. lalitavistarA : na hyaduSTaM brAhmaNaM pravrajitaM vA avamanyamAno duSTaM vA manyamAnaH tadbhakta ityucyate na ca duSTetarAvagamo vicAramantareNa, vicArazca yuktigarbha ityAlocanIyametat / lalitavistarArtha: f=je kAraNathI, aduSTa brAhmaNane ke aduSTa pravrujitane avagaNanA karato puruSa athavA duSTa mAnato puruSa=aduSTa brAhmaNane ke aduSTa pravrujitane duSTa mAnato puruSa, teno bhakta che e pramANe kahevAtuM nathI. (te kAraNathI aduSTa evA syAdvAdanAM vacanane avagaNanA karato athavA aduSTa evA syAdvAdanAM vacanane duSTa mAnato teno bhakta=vacanano bhakta, kahevAto nathI.) ane duSTa itarano avagama=A vacana duSTa che ane A vacana aduSTa che e prakArano bodha, vicAra vagara nathI ane vicAra=A vacana duSTa che ane A vacana aduSTa che enA nirNayane anukULa vicAra, yuktigarbha che e rIte A=vacanamAtrathI pravartana=vicAryA vagara je te vacanathI pravartana, AlocanIya che. paMjikA H bhavatu nAma vacanAnAM virodhastathApi vacanabahumAnAt pravRttasya yataH kuto'pi vacanAdiSTasiddhirbhaviSyatItyAzaGkya vyatirekataH prativastUpanyAsamAha - Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 lalitavistarA bhAga-2 na=neva, di=smA, duSTaganarAdhuM, brAhavi=dina, pranataM vA=mAnavAli (vA), avamanyamAnaH anAdriyamANo, duSTaM vA=sadoSa (vA), manyamAno vacanakaraNAdinA tadbhakto brAhmaNabhaktaH pravrajitabhakto vA, iti evam, ucyate kuzalaiH, ato'duSTabhakta eva brAhmaNAdibhaktaH, evamatrApi yojanA vA evaM taduSTAt tataH pravartiSyata ityAzaGkyAha na ca duSTetarAvagamo-duSTAduSTayoravagamo vicAramantareNa, ato vicAra AzrayaNIyaH, 'vicArazca yuktigo' na ca yuktiH pramANaM paramate, vacanamAtrasyaiva pramANatvAbhyupagamAt, iti evaM, brAhmaNAdinyAyena AlocanIyametat= vcnmaatraatprvrttnmiti| paMjikArya : Avatu nAma ..... mAtrAavarNanIti . vacanono virodha ho, topaNa vacananA bahumAnathI pravRttine= potapotAnA darzananA vacananA bahumAnathI pravRttine, je koIpaNa vacanathI ISTa siddhi thaze, e prakAranI AzaMkA karIne vyatirekathI prativastunA upacAsane kahe che - hiM=je kAraNathI, aduSTa=aparAdhavALA, brAhmaNane athavA pravrujitane=bhAgavataAdine anAdara karato athavA duSTa=sadoSa, mAnato vacanakaraNAdithI teno bhakta=brAhmaNa to bhakta athavA pravrajitano bhakta, e pramANe kuzalo vaDe kahevAtuM nathI, AthI aduSTato bhakta ja brAhmaNAdito bhakta che=AduSTa evA brAhamaNAdino bhakta ja brAhmaNAdino bhakta che, e rIte ahIM paNa=vacanasvIkAramAM paNa, yojanA karavI joIe arthAt je rIte brAhmaNamAM yojanA batAvI e rIte aduSTa vacanane aduSTa svIkAranAra vacanano bhakta che, paraMtu aduSTa evA syAdvAdanA vacanane duSTa mAnanAra vacanano bhakta nathI e pramANe yojanA karavI. A rIte=AduSTa vacanane aduSTa svIkAre to teno bhakta kahevAya e rIte, to aduSTa evA tenAthI=aduSTa evA vacanathI, pravartana karAze, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - duSTa-Itarano avagama=duSTa-aduSTato bodha, vicAra vagara thato nathI, AthI vicAra AzrayaNIya che-duSTa ane aduSTanA nirNaya mATe parIkSA AzrayaNIya che, ane parIkSArUpa vicAra yuktigarbha che ane paramatamAM=advaitavAdInA matamAM, yukti pramANa nathI; kema ke vacanamAtranuM ja pramANapaNuM svIkArAyuM che, A rIte brAhmaNa Adi vyAyathI=pUrvamAM kahyuM ke aduSTa brAhmaNane ke aduSTa pravrajitane avagaNanA karato ke duSTa mAnato teno bhakta nathI e nyAyathI, A vacanamAtrathI pravartana AlocanIya che aduSTa brAThANane ke aduSTa pravrajitane avagaNanA karato teno bhakta nathI tema aduSTa vacanane avagaNanA karato je te vacanathI pravarte che te saddhacanano bhakta nathI paraMtu yadacchAthI pravRtti karanAra che e pramANe Alocana karavuM. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jihANa jiyabhayANa 15 bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke advaitavAdInuM kathana zraddhAmAtra gamya che, paraMtu AgamathI pramANabhUta nathI te ja yuktithI spaSTa karavA mATe kahe che - koI puruSa aduSTa brAhmaNane avagaNanA karato arthAt te duSTa hoya to avagaNanA kare te ucita che, paraMtu je brAhmaNa duSTa nathI, paraMtu brAhmaNanI AcArasaMhitA anusAra jIvanAra che, tethI aduSTa che ane tenI avagaNanA koI karato hoya athavA aduSTa evA pravrajitanI koI avagaNanA karato hoya arthAt duSTa pravrajita hoya ane avagaNanA kare te ucita che, paraMtu pravajyAnI sarva ucita pravRtti yathArtha karato hoya ane tenI avagaNanA koI puruSa karato hoya athavA aSTa brAhmaNane paNa duSTa brAhmaNa mAnato hoya athavA aduSTa pravrajitane duSTa pravrajita mAnato hoya te puruSa te brAhmaNano ke te pravrajitano bhakta kahevAya nahi, tema aduSTa brAhmaNa sthAnIya ke aduSTa pravrajita sthAnIya vItarAga-sarvajJanuM vacana che; kema ke vitarAgane rAga-dveSa ane ajJAnano abhAva che, jethI asatya bolavAnuM kAraNa nathI, tethI vItarAgasarvajJathI kahevAyeluM sarva vacana aduSTa che, chatAM te vacanane koI darzanavAdI avagaNanA kare arthAt tenI upekSA karIne potAne abhimata darzanane svIkAre athavA subaddha paNa syAdvAdAnuM vacana anekAMtika che mATe duSTa che tema mAne te AgamarUpa vacanano bhakta nathI. jo ke tevA puruSo paNa potAne abhimata AgamarUpa vacanathI pravRtti kare che topaNa aduSTa evA AgamanA teo bhakta nathI, tethI yadacchAthI pravRtti kare che, paraMtu prAmANika vacanathI pravRtti karatA nathI, mATe vacananA bhakta kahevAya nahi. vaLI, kyuM Agama duSTa che ane kyuM Agama aduSTa che teno nirNaya parIkSArUpa vicAra vagara thaI zake nahi ane parIkSArUpa vicAra yuktigarbha che e rIte vacanamAtrathI pravRtti karavI ema svIkAravuM enuM Alocana karavuM joIe arthAt vacanamAtrathI jene pravRtti karavI hoya teNe prAmANika vacananI parIkSA karIne tenA bhakta thavuM joIe ane tenA anusAra pravRtti karavI joIe ane te rIte vicArIe to brahmAdvaitavAdIno mata pUrvamAM kahyuM e rIte yuktithI saMgata thato nathI ane syAdvAdI je rIte bhagavAnane jitabhayavALA svIkAre che, te rIte svIkAravAthI bhagavAna jitabhayavALA che te saMgata thAya che, kema ke mukta thayA pachI pharI kyAreya saMsAramAM Agamana nathI, tethI syAdvAdI anAdithI jIva karmayukta che ane sAdhanA karIne mukta thAya che, tyArapachI saMsAramAM pharI temanuM Agamana nathI, mATe mukta evA bhagavAna jitabhayavALA che ema svIkAre che, te rIte yukti ane anubhava anusAra sarvajJanA vacananA prAmANyathI svIkAravuM joIe. paMjikAmAM kahyuM ke vyatirekathI prativastunA upanyAsane kahe che, tethI e prApta thAya ke vacanano upAsaka koNa nathI te vyatirekathI batAvyuM che ane aduSTa brAhmaNa ane aduSTa pravrajitanI avagaNanA karato ke duSTa mAnato teno bhakta nathI e sadaza daSTAMta che arthAtu prativastuno upanyAsa che ane tenA dvArA brahmAdvaitavAdI saddhacananA upAsaka nathI tema sthApana karela che. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 lalitavAra bhAga-2 lalitavistarA : kUpapatitodAharaNamapyudAharaNamAtram nyAyAnupapatteH, tadudbhUtAderapi tathAdarzanAbhAvAt, tatra cottAraNe doSasaMbhavAt, tathA kartumazakyatvAt, pryaasnaissphlyaat| lalitavistarArtha : kUpapatita udAharaNa paNa udAharaNamAtra che, kema ke nyAyanI anupapatti che. kema nyAyanI anupapatti che? temAM hetu kahe che - tad ubhUta AdinA paNa kUvAmAM utpanna thayelA masyAdinA paNa, te prakAre darzanano abhAva che kUvAmAMthI bahAra kADhavA joIe te prakAre darzanano abhAva che, ane tyAM utAraNamAMta ubhUta evA mAchalA AdinA utAraNamAM, doSano saMbhava hovAthI teonuM utAraNa yuktisaMgata nathI, ema anvaya che ane te prakAre karavA mATe azakyapaNuM hovAthI kUvAmAMthI utAraNa karavuM ucita nathI. ' kema uttAraNa karavuM ucita nathI ? temAM hetu kahe che - prayAsanuM niSkalapaNuM hovAthI uttAraNa karavuM ucita nathI. paMjikA - tadudbhUtetyAdi, tadudbhUtAderapi tasmin-kUpe, udbhUto-matsyAdiH, AdizabdAdatadbhUto'pi prayojanavazAt tatraiva baddhasthitiH, tasyApi, tathAdarzanAbhAvAt-patanakAraNamavicAyevottAraNopAyamArgaNasyAnavalokanAt, evaM ca tathAdarzanAditihetoH prAguktasya prtijaikdeshaasiddhteti| atha tadudbhUtAdirapyuttArayiSyate tato na hetoH pratijaikadezAsiddhatA ityAha- tatra ca-tadudbhUtAderapi uttAraNe, doSasambhavAt maraNAdyanarthasambhavAt, 'tatheti hetvantarasamuccaye, kartum uttAraNasya tadudbhUtAdeH, 'azakyatvAt' hetumAha- prayAsanaiSphalyAt-prayAsasya-prayatnasya, naissphlyaad-uttaarnniiyottaarlkssnnphlaabhaavaat| paMjikArya - tadupUtyAra .... nakSattAmAvat talumUtyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, tad uddabhUta AdinuM paNa=temAM arthAt kUvAmAM uddabhUta evA masthAdi kavi zabdathI ataddabhUta paNa arthAta kUvAmAM nahi utpanna thayelo paNa prayojananA vazathI tyAM ja baddha sthitivALo arthAt kUvAmAM rahevAnA pariNAmavALo teno paNa te prakAre darzanano abhAva hovAthI=patananA kAraNano vicAra karyA vagara ja bahAra kADhavAnA upAyanA mArgaNanuM avalokana hovAthI, nyAyanI anupapati che ema avaya che ane A rIteeta uddabhUta Adine bahAra kADhavA mATenA prayatnanA darzanano abhAva che ema pUrvamAM kahyuM e rIte, pUrvamAM kahela tathA varNanAt e rUpa hetunI=advaitavAdInA matane kahenArA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jirAsaM jiyabhayANa 197 trIjA zlokamAM kahela tathA darzanAr e rUpa hetunI, pratijJAnA eka dezanI asiddhatA che=bIjA zlokamAM teNe pratijJA karelI ke kUvAmAM paDelAne te kUvAmAM kema paDyo tenI vicAraNA karyA vagara tene kADhavA viSayaka loko vicAraNA kare che te sthAnamAM mAchalAne AzrayIne eka dezanI asiddhi che, have temAM uddabhUta Adine paNa uttAraNa karAze-kUvAmAM paDelA mAchalA AdinuM paNa uttAraNa karAze, tethI hetunI pratijJAtA eka dezanI asiddhatA nathI, ethI kahe che - ane tyAM uttAraNamAMetad uddabhUta AdinA paNa utAraNamAM, doSato saMbhava hovAthI=maraNAdi anarthano saMbhava hovAthI, nyAyanI anupapatti che ema avaya che, tathA e hetu aMtaranA samuccayamAM che, tad uddabhUta AdinA uttAraNane karavA mATe azakyapaNuM hovAthI kUpa udAharaNamAM nyAyanI anupapati che ema avaya che, hetune kahe cheetad uddabhUta AdinA uttAraNanA azakyapaNAmAM hetune kahe che - prayAsanuM niSkalapaNuM hovAthI=sad ubhUta evA masyAdinA uttAraNanA prayatnanuM niSkalapaNuM hovAthI arthAta utAraNIyane uttAraNa svarUpa phalano abhAva hovAthI=jeo kUvAmAM paDelA che ane kADhavA yogya che teonA utAraNarUpa phalano abhAva hovAthI mAchalA AdinuM uttAraNa azakya che ema avaya che. bhAvArtha : advaitavAdIe potAnA matane sthApana karanArA je cAra zloko kahyA che temAM bIjA ane cothA zlokamAM kahyuM ke kUvAmAM paDelo koI hoya te kema paDyo teno vicAra karyA vagara lokamAM tene bahAra kADhavAno vicAra karAya che, tema bhavarUpI kUvAmAM paDelA jIvone uttAraNa karanAra puruSe paNa e rIte ja prayatna karavo joIe arthAt A jIvo bhavamAM kema paDyA teno vicAra karyA vagara tene bhavamAMthI kADhavAno ja vicAra karavo joIe, tyAM kUpapatita udAharaNa paNa udAharaNa mAtra che, vastutaH yukti saMgata nathI; kema ke kUvAmAM mAchalA Adi paNa utpanna thayelA hoya che ane koI prayojanavazathI koI puruSa kUvAmAM beThela hoya tyAre te kUvAmAM kema paDyo che teno vicAra karyA vagara kADhavAno prayatna karAto nathI, tethI saMsArarUpI kUvAmAM jIvo kema paDyA che teno vicAra karyA vagara tene kADhavAno prayatna karavo joIe ema kahevuM ucita nathI, paraMtu vicArake jANavuM joIe ke kayA prayojanathI saMsArI jIvo bhavarUpI kUvAmAM paDyA che, teno paNa yathArtha nirNaya karavA prayatna karavo joIe, mATe pUrvapakSIe ApeluM kUvAnuM udAharaNa yuktiyukta nathI; kema ke teNe tathA varNanAt je hetu Apyo ane te hetumAM teNe pratijJA karelI ke te kUvAmAM kema paDyo teno vicAra karyA vagara tene kADhavA mATe loko prayatna kare che tema dekhAya che te rUpa hetuno eka deza asiddha che, AthI ja kUvAmAM mAchalAne paDelA joIne teonI dayAthI tene kADhavA mATe koI buddhimAna prayatna karato nathI, paraMtu vicAre che ke te kUvAmAM paDelA nathI, paraMtu kUvAmAM ja utpanna thayelA che, mATe temane bahAra kADhavA joIe nahi, vaLI, koIka puruSa koIka prayojanavaza kUvAmAM ja rahevAnI baddha sthitivALo hoya tene paNa kADhavA koI prayatna karato nathI, mATe A kUvAmAM kema paDyo che teno vicAra karyA vagara tene kADhavAnuM lokamAM darzana che, e prakArano hetu eka dezamAM asiddha che. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 lalitavistarA bhAga-2 - ahIM pUrvapakSI kahe ke kUvAmAM je paDyA hoya te sarvane vicAryA vagara bahAra kADhavA ja ucita che pUrvapakSanA kathana pramANe svIkAravAmAM doSa batAve che mAchalA Adine teo kUvAmAM kema paDyA che teno vicAra karyA vagara temane kADhavAmAM Ave to teone maraNa Adi anarthano saMbhava che, mATe kUvAmAM teo kema paDyA che teno vicAra karyA vagara teone kADhavA ucita nathI. vaLI, anya hetu kahe che - kUvA AdimAM paDelA mAchalA Adine bahAra kADhavA azakya che, ahIM koI kahe ke dRDha prayatnazIla mATe azakya kaMI nathI, tethI sarva yatnathI kUvAmAM paDelA badhA mAchalAne kema paDyA che teno vicAra karyA vagara bahAra kADhI zakAze, tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che ke te prakAranA prayAsanuM niSphaLapaNuM che; kema ke kUvAmAM paDelAne uttAraNanuM prayojana tene ApattimAMthI 2kSaNa ka2vAnuM che, jyAre A rIte badhA mAchalAone bahAra kADhI nAkhavAmAM Ave tenAthI uttAraNIyanuM uttAraNarUpa phala prApta thatuM nathI, paraMtu anuttA2NIya evA mAchalAne uttAraNa karIne teone anartha ja saMpAdana karAya che, mATe pUrvapakSIe kUpapatita udAharaNa ApyuM te udAharaNa yuktisaMgata nathI. = lalitavistarA : na copAyamArgaNamapi na vicArarUpaM tadihApi vicAro'nAzrayaNIya eva; daivAyattaM ca tad, atIndriyaM ca daivamiti yukteraviSayaH, zakunAdyAgamayuktiviSayatAyAM tu samAna eva prasaGga itaratrApIti, tasmAdyathAviSayaM trikoTiparizuddhavicArazuddhitaH pravarttitavyamiti uktaM ca 'AgamenAnumAnena, dhyAnAbhyAsaramena ca / tridhA prakalpayanprajJAM, labhate tattvamuttamam / / 1 / / ' lalitavistarArtha : upAyamArgaNa paNa na vicArarUpa nathI ja arthAt vicArarUpa che, te kAraNathI ahIM paNa=uttAraNanA upAyamAM paNa, vicAra anAzrayaNIya ja che=jo AgamanA vacanamAM vicAra anAzrayaNIya hoya to kUvAmAM paDelAnA uttAraNanA upAyamAM paNa vicAra anAzrayaNIya ja che, ane te=kUvAmAMthI uttAraNa, daiva AdhIna che ane daiva atIndriya che ethI yuktino aviSaya che. (mATe jo AgamanuM vacana vicAra mATe anAzrayaNIya hoya to kUvAmAMthI uttAraNanA upAyanuM mArgaNa paNa vicArane mATe anAzrayaNIya che.) zakunAdi AgamathI ane yuktithI viSayatAmAM tatra paNa samAna ja prasaMga che=paramabrahmAdi viSayaka atIndriya vacanArthamAM paNa samAna ja prasaMga che, tethI yathAviSaya trikoTi parizuddha vicAranI zuddhithI pravartavuM joIe ane kahevAyuM che - AgamathI, anumAnathI ane dhyAnanA abhyAsanA rasathI traNa prakAre prajJAne prakalpana karato=tattvane jANavA mATe svabuddhine pravartAvato puruSa, uttama tattvane prApta kare che. = Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiNANaM jiyabhayANaM patrikA : 187 abhyuccayamAha na ca naiva, upAyamArgaNamapi = uttAraNopAyagaveSaNamapi paropanyastaM 'na vicArarUpaM' kintu vicArarUpameva, yadi nAmaivaM tataH kimityAha - tat = tasmAd, ihApi = uttAraNopAye (api) AstAM tAvatprakRtavacanArthe, vicAro - vimarzaH, anAzrayaNIya eva =na vidheya eva paramate / athAtIndriyatvAd yukteraviSayo vacanArthaH, idaM ca kUpapatitottAraNaM tathAvidhaM na bhaviSyatItyAzaGkyAhadaivAyattaM ca = karmAdhInaM (ca), tad = uttAraNaM, tataH kimityAha- atIndriyaM ca indriyaviSayAtItaM ca taduttAraNahetuH daivaM = karmma, iti = asmAddhetoH, yukteH = vicAraNasya, aviSayo, bhavanmatena vacanamAtrasyaiva viSayatvAt kathaM tatra samyagavijJAte tadAyattAyottAraNAya pravRttiriti ? | punarapyabhiprAyAntaramAzaGkyAha- zakunAdyAgamayuktiviSayatAyAM tu zakunAdyAgamAzca, 'Adi'zabdAd jyotiSkAdyAgamagraho, yuktizca - vicAraH, tadviSayatAyAM tu daivasyAnukUletararUpasya, samAna eva prasaGgaH itaratrApi-paramabrahmAdAvatIndriye vacanArthe, tadapi yuktyAgamAbhyAM vicArayituM prayujyata ityayuktamuktaM prAk 'sAdipRthaktvamamISAmanAdi ce 'tyAdi / 'itiH ' prakramasamAptyarthaH, tasmAt = vacanamAtrasyAprAmANyAt yathAviSayaM = kaSAdisarvaviSayAnatikrameNa, trikoTiparizuddhavicArazuddhitaH = tisRbhiH kaSacchedatApalakSaNAbhirAdimadhyAvasAnAvisaMvAdalakSaNAbhirvA koTibhiH, parizuddho= nirdoSo yo vicAro - vimarza:, tena yA zuddhiH = vacanasya nirdoSatA, tasyAH sakAzAt pravarttitavyaM heyopAdeyayoH / patrikArtha : abhyuccayamAha ..... heyopAdeyayoH / / alyuyyayane he che=pUrvamAM pahADa ughADazugamAtra che tema kahIne puruSAdvaitavAdInuM vacana saMgata nathI tema sthApana karyuM. have tenuM anya vacana saMgata nathI te batAvavA mATe amyuccayane kahe che - upAyanuM mArgaNa paNa=para vaDe upanyasta kUvAmAMthI uttAraNanA upAyanuM gaveSaNa paNa, 'na vicArarUpa' nathI ja, paraMtu vicArarUpa ja che, jo A pramANe che=kUvAmAM paDelAne bahAra kADhavAno upAya vicArarUpa ja che e pramANe che, tenAthI zuM ?=tenAthI zuM prApta thAya? ethI kahe che te kAraNathI ahIM paNa=uttAraNanA upAyamAM paNa, prakRta pravacatArthanA viSayamAM to dUra raho paraMtu uttAraNanA upAyamAM paNa, vicAra anAzrayaNIya che=paramatamAM vidheya nathI ja arthAt jema paramatamAM brahmamAMthI vicaTana kema thayuM, tenAM kAraNo zuM che teno vicAra anAzraNIya ja che tema kUvAmAM paDelAnA uttAraNanA upAya viSayaka vicAra paNa anAzrayaNIya 4 che. athathI pUrvapakSI kahe ke vacanano artha yuktino aviSaya che; kema ke atIndriyapaNuM che=brahmamAMthI Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 lalitavistarA bhAga-2 vicaTana thaIne saMsArI jIvo saMsArarUpI kUvAmAM paDyA che, kema paDyA che AgamamAM kaheluM te sarva yuktino aviSaya che; kema ke atIndriya che, ane A kUpapatitanuM utAraNa tevA prakAranuM thaze nahi arthAt Agama viSayaka vicAra Avazyaka nathI, paraMtu kUvAmAM paDelAnA uttAraNanA upAya viSayaka vicAraNA Avazyaka che; kema ke phUpapatita utAraNa AgamanI jema atIndriya nahi thAya, paraMtu buddhino viSaya thaze, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - devane AdhIna=karmane AdhIna, te che=kUvAmAMthI utAraNa che arthAt je jIva kUvAmAM paDelo che te jIvatuM nIkaLavAnuM bhAgya hoya to ja kADhanAra puruSa tene kUvAmAMthI bahAra kADhI zake che, tethI zuM tethI zuM siddha thAya? ethI kahe che - ane dava atIndriya che=tenA utAraNano hetu evuM deva IdriyonA viSayathI atIta che, e hetuthI yuktino=vicAraNano, aviSaya che; kema ke tamArA mate vacanamAtranuM ja viSayapaNuM che, tethI kevI rIte tyAM=kUvAmAMthI uttAraNanA viSayamAM, samyam avijJAta hote chate arthAt A jIvanuM daiva utAraNane anukULa che e prakAre sakhya avijJAta hote chate, tene AdhIna uttAraNa mATe samyajJAnane AdhIna utAraNa mATe, pravRtti kevI rIte thAya ? arthAt thaI zake nahi. (mATe jo AgamanAM vacano atIndriya hovAthI anAlocanIya che to kUvAmAM paDelAnuM uttAraNa paNa yuktino aviSaya hovAthI tenA upAyanA mArgaNano paNa vicAra anAzrayaNIya che.) pharI paNa abhiprAyAMtaranI AzaMkA karIne kahe che-pUrvamAM AgamanuM vacana ane kUpapatitanuM uttAraNa samAna nathI tema AzaMkA karI ane tenuM nivAraNa karyuM vaLI, pUrvapakSInA te kathana viSayaka abhiprAyAMtaranI AzaMkA karIne kahe che - zakunAdi AgamayuktinI viSamatAmAM vaLI, ItaramAM paNa samAna ja prasaMga che=zakunAdi Agama ane gAri zabdathI jyotiSka Adi AgamanuM grahaNa che ane yukti vicArarUpa che tenI viSayatAmAM vaLI, arthAt anukUla ItararUpa devanI viSayatAmAM vaLI, paramabrahmAdi viSayaka atIndriya vacanArtharUpa Itaratra paNa samAna ja prasaMga che, te paNa=paramabrahmAdi viSayaka atIndriya vacanArtha paNa, yukti ane Agama dvArA vicAravA mATe prayatna karavo joIe, ethI AmanuM sAdi pRthakta ke anAdi ItyAdi pUrvamAM kahevAyeluM ayukta che=pUrvapakSInA zloka-ramAM kahevAyeluM ayukta che. ti=lalitavistarAmAM rahelo ti zabda, prakramanA samApti arthavALo che-pUrvapakSIe kahela ke AgamamAM brahAmAMthI vicaTana thayuM che te sAdi pRthakva che ke anAdi pRthakta che, ahetuka che ke sahetuka che e vicArI zakAya nahi; kema ke atIndriya che e kathananuM nirAkaraNa karavAno prakrama lalitavistarAmAM 232AvanAthI karyo che tenA samApti arthavALo che, te kAraNathI=vacanamAtranuM apramANapaNuM hovAthI, yathAviSaya=kaSAdi sarva viSayanA atikramathI zAstranI parIkSA viSayaka je kaSAdi sarva viSayo che tenA atikramathI, trikoTi parizuddha vicAranI zuddhithI pravartavuM joIe=kaSa-cheda-tApa svarUpa traNa koTithI athavA Adi-madhya-aMtamAM avisaMvAda svarUpa traNa koTithI parizuddha arthAt nirdoSa je vicAra arthAta vimarza tenAthI je zuddhi arthAt vacatanI nirdoSatA tenAthI heya-upAdeyamAM pravRtti karavI joIe. