Book Title: Jain Darshanma Upayog
Author(s): Khubchand Keshavlal Parekh
Publisher: Khubchand Keshavlal Parekh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023274/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM upayoga che thI thatI * lekhaka ane prakAzaka : khubacaMda kezavalAla pArekha vAyA pAlanapura, jI. banAsakAMThA , mu. : vAva, pInakoDa 385575 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadarzanamAM upayoga lekhaka ane prakAzaka khubacaMdra kezavalAla pArekha. vAva (banAsakAMThA) -- mukhya dravyasahAyaka H-- mAlavADA ( rAjasthAna ) jaina sagha --: preraka :: sva p'0 ma0 sA0 zrI bhadraMkaravijayajInA ziSya, mu0 zrI vAriSeNa vio ma0 sA0 dvItiyAvRtti prata-1000 vi. sa0 2038 mUlya H--dravya sahAyakA taraphathI bheTa. ( 75 na. pai., posTa tathA pekIMga kharUM mATe mokalavA.) mudraka : maNilAla chaganalAla zAha rAkeza pri. presa- muM. sAdarA. sTe, DabhADA (e. pI. relve) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya sahAyakanI zubha nAmAvalI 1 paramapUjya suniya zrI vASiNavijayajI masAnI zubha preraNAthI mAlavADA ( rAjasthAna ) jainasaMgha taraphathI rUA. 4200) jJAnakhAtAmAMthI tathA rUA. 800) sAdhAraNakhAtAmAMthI. paramapUjya zAsanaprabhAvaka AcAya deva zrImad vijaya bhuvanazekhara sUrIzvarajI masA., tathA teozrInA ziSyaratna muzrI mahimAvijayajI masAnA sadupa dezathI bhAbhara zrI buddhitilaka jJAnamaMdira taraphathI rUA. 1000) mahetA cunIlAla zAbhAgacaMda-vAva (banAsakAMThA)vALA taraphathI rUA. 201) paramapUjaya AcArya bhagava ta zrI azekacadrasUrIjI masA (DahelAvALA), tathA stra. AcArya deva zrI rAjendrasUrIjI masA (DahelAvALA)nA suziSya pUjya sunIvaya* zrI vimalavijayajI ma.sAnA sadupadezathI zrI jInadAsa dharaidAsa jaina zve0 peDhI (jainasagha) jAvAla (rAjasthAna) taraphathI rUA. 300) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jJAna e AtmAne guNa che. zeyane jANavuM te jJAnane dharma che. je jIvane jeTalI jJAnazakti khullI hoya, tene. te jJAnalabdhi kahevAya che. khullI thayela jJAnamAtrAnI be avasthAo hoya che. (1) labdhirUpe ane (ra) pravRttirUpe. temAM pravRttirUpa jJAnane upayoga kahevAya che. jIvane zeyapadArthane khyAla, mAtra lakhyirUpe sthita jJAna dvArA ja thatuM nathI. paraMtu pravRttirUpa jJAnadvArA ja thAya che. pravRtti te labdhinI ja che. eTale labdhivinA pravRttirUpa upagajJAna haI zakatuM ja nathI. mATe ja jyAM jyAM jJAnamAtrAne upat che, tyAM tyAM tenI labdhi te che ja, paraMtu jyAM labdhi che, tyAM tene upaga hoya paNa khare ane na paNa hoya. keTalAka padArthonA jJAnane upaga pravartate na hoya, te paNa te viSenAM ghaNAM jJAne tene zaktirUpe-labdhirUpe te heI zake che.. upa" eTale samIpa ane "ga" eTale jJAnadarzananuM pravartana. arthAt jenAvaDe AtmA, jJAnadazananuM pravartana karavAnI abhimukhatAvALo thAya, e je cetanAvyApAra, te upayoga kahevAya che. cetanAzaktinA pravartAnamAM ja, jIva hovAnuM mAluma paDatuM hovAthI zAstrakAroe te upagane ja jIvanuM lakSaNa mAnyuM che. A hakIkata "vyAkhyApUrvaka upayoganI spaSTa samaja" nAme pahelA prakaraNamAM darzAvI che.. jJAna ane darzana te upaganA ja be prakAre che. vizeSarUpe padArthabodha karAvanArI caitanyazakti te jJAna che. ane sAmAnyarUpe padArtha baMdha karAvanArI caitanya zakti te darzana che. A banne prakAranI citanyazaktine anukrame (1) jJAne Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paga ane (2) darzane paga kahevAya che. zakti hovA chatAM upaga vinA padArthane jANI-dekhI zakAya ja nahiM. mATe A jJAna ane dazanavaDe vartAtA prayatnane ja upayoga -kahevAya che. ahiM jJAna te AThaprakAre ane darzana te cAra prakAre heI, jJAna-darzanalabdhinI pravRttirUpa upaganI paNa vividhatAnA bAra prakAranI hakIkta bIjA prakaraNamAM vicA-rAI che. keIpaNa kAryapravRttimAM jIva, kevA karmo pravarte che, te samajAvatuM, "upaga-bhAvanA-pariNAma ane pravRtti" nAme trIjuM prakaraNa che. jema jJAna-darzana-cAritra te AtmAnA guNe che, tema vIrya paNa AtmAne eka guNa che. jIvanA sarvaguNonI pravRttimAM sahAyaka Atmazaktine vIrya " kahevAya che. mAnasika, vAcika ke kAyika, e sarva kriyAo upagapUrvaka ane kriyAzaktirUpa vIryanA lIdhe ja saMbhave che. jethuM prakaraNa, AtmAnA A vIrya guNanI hakIkatane saralatApUrvaka sthArtha rIte samajavAmAM bahu ja upayogI che. sAmAnya bAlabhogya bhASAmAM upagane mana tarIke paNa vyavahArAya che. mana aMge jainadarzanamAM kahelI eka hakIkata samajavI jarUrI che ke "mana:paryApti" nAmakarmanA udayathI maneyagya pudgaladravyane grahaNa karIne manapaNe pariNumAvela je pudgala dravya, ja dravyamana kahevAya che. ane te manapaNe pariNamita pudgala dravyanA AlaMbanavALe jIvane cintanasvarUpa je vyApAra, tene bhAvamana kahevAya che. ahiM pahada sthita cintanasvarUpa pariNAma te bhAvamana che. e Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvamana te AtmAnA atyaMtara purUSArtha svarUpa che tenI gaNatrI uga tarIke paNa kahI zakAya. A pustakanuM pAMca-cha-sAta ane AThamuM prakaraNa te uga, indriya ane mana aMgenI vistRta hakIkatavALuM che. dareka prANinuM citta, asaMkhya adhyavasAyamAM vartatuM hoya che. ane tethI te vicitra prakAranI nirUpa saMsAranuM kAraNa bane che. te aneka adhyavasAyane anurUpa sthAnamAM laI jAya che. je citta, doSathI bharelA sthAne mAM vatuM hoya te, te saMsAranuM kAraNa bane che. ane te nirdoSasmAnamAM vartatuM hoya to te ja citta mokSanuM kAraNa bane che. prANine pitAnuM citta, e ja kharUM aMtaradhana che.. enA upara ja dharma ane adharmane AdhAra che. enA upara ja sukha ane duHkhane AdhAra rahe che. mATe e cittarUpI suMdararatnanuM sArI rIte rakSaNa karavuM emAM ja A upagadharmane samajavAnI saphalatA che. je prANi, pitAnA bhAvacittanuM rakSaNa kare che. barAbara jALave che, te vAstavika rIte te pitAnA AtmAnuM ja rakSaNa kare che. jyAM sudhI e citta, bheganI lAlasAe vastuo ke dhana meLavavA mATe jyAM tyAM doDAdoDa karyA kare tyAM sudhI jIvane sukhanI gaMdha paNa AvI zake ja nahiM. A hakIkatane samajAvatuM bhautikadraSTi ane AdhyAtmika draSTi" nAme A pustakanuM navamuM prakaraNa che. seyapadArthane anusarIne ja vividha samaye parivartana pAmatI rahetI upayoganI parivartana dhArAne pariNAma Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAya che. e rIte svasvarUpanI sthiratApUrvaka vartatA utpati ane vinAzarUpa pariNAmanI dhArA, pratyeka samaye vahyA ja kare che. jethI jIva sivAyanAM zeSa pAMca ajIvadra paNa, guNa-paryAya ane pariNAmayukta ja varte che. A guNa, paryAya ane pariNAmanuM svarUpa tathA tenA niyamana aMgenI hakIkta darzAvatuM, A pustakanuM dazamuM ane agIAramuM prakaraNa che. rAga, dveSa ane mehanI chAyAthI anuraMjita yA vikRta upagane azuddhaupaga kahevAya che. ane hiMsA, asatya Adi pApapravRttione azuddhaga kahevAya che. upaganI zuddhatA mATe yoganI zuddhatA paNa jarUrI che. bAramuM ane teramuM prakaraNa vega ane upaganI zuddhAzuddhatA darzaka che. jIvane saMsAra bhramaNanA kALapaikI amuka kALa te upagazuddhi mATe agya ja varte che. Avo agyakALa vyatIta thayA bAda ja sadanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanAne jIva, saphala banAvI zake che. vividhabhAvanApUrvaka karAtAM sadanuSThAne paikI. zuddhopagapUrvaka karAtAM sadanuSThAnathI ja Atmikaunnatti sAdhI zakAya che. ane tyAre ja jIva, prazamarasasvarUpa zuddhAtmasvarUpanI anubhUtine pAmI zake che. tyAre ja AtmA, parama AnaMdanA amRtarasamAM jhIle che. te AnaMda avarNanIya che. nirUpama che. A badhI hakIkata 14 thI 19 sudhInA prakaraNe dvArA saralatAthI samajI zakAya tevI che. 20mAM prakaraNamAM "tripadI" ane 21mA prakaraNamAM samatA tathA mamatAnuM svarUpa saMkSepamAM jaNAvyuM che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanI prathamavRtti, AjathI traNa varasa pahelAM doDhase peIjanI chapAvI hatI. vAMcako taraphathI te AvRtti aMge ghaNuM anumodanaka patro AvyA hatA. ane tenI naka jaldI khalAsa thaI gaI hatI te paNa ghaNA jijJAsuonI mAMgaNI cAlu hatI. jethI pahelI AvRttinA lakhANamAM vadhAro karI lagabhaga traNase peIjanI A dvItiyAvRtti chapAvI pragaTa karI che. zubhAzayathI lakhAyelA A pustakamAM jinAjJA viruddha -lakhAyuM hoya te aMge "mithyA me duSkRta" che. vidvAnonI draSTie mArAM lekhita pustaka hAMsIpAtra ja gaNAya. kAraNake -temAM ghaNIghaNI truTIo rahI javA pAme te svAbhAvika che. chatAM vidvAne mane kSamA ape, ane mArA para kRpA karI mane mArgadarzaka banatA rahe e ja zubhecchA. | vasaMtapaMcamI vi.saM. 2038 | lI. khubacaMda kezavalAla pArekha ) vAva (banAsakAMThA), 385575 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA kramAMka viSaya pRSTa, 1 vyAkhyA pUrvaka upayoganI spaSTa samaja... ... 1 thI 16 2 jJAna ane darzanalabdhinI vividhatA upayoganI vividhatA ... ... ... ... ... ... 17 thI 2 3 upaga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti .. ... 28 thI 42 4 kriyAzakti yA AtmavIrya. ... ... ... ... 