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 namo jiNANe jiyabhacANa bhAvArtha: pUrvamAM advaitavAdInI mAnyatAne sthApana karanArA cAra zloko batAvyA, temAM advaitavAdIe kahela ke brahmamAMthI saMsArI jIvonuM vicaTana thayuM che te sAdi pRthakva che, anAdi pRthakva che, sahetuka che, ahetuka che e vagere yuktithI vicArI zakAya nahi, mATe vicArake teno vicAra karavo joIe nahi, paraMtu jema koI kUvAmAM paDelo hoya tene joIne A kema paDyo tenI vicAraNA Avazyaka nathI, paraMtu tene kUvAmAMthI bahAra kADhavAnA upAyanuM mArgaNa ja Avazyaka che, tema saMsArarUpI kUvAmAM paDelA jIvone kaI rIte bahAra kADhavA joIe, tenI vicAraNA vicArake karavI joIe, tene graMthakArazrI kahe che - kUvAmAMthI bahAra kADhavAnA upAyanuM mArgaNa paNa "na vicArarUpa' nathI=vicAranA abhAvarUpa nathI, paraMtu vicArarUpa ja che, tethI jo brahmamAMthI teo kema chUTA paDyA ityAdi vicAra karavo ucita na hoya to kUvAmAM paDelAne bahAra kADhavAnA upAya viSayaka paNa vicAraNA karavI joIe nahi arthAtu A puruSa kUvAmAM paDyo che tene kayA upAyathI kADhI zakAze teno vicAra paNa karavo joIe nahi. ahIM prazna thAya ke brahmamAMthI vicaTana thayelA jIvo sAdi che, anAdi che' ityAdi atIndriya hovAthI teno vicAra thaI zake nahi, tethI teno vicAra anAzrayaNIya che, jyAre kUvAmAM paDelA koIne joIne tene kADhavAnA upAyano vicAra tevo nathI, tethI tenA viSayaka vicAraNA karavI ucita che, tene graMthakArazrI kahe che - kUvAmAMthI bahAra kADhavuM e kUvAmAM paDelA jIvanA bhAgyane AdhIna che ane tenuM bhAgya kevuM che te yuktithI dekhAtuM nathI, tethI huM prayatna karIza tenA dvArA te kUvAmAMthI nIkaLaze teno nirNaya thaI zake nahi; kema ke kUvAmAMthI nIkaLavAnuM tenuM bhAgya indriyano aviSaya che, tethI tyAM paNa yuktithI vicArI zakAya nahi arthAt A prakArano prayatna karIne kUvAmAM paDelAne ApaNe bahAra kADhIe teno vicAra thaI zake nahi, mATe indriyano aviSaya hoya tene yuktithI vicArI zakAya nahi ema kahevAmAM Ave to kUvAmAM paDela puruSane kADhavAnA upAyanuM mArgaNa paNa yuktino aviSaya hovAthI teno vicAra karavo joIe nahi. ahIM pUrvapakSI kahe ke zakuna zAstra ane jyotiSa zAstranA jANakAra puruSa zakunAdithI ke jyotiSa zAstranA baLathI A puruSa kUvAmAMthI bahAra kADhI zakAze teno nirNaya kare to tenuM daiva bahAra nIkaLavAne anukULa che teno nirNaya thAya ane tyArapachI kayA prayatnathI tene bahAra kADhavo joIe teno yuktithI vicAra karavAmAM Ave to te puruSano kUvAmAMthI uttAra thaI zake che tene graMthakArazrI kahe che - Agamano viSaya atIndriya hovA chatAM Agama dvArA ane yukti dvArA padArthane jANavAmAM Ave to kya Agama tattvane kahenArA vacana svarUpa che teno nirNaya thaI zake, tethI jema kUvAmAM paDelAnA uttAraNanA viSayamAM zakunAdi Agama ane yukti dvArA pravRtti karavI ucita che tema pUrvapakSI svIkAre to AgamanA viSayamAM paNa tema svIkArI zakAya, mATe pUrvapakSIe kaheluM ke saMsAramAM AvelA jIvo sAdi pRthakta che, ityAdi vicAra karavA jevuM nathI, paraMtu AgamanA vacanathI ja svIkArI levA jevuM che te tenuM kathana ayukta che, to zuM karavuM joIe ? tethI kahe che - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 vacanamAtra pramANa nathI, paraMtu yuktisaMgata vacana pramANa che, te kAraNathI vacananI parIkSA kaSAdithI je prakAre thaI zake tenA atikrama vagara parIkSA karavI joIe ane je AgamanuM kathana kaSa-cheda-tApa traNa koTithI parizuddha hoya athavA je AgamanuM vacana Adi, madhya ane avasAnamAM paraspara visaMvAda vagaranuM hoya tevuM nirdoSa vacana kayA darzananA AgamanuM che teno nirNaya karavo joIe ane tevA vacanathI ja heyaupAdeyamAM pravRtti karavI joIe. mAtra ApaNuM Agama che ema mAnIne syAdvAda AdinuM vacana mUDhatAthI svIkAravuM joIe nahi, paraMtu zAstrane svIkAryA pachI zAstramAM kahelAM vacanone jANIne yukti ane anubhava anusAra te vacanane jANIne teno svIkAra karavo joIe, jethI saMsAranA ucchedanA kAraNIbhUta uttama tattvanI prApti thAya. AthI ja kahyuM che ke je puruSa mArgAnusA2I buddhithI Agama dvArA vastune jANe, tyArapachI anumAnarUpa yukti dvArA te vastuno nirNaya kare ane svaanubhavarUpa je dhyAnano abhyAsa che tenA rasathI vastune jANavA yatna kare to uttama tattvane prApta kare che, jema sarvajJanuM vacana saMsAranI vyavasthA ane saMsArathI mukta thavAnI vyavasthA kaI rIte batAve che teno nirNaya koI kaSa-cheda-tApathI kare to tene jaNAya ke saMsArathI mukta thavAno upAya bhagavAne krodhAdi cAra kaSAyo, hiMsAdi pAMca avirati ane mithyAtva dazanA niSedharUpa batAvyo che ane zuddha AtmAnA pragaTIkaraNanA upAyabhUta nigraMthabhAvanI prAptinuM kAraNa bane tevA dhyAnaadhyayanane vidhirUpe mukta thavAno upAya batAvela che, ane te vidhi-niSedhane anurUpa sarva ucita anuSThAno bhagavAne batAvyAM che, tethI bhagavAnanuM Agama kaSa-cheda zuddha che, mATe mokSane anukULa vidhi-niSedha che tevo nirNaya parIkSAthI thAya, to A Agama kaSazuddha che tema jaNAya ane teno nirNaya ka2vA mATe zAstravacana, yukti ane anubhavathI vicArAya to bhagavAne kahela sarva anuSThAno kaI rIte rAgAdino uccheda karavAnuM kAraNa bane che ane AtmAnI asaMga pariNatirUpa nigraMthabhAvanuM kAraNa bane che te svaabhyAsanA baLathI jaNAya che, tethI zAstramAM kahela vidhi-niSedha ane tene poSaka ucita anuSThAnarUpa chedazuddhi zAstramAM che ane te svaanubhavathI jANavA prayatna kare to, yukti ane anubhavathI kaI rIte saMsArano uccheda thAya tevo sUkSma tattvano bodha AgamathI thAya che, teno nirNaya vicArakane thaI zake che. 202 vaLI, bhagavAnanuM Agama syAdvAdane kahenAra che, tethI AtmAne pariNAmI svIkAre che, saMsAraavasthAmAM AtmA karmathI baddha che ane karmathI mukta thAya to pUrNa sukhamaya mukta avasthAne pAme che te vyavasthA pariNAmI AtmA svIkAravAthI saMgata thAya che ane nipuNatApUrvaka ucita anuSThAna dvArA je mahAtmAo yatna kare che teo te anuSThAnanA baLathI rAgAdino kSaya karI zake che ane nigraMthabhAvamAM jaI zake che tevo yathArtha nirNaya jeone thAya che teo sarvajJanA vacananA pAramArthika tattvane prApta kare che ane tenAthI teone jaNAya che ke bhagavAnanA vacanAnusAra karAyelo dharma Adya bhUmikAno paNa kaSAyonA upazama dvArA sukhanuM kAraNa bane che ane bhAvi sukhanI paraMparAnuM kAraNa bane che, madhyama bhUmikAno dharma paNa uttarottara sukhanI paraMparA dvArA kalyANanuM kAraNa bane che ane avasAnamAM paNa sarva karmathI mukta avasthAne prApta karAvIne sukhanuM kAraNa bane che. A rIte sarvajJae kahelA zAstranAM sarva vacano paripUrNa zuddha che teno yuktithI nirNaya karIne te zAstravacanathI ja hitamAM pravRtti ka2vI joIe, jethI krame karIne bhagavAnanI jema jitabhayatvanI prApti thAya. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jihANa jiyabhayANa 203 lalitavistarA :'Agamazcopapattizca, saMpUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnAM, sadbhAvapratipattaye / / 2 / / ' 'Agamo hyAptavacanamAptaM doSakSayAdviduH / vItarAgo'nRtaM vAkyaM, na brUyAddhatvasaMbhavAt / / 3 / / ' 'taccaitadupapattyaiva, prAyazo gamyate budhaiH / vAkyaliGgA hi vaktAraH, sadvAkyaM copapattimat / / 4 / / ' 'manyathAtiprasa: cAta, tattayA rahita 6 sarvasyaiva hi tatprApterityanartho mahAnayam / / 5 / / ' ityalaM prasaMgena / lalitavistarArtha pUrvamAM kahyuM ke tattva jANavA mATe AgamathI, anumAnathI ane dhyAnanA abhyAsathI traNa prakAre prajJAne vyAkRta karato puruSa uttama tattvane prApta kare che, temAM sAkSIrUpe anya vacano batAve che - Agama ane upapati saMpUrNa dRSTinuM svarUpa atIndriya arthonA sadbhAvanA nirNaya mATe che. Agama Apta vacana che, doSanA kSayathI Apta kahevAyA che, vItarAga amRta vAkya bole nahi; kema ke hetano asaMbhava che=bhUSAbhASaNanA hetu rAga-dveSa ane ajJAnano vItarAgamAM asaMbhava che. ane te A=Apta vacana, upapatithI ja prAyaH badho vaDe jaNAya che, dikaje kAraNathI, vAkya-liMgavALA vaktAo che yathArtha vAkya ke ayathArtha vAkyonA liMgathI vaktA sarvajJa che ke asarvajJa che e nirNaya thAya che ane saddhAkya upapattivALuM che. anyathA sadvAkya upapattivALuM na hoya to, atiprasaMga che, ta--te kAraNathI, tenAthI rahita=upapattithI rahita, jo thAya ja sadvAkya thAya, to sarvanAM ja vacanonI tenI prApti hovAthI=sadvAkyanI prApti hovAthI arthAt sarva darzanakAronAM vacano upapattivALAM nahi hovA chatAM te vacanone saddhAkyathI prApti hovAthI, A mahAna anartha che sarva darzanonAM vacanone sadvAkya svIkAravArUpa mahAna anartha che, ethI prasaMgathI saryuM pUrvamAM brahAdvaitavAdInA matamAM jitabhayatva saMgata nathI enA dvArA tene abhimata je cAra zloko batAvyA te' saMgata nathI ema batAvIne trikoTi parizuddha AgamathI pravartavuM joIe te kathana prasaMgathI kahyuM te ahIM pUrNa thAya che tethI kahe che prasaMgathI saryuM. bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke trikoTi parizuddha vicAranI zuddhithI Agamano nirNaya karIne pravartavuM joIe, e kathanane ja puSTa karavA mATe kahe che - chadmastha jIvo atIndriya arthone sAkSAt jonArA nathI, kevalI ja sarva padArthone sAkSAt jonArA che, topaNa chadmasthane atIndriya arthonA sadbhAvanA nirNaya mATe Agama ane upapatti saMpUrNa bodhanuM kAraNa che Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 lalitaliza bhAga-2 arthAt chadmastha AgamavacanathI atIndriya arthone jANyA pachI yukti ane anubhava anusAra Agamavacanane jANavA yatna kare to ucita pravRtti karIne hita sAdhI zake tevo yathArtha bodha prApta kare che, paraMtu Agamavacana ke yukti vagara padArthano nirNaya karavA yatna kare to atIndriya arthono nirNaya thaI zake nahi. ahIM prazna thAya ke konuM vacana bodhanA kAraNabhUta Agama che ? jenAthI atIndriya arthonI prApti thAya? tethI kahe che - Agama Aptavacana che ane Apta doSanA kSayathI thayelA che ane te vItarAga sarvajJa che ane vItarAga sarvajJa asatya vAkya bole nahi. kema asatya vacana bole nahi ? tethI kahe che - asatya bolavAnAM traNa kAraNo che, rAga-dveSa ane ajJAna. vItarAga sarvajJa hovAthI temanAmAM rAga-dveSa ane ajJAnano abhAva che, tethI temanA vacanamAM asatyapaNAno abhAva che. ahIM prazna thAya ke kayuM Agama sarvajJakathita che ? jeno nirNaya karIne Agama ane upapatti dvArA atIndriya arthono nirNaya thAya ? tethI kahe che - prAyaH karIne upapatti dvArA ja budha puruSothI Aptavacana jaNAya che, AthI jenuM vacana daSTa-iSTa aviruddha hoya, yuktithI saMgata thatuM hoya te vacana AptanuM vacana che tevo nirNaya budha puruSo vaDe thAya che; kema ke A vaktA sarvajJa che ke asarvajJa te temanAM vAkyonA baLathI nakkI thAya che, mATe sadvAkyane kahenArA vaktA sarvajJa che ane asatAkyane kahenArA vaktA asarvajJa che te batAvavA mATe ahIM kahyuM che ke vaktA vAkyaliMgavALA hoya che. ahIM prazna thAya ke A sadvAkya che ane A asaddhAkya che te kevI rIte nakkI thAya ? jenAthI A vAkyane kahenArA sarvajJa che ane A vAkyane kahenArA sarvajJa nathI te nakkI thAya, tethI kahe che - saddhAkya upapattivALuM che, tethI buddhimAna puruSa upapatti dvArA A Akhuvacana che tevo nirNaya prAyaH karI zake che, anyathA=sadvAkya upapattivALuM na hoya to, atiprasaMga prApta thAya badhAM darzananAM vacanone sadvAkya svIkAravAno atiprasaMga prApta thAya, ane jo upapatti rahita paNa sadvAkya hoya to badhAM ja bolAyelAM vacanone sadvAkyanI prApti thAya, tethI mahAna anartha prApta thAya; kema ke asaMbaddha bolAyelAM vAkyothI iSTanI prApti thAya nahi, paraMtu kalyANanA arthI jIvone paNa te asaMbaddha vAkyo anusAra pravRttithI anarthanI prApti thAya, AthI vistArathI saryuM arthAt bhagavAna jitabhayavALA che ane tevuM jitabhayapaNuM sarvajJanA vacanAnusAra pravRtti karavAthI asaMgabhAvanI prApti dvArA thAya che, mATe trikoTi parizuddha Agamano nirNaya karIne tenAthI pravRtti karavI joIe, e prakAranA vistArathI saryuM. lalitavistarA :tadevamarhatAM bahutvasiddhiH, viSayabahutvena ca namaskartuH phalAtizayaH sdaashysphaatisddheH| Aha-'ekayA kriyayA anekaviSayIkaraNe, kaivAzayasphAtiH?' nanviyameva yadekayA anekaviSayIkaraNaM, vivekaphalametat / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiNAzaM jiyabhayANa 205 lalitavistArtha : tavaMthI jitabhayatvanA kathananuM nigamana kare che - A rIte=bhagavAna jitabhayavALA che ane teonI upAsanA karIne jeo mokSamAM jAya che te sarva jitabhayavALA thAya che tenuM sthApana karavA mATe pUrvamAM kahyuM ke kSetrajJAnI apekSAe paramabrahAnuM anekapaNuM svIkAra karAye chate syAdvAdInA matano svIkAra thAya che; kema ke syAdvAdInA mate Atma sAmAnyarUpa paramabrAhA eka che ane vyaktirUpa AtmA aneka che e rIte, arihaMtonA bahutvanI siddhi che ane viSayanA bahutvane kAraNe namaskAra karanArane=namo jihANa jia bhayANa dvArA jitabharavALA siddhanA jIvone namaskAra karanArane, phalano atizaya che; kema ke sadAzayanA phAtinI siddhi che ekane namaskAra karavA karatAM anene namaskAra karavAne kAraNe sadAzayanA atizayanI siddhi che. ahIM gAthI prazna kare che - eka kriyAthI eka namaskAranI kriyAthI, anekane viSaya karavAmAM AzayanI phAti kaI che?=AzayanI vRddhi nathI tene graMthakArazrI kahe che - A ja= eka namaskAra dvArA anekane viSaya kare che e ja, sadAzayanI phAti che, je kAraNathI eka vaDe anekanuM viSayIkaraNa che, A eka namaskAra dvArA anekane viSaya karyA e, vivekala =eka namaskAra dvArA aneka siddhone namaskAra e namaskAra karanAra vyaktimAM pragaTa thayelA vivekanuM kArya che. bhAvArthajiabhayANa dvArA brahmAdvaitamatanuM nirAkaraNa thAya che tema batAvyuM ane sthApana karyuM ke AtmA sAmAnyarUpe eka che ane te te vyaktirUpe aneka che ane mokSamAM gayelA jIvo saMsAranA sarva upadravathI rahita hovAthI jitabhayavALA che ane anaMtakALathI anaMta jIvo mokSamAM gayelA che te jitabhayavALA che, tethI jitabhayavALA evA arihaMta aneka che te siddha thAya che ane jitabhayavALA sarvane namo jiNANe jiabhayaNa padathI namaskAra karAya che, tethI eka siddhane namaskAra karavA karatAM anaMtA siddhane namaskAra karavAthI phalano atizaya thAya che; kema ke vivekasaMpanna jIva jitabhayavALA siddhanA jIvo kevA che tenuM svarUpa zAstravacanathI jANIne tevA anaMtA jIvo siddhazilA upara che te rUpe mAnasika upasthiti kare che, tethI pUrNa sukhamaya avasthAvALA anaMta siddho che tevI mAnasika upasthiti thAya che ane tevA anaMta jIvone huM namaskAra karuM chuM, tethI sadAzayanI vRddhinI siddhi thAya che, jema hajAra rUpiyA maLyA hoya tenA badale lAkha rUpiyA maLe tyAre harSano atizaya thAya che, tema eka siddhane namaskAra karavA karatAM anaMta siddhone namaskAra karyo che tevI buddhi thavAthI uttama AzayanI vRddhi thAya che. ahIM koI prazna kare ke eka kriyAthI eka namaskAra karavAnI kriyAthI, anaMtA siddhanA jIvone viSaya karavAne kAraNe kaI rIte AzayanI vRddhi thAya che? tethI kahe che - kharekhara ! A rIte ja je kAraNathI eka namaskAranI kriyAthI anekane namaskAra karyo e rIte ja AzayanI vRddhi thAya che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga- 206 ahIM prazna thAya ke eka siddhane namaskAra karavAne badale anekane namaskAra kema karAya che ? tethI kahe che - e vivekanuM phaLa che arthAt kalyANanA arthI jIvomAM paNa jeomAM viveka pragaTyo che teo vicAre che ke eka tIrthakarane namaskAra karavAne badale covIsa tIrthaMkarone huM namaskAra karuM to vartamAna covIsInA sarva tIrthakaro pratye bhaktino atizaya thAya che, tema huM eka siddhane namaskAra karuM tenA karatAM zAstravacanathI jANIne anaMtakALathI gayelA siddhone jitabhayatva svarUpe upasthita karIne te sarvane huM namaskAra karuM e prakAranI nirmaLa buddhi jene pragaTI che te tenAmAM pragaTela vivekanuM phaLa che, tethI te sarvane namaskAra kare che. lalitavistarA - Aha-'evaM hyekakriyayAnekasanmAnanaM bahubrAhmaNaikarUpakadAnatulyaM, tat kathaM nAlpatvam?' ucyate, kriyAbhedabhAvAt, sA hi ratnAvalIdarzanakriyeva ekaratnadarzanakriyAto bhidyate, hetuphalabhedAt, sarvArhadAlambaneyamiti hetubhedaH, pramodAtizayajaniketi ca phalabhedaH, (tat) kathamitthamalpatvam ? brAhmaNaikarUpakadAnodAharaNaM tvanupanyasanIyameva, rUpakAdiva namaskArAd brAhmaNAnAmivArhatAmupakArAyogAt, kathaM tarhi tatphalamiti? ucyate, tadAlambanacittavRtteH, tadAdhipatyataH tata eva tadbhAvAt, cintAmaNiratnAdau tathAdarzanAditi vkssyaamH| lalitavistarArtha: bAdathI pUrvapakSI zaMkA kare che - A rIte-pUrvamAM kahyuM ke vivekIpuruSa eka namaskAra dvArA anaMta siddhone namaskAra kare che e rIte, eka kriyA vaDe anekanuM sanmAna ghaNA brAhmaNane eka rUpiyAnA dAnatulya che, te kAraNathI kevI rIte alpatva na thAya ? arthAt alpatva thAya, tene graMthakArazrI kahe che - uttara apAya che - kriyAbhedano bhAva hovAthIeghaNA brAhmaNone rUpiyAnA dAnanI kriyA ane anaMtA siddhone namaskAranI kriyA e be kriyAmAM bhedano sadbhAva hovAthI alpatva nathI ema anvaya che, hi=je kAraNathI, te=anaMtA siddhone eka namaskAranI kriyA, ratnAvalInA darzananI kriyAnI jema eka ratnanA darzananI kriyAthI bheda pAme che; kema ke hetunA bhedane kAraNe phalano bheda che. hetu ane phalano bheda spaSTa kare che - sarva arihaMtanA AlaMbanavALI A che=eka namaskAranI kriyA che, ethI hetuno bheda che ane pramoda atizaya janikA eka namaskAranI kriyA che ethI phalabheda che, te kAraNathI A rIte pUrvapakSIe aneka brAhmaNone eka rUpiyAnA dAnanuM daSTAMta batAvyuM e rIte, alpatva kevI rIte thAya? arthAt eka namaskAra dvArA aneka siddhone namaskAra karavAthI AzayanuM abhatva thAya nahi, paraMtu AzayanuM atizayapaNuM thAya, vaLI, brAhmaNone eka rUpiyAnA dAnanuM udAharaNa Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo nizAzaM jiyabhayANa 207 anupavyasanIya ja che; kema ke rUpiyAthI brAhmaNonI jema namaskArathI arihaMtone upakArano ayoga che, to kevI rIte tenuM phala che ?-avaMta siddhone karAyelA eka namaskAranuM phala che ? uttara apAya cheegraMthakArazrI vaDe uttara apAya che - tad AlaMbana cittavRttithI=bhagavAnanA AlaMbanavALI cittavRtithI, namaskAranI kriyAnuM phala che ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke namaskAra karanArane bhagavAnathI namaskAranI kriyAnuM phala che tema kema kahevAya che ? temAM hetu kahe che - temanuM Adhipatya hovAthI=namaskAra karanAranI citavRttimAM bhagavAnanuM Adhipatya hovAthI, tenAthI ja=bhagavAnathI ja, teno bhAva che=namaskAranI kriyAnuM phaLa che. kaI rIte bhagavAnathI ja phaLa che ? temAM hetu kahe che - ciMtAmaNi ratnAdimAM te prakAre darzana che, e pramANe ame kahIzuM. paMjikA : tadAlambanacittavRtteH, iti-bhagavadAlambanacittavRtternamaskArarUpAyAH, 'tatphalami ti smbdhyte| nanvevaM tarhi na tad bhagavadbhya ityAzaGkyAha- tadAdhipatyato-bhagavadAdhipatyato bhagavanta eva taccittavRttestajjanakeSu hetuSu pradhAnatvenAdhipatayaH tataH, tata eva=bhagavadbhyaH eva, tadbhAvAt=kriyAphalabhAvAt, kathamityAhacintAmaNiratnAdau tathAdarzanAt-cintAmaNyAdipraNidhAnAderbhavat phalaM cintAmaNiratnAderbhavatIti loke pratItidarzanAt / paMjikArca - tAtivana ...... prativarNanAt | tAtivanacittavRttaH e lalitavistarAnuM pratIka che, namaskArarUpa bhagavad AlaMbanavALI cittavRtti hovAthI tenuM phala che arthAt namaskAranuM phala che, e pramANe saMbaMdha karAya che. A rIte=namaskArarUpa bhagavad AlaMbanavALI cittavRttithI phala prApta thAya che e rIte, to bhagavAnathI te nathI=bhagavAnathI phala maLatuM nathI, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - temanuM Adhipatya hovAthI bhagavAnanuM Adhipatya hovAthI tad janaka hetuomAM arthAt namaskArakALamAM vartatI citavRttinA janaka hetuomAM bhagavAna ja tenI cittavRttinA pradhAnapaNAthI adhipati che tethI, temanAthI ja=bhagavAnathI ja, teno bhAva hovAne kAraNe=kriyAnA phalano sadbhAva hovAne kAraNe, namaskAra kastAne bhagavAnathI phala thayuM che ema kahevAya che, kevI rIte cittavRtti upara bhagavAnanuM Adhipatya che ? ethI kahe che - ciMtAmaNi ratnAdimAM te prakAranuM darzana hovAthI-ciMtAmaNi AdinA praNidhAna AdithI thatuM phala ciMtAmaNi Adi ratnathI thAya che e pramANe lokamAM pratItinuM darzana hovAthI bhagavAnathI namaskAranuM phala thAya che ema avaya che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 lalitavistarA bhAga-2 bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke "namo jiNANe jiabhayANaM' pada dvArA anaMtA siddhone smRtimAM lAvIne namaskAra karavAthI AzayanI vRddhi thAya che, tyAM bAdathI pUrvapakSI zaMkA kare che - eka namaskAranI kriyAthI aneka siddhanA jIvone sanmAna karavAmAM Ave te ghaNA brAhmaNone eka rUpiyAnA dAnatulya che, tethI koI eka brAhmaNane eka rUpiyAnuM dAna Ape ane koI hajAra brAhmaNa vacce eka rUpiyAnuM dAna Ape to eka brAhmaNane eka rUpiyo ApanAra karatAM hajAra brAhmaNane eka rUpiyo Ape to dareka brAhmaNane ghaNuM alpa prApta thAya, tema anaMtA siddhone eka namaskAra karavAthI alpatvanI prApti kema nahi thAya arthAt prApti thaze, tene graMthakArazrI uttara Ape che - kriyAno bheda che=hajAra brAhmaNane mAtra eka rUpiyo Apavo te kriyA ane anaMtA siddhone eka namaskAra karavo te kriyA samAna nathI paraMtu bhinna prakAranI che, kaI rIte hajAra brAhmaNane eka rUpiyAnA dAnathI anaMtA siddhone eka namaskAranI kriyA bhinna prakAranI che te spaSTa kare che - jema koI eka ratnanA darzananI kriyA kare ane koI ratnAvalInA darzananI kriyA kare to eka ratnanA darzananI kriyA karatAM ratnAvalInA darzananI kriyAthI adhika pramoda thAya che; kema ke eka ratnane joIne je AnaMda thAya tenA karatAM aneka ratnothI subaddha guMthAyelI ratnAvalI adhika cittaprasAdanuM kAraNa bane che, tethI eka ratnanA darzana tulya eka siddha bhagavaMtane manamAM smaraNa karIne temanI mAnasa sthApanA karIne temane karAtI namaskAranI kriyA che ane anaMtA siddhone eka sAthe smaraNa karIne tenAthI thayelI anaMta siddhonI je mAnasa sthApanA thAya che ane te anaMta siddhone smRtimAM lAvIne eka namaskAranI kriyA che tethI te ratnAvalInA darzana tulya che; kema ke anaMta siddhanI mAnasa sthApanA karIne je namaskAranI kriyA karAya che temAM eka siddhanA namaskAra karatAM bhAvano prakarSa thAya che, A kathanane ja spaSTa karavA mATe kahe che - hetunA bhedathI phalano bheda hovAthI ghaNA brAhmaNone eka rUpiyAnA dAna tulya A kriyA nathI; kema ke sarva siddhonA AlaMbanavALI A namaskAranI kriyA che, tethI hetabheda che ane tenA kAraNe pramodano atizaya thAya che, tethI te namaskAranI kriyA pramodanA atizayanI janikA che, tethI phalano bheda thAya che, jema eka ratnanA darzana karatAM ratnAvalInA darzanamAM eka ratnarUpa hetu karatAM ratnAvalIrUpa hetuno bheda hovAne kAraNe eka ratnathI je pramodarUpa phala thAya che tenA karatAM ratnAvalInA darzanathI pramodanA atizayarUpa phalabheda thAya che, tethI eka namaskArathI anaMta siddhone namaskAra karavAmAM alpatva kaI rIte thAya ? arthAt thAya nahi, vaLI, pUrvamAM brAhmaNane eka rUpiyAnA dAnanuM je udAharaNa batAvyuM te ucita nathI ja, kema ucita nathI ? te spaSTa kare che - rUpiyAnA dAnathI brAhmaNone upakAra thAya che tema siddhone namaskAra karavAthI siddhone upakArano yoga nathI, mATe brAhmaNone eka rUpiyAnA dAnanuM dRSTAMta anucita che. Azaya e che ke eka brAhmaNane eka rUpiyo ApavAmAM Ave to tene ghaNo upakAra thAya che ane hajAra brAhmaNo vacce eka rUpiyo ApavAmAM Ave to te pratyeka brAhmaNane ghaNo alpa upakAra thAya che, paraMtu Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiNANaM jiyabhayANaM 209 anaMta siddhone eka namaskAra karavAthI namaskAra karanArano eka namaskAra anaMta siddhomAM vibhakta thato nathI, tethI brAhmaNone eka rUpiyAnA dAnanuM udAharaNa temAM yojI zakAya nahi. ahIM prazna thAya ke jo namaskAra karavAnI kriyAthI siddhanA jIvone upakAra thato na hoya to kevI rIte namaskAra karanArane phalanI prApti thAya ? tethI kahe che - namaskAra karanAranI siddhanA AlaMbanavALI je namaskArarUpa cittavRtti che tenAthI namaskAra karanArane phala prApta thAya che, tethI eka namaskAra anaMta siddhomAM vibhakta thato nathI, paraMtu anaMta siddhone avalaMbIne thayelI namaskArarUpa cittavRtti pramodanA atizayavALI thAya che, vaLI namaskAra karanAra jIvane siddhanA svarUpane jovAthI je prakArano pramodano atizaya thAya che te prakAre siddha tulya thavAmAM bAdhaka karmonA nAzarUpa nirjarAno atizaya prApta thAya che, tethI koI namaskAra karanAra puruSa potAnI jJAnazaktinA ane vIryazaktinA prakarSathI eka siddhane avalaMbIne namaskAra kare tyAre te siddhanA jIva pratye je bhaktino prakarSa thAya che tene anurUpa te jIvane nirjarAnI prApti thAya che mATe koI jIvane zAstravacanathI vivekadRSTi pragaTelI hoya, tenA kAraNe 'mAre sarva anaMta siddhone namaskA2 ka2vA che' tema smaraNa karIne potAnA bodhanA ane vIryanA atizayathI anaMta siddhone namaskAra kare tyAre ekane namaskAra karavAthI je bhAva thayelo tenA karatAM namaskAranA AlaMbanabhUta anaMta siddho hovAthI bhAvano atizaya thAya che, tethI eka siddhane namaskAranI kriyA karatAM anaMta siddhone namaskA2nI kriyAthI te jIvane vipula nirjarA thAya che. ahIM prazna thAya ke A rIte to potAnA namaskAranI kriyAthI siddhone koI upakAra thato nathI ane siddho taraphathI temane koI phala prApta thatuM nathI, paraMtu siddhone avalaMbIne thayelI namaskArarUpa cittavRttithI ja namaskAra karanArane nirjarArUpa phaLa maLe che, tethI bhagavAnathI namaskAranuM phaLa maLe che tema kaI rIte kahI zakAya ? tethI kahe che namaskAra ka2nA2nI namaskArane anukULa cittavRttinA janaka je hetuo che te sarva hetuomAM bhagavAna ja pradhAna che, tethI te namaskAranI kriyAmAM bhagavAnanuM Adhipatya che, tethI bhagavAnathI nirjarArUpa phaLa prApta thAya che tema kahevAya che. vastutaH jIvane jJAnAvaraNIyano je prakArano sthUlathI ke sUkSmathI kSayopazama che, vIryaMtarAyano je prakArano sthUlathI ke sUkSmathI kSayopazama che ane vItarAganA guNone avalaMbIne vItarAga thavAnI je prakAranI skUla ke sUkSma ruci che te traNa pariNAmonAM AvA2ka karmono kSayopazamabhAva te namaskAranI kriyA pratye kAraNa che. vaLI, koI upadezaka, kalyANamitra Adi upadeza Adi dvArA tenI rucine atizaya kare tyAre te upadezaka Adi paNa nimittabhAvarUpe te namaskAranI kriyA pratye kAraNa che ane jIvamAM vartatA zrutajJAnathI niyaMtrita matijJAnanA kSayopazamajanya matijJAnano vyApAra te namaskAranI kriyA pratye hetu che ane anaMta siddhanA jIvone avalaMbIne te namaskArano upayoga pravarte che tyAre te te prakAranA karmanA kSayopazamo ane jIvano te namaskArane anukULa vyApAra ane upadezakano nimitta bhAva te jIvane namaskArathI je nirjarA thaze tenA pratye kAraNa che te sarva kAraNo karatAM namaskAranA viSayabhUta te anaMta siddhanA jIvo te prakAranA adhyavasAya pratye pradhAna hetu che; kema ke teonA AlaMbana vagara kSayopazamabhAvavALAM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 10 karmothI ane jIvanA puruSakArathI paNa te prakAranA namaskArano pariNAma te jIva karI zake nahi, mATe bhagavAnanA AlaMbanathI te prakAranI cittavRtti thayelI hovAthI bhagavAnathI nirjarArUpa phaLa prApta thayuM che tema kahevAya che, jema ciMtAmaNi ratnAdimAM te prakAranuM dekhAya che arthAt koI jIvane ciMtAmaNiratna maLeluM hoya ane tenI ucita vidhi karyA pachI 'mAre A phaLa joIe che' te prakAranuM praNidhAna kare tenAthI phaLa prApta thAya che, topaNa ciMtAmaNithI mane A phaLa maLyuM che tema kahevAya che; kema ke te phala pratye ciMtAmaNinuM Adhipatya che=pradhAna hetupaNuM che ane prArthanA ka2nA2nuM praNidhAna gauNa hetu che, AthI ja ciMtAmaNinI prApti vagara mAtra praNidhAnathI phaLa maLatuM nathI ane ciMtAmaNinI prApti thavA chatAM te prakAranA praNidhAna vagara paNa ciMtAmaNi phaLa ApatuM nathI, e prakAre ame AgaLa kahIzuM, ema graMthakArazrI ahIM spaSTa kare che. lalitavistarAH kathamekapUjayA sarvapUjAbhidhAnaM ? tathA cAgamaH 'egammi pUiyaMmI savve te pUiyA hoMti / ' asti etad vizeSaviSayaM tu, tulyaguNatvajJApanenaiSAmanudAracittapravarttanArthaM, tadanyeSAM sarvasampatparigrahArthaM, saGghapUjAdAvAzayavyAptipradarzanArthaM ca / lalitavistarArtha : kevI rIte ekanI pUjAthI sarvanI pUjAnuM abhidhAna che ?=pUrvamAM kahyuM e pramANe anaMta siddhone smaraNa karIne eka namaskAra karavAthI sarvane thAya che, paraMtu ene namaskAra karavAthI anaMta siddhone namaskAra thAya che tema kahyuM nahi, to pachI ekanI pUjAthI sarvanI pUjAnuM kathana kaI rIte saMgata thAya ? arthAt thAya nahi ane te prakAre=ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che te prakAre, Agama che ekanI pUjA karAye chate te sarvanI pUjA thAya che. A che=ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che e kahenAruM vacana che, paraMtu vizeSa viSayavALuM che. - kaI rIte vizeSa viSayavALuM che ? te spaSTa kare che AmanA=sarva bhagavAnonA, tulya guNatvanA jJApana vaDe anudAra cittanA pravartana mATe vizeSa viSayavALuM che ema anvaya che, temanAthI anyonI=pUjyamAna evA eka bhagavAnathI anya bhagavAnonI, sarva saMpadAnA parigraha mATe vizeSa viSayavALuM che ane saMghapUjAdimAM AzayanI vyAptinA pradarzana mATe vizeSa viSayavALuM che ema anvaya che. paMjikA H 'anudAre 'tyAdi, anudAracittapravarttanArtham, anudAracitto hi kApaNyAtsarvvapUjAM kartumazaknuvannaikamapi pUjayed, atastatpravarttanArthamucyate ' egaMmI 'tyAdi / dvitIyaM kAraNamAha- tadanyeSAM = pUjyamAnAdanyeSAM bhagavatAM, sarvasampatparigrahArthaM ca = sarvA:- niravazeSAH, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiyANa niyAbhathANuM 11 sampadaH-stotavyahetusaMpadAdaya uktarUpAstAsAmavabodhanArthaM, ca, te'pi paripUrNasampada eveti bhaavH| saGghapUjAdau-saGghacaityasAdhupUjAdo, 'AzayavyAptipradarzanArthaM ceti tRtIyaM kaarnnmiti| paMjikArya : "anulakare tyAra .... ramati | anuvAtyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, anudAra citatA pravartana mATe ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che e kathana che, tethI vizeSa viSayavALuM che, di=je kAraNathI, anudAra cittavALo kRpaNatAne kAraNe=badhAnI pUjA karavA mATe anutsAhI citarUpa kRpaNatAne kAraNe, sarvanI pUjA karavA mATe asamartha chato eka paNa bhagavAnanI pUjA kare nahi, AthI tevA anudAra cittavALAne tenA pravartana mATe=ekanI pUjA karavA mATe pravartana karAvavA arthe wifma ItyAdi kahevAya che. bIjA kAraNane kahe che - tenAthI anyonI=pUjyamAna evA bhagavAnathI anya bhagavAnonI, sarva saMpadAnA parigraha mATe sarva arthAt niravazeSa saMpadAo arthAt uktarUpavALI stotavyahetusaMpadAdi teonA avabodhana mATe, teo paNa=badhA bhagavAno paNa, paripUrNa saMpadAvALA ja che e bodha karAvavA mATe ki ityAdi kahevAya che ema avaya che. ane saMghapUjAdimAM=saMgha-caitya-sAdhu-pUjAdimAM AzayanI vyAptinA pradarzana mATe ki ityAdi kahevAya che, e trIjuM kAraNa che. bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke anaMtA siddhone eka namaskAra karavAthI AzayanI nirmaLatA thAya che ane eka siddhane namaskAra karavAthI te prakAranA AzayanI nirmaLatA thatI nathI, tyAM zaMkA thAya che to pachI eka bhagavAnanI pUjA karavAthI sarva bhagavAnanI pUjA thAya che tema kema kahyuM ? arthAt tema kahevAmAM virodha che; kema ke ema kahevAthI e ja prApta thAya ke koI jIva eka siddhane namaskAra kare topaNa sarva siddhone namaskAra prApta thAya che, tethI pUrvanA kathana sAthe ekanI pUjAthI sarvanI pUjAnuM kathana virodha pAme che, vaLI, te prakAranuM Agama vidyamAna che ane te Agama ja batAve che - "eka bhagavAnanI pUjA karAya chate sarvanI pUjA thAya che. tene graMthakArazrI kahe che - A prakAranuM Agamavacana vizeSa viSayavALuM che arthAt bhinna dRSTithI che, tethI pUrvanA kathana sAthe A kathanano virodha nathI. jema koI dravyane jonArI dRSTithI kahe ke AtmA nitya che, to vaLI, koI anya paryAyane jonArI dRSTithI AtmAne anitya kahe to te be kathanomAM paraspara virodha nathI, tema prastutamAM anaMta siddhone eka namaskAra karavAthI bhAvavizeSa thAya che te batAvavA mATe pUrvanuM kathana che ane AgamamAM ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che te anya vizeSa viSayane batAvavA mATe che, te ja vizeSa viSaya spaSTa karatAM kahe che - 1. anudAra cittanA pravartana mATe 2. anya tIrthakaronI paNa samAna ja sarva saMpadAo che Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 lalitakalA bhAga-2 te bodha karAvavA mATe ane 3. saMghapUjAdimAM Azaya vyApti batAvavA mATe ityAdi Agamavacana che. jema koI zrAvaka bhagavAna pratye bhaktivALA hoya chatAM ati vyavasAyane kAraNe badhA bhagavAnanI bhakti karavA samartha na hoya tyAre tene vicAra thAya ke ATalI pratimAonI pUjA karavA huM samartha nathI, tethI pUjA karavAno abhilASa hovA chatAM anutsAhI thAya evA kRpaNa cittavALA zrAvakane bhagavAnanI pUjA karavAno utsAha thAya, tethI kahevAmAM Ave che ke eka bhagavAnanI pUjA karavAmAM Ave topaNa badhA bhagavAnanI pUjA thAya che; kema ke badhA tIrthakaro samAna che, mATe huM eka bhagavAnanI pUjA karIza topaNa tat tulya anya tIrthakaro hovAthI te sarvanI pUjAnuM phaLa mane prApta thaze, te prakArano viveka pragaTAvavA mATe ekanI pUjAthI badhAnI pUjA thAya che tema kahevAmAM Ave che. vaLI, yogya jIvane sarva tIrthakaro samAna stotavyanI hetusaMpadAdivALA che tevo bodha karAvavA mATe ekanI pUjA karavAthI badhAnI pUjA thAya che tema kahevAmAM Ave che. vaLI, saMghapUjA, caityapUjA, sAdhupUjA ke zrAvakAdipUjAmAM AzayanI vyApti batAvavA mATe ki ityAdi Agama vacana che, tethI koI zrAvaka koI pratiniyata saMghanI bhakti kare tyAre tene evo adhyavasAya thAya che ke meM AkhA saMghanI bhakti karI. vastutaH Akho saMgha cauda rAjalokavartI che; kema ke saMghamAM sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, zrAvikAnuM grahaNa che temAM avirata samyagdaSTi AdinuM paNa grahaNa che, tethI devalokamAM vartatA samyagdaSTi devo ke samyagdaSTi nArakIo ke samyagdaSTi ke dezaviratidhara tiryaMconuM paNa grahaNa che ane te sarva bhagavAnanA zAsana aMtargata hovAthI saMghamAM sthAna prApta kare che ane vivekI zrAvaka koI pratiniyata nagaranA saMghanI pUjA kare tyAre saMghavartI sarva jIvonI meM pUjA karI che tevo vizuddha adhyavasAya thAya che, tethI mahAvideha AdinA, bharatAdinA sAdhu-sAdhvIonuM paNa grahaNa thAya che ane samyagdaSTi devo AdinuM paNa grahaNa thAya che, tethI te sarvanI mAnasa upasthitipUrvaka meM AkhA saMghanI bhakti karI che tevI vyApti batAvavA mATe ekanI pUjA karAya chate badhAnI pUjA thAya che ema AgamamAM kahela che, te rIte koI vivekI zrAvaka eka caityamAM rahelA ke eka nagaramAM rahelA bhagavAnanI pUjA kare tyAre traNa lokavartI sarva caityonI meM pUjA karI che tevo vizuddha vyApaka adhyavasAya thAya che. vaLI, koI nagaramAM vartatA sarva sAdhunI pUjA kare tyAre pAMca bharata, pAMca airAvata, pAMca mahAvideha Adi sarvatra vartatA sAdhuonI meM pUjA karI che tevo vizuddha adhyavasAya prApta thAya che te batAvavA mATe praSi ityAdi Agamavacana che. lalitavistarA : evaMbhUtazcAyamAzaya iti, tadA'parAgataharSAdiliGgasiddha vazrAvakasya vijJeya iti, evamAtmani guruSu ca bahuvacanamityapi saphalaM veditavyaM, tattulyAparaguNasamAvezena tattulyAnAM paramArthena tattvAt, kuzalapravRttezca sUkSmAbhogapUrvakatvAt, atinipuNabuddhigamyametaditi paryAptaM prsnggen| no nine nimaNya ti pArUrUAA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo jiNANaM jiyabhayANaM lalitavistarArtha H ane AvA prakArano=pUrvamAM kahyuM ke saMghapUjAdimAM AzayanI vyApti batAvavA mATe mi ItyAdi vacana che evA prakArano, vyApaka saMghapUjAdino Azaya bhAvazrAvakane jANavo; kema ke A rIte tyAre=ekanI pUjA kare che tyAre, apara AgatamAM harSAdi liMganI siddhi che, AvA prakAranA AtmAomAM=tIrthaMkarAdi ke susAdhu Adi AtmAomAM, ane guruomAM, bahuvacana= bahuvacanano prayoga, e paNa saphLa jANavo; kema ke tat tulya apara guru AdinA guNanA samAvezathI tat tulyonuM upasthita gurunA tulya anyonuM paramArthathI tatpaNuM che=samAnapaNuM che, ane kuzala pravRttinuM sUkSma AbhogapUrvakapaNuM che=eka gurune namaskAra Adi kare che tyAre bahuvacananA prayoga dvArA tat tulya sarvano saMgraha karIne namaskAranI kriyA kare tevI kuzala pravRttinuM sUkSma upayogapUrvakapaNuM che, Aene namaskAra karIne sarva tIrthaMkarone ke sarva guruone namaskAranA phalanI prApti thAya e, atinipuNa buddhigamya che, ethI prasaMgathI paryApta che=namo jiNANaM jiabhayArNamAM bahuvacana dvArA sarva siddhone namaskAra thAya che tema batAvyuM tyAM prasaMgathI ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che te prakAranA AgamanuM graMthakArazrIne smaraNa thayuM tenI spaSTatA graMthakArazrIe karI te paryApta che, jinone jitabhayavALA siddhone huM namaskAra karuM chuM. / / 33 / / paMjikA H 213 evaMbhUtazcavyApakazca, ayaM = saGghAdipUjAviSaya AzayaH, kuta ityAha- iti = evaM yathA ekasmin pUjyamAne tathA tadA - eka pUjAkAle, aparAgataharSAdiliGgasiddheH = apareSvapUjyamAneSu saGghAdidezeSu, AgateSutatkAlameva prApteSu teSu viSaye Agatasya = ArUDhasya, harSapUjAbhilASAdiliGgasya siddherbhAvazrAvakasya vijJeyo, na tvanyathA; tathAvidhavivekAbhAvena pUjyamAnavyatirekeNAnyeSu harSAdiliGgAbhAvAt, 'kuzalapravRtte 'riti= zalAnAM-vruddhimatAM, pravRtte:-'imi pUchyuMmI'svAtiyAH||rUrU|| paMjikArtha H 'saMbhUtazya' pUchyuMmI'tyAviAyAH / / ane AvA prakArano vyApaka A=saMghAdi pUjA viSayaka Azaya, bhAvazrAvakane thAya che ema anvaya che, kayA kAraNathI bhAvazrAvakane thAya che ? ethI kahe che--kRti=A rIte, je prakAre eka pUjyamAnamAM che te prakAre tyAre=ekanA pUjAkALamAM, apara AgatomAM harSAdi liMganI siddhi hovAthI=Agata arthAt tatkAla ja prApta evA apUjyamAna saMghAdi dezarUpa aparomAM athavA teonA viSayamAM=apUjyamAna saMghAdi dezonA viSayamAM, ArUDha evA harSa-pUjA abhilASAdi liMganI siddhi hovAthI arthAt je saMghanI pUjA kare che te saMghanA anya dezamAM paNa ullasita thayelA evA harSa-pUjAdi liMganI siddhi hovAthI, bhAvazrAvakane AvA prakArano vyApaka Azaya jANavo, anyathA nahi=te prakArano nipuNa vyApaka pUjAno upayoga na Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 lalitavistarA bhAga-2 hoya tevA zrAvakomAM A prakArano vyApaka Azaya nathI; kema ke tevA prakAranA vivekanA abhAvane kAraNe=eka saMghanI pUjAnA kALamAM sarva saMghomAM vyApaka bhaktino Azaya thAya tevA prakAranA vivekano abhAva hovAne kAraNe, pUjyamAnane choDIne=jemanI pUjA kare che temane choDIne, atyomAM hadi liMgano abhAva che. kuzalapravRttinuM kuzala evA buddhimAna jIvonI pravRttinuM arthAt para pUmi ItyAdirUpa pravRttinuM, sUkSma AbhogapUrvakapaNuM che ema lalitavistarAmAM avaya che. li33 bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke ekanI pUjAthI sarvanI pUjA thAya che e kathana saMghapUjAdimAM AzayanI vyApti batAvavA mATe che, tethI jijJAsA thAya ke AvA prakArano vyApaka Azaya koNa karI zake ? tethI kahe che - bhAvazrAvakane AvA prakArano vyApaka Azaya thAya che; kema ke bhAvazrAvaka bhagavAnanA zAsananA paramArthane jANanArA che, tethI arihaMtanuM vAstavika svarUpa jevuM che tevuM sUkSma bodhapUrvaka jANe che, sAdhusAdhvI-zrAvaka-zrAvikAonuM paNa vAstavika mokSane anukULa kevuM uttama svarUpa che ke jenA kAraNe teo bhagavAnanA saMghamAM pAramArthika sthAnane pAmyA che teno bodha bhAvazrAvakane che ane potAnA nagaramAM tevA guNothI yukta je caturvidha saMgha che tenI bhakti kare che tyAre paNa tevA guNovALA anya dezomAM rahelA yAvatuM. mahAvideha AdimAM ke devaloka AdimAM rahela zrAvako Adi sarvanI huM pUjA karuM chuM tevo udAra Azaya thAya che, tethI pote tatkAla potAnA nagaranA saMghanA sAdhu-sAdhvI AdinI pUjA kare che tyAre paNa koI anya mahAtmA tyAM padhAre tene joIne harSano atizaya thAya che eTaluM ja nahi, paraMtu jeo e nagaramAM nathI, mahAvideha AdimAM che te sarva paNa bhagavAnanA saMgha aMtargata che tevA guNovALA sarva jIvo pratye harSa ane pUjAno abhilASa Adi bhAvo temanA cittamAM skurAyamAna thAya che, tethI sarva saMghanI huM bhakti karuM chuM tevo nirmaLa Azaya thAya che. jema saMbhavanAtha bhagavAne potAnA nagaramAM vartatA saMghanI bhakti karIne tIrthaMkara nAmakarma bAMdhyuM tyAre nipuNatApUrvaka kuzaLa pravRtti karanArA hovAthI sarvatra vartatA saMgha pratye vyApaka bhaktino pariNAma thayelo athavA kRSNa mahArAjAe dvArikAmAM vartatA aDhAra hajAra sAdhuone jyAre vaMdana karyuM tyAre sAdhunA pAramArthika svarUpanA bodhavALA hatA ane tevA uttamaguNavALA sarva munio pratye temane bhaktino pariNAma atizayathI hato, tethI prAyaH pAMca bharata-pAMca mahAvideha AdimAM vartatA sarva sAdhusAdhvIone huM vaMdana karuM evA nirmaLa pratisaMdhAnapUrvaka vaMdana karyuM, jethI kSapakazreNi upara ArUDha thaIne kSAyika samakitane pAmyA, tethI jeomAM kuzala pravRtti karavAnI sUkSma prajJA che teo ja saMghavartI jIvonA pAramArthika guNonA bodhapUrvaka sarvatra vartatA tevA guNovALA saMghaaMtavartI jIvo pratye bhakti ullasita thAya te prakAre ja saMghanI pUjA kare che, tethI nipuNatApUrvaka jeo saMghapUjA Adi karI zake teone ja Avo vyApaka zubhAzaya thAya che, A kathana atinipuNa buddhigamya che, ane AvA prakAranA guNasaMpanna tIrthaMkara Adi AtmAomAM ane guru AdimAM bahuvacanano prayoga paNa saphala jANavo. AthI ja prastutamAM namo jiNANe jiabhayANa zabdathI bahuvacanano prayoga karyo che. kema bahuvacanano prayoga saphala che ? tethI kahe Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 hetu, saMpadAnI vyAkhyA che - eka bhagavAna tulya apara tIrthakaro che, tethI tat tulya evA badhA tIrthakaro paramArthathI AvA samAna pariNAmavALA ja che, tethI bahuvacana dvArA te sarvano saMgraha karAya che ane bahuvacananA prayoga dvArA tevA guNavALA sarva tIrthakarono saMgraha karIne stuti karavAnI pravRtti sUkSma upayogapUrvaka thAya che ane jemAM tevI atinipuNa buddhi che teo bahuvacananA prayoga dvArA sarva tIrthakarone smRtimAM lAvIne temanI bhakti kare che, tethI atinipuNa buddhigamya A sUkSma padArtha che, ane te kathana prAsaMgika hatuM te ahIM pUrNa thAya che, tethI prastuta padano upasaMhAra karatAM kahe che - jinane jitabhayavALAne huM namaskAra karuM chuM arthAt mokSamAM vartatA vItarAga ane karmonA upadravonA bhayathI rahita evA sarva siddha bhagavaMtone huM namaskAra karuM chuM. ll1all : lalitavistarA : sarvajJasarvadarzinAmeva zivAcalAdisthAnasaMprAptejitabhayatvAbhidhAnena prdhaangunnaaprikssyprdhaanphlaaptybhavasamatuti lalitavistarArthaH sarvajJa sarvadarza evA bhagavAnane ja ziva-acala Adi sthAnanI saMpati hovAthI jitabhayatvarUpe abhidhAna hovAne kAraNe pradhAnaguNanA aparikSayapUrvaka pradhAnaphalanI AtirUpa abhayasaMpadA kahevAI. II-II bhAvArtha bhagavAna jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIyakarmano kSaya kare che tyAre sarvajJa sarvadarzI thAya che te guNano nAza thato nathI, paraMtu te guNanA parikSaya vagara ja bhagavAnane ziva-acala Adi sthAnanI saMprApti thAya che ane te saMprApti saMsAravartI anya sarva phalomAM pradhAnaphala che; kema ke dharmanA sevanathI jIva mokSamAM na jAya tyAM sudhI jIvane sudevatva-sumAnuSatvanI prApti thAya che te AnuSaMgika phaLa che. jIvanA puruSakAranuM pradhAnaphala to ziva-acala Adi sarva upadravothI rahita sthAnanI prApti ja che ane te prApta thavAthI bhagavAna saMpUrNa karmonA upadravanA bhayathI mukta thAya che. tethI traNa pado dvArA pradhAnaguNanA aparikSayapUrvaka pradhAnaphalanI prAptivALI abhayasaMpadA bhagavAne prApta karI che te kahevAI. III namutthaNe sUtranA 3ra AlAvA che ema pUrvamAM kahela ane anyanA mate 33 AlAvA che tema kahela ane te AlAvA kula 9 saMpadAmAM vibhakta che, tethI have te 9 saMpadAo A kramathI kema prastuta sUtramAM saMbaddha che ? te yuktithI batAvavA mATe kahe che - lalitavistarA - (1) iha cAdau prekSApUrvakAriNAM pravRttyaGgatvAt, anyathA teSAM pravRttyasiddheH prekSApUrvakAritvavirodhAt, stotvysmpdupnyaasH| (2) tadupalabdhAvasyA eva pradhAnAsAdhAraNAsAdhAraNarUpAM hetusampadaM prati Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 lalitavistA bhAga-2 bhavati viduSAM jijJAsA, tadbhAjanamete iti tdupnyaasH| (3) tadavagame'pyasyA evAsAdhAraNarUpAM hetusaMpadaM prati, paraMparayA mUlazuddhyanveSaNaparA ete, iti tdupnyaasH| (4) tatparijJAne'pi tasyA eva sAmAnyenopayogasaMpadaM prati, phalapradhAnArambhapravRttizIlA ete, iti tdupnyaasH| (5) etatparicchede'pi upayogasaMpada eva hetusaMpadaM prati, vizuddhinipuNArambhamAja ete, iti tdupnyaasH| (6) etadbodhe'pi stotavyasaMpada eva vizeSeNopayogasaMpadaM prati, sAmAnyavizeSarUpaphaladarzina ete, iti tdupnyaasH| (7) etadvijJAne'pi stotavyasaMpada eva sakAraNAM svarUpasaMpadaM prati, vizeSanizcayapriyA ete, iti tdupnyaasH| (8) etatsaMvedane'pyAtmatulyaparaphalakartRtvasaMpadaM prati, atigambhIrodArA ete, iti tdupnyaasH| (9) etatpratItAvapi pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptyabhayasaMpadaM prati bhavati viduSAM jijJAsA, dIrghadarzina ete, iti tdupnyaasH| ___ anenaiva krameNa prekSApUrvakAriNAM jijJAsApravRttirityevaM saMpadAmupanyAsaH, etAvatsaMpatsamanvitAzca niHzreyasanibandhanamete, etadguNabahumAnasAraM vizeSapraNidhAnanItitastattadbIjAkSepasauvihityena samyaganuSThAnamiti ca jJApanArtham / lalitavistarArtha: (1) ane ahIM=namuttharaM sUtramAM, prekSApUrvakArIonI pravRttinuM aMgapaNuM hovAthI=vicArapUrvaka pravRtti karanArA buddhimAna puruSonI pravRttinuM aMgapaNuM hovAthI, AdimAM=sUtranA prAraMbhamAM, stotavyasaMpadAno upavAsa che; kema ke anyathA sUtranA prAraMbhamAM bhagavAnanI stotavyasaMpadAno upanyAsa na hoya to, teonI=vicArapUrvaka pravRtti karanArA jIvonI, pravRttinI asiddhi che= bhagavAnanI stuti karavAnI pravRttinI asiddhi che. kema AdimAM stotavyasaMpadAno upanyAsa na hoya to vicArako pravRtti na kare ? temAM hetu kahe che - prekSApUrvakAritvano virodha che=jo prathama stotavyasaMpadAno upavAsa na hoya chatAM bhagavAnanI stuti karavA prayatna kare teo bhagavAna kema stutipAtra che teno vicAra karyA vagara pravRtti karanArA che, paraMtu vicArapUrvaka pravRtti karanArA kyAreya tevI pravRtti kare nahi ane jo kare to temAM prekSApUrvakAritvano virodha prApta thAya. (2) tenI upalabdhi thaye chate stotavyasaMpadAnI prApti thaye chate, AnI ja=stotavyasaMpadAnI ja, pradhAna sAdhAraNa-asAdhAraNarU5=pradhAna sAdhAraNa pradhAna asAdhAraNarUpa, hetusaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che, tenA bhAjana=pradhAna sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadAnI jijJAsAnA bhAjana, A che=bhagavAna che, ethI teno upavAsa che stotavyasaMpadA pachI bIjI saMpadAno upanyAsa che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 hetu, saMpadAnI vyAkhyA (3) tenA avagamamAM paNa stotavyasaMpadAnI pradhAna sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadAnA avagamamAM paNa, AnI ja stotavyasaMpadAnI ja, asAdhAraNarUpa hetusaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che ema yojana che. kema vidvAnone jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - paraMparAthI mUlazuddhinA anveSaNa para A=vidvAno, hoya che, ethI teno upacAsa che-trIjI saMpadAno upavAsa che. (4) tenA parijJAnamAM paNa stotavyasaMpadAnI asAdhAraNarUpa hetusaMpadAnA parijJAnamAM paNa, tenI ja=stotavyasaMpadAnI ja, sAmAnyathI upayogasaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che ema anvaya che. kema vidvAnone jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - phalapradhAna AraMbhamAM=pote je pravRtti kare tenuM phaLa prApta thAya evA AraMbhamAM, pravRttizIla A=vidvAno che, jethI teno upacAsa che=ethI saMpadAno upanyAsa che. (5) AnA paricchedamAM paNa=cothI saMpadAno bodha thaye chate paNa, upayogasaMpadAnI ja=bhagavAnanA sAmAnya upayogasaMpadAnI ja, hetusaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che ema anvaya che. kema vidvAnone upayogasaMpadAnI hetusaMpadA pratye jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - vizuddhipUrvaka nipuNa AraMbhavALA A=buddhimAna puruSo che, ethI=buddhimAna puruSone A prakAsnI jijJAsA thAya che ethI, teno upavAsa che=upayogasaMpadAnI ja hetusaMpadAno upanyAsa che. (6) AnA bodhamAM paNa=pAMcamI saMpadAnA bodhamAM paNa, stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che. kema vidvAnone stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadA pratye jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - sAmAnya-vizeSarUpa phalane jenArA A=vidvAno hoya che, ethI teno upanyAsa cheHchaThI saMpadAno upanyAsa che. (7) AnA vijJAnamAM paNa chaThI saMpadAnA vijJAnamAM paNa, stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa svarUpasaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che. kema vidvAnone stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa svarUpa saMpadA pratye jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - vizeSanizcayapriya A che=vidvAno che, jethI teno upavAsa che=sAtamI saMpadAno upavAsa che. | (8) AnA saMvedanamAM paNa sAtamI saMpadAnA pAramArthika bodhamAM paNa, Atmatulya para phalakartutvanI saMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 lalitavistarA bhAga-2 kema vidvAnone Atmatulya paraphalakartutvasaMpadA pratye jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - atigaMbhIra udAra =vidvAno che, jethI teno upavAsa che=AThamI saMpadAno upavAsa che. (9) AnI pratItimAM paNa AThamI saMpadAno yathArtha bodha thavA chatAM paNa, pradhAnagaNanA aparikSayapUrvaka pradhAnaphalanI prAptithI thanArI abhayasaMpadA pratye vidvAnone jijJAsA thAya che. kema vidvAnone jijJAsA thAya che ? ethI kahe che - dIrghadarzI A hoya che=vidvAno hoya che, ethI teno upavAsa che navamI saMpadAno upavAsa che. A ja kramathI=pUrvamAM varNana karyuM e ja kramathI, prekSApUrvaka karanArAonI jijJAsAnI pravRtti che, ethI A prakAre pUrvamAM varNana karyuM e prakAre, saMpadAono upanyAsa che=namutthaNaM sUtramAM saMpadAono upavAsa che, ane ATalI saMpadAothI samanvita=pUrvamAM varNana karyuM e prakAranI nava saMpadAothI samanvita, niHzreyasanuM kAraNa A=bhagavAna che, vizeSa praNidhAnanI nItithI te te bIjanA AkSepanA suvihitapaNAthI AmanA guNonA bahumAna pradhAna=stotavyasaMpadAdimAM kahelA guNonA bahumAnapradhAna, samyam anuSThAna che ane e jJApana mATe prastuta sUtranI racanA che ema anvaya che. paMjikA - 'tadbhAjanameta' iti, tadbhAjanaM jijJAsAbhAjanam, ete prekssaapuurvkaarinnH| etadguNetyAdi, 'etadguNabahumAnasAram', eteSAMstotavyasaMpadAdInAM guNAnAM, bahumAnena-prItyA, sAraM sa eva vA sAraH yatra, 'tatsamyaganuSThAnaM bhavatIti saMbandhaH, kathamityAha-'vizeSapraNidhAnanItitaH=vizeSeNavibhAgena, stotavyasampadAdiSu guNeSu praNidhAnaM-cittanyAsaH, tadeva 'nItiH'-praNidhIyamAnaguNarUpasvakAryaprAptihetuH, tasyAH, 'tattadbIjA''kSepasauvihityena'='tasya'-citrarUpasya guNasyAhattvabhagavattvAdeH bIjaM-hetuH tattadAvArakakarmahAsaH tadanukUlazubhakarmabandhazca, tasya AkSepaH-avyabhicArastena, sauvihityaMsuvidhAnaM, tena 'samyag'-bhAvarUpam, 'anuSThAnamiti ca jJApanArtham' etacca jJApitaM bhavatIti bhaavH| paMjikArya : tamAnaname' ...... bhavati bhavaH | tamAnaname e bIjI saMpadAnA varNananuM pratIka che, tadda bhAjana=jijJAsAnuM bhAjana, A=prekSApUrvakArIo che=vicArapUrvaka pravRtti karanArA che. hatotyAti lalitavistarAnuM pratIka che, vihunAnasAram e samyam anuSThAnanuM vizeSaNa che, teno artha kare che - A stotavyasaMpadAdinA guNonA bahumAnathI=prItithI, sAra=pradhAna evuM, te sagar anuSThAna thAya che ema saMbaMdha che athavA te ja A saMpadAonA guNonuM bahumAna ja, sAra che jemAM te samyaguM anuSThAna thAya che ema saMbaMdha che, kevI rIte AmanA guNonA bahumAna Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetu, saMpadAnI vyAkhyA 219 pradhAna anuSThAna samyaga anuSThAna thAya che ? ethI kahe che - vizeSa praNidhAnanI nItithI-vizeSathI arthAt vibhAgathI stotavyasaMpadAdinA guNomAM praNidhAna arthAt citavyAsa te ja nIti arthAta praNidhIyamAna guNasvarUpa svakAryanI prAptino hetu arthAta cittabhyAsa dvArA karAyelA praNidhAnanA viSayabhUta bhagavAnanA guNonI svane prAptirUpa je kArya tenI niSpattino hetu evI je nIti tenAthI te te bIjanA AkSepanuM suvihitapaNuM hovAthI-te citrarUpavALA ahatva bhagavatva Adi guNanuM bIja arthAt hetu arthAt te te AvAraka karmono hrAsa arthAt je je saMpadAmAM daDha praNidhAna thayela che te te saMpadAthI vAcya je guNo tenAM AvAraka karmono hrAsa ane tene anukUla zubhakarmano baMdha arthAt te te guNa prAptinuM kAraNa bane tene anukUla puNyaprakRtino baMdha bIja che, teno=te bIjano, AkSepa arthAt avyabhicAra, tenAthI sovihitya=suvidhAna, tenA vaDe sakhyabhAvarUpa, anuSThAna che ane e pramANe jJApana arthavALuM prastuta namutyuNaM sUtra che ane A=vizeSa praNidhAnanI nItithI tat tat bIjanA AkSepa vaDe suvidhAnathI samyaguM anuSThAna thAya che e, zApita thAya che=namutthaNa sUtrathI zApita thAya che, e prakArano bhAva che. bhAvArtha aneka pado paraspara ekavAkyatAthI baddha hoya evAM vacanonA samudAyarUpa saMpadA che arthAt namutthaNe sUtramAM 3ra AlAvA che temAM paraspara ekavAkyatAthI saMbaddha AlAvAno samudAya e saMpadA che ane koI ratnamALA subaddha rIte ratnothI guMthAyelI hoya to zobhAyamAna thAya ane te ja ratnonI mALA yathAtathA krama vaDe ratnothI guMthAyelI hoya to te mALA zobhAyamAna hovA chatAM glAnine pAme che; kema ke ratno suMdara che topaNa samyagu yojanapUrvaka guMthAyelI nathI, tethI vivekI puruSa mALAnI gUMthaNI paNa te rIte ja kare che, jethI zobhAnI vRddhi thAya, tema bhagavAnamAM vartatA guNonA vAcaka zabdorUpa je 32 AlAvAo che te guNorUpI ratno che ane temAM je je guNo ekavAkyatAthI paraspara saMbaMdhita che te 9 saMpadAo che ane te saMpadAone gaNadharoe te kramathI ja goThavela che ke jethI vicAraka puruSanI bhagavAnanI stutimAM pravRtti thAya ane vicAraka puruSane je rIte jijJAsA thAya che te kramathI ja namutyurNa sUtramAM 9 saMpadAonuM yojana che, vicArakane te saMpadAo kaI rIte yojana karAyelI hoya to subaddha bhAse te spaSTa karavA mATe kahe che - (1) namuskurNa sUtramAM vicArakanI pravRttinuM aMgapaNuM hovAthI prathama stotavyasaMpadAno upanyAsa karyo che; kema ke bhagavAna arihaMta bhagavaMta che tene bodha thavAthI vicArakane nirNaya thAya ke bhagavAne bhAvazatruno nAza karyo che, tethI arihaMta che ane guNasaMpatti pragaTa thayelI che, tethI bhagavaMta che, Ama chatAM mAtra arihaMta grahaNa karavAthI dravya tIrthakaranuM paNa grahaNa thAya che tenA nivAraNa mATe ane bhAva tIrthakaranA grahaNa mATe bhagavaMta vizeSaNa Apela che ane bhagavAnanuM te svarUpa ja stotavya che; kema ke temanI stuti karIne vicArakane tevA stotavya svarUpane prApta karavAnI icchA thAya che ane jo prathama stotavyasaMpadA batAvela na hoya to vicAraka puruSa temAM pravRtti kare nahi; kema ke vicAraka puruSa saMsArathI para avasthAne Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. lalitavirArA bhAga-2 pAmelA bhagavAna che, mATe stutipAtra che tevo nirNaya thAya to ja temanI stuti kare, tethI prathama stotavyasaMpadAno upanyAsa che. (2) vaLI, bhagavAna arihaMta bhagavaMta che tevuM jANyA pachI vidvAnone bhagavAna kaI rIte arihaMta bhagavaMta thayA tenI pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadAne jANavAnI icchA thAya che, tethI tyArapachI bIjI saMpadA kahela che. bIjI saMpadAmAM kahyuM ke bhagavAna AdimAM saMsArane karavAnA svabhAvavALA che ane tIrthaMkara ane svayaM bodha pAmelA che, tethI e prApta thAya ke sarva bhavya jIva sAdhAraNa evo bhagavAnamAM AdikaraNa svabhAva che; kema ke bhagavAna AdimAM saMsArane karanArA hatA, vartamAnamAM saMsAra karanArA nathI, mATe stotavya che ane tIrthakara ane svayaM bodhavAnA che, mATe stotavya che, temAM AdikaraNa svabhAva sAdhAraNa hetu che ane tIrthaMkarapaNuM ane svayaMbodhapaNuM asAdhAraNa hetu che tenA kAraNe ja bhagavAna stutipAtra banyA che, tethI huM paNa temanI stuti karIne saMsArano aMta karuM, jethI AdikaraNa svabhAva pragaTe ane tevA prakAranI mArI yogyatA hoya to huM paNa tIrthakara ane svayaMbodhavALo thAuM, e prakAranI hetusaMpadAthI stuti karavAthI vidvAnane stotavyanI prAptino hetu zuM che teno yathArtha bodha thAya che. (3) vaLI, bIjI saMpadAno bodha thayA pachI buddhimAna puruSo stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNa hetusaMpadAne jANavAnI icchAvALA thAya che; kema ke vicAraka puruSo paraMparAthI mUlazuddhinA anveSaNamAM tatpara hoya che, tethI teone bhagavAna stotavya kema che teno bodha thayA pachI paraMparAe bhagavAna kema arihaMta bhagavaMta thayA tenI anveSaNAno pariNAma thAya che, tethI jaNAya che ke anya bhavyajIvo karatAM bhagavAna puruSottama hovAne kAraNe ja tIrthaMkararUpe caramabhavamAM thayA ane sAdhanAkALamAM siMha ane puMDarIka jevA hatA, tethI karmone nAza karavA samartha banyA ane gaMdhahasti jevA hovAthI ja temanI puNyaprakRtithI sarvatra upadravanuM zamana thAya che, tethI bhagavAna arihaMta bhagavaMta thayA tenuM mULa kAraNa bhagavAnanI tevI uttamatA che, AthI ja karmonI sAme siMhanI jema parAkramavALA thayA ane puMDarIkanI jema saMsAramAM nirlepa rahyA. A prakAranAM arihaMta bhagavaMta thavAnAM mULa kAraNone jANIne e svarUpe vicArakane bhagavAna pratye bhakti thAya che. (4) A rIte bhagavAnanuM stotavya svarUpa jANyA pachI ane te stotavyanA hetunuM svarUpa jANyA pachI bhagavAnanuM tevuM asAdhAraNa svarUpa prApta thavA pratye koNa hetu che tenI mULazuddhi karyA pachI vicArakane jijJAsA thAya ke ApaNane bhagavAnano sAmAnyathI zuM upayoga che; kema ke vicAraka puruSo phalapradhAna AraMbha karanArA hoya che, tethI bhagavAna AvA guNiyala che topaNa ApaNane temano sAmAnyathI zuM upayoga che?te batAvavA mATe cothI saMpadAthI lokottamatva, lokanAthatvAdirUpa bhagavAnanuM svarUpa batAvAyela che, jethI mokSamArgamAM cAlanArA jIvone bhagavAna kaI rIte upakAraka che, teno sAmAnyathI bodha thAya che; kema ke lokanA nAtha hovAthI ucita anuzAsana Ape che, lokane mATe pradIpatulya ane pradyota karanArA hovAthI bhagavAna lokone te prakAre upakAraka thAya che, mATe bhagavAna jIvone sAmAnyathI kaI rIte upayogI thAya che tevo bodha thavAthI phalapradhAnamAM AraMbha karavAnI pravRttivALA buddhimAna puruSo bhagavAnanI stutimAM pravRtti kare che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 hetu, saMpadAnI vyAkhyA (5) A rIte cAra saMpadA batAvyA pachI buddhimAna puruSo jIvone bhagavAnano je upayoga che teno hetu zuM che tenI anveSaNA kare che; kema ke buddhimAna puruSo vizuddhipUrvaka nipuNa AraMbha karanArA hoya che, tethI teone jijJAsA thAya ke bhagavAna ApaNane upayogI che, topaNa bhagavAna pAsethI ApaNane zuM prApta thAya che jenA kAraNe bhagavAna ApaNane upayogI che, tethI bhagavAna yogya jIvone abhaya, cakSu Adi Ape che te batAvavA mATe upayogasaMpadAnI ja hetusaMpadA batAvAyela che, tethI vizuddhipUrvaka nipuNa AraMbha karanArA buddhimAna puruSone bodha thAya che ke bhagavAnanA baLathI ja ApaNane abhaya, cakSu AdinI prApti thaze, mATe ApaNe bhagavAnanI te prakAre stuti karavI joIe, jethI ApaNane stutinA baLathI abhaya-cakSu Adi guNonI prApti thAya. | (9) vaLI, kaI rIte ApaNane bhagavAnano upayoga che tenA hetuno bodha thayA pachI paNa vicArakane stotavyasaMpadAnI ja vizeSa upayogasaMpadA pratye jijJAsA thAya che, ethI tyArapachI bhagavAna dharmane denArA che, dharmanA dezaka che, ityAdi batAvela che; kema ke buddhimAnone bhagavAnano sAmAnya upayoga ane vizeSa upayoga zuM che te jANavAnI icchA thAya che arthAt sAmAnya vizeSa phalane jonArA hoya che, tethI bhagavAnano sAmAnyathI upayoga zuM che teno bodha thayA pachI bhagavAnano vizeSathI upayoga zuM che tenI jijJAsA thAya che, te vizeSa upayoga ja dhammadayANa Adi padothI batAvAyela che. (7) vaLI, bhagavAnano vizeSathI upayoga zuM che tenuM jJAna thayA pachI vicArakane stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa svarUpasaMpadA pratye jijJAsA thAya che; kema ke buddhimAna puruSo vizeSa nizcayapriya hoya che, tethI bhagavAna arihaMta bhagavaMta kema thayA teno vizeSa nizcaya karAvavA mATe bhagavAna apratihata jJAnadarzanavALA che, vyAvRtta chadmastha bhAvavALA che tema sAtamI saMpadAmAM batAvela che. () bhagavAna apratihata jJAna-darzana dharanArA che ane prastha bhAva rahita che tevo bodha thayA pachI paNa vicArakane jijJAsA thAya ke bhagavAna potAnA tulya phala bIjAne pragaTa kare che ke nahi; kema ke vicAraka puruSo atigaMbhIra udAra AzayavALA hoya che, tethI bhagavAna ghaNA guNothI yukta hovA chatAM potAnA tulya phaLa bIjAmAM pragaTa kare tevA uttama che ke nahi te jANavAnI icchA thAya che, tethI bhagavAna jiNANuM jAvayANa e saMpadA dvArA potAnA tulya paraphalane karanArA che te rUpe stuti karAyA che. (9) A rIte bhagavAna bIjAne potAnA tulya kare che tevo bodha thayA pachI paNa vicArakane jijJAsA thAya ke pradhAna guNanA aparikSayapUrvaka pradhAna phaLanI prAptine kAraNe bhagavAna abhaya avasthAne pAmyA che ke nahi; kema ke buddhimAna puruSa dIrghadarzI hoya che, tethI jIvane pUrNa sukhanI prApti ja iSTa che tema jANe che ane tevI avasthAne bhagavAna pAmyA che ke nahi teno bodha karAvavA mATe 9mI saMpadAmAM sarvajJa sarvadarzI AdirUpe bhagavAnanI stuti karAI che, jethI bhagavAna AtmAnA mukhya guNanA nAza vagara zAzvata sukhane pAmelA che tevo bodha thAya che. pUrvamAM 9 saMpadAo A prakAranA kramathI kema nibaddha che te batAvyuM, have te prakAre stuti karavAthI zuM prApta thAya che ? te spaSTa karavA mATe kahe che - Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 lalitavistarA bhAga-2 - A kramathI ja vicArakane bhagavAnanA guNo viSayaka jijJAsAnI pravRtti che, ethI A prakAre sUtramAM saMpadAno upanyAsa karAyo che ane ATalI saMpadAomAM batAvelA guNothI samanvita evA bhagavAna mokSanuM kAraNa bane che arthAt svayaM AvA guNothI yukta hovAne kAraNe mokSane prApta kare che ane yogya jIvone mokSanI prAptimAM nimitta kAraNa bane che ane je jIvo vizeSa prakAranA praNidhAnanI nItithI caityavaMdana kare che teone te te bIjanA AkSepanA sauvihityathI samyaguM anuSThAna thAya che ane te samyagu anuSThAna 9 saMpadAmAM batAvelA guNonA bahumAnayukta pravRttirUpa che, tethI e prApta thAya ke jeo namutthaNe sUtranI saMpadAnA kramanA paramArthane jANIne ane te te saMpadAthI vAcya bhagavAnanA guNonA paramArthane jANIne te guNo pratye bahumAnabhAvavALA che ane stavananA kALamAM te te guNomAM cittano vinyAsa hovAthI te te guNo pratye pravardhamAna bahumAnabhAvavALA thAya che ane te te guNo pratye rAgano pariNAma atizaya-atizayatara thAya che, tethI tevA guNo potAnAmAM pragaTe tevI puNyaprakRti baMdhAya che ane te guNonI prAptinAM pratibaMdhaka karmonI nirjarA thAya che; kema ke potAnAmAM te te guNo zaktirUpe vidyamAna che tenAM AvAraka karmo hovAthI te guNo potAnAmAM abhivyakta thayA nathI, topaNa te guNonA bahumAnane kAraNe te te guNanAM pratibaMdhaka karmono nAza thAya che ane te guNo pratyenA rAgathI te guNonI prAptimAM sahAyaka thAya tevA zubhakarmano baMdha thAya che, tethI te caityavaMdananI kriyA samyagu anuSThAna bane che; kema ke stutya evA bhagavAnanA guNonI prApti pratye caityavaMdana anuSThAna avaMdhyakAraNa bane che ane stutyanI stuti karavAnuM prayojana stutya tulya avasthAnI prApti che te prAptinuM prabaLa kAraNa samyagu rIte karAyeluM anuSThAna che ane tevuM anuSThAna A kramathI upayogapUrvaka karanArA mahAtmAone prApta thAya che. mATe pUrvamAM varNana karyuM eTalI saMpadAthI samanvita bhagavAna vivekapUrvaka karAyelA caityavaMdananA baLathI yogya jIvonI mokSaprAptinuM kAraNa bane che. lalitavistarA - ekAnekasvabhAvavastupratibaddhazcAyaM prapaJca iti samyagAlocanIyam, anyathA kalpanAmAtrametA iti panAmAvaH | ekAnekasvabhAvatvaM tu vastuno vastvantarasambandhAvirbhUtAnekasaMbandhirUpatvena pitRputrabhrAtRbhAgineyAdiviziSTaikapuruSavat, pUrvAparAntaritAnantaritadUrAsannanavapurANasamarthAsamarthadevadattakRtacaitrasvAmikalabdhakrItahatAdirUpaghaTavadvA, sakalalokasiddhazceha pitrAdivyavahAraH, bhinnazca mithaH, tathA pratIteH, tattattvanibandhanazca ata eva hetoH / lalitavistarArtha : ane eka-aneka svabhAvavALI vastu sAthe pratibaddha A prapaMca chekapUrvamAM kahelo 9 saMpadAno vistAra che, e pramANe samyam Alocana karavuM joIe, anyathA=bhagavAna kathaMcit eka ane kathaMcit aneka svabhAvavALA na hoya to, A=citrasaMpadAo, kAnAmAtra che, ethI phalano Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi abhAva che=te svarUpe stuti karavAthI phalano abhAva che. vaLI, vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM vastu aMtaranA saMbaMdhathI AvibhUta aneka saMbaMdhirUpapaNAthI che, jema pitA-putra-bhAI-bhANeja AdithI viziSTa eka puruSa che athavA jema pUrva-mapara, witarita-manatarita, dUra-mAsI, navo-no, samartha-asamartha, paEdgd-yAravAbhis, labdha, kharIdAyelo, haraNa karAyelo Adi rUpavALo ghaTa che ane ahIM saMsAramAM, sakala lokasiddha pitA Adino vyavahAra che ane paraspara bhinna che; kema ke tevA prakAranI pratIti che ane A ja hetuthIetevA prakAranI pratItirUpa hetuthI, tat tattva nibaMdhana che=A pitA che A putra che ItyAdi vAstavika vyavahAranuM kAraNa che. ni :iyaM ca citrA saMpanna syAdvAdamantareNa saMgatimaGgatIti tatsiddhyarthamAha ekAnekasvabhAvavastupratibaddhazca dravyaparyAyasvabhAvArhallakSaNavastunAntarIyakaH punaH, ayam anantaroktaH, prapaJcaH citrasaMpadupanyAsarUpaH, iti etat, samyagAlocanIyam anvayavyatirekAbhyAM yathedaM vastu sidhyati tathA vimarzanIyam / vipakSe bAdhAmAha- anyathA-ekAnekasvabhAvAbhAve'rhatA, kalpanAmAtra kalpanA eva kevalA nirviSayabuddhipratibhAsarUpA, etAH=citrAH sampadaH, tataH kimata Aha iti=ataH kalpanAmAtratvAt, phalAbhAvaH=mithyAstavatvena samyakstavasAdhyArthAbhAvaH; na caivaM, saphalArambhimahApuruSapraNItatvAdAsAm ityetadupanyAsAnyathAnupapattyaiva citrarUpavastusiddhiriti / punaH sAmAnyena citrarUpavastupratyAyanAya prayogamAha'ekAnekasvabhAvatvaM tu vastunaH' iti sAdhyanirdezaH, atra hetumAha- 'vastvantara miti, vastvantaraiH sAdhyadharmivyatiriktaiH, yaH sambandhaH tatsvabhAvApekSAlakSaNaH, tena AvirbhUtAni anekAni-nAnArUpANi, sambandhIni sambandhavanti rUpANi svabhAvAt yasya tattathA tasya bhAvastattvaM ten| ___ dRSTAntamAha-pitRputrabhrAtRbhAgineyaiH, 'Adi'zabdAt pitRvyamAtulapitAmahamAtAmahapautradauhitrAdibhirjanapratItaiH, viziSTaH upalabdhasaMbandho yaH, eko-dravyatayA, puruSaH tathAvidhapumAn, tasyeva, asyaiva dRDhatvasaMpAdanArthaM punardRSTAntAntaramAha- 'pUrvetyAdi, tattadapekSayA pUrvAparAdipaJcadazarUpaH, 'Adi'zabdAdaNumahaduccanIcAdyanekarUpazca yo ghaTastasyeva vA ekAnekasvabhAvatvamiti, hetusiddhyarthamAha- sakalalokasiddhazca avigAnena pravRtteH, iha-jagati, pitrAdivyavahAraH=tathAvidhAbhidhAnapratyayapravRttirUpaH, bhinnazca-pRthak (ca), mithaH= parasparam, anyo hi pitRvyavahAro'nyazca putrAdInAm, kuta ityAha- tathA=mitho bhinnatayA, pratIteH sarvatra sarvadA sarveH pratyayAt tattattvanibandhanazca-tasya-pitrAditayA vyavaharaNIyasya, tattvaM-pitrAdirUpatvaM, nibandhanaM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 224 yasya sa tathA, cakAra uktasamuccaye, etadapi kuta ityAha- ata eva = tathApratItereva hetoH na ca samyakpratItirapramANaM, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt / paMjikArya : iyaM ca citrA sarvatrAnAzvAsapratAt / / ane A citrasaMpadA syAdvAda vagara saMgatine prApta karatI nathI, ethI tenI siddhi mATe=prastuta sUtrathI syAdvAdanI siddhi mATe, kahe che vaLI, eka-aneka svabhAvavALI vastu sAthe pratibaddha evo=dravya-paryAya svabhAvavALI arihaMtarUpa vastunI sAthe nAMtarIthaka arthAt avinAbhAvI evo, A=anaMtaramAM kahevAyelo, prapaMca che--citrasaMpadAnA upanyAsarUpa vistAra che, e samyag Alocana karavuM joIe=anvaya-vyatireka dvArA je pramANe A prakAre vimarza vastu siddha thAya arthAt arihaMtarUpa vastu eka-aneka svabhAvavALI siddha thAya karavo joIe. - vipakSamAM=arihaMtarUpa vastune eka-aneka nahi svIkAravArUpa vipakSamAM, bAdhAne kahe che anyathA=arihaMtanA eka-aneka svabhAvanA abhAvamAM, A=citrasaMpadAo, kalpanAmAtra thAya= nirviSaya buddhi pratibhAsarUpa kevala kalpanA ja thAya, tenAthI zuM ?