43 thI 55 5 Indriyo ane mana ... ... ... ... ... 5 thI 78 6 mana gva manuSyanAM kAra vadhu mokSayoH ... .. 79 thI 112 7 managa ane upayoga ... ... ... ... 113 thI 125. 8 manane sthira rAkhavAne upAya ... ... ... 126 thI 142 9 bhautidraSTi ane AdhyAtmika draSTi ... ... 143 thI 175 10 guNa, paryAya ane pariNamana .. ... .. 176 thI 189 11 pariNamananuM niyamana ... ... ... ... 181 thI 18 12 zuddhAzuddhasvarUpe vega ane upayoganI samaja... 186 thI 202. 13 vega ane upayoganI caturbhagI .. .. 203 thI 218 14 jJAna kriyAbhyAM mekSa ... ... ... ... 219 thI 228 15 dharmabIjanI prApti karAvanAra caramAva kALa... rara9 thI ra37 16 gADha mithyAtvanA kAraNe acaramAvattI jIvomAM bhAvazuddhi ne abhAva ... ... ... ... 238 thI 246 17 sadanuSThAnI pAramArthika ArAdhanA ... ... 247 thI 257 18 anuSThAna paMcaka ... ... ... ... 258 thI 272. 19 prazamarasasvarUpa zuddhAtmasvarUpanI anubhUti 273 thI 284 20 tripadI ... ... ... ... ... ... 284 thI 294 21 samatA ane mamatA ... ... ... ... 295 thI 30 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga 1. vyAkhyA pUrvaka upayoganI spaSTa samaja vartamAnakALe bAhA pravRttimAM dharmanuM pramANa ghaNuM vadhyuM hoya, tema anubhavavAmAM Ave che. ane e pravRttisvarUpadharmanI AjanA jaDavAdanA viSama vAtAvaraNamAM ghaNI ja jarUra che. ema chatAM paNa e pravRttidharmamAM ja dharmanI pUrNatA na mAnI letAM upagamAM paNa dharmane sthAna ApavAnI ane e rIte dharmane AtmaspazI banAvavAnI. khUba ja AvazyaktA che. upaga, e jainazAsanane pAribhASika zabda che. eTale zAstrIya draSTie tenA svarUpane sarvaprathama samajI levuM Avazyaka che. jethI jIvanane sArthaka banAvavAmAM ""upayoga ne yathArtha rIte pravartAvI zakAya. cetanA e jIvane mukhya guNa che. guNa vinA guNI na heya. mATe guNa ane guNane kathaMciH abheda saMbhave che." jANavuM e eka prakArane cetanA vyApAra che. eTale te cetanAyukta dravyamAM ja saMbhave. AvuM cetanAyukta dravya, je-1 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga AtmA che. eTale jANavAnI kriyA AtmAmAM ja saMbhave che. vastune sAmAnyarUpe jANavAnI cetanazakti te darzana che. ane vizeSarUpe jANavAnI cetanazakti te jJAna che. A banne prakAranI zaktinuM astitva mAtra AtmadravyamAM ja hoI zake. A banne prakAranI cetanAzakti rahita kaI paNa jIva A jagatamAM hoI zake ja nahiM. kAraNa ke zAstromAM kahyuM che ke, nigedamAM rahelA jIvAmAM paNa akSarane anaMta bhAga te ughADe ja hoya che. ane jo e paNa avarAya te jaDamAM ane jIvamAM kaI bheda ke taphAvata rahe ja nahi. jJAnaprAptinuM (vastusvarUpa jANavAnuM) nimitta maLatAM ApaNI cetanA-zakitadvArA ApaNane "kaMIka," e je askuTa ke sAmAnya baMdha thAya te darzana che." jaM sAmAnnagahaNaM bhAvANaM ne ya kaTu AgAraM / avisesi UNa atye, daMsaNamii vuccae samaye // artha-skuTa AkAra karyA vinA tathA arthanI vizeSatA vinA, bhAvenuM je grahaNa karavuM tene zAstromAM darzana kaheluM che. hAlanuM mAnasazAstra A kiyAne Percentien sAmAnyabodha bAda tenA rUpa, raMga, avayava, sthAna vagerene rakuTa ke vizeSabedha thAya tene jJAna kahevAya che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R vyAkhyA pUrvaka upayoganI spaSTa samaja utpattinA kamathI joIe te darzana paheluM che. ane jJAna pachI che. mahattvanI draSTie joIe te jJAna paheluM che, ane darzana pachI che. kemake jJAna dvArA ja sakala zAstrAdinAM viSaya para vicAra thaI zake che. vaLI jJAnarUpa upayogamAM vartate jIva ja sarva labdhio meLave che. cetanA vyApArane "upayoga" kahevAmAM Ave che. ahiM vastunA bedhaprati AtmAnI pravRtti athavA viSaya taraphanI abhimukhatA e upayoga zabdano artha che. upayujyate vastupariccheda prati vyApAryate jIvo, nenetyupyogH| jenA vaDe jIva, vastunA pariccheda eTale bedhaprati vyApAra kare, pravRtta thAya, te upaga che. athavA "upa" eTale samIpa, ane "ga" eTale jJAna tathA darzananuM pravartana. jenA vaDe AtmA, jJAna ane darzananuM pravartana karavAnI abhimukhatAvALo thAya e je cetanA vyApAra te upaga kahevAya che. zAstrakAroe te upagane ja jIvanuM lakSaNa mAnyuM che. kAraNa ke cetana zaktinA pravartanamAM ja jIva hevAnuM mAluma paDe che. zrI uttarAdhyayana sUtranA aThThAvIsamAM adhyayanamAM kahyuM che ke - vattaNA lekkhaNo kAlo, jIvo uvaoga lakSaNo nANeNa dasaNeNa ca, suheNa a duheNa y|| artha-kALa, vartanA lakSaNavALe che. ane jIva te Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena darzanamAM upayoga upagalakSaNavALo che. te jJAna ane darzana vaDe tathA sukha ane duHkhanA anubhavavaDe jaNAya che. zrI umAsvAti mahArAje tattvArtha sUtranA bIjA adhyayanamAM jIvanuM lakSaNa batAvatAM kahyuM che ke -3om kSama upaga e jIvanuM lakSaNa che. jJAna ane darzana e A upaganA ja be prakAre che. je upaga sAkAra eTale vizeSatAvALe hoya te jJAna kahevAya, ane je upaga anAkAra eTale sAmAnya prakArane hoya tene darzana kahevAya. - jJAna ane darzana, e te jJAnAvaraNIya ane dezanA varaNaya karmane kSayapazamathI ke kSayathI vartatI jIvanI jJAna ane darzanalabdhi che. paNa pitAnI e labdhine labdhivaMta jIva, jJAnepaga ane darzane paga dvArA jyAre prakAzita kare che, tyAre ja te padArthane jANIdekhI zake che. zakti hovA chatAM upaga vinA padArthane jANI-dekhI zakAya ja nahi. A jJAna ane darzananI labdhivaDe vartatA prayatnane ja upaga kahevAya che. je je jIvane je je jJAna ane darzananI jeTalI jeTalI jJAna ane darzanazakti khullI hoya, tene te te jJAnaladhi ane darzanalabdhi kahevAya che. A khullI thayela jJAna ane darzanamAtrAnI be avasthA hoya che. (1) labdhirUpe ane (2) pravRttirUpe. temAM pravRttirUpa jJAna Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyApUrvaka upayoganI spaSTa samaja ane darzInane upayoga kahevAya che. jIvane jJeyapadAne khyAla kevaLa labdhirUpe sthita, jJAna ane danadvArA ja thatA nathI. paraMtu pravRttirUpa jJAna-darzana dvArA ja thAya che. pravRtti te labdhinI ja che. eTale labdhivinA pravruttirUpa upayAga hAI zakatA nathI. jyAM jJAna ane dazana mAtrAne upayAga che, tyAM tenI labdhi te che ja. paraMtu jyAM labdhi che, tyAM tenA upayAga hAya paNa kharA ane na paNa hAya. keTalAka padArthInA jJAna ane darzananA upayAga pravRttatA na hoya, te paNa te viSenuM ghaNuM jJAna ane dana, zaktirUpe tA jIvAmAM hAI zake che. sAmAnyapayega ane vizeSApayeAga, ema e prakAranA upayAga che. sAmAnyeApayeAga te dazanalabdhine pravartAvavApa hAI tene daza ne payAga kahevAya che. ane vizeSayAga te jJAnalabdhine pravartAvavArUpa hAi tene jJAnApayeAga kahevAya che. jJAnalabdhi ane dazanalabdhi te sarva chadmastha jIvAne tathA ekanA eka jIvane paNa anyAnya samaye eka sarakhI haitI nathI. kAraNa ke te jIvAnI jJAnalabdhi ane dazana labdhi, jJAnAvaraNIya ane danAvaraNIya karmAMnA kSayApazame ja varttatI hAI, lAye pAmika bhAvanI hoya che. kSAyeApazamika bhAvamAM labdhinu astitva te ekasarakhuM' nahi hotAM temAM tAratamyatA--vividhatA hAya che. kAraNa ke kSayeApazamatA te aneka prakAre hAya che. jethI zAstromAM chadmasthajIvAnI jJAnalabdhine sthUlapaNe sAta prakAre ane daza nalabdhine traNa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga prakAre darzAvI che. te sAta prakArene paNa sUmapaNe vicArIe te tene aneka bhede vicArI zakAya che. kevalI paramAtmAne jJAnalabdhi ane darzanalabdhi te jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA saMpUrNa kSayathI ja vartAtI heI, kSAyika bhAvanI che. kSAyikabhAvanI labdhi te sadAnA mATe ane sarva kevaLIone eka sarakhI ja hoya che. temAM vividhatA hoI zakatI nathI. jethI kevalI paramAtmAnI jJAnalabdhi ane ane darzanalabdhi te eka eka prakAranI hoya che. ema chaghastha jIvanI jJAnalabdhi ane darzanalabdhi te anukrame sAta ane traNa prakAre tathA kevalI paramAtmAonI te banne labdhio eka eka prakAre hoI, jJAnalabdhi ATha prakAre ane dazanalabdhi te cAra prakAre hoya. e rIte jJAna ane darzananI maLIne kula bAra prakAre labdhi hovAthI upaga paNa bAra prakAre hoya. aparyAptA sUphamanigadanA jIvanI a5mAM alpa jJAnamAtrAothI prAraMbhI kevalajJAnarUpa saMpUrNa jJAnamAtrA paryaMtanI tamAma caitanya mAtrAone samAveza, mati-zrataavadhi-manaH paryava ane kevala ema pAMca saMjJAyukta vibhAgamAM ja karavAmAM AvyuM che. temAM amuka jaththAmAM amuka viziSTatAvALI khullI thayela jJAnamAtrAmAM rahelA pradhAnatAnI vivakSAe matijJAnAdi nAme ApelAM che. je jIvane je je jJAnanI jeTalI jJAnazakti khullI heya, tene tenI paryava Avyo Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA pUrvaka upayoganI spaSTa samaja te te jJAnalabdhi kahevAya. evI rIte cakSudarzana, acakSu darzana avadhidarzana ane kevaladarzana svarUpe darzanamAtrAo, aMge paNa samajavuM. ema matijJAnalabdhi, zrutajJAnalabdhi, avadhijJAnalabdhi, mana:paryavajJAnalabdhi, ane kevalajJAnalabdhi tathA cakSudazanalabdhi, acakSudarzanalabdhi, avadhidarzanalabdhi ane kevaladarzanalabdhi, ema navabheda thayA. AmAM samyakRtvI chanI mati-zrata ane avadhisvarUpa labdhine jJAnalabdhi kahevAya che. paraMtu mithyAtvI jIvonI te traNeya labdhine ajJAnalabdhi kahevAya che. A pramANe pAMcajJAnalabdhi, traNa ajJAnalabdhi ane cAra darzanalabdhi maLIne bAra prakAra thAya. e labdhinA vaparAzarUpa (1) matijJAne paga (2) zratajJAnega (3) avadhijJAne paga (4) mana:paryavajJAne pAga (5) kevalajJAnega (6) mati ajJAne paga (7) zrutajJAnopayega (9) virbhAgajJAnopayoga (9) cakSudarzanepALa (10) acakSudarzanepALa (11) avadhidarzane paga ane (12) kevaladarzane paga, ema bAra prakAre upayoga paNa hoya. eka samaye te eka jIvane eka ja vastu yA. viSaya pratyene upaga hoI zake che. eka samaye kiyA vividha thaI zake che, paNa upaga to ekamAM ja varte che. ekI sAthe be vastumAM ApaNe upaga rahI zakato nathI. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga vaLI koI paNa jIva koIpaNa kALe upayAgarahita te hAI zake ja nahi, eka yA anya jJeyaviSaya pratye upayega tA dareka jIvane vatA ja rahe che. viSayAMtara thavAmAM upayogane palTo bhale thatA rahe, paraMtu eka yA bIjI rIte upayAganu astitva te pratyeka samaye jIvamAM va tuM ja rahe che. koI hakIkatanA varNanamAM anupayega dazA kahevAya che; tenA artha e nathI ke te TAIme jIvanI dazA bilkula upayAga rahita che. paraMtu je vastu, yA, viSayaa MgenA upayeAganI ja je TAIme jarUra hAya, te TAIme te vastu yA viSayane cheDI, anya vastu yA viSayamAM upayega cAlyuM jAya, tyAre vivakSita vastu a MgenI jIvanI anupayega ( lakSarahita ) dazA vate che. tene ja upayega zUnyatA kahevAya che. vaLI upayAga pravartananA prayatnamAM AtmAne AtmAnA vIya guNunI paNu sahAya heAvAthI, temAM vIryaMtarAya kane kSayeApazama paNa kAraNabhUta che. kAraNa ke Atmaprayatna vinA jJAna ane dazanalabdhinA vaparAzarUpa jJAnApayeAga ke darzanA yeAga pravarte nahiM, ane vIya guNunI sahAya vinA Atmaprayatna thaI zake nahi. amuka jJeyapadAne anusarI vA upayAga, jyAre anya jJeyapadArthanA viSayagrahaNamAM pravarte che, tyAre eka upayoga vinaSTa thAya che, ane bIjo upayAga utpanna thAya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA pUrvaka upayoganI spaSTa samaja che. e pramANe parIvartana pAmatA pratyeka kSaNanA upaga pravartanamAM jJAnAvaraNIya karmane pazama (kevalane jJAnAvaraNIya karmane kSaya) ane je prakAre jJAnarUpa ane darzanarUpa upaga utpanna kare hoya tene anurUpa anukuLa nimittone sadbhAva have joIe. A banne kAraNe paikI jJAnAvaraNayakamane pazama te upAdAna yA atyaMtara kAraNa che. ane vastune IndriyasAthe soga-sanikarSa ItyAdi bAhyakAraNa yA nimittakAraNa che. A nimitta kAraNa aMge avadhi ane mana:paryava jJAnIne Indri sAthe vastusaMganI AvazyaktA rahetI nathI. vastu saMga vinA paNa rUpI padArthane yarUpe nimittapaNe pravartAvI zake che. ane kevalI bhagavaMta te rUpI ane arUpI ema ane prakAranA reya padArthonA trimAlikaparyAne nimittapaNe pravartAve che jIvane jJAnAvaraNIyakarmanA kSapazamarUpa atyaMtara kAraNathI Indriya ane manavaDe yapadArthanA svarUpanuM jJAna thAya che. jethI speze driyathI vastunA sparzanuM, rasanendriyathI vastunA svAdanuM, dhrANendriyathI vastunI gaMdhanuM, cakSuriMdriyathI vastunArUpanuM, ane zrotrendriyathI zabdanuM jJAna thAya che. A rIte indriye ane manavaDe thatA rUpa-rasa-gaMdha ane sparza aMgenA bedha samaye te te rUpAdi viSaya aMge jIvamAM vartate rAga-dveSa ane meha (ajJAna) ne Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 : jaina darzanamAM upega pariNAma te te samayanA upagane azuddha-malIna banAve che! ane tethI AtmahAnI thAya che! koIpaNa padArtha ke viSaya aMge, Indriya ke manane saMyoga thavA mAtrathI kaMI AtmahAnI thatI nathI. paraMtu te sagarUpa nimittakAra dvArA pravartatA upagane kaSAyane arthAt rAga-dveSa ane mehane je paTTa (rajanmela) lAgI jAya che, tenAthI ja AtmahAnI thAya che! rAga-dveSa, ane mohathI raMgAtA upayogathI jIvanuM saMsArabhramaNa, sukha-duHkha vagere sarjAya che. ane tethI ja jIva, anAdikALathI trAhI trAhI pokArI gayuM che. upaga, e te AtmAnuM lakSaNa hovAthI svapara vastunA baMdha thavArUpa che. paraMtu temAM ISTapaNA ane aniSTapaNArUpa vibhAva ja, para vastunA saMgathI thayela anAdi paraMparAjanya azudhdhatA che. jIvane varNAdinuM jJAna thavAthI kaMI upaganI malInatA thaI jatI nathI. paraMtu varNAdi viSayamAM ISTapaNuM ane aniSTapaNuM thavAthI, ISTa viSayamAM rAga ane aniSTa viSayamAM dveSa, tathA rAgadveSa aMge vartatuM ajJAna (meha) ja, upagamAM azuddhatA utpanna kare che. pratisamaya vartatA upagane rAga-dveSa ane meha, (ajJAna)ne raMga jeTalo maMda lAge, teTalI AtmahAnI ochI thAya, ane te raMga eTale vadhu lAge teTalI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyApUrvaka upayoganI spaSTa samaja AtmahAna vadhu thAya. mATe saMsArabhramaNa ane sAMsArika sukha-duHkhathI bacavA mATe rAga-dveSa ane mehane raMga te upagane e yA maMda lAge, agara na lAge, tene jIvane pitAne ja khyAla ane sAvacetI rAkhavI joIe. ane upagane malIna banAvanAra tatvane upasthita karanArAM nimittothI dUra rahI, saMtasamAgama-zAstrazravaNa-jJAnane svAdhyAya Adi, upaganI zuddhatAne upasthita karanAra nimittenuM sevana karavuM joIe. rAga-dveSa ane meha (ajJAna) e mehanIya karmanA udayathI vartatA jIvanA audAyika bhAve che. ane teo ja upagane malIna banAvanAra che. jyAre mohanAyakamane. kSapazama thatuM rahe che, tyAre teTale teTale aMze A raMgathI AtmAne upaga e cha e che raMgAya che. mehanIyakarmanA kSepazamanI vRddhie, upagane rAgAdithI raMgAvAnuM ochuM, ane mehanIyanA udayanI vRddhie raMgavAnuM vadhu ane gADha, tathA mehanIyanA upazame ane kSaye, upagane. malInatArUpe raMgAvAnuM bilakula haI zakatuM ja nathI. . A pramANe jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya ane aMtarAya karmane kSe pazama te jIvane upayoga pravartanamAM, tathA mehanIyakarmane udaya jIvanA te upagane azuddha banAvavAmAM kAraNabhUta che. paraMtu sarvajJa vItarAga bhagavaMtane. vartatA upayogamAM jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya ane aMtarAya karmane saMpUrNa kSaya ja kAraNabhUta che. ane temane mohanIya-- Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina darzanamAM upayoga karmane paNa saMpUrNa kSaya thaI gaye hovAthI temane upayoga sadA zuddha ja banI rahe che. vaLI upazAMtamoha vItarAga nAme agIAramAM guNasthAnakavartI ane upayoga te jJAnAvaraNIyAdi traNa karmonA kSapazamavALe ane mehanIyakarmane te guNasthAne upazama hovAthI mohanIyanA udayanA abhAve te upaga zuddha varte che. paraMtu te zuddhatA kAyamI hatI nathI. kAraNa ke te TAIme mohanIya karmanA saMbaMdhathI kaMI te AtmA, sarvathA ane sadAnA mATe chUTI gayela nathI. te TAIme te mehanIyakarmanA saMbaMdhanI sthiti rAkhathI bhArelA agni jevI che. pavananA jhapATAthI rAkha uDI javAthI jema bhAle agni jaladI prajvalIta banI jAya che, tema upazamIta meha, udaya avasthAne pAmI jatAM punaH AtmA, rAgIhepI banI jAya che. jethI te TAIme vartate upayoga pharIne rAgAdi doSathI malIna banI jato hoI, azuddharUpe tenuM patana thAya che. bAramA kSINamoha guNasthAne te jJAnAvaraNIyAdi traNa karmanA kSepazamavALe upaga hovA chatAM, tyAM mehanIya karmane sarvathA kSaya thaI gaye heI, tyAMthI te te upayoganI zuddhatA sadAnA mATe pUrNarUpe TakI rahe che. zAstromAM keIpaNa viSayanuM nirUpaNa karavA samaye te nirUpaNanA aMtima udeza tarIke te mokSane ja mUkAya che. jethI kaI paNa viSayanA zAstrIya prAraMbhamAM te te viSayanA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyApUrvaka upayoganI spaSTa samaja 13 aMtima phaLa tarIke mekSane ja nirdeza hovAne. ane tenA upasaMhAramAM paNa chevaTe te viSayathI mokSa siddha karavAnuM ja kathana hovAnuM. e rIte upayoga viSayaka hakIkatane paNa jainazAstramAM, mokSane uddeza siddha karavA mATe ja varNavI che. jethI anAdi kALathI jIvane saMsAramAM rakhaDAvI-rajhaLAvI de herAna parezAna karanAra upaganI azuddhatAne nirmula haTAvI, saMpUrNa zuddhatAne prApta karavAmAM ja mokSaprAptinA uddezanI saphalatA che. 3yapadArtha pratye upagasvarUpa jIvanuM lakSa lAgu, thatAMnI sAthe ja kaMI jIvane upaga malIna banI jAte nathI. upaga lAgu thayA bAda yapadArtha yA viSaya aMgenI rUci-aruci thA harSa-udvegavALI upasthita thatI bhAvanArUpa lAgaNInA kAraNe ja upaga malIna bane che. upayoga lAgu thavA chatAM te padArtha yA viSaya aMge kaMI paNa harSa ke viSAdavALI bhAvanA na thAya, arthAt mAtra samabhAvapUrvaka ja jJAtA-draSTA banI rahevApUrvaka sarvajJakathita. zAstrAnusAra taTastha (mAdhyasthabhAvI) banI rahenAra ja upayoga zuddhatA sAcavI zake che. jIvamAM rUci-arUcine bhAva pedA karanAra pitAnAmAM sattAsvarUpe saMbaMdhita banI rahela pUrvopAjIta mohanIya karmane vipAkedaya ja che. temAM darzanamohanIyakarmodaya te jIvane rUci-arUcinI asAratA viveka ja pedA thavA detuM nathI. jenuM darzana mehanIyakarma, upazama-kSapazama ke Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzInamAM upayoga 14 kSAyika bhAvane pAmyuM hAya che, tevA ja jIvAmAM e rItanA viveka upasthita thatA rahetA heAvA chatAM, cAritramAhanIya karmInA udaya tene rUci-arUci bhAvathI mukta thavA detA nathI. pApasthAnakanu sevana nyUnAdhikapaNe paNa rUci-arUci yA hai -viSAdanA kAraNe ja thatuM hAvAthI vivekI jIvA tevA bhAvathI mukta thavAnA prayatnavALA hAya che. e rItanA prayatna saphUla na thAya tyAM sudhI tevA AtmAone prayatnanI asaphalatAnuM duHkha hAya che. AvA AtmAe A rItanI bhAvanA-pariNAma ane pravRttinA kAraNe peAtAnA AtmAmAM sattArUpe sthita, cAritramAhanIyakama ne dhIme dhIme paNa nabaLuM pADe che. ane krame krame te kama nabaLuM banatAM ante vadhumAM vadhu a pudgalaparA tana kALe paNa sadAkALa ane sarvathA mAhanIyakama nA saMbadhathI AtmA mukta manI peAtAnu bhAvaArogya prApta kare che. jethI AtmA, parama samAdhine vare che. lAgalsa sUtramAM cAvIse tIthaMkarAnI stuti karyA bAda te stutinA phaLasvarUpe ante AgaLa joAima, samAdiyara muttamaM vittu e padodvArA A ja vastunI mAgaNI che. dazanamADhanISa kamanA upazama-kSayApazama ke kSayathI samakita pAmela AtmAnuM sadAnA mATe e ja lakSya baMdhAI rahe che. jethI dhIme dhIme tenA upayoganI malInatA ghaTatI jaI zuddhatA thatI jAya che. jeTale jeTale a Mze e rItanI upayegazuddhatA jIvamAM upasthita thatI rahe che, teTale teTale aMze ja te jIvamAM dharmanuM prAgaTaya thayuM gaNAya che. sarvajJakathita zAstrAmAM AyeAjIta vividha bAhya kriyAnuSThAnA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyApUrNAMka upayoganI spaSTa samaja 15 paNa A hetue ja che. jyAre jyAre je je kriyAnuSThAnA dvArA A hetu siddha thAya, tyAre tyAre ja te anuSThAnA dhama prAptinA kAraNarUpe banI rahetAM hAI kAraNamAM kA nA upacAre te anuSThAnAmAM paNa dhama gaNAya che. kAraNa ke zuddha anuSThAna dvArA kama mela dUra thavAthI pragaTa thayelI ane samyagdanAdi je guNA, meAkSanAM kAraNa che, tenA lAbhathavArUpa phaLavALI je upacAga zuddhi te ja dhama che. mATe ja upAdhyAyajI zrI yajJezavijayajI mahArAjAe svaracita, sIma dharasvAmIne vinatIrUpa savAse| gAthAnA stavananI zrIjI DhALanI vIsamI gAthAmAM kahyuM che keH-- je je aMze re nirUpAdhikapaNuM', te te jANAre dhama; samyak dRSTi re guNaThANA cakI, jAva lahe ziva zama, zrI sImadhara sAheba sAMbhale. atha-jeTale aMze AtmAne upAdhirahitapaNu' hAya teTale aMze . Atmadharma jANavA. jema samyagdaSTine mithyAtva upAdhi TaLI teTalA ja tene dhama samajavA. tema ja viratine, avirati TaLe teTaleA ja dhama, akaSAyIne kaSAya TaLyA te dharma, ayeAgIne cega TaLyA te dhama', AvI rIte samyagdaSTi guNuThANAthI mAMDIne jyAM sudhI mekSa sukhane pAmIe tyAM sudhI aMze aMze dharmavRddhi pAmatAM saMpUrNa dharma, caudamA guNuThANAne chelle samaye hAya. ka dalikA ati sUkSmasvarUpe hAI AtmAnI sAthe sa'kha'dhita banI rahela hovA chatAM chadmastha jIvAne draSTi Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jaina darzanamAM upayoga gocara thaI zakatAM nathI. paraMtu te karmonA vipAkodaya samaye jIvamAM vartatI harSa - viSAda-rAga-dveSa-guse - abhimAna mAyA-tRSNA Adi lAgaNIvALI bhAvanA-pariNAma ane tene anurUpa pravRtti dvArA jIva, sarvajJa kathita zAstronA AdhAre tene samajI zake che. bhAvanA-pariNAma ane pravRttimAM uparokta lAgaNI svarUpe mohanIya karmane vipA-- kedaya hovAthI bALa jIvenI samaja mATe upaganI azuddhatA bhAvanAdinA kAraNe ja thatI hovAnuM belAya. che. vastutaH te A hakIkata barAbara che. mehanIyakarmanA vipAkedayanI asara pahelI te bhAvanAdimAM ja vate che. ane tethI azuddha bhAvanAdinA kAraNe ja upaga malIna bane che. e ja rIte samatvabhAvI-samatAbhAvI bhAvanApariNAma te zuddha hoI eTale jeTale aMze bhAvanAmAM zuddhatA vate teTale aMze upayogamAM paNa zuddhatA vate che. bhAvanAmAM vartAtI azuddhatA te jema mehanIyakarmanA vipAkedaye vartAnA audAyikabhAvanA kAraNe che, tevI rIte bhAvanAmAM jUnAvikapaNe vatI zuddhatA te mehanIyakarmanA kSapazame vartatA kSApathamika bhAvanA ja kAraNe che. pitAnA upayogane zudhdha banAvI rAkhavA Icchaka jIve, A audAyika Adi bhAvene zAstrAnusAre samajI temAM vivekI banavA prayatna kare joIe ane e rItanA ja purUSArtha dvArA mehanIyakarmanA kSepazamamAM AgaLa vadhI ane mehanIya karmane saMpUrNa kSaya karavA dvArA upayoganI zuddha tAne kSAyika bhAve prApta karI zakAya che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. jJAna-darzanalabdhinI vividhatAe upayAganI vividhatA lakSyane barAbara oLakhavA mATe tenA lakSaNane pUre khyAla he ja joIe. aneka vastunI mitratAmAM layavastunA lakSaNane khyAla na hoya te lakSyavastu oLakhI zakAtI nathI. gAya, bheMsa Adi pazuonA TeLAmAM A gAya che, e khyAla te gAyanA lakSaNarUpa tenI gaLAnI godaDI ja che. gAya sivAya gaLAnI godaDI anya pazune heya nahiM. ane keIpaNa gAya kaI paNa kALe gaLAnI gaMdaDI vinAnI hoya ja nahiM. ethI ja gaLAnI godaDI, e. gAyanuM ja lakSaNa kahevAya. gAya sivAya anya pazunuM te. lakSaNa na kahevAya. ahiM ApaNe AtmAne tenA zuddhalakSaNa dvArA tene sAcA svarUpe jANavA-oLakhavA ane samajavA mATe tenuM zuddhalakSaNa jANavuM khAsa jarUrI che. jIva ane pudgala te anAdithI eka kSetramAM samAvagAhIne rahe che. (yA sAthe rahe che. ekameka banI rahela Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina danamAM upayA zarIra ane AtmA, te jIvanI pAtAnI ajJAnadazAthI tene te banne bhinnarUpe bhAsatAM nathI. jethI ajJAnI AtmA te zarIrane ja peAtAnA AtmA samaje che. huM eTale A zarIra, evI rIte peAtAne eLakhe che. paraMtu eka AkAzakSetra avagAhI rahela jIva ane pudgalanA tenA sAcA lakSaNa vaDe nirNaya karavAmAM Ave te te bannenI bhinnatA samajI zakAya che. 18 uparAMta caudarAja pramANu leAkAkAzamAM jIva ane pudgala dharmAstikAya, adharmAstikAya, paNa avasthita che. A rIte eka kSetrAvagAhI banI rahela jIva ane ajIvane judAM judAM eLakhavA-samajavA mATe dareka jIva ane ajIvamAM peAtAnAM lakSaNlRA, zAstramAM atAvyAM che. e lakSaNaiAthI ja te dareka padArtha judA tAravI zakAya che. temAM jIvanuM lakSaNa "upayega" matAvyu che. eTale jenAmAM upayoga hAya tene ja jIva kahevAya che. A upayeAganI vyAkhyA pahelA prakaraNamAM vicArI gayA. A upayAga ja jIvanuM trikAlAbhASita lakSaNa che. AtmAnI caDatI, paDatI, eTale utthAna ane patanamAM upayAga ja mukhya kAraNa che. sukha ane duHkha, sadgati ane kruga`ti, saMsAra ane meAkSa, puNya ane pApa, samAdhi ane asamAdhi, AmadhAnuM kAraNu upayAga ja che. mATe jee upayAgane yathAtha rUpe samaje che, tee ja AdhyAtmika unnati zASI zake che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzanalabdhinI vividhatA upayoganI vividhatA 19 kaI ThekANe dravya ane bhAvaprANane dhAraNa karanAra te jIva, ane zeSa ajIva, ema jIva ane ajIvanI bhinnatAdarzaka lakSaNa batAvyAM che. ahiM javanA lakSaNarUpe batAvela prANa, te jIvanI cetanazaktirUpa heI upagathI abhina ja che. eTale jIvanuM lakSaNa, bhAvaprANa ke upaga kahe vAmAM bhinnatA nathI. vaLI dravyaprANu te vastuodhamAM sAdhanarUpa heI kAraNamAM kAryane upacAra thAya che. eTale jIvanuM lakSaNa upayoga kahevAmAM ke prANa kahevAmAM kaMI paNa visaMvAditA nathI. evI rIte jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIryane jIvanAM lakSaNa kahevAmAM paNa mukhyatve te te upagasvarUpa ja che. eTale navatatvamAM kahyuM che ke - nANaM ca dasaNa ceva, caritaM ca tavo tahA; vIriya uvaogoya, evaM jIvassa lakkhaNa. A gAthAmAM jIvanAM lakSaNa cha batAvyAM che. paraMtu te badhAne saMkSepamAM samAveza te upagamAM ja thaI zake che. . jemake tapane samAveza cAritramAM thAya che. vaLI darzanane samAveza jJAnamAM thaI zake che. jJAttei ane kAma cA ti jJAnam' arthAta jenA vaDe ke jenAthI jANI zakAya te jJAna kahevAya che. pachI te bedhasvarUpa yA jANavA svarUpa jJAna te sAmAnyarUpe hoya ke vizeSarUpe heya. A vyAkhyA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jaina darzanamAM upayegA pramANe darzanane paNa jJAnane ja eka bhAga kahI zakAya. kAraNa ke ya padArthanuM jJAna thavAmAM darzana e chadmastha jInI pahelI bhUmikA che. A sAmAnyadharUpa darzanalabdhi ke vizeSa bodharUpa jJAnalabdhi, ya padArthanA bodha grahaNamAM pravara che, tyAre tene upayoga kahevAya che. eTale upaga e jJAnalabdhinI pravRtti che. A rIte jJAnazaktinA pravartanamAM ja jIva hovAnuM mAluma paDatuM hovAthI zAstrakAroe upayogane ja jIvanuM lakSaNa mAnyuM che. e upayoga e cetanAthI (jJAnathI) bhinna nathI. tema chatAM jJAnanI labdhi avasthA, ane pravRtti avasthAnI bhinnatAnI draSTie, jJAna-darzana ane upagane bhinna kahevAya, temAM vadhe nathI. cAritra aMge vicArIe to te paNa kaMI upayogathI bhinna nathI. zuddha upaga te ja cAritra che. arthAta upayoganI zudhdhAvasthAne cAritra kahevAya che. mATe cAritrazabda te upaganI zudadhAvasthA darzaka heI, upagathI bhinna na gaNAya. bAkI upagane zudhapaNe pravartAvavAnA