=bhagavAnanI citrasaMpadAo kalpanAmAtra thAya tenAthI zuM ? AthI kahe che - A kalpanAmAtrapaNuM hovAthI phalAbhAva che=mithyA stavapaNuM hovAthI samyak stava sAdhya arthano abhAva che=caityavaMdana karanArane tevA guNonI prAptirUpa phalano abhAva che, ane e pramANe nathI=caityavaMdana mithyA stavarUpa e pramANe nathI; kema ke AmanuM=9 saMpadAonuM, saphala AraMbhimahApuruSathI praNItapaNuM che=9 saMpadArUpe caityavaMdana sUtranI racanA guNaprAptinuM kAraNa bane tevA saphala AraMbhi gaNadhararUpa mahApuruSathI praNItapaNuM che, ethI Ano upanyAsa=9 saMpadAno upanyAsa, anyathA anupapatti hovAthI ja=citrarUpa vastunA svIkAra vagara gaNadharonA vacananI anupapatti hovAthI ja, citrarUpa vastunI siddhi che. - vaLI, sAmAnyathI citrarUpa vastuno vizvAsa karAvavA mATe prayogane kahe che * vaLI, vastunuM ekaaneka svabhAvapaNuM che e sAdhyano nirdeza che=lalitavistarAmAM karAyelA anumAnamAM vasturUpa pakSane uddezIne eka-aneka svabhAvatva sAdhya che tema batAvela che, emAM=eka-aneka svabhAvatvarUpa sAdhyamAM, hetune kahe che - vatttattaram e lalitavistarAnuM pratIka che. hetune spaSTa kare che - vastu aMtara vaDe=sAdhyadharmIthI vyatirikta evI vastu aMtara vaDe, je saMbaMdha=tat svabhAvanI apekSArUpa saMbaMdha, tenA vaDe AvirbhAva pAmelA aneka saMbaMdhIo arthAt judA judA rUpavALA saMbaMdhavALAM rUpo svabhAvathI che jene te tevA che=aneka saMbaMdhI rUpavALA che, teno bhAva tattva=aneka saMbaMdhirUpatva tenAthI arthAt vastu aMtaranA saMbaMdhathI AvirbhUta aneka saMbaMdhirUpatva hovAthI vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM che ema anvaya che. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra5 bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi daSTAMtane kahe che - pitA-putra-bhAI-bhANeja Adi vaDe viziSTa=upalabdha saMbaMdhavALo je dravyapaNAthI eka puruSa=tevA prakArano puruSa=aneka sAthe saMbaMdhavALo puruSa, tenI jema vastunuM ekaaneka svabhAvapaNuM che, Adi zabdathI=mAjinetimAM rahelA gAdi zabdathI, kAkA, mAmA, dAdA, nAnA, pautra, dauhitra Adi janapratIta saMbaMdhothI viziSTa eka puruSa dagaMta che, AnA ja=vastunuM ekaaneka svabhAvapaNuM che enA ja, daDhatvanA saMpAdana mATe pharI bIjA dAMtane kahe che - pUrvetyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, te te apekSAthI pUrva-apara Adi paMdararUpavALA ghaTanI jema vastunuM ekaaneka svabhAvapaNuM che ema avaya che, Adi zabadathIdatAlimAM rahelA Adi zabdathI, nAno-moTo, UMco-nIco Adi anekarUpavALo je ghaTa tenI jema eka-aneka svabhAvapaNuM che, hetunI siddhi mATe kahe che - ane ahIM jagatamAM, sakala lokasiddha pitA Adino vyavahAra che tevA prakAranA nAma dvArA pratyayanI pravRttirUpa vyavahAra che; kema ke avinAnathI=sarva saMmatapaNAthI, pravRtti che ane paraspara bhinna=pRtha>, vyavahAra che, di=je kAraNathI, pitAno vyavahAra avya che ane putrAdino vyavahAra anya che, kayA kAraNathI ?=kayA kAraNathI paraspara pRthar vyavahAra che? ethI kahe che - te prakArathI paraspara bhinnapaNAthI, pratIti hovAne kAraNe=sarvatra sarvadA sarva jIvo vaDe bodha karAto hovAthI paraspara bhinna vyavahAra che ema avaya che, ane tenA tatvanuM kAraNa che=pitA AdipaNAthI vyavaharaNIya evA tenA tatvanuM arthAt pitA Adi rUpapaNAnuM kAraNa che jene te tevo che=tat tatva nibaMdhanavALo che, "rakAra uktanA samuccayamAM che, A paNa=tat tatva tibaMdhana vyavahAra paNa, zenAthI ? ethI kahe che - A ja hetuthI tevA prakAranI pratItirUpa ja hetuthI, A vyavahAra che ema avaya che ane samyapha pratIti=sevA prakAranA vyavahAranI samyapha pratIti, apramANa nathI; kema ke sarvatra anAbhAsano prasaMga che=pitA AdinA vyavahArane apramANa svIkArIe to pote vidyamAna che, ghaTa-paTAdi vidyamAna che te sarva prakAranI pratItiomAM paNa avizvAsano prasaMga Ave arthAt jema pitAdi vyavahAro kAlpanika che vAstavika nathI tema potAnA astitvano paNa ke ghaTAdinA astitvano paNa vyavahAra kAlpanika che tema mAnavAno prasaMga Ave. bhAvArtha : pUrvamAM bhagavAnanI 9 saMpadA batAvI, tenAthI siddha thAya che ke bhagavAna dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka svabhAvavALA che, tethI eka-aneka svabhAvavALA bhagavAnarUpa vastu sAthe saMbaMdhavALo 9 saMpadAno vistAra che, e prakAre samyagu Alocana karavuM joIe ane jo bauddha darzananI ekAMta mAnyatA sthira hoya to e ja dekhAya ke bhagavAnarUpa vastu eka che, A aneka svabhAvo kalpanAmAtra che; kema ke bauddhamata pramANe svabhAvanA bhedathI vastuno bheda thAya che, jema ghaTa karatAM paTa potAnA svabhAvanA bhedathI bhinna che, tethI eka vastumAM aneka svabhAvo svIkAravAmAM Ave to te aneka svabhAvane kAraNe te vastune eka svIkArI zakAya nahi, ane tema svIkArIe to bhagavAnanuM eka-aneka svabhAvapaNuM nathI tema mAnavuM paDe ane bauddha darzana svIkAre che tema svIkArIe to bhagavAna bhagavAnarUpe eka ja che ane A saMpadAo kalpanAmAtra che tema Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-2 27 mAnavuM paDe ane A saMpadAo bhagavAnamAM vAstavika na hoya to te saMpadAthI bhagavAnanI stuti karavAmAM Ave to stuti karanArane phalanI prApti thAya nahi; kema ke bhagavAna eka che aneka nathI mATe bhagavAnamAM tevA guNo nathI, ane bhagavAnamAM tevA guNo na hoya chatAM te guNothI bhagavAnanI stuti karavAmAM Ave to te stuti mithyA stavarUpa che, mATe samyak stavathI sAdhya evA nirjarArUpa ane puNyabaMdharUpa phala te stutithI thAya nahi, paraMtu tevuM nathI; kema ke gaNadharoe A namrutyuNaM sUtranI racanA karI che ane teo saphaLa AraMbha kare tevA mahApuruSa che, tethI jo bhagavAnamAM tevA guNorUpa aneka svabhAva na hoya to gaNadharo tevA svarUpe bhagavAnanI stuti kare nahi. tethI e phalita thAya ke vastune yathArtha jonArA ane bhagavAnanI stuti karIne potAno prayatna saphaLa karanArA gaNadharoe A 9 saMpadAthI baddha caityavaMdana sUtra racyuM che, tethI bhagavAnarUpa vastu citra svarUpavALI che tema siddha thAya che, A rIte AgamanA pramANathI bhagavAna eka-aneka svabhAvavALA che tema batAvyA pachI anumAna pramANathI bhagavAna eka-aneka svabhAvavALA che te batAvavA mATe kahe che bhagavAnarUpa vastu pakSa che ane te pakSamAM eka-aneka svabhAvapaNuM sAdhya che ane vastu aMtaranA saMbaMdhathI AvirbhUta aneka saMbaMdhirUpapaNuM hetu che ane temAM be dRSTAMta che 1. eka ja puruSa koIkanA saMbaMdhathI pitA, koIkanA saMbaMdhathI putra, koIkanA saMbaMdhathI bhAI, koIkanA saMbaMdhathI bhANeja Adi kahevAya che. 2. eka ja ghaTamAM A ghaTa koIka ghaTanI apekSAe pUrvamAM nirmANa thayo che, vaLI, A ja ghaTa koIka anya ghaTanI apekSAe pachI nirmANa thayo che, vaLI, A ja ghaTa anya ghaTathI aMtarita rahelo che ane A ja ghaTa pahelA ghaTathI anaMtarita che ityAdi paMdara vikalpo ane apekSAe anya paNa vikalpo eka ghaTamAM prApta thAya che, tethI te te prakAranA saMbaMdhane kAraNe eka ja ghaTa ghaTarUpe eka hovA chatAM te te saMbaMdhane kAraNe aneka svarUpavALo che ane eka ja puruSa puruSarUpe eka hovA chatAM pitA-putra Adi saMbaMdhone kAraNe anekarUpavALo che, tema bhagavAna paNa dravyarUpe eka che, topaNa te te saMpadAorUpa saMbaMdhane kAraNe aneka svarUpavALA che, AthI ja bhagavAnarUpa vastumAM tIrthaMkaratvarUpa dharmathI bhagavAna judA che ane bhagavattvarUpa dharmathI bhagavAna judA che, AMtarazatruno nAza karanArA hovAthI arihaMtatvarUpa dharmathI judA che, tethI bhagavAnarUpa vastu jagatavartI dareka vastu vasturUpe eka hovA chatAM temAM vartatAM paryAya svabhAvathI anekarUpa paNa che, A prakAre anumAnathI eka-aneka svabhAvarUpa vastune svIkAravA dvArA syAdvAdanI siddhi karI, have anubhavathI paNa syAdvAdanI siddhi batAvatAM kahe che - - sarva lokamAM siddha pitAdino vyavahAra che arthAt koI eka puruSa koIkanA pitA che, koIkano putra che, koIkano bhAI che e vyavahAra sakala ziSTa lokamAM prasiddha che ane eka ja puruSane pitA-putra-bhAI AdithI je kahevAya che te paraspara bhinna vyavahAra che; kema ke te rIte ja pratIti thAya che arthAt pitA zabdathI je prakAranI pratIti thAya che tenA karatAM bhAI zabdathI bhinna prakAranI pratIti thAya che, mATe paraspara pitA-putra e bhinna bhinna pratItio che ane A pratIti tenA tattvanA kAraNe ja thAya che arthAt Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 bhagavAnarUpa vanA eka-aneka svabhAvatanI siddhi eka puruSamAM te prakArano bhinna bhinna saMbaMdha vidyamAna che, tenA kAraNe ja thAya che, paraMtu kalpanAmAtrathI bhinna bhinna vyavahAra thato nathI; kema ke te prakAranI pratItine kAraNe ja te te prakArano bhinna vyavahAra thAya che, mATe potAnA anubhavathI paNa svIkAravuM joIe ke eka ja puruSa puruSarUpe eka hovA chatAM bhinna bhinna saMbaMdhathI bhinna bhinna pratIta thAya che, mATe te pratIti anusAra eka vastune aneka svabhAvavALI paNa svIkAravI joIe ane potAne eka puruSarUpa vyaktimAM bhinna bhinna saMbaMdhathI samyapha pratIti thatI hovA chatAM tene apramANarUpe svIkAravAmAM Ave to vicArakane prazna thAya ke huM chuM e prakAranI pratIti paNa vAstavika che ke kAlpanika che, ane A rIte vikalpo karavAmAM Ave to sarvatra avizvAsa ja thAya, tethI pratIti anusAra padArthanI kalpanA karavI joIe ane eka puruSa puruSarUpe eka pratIta thAya che ane pitAputra AdirUpe aneka pratIta thAya che, tema sarvatra pratIti anusAra vastune eka-aneka svabhAvavALI svIkAravI joIe, jethI anekAMtanI siddhi thAya. lalitavistarA :___ 'vAsanAbhedAdevAyamityayuktaM, tAsAmapi tanibandhanatvAt, 'naikasvabhAvAdeva tatastA iti' rUpAd ravivAranA pattara ! lalitavistarArtha : vAsanAnA bhedathI ja A=eka puruSarUpa vastumAM pitA-putrAdino vyavahAra che e, ayukta che; kemake tenuM paNa=vAsanAonuM paNa, tad nibaMdhanapaNuM che=vyavahAranA viSayabhUta vastunA AzrayapaNuM che, eka svabhAvavALI ja tenAthI=eka svabhAvavALI ja vyavahAranA viSayabhUta vastuthI, te= pitAdinI vAsanA, nathI; kema ke rUpathI rasAdi vAsanAnI Apatti che. paMjikA : atraiva parAkUtaM nirasyavAhavAsanAbhedAdeva-vyavahartRvAsanAvaicitryAdeva, na punazcitraikasvabhAvatvAdvastunaH, ayaM=pitRputrAdivyavahAro dRSTAntatayopanyastaH, iti-etatsugataziSyamatam, ayuktam-asaGgatam, te hi niraMzaikasvabhAvaM pratikSaNabhagavRtti vastu pratipannAH, iti na tadAlambano'yamekasminnapi sthirAnekasvabhAvasamarpakaH pitRputrAdivyavahAraH, kintu pratiniyatavyavahArArthikuzalakalpitasaMketAhitavicitravAsanAparipAkataH kalpitakathAvyavahAravad asadviSaya eva pravarttate iti, kuto'yuktatvamityAha- tAsAmapi vAsanAnAM, na kevalaM vyavahArasya, tanibandhanatvAd= vyavahiyamANavastunibandhanatvAd, atannibandhanatve 'nityaM sattvamasattvaM vetyAdiprasaGgAt, evamapi kimityAhanaikasvabhAvAdeva-naikAntakarUpAdeva, tato vyavahAraviSayavastunaH, tAH pitrAdivAsanA iti| viparyaye bAdhakamAharUpAt=kRSNanIlAdervarNAt, rasAdivAsanApatteH=rasasparzAdivicitravAsanApatteH, ekasvabhAvAdapi parairevAnekavAsanAbhyupagamAt / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 paMjikArtha H atraiva parAkUtaM vAsanAyupAmAn / / AmAM javastu eka-aneka svabhAvavALI nathI paraMtu pratIti anusAra eka ja che emAM ja, parAkRtane=bauddhamatanA Azayane, nirAsa karatAM graMthakArazrI kahe che - lalitavistarA bhAga-2 vAsanAnA bhedathI ja=vyavahAra karanArA puruSonI vAsanAnA vaicitryathI ja, A=dRSTAMtapaNAthI upanyAsa karAyela pitA-putra Adi vyavahAra che, paraMtu vastunA citra ekasvabhAvapaNAthI nathI e sugata ziSyono mata ayukta che=asaMgata che. sugata ziSyano mata spaSTa kare che - teo=bauddha darzanavAdIo, niraMza eka svabhAvavALI pratikSaNa nAza pAmanAra vastune svIkAranArA che, ethI tenA AlaMbanavALo=tiraMza eka svabhAvavALI vastunA AlaMbanavALo, eka paNa vastumAM A sthira aneka svabhAvano samarpaka pitA-putra Adino vyavahAra nathI, paraMtu pratiniyata vyavahAranA arthI evA kuzala puruSo vaDe kalpita saMketathI Ahita vicitra vAsanAnA paripAkathI=Ano pitA che Ano putra che ItyAdi kalpita saMketathI AdhAna thayela vicitra vAsanAnA paripAkathI, kalpita kathAnA vyavahAranI jema asad viSayamAM ja pravarte che ane teono mata ayukta che ema pUrvamAM kahyuM, tethI have kayA kAraNathI ayukta che ? ethI kahe che teonuM paNa=vAsanAonuM paNa, ta nibaMdhanapaNuM hovAthI=vyavahAra karAtI vastune AzritapaNuM hovAthI, teonuM kathana ayukta che ema anvaya che, kevala vyavahAranuM ta nibaMdhanapaNuM nathI, paraMtu vAsanAnuM paNa tad nibaMdhanapaNuM che ema anvaya che, adnibaMdhanapaNuM hote chate=vAsanA vyavahAra karAtI vastune AzrayIne na hoya to, nitya sattva athavA nitya asattva ityAdino prasaMga che=je vastuno pitA-putra Adi vyavahAra thAya che te vastu nibaMdhana na hoya to temAM sadA pitA-putra Adino vyavahAra thavo joIe, vastutaH jyAM sudhI te puruSa pitA thato nathI tyAM sudhI te puruSamAM pitA tarIkeno vyavahAra thato nathI te saMgata thAya nahi, A rIte paNa zuM ?=A rIte kahevAthI paNa zuM prApta thAya ? ene kahe che eka svabhAvavALI ja tenAthI=ekAMtarUpavALI ja vyavahAranA viSayabhUta vastuthI, te=pitA AdinI vAsanA, nathI, viparyayamAM=ekAMta ekarUpavALI vastuthI pitA Adi vAsanAnA svIkArarUpa viparyayamAM, bAdhakane kahe che rUpathI=kRSNa-nIlAdi varNathI, rasa Adi vAsanAnI Apatti hovAthI=rasa-sparzAdi vicitra vAsanAnI Apatti hovAthI, viparyayamAM bAdhaka che ema anvaya che; kema ke eka svabhAvathI paNa para vaDe ja=bauddha vaDe ja, aneka vAsanAno svIkAra che. na te - - - bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe anumAna pramANathI sthApana karyuM ke vastumAM eka ane aneka svabhAvapaNuM che ane temAM dRSTAMta ApyuM ke koI eka ja puruSamAM pitRtva-putratva Adi saMbaMdhone kAraNe pitA-putra AdinI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi pratIti thAya che. tyAM bauddha darzanavAdI kahe che ke puruSarUpa vyakti eka che ane te niraMza eka svabhAvavALI che ane pratikSaNa nAza pAmavAnA svabhAvavALI che, tethI A pitA che, A putra che ityAdi aneka vyavahAro thAya che te kuzala puruSo vaDe kalpita saMketa dvArA AdhAna thayela vicitra vAsanAnA paripAkathI thAya che, paraMtu vastune avalaMbIne thatA nathI; kema ke devadattapuruSa eka svabhAvavALo che temAM koI aMzo nathI, tethI vastune avalaMbIne pitA-putra Adino vyavahAra nathI, paraMtu vAsanAnA bhedathI ja eka puruSanA saMtAnamAM A mArA pitA che, A mAro putra che, e prakArano kalpita vyavahAra che, mATe eka puruSamAM pitA-putra AdinA vyavahAranA baLathI vastune eka-aneka svarUpe svIkAravI ucita nathI, e prakArano bauddhano Azaya che, tene graMthakArazrI kahe che - 29 tenuM A kathana ayukta che. kema ayukta che ? temAM hetu kahe che - vAsanAonuM paNa vastu nibaMdhanapaNuM che arthAt vastune avalaMbIne ja vAsanA utpanna thAya che, tethI devadattarUpa eka vyaktimAM A mArA pitA che e prakA2nI vAsanA paNa devadattamAM vartatA pitRtvadharmane AzrayIne che, A mAro putra che e prakAranI vAsanA paNa devadattamAM vartatA putratvadharmane kAraNe che, paraMtu eka svabhAvavALI ja devadattarUpa vastuthI pitA AdinI vAsanA thaI zake nahi; kema ke jo eka svabhAvavALA devadattathI ja koIkane A pitA che, A putra che, ityAdi vAsanA thatI hoya to rUpane jovAthI rasAdinI vAsanAnI Apatti Ave arthAt koI vyaktie koInuM rUpa joyuM hoya, tenAthI rUpanI ja vAsanA paDe che, tethI pAchaLathI tene rUpanuM smaraNa thAya che, rasanuM smaraNa thatuM nathI, tethI nakkI thAya che ke rUpathI ja rUpanI vAsanA paDe, rasAdinI vAsanA paDe nahi, tema devadattarUpa vyaktimAM vartatA pitRtvadharmane kAraNe ja A mArA pitA che, tethI pitAnI vAsanA utpanna thAya che, tethI vAsanA paNa vastumAM vartatA svabhAva nibaMdhana che, mATe devadattarUpa vastu vyaktirUpe eka che ane pitRtva, putratva Adi dharmorUpe aneka che, tene AzrayIne ja A mArA pitA che, A mAro putra che, ityAdi vAsanA utpanna thAya che ema svIkAravuM joIe. lalitavistarA : 'jAtibhedato naitadi'tyapyuktaM, nIlAt pItAdivAsanAprasaGgAt, 'tattatsvabhAvatvAnnaitadi tyapyasat, vAGmAtratvena yuktyanupapatteH, na hi nIlavAsanAyAH pItAdivat pitrAdivAsanAyA na bhinnaH putrAdivAsaneti nirUpaNIyam / lalitavistarArtha : jAtinA bhedane kAraNe A nathI=rUpathI rasAdinI vAsanA nathI, e paNa ayukta che=bauddhanuM kathana ayukta che; kema ke nIlarUpathI pIta Adi rUpanI vAsanAno prasaMga che, tat tat svabhAvapaNuM hovAthI=te te rUpanuM te te vAsanAjanaka svabhAvapaNuM hovAthI, A nathI=nIlarUpathI pIta AdirUpanI vAsanA nathI, e pramANe paNa asat che=e prakAre bauddhanuM samAdhAna paNa asat che; kema ke vANImAtrapaNuM hovAthI yuktinI anu5patti che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 lalitavistarA bhAga-2 yuktinI anupapatti spaSTa kare che - nIla vAsanAthI pIta AdinI jema pitA Adi vAsanAthI putra AdinI vAsanA bhinna nathI ema nahi, paraMtu bhinna ja che, e pramANe nirUpaNa karavuM joIe vicAravuM joIe. paMjikA - parihArAntaramAzaGkyAha jAtibhedato rUparasAdijAtivibhAgato, naitat-na rUpAd rasAdivAsanApattiH, atyantabhinnA hi rUpajAte rasAdijAtiH, kathamiva tato rasAdivAsanAprasaGga iti, tadapyayuktaM, kuta ityAha nIlA-rUpavizeSAd rUpatvenAbhinnajAtIyAt, pItAdivAsanAprasaGgAd-draSTuH piitrktaadijaatiiyvaasnaaprsnggaat| parihArAntarApohAyAha- tattatsvabhAvatvAt, tasya nIlAdeH, tatsvabhAvatvAt-pItAdivAsanAnAM sajAtIyAnAmapyajananasvabhAvatvAt, nIlAdivAsanAyA eva jananasvabhAvatvAt, na ca svabhAvaH paryanuyogArhaH, 'agnirdahati nAkAzaM, ko'tra paryanuyujyate' iti, na=naiva, etat-nIlAtpItAdivAsanAjanmaprasaJjanam iti etadapi parihArAntaram, asat asundaraM, kuta ityAha- vAGmAtratvena-vAGmAtramevedamiti, yuktyanupapatteH, tAmeva bhAvayati- na hi nIlavAsanAyAH sakAzAt, pItAdivat-pItaraktAdivAsanAvat pitrAdivAsanAyA:=pItrAdivAsanAmapekSya, na bhinnA=na pRthak, putrAdivAsanA, kintu bhinnaiveti, 'iti' etad, 'nirUpaNIyaM' sUkSmAbhogena, yathA nIlAdi dRSTaM sad nIlAdisvavAsanAmeva karoti, na bhinnAM pItAdivAsanAmapi, tathaikasvabhAvaM vastu pitrAdivAsanAmekAmeva kuryAt, na tadvyatiriktAmanyAM putrAdivAsanAmapIti / paMjikArya : pariharAntara ... putravivAranA mavati | parihAradaMtaranI AzaMkA karIne kahe chepUrvamAM vAsanA bhedathI pitA-putra Adino vyavahAra che tema kahyuM temAM graMthakArazrIe doSa batAvyo tethI bauddha darzanavAdI teno parihAradaMtara batAve tevI AzaMkA karIne kahe che - jAtinA bhedane kAraNe rUpa-rasAdi jAtinA vibhAgane kAraNe, A nathI=rUpathI rasAdinI vAsanAnI Apatti nathI, di=je kAraNathI, rUpajAtithI atyaMta bhinna rasAdi jAti che, tethI kevI rIte tenAthI=rUpathI, rasAdinI vAsanAno prasaMga Ave ? arthAt Ave nahi, te paNa=bauddhatuM te prakAranuM samAdhAna paNa, ayukta che, kayA kAraNathI ayukta che ? ethI kahe che - nIlathI=patvathI abhinna jAtivALA nIlarUpa vizeSathI, pIta Adi vAsanAno prasaMga hovAthI=dAne pIta-rakta Adi jAtinI vAsanAno prasaMga hovAthI, boddhanuM kathana ayukta che ema saMbaMdha che, parihAradaMtaranA nirAsa mATe kahe che=bauddha darzanavAdI nIlathI pItanI vAsanA kema thatI nathI ? tenA mATe parihAra batAve te parihAradaMtaranA nirAsa mATe kahe che - tat tat svabhAvatvathI A nathI ja ema AgaLamAM atya che te nIlAdinA tasvabhAvapaNAthI Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi arthAt sajAtIya paNa pIta Adi vAsanAnA ajanana svabhAvapaNAthI nIlAdi vAsanAnuM ja janata svabhAvapaNuM hovAthI A arthAta tIlathI pIta Adi vAsanAnA janmano prasaMga nathI ja ema AgaLamAM saMbaMdha che. nIla rUpano nIla vAsanAjanana svabhAva ja kema che ? emAM bauddha darzanavAdI yukti batAve che - ane svabhAva prazna karavA yogya nathI, agni bALe che, AkAza bALatuM nathI, emAM koNa prazna karI zake? A paNa parihAradaMtara=boddhanuM samAdhAna, asat che=asuMdara che, kayA kAraNathI asuMdara che? emAM hetu kahe che - vANImAtrapaNuM hovAthI yuktinI anupapatti che-vANImAtra ja A arthAt bauddhanuM samAdhAna che ethI yuktinI anupapati che, tene ja=nIlarUpathI tIlanI vAsanA thAya che anya thatI nathI e prakAranuM bauddhanuM kathana vANImAtra hovAne kAraNe yukti vagaranuM che ema pUrvamAM kahyuM te yuktinI anupapatine ja, bhAvana kare che - nIla vAsanAthI pIta AdinI jema=pIta-rakta Adi vAsanAnI jema, pitA AdinI vAsanAthI-pitA AdinI vAsanAnI apekSAe, putra AdinI vAsanA bhinna nathI ema nahi pRthar nathI ema nahi, paraMtu bhinna ja che, e sUkSma upayogathI nirUpaNa karavuM joIe=vicAravuM joIe, te sUkSma upayogathI vicAraNAne "yathA'thI spaSTa kare che - je pramANe nIlAdi jovAyeluM chatuM nIlAdi svavAsanAne ja kare che, bhinna evI rIta Adi vAsanAne paNa karatI nathI te pramANe eka svabhAvavALI vastu eka ja pitA Adi vAsanAne kare, tenAthI bhinna anya putra Adi vAsanAne paNa kare nahi. bhAvArtha - pUrvamAM graMthakArazrIe yuktithI sthApana karyuM ke eka ja devadattamAM A pitA che, putra che, ityAdi aneka vyavahAro thAya che, temAM vyavahAra karanArane A pitA che, A putra che, e prakAranI vAsanA devadattamAM rahela pitRtva, putravadharmane AzrayIne che ane tema na svIkAravAmAM Ave ane bauddha kahe che tema svIkAravAmAM Ave to eka devadattathI ja pitAnI vAsanA, putranI vAsanA thaI zake che to rUpathI rasanI vAsanAnI paNa Apatti Ave. tenuM samAdhAna bauddha kare ke rUpamAM rUpata jAti che, rasamAM rasatva jAti che, mATe rUpathI rasanI vAsanA thaI zake nahi. tene graMthakArazrI kahe che ke A prakAranuM bauddhanuM samAdhAna paNa ayukta che; kema ke nIlarUpa ane pItarUpa eka jAtivALA che, tethI eka jAtivALA evA nIlarUpathI pIta AdinI vAsanA svIkAravAno prasaMga Ave, tenuM samAdhAna karavA bauddha kahe ke nIlarUpano tevo ja svabhAva che ke nIlanI ja vAsanA kare, pItarUpanI vAsanA na karI zake ane Avo svabhAva kema che e prazna thaI zake nahi; kema ke agni bALe che, AkAza bALatuM nathI, tyAM koI prazna karI zake nahi ke agni kema bALe che, AkAza kema bALatuM