lakSamAM jIvane lakSita banAvavAnI draSTie cAritrane upayogathI bhinna darzAvavAmAM vAMdho nathI. vIrya e Atmazakti rUpe che. AtmAnA baLa- parAkama-zaktine vIrya kahevAya che. zArIrika zaktine vI kahevAya nahi. ahi te Atmika zaktirUpa vIryanI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzanalabdhinI vividhatAe upayAganI vividhatA 21 vAta che. vaidyakamAM kahevAtuM vIya te paulika che. te ahI' levAnu nathI. jIvanI khAhya pravRttimAM Atmika zaktirUpa labdhivIyanA saoNMcAlanamAM zArIrika zaktirUpa karaNavI te te sAdhanarUpa che. A vIya aMgenI spaSTa hakIkata, AgaLa kriyAzakti yA AtmavIya nAme prakaraNamAM darzAvAze. ahiM te eTaluM ja samajavu' jarUrI che ke pratisamaya jIvana upayegapravAha sadAnA mATe cAlu che, ane cAlu rahevAnA ja. tema chatAM te upayegapravAhamAM jIvane AtmAnA labdhivInI sahAya tA hAya ja che. paraMtu abhyaMtara vIya ne ApaNane khyAla AvI zakatA nathI. eTale upayeganA satata pravAha labdhivIya nI sahAyatA vinA vahI zakatA nahI' hAvAthI upayAganA astitvamAM vIya nu' astitva AvI ja jAya che. A rIte '" upayAno hakSaNam kahevAtu jIvanuM lakSaNa '" upayoga " kharAkhara che. sUtradvArA upayAga e jJAnalabdhinA pravarttanarUpa che. A jJAnalabdhinI vividhatAnA hisAbe upayeganI paNa vividhatA hAvAthI, upayAgane khAra prakAre zAstramAM jaNAvela che. chadmasthanI jJAnalabdhi ane kevalInI jJAnalabdhi, ema jJAnalabdhi e prakAre che. e rIte dazanalabdhi paNa e prakAranI samajavI. manaHva prApta jJAnalabdhi sudhInI jJAna ane dazanalabdhine chadmasthanI jJAna-dana labdhi kahevAya che. A labdhimAM jJAna ane dazana te kSAyeApa Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga zamika bhAve hoI kSapazamatAnI vividhatAnusAra te labdhi paNa vividha prakAre varte che. paraMtu kevalI paramAtmAnI jJAna ane darzanalabdhi te jJAnAvaraNIya ane darzana varaNIya karmane saMpUrNa kSaya thavAthI ja vartavAvALI hoI kevalInI te labdhi, kSAyika bhAvanI ane sarva kevalIne sadA eka sarakhI ja hoya che. temAM kyAreya paNa vividhatA I zakatI ja nathI. vAdaLathI gherAyala sUryanA prakAzamAM vAdaLanA AvaraNa mujaba jUnAdhikatA hoya che. paraMtu saMpUrNa vAdaLanA AvaraNathI mukta banI rahela sUryanA prakAzamAM nyUnAdhikatA hatI nathI. evI rIte jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA jUnAdhika AvaraNathI AcchAdita jJAna ane darzanalabdhirUpa AtmaprakAzamAM nyUnAdhikatA hoya che. paraMtu te banne karmanA AvaraNathI mukta jJAna ane dazanalabdhirUpa AtmaprakAza saMpUrNa ane eka sarakhe ja prakAzita hoya che. "mati ane zrata" saMjJAthI AgaLa vadhIne jJAnalabdhine vikAsa vizeSarUpa thAya tyAre te jJAnazakitane viSayagrahaNa karavAmAM Indriya sahAyanI jarUra nahiM rahetAM, AtmapratyakSa ja padArthasvarUpane jIva joI zake che. A rItanI jJAnalabdhi te jyAM sudhI rUpI (rUpa-rasa-gaMdha-spezayukta) padArthane ja jANI zakavAvALI hoya tyAM sudhI tene avadhijJAna" ane darzanane "avadhidarzana"tarIke oLakhAya che. avadhine viSaya te kevaLa, rUpI padArtha sudhI ja Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzanalabdhinI vividhatA upayoganI vividhatA 23 sImita hovAthI tene sImita-sImA yA avadhi kahevAya che. eTale avadhizabda te sImAsUcaka che. arUpI padArthomAM avadhinI pravRtti hoI zakatI nathI. jagatanA maulika che dravyamAM eka pudgadravya ja rUpI che. eTale pudgaladravya ja, avadhino viSaya thaI zake che pudgaladravya sivAya, AtmA Adi pAMcadravya, avadhine viSaya thaI zakatAM nathI. avadhijJAnasvarUpa jJAnalabdhi uparAMta, aDhI dvIpa (manuSyakSetromAM rahela saMkSiparyApta paMcendriya prANionA citita arthane jANI zakavAvALI jJAnalabdhine mana:paryavajJAna kahevAya che. dIrghakAlapadezikI saMjJAvALe jIva, jyAre ciMtana kare che, tyAre brahmAMDamAM rahelI arthAta kAkAzamAM vyApta, atisUma evI mane vagaNA nAme oLakhAtA pudgalanA jaththAne upayoga kare che. Ama jIvane vastu aMge manana karavA mATe A mavargaNarUpa pudgalajaththAnI sahAyatA Avazyaka che. tenI madadathI ja - te sAdhanathI ja jIvane je bAbatanuM ciMtana karavuM hoya te thaI zake che. ane pachI te jIva, jevuM ciMtana kare, tevI AkRti, te jIve grahita mane vagaNanA pugala jaththAmAM khaDI thAya che. ane te AkRti mana:paryavajJAnInI najara samakSa khaDI thAya che. A mane vargaNAnA pudagalanuM grahaNa, pariNamana, ciMtita-vastunI AkRti, ane grahita te pudgalenuM visarjana, A badhuM ati jhaDapathI alpa TAImamAM banI rahe che, A rIte jIve Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga grahita maneAvagaNuAnA pudgalenA, grahaNa karanAra jIvAnI vicAraNAnusAra upasthita thatI mAnasika AkRtine 24 dravyamana kahevAya che. mana: vajJAnI te mAnasika AkRtione ja pratyakSa kare che. paraMtu tenA ajJAnane arthAt ciMtanIya vastune pratyakSa karI zakatA nathI. ajJAna ke ciMtanIya vastunuM te te anumAna kare che. ane mana:paryaMtrajJAnamAM manaHparyAya arthAt mAnasika vividha AkRtionuM pratyakSa jJAna che. ane ciMtanIya vastunuM anumAna jJAna che. matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAna ane manaH vajJAnamAM AtmAnI jJAnalabdhi te jJAnAvaraNIya kama thI saMpUrNa nirAvaraNa teA nathI ja. tethI te cAre jJAnadhie kSAye pazramika bhAvanI hAya che. jyAre jJAnAvaraNIya ka`nA sa'khaMdha, AtmAmAMthI sathA kSaya pAmI jAya che, tyAre te saMpUrNa nirAvaraNujJAnane kevalajJAna kahevAya che. te kevalajJAna teA rUpI ane arUpI sarva viSayagrAhI hAvAthI sakalapratyakSa kahevAya che. ane avadhi tathA mana:paryava e arUpIpadA ne grahaNa nahI karI zakatAM hAI apUrNa pratyakSa yA vikala pratyakSa che. jyAre indriya ane mananI sahAyatAthI vattatAM mati ane zruta te zAstrIya draSTie te parAkSa che, paraMtu Indriyajanya viSayAnuM jJAna, leAkavyavahAramAM pratyakSa gaNAtuM hovAthI vyavahAranA hisAbe tene pratyakSa kahevAya che. addhi' sAmAnya manuSyane e ja vicAra Ave ke Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-darzanalabdhinI vividhatA upayoganI vividhatA ra5 jeTalA jJAnanA bhedo darzAvyA che, teTalA ja bhede darzananA paNa hevA joIe. kAraNa ke jJAnanI prAraMbha bhUmikAmAM darzana che ja. eTale jJAnane jema pAMca bhede darzAvyuM che, tema darzana paNa pAMcabhede darzAvavuM joIe. paraMtu A rItanI samajaNa vyAjabI nathI. kAraNa ke zAstromAM AtmAnA jJAna ane darzananuM svarUpa samajAvavA sAthe jJAnanA pAMcabheda darzAvI, darzananA cArabheda darzAvyA che. ane te ja vyAjabI che. tenI samajaNa nIce mujaba vicAravAthI spaSTa samajI zakAze. ' ' (1) cakSudarzana (2) acakSudarzana (3) avadhidarzana ane (4) kevaladarzana, ema cArabhede darzana che. ahiM jJAnamAM jema mati ane zrutasaMjJA AvI tema darzanamAM te anemAMthI ekeya saMjJAvALuM darzana nathI. evI rIte jema mana paryavanI saMjJAvALuM jJAna che, tema te saMjJAvALuM paNa darzana nathI. tenI spaSTatA darzAvatAM kahyuM che ke, cakSudarzana ane acakSudarzana e matijJAnanI ja bhUmikAo che. paraMtu te banenAM nAma matidarzana nahi hovAnuM kAraNa e ja che ke darzanamAM cakSuIndriyanuM mahattva adhika che. cakSunA mahatvanA kAraNe eka bheda cakSunA nAme ane bIje bheda te zeSa Indriye ane mananA hisAbe acakSu nAme rAkhe che. vaLI zrataprAptimAM vartatI jJAnalabdhi haMmezAM savikalpaka hevAthI zrutajJAnanI mAphaka zradarzana paNa hoI zakatuM nathI. savikalpakapaNuM te vizeSa dhagrAhyA che. e Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 jaina darzanamAM upayAma pramANe manaHpa vadaza na paNa na heAya. kAraNa ke maneAdravyane dekhavA TAIme vizeSa Adha ja varo che. eTale manaHpa vadarzana heAI zakatuM nathI. e mATe (1) cakSudazana (2) acakSudazana (3) avadhidarzana ane (4) kevaladazana, ema dananA bhedo cAra saMjJAthI ja yukata che, te ja kharAkhara che. chadmastha ane sananA jJAna tathA darzananA kramamAM bheda che. kAraNa ke sarvajJanA jJAnanI prAraMbha bhUmikA jJAnApayoga svarUpe che. ane chadmasthanA jJAnanI bhUmikA, sAmAnyaedharUpa darzanApayeAga svarUpe che. e rIte bhUmikAbheda hAvA chatAM paNa sanamAM kevaLajJAnanI mAphaka kevaladana paNa che. A rIte pAMca prakAranI jJAnalabdhi ane cAraprakAranI danalabdhi che. paraMtu temAM mati, zruta, ane avidha jJAna labdhi te samakIti jIvAnI jJAnasvarUpe ane mithyAtvI jIvAnI ajJAnarUpe vyavahArAya che. ajJAna eTale bilkula jJAnarahita nahi samajatAM viparIta jJAnapaNe vatI jJAnalabdhi kahevAya. mana:paryava ane kevalajJAna teA mithyAtva dazAmAM hAI zake ja nahi eTale temAM jJAna ane ajJAnarUpa e bheda nahIM haiAtAM kevala, jJAnarUpe ja hAya. da nalabdhi tA sAmAnyaSedha grAhaka ja hAI, samakItinI ane mithyAtvInI rdezanalabdhimAM kaMI pharaka ja nathI, A rIte pAMca jJAnalabdhi, traNa ajJAnalabdhi ane cAra dazana- labdhi maLIne kulla bheda khAra thayA. temAM je je labdhi Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna--danalabdhinI vividhatAe upayoganI vividhatA viSayagrahaNamAM pravRtta dvAya tene te te nAmanA ja upayoga kahevAya. ema labdhinA nAma mujaba upayAganA pazu mAra bheda thayA. 