nathI, te rIte nIla svabhAvathI nIlanI ja vAsanA thAya che, pItanI vAsanA thatI nathI, A prakAranuM samAdhAna bauddha Ape che te suMdara nathI; kema ke te samAdhAna vANImAtrathI che, paraMtu tema svIkAravAmAM yuktinI anupatti che ane te yukti spaSTa karatAM kahe che - nIla vAsanAthI pIta-rakta Adi vAsanA bhinna che, tema pitA Adi vAsanAthI putra AdinI vAsanA paNa bhinna che, tethI jema nIla vAsanA ane pIta Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 lalitavistarA bhAga-2 vAsanA nIlarUpa ane pItarUpane kAraNe thAya che, paraMtu nIlarUpathI ja pItarUpanI vAsanA thatI nathI, tema pitRtvadharmathI ja pitAnI vAsanA thAya che ane putravadharmathI ja putranI vAsanA thAya che, paraMtu eka devadattathI pitApaNAnI ke putrapaNAnI vAsanA thatI nathI, mATe bauddha darzanavAdI kahe ke nIlarUpathI nIlanI ja vAsanA thAya, pItarUpathI pItanI ja vAsanA thAya to teNe arthathI e ja svIkAryuM ke eka devadattamAM rahelA pitRtvadharmathI pitAnI vAsanA thaI ane putravadharmathI putranI vAsanA thaI, tethI bauddhanA svIkAra anusAra ja padArtha devadattarUpe eka che ane putratva, pitRtva Adi dharmarUpe aneka che, A prakAre sUkSma buddhipUrvaka vicAravuM joIe, jethI padArtha dravyarUpe eka che te te paryAyarUpe aneka che te anubhava anusAra saMgata thAya. lalitavistarA - nopAdAnabhedo'pyatra parihAraH, eksyaaneknimitttvaayogaat| lalitavistarArtha: ahIM eka svabhAvavALI vastumAM aneka vyavahAranA asaMgatapaNAnA praznamAM, upAdAnabheda paNa parivAra nathI-uttara nathI; kema ke enA aneka nimitatvano ayoga che. paMjikA : punarAzaGkAzeSaparihArAyAha na-naiva, upAdAnabhedo'pi na kevalaM vyavaharaNIyapitrAdinimitto vAsanAbhedaH, kintu vyavahArakopAdAnakAraNavizeSo'pi vAsanAbhedahetuH, atra-ekasvabhAve vastuni anekavyavahArAsAGgatye prerite, parihAra:= uttaram, paro hi putrAdervAsanAbhedanimittatve pratihate sati kadAcididamuttaramabhidadhyAt yaduta-'yeyamekasminnapi devadattAdAvanekeSAM taM prati pitRputrAdirUpatayA vyavasthitAnAM yA putrAdivAsanApravRttiH, sA teSAmeva svasantAnagatamanaskAralakSaNopAdAnakAraNabhedanibandhanA, na vyavahiyamANavastusvabhAvabhedanimitteti'; etadapi anuttarameva, kuta ityAha- ekasya devadattAdeH, anekanimittatvAyogAt-anekeSAM pitRputrAdivyavahartRNAM sahakAribhAvAyogAt, te hi tamekaM sahakAriNamAsAdya upAdAnabhede'pi tathA sarvavAsanAvanto bhavanti, na ca tasya tadanuguNatAvatsvabhAvadaridrasyAnekasahakAritvaM yuktam / paMjikArya : punarAzA ... sadazAritve yun , pharI AzaMkAzeSatA parivAra mATe kahe cheHbauddha vastune tiraMza eka svabhAvavALI svIkAra karavA mATe je AzaMkA kare che te bAkI rahelI AzaMkAnA parihAra mATe graMthakArazrI kahe che - ahIM=eka svabhAvavALI vastumAM, aneka vyavahAranuM asAMgatya prerita hote chate, upAdAna bheda paNa parihAra-uttara, nathI ja arthAt kevala vyavahAraNIya pitA Adi nimittavALo vAsanAbheda Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnaspa vanA eka-aneka svabhAvavanI siddhi 233 nathI, paraMtu vyavahAra karanArA upAdAna kAraNavizeSa paNa vAsanAbhedano hetu che e parihAra-uttara, nathI ja, di=je kAraNathI, para=bauddha, putra AditI vAsanAbhedanA nimitapaNAmAM pratihata thaye chad=nirutara thaye chate, kadAcit A uttara kahe, zuM kahe te halurathI batAve che - eka paNa devadatta AdimAM tenA pratyedevadatta pratye, pitA-putra AdirUpapaNAthI rahelA aneka jIvonI je putra Adi vAsanAnI pravRtti che te teonA ja aneka jIvonA ja, svasaMtAnagata manaskArarUpa upAdAnakAraNanA bheda tibaMdhana che, vyavahAra karAtI devadattarUpa vastunA svabhAvanA bhedanA nimittavALI putra Adi vAsanAnI pravRtti nathI, e paNae prakArano bauddhano uttara paNa, anutara ja che, kayA kAraNathI anuttara che ? ethI kahe che - eka devadattAdinA aneka limitatvano ayoga hovAthI-pitA-putra Adi vyavahAra karanArA anekonA sahakArIbhAvano ayoga hovAthI bauddhano uttara anuttara ja che, hi=je kAraNathI, teo-pitA-putra Adi vyavahAra karanArAo, te eka sahakArIne pAmIne-devadatarUpa eka sahakArIne pAmIne, upAdAnabheda hovA chatAM paNa te prakAranI sarva vAsanAvALA thAya che A mArA pitA che. A mAro putra che te prakAranI vAsanAvALA thAya che, ane tene anuguNa teTalA svabhAva daridra evA tenuM-pitAnI vAsanA putranI vAsanA ItyAdi vAsanAne anuguNa teTalA svabhAva rahita daridra devadattanuM, aneka sahakArIpaNuM yukta nathI. bhAvArtha - bauddha darzanavAdI niraMza pratikSaNa nazvara eka devadatta Adi vastune svIkAre che, paraMtu eka devadattarUpa vastumAM pitRtva-putratva Adi dharmane svIkArIne devadattarUpa vastune kathaMcit eka ane kathaMcit aneka rUpe svIkArato nathI ane lokamAM A pitA che, A putra che ityAdi vyavahAra eka devadattarUpa vastune AzrayIne pravarte che tenI saMgati karavA mATe te kahe che ke upAdAnabhedane AzrayIne pitRtva-putratvAdi vyavahAra pravarte che arthAt bauddha darzanavAdI kahe che ke eka devadattAdi pratye koIka A mArA pitA che ema kahe che, koIka A mAro putra che ema kahe che te devadatta karatAM bhinna evA puruSamAM pitAnI vAsanA pravarte che, to koI anya puruSamAM putranI vAsanA pravarte che, temAM te te vyaktinA saMtAnagata manaskArarUpa upAdAnakAraNanA bheda nibaMdhana che, paraMtu vyavahAra karAtI devadattarUpa vastumAM aneka svabhAva nimitta nathI. tethI e phalita thAya ke eka devadatta vyakti sAthe saMbaMdhavALo teno je putra che, tenA saMtAnamAM A mArA pitA che evo manano pariNAma thAya che te devadattane pitA kahevAnuM kAraNa che, to vaLI, koI anya puruSamAM A mAro putra che e prakAranA mananA pariNAmarUpa upAdAnakAraNa nimittaka putrano vyavahAra che, paraMtu devadattarUpa vyaktimAM pitRtva-putratvarUpa svabhAvano bheda nathI, mATe niraMza eka devadatta che tema svIkAravAmAM koI virodha nathI ane A pitA che, A putra che, ityAdi vyavahAra karanArA puruSonA potAnA te te prakAranA mananA pariNAmathI ja te te vyavahAra pravarte che. A prakAranuM bauddhanuM samAdhAna ucita nathI; kema ke eka devadattarUpa vastu hoya to pitRtva-putratva Adi Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 lalitavistarA bhAga-2 vyavahAra karanArA anekano sahakArIbhAva devadattamAM saMgata thAya nahi arthAt devadattamAM te te vyavahArane anukULa teTalA svabhAva nahi hovAthI daridra devadatta che arthAt devadattamAM pitRtva-putratyAdi dharmo nathI, tethI te dharmonA avalaMbana vagara devadatta A mArA pitA che tema vyavahAra karanAra puruSamAM sahakArIbhAva pAme nahi, jema devadatta jeno putra-pitA Adi nathI tene A devadatta che te prakArano vyavahAra karavAmAM devadatta sahakArI che, paraMtu A mArA pitA che tema vyavahAra karavAmAM sahakArI nathI, tema devadatta mAtra devadattarUpe ja hoya, paraMtu te te vyaktine AzrayIne devadatta pitRtvadharma AdivALo na hoya to te te vyaktine pitRtvAdi vyavahAra karavAmAM sahakArI paNa devadatta thaI zake nahi ane devadatta eka hovA chatAM te te saMbaMdhIone te te prakArano vyavahAra karavAmAM sahakArI thAya che, tethI devadattamAM te te prakArano vyavahAra karavAnA kAraNIbhUta pitRtvAdi aneka dharmo paNa svIkAravA joIe ane bauddha tema svIkAre to devadatta devadattarUpe eka che ane pitRtvAdi dharmarUpe aneka che tema syAdvAdano svIkAra thAya. lalitavistarA - na darzanAdevAvirodhaH iti, abhyupagamavicAropapatteH, na ca so'pyevaM na virudhyata eva, tadekasvabhAvatvena virodhaat| lalitavistarArtha: darzanAthI ja avirodha che=prastuta vAsanAbhedano avirodha che, e pramANe nathI ja; kema ke svIkAramAM vicAranI upapatti che ane te paNa svIkAra paNa, A rIte ekanA aneka sahakArItvanA svIkAramAM, virodha pAmatA nathI ja ema nahi=virodha pAme che ja; kema ke tenA eka svabhAvapaNAne kAraNe virodha che. paMjikA - ___ atha syAt 'na hi dRSTe'nupapatraM nAma dRzyate hi ekasminnavibhAgavati sahakAriNi svopAdAnabhedAdanekavAsanApravRttiH' etatparihArAyAha na=naiva, darzanAdeva pratyakSajJAnarUpAt kevalAd avirodhaH prastutavAsanAbhedasya 'iti'; kuta ityAhaabhyupagamavicAropapatteH, abhyupagamo hi vicArayitumupapanno, na darzanam, yadyevaM tataH kimityAha- na canaiva, so'pi abhyupagamaH 'apizabdAd darzanaM ca, evam ekasyAnekasahakAritvAbhyupagame na virudhyata eva, kintu virudhyata eva, kathamityAha- tadekasvabhAvatvena-vyavahriyamANavastuno niraMzaikasvabhAvatvena, virodhAdnirAkaraNAd, anekasahakAritvAbhyupagamasya tasyAnekasvabhAvAkSepakatvAt / paMjikArca - gaLa cAn ... svamAvAkSepattAt | athathI kahe che - pUrvapakSInA mate thAya, daSTamAM kharekhara Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi anupapanna nathI, kije kAraNathI, eka avibhAgavALA sahakArImAM=eka devadattarUpa avibhAgavALA sahakArIrUpa puruSamAM, svaupAdAnanA bhedathI=A mArA pitA che A mAro putra che ItyAdi vyavahAra karanArA upAdAnanA bhedathI, aneka vAsanAnI pravRtti dekhAya che, enA parihAra mATe=A prakAranA bauddhanA samAdhAnanA parihAra mATe, kahe che - darzanathI ja pratyakSa jJAnarUpa kevala darzanathI ja, prastuta vAsanAnA bhedato avirodha nathI ja, kathA kAraNathI avirodha nathI ? ethI kahe che - svIkAramAM vicAranI upapati hovAthI virodha che ema avaya che, di=je kAraNathI, abhyapagama=svIkAra, vicAravA mATe upapanna che, darzana nahi-devadatarUpa eka puruSa che ane tene AzrayIne pitA-putrAdi aneka vAsavAnI pravRtti che e prakAranuM darzana vicAra mATe upapatra nathI, paraMtu A devadatta puruSa eka ja dekhAya che, aneka dharmavALo nathI e prakArano svIkAra vicAravA mATe upapanna che arthAt te dekhAto puruSa paramArthathI eka-aneka svarUpavALo che ke mAtra eka svarUpavALo che e prakArano vicAra upapanna che, jo Ama che=svIkAramAM vicAranI AvazayakatA che ema che, tenAthI zuM? tenAthI zuM siddha thAya ? ethI kahe che - te abhyapagama paNa ane Apa zabdathI darzana, A rIte=eka devadatane aneka sahakArIpaNArUpe svIkAramAM, virodha nathI pAmatuM ema nathI ja, paraMtu virodha pAme che ja, kevI rIte virodha pAme che? ethI kahe che - tenA eka svabhAvapaNAne kAraNe virodha hovAthI=vyavahAra karAtI devadattarUpa vastunA niraMza eka svabhAvapaNAne kAraNe nirAkaraNa hovAthI, virodha pAme che ja arthAt eka devadatano anekanA sahakArIrUpe svIkAra virodha pAme che ja ema avaya che; kema ke aneka sahakArItvanA abhyapagama evA tenuM aneka vyaktine pitA-putrAdi rUpe manaskAra karavAmAM sahakArItvanA abhyapagamavALA devadattanuM, aneka svabhAvanuM AkSepakapaNuM che. bhAvArtha : pUrvapakSI bauddha niraMza eka devadattane svIkArIne anekanA pitAdinA vyavahAranI saMgati mATe kahe che ke daSTa vastumAM kaMI aghaTamAna nathI ane eka devadattarUpa sahakArI avibhAgarUpe dekhAya che, paraMtu temAM pitRtva-putrAdi dharmanA vibhAgo dekhAtA nathI, topaNa te te vyaktirUpa upAdAnanA bhedathI te te vyaktine A pitA che, A putra che, ityAdi vAsanAbhedathI te te prakAranA vyavahAranI pravRtti dekhAya che, mATe devadattarUpa eka niraMza vyaktine svIkAravI joIe, tenA parivAra mATe graMthakArazrI kahe che - bauddha darzanavAdI kahe ke pratyakSa jJAnarUpa kevala darzanathI ja prastuta pitA-putrAdinI vAsanAbhedano avirodha che arthAt devadatta vyakti eka che ema pratyakSathI dekhAya che, aneka dekhAtI nathI ane te te jIvo potAnA jJAnanA upayogathI cittAdino vyavahAra kare che mATe devadatta eka ja che aneka nathI tema mAnavuM joIe. tene graMthakArazrI kahe che- ema kahevuM ucita nathI. kema ucita nathI ? emAM yukti batAvatAM kahe che- koIpaNa vastuno svIkAra karAya tyAre temAM vicArano avakAza che, darzanamAM vicArano avakAza nathI, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 lalitavistArA bhAga-2 tethI cakSuthI devadattarUpa eka vastu dekhAya che ane tene AzrayIne bhinna bhinna lokono pitA-putrAdino vyavahAra paNa dekhAya che, paraMtu darzanathI je dekhAya che tene AzrayIne vyavahAra pravarte che te devadattarUpa eka vastune ja avalaMbIne che ke devadattarUpa vastu eka che ane pitRtvAdi dharmo temAM aneka che tene AzrayIne pravarte che ? e prakArano svIkAra vicArano viSaya bane che ane tema svIkAravAthI zuM prApta thAya ? tene kahe che - - ane te svIkAra A rIte virodha pAmato nathI ema nahi, paraMtu virodha pAme che ja arthAt bauddha darzanavAdI kahe che ke sarvathA niraMza eka devadattarUpa vastu che, chatAM te anekano sahakArI thaI zake che tema svIkAravAmAM virodha prApta thAya che ja. kema virodha prApta thAya che ? tene batAve che - jo devadattarUpa vastu niraMza eka svabhAvavALI hoya to anekane bhinna bhinna prakAre bodha karAvavAmAM te sahakArI bane nahi, paraMtu badhAne A devadatta che te prakAre ja bodha karAvavAmAM sahakArI bane ane devadattarUpa eka vastu bhinna bhinna vyaktine A pitA che, A putra che, ityAdi bodha karAvavAmAM sahakArI bane che, tethI devadattamAM anekane bhinna bhinna rUpe sahakArI thavAno svabhAva che tema mAnavuM joIe ane tema svIkAravAthI devadatta puruSarUpe eka che ane temAM vartatA pitRtvAdi dharmothI aneka che ja anubhava anusAra siddha thAya che. ane te rIte bhagavAna paNa puruSarUpe eka che ane te te saMpadAonA guNothI aneka svarUpavALA che, AthI ja bhagavAnamAM te aneka guNo hovAthI te svarUpe temanI stuti vAstavika stuti bane che ane vAstavika guNonI stuti karavAthI stotavyanA avalaMbanathI potAnAmAM paNa potAnA mAnasavyApArane anurUpa te te guNo teTalA teTalA aMzathI pragaTa thAya che, tethI namunthuNaM sUtramAM karAyelI stuti saphaLa che ema siddha thAya che. lalitavistarA H na caikAnekasvabhAve'pyayamiti, tathAdarzanopapatteH, na hi pitRvAsanAnimittasvabhAvatvameva putravAsanAnimittasvabhAvatvaM, nIlapItAdAvapi tadbhAvApatteriti paribhAvanIyametat / lalitavistarArtha -- ane eka-aneka svabhAvamAM paNa=devadattarUpa eka vastunA eka-aneka svabhAvamAM paNa, A=vyavahArano virodha, nathI ja; kema ke te prakAranA darzananI upapatti che, pitAnI vAsanA nimitta evuM svabhAvapaNuM ja putranI vAsanA nimitta svabhAvapaNuM nathI ja, kema ke nIlapItAdimAM paNa te bhAvanI Apatti che=nIla vAsanAnA nimitta svabhAvapaNuM ja pitAdi vAsanAnA nimitta svabhAvapaNAnI Apatti che, ethI e paribhAvana karavuM joIe. paMjikA H athAnekAnte'pyekAntapakSadUSaNaprasaGgaparihArAyAha Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi na ca naiva ekAnekasvabhAve'pi anekAntarUpe, ekAntarUpe virodha eveti api'zabdArthaH, ayamiti vyavahAravirodha iti, kuta ityAha- tathAdarzanopapatteH yathA vastvabhyupagataM tathAdarzanena vyavahArasya upapatteH= ghaTanAt, tAmevAha- na hi pitRvAsanAnimittasvabhAvatvameva, ekAnekasvabhAve vastuni, putravAsanAnimittasvabhAvatvaM, svabhAvavaicitryAdAridryAt / vipakSe bAdhAmAha- nIlapItAdAvapi viSaye, tadbhAvApatteH nIlavAsanAnimittasvabhAvatvameva pItAdivAsanAnimittasvabhAvatvamityAdyApatteH iti, bhAvanIyaM paribhAvanIyam etat, yaduta- 'ekameva' vastu vicitravAsanAvazena vicitravyavahArapravRttiheturiti' na bhavatItyarthaH; anyathA tata eva sarvavyavahArasiddheH kiM jagadvaicitryAbhyupagamena? paMjikArya : athAne ne ...... viSNunena? have anekAMtamAM paNa ekAMta pakSanA dUSaNanA prasaMganA parihAra mATe kahe che=ekAMta pakSamAM je pUrvamAM dUSaNa ApyuM te dUSaNano prasaMga anekAMta pakSamAM paNa che, e prakAranI zaMkAnA parihAra mATe kahe che - eka-aneka svabhAvamAM paNa anekAMtarUpa svabhAvamAM paNa, A=vyavahArano virodha, nathI ja, ekAMtarUpamAM virodha ja che e ja zabdano artha che, kayA kAraNathI=eka-aneka svabhAvamAM kayA kAraNathI vyavahArano virodha nathI ? ethI kahe che - te prakAranA darzananI upapati hovAthI=je pramANe devadattarUpa vastu eka-anekarUpe svIkArAI te prakAranA darzana vaDe vyavahAranuM ghaTata hovAthI, A devadatta koIkano pitA che, koIkano putra che, ItyAdi vyavahArano virodha nathI ema avaya che, tene ja te prakAranA darzanathI vyavahAranI upapatti che ema pUrvamAM kahyuM tene ja. kahe che - pitRvAsanA nimita svabhAvapaNuM ja eka-aneka svabhAvavALI vastumAM putranI vAsanA nimitta svabhAvapaNuM nathI; kema ke svabhAvanA vacityanuM adaridrapaNuM che=ekAMtavAdI svabhAvanA vacitrane svIkAravAmAM daridrapaNuM che tevuM svabhAvanA citrane svIkAravAmAM daridrapaNuM syAdvAdIkA matamAM nathI. vipakSamAM bAdhAne kahe che ekAMtavAdI bauddhanI jema pitRvAsanA nimitta svabhAvatva ja putravAsanA nimita svabhAvatva che ema svIkArarUpa vipakSamAM, bAdhAne kahe che - nIla-pItAdi viSayamAM paNa tarbhAvatI Apatti hovAthI=nIla vAsavA nimita svabhAvatva ja pItAdi vAsanA nimitta svabhAvatva che ItyAdi Apatti hovAthI, pitRvAsanA nimita svabhAvatva ja putravAsanA nimitta svabhAvatva nathI ema avaya che, A paribhAvana karavuM joIe, A zuM te utathI spaSTa kare che - eka ja vastu vicitra vAsanAnA vazathI vicitra vyavahAranI pravRttino hetu che e nathI, e prakArano artha che=Natat zabdano artha che ane e paribhAvana karavuM joIe ema avaya che, anyathA-eka ja vastu vicitra vyavahAranI pravRttino hetu nathI ema na svIkAravAmAM Ave to, tenAthI ja=eka vastuthI ja, sarva vyavahAranI siddhi hovAthI jagatanA vaicitratA svIkAra vaDe zuM? arthAta jagatanuM vicitra nathI. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 lalitaviktA bhAga-2 paraMtu eka vasturUpa ja jagata che ane tenA baLathI ja jagatamAM A ghaTa che, A paTa che ItyAdi sarva vyavahAranI siddhi thaI zake che, tema mAnavuM paDe. bhAvArtha - pUrvamAM ekAMta pakSamAM eka devadattamAM pitA-putrAdi vyavahAra saMgata nathI tema batAvyuM, have devadattane devadattarUpe eka ane pitRtva-putratyAdi dharmarUpe aneka svabhAvavALo svIkAravAmAM vyavahArano virodha nathI tema batAve che; kema ke devadatta devadattarUpe ekarUpa dekhAya che ane pitRtva-putratva Adi dharmarUpe aneka dekhAya che, tethI te prakAranA darzanane kAraNe lokamAM A devadatta Ano pitA che, Ano putra che, ityAdi vyavahAra ghaTe che, kema ghaTe che ? tene spaSTa kare che - - devadattamAM eka-aneka svabhAva hovAne kAraNe pitRvAsanA nimitta svabhAvatva ja putravAsanA nimitta svabhAvatva nathI; kema ke syAdvAdI svabhAvanuM vaicitrya svIkAravAmAM adaridra che, vaLI, tema na svIkAravAmAM Ave to zuM doSa Ave te batAvIne pitRvAsanA nimitta svabhAvatva ja putravAsanA nimitta svabhAvatva nathI tene daDha kare che - jo pitRvAsanA nimitta svabhAvatva ja putravAsanA nimitta svabhAvatva che tema mAnavAmAM Ave to nIlapItAdimAM paNa te prakAranA bhAvanI prApti thAya arthAt nIlavAsanA nimitta svabhAvatva ja pItAdi vAsanA nimitta svabhAvatva che tema svIkAravAnI Apatti Ave ane te svIkAra anubhava viruddha che e prakAre paribhAvana karavuM joIe, e kathanane ja spaSTa karatAM kahe che - eka ja vastu vicitra vAsanAnA vazathI vicitra vyavahAranI pravRttino hetu nathI, paraMtu vastumAM rahelA vicitra svabhAvanA vazathI ja vicitra vyavahAranI pravRtti thAya che ema na mAnavAmAM Ave to eka devadattarUpa vastuthI jema vicitra vAsanAnA vazathI A pitA che, A putra che e prakAranA vyavahArane svIkAravAmAM Ave to jagata eka vastu svarUpa che, aneka vastu svarUpa nathI tema svIkArIne jIvamAM vartatI vicitra vAsanAnA vazathI A ghaTa che, A paTa che, A jIva che, A ajIva che, ityAdi vyavahAra pravarte che tema mAnavAnI Apatti Ave ane tema svIkArIe to jagatamAM dekhAtuM vacitra vastunA vacitrakRta nathI, paraMtu jonAra puruSanI vAsanAnA vaicitryata che tema kutsita kalpanA karavAnI Apatti Ave, mATe devadatta devadattarUpe eka che ane pitRtva-putratva Adi dharmarUpe aneka che tema ja anubhava anusAra svIkAravuM joIe ane jagata paNa sat svarUpe eka che ane sat evuM jagata ja jIva ajIva Adi svarUpe aneka che tema anubhava anusAra syAdvAdane svIkAravo joIe ane te rIte bhagavAna paNa puruSarUpe eka che ane ahaMndrAdi dharma svarUpe aneka che tema svIkAravuM joIe. lalitavistarA : evaM ubhayathApi upAdAnanimittabhedena na sarvathaikasvabhAvAdekato'nekaphalodayaH keSAJcidahetukatvApatteH, ekasyaikatropayogenAparatrAbhAvAt / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi lalitavistarArtha : A rIte=pUrvamAM kahyuM ke anekAMtavAdanA mate eka-aneka svabhAvano svIkAra hovAthI devadattarUpa eka vastumAM pitA-putrAdinA vyavahArano virodha nathI e rIte, ubhayathA paNa upAdAnanA ane nimittanA bheda vaDe aneka phlano udaya sarvathA eka svabhAvavALI eka vastuthI nathI; kema ke keTalAkanA=keTalAka phalanA, ahetukatvanI Apatti che. kema keTalAMka phalo hetu vagara che ema svIkAravAnI Apatti che ? temAM hetu kahe che paMjikA H ekano=eka hetuno, ekatra upayoga hovAne kAraNe=eka phlamAM upayoga hovAne kAraNe, aparastra=bIjA phlumAM, abhAva che=upayogano abhAva che. prakRtasiddhimAha - 239 - che evam= uktanItyA, ubhayathApi = prakAradvayenApi, tadevAha - upAdAnanimittabhedena - upAdAnabhedena nimittabhedena ca, na=neva, sarvathe svamAvata:=AttesvamAvAt, ta:=smAheto:, ane jovaH, aneT= divAmukhi rUpasya, pAsya=Arvastha, (31:)=prabhavaH, thathA pare: pari--te, teSAM tti jina, 'rUpAnojamnskaarckssurlkssnnaa rUpavijJAnajananasAmagrI; yathoktaM- 'rUpAlokamanaskAracakSurbhyaH saMpravarttate / vijJAnaM maNisUryAMzugosakRdbhya ivAnalaH ' / / 1 / / iti / atra ca rUpavijJAnajanane prAcyajJAnakSaNalakSaNo manaskAra upAdAnaheturiti zeSAzca rUpAditritayalakSaNA nimittahetavaH, evaM rUpAlokacakSuSAmapi svasvaprAcyakSaNAH svasvakAryajanane upAdAnahetavaH, zeSatritayaM ca nimittaheturiti evamekasmAdekasvabhAvAdeva vastuno'nyenAnyenopAdAnahetunA anyaizcAnyaizca nimittahetubhiH sahAyairanekakAryodaya: sarvasAmagrISu yojyata iti, etanniSedhAnabhyupagame bAdhakamAha- 'keSAmityAdi, ekato'nekaphalodaye keSAJcit phalAnAm, ahetukatvApatteH = nirhetukatvApatteH, kathamityAha- ekasya hetusvabhAvasya, ekatra phale, upayogena = vyApAreNa, aparatra phalAntare, abhAvAt upayogasya / paMjikArtha : prakRtasiddhimAha kayoAsya / / prakRta siddhine kahe che=pUrvamAM eka niraMza devadattane svIkAravAthI pitRtva-putratva Adino vyavahAra saMgata nathI tema sthApana karyuM tyArapachI eka devadattane eka-aneka svabhAvavALo svIkAravAthI te vyavahAra saMgata che tema sthApana karyuM tenAthI prakRtanI siddhi thAya che tene batAve che - A rIte=ukta nItithI, ubhayathA paNa=prakAradvayathI paNa, tene ja kahe che=prakArayane ja kahe upAdAna ane nimittanA bhedathI=upAdAnanA bhedathI ane nimittanA bhedathI, sarvathA eka svabhAvavALA ekathI aneka lano udaya=ekAMta eka svabhAvavALA eka ja hetuthI Aloka paralokarUpa - Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 lalitavistarA bhAga-2 kAryano prasava, nathI ja, je pramANe para evA bauddha vaDe kalpanA karAya che. para evA bauddhano mata ja spaSTa kare che - teonI=boddha matanI, kharekhara rUpaAloka manaskAra ane cakSulakSaNa rUpavijJAnanA jatananI sAmagrI che arthAt rUpanuM jJAna thavAmAM rU5, prakAza, mana ane cakSu kAraNa che, je pramANe kahevAyuM cheH bauddha darzAvAdI vaDe kahevAyuM che - rUpa, prakAza manaskAra ane cakSathI vijJAna pravarte che, jema maNi, sUryanAM kiraNo ane gobarathI agni pravarte che, ane ahIM rUpavijJAnanA jananamAM pUrvanI jJAnakSaNarUpa manaskAra upAdAna hetu che=rUpavijJAna thAya che tenA pUrvanI kSaNavALuM je mana che te ja uttaranI kSaNanA rUpanA jJAnanuM upAdAna kAraNa che ane zeSa rUpAdi traNa rUpa nimitta hetuo che=rUpavijJAna pratye rU5-prakAza ane cakSa nimita kAraNa che, e rIte rUpaAloka ane cakSanI paNa potapotAnI pUrvanI kSaNo sva sva kAryajananamAM upAdAna hetu che ane zeSa traNa nimitta hetu che, A rIte eka svabhAvavALI ja eka vastuthI vastunA anya anya upAdAna hetuthI ane sahAya evA anya anya nimitta hetuothI aneka kAryano udaya sarva sAmagrIomAM yojana thAya che, enA viSedhanA abhyapagamamAM=para evA bauddha vaDe eka ja svabhAvavALI vastuthI aneka kAryo thAya che te rUpanA jJAnamAM upAdAnatA ane nimittanA bhedathI thAya che tema batAvyuM tenA viSedhatA asvIkAramAM, bAdhakane kahe che - veSAdityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, ekathI anekanA phalanA udayamAM=eka svabhAvavALI eka vastuthI aneka phalatA udayamAM, keTalAMka phalonA ahetukatvanI Apatti hovAthI= nirdetakatvanI Apatti hovAthI, sarvathA eka svabhAvavALI eka vastuthI aneka phalano udaya nathI ema avaya che, kevI rIte ? ethI kahe che =keTalAMka lo hetu vagara utpanna thayAM che e prakAranI boddhamatamAM Apatti kevI rIte che? ethI kahe che - eka hetusvabhAvano eka mAM upayoga hovAne kAraNe=vyApAra hovAne kAraNe, aparamAMaphalAMtaramAM, upayogano abhAva che arthAt devadattamAM rahela devadatatvarUpa svabhAva devadatapaNAnA jJAnamAM vyApAravALo hovAthI devadattanA pitApaNArUpe jJAnamAM tenA upayogano abhAva che. bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke anekAMtavAda vastune eka-aneka svabhAvavALI svIkAre che, tethI devadattarUpa vastu eka che. ane pitRtva-putratva Adi dharmarUpe aneka che, tethI devadattarUpa eka vyaktimAM pitA-putra AdinA bhinna bhinna saMbaMdhane AzrayIne je vyavahAra pravarte che temAM virodha prApta thato nathI, e rIte ekAMtavAdI evo bauddha sarvathA eka svabhAvavALI vastuthI upAdAna ane nimittanA bhedathI ubhayathA paNa tenI saMgati kare, topaNa ekAMta eka svabhAvavALI vastuthI aneka phalano udaya prApta thaI zake nahi, ahIM bauddhano Azaya e che ke rUpa, prakAza, manaskAra ane cakSu e cAra rUpanA jJAnanI jananasAmagrI che ane teo kahe che ke jema gobara hoya ane maNi tenA upara dhAraNa karavAmAM Ave ane te maNi upara sUryanA prakAzanAM kiraNo Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi 241 paDe to gobaramAM agni pragaTe che tema paTAdi vastumAM rUpa hoya tenA upara prakAzanAM kiraNo paDatAM hoya ane koInI cakSuno saMyoga thAya to tenA manamAM rUpanuM jJAna pragaTa thAya che ane je vyaktine rUpanuM jJAna thAya che te vyakti pUrva kSaNamAM rUpanA jJAnane abhimukha manavALI hoya che, jenAthI uttaramAM rUpanA jJAnavALuM mana thAya che, tethI rUpanA jJAna vakhate pUrvanuM mana upAdAna kAraNa che; kema ke pUrvanuM mana ja uttaramAM rUpanA jJAnarUpe thAya che ane vastumAM raheluM rUpa, prakAza ane cakSu e traNa rUpanA jJAna pratye nimitta hetu bane che. e rIte eka devadattarUpa vastuthI koIka puruSane A mArA pitA che tevuM jJAna thAya che tyAre te vyaktinuM mana devadattarUpa vyaktine joIne pitArUpa jJAnavALuM thAya che, tethI te vyaktinuM pUrvanuM mana pitA e prakAranA jJAna pratye upAdAna kAraNa che te jonAra puruSanI cakSu, prakAza ane devadatta nimitta kAraNa che, tethI eka devadattarUpa vyaktine AzrayIne upAdAna kAraNa evo koIkano manaskAra ane zeSa traNa nimitta kAraNa bane che, ethI devadattane AzrayIne pitAnuM jJAna thAya che, te rIte te devadattarUpa vyaktine AzrayIne anya koI vyaktine A mAro putra che, e prakAranuM jJAna thAya che, tyAM paNa te jJAna karanAra vyaktinA mananI pUrva kSaNa upAdAna kAraNa che ane te vyaktinI cakSu, prakAza ane devadatta nimitta kAraNa che, A rIte paranA rUpanA jJAnamAM jema manaskAra upAdAna kAraNa che ane rUpAdi traNa nimitta kAraNa che tema pitAnA jJAnamAM, putranA jJAnamAM te te vyaktinA manaskAranI pUrvekSaNa upAdAna hetu che ane prakAza, cakSu ane devadatta nimitta hetu che. A rIte eka evA devadattarUpa eka svabhAvavALI vastuthI anya anya upAdAna hetuthI te te prakArano bodha karanAranA mananI pUrvekSaNarUpa upAdAna hetuthI, ane anya anya nimittanA hetunI sahAyathI te te vyaktinA cakSu, prakAza ane devadattarUpa vyaktinI sahAyathI, aneka kAryano udayaA pitA che, A putra che ityAdi kAryano udaya, thAya che tema sarva sAmagrIomAM thaI zake che ema bauddha mAne che tene graMthakArazrI kahe che - je rIte syAdvAdanA mate eka devadattathI A pitA che, A putra che ityAdi bodharUpa kArya thAya che tema sarvathA eka svabhAvavALI devadattarU5 vastuthI bhinna bhinna vyaktimAM A pitA che, A putra che evA bodharUpa aneka phalano udaya thaI zake nahi; kema ke keTalAMka phalonA ahetukatvanI prApti che. kema keTalAMka phalonA ahetukatvanI prApti che? te spaSTa karatAM kahe che - devadattarUpa vyakti koIkane devadattarUpe bodha karavAmAM upayogI bane che te ja devadatta anyane pitArUpe bodha karAvavAmAM upayogI banI zake nahi; kema ke devadattano eka ThekANe devadattarUpe bodha karAvavAmAM upayoga thayelo hovAthI pitArUpe bodha karAvavAmAM devadattano upayoga thaI zake nahi, paraMtu devadattamAM devadattatvathI atirikta pitRtva Adi dharma hoya to te dharma ja A pitA che ityAdi bodha karAvavAmAM upayogI banI zake, mATe sarvathA eka svabhAvavALI devadattarUpa vyaktithI aneka phalano udaya bauddha darzanavAdI upAdAnanA ane nimittanA bhedathI kare, topaNa thaI zake nahi, paraMtu je rIte syAdvAdI vastune eka-anekarUpe svIkAre che tema svIkAravAmAM Ave to ja devadattamAM pitA-putrAdino vyavahAra saMgata thAya. lalitavistarAmAM 3mayathApi ema kahyuM tyAM pithI e kahevuM che ke pUrvamAM graMthakArazrIe eka devadattamAM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 lalitavistarA bhAga-2 saMbaMdhanA bhedathI vAsanAne kAraNe pitA-putra Adino vyavahAra thAya che ema bauddha kahe che te saMgata nathI tema kahyuM, tyArapachI upAdAna bhedathI paNa bauddhanA matamAM pitA-putra Adino vyavahAra saMgata nathI tema kahyuM, have syAdvAdInA matamAM je rIte saMgata che te rIte upAdAnano bheda ane nimittano bheda grahaNa karIne te saMgata karavA bauddha prayatna kare te rIte samayathI paNa baMne prakAre paNa, te saMgata thAya nahi, e pi zabdano artha che arthAt nimitta bhedathI paNa saMgata thAya nahi, upAdAnanA bhedathI paNa saMgata thAya nahi, upAdAna ane nimittane grahaNa karavArUpa mayathA paNa saMgata thAya nahi. ahIM paMjikAmAM aneka phalanA udayano artha karatAM kahyuM ke Aloka ane paralokanA kAryano prasava sarvathA eka svabhAvathI thAya nahi, je pramANe para evA bauddha vaDe parikalpanA karAya che ane tema kahyA pachI teonI parikalpanAnI spaSTatA karI ke rUpa, Aloka, manaskAra ane cakSuthI rUpanuM vijJAna thAya che te sthAnamAM Aloka ane paralokanA phalanuM koI yojana batAvyuM nathI, tethI tene ahIM grahaNa karavAnuM zuM prayojana che te kaMI spaSTa thatuM nathI, tethI ene choDIne lalitavistarAno artha prastuta bauddhanA ekAMtavAda sAthe je rIte joDAyelo che te rIte ame karela che vaLI, paMjikAmAM kahyuM ke rUpa, Aloka ane cakSunI paNa potapotAnI pUrvanI kSaNa svakAryanA jananamAM upAdAna hetu che ane zeSa traNa nimitta hetu che, vastutaH pUrvanuM rUpa uttaranA rUpane pragaTa kare che tyAre nimitta hetu koI nathI te paNa prApta thAya che, vaLI, pUrvano prakAza uttaranA prakAza pratye nimitta hetu bane che tyAre anya traNa nimitta hetu koI na hoya tema paNa prApta thAya che ane pUrvanI cakSu uttaranI cakSu pratye upAdAna hetu bane che tyAre anya koI traNa nimitta hetu na hoya tema paNa prApta thAya che, chatAM paMjikAmAM rUpa, Aloka, cakSunI pUrvanI kSaNa upAdAna hetu che ane zeSa traNa nimitta hetu che ema kahyuM, tenuM tAtparya zuM che te spaSTa nahi hovAthI tene grahaNa karIne ame lalitavistarAno bhAvArtha lakhyo nathI, paraMtu lalitavistarAnA mULa kathana sAthe je rIte paMjikAnA arthanuM pratisaMdhAna thAya che te rIte ahIM artha karela che. lalitavistarA : anekakAryakaraNaikasvabhAvatvakalpanA tu shbdaantrennaitdbhyupgmaanupaatinyev| nirUpitametadanyatra'yataH svabhAvato jAtamekaM nAnyattato bhavet / kRtsnaM pratItya taM bhUtibhAvatvAt tatsvarUpavat / / 1 / / anyaccaivaMvidhaM ceti, yadi syAtkiM virudhyate? / tatsvabhAvasya kAtsnyena, hetutvaM prathamaM prati / / 2 / / ' ityAdinA grantheneti neha pratanyate, tadevaM nirupacaritayathoditasaMpatsiddhau sarvasiddhiriti vyAkhyAtaM praNipAtadaNDakasUtram / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24s bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatvanI siddhi lalitavistarArtha: vaLI, aneka kAryakaraNarUpa eka svabhAvapaNAnI kalpanA eka ja svabhAva aneka kArya karavAnA svabhAvavALo che e prakAranI kalpanA, zabdAMtarathI AnA svIkAranI anupAtinI ja che=vastunA eka-aneka svabhAvanA svIkArane anusaranArI ja che. A=aneka kArya karavAnA eka svabhAvano svIkAra anekAMtavAdane svIkAre che e, anyatra= anekAMta jayapatAkAmAM, ItyAdi be zlokothI nirUpita che, ema anvaya che - 1. je svabhAvathI eka kArya thayuM, tenAthI te vastunA svabhAvathI, bIjuM kArya thAya nahi; kema ke saMpUrNa evA tene AzrayIne bhUtibhAvapaNuM che-prathama kAryanuM bhUtibhAvapaNuM che, tenA svarUpanI jema. 2. ane bIju=bIjuM kArya, ane AvA prakAranuM prathama hetuthI janya, e jo thAya to zuM viruddha che, tenA svabhAvanuM saMpUrNapaNAthI prathama pratye hetupaNuM che e virodha che ema anvaya che. ItyAdi graMthathI nirUpita che=anekAMta jayapatAkAmAM nirUpita che, ethI ahIM=prastuta graMthamAM, vistAra karAto nathI. tethI A rIte atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, nirupacarita je pramANe pUrvamAM varNana karyuM e prakAre saMpadAnI siddhi thaye chate=bhagavAnanI 9 saMpadAnI siddhi thaye chate, sarva siddhi che=nirupararita saMpadA hovAne kAraNe stuti karanArane ISTa phalanI prAptirUpa sarva siddhi che, e prakAre praNipAta daMDakasUtra vyAkhyAna karAyuM. paMjikA - AzaGkAntaraparihArAyAha anekakAryakaraNakasvabhAvatvakalpanA tu eko'pi vastusvabhAvo'nekakAryakaraNasvabhAvaH, tato na keSAJcidahetukatvamityeSA punaH kalpanA, zabdAntareNa asmadabhyupagamAd ekamanekasvabhAvamityasmAcchabdAntareNa ekamanekakAryakaraNasvabhAvamevaM lakSaNena, etadabhyupagamAnupAtinyeva-ekamanekasvabhAvamityasmanmatAnusAriNyeva, na TekasmAt kathaJcitsvabhAvabhedamantareNAnekaphalodaya iti prAk crcitmev| nirUpitam, etad anantaroktam, anyatra anekAntajayapatAkAyAm, yathA nirUpitaM tathaivAha-'yata ityAdizlokadvayaM', yato yasmAt, svabhAvato vastugatarUparasAdirUpAdupAdAnabhUtAt, jAtam utpannam, ekaM kArya vastrarUpAdi, na anyat-dvitIyaM svagrAhakapratyakSAdikaM sahakAribhAvena, tato vastusvabhAvAt, bhavet jAyeta, hetumAha- kRtsnaM samastaM, pratItya-Azritya, taM vastusvabhAvaM bhUtibhAvatvAd-bhavanasvabhAvatvAt, Adyasyaiva kAryasya dRSTAntamAha- tatsvarUpavad-yathA svabhAvasya hetubhUtasyAdhikRtakakAryagatasvabhAvasya vA svarUpaM svabhAvakAAzrayeNaiva bhavati, tathA prathamamapi kaarymiti| parAbhiprAyamAzaGkyAha- anyacca-dvitIyaM ca, kAryamiti gamyate, evaMvidhaM ca taddhetujanyaM ca, iti etad, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 lalitavistarA bhAga-2 yadi syAt yadi bhavet, kiM virudhyate? na kiJcit, tadapi bhavatviti bhaavH| atrottaraM- tatsvabhAvasya-vastugatarUparasAdirUpasya, kAtsnyena sarvAtmanA, hetutvaM nimittatvaM, prathama prati AdikAryamAzritya, na virudhyate? idamuktaM bhavati-sarvAtmanopayuktatvAdAdyakArya eva, kutastataH kAryAntarasaMbhavaH? tatsaMbhave ca na prathamakArye tasya kAtyopayogaH, iti balAdanekarUpavastusiddhiriti, 'Adi'zabdAdanyakArikAgrantho dRshyH| paMjikArca - gAkrAntara kothaH II AzaMkA aMtaranA parihAra mATe kahe che=sarvathA eka svabhAvavALI eka vastuthI aneka kArya thAya che tenI siddhi karavA mATe bauddha darzatakAra anya AzaMkA kare tene batAvIne tenA parivAra mATe kahe che - ane zArIvavamAvatvanA tu e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - eka paNa vastuno svabhAva aneka kAryakaraNanA svabhAvavALo che, tethI vaLI, keTalAkanuM keTalAMka kAryonuM, ahetukatva nathI e prakAre A kalpanA=bIddhanI kalpanA, zabdAMtara vaDe A svIkAranI anupAtinI ja che=eka-aneka svabhAva che e prakAranA A amArA svIkArathI zabdAMtara vaDe arthAt eka-aneka kAryakaraNa svabhAva che. evA svarUpavALA zabdAMtara vaDe eka vastu aneka svabhAvavALI che e amArA matane anusaranArI ja bauddhanI kalpanA che, kije kAraNathI, eka vastuthI koI rIte svabhAvabheda vagara aneka phalano udaya nathI=eka devadatarUpa vastuthI koI rIte pitRtva-putratvarUpa svabhAvabheda vagara aneka jIvone A pitA che, A putra che, ItyAdi bhinna bhinna bodharUpa phalano udaya nathI, e pramANe pUrvamAM carcA karAyeluM ja che. A anaMtaramAM kaheluM aneka kAryakaraNanA eka svabhAvatvanI kalpanA zabdAMtarathI syAdvAdane ja svIkAranArI che ema anaMtaramAM kahyuM e, anyatra=anekAMta jayapatAkAmAM, nirUpita che, je pramANe nirUpita che=anekAMta jayapatAkAmAM je pramANe nirUpita che te prakAre ja kahe che - yata ItyAdi zlokaThaya pratIkarUpe che, je svabhAvathI=upAdAnabhUta vastugata rUpa rasa Adi rUpa je svabhAvathI, thayeluM vastranuM rUpAdi eka kArya anya sahakArI bhAvathI svagrAhaka pratyakSAdirUpa bIjuM kArya, tenAthI=vastunA svabhAvathI, thatuM nathI arthAt paTanA upAdAnakAraNarUpa taMtugata je rUparasAdithI thayeluM vastranA rUparasAdirUpa kArya thayuM te taMtunA rUpAdirUpa svabhAvathI sahakArI bhAva dvArA taMtunA rUpAdine grahaNa karanAra pratyakSAdi kArya thatuM nathI, hetune kahe che=je upAdAnabhUta svabhAvathI kArya thayuM te upAdAnabhUtathI svagrAhaka pratyakSAdi thatA nathI ema pUrvamAM kahyuM temAM hetune kahe che - samasta evA te vastusvabhAvane AhAthIne bhUtibhAvapaNuM hovAthI paTanA rUpanA upAdAna kAraNabhUta taMtunA rUpAdi svabhAvathI paTanA rUpAdi thayA te samasta vastunA svabhAvane AzrayIne bhavana svabhAvavALA hovAthI, taMtunA rUpane joIne koIne taMtunA rUpanuM pratyakSa Adi thAya che tenA pratye taMtunA rUpAdi kAraNa thaI zake nahi ema Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAnarUpa vastunA eka-aneka svabhAvatanI siddhi 45 avaya che, AvA ja kAryanA dagaMtane kahe che-taMtunA rUpathI be kAryo thayAM, eka paTanuM rUpa ane bIjuM taMtunA rUpanuM pratyakSa jJAna, temAM taMtunA rUpathI paTanuM rUpa samasta vastusvabhAvane AzrayIne thAya che temAM daSTAMtane kahe che - tenA svarUpanI jema=je prakAre hetubhUta svabhAvanuM svarUpa sva bhAvanA samastapaNAne AzrayIne thAya che athavA adhikRta eka kAryagata svabhAvanuM svarUpa sva bhAvanA samastapaNAne AzrayIne ja thAya che te prakAre prathama paNa kArya samastapaNAne AzrayIne thAya che ema avaya che arthAt taMtunA rUpanuM svarUpa athavA taMtuthI thayelA paTanA rUpanuM svarUpa potAnA bhAvanA samastapaNAne AzrayIne ja thAya che tema prathama kArya paNa samastapaNAne AzrayIne thAya che, mATe bIjA kArya pratye taMtunuM rUpa hetu thaI zake nahi ema avaya che. paranA abhiprAyanI AzaMkA karIne kahe che= prathama zlokamAM kahyuM ke je svabhAvathI eka kArya thayuM te svabhAvathI anya kArya thaI zake nahi tyAM bIjAnA abhiprAyanI AzaMkA karIne kahe che - aca= bIjuM kArya, ane AvA prakAranuM=prathama kAryanA hetuthI ja thAya evA prakAranuM che, e jo thAya=jo svIkArAya to zuM virodha thAya? arthAt koI virodha nathI, te paNa thAva=prathama kAryanA hetuthI bIjuM kArya paNa thAva, e prakArano paranA abhiprAyano bhAva che. ahIM=paranI zaMkAmAM, uttara Ape che - tenA svabhAvanuM vastugata rUpa-rasAdirUpa svabhAvanuM tenA Adi kAryagata rUparasAdi rUpa svabhAvanuM, saMpUrNapaNAthI prathama pratye=prathama kAryane AzrayInetrapaTanA rUpAdi rUpa kAryane AzrayIne, hetupaNuM=nimittapaNuM, na virodha pAme ?=virodha pAme, A kahevAyeluM thAya che=be zlokothI A kahevAyeluM thAya che - AvakAryamAM ja sarvAtmapaNAthI upayuktapaNuM hovAne kAraNe tenAthI=AI kAryanA kAraNathI, kAryAtarano saMbhava=anya kAryano saMbhava, kevI rIte hoya ? arthAta hoI zake nahi ane tenA saMbhavamAM-Ava kAryanA kAraNathI bIjA kAryanA saMbhavamAM, teno Adha kAryanA kAraNano, prathama kAryamAM saMpUrNapaNAthI upayoga nathI, ethI baLAtkAra anekarUpa vastunI siddhi che=vastu aneka kArya karavAnA svabhAvavALI hovAthI aneka svarUpavALI che tenI siddhi che, gAdi zabadathI=lalitavistarAmAM ItyAdi graMthathI ema kahyuM tyAM rahelA gAdi zabdathI, anya kArikAno graMtha=prastuta be kArikA batAvI tenAthI anya kArikAno graMtha, grahaNa karavo. bhAvArtha pUrvamAM ekAMta eka svarUpavALA devadattathI A pitA che, A putra che, ityAdi aneka bodharUpa kArya saMgata thAya nahi, ethI devadattamAM aneka svabhAva mAnavA joIe tema yuktithI sthApana karyuM, tyAM niraMza eka devadattane svIkAranAra bauddha darzanavAdI kahe ke devadattarUpa vyaktimAM aneka kAryo kare evo eka svabhAva che arthAt devadatta aneka svabhAvavALo nathI, paraMtu eka svabhAvavALo che ane te eka svabhAva koIkane A pitA che, koIkane A putra che, ityAdi aneka kAryo karavA samartha che e prakAranI bauddhanI kalpanA zabdAMtarathI syAdvAdane ja anusaranArI che; kema ke zabdAMtarathI teNe eka ja svabhAvavALo devadatta aneka kArya Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 lalitavistarA bhAga-2 karavAnA svabhAvavALo che ema svIkArIne vastune eka-aneka svabhAvavALI ja svIkArI che, vastutaH eka svabhAvathI koI rIte svabhAvabheda vagara aneka phalano udaya thaI zake nahi tema pUrvamAM spaSTatA karela che, tethI arthathI phalita thayuM ke bauddha darzanavAdI devadattane niraMza eka vasturUpe svIkArIne aneka kArya karavAnA svabhAvavALI svIkAre che, tethI te devadattarUpa vastu aneka svabhAvavALI che tenI ja siddhi thAya che ane A kathanane ja graMthakArazrIe anekAMta jayapatAkAmAM batAvela che ane te anekAMta jayapatAkAnA ja be zloko ahIM batAve che, teno artha A pramANe che - taMtunuM rUpa paTanA rUpa pratye upAdAna kAraNa che ane taMtunuM rU5 taMtunA pratyakSa jJAna pratye paNa sahakArI kAraNa che, tethI sthUlathI jaNAya ke taMtunuM rUpa be kAryo kare che - 1.paTanA rUpane utpanna kare che. 2. taMtunuM rUpa koIkane taMtunA rUpanuM jJAna karAve che. tyAM taMtunA rUpanA jJAna pratye taMtunuM rUpa sahakArI che ane paTanA rUpa pratye taMtunuM rUpa upAdAnarUpe kAraNa che, topaNa taMtunuM rUpa eka svabhAvathI be kArya kare che tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - taMtunA rUpa svarUpa je svabhAvathI vastranA rUpa svarUpa kArya thayuM te svabhAvathI anya kArya thAya nahi taMtunuM pratyakSa jJAna thAya nahi, kema thAya nahi, temAM hetu kahe che - taMtunuM rUpa prathama kArya pratye samastapaNAthI bhavana svabhAvavALuM che, tethI samastapaNAthI prathama kArya thatuM hoya to te kAraNathI bIjuM kArya thaI zake nahi, A prakAranA hetumAM dRSTAMta batAve che - tenA svarUpanI jema taMtunA rUpano svabhAva potAnA bhAvane saMpUrNa Azraya karIne taMtumAM varte che te pramANe vastranA rUpasvarUpa prathama kArya pratye taMtunuM rUpa samastapaNAthI pariNamana pAme che, tethI te taMtunA rUpathI taMtunA rUpanA jJAna rUpa bIjuM kArya thaI zake nahi athavA dRSTAMtanuM yojana bIjI rIte kare che - adhikRta evuM paTanA rUpa svarUpa kArya tenAmAM rahelA svabhAvanuM svarUpa potAnA bhAvane saMpUrNapaNAthI Azraya karIne ja paTamAM rahe che tema prathama kArya pratye taMtunA rUpamAM rahelo svabhAva saMpUrNapaNAne AzrayIne kAryarUpe pariNamana pAme che, tethI te taMtunuM rUpa bIjA kArya pratye hetu thaI zake nahi. paranA abhiprAyanI AzaMkA karIne bIjA zlokamAM kahe che - bIjuM kArya che=taMtunA rUpathI taMtunA pratyakSa jJAnarUpa bIjuM kArya che, ane te kArya tenA hetuthI janya che=prathama kAryanA hetu evA taMtunA rUpathI janya che ema svIkArIe to zuM virodha che? arthAt koI virodha nathI, tethI e phalita thAya ke taMtunA rUpathI jema paTanuM rUpa thayuM tema koIka vyaktine taMtunA rUpathI taMtunA rUpanA pratyakSarUpa kArya paNa thAya che tema svIkAravAmAM koI virodha nathI, A pramANe koI kahe tene uttara ApatAM bIjA zlokanA uttarArdhathI kahe che - tat svabhAvanuM saMpUrNapaNAthI hetupaNuM prathama kArya pratye che e prakArano svIkAra ja zuM virodhI nathI? arthAt virodhI che, A prakAranA zlokathI zuM phalita thAya ? te spaSTa karatAM kahe che - taMtunA rUpathI paTanuM rUpa thAya che e eka kArya che ane taMtunA rUpathI taMtunA rUpanuM jJAna koIkane thAya che te bIjuM kArya che, temAM taMtunuM rUpa paTanA rUpa pratye saMpUrNapaNe vyApAravALuM hovAthI prathama kArya karIne ja caritArtha thAya che, tethI anya kAryano saMbhava nathI taMtunA pratyakSa jJAnarUpa kAryano saMbhava nathI, ane jo ema kahevAmAM Ave ke Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 namutyurNa sUtra bolavAno vidhi. taMtunA rUpathI taMtunA rUpanA pratyakSarUpa bIjuM kArya thAya che to taMtunuM rUpa paTanA rUpa svarUpa prathama kArya pratye saMpUrNapaNAthI vyApAravALuM nathI, tethI arthathI taMtunA rUpamAM aneka kArya karavAno svabhAva prApta thAya, mATe aneka svarUpavALI vastunI siddhi thAya, tethI arthathI syAdvAdanI ja siddhi che. namuskurNa sUtramAM atyAra sudhI varNana karyuM tenuM nigamana karatAM kahe che - A rIte pUrvamAM varNana karAyuM evI nirupacarita saMpadAo bhagavAnamAM siddha thaye chate sarvanI siddhi che, tethI e prApta thAya ke bhagavAna dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka che, tethI bhagavAnamAM arihaMtavAdi guNonA samudAyathI je 9 saMpadAonuM varNana karyuM te nirupacarita che arthAt bhagavAnamAM tevA vAstavika guNo che tene batAvanArI te saMpadAo che tema siddha thAya che, tethI temanI te saMpadAothI stuti karavAthI stuti karanArane yogya phalanI prApti thavArUpa sarva siddhi thAya che; kema ke bhagavAnamAM vidyamAna guNonI stuti karavAthI zubha bhAva thAya che, tenAthI puNyabaMdha ane nirjarArUpa zubha phaLa maLe che, A svarUpe raheluM praNipAta daMDaka sUtra graMthakArazrI vaDe vyAkhyAna karAyuM. A sUtra 9 saMpadAonA samUharUpa hovAthI daMDaka che ane dareka saMpadAnuM smaraNa karIne bhagavAnane namaskAra karAya che, tethI praNipAta che, mATe namuskurNa sUtrane praNipAta daMDaka sUtra kahevAya che. lalitavistarA : tadetadasau sAdhuH zrAvako vA yathoditaM paThan paJcAGgapraNipAtaM karoti, bhUyazca pAdapuJchanAdiniSaNNo yathAbhavyaM sthAnavAlambanagatacittaH, sarvasArANi yathAbhUtAni asAdhAraNaguNasaGgatAni bhagavatAM duSTAlaGkAraviraheNa prakRSTazabdAni, bhAvavRddhaye parayogavyAghAtavarjanena parizuddhAmApAdayan yogavRddhim, anyeSAM sadvidhAnataH sarvajJapraNItapravacanonnatikarANi, bhAvasAraM parizuddhagambhIreNa dhvaninA sunibhRtAGgaH samyaganabhibhavan gurudhvani tatpravezAt, agaNayan daMzamazakAdIn dehe, yogamudrayA rAgAdiviSaparamamantrarUpANi mahAstotrANi paThati / lalitavistarArtha : A sAdhu athavA zrAvaka te A yathoditane=je pramANe pUrvamAM kahevAyuM evA praNipAta daMDaka sUtrane, bolatAM paMcAMga praNipAtane kare che ane pharI pAdapuchanAdi dvArA beThelA=jjavA-pramArjavA Adi kriyA dvArA beThelA, yathAyogya sthAna-varNa-artha-AlaMbana gata cittavALA sAdhu ke zrAvaka sarvasAra bhagavAnanA yathAbhUta asAdhAraNa guNothI saMgata duSTa alaMkAranA virahane kAraNe prakRSTa zabdavALA anyone sadvidhAna karanAra hovAthI sarvapraNIta pravacananI unnatine karanArA rAgAdi viSa mATe parama maMtrarUpa mahAstotrone bhaNe che ema anvaya che. vaLI, te stotra bolanArA sAdhu ke zrAvaka kevo hoya ? te batAvavA mATe kahe che - Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 lalitavistarA bhAga-2 bhAvavRddhi mATe=stotra bolatI vakhate bhAvavRddhi mATe, paranA yoganA vyAghAtanA varjanathI parizuddha yogavRddhine saMpAdana karatAM bhAvasAra parizuddha gaMbhIra dhvani vaDe sunibhUta aMgavALA guru dhvanine tenA pravezathI samyam anabhibhava karatAM dehamAM daMzamazakAdinI upekSA karatAM sAdhu ke zrAvaka yogamudrAthI mahAstotro bhaNe che. paMjikA : 'yathetyAdi, 'yathAbhavyaM' yathAyogyaM, 'sthAnavAlambanagatacittaH' sthAna-yogamudrAdi, varNAH-caityavandanasUtragatAH arthaH-tasyaivAbhidheyaH, AlambanaM-jinapratimAdi, teSu gatam ArUDhaM, cittaM yasya sa tathA, yo hi yatsthAnavAlambaneSu madhye manasAvalambituM samarthaH tadgatacittaH snnityrthH| paMjikArya - "the 'cAri ... sanniArtha che. atyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, yathAbhavya=yathAyogya, sthAnavarNa-artha-AlaMbatagata cittavALA e kathanano artha spaSTa kare che - sthAna yogamudrAdi che, paNa caityavaMdanasUtragata akSaro che, artha teno ja abhidheya padArtha che, AlaMbana jinapratimAdi che, teomAM=sthAnAdimAM, gayeluM ArUDha, citta che jene te tevA che sthA-varNa-artha-AlaMbavagata cittavALA che, di=je kAraNathI, je sAdhu ke zrAvaka je sthAna-varNa-artha-AlaMbanamAM mata dvArA AlaMbana levA mATe samartha che, temAM ArUDha thayelA cittavALA chatAM stotro bole e prakArano artha che yathAyogya zabdano artha che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe namutyurNa sUtranuM je 9 saMpadAothI varNana karyuM te pramANe ja A sAdhu ke zrAvaka bole che arthAt te 9 saMpadAonuM varNana karIne te te AlAvAthI graMthakArazrIe je je artho karyA te prakAre te arthomAM cittane sthApana karIne sAdhu ke zrAvaka te sUtrane bole che ane aMte namo jiNANe jiabhayANa e bolatI vakhate pAMca aMgono bhUmi upara sparza thAya te rIte paMcAMga praNipAta kare che, jenAthI bhagavAna pratye bhaktino prakarSa thAya che. tyArapachI bhUmine puMjIne ucita AsanapUrvaka bese che ane je pramANe potAnI yogyatA hoya e pramANe sthAna-varNa-artha-AlaMbanamAM cittane sthApana karyuM che evA sAdhu ke zrAvaka anya paNa mahAstotro bole che, te stotro kevA svarUpavALAM hoya te batAvatAM kahe che - bhagavAnanA guNone yathArtha prakAzana karanArA hovAthI sarva sArarUpa che. vaLI, te mahAstotro bhagavAnanA yathAbhUta asAdhAraNa guNothI yukta che, tethI bolatI vakhate bhagavAnanA te asAdhAraNa guNo smRtimAM AvavAthI vitarAganA te guNo pratye pravardhamAna bahumAnabhAva thAya che. vaLI, te stotro duSTa alaMkAra rahita hovAthI zreSTha zabdothI racAyelAM che evAM stotro sAdhu ke zrAvaka bole che, paraMtu duSTa alaMkAravALAM stotro bolatA nathI. vaLI, te stotro sarvajJapraNIta vacananI unnatine karanArAM che; kema ke te stotrone Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namunthuNaM sUtra bolavAno vidhi 249 sAMbhaLIne anya jIvone paNa thAya ke kharekhara pUjyanuM svarUpa AvuM ja svIkAravuM ucita che, tethI stotro sadvidhAnane karanArAM hovAne kAraNe bIjA jIvomAM mArganI prApti dvArA pravacananI unnatine karanArAM hoya che. vaLI, stotra bolatI vakhate sthAnAdimAM upayoga hovAthI yoganI vRddhi thAya che, topaNa te mahAtmA stotra bolatI vakhate stotra bolanArA anya mahAtmAnI bhaktimAM vyAghAta na thAya te rIte bole che, tethI potAnI yogavRddhi parizuddha bane che arthAt sthAnAdinA AlaMbanane kAraNe je yogavRddhi thAya che te anyanI bhaktimAM aMtarAya na thAya te rIte yatnathI bolAya to te upayoga atyaMta vivekavALo hovAthI parizuddha yogavRddhine prApta kare che. vaLI, te stotra bolanArA mahAtmA bhAvasAra parizuddha gaMbhIra dhvanithI bole che arthAt bhagavAnanA guNothI potAnuM citta vAsita thAya tevA bhAvapUrvaka ane zaktinA prakarSathI te bhAvone sparzavA mATe gaMbhIratApUrvaka upayoga pravarte te rIte parizuddha gaMbhIra dhvanithI te stotro bole che, tethI te mahAtmA te te bhAvothI sunibhRta aMgavALA bane che. vaLI, aneka jaNA sAthe stotra bolatA hoya tyAre koIno moTo dhvani hoya temAM potAnA dhvanine praveza karAvIne guru dhvani abhibhava na thAya te prakAre samyag upayogapUrvaka stotra bole che. vaLI, stotranA zabdo ane arthomAM atyaMta upayoga hovAne kAraNe zarIrane maccharAdi daMza Ape tene paNa lakSyamAM lIdhA vagara yogamudrAthI rAgAdi viSanA parama maMtrarUpa mahAstotro bole che; kema ke bhagavAnanA guNone kahenArAM badhAM stotro vItarAgatAnA pAramArthika svarUpane sparzanArAM hovAthI anAdikALathI AtmAmAM sthira thayelA kaSAya ane nokaSAyanA pariNAmarUpa je viSa che tene dUra karavA mATe paramamaMtrarUpa che ane tevAM stotrone te mahAtmA bole che tyAre stotro bolavAnA kALamAM te mahAtmAnuM cittasthAnayoganI mudrA, caityavaMdana sUtragata je varNo ane te varSothI vAcya je artha ane jinapratimAdi je AlaMbana temAM atyaMta vyApAravALuM hoya che, tethI jyAre mudrAmAM upayoga hoya che tyAre te mudrAnA baLathI vItarAga pAse pote te te prakAranA yAcanA Adi kare che tevA bhAvo ullasita thAya che, varNomAM upayoga hoya che tyAre te sUtronA varNonuM kema suvizuddha uccAraNa thAya te prakArano vyApAra hoya che, arthamAM upayoga jAya che tyAre te sUtrothI vAcya je bhagavAnanA guNo che tene sparzanAra upayoga pravarte che, jinapratimAnuM AlaMbana grahaNa kare che tyAre kSAyikabhAvavALA vItarAga ja smRtipaTamAM sanmukha dekhAya che ane temanI stuti karIne huM temanA tulya thavA yatna karuM chuM e prakAranuM pratisaMdhAna varte che, Ama chatAM je sAdhumAM ke zrAvakamAM te prakAranI pUrNa zaktino saMcaya thayo na hoya to sthAnAdi cAramAMthI jenuM AlaMbana levA te samartha hoya tagata cittathI caityavaMdana kare, AthI ja jeo caityavaMdanakALamAM artha ane AlaMbananuM pratisaMdhAna ka2vA samartha nathI, topaNa tenI prAptinI tIvra spRhApUrvaka cittane sthAna-urNamAM sthApana kare topaNa temanI caityavaMdananI kriyA saphaLa che te batAvavA mATe paMjikAmAM yathAbhavyano artha karatAM spaSTatA karI ke sthAnAdimAMthI jenI jemAM zakti hoya tagata cittathI karavuM joIe. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 lalitavistA bhAga-2 vaLI, sAdhu ke zrAvaka bhagavAnanAM stotra bolatI vakhate atyaMta vivekavALA hovAthI aneka jaNa sAthe stotra bolatA hoya tyAre koIno moTo dhvani hoya temAM potAno dhvani praveza pAme te rIte bolIne bolAtA stotrathI thatA bhAvono vyAghAta na thAya te rIte bole che. vaLI, bhagavAnanA guNomAM daDha praNidhAna varte te rIte stotro bole che, tethI kyAreka dehane macchara vagere deza Ape tyAre paNa citta temAM na pravarte, paraMtu stotronA arthamAM citta daDhatAthI pravarte te rIte ja stotro bole che, jenAthI guNasthAnakanI satata vRddhi thAya che. lalitavistarA - etAni ca tulyAnyeva prAyazaH, anyathA yogavyAghAtaH, tadajJasya tadaparazravaNam, evameva zubhacittalAbhaH, tad vyAghAto'nyatheti yogAcAryAH, yogasiddhireva atra jJApakaM, dvividhamuktaM zabdoktamarthoktaM ca, tadetadarthoktaM varttate, zubhacittalAbhArthatvAd vandanAyA iti| evaM ca sati tanna kiJcid yaducyate parairupahAsabuddhyA prastutasyAsAratApAdanAya; tadyathA-'alamanena kSapaNakavandanAkolAhalakalpena abhAvitAbhidhAnena'; uktavadabhAvitAbhidhAnAyogAt, sthAnAdigarbhatayA bhAvasAratvAt, tadaparasyA''gamabAhyatvAt, puruSapravRttyA tu tadbAdhAyogAt, anyathAtiprasaGgAditi na kinycidev| lalitavistarArtha : ane A namutthaNaM sUtra bolyA pachI sAdhu ke zrAvaka je anya sUtro bole che e, prAyaH tulya ja che=namuttharaM sUsanI tulya ja che, anyathA=jo te sUtronI sadaza bhagavAnanA guNone sparzanArAM te stotro na hoya to, yogano vyAghAta che=namuskurNa sUtrathI AtmAmAM je yoga pragaTa thayo che tenI vRddhine badale anya prakAranAM stotrothI teno vyAghAta thAya, tenA ajJAne bhagavAnanA guNone sparze tevAM stotro nahi jANanArA evA zrAvakane ane sAdhue, tenA aparanuM zravaNa karavuM joIe=potAnAthI bIjAnAM stotronuM zravaNa karavuM joIe, A rIte ja tenAthI ajJa bIjAnAM stotro zravaNa kare e rIte ja, zubha cittano lAbha che=yoganI vRddhi thAya evA zubha cittanI prApti che, anyathA=ajJa zrAvaka Adi anyanuM zravaNa na kare ane je te stotro bole to, teno vyAghAta thAya yogavRddhirUpa zubha citano vyAghAta thAya, e pramANe yogAcArya kahe che=yoganuM rahasya jANanArA mahApuruSo kahe che, AmAM-caityavaMdanathI zubha cittano lAbha thayo che emAM, yogasiddhi ja jJApaka che-tamArAmAM yogasiddhi pragaTa thaI che e ja zubha citanA lAbhanuM jJApaka che, be prakAre ukta che=pravacana arthano deza be prakAre kahevAyo che - zabdathI ukta ane arthathI ukta. te kAraNathI=pravacanano artha be prakArano che te kAraNathI, A=caityavaMdana karavAthI zubha bhAva thayo che tenI jJApaka yogasiddhi che e, artha ukta varte che; kema ke vaMdanAnuM zubha cita Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa1 namuskurNa sivAyanA sUtro bolIne paNa yogamArganI vRddhi lAbhArthapaNuM che. ane Ama hote chate vaMdanAnI kriyA yogavRddhino hetu che ema hote chate, te AgaLa kahe che te, kaMI nathI=artha vagaranuM che, je upahAsa buddhithI prastutanA=caityavaMdananI kriyAnA, asAratA ApAdana mATe para vaDe kahevAyuM che, te A pramANe - karmonI kSapaNA karavAmAM tatpara thayelA puruSanA vaMdananA kolAhala jevA A abhAvita abhidhAna vaDe sayuM arthAt tevuM caityavaMdana yoganiSpatinuM kAraNa nahi hovAthI nirarthaka che. kema te kathana artha vagaranuM che? temAM hetu kahe che - pUrvamAM varNana karyuM e rIte abhAvita abhidhAnano ayoga che. kema abhAvita abhidhAnano ayoga che ? emAM hetu kahe che - thAnAdi garbhapaNuM hovAne kAraNe=vivekI sAdhu ke zrAvaka pUrvamAM kahyuM e rIte caityavaMdana kare che tyAre teonA cittamAM rathAnAdi garbhapaNuM hovAne kAraNe bhAvasArapaNuM che. ahIM prazna thAya ke bahulatAe sthAnAdimAM upayukta thaIne caityavaMdana karanArA dekhAtA nathI, tethI teonuM citta caityavaMdanakALamAM abhAvita thaIne kolAhala kalpa ja dekhAya che, tethI trIjo hetu kahe che - tenAthI aparanuM sthAnAdinA yatna vagaranA caityavaMdana karanArA sAdhunuM ane zrAvakanuM, AgamabAhyapaNuM che. ahIM prazna thAya ke tevA AgamabAhya karanArA sAdhunA ane zrAvakanA caityavaMdanane AzrayIne kolAhala kalpa caityavaMdana che tema svIkAravuM paDaze, tenA nirAkaraNa mATe cotho hetu kahe che - puruSanI pravRttithI Agama nirapekSa caityavaMdana karanArA puruSanI pravRttithI, tenI bAdhAno ayoga che te caityavaMdana kolAhala kalpa hovAne kAraNe akartavya che e prakAranI bAdhAno ayoga che. kema tevA caityavaMdanane grahaNa karIne te caityavaMdanane akartavya na kahI zakAya temAM pAMcamo hetu kahe che - anyathA atiprasaMga che=vivekInI pravRttine choDIne avivekInI pravRttine grahaNa karIne te caityavaMdana akartavya che tema kahevAmAM Ave to sarva kRtyone akartavya svIkAravAno atiprasaMga Ave, ethI artha vagaranuM ja che=para vaDe upahAsabuddhithI caityavaMdananI asAratAnuM kathana artha vagaranuM ja che. paMjikA - dvividhamityAdi, dvividhaM-dviprakAram, uktaM pravacanArthadezaH, tadeva vyanakti- zabdoktaM sUtrAdiSTameva, arthoktaM sUtrArthayuktisAmarthyagatam / iti zrI municandrasUriviracitalalitavistarApaJjikAyAM praNipAtadaMDakaH samAptaH / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rIpara lalitavistarA bhAga-2 paMjikArya : vimitkAri ... sAmAn II vidyamityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, dvividha ukta che=be prakArano, pravacanArthano deza che, tene ja=be prakAranA pravacanArthanA dezane ja, vyakta kare che spaSTa kare che - zathI kahevAyeluM sUtrathI AdiSTa ja, arthathI kahevAyeluM=sUtranA arthatI yuktinA sAmarthyathI prApta thayeluM, A pramANe zrI municaMdrasUri vaDe racAyelI lalitavistarAnI paMjikAmAM praNipAtadaMDaka samApta thayo. bhAvArtha : pUrvamAM kahyuM ke sAdhu ane zrAvaka pUrvamAM varNana karAyela namutthaNe sUtrane bolyA pachI paMcAMga praNipAta kare che, tyArapachI ucita vidhithI besIne rAgAdi viSanA parama maMtrarUpa mahAstotro bhaNe che jenAthI potAno AtmA bhagavAnanA guNothI atyaMta vAsita thAya te stotro prAyaH namutyurNa sUtramAM batAvAyelA bhagavAnanA guNo tulya ja guNone abhivyakta karanArAM hoya che ane jo tevA tulya stotro na bole ane je te prakAranAM stotro bole to namutthaNe sUtrathI pragaTa thayelo je yogano pariNAma che teno vyAghAta thAya che, tethI vivekI sAdhu ane zrAvake pUrvamAM varNana karyuM te prakAre dRDha praNidhAnapUrvaka namutthaNaM sUtra bolIne je yoganuM citta pragaTa karyuM che tene ja atizaya kare tevAM anya stotro bolavAM joIe, jethI te stavano dvArA yoganA cittanI vRddhi thAya arthAtu yogamArgamAM pravartatA cittanI vRddhi thAya ane jeone te prakArano bodha nathI ke kayAM stavano bolIne yogamArganA cittanI vRddhi thAya tevA sAdhue ane zrAvake bIjAnAM tevAM stotronuM zravaNa karavuM joIe arthAt jeo bhagavAnanI stuti karavAmAM nipuNa prajJAvALA che teo je namutyurNa sUtra bole te namutthaNe sUtrathI pragaTa thayela yogamArgamAM prasthita citta uttarottara vRddhi pAme te prakAranAM anya stavano tyArapachI bole, teonAM bolAyelAM te namutthaNe sUtrane ane stavanone ajJa sAdhue ane zrAvake sAMbhaLavAM joIe, e rIte ja ajJa sAdhune ke zrAvakane zubha cittano lAbha thAya che, kema ke jeo dRDha praNidhAnapUrvaka caityavaMdana kare che teonI bhAvita dazAthI bolAyelA caityavaMdanane sAMbhaLIne te ajJa jIvone paNa kaMIka zubha bhAvo thAya che, anyathA teno vyAghAta thAya arthAt jo ajJa jIvo anyanuM caityavaMdana na sAMbhaLe ane yathAtathA caityavaMdana kare to zubha cittano vyAghAta thAya che e pramANe yogacAryo kahe che; kema ke yoganA rahasyane jANanArAo je kriyAthI yoganA koI aMzo pragaTe nahi tenI kriyAne zubha cittanA vyAghAta karanArI kahe che, tethI anna jIvoe kalyANane mATe je yogIo bhAvane sparze te rIte caityavaMdana kare che teonuM caityavaMdana sAMbhaLavuM joIe. caityavaMdana vAstavika rIte karyuM che ke nathI karyuM tenI jJApaka yogasiddhi ja che, nahi ke yathAtathA bolAyelI caityavaMdananI kriyA. jema koIe koI vastuno vepAra karyo, te vastuthI tene dhananI prApti thaI nahi, to teNe vepAra karyo che tema kahevAya nahi, paraMtu dhananI prApti thAya te ja "vepAra karyo che tenuM jJApaka che, tema ja Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namuskurNa sivAyanA sUtro bolIne paNa yogamArganI vRddhi 253 caityavaMdananI kriyAthI AtmAmAM yogamArganI kaMIka bhUmikA pragaTa thAya te ja caityavaMdananI kriyAno jJApaka che ane jo leza paNa yogasiddhi na thAya to caityavaMdana karyuM che tema kahI zakAya nahi, mATe caityavaMdana dvArA zubha cittanA lAbharUpa yogasiddhinA arthIe potAnAmAM te prakAre caityavaMdana karavAnI zakti na hoya to zAstramaryAdAnA jANanArA yogIo dvArA karAtA caityavaMdanane ja zravaNa karavuM joIe tethI zubha cittanI prApti thavAne kAraNe pote caityavaMdana karyuM che' tema nakkI thAya. ahIM prazna thAya ke zAstramAM je caityavaMdananI vidhi batAvI che te vidhi anusAra ajJa jIvo paNa caityavaMdana kare ane teone tenAthI yoganI siddhi na thAya, topaNa teoe caityavaMdana karyuM nathI tema kema na kahI zakAya ? te zaMkAnA nivAraNa mATe kahe che - pravacana arthano deza be prakArano che - 1. zabdathI kahevAyelo ane 2. arthathI kahevAyelo, tethI caityavaMdanamAM kayA kramathI kyAM sUtro bolavAM joIe te kahenArAM vacano zabdokta che=zabdothI caityavaMdana A rIte thAya tema kahevAyeluM che, ane sUtranA arthonI je yukti che tenA sAmarthyathI prApta je artha che te arthokta che ane prastuta caityavaMdananI kriyA arthokta varte che; kema ke caityavaMdananI kriyA mAtra zabda anusAra karavAthI zubha cittanI prApti thatI nathI, paraMtu sUtranA rahasyane jANanArA vivekI sAdhu ke zrAvaka zubha cittano lAbha thAya te rIte caityavaMdana kare te pAramArthika caityavaMdana che te kathana arthathI prApta che; kema ke mAtra jinapratimA AgaLa te kramathI sUtro bolavAthI zubha cittano lAbha thato nathI, paraMtu stotranA rahasyane jANanArAne ke stotranA rahasyane jANanArAthI bolAtAM sUtronuM zravaNa karanArAne je zubha cittano lAbha thAya che tenAthI ja teoe caityavaMdana karyuM che tema kahevAya che. zabdokta maryAdAthI ajJa jIvoe caityavaMdana kareluM hovA chatAM zubha cittanI prApti nahi hovAthI teoe caityavaMdana karyuM nathI ema kahevAya che, mATe zubha cittano lAbha thAya te prakAranA dRDha praNidhAnapUrvaka ajJa jIvoe paNa bIjAnAM stotronuM zravaNa karavuM joIe, jethI tenA zravaNanA praNidhAnanA baLathI paNa kaMIka yogasiddhi thAya ane karAyeluM caityavaMdana phaLavALuM bane ane Ama hote chate pUrvamAM kahyuM e pramANe zubha cittano lAbha thAya tevuM caityavaMdana karavuM joIe, anyathA teNe zabdathI caityavaMdana karyuM che, arthathI karyuM nathI ema hote chate, ame te ja caityavaMdanane caityavaMdana svIkArIe chIe jenAthI caityavaMdana karanArane zubha cittano lAbha thAya, mATe para vaDe upahAsabuddhithI prastuta evA caityavaMdananI asAratAnA ApAdana mATe je kahevAyuM che te artha vagaranuM che, caityavaMdananI kriyAne nirarthaka kahenArA zuM kahe che ? te spaSTa karatAM kahe che - keTalAka kahe che ke yogamArganI niSpattinA arthI evA kSapaNaka sAdhu ke zrAvaka kolAhalakalpa caityavaMdana kare che tenAthI yogamArgane anukULa citta bhAvita thatuM nathI evuM abhAvita caityavaMdana karavuM nirarthaka che. A prakAre kahenArA teo skUla dRSTithI mugdha jIvo je caityavaMdana kare che tene sanmukha rAkhIne kahe che ane kahe che ke kharekhara yoga AtmAnI tattvathI bhAvita avasthA che, tethI paramAtmAnA guNothI AtmAne bhAvita karavo joIe, tenA badale jinAlayamAM kolAhala jevuM caityavaMdana karIne yogamArgane vyAghAta thAya tevuM Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 lalitavistarA bhAga-2 vAtAvaraNa kare che, mATe tevuM caityavaMdana karavuM joIe nahi, paraMtu zAMtamudrAthI paramAtmAnAM darzana karavAM joIe, jethI bhagavAnanA guNothI citta bhAvita thAya. A prakAranA paranA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvamAM kahyuM e prakAre jeo sthAnAdimAM yatnapUrvaka caityavaMdana kare che athavA tenA viSayamAM ajJa jIvo sthAnAdimAM yatna karanArA mahAtmAonA caityavaMdanane sAMbhaLe che. teonuM abhAvita abhidhAna nathI, paraMtu sUtranA arthamAM daDha praNidhAnapUrvaka teo caityavaMdana kare che tyAre sthAna-urNa-artha-AlaMbanamAM yathAyogya upayoga pravartato hovAthI teonI caityavaMdananI kriyA bhagavAnanA guNothI bhAvita abhidhAnavALI che, mATe tevI kriyAne asAra kahevI ucita nathI ane jeo ajJa che ane svamatithI mAtra zabdAtmaka caityavaMdana kare che teonI caityavaMdananI kriyA AgamabAhya che ane tevA puruSonI caityavaMdananI kriyAne grahaNa karIne sarva caityavaMdananI kriyA asAra che tema kahI zakAya nahi, Ama chatAM AgamabAhya jIvonI kolAhalakalpa caityavaMdananI kriyAne grahaNa karIne badhA jIvonI caityavaMdananI kriyA asAra che tema kahevAmAM Ave to sarvatra atiprasaMga prApta thAya, jema vepAramAM anipuNa puruSa jema tema vepAra karIne dhananA arjanane badale dhanane alpa kare tene grahaNa karIne vepArane asAra kahevAno atiprasaMga Ave, tethI vivekapUrvakanI dhanaarjananI kriyA ja dhanaprAptino hetu che, tema vivekapUrvakanI caityavaMdananI kriyA zubha cittanA lAbhano hetu che, ethI kolAhalakalpa caityavaMdanane grahaNa karIne caityavaMdananI asAratAne kahenAruM paranuM vacana artha vagaranuM ja che. anusaMdhAna : lalitavistarA bhAga-3 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siva-mayala-marua-maNaMta-makkhaya-mavvAbAhamapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM / / 'ziva-acala-aruja-roga rahita-anaMta-akSayaavyAbAdha-apunarAvRttivALA=jyAMthI pharI saMsAramAM Agamana na thAya evA, siddhigati nAmavALA sthAnane pAmelA bhagavAnane huM namaskAra thAo. : prakAzaka : zratadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com