27 ahiM e virdita thavuM jarUrI che ke upayAga e jIvanuM sAmAnya rIte vyApaka lakSaNa heAvA chatAM sAdhanAArAdhanA viSayaka zubha ane zuddha upayAga ja mahattvanA hoI, azubha ane azuddha upayAgathI bacI jaI, zuddha upayoganA lakSyapUrNAMka zubha upayeAgamAM pravattI, aMte AtmAne sadAnA mATe saMpUrNa zuddha upayeAgavaMta banAvavA prayatnazIla rahevu, eja upayAgane samajavAnI sAthe katA che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. upayAga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti vizvanA koIpaNa padArtha yA viSaya paratve jIvanuM lakSa (dhyAna) kheMcAyA bAda, heya ane upAdeya arthAt grahaNa ane tyAganuM lakSya niSNui ta thAya che. ane tyArabAda nirNita lakSyAnu. sarA lakSyasiddhi mATe jIva, tatparatA pUrvaka pravRttizIla ane che. ahiM lakSa te jIvanA upayoga che. lakSya te bhAvanA che. tatparatA te pariNAma che. ane prayatna-purUSAtha te pravRtti che. jainadarzana kahe che ke A samagra vizva te jIva ane ajIva, yA cetana ane jaDa, e e tattvAthI bharapura che. temAM jaDa tattvAnuM vagI karaNa pAMca bhede darzAvI te paikInA eka bhedane pudgala nAme oLakhAvyuM che. vizvamAM sadAnA mATe astitva dharAvatA dha, adhama, AkAza, ane kALa, e cAra jaDa padArthAM arUpI hovAthI indriyagamya khanI zakatA nathI. Adhunika vijJAnanI zeAdha mukhyatve karIne jaDa padArthoM aMgenI ja, ane temAM paNa jainadarzane prarUpita pAMca jaDapadArthoM paikInA eka bheda jene pudgala kahevAya che, te a MgenIja che. jene vaijJAnika bhASAmAM Matter (meTara) kahevAya che, jainadana kahe che ke samasta sRSTi, jIva ane pAMca Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti 29 ajIva paikInA pAMcamA ajIva padArtha, pudgalanA vividha aNu yA Asamuha svarUpa vividha vibhAgethI bharapura che. dazya jagata, te vividha aNasamuhasvarUpa pudagalanuM ja baneluM che. tevI rIte Adhunika vijJAna paNa jaNAve che ke "samasta suSTi vIjaLImaya che ane pratyeka padArtha te vIjaLInA kaNa, vIjaLInA taraMgothI bhareluM che. mAnava zarIra paNa eka vIjaLI ghara che. e rIte vijJAna, mAtra jaDa padArtha svarUpa vIjaLInI ja samaja sudhI pahoMcyuM che. ahiM vIjaLI e eka paugalika zakitarUpa che. jyAre jainadarzane te Atmika zakitarUpa vIjaLInuM paNa atispaSTa ane vizada varNana karyuM che. jainadarzana kahe che ke Atmika vIjaLIne karaMTa, adazya zaktivaDe saMkalpanA spandanathI akhaMDa vicAra dhArAnA vAyare (tAra) dvArA lakSyaparyata lAgu thAya, tene upaga yA lakSa kahevAya che. e rIte vartatA upayoganA kAraNe, te samaye Indriya pratyakSa vattatA padArtha aMge, agara pUrve anubhavela pratyakSatAnI smRtirUpa padArtha aMge, AtmA pote vividha lAgaNIomAM vastI, pitAnI buddhi ane viveka anusAra, pitAnA hitAhitanuM yA grahaNa ane tyAganuM lakSya nirNita karI rahe, tyAre te nirNayAtAne bhAvanA kahevAya che. laya yA bhAvanAnusAra,lakSya saMgenI prApti mATe, jIva, vAcika agara kAyika purUSArtha karavA prerAya-tatpara bane tene pariNAma kahevAya che. ane tevA purUSArthamAM kAryazIla bane, eTale tene pravRtti kahevAya che nirNita lakSyAnusAra tenI prAptinA saMge te samaye anukula na hoya te lakSya prAptinI tIvra Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 30 jaina darzanamAM upayoga utkaMThA hovA chatAM paNa, pariNAma ane pravRttimAM AtmA, AgaLa nahiM vadhI zaktAM, bhAvanA sudhI ja rekAI jAya che. ane lakSya prAptinI suvidhA maLI jatAM, vinA vilaMbe pariNAma ane pravRttimAM purUSArtha bane che, ahiM bhAvanA, pariNAma ane pravRttimAM upaganuM anusaMdhAna te avazya cAlu ja hoya che. kAraNa ke Atmika vighata karaMTasvarUpa upaganA joDANa vinA, bhAvanA-pariguma ane pravRtti saMbhave ja nahi. jaDa ane cetana padArthonI bhinnatAnuM kAraNa e ja che ke jyAM upayoga hoya, tyAM ja cetana (jIva) che. jyAM upayoga nathI tyAM jIvatatva nahiM hatAM ajIvatva yA jaDatva ja che. upaga te jIvane ja hoI, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti paNa jIvamAM ja hoya. vaLI bhAvanA, pariNAma ane pravRtti heya, tyAM ja sukha ane duHkha paNa saMbhave. ajIva yA jaDamAM nathI upaga, nathI bhAvanA, nathI pariNama, nathI svecchAe pravRtti, ane nathI sukha ke duHkhanI lAgaNI. upayoga, e jaina pAribhASika zabda hovAthI keTalAka bALajIne tenI samaja prApta thatI nathI. laukika bhASAmAM jene ApaNe dhyAna-ekAgratA-tanmayatA-citta caTADavuM-lakSa rAkhavuM-bhAna rAkhavuM-khyAla rAkhave-kahIe chIe, te badhA zabdo, upaga sUcaka ja che. dhyAna rAkhaje, khyAla rAkhaje, khyAla che ke bhUlI gayA? e badhuM kathana, upaga aMgenuM ' ja che. bajAramAM amuka vastuo kharIdavA nIkaLanAra, kharI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti 31 dInI sarva vastuonuM dhyeya-lakSya nakkI karIne ja nIkaLe che. temAMthI amuka vastunI kharIdI cUkI jaI tenA badale anya vastunI kharIdI karI le te te vastu aMge upaga cUkI gaye yA khyAla cAlyo gayo ema kahevAya. e rIte dhyeya vastune paNa upayoga te avazya joIe ja. vaLI dayeya nirNita vastuo paikInI paNa eka vastu sarvathA kharIdavI ja bhUlI jAya, te te vastunI kharIdIrUpa pariNAma ane pravRttine ja upaga cUkI gayo kahevAya. e rIte bhAvanA, pariNAma, ane pravRttinI sidhdhimAM upaganI AvazyakatA te avazya che. koIpaNa kArya karavA samaye te kAryanuM bhAna bhUlI jaI kArya cAlu hovA chatAM paNa anya vicAraNamAM magna banI javAya, te te vakhate kAryamAM skUlanA thAya che. agara kArya adhurUM rahI jAya che. tyAre ApaNe tene A kAra hI jAya che. tene kahIe chIe ke bhAna kema na rAkhyuM? ema kahIne pake daIe chIe. vaLI tene bhAna vinAne kahIe chIe. ahiM bhAna bhUlI javuM tene ja upayoga zUnyatA kahevAya che. kyAreya ane koIpaNa mAnasika, vAcika ke kAyika pravRtti samaye upayoga te vartate ja heya che. kAraNa ke upaga, e, AtmAnuM ja lakSaNa hovAthI koIpaNa samaye AtmA, upaga rahita te hoI zake ja nahi. keIpaNa samaye AtmA, sarvathA upaga rahita banI jAya te te cetana te jaDa banI jAya. paraMtu cetana kadApi jaDa na bane, ane jaDa kadApi cetana na bane. cetana te cetana ja rahe. ane jaDa te Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jaina darzanamAM upayoga jaDa ja rahe. upayAgarahita kadApi cetana na ja hAya, ane upayAga sahita kadApi jaDa na ja hAya. paraMtu je je samaye je je viSaya yA padAtha aMge upayoga pravartAvavA jarUrI hAya, te te viSaya yA padArtha-svarUpane cUkI jaI, anya viSaya yA padArthamAM upayeAgane pravartAvavA, tene jarUrI upaceAganI apekSAe upayeAgazunya kahevAya che. jJeyapadA ne jANI zakavAnI zakita, AtmAmAM hAvA chatAM, indriyapratyakSa padAtha pratye lakSa-dhyAna na hAya, Atmika vijaLIne kara', oya padAne lAgu na hAya, te paNa jJeya padAne jANI zakAtA nathI. jema vijaLInA karaTa (kanekazana) lAgu karyA vinA, gharamAM karAyela vijaLIphITIMgamAMthI vijaLInA prakAza thaI zakatA nathI, tevI rIte AtmAnA upayAgasvarUpa kaTane lAgu kavinA, jJeyapadArthanuM jJAna, jIvane thaI zakatu nathI. AtmA te| jJAnazakitarUpa vijaLInu' pAvara hAusa che. upayAga e karaMTa che, ane jJAna e prakAza che. kahyuM che ke :-jJAyate jIivate vazrvanena kRti jJAnam eTale jenAvaDe vastunA bedha thAya tenuM nAma jJAna che. tenA be prakAra che. (1) sAmAnya medha ane (2) vizeSaSa. sAmAnyabedhane darzana kahevAmAM Ave che. ane vizeSaedhane jJAna kahevAmAM Ave che. A sAmAnya medhanI prAptisamaye ane vizeSaSedhanI prAptisamaye upacAga tA avazya vatA ja heAvAthI sAmAnya khAdha samayanA upayAga te sAmAnyapayoga, ane vizeSabedha Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 upayoga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti samayane upaga te vizeSapaga kahevAya che. eTale darzanane sAmAnya paga athavA nirAkAra upaga, ane jJAnane vizeSa upayoga athavA sAkAraupayoga kahI zakAya. chadmasthane yAne ApaNane prathama darzana thAya che. ane pachI jJAna thAya che, jyAre kevaLI bhagavaMtene prathama jJAne paga ane pachI darzane paga thAya che. A pramANe samaye samaye e rIte jJAna paga ane darzane pagane krama cAlu ja hoya. che. vaLI chavAsthane upaga mUka paDe che. jyAre kevalIne upaga mUkavAnI jarUra rahetI nathI. A pramANe upaganI parAvRtti e jIvano svabhAva che. vizvamAM je lAgaNayukta ane sukha duHkhanA anubhava yukta padArtha che, te padArthane ja jIva kahevAya che. lAgaNI rahita sarva padArtho jaDa che. AhAra-bhaya-maithuna-parigraha, krodha-mAna-mAyA, lobha, sukhaduHkha, vagere zubha-azubha, zuddha-azuddha lAgaNIo, sarva padArtha svarUpane khyAla, jagatanA prANimAtramAM nyUnAdhika pramANamAM paNa jovAmAM Ave che. ekanA eka jIvamAM paNa ekathI anyasamayamAM A lAgaNIonuM nyUnAdhikapaNuM hoya che. eka samaye anubhavelI te lAgaNIonuM anyasamaye smaraNa paNa thayA kare che. AvI lAgaNIo, padArtha svarUpane khyAla, ane bhUtapUrva lAgaNIonuM smaraNa, jIvane anubhavavAmAM jIvane caitanyaguNa arthAt jJAnaguNa che. jyAM jJAnaguNu yA cata-- Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina darzanamAM upayoga nya guNu che, tyAM ja A badhA anubhava che. jJAnagunA abhAve jaDa padArtha mAM tevI lAgaNIonA anubhava hoi zakatA nathI. A jJAnaguNu e jIvamAM ja hAya. jIvasivAya jJAna guNu hAya ja nahIM ane jJAnaguNu vinAnA jIva paNa na hAya. guNu ane guNIne abheda sabadha hoya che. jIve dhAraNa karela zarIranA koI avayavanA e jJAna guNu hAI zakatA ja nathI. zarIramAMthI jIva cAlye gayA pachI, zarIra tenA saMpUrNa avayave sahita paDyu hAya che. paraMtu temAM uparAkta lAgaNIo pragaTAvanAra caitanyapaNuM hAtu' nathI, eTase mAnavuM ja paDe che ke caitanya e zarIrane niha, paraMtu jIvanA ja guNa che. keTalAka mANaseA uparAkta lAgaNIone samajavAnuM, vicAravAnuM, yAda rAkhavAnuM', AgaLa pAchaLanI vAtAnI meLavaNI karavAnu..., amuka vAtanA jIvanamAM amala karavAnuM, tyAga karavAnu, e vagerenA niNya karanAra te jIvanuM magaja che, ema mAne che. paraMtu A mAnyatA bhUla bharelI che. kAraNa ke hajArA ke lAkhA varSoMnAM maDadAM ne paNa magaja hoya che. tAtkAlika mRtyu pAmela eka sArA vidvAna buddhizALI manuSyanA mRtadehamAM paNu, magaja te vidyamAna che. eTale uparokta lAgaNIone anubhavavAnA A magajanA ja te svabhAva hAya tA, mRta dehavALA magajamAM evI lAgaNIo kema anubhavAtI nathI ? vastune guNa svabhAva ke lakSaNa tene ja kahevAya ke te te vastumAM sadAnA mATe vidyamAna hoya, ane te vastunI jAta sivAya anya jAta ke 7 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti 35 vALI vastumAM kadApI na ja hoya. mATe uparokta lAgaNIo pragaTAvanAra ciMtanya guNa e magajane guNa hota te, mRta dehanA magajamAMthI e lAgaNIo naSTa pAmI zakataja nahiM. mATe mAnavuM paDaze ke caitanya te zarIra yA zarIranA keI paNa avayavane guNa nahI hetAM, jIvane ja guNa che. jIvane e lAgaNIo potAnA caitanya guNavaDe anubhavavAmAM, magaja ane tenI sAthe joDAyela zarIranA bIjA taMtuo te sAdhanarUpa eTale madada rUpa che. taMtuo te jJAnataMtuo kahevAya che. te magaja sAthe saMyukta banI rahI, zarIramAM sarva sthaLe phelAyelA hovAthI AkhA zarIranI upara ke aMdara thatI asarakAraka hIlacAlanA samAcAra te jJAnataMtu, magajamAM pahoMcADe che. magaja dvArA te samAcAra manane pahoMce ane mana te tAMtaNAnA tAra iMdriye ne joDe che. A badhAne saMcAlaka te jIva che. jIva vinA mRta dehamAM AvuM saMcAlana thaI zakatuM nathI. eTale lAgaNI utpanna karanAra caitanya yA jJAna zakti, e jIvamAM ja hoI zake che. jyAre Atmika vijaLInA karaMTa svarUpa upaga, seya padArtha pratye joDAya, tyAre ja te jJAna zakti vaDe, seya padArthanuM jJAna thaI zake che. kaI amuka kAryamAM magna banI rahela manuSyanI sAmethI koI vyakti cAlI jAya, chatAM te TAIme tenuM dhyAna, tenuM citta, tene upaga, potAnanA Icchita kAryamAM magna banI rahela hovAnA kAraNe, pAsethI cAlI jatI vyaktinA gamananuM bhAna zuddhAM paNa tene rahetuM nathI. tenuM kAraNa e che ke, Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene darzanamAM upayoga kAryazIla banI rahela manuSyane, upagasvarUpa karaMTa, te cAlyA jatA mANasa pratye lAgu nathI. jyAM je je bAbata aMge jarUrI upaga hote nathI, tyAM te te bAbata aMgenI bhAvanA ane pariNAma paNa saMbhavI zake nahi. pUrvanA upaga, bhAvanA ane pariNAmanA kAraNe thatI vartamAna bAhya pravRttimAM, te te pravRtti aMgene upayoga te te samaye cUkI javAya che, te samaye tenI bhAvanA ane pariNAma paNa visarI javAya che. kAraNa ke eka samaye upayoga te ekaja bAbata aMgene hoya. eka samaye kiyA vividha thaI zake, paNa upayoga te ekamAMja Take. mATe jyAre jyAre ane jyAM jyAM je je bAbata aMgenAja upaganI AvazyakatA hoya, tyAre te te bAbata aMgenAja upayogamAM vartavuM egya gaNAya che. aMgrejImAM paNa kahyuM che ke - varka vhAIla yu varka, enDa pleya hAIla yu pleya, dheTaIjha dhI ve, TubI hepI AI se. - jina maMdiramAM jinapUjA ane jina darzananI vidhi jANanAra ane samajanAra bhAvikane khyAla haze ke tyAM judI judI traNa vakhata "nisihI" zabdanuM uccAraNa karAya che. kevala lokasaMjJAo yA gatAnugatithI nisihI belI janAra keTalA kene A zabdaprayoga, kayA hetue karAya che? tenI khabara paNa hetI nathI. khabaravALA paikInA paNa keTalAke te hetu pramANe vartavAnI upekSA seve che. ane jinapUjA karyAno. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti 37 saMteSa anubhave che. e rIte belAtI, agara bikula nahi balavAthI, agara aNasamajanA kAraNe, vividha rIte thatI prabhu bhaktinA upaganI khalanA thAya che. keI paNa kiyA niSphaLa to jatI nathI, paNa te kiyAnA phalamAM ghaNuM moTuM aMtara paDe che. vividha rIte thatI vividha pUjAnA sarvaprakAre zubha hovA chatAM, amuka rIte thatI pUjA samaye, anya rIte karavAnA pUjAnA kAryane A nimihInA uccAraNa dvArA niSedha karAya che. tenuM kAraNa e che ke je samaye je rItanI pUjAne kAryakrama cAlatuM hoya, te samaye anya rItanI pUjAnA kAryamAM joDAvAthI upayoga bhaMga thavAya che. upagabhaMga thavAthI bhAvanA ane pariNAmanI dhArA tUTI jAya che. ane e rIte pUjAnA phaLane gumAvI devAya che. A hakIkata paNa ApaNane te te samaye vartatI kiyAnAja upayegavaMta banI rahevAnuM sUcave che. bAhya pravRttimAM dheya paNuM sAruM ane vadhu lAbhadAyI banI zake tevuM hovuM joIe. upaga, bhAvanA, pariNAma ane pravRttinA kame, vividha phaLadAyI banI rahetI eka sarakhI bAhya pravRttimAM tenI phaLaprApti te lakSya-dhyeya-bhAvanAnuMsAre ja thAya che. mATe kaI pravRttimAM kaI jAtanuM lakSya vadhu lAbhakArI che, tenI samaja paNa hevI jarUrI che. je prayatnanA pariNAme vadhuM sArUM phaLa maLI zakatuM hoya, ane tevA phaLanI sAthe kaI prAsaMgika phaLa AvI jatuM hoya, te te prAsaMgita phaLanI prApti purateja prayatna karI, saMtoSI Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga ane nivRtta na banI javuM joI e. jemake khetI karanAra kheDUtane anAjanI sAthe ghAsa tA maLavAnu ja che. paraMtu jenAthI anAja ane ghAsa anne maLI zake tema che, tevI khetImAM ghAsa utpAdananI icchAmAM ja itikatAtmyatA mAnI, dANA mATenI icchAne cheDI devAmAM Ave te te mUrkhatA ja che. rA bhAvanA haiAvA chatAM paNa zakti ane saceAgonI pratikULatAe pariNAma ane pravRtti na thaI zake evuM- ya ane. kAraNa ke pariNAma te, zakti ane sayengeAne Adhina che. pariNAma prakAzamAM Ave tene ja pravRtti kahevAya. vyasanI samaje che ke vyasana kharAma che. bhayakara che. vyasa nanI sAmagrI nahi maLatAM behAla thAuM chuM. rAja manamAM e ja vicAra ghUmyA kare che ke A vyasana cheThuM teA sArU. paNa cheTuM evA piraNAma thatA nathI. bhAvanA te chUTI jAya teA sArUnI ja che. ahiM choDAya te sArUM e bhAvanA che. ' cheDu ' e piraNAma che. ane ' cheDayu' e pravRttiche. pariNAma thayA bAda kArya pravRtti khanI zake. pariNAma cAlyA paNa jAya. mATe mahApurUSA kahe che ke sArA pariNAma Ave eTale jhaTa kAya karI lyA. kAraNa ke sArA pariNAma duObha che. kahyuM che ke, 'zreyAMtti vadu vijJAna ' mATe jhaTa ' amala kare. mANasanI ceAgyatA ane ayeAgyatA yA sajjanatA ane durjanatA, e kevaLa pariNAma ke pravRttine anulakSIne Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 - upayoga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti nathI. pariNAma ane pravRtti te zakti ane samAdhina hovAthI, tenA abhAve bhAvanAnusAra paNa tenI yegyatA ane agyatA pracalita banI rahe che. kAyamI khIssAM kApI nAmAMti banI rahelA guMDAe, zakti ane saMganA abhAve kaIka vakhate Icchita pari. NAmI ane pravRttizIla na paNa hoya. paraMtu avAra navAra pariNAmI ane pravRttizIla banI rahetA hovAthI, sadAcArI tarIke te temanI khyAti hatI ja nathI. evA leke pariNAma ane pravRtti rahita samayamAM paNuM, lekanA Adarane pAmI zakatA ja nathI. tevI rIte aneka vAra paramArthanAM kAryo jeNe karyA che, evA manuSya, zakita ane saMganA paTAmAM tevAM paramArthanAM kAryo na karI zake te paNa, paramArthI tarIke te temanI nAmanA vate ja che. kAraNa ke teo para mArthanA bhAvanAzIla che.vaLI zakti ane saMganI anukuLatA samaye paramArtha karavAmAM utsuka rahI, pariNAmI banI rahevA chatAM, akasmAta vege saMge palaTAI javAthI (jIraNazeThanI mAphaka) pravRtti aTakI jAya to paNa te paramAthI te banI gaye ja gaNAya. evI rIte duSpavRtti karavAmAM taiyAra banI rahela paNa sa thega palaTAe icchita dukRtyathI cUkI javA chatAM, tene gunegAra te kahI ja zakAya. bAkI daMbhI, banI rahI pariNAma ane pravRttine gupta banAvI rAkhanArAo aMge, leka ajANa banI rahe, te vAta judI che. chatAM kudaratanA nyAye te te paNa durjana ja che. A sarva hakIkta Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jaina darzanamAM upayoga ApaNane sArA bhAvanAzIla ane sArA pariNAmI banI rahe vAnuM sUcave che. keI paNa kAryasiddhi, jIvanA AMtarika ane bAhya prayatna svarUpa, kayA kayA kame thAya che, te hakIkata samajavA mATe, ahiM ApaNe upaga, bhAvanA, pariNAma ane pravRttinuM svarUpa vicAryuM. A badhAnI saphalatA upagAdhina ja hovAthI tenI saphalatAne AdhAra tagya upaga sahitatAmAM, ane tenI niSphaLatAne AdhAra taddogya upayoga zUnyatAmAM ja che. vividha prasaMgomAM upayoga zabdanuM kathana kevaLa upaga ne ja anulakSIne che, ke bhAvanA, pariNAma ane pravRttimAM sthira banI rahetA cittane anulakSIne che, te prasaMgocita samajI levuM. kAraNa ke tenAthI ja bhAvanA, pariNAma ane pravRttimAM banI rahetI cittanI zUnyatAne TALI zakAya. bhAvanAmAM khalanA thatI hoya te bhAvanA (lakSya) aMgeno upayoga, ane pariNAma yA pravRttimAM khalanA thatI hoya te te aMgeno upayoga, sthira banAvI rAkhe. upaganI zuddhi ane azuddhi, te bhAvanA ane pari. NAmanI zuddhi-azuddhinA anusAre che. zuddha ane zubha bhAvanA tathA pariNAmamAM vartate upaga, te zuddha yA zubha upaga kahevAya. ane azuddha yA azubha bhAvanA tathA pariNAmamAM vartate upayoga, te azuddha yA azubha upaga kahevAya. sAmAnya bAlabhegya bhASAmAM upaga, bhAvanA ane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upaga, bhAvanA, pariNAma ane pravRtti 41 pariNAmane mana tarIke paNa vyavahAraya che. paraMtu uparokta upaga zabdanA kathananI mAphaka vividha prasaMgamAM vaparAtA mana" zabdanA kathanamAM paNa bhAvanA ane pariNAma aMge khyAla have joIe. mana zabdano upayoga karavA TAIme kaI jagyAe upaga (lakSa) svarUpa mana belAya che, kaI jagyAe bhAvanA (lakSya dhyeya) svarUpa mana belAya che, ane kaI jagyAe pariNAma svarUpa mana belAya che, te pote svayaM samajI levuM joIe. mana aMge jaina darzanamAM kahelI eka hakIkata samajavI jarUrI che ke "mana:paryApti" nAma karmodayathI, mogya pudgala dravyane grahaNa karIne, manapaNe pariNAvelAM ja pugala dravya, te " dravyamana" kahevAya che. ane te manapaNe parimita pudgaladravyanA AlaMbana vALa jIvane cintana svarUpa je vyApAra, tene "bhAvamana" kahevAya che. ahiM hRdayesthita bhAvanA ane pariNAma te bhAva mana che. e bhAvamana te AtmAnA atyaMtara purUSArtha svarUpa hoI tenI gaNatrI upaga tarIke paNa karI zakAya. ane vANI tathA vartana, te bAhya purUSArtha svarUpa hoI tene yega tarIke gaNAya. tathA hRdayasthita bhAvasUcaka mananA paryA-mananA taraMgane paNa vega kahevAya. vANu te vacana ga che. vartana te kAyA che. ane mananA tarage te mana coga che. vaLI vegane AcAra tarIke ane upayogane vicAra tarIke paNa belAya. manuSyanA AcAra-vicAra te baMne zuddha rAkhavAM joIe. sagavazAt AcAra zuddhi sacavAI na Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga rahe tepaNa AcAra zuddhine tAtkAlika amalamAM lAvI zakAya tevI daDhatApUrvaka vicArazuddhine te bhUlAvI nahiM ja joIe. vicArazuddhi e bhAvamanane viSaya che. bhAvamananI zuddhivinA upayogamAM zuddhi saMbhavI zakatI ja nathI. eTale jyAM upayoga zuddhinuM kathana hoya tyAM bhAvamananIciMtavananI zuddhi samajI ja levI. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. kriyA zakti yA AtmavI jJAna, e jIvane guNu che. e jJAnaguNa te jJeya padArthane jANavAnuM kAraNa ( sAdhana) heAi, jANavA mATe thatI jJAna sphUraNAe pravRtti, te kriyA che. ane e pravRtti dvArA thatuM jJeya padAnuM jANapaNuM, te kA` che. e karaNa ( sAdhana ), kAya ane kriyAnA kartA jIvaja che. jIva sivAya e traNe khAkhatA kAImAM hAI zake ja nahi. koI paNa kArya karavAnI icchAvALAmAM prathama te kAya karavAnI yAgyatA hAthI hAI e. ceAgyatAvALA ja kAya karI zake. te cegyatAnusAra kAryaMsiddha karavAne te kriyAzIla ane tyAre kriyApravRtti thaI kahevAya. A kriyApravRttine purUSA paNu kahevAya. kAraNa ke purUSA, e, kriyAzaktine kAme lagADavA rUpa che. jJeya ( jANavA cAgya ) padArthInuM' bhAna thavAmAM jIvanI jJAnaguNurUpa ceAgyatA ja kAma karatI hAvA chatAM, jANavA mATe jIvane kriyAzIla banavu ja paDe che. kriyAzIla banavAthI ja peAtAnA jJAnaguNu vaDe jJeyapadArthane jANI zakAya che. A hakIkata eka sthUla draSTAMtadvArA vicAravAthI samajavAmAM saralatA raheze. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga ApaNI najara samakSa gunhA karIne bhAgI gayela gunhegAra mANusanuM jJAna (eLakha zakti) ApaNane hovA chatAM, meTI saMkhyA pramANa jana medanImAM ghUsI gayela te gunhegAra ne zeAdhI kADhavA ApaNI jJAna zitane upayoga karIe, teA ja te gunhegArane pakaDI zakIe, mAnava medanImAM najara pheravatAM pheravatAM jyAre gunhegAra mANusa upara dRSTi jAya, tyAre ja ApaNe kahI zakIe ke, A gunhegAra che. e rIte gunhegArane eLakhI kADhavA mATe, ApaNI oLakha zaktine kAme lagADIe, arthAt oLakhazaktine kriyAzIla banAvIe, tyAre ja te mANasane zeAdhI zakAya che. je kA mATe ApaNe kriyAzIla banIe chIe, te kArya pratye ApaNA jJAnApayeAgane paNa joDavA ja paDe che. A rIte ahiM jJAna zakti, jJAne payoga ane kriyAzIlatA, e traNe khAkhatA kAma kare che. 44 jJAnaguNu vaDe jANavA (vizeSa medha ) mATe jJAneApayega ane daCnaguNu vaDe dekhavA ( sAmAnya edha) mATe danA pacegane lAgu karavA ja paDe che. e rIte jIvanA cAritra Adi anya guNe|vaDe te te guNAne anurUpa kriyAzIla banavA TAIme paNa upayAganI AvazyakatA teA rahetI ja heAvA chatAM, te badhA guNA vaDe, te te guNAne jarUrI kriyAzIla anI rahevAmAM thatI jIvanI kriyA pravRtti, te vIryanA sahakAre ja thAya che. vIya nA sahakAra vinA jANavA-dekhavA ke svarUpamAM ramaNutA yA parabhavamAM ramaNatA Adi koI paNa kriyApravRtti Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4pa kriyA zakti yA AtmavIrya thaI zake ja nahiM. e rIte dareka guNane kriyAzIla banavA mATe sahakAra denAra jIvane vIrya guNa che. tevI rIte jJAnaguNanA upayoga vinA vIrya paNa sapharI zakatuM nahiM hevAthI, vIryane sahAya jJAnaguNanI che. A sarva guNe kaMI AtmadravyathI bhinna nathI. kemake je guNa, je vastune hoya te, guNa, te guNathI bhinna hoI zake nahi. guNa ane guNane abheda saMbaMdha che. AtmA, jema-jJAna-darzanathI yukta che, tema vIryathI paNa yukta che. vaidakanI paribhASAmAM viryane artha zuka thAya, che. paNa ahiM tene artha kriyAzakti samajavAno che. A zakti vaDe ja, pratyeka AtmA, koI paNa kriyA ke pravRtti karavAne zaktimAna thAya che. jANavuM, dekhavuM, zuddhAtma pari. tirUpa nijaramya viSe ramaNatA karavI, vibhAva pariNatimAM ramaNatA karavI, ItyAdi Atmika AMtarika pravRttio, tathA khAvuM, pIvuM, suvuM, UThavuM, besavuM, cAlavuM, doDavuM, vicAra karavA, vAte karavI, AnaMda vineda kare, dharmanI ArAdhanA karavI, vagere bhautika ke AdhyAtmika, mAnasika-vAcika ke kAyika, sarva kriyAo upagapUrvaka ane zaktirUpa, viryanA lIdhe ja saMbhave che. je AtmAmAM A zakti na hoya te uparokata paikInI keIpaNa kriyA, saMbhavI zakata. ja nahiM. ajIva (jaDa) vastuomAM maMtrAdinA prayogathI kriyA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jaina ddanamAM upayAga zakita utpanna thAya che. paNa te kriyAmAM ane A kriyAmAM ghaNA meTo taphAvata che. kAraNa ke yAMtrika kriyAmAM upayAga svarUpa saMjJA, vicAra, lAgaNI ke icchA jevuM kAMI nathI. mAtra ekadhArI gati hAya che. ane te vega puro thatAM aTakI paDe che. jyAre AtmA vaDe thatI kriyAmAM sa'jJA, vicAra, lAgaNI ke icchAnuM tattva hAya che, ane tethI temAM vividhatA dekhAya che. je AtmAe hajI avikasita sthitimAM che, temanI kriyAomAM vicAra nahiM, paNa, saMjJA, mukhya hAya che. AhAra-bhaya maithuna ane parigraha, e cAra mukhya sa`jJAe che. prakArAMtare daza ane sALa sa jJAone paNa zAstramAM ullekha che. sa'jJA eTale anAdikALathI jIvamAM vatI ' vAsanA. sajJA-vicAra-lAgaNInuM hAvA paNuM, AtmAnA jJAna guNu karIne ja heAya che. jyAM jJAna nathI, tyAM upayAga, saMjJA Adi paNa nathI. ane tenA abhAve, jANuvA dekhavA mATe thatI kriyApravRtti paNa nathI. jyAM kriyApravRtti ja nathI, tyAM te kriyApravRttinA sahakAra svarUpa, vIrya paNuM nathI. mATe spaSTa thAya che. ke jJAna, dazana, cAritra, vIya Adi guNNAnu astitva jIvamAM ja sa'bhave, ajIvamAM nahi. ajIvamAM vatI kriyA, te icchApUrvakanI nathI. vizeSatAe karIne te jIvanA prayatne,ane yaMtrAddhinA prayAgathI ajIvamAM kriyA pravarte che. mATe spaSTa thAya che ke kriyAzakti, te AtmAne ja guNu che. sava AtmAe kriyAzakita dhAraka che. saMsArI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA zakita yA AtmavIya jIvAmAM sarva jIvAnI apekSAe joI e te A kriyAzaktirUpa vI, sarva jIvAmAM samAna rUpe nahi' hatAM, temAM nyUnAdhikatA jovAmAM Ave che. A nyUnAdhikatA, vIryAMtarAya karmInA yApazamanA kAraNe hAvAtu jaina danamAM darzAvyu che. jema jJAna-dana-ane cAritranI nyunAdhikatA, anukrame jJAnAvaraNIya, danAvaraNIya, ane cAritrAvaraNIya karmInA kSayeApazamanA kAraNe che, tema vIyaOnI nyunAdhikatA te vIryAM tarAya ke nA thayeApazamanA kAraNe che. kevalI bhagavAna tathA siddha paramAtmAmAM te vIryAM tarAya karmAMnA kSayathI, sa'pUrNa ane eka sarakhu anantalabdhivIya pragaTa thayelu hovAthI, tevA vIya ne kSAyika ( kadApi nyUnAdhika nahi thavAvALuM ) kahevAya che. jyAre saMsArI jIvAnA vIyamAM sa pUrNatAne abhAva heAvAthI, kSAyeApazamika vIya vate che. kSAryeApazamika vIya ja nyUnAdhikatA vALu hAya che. kSAyika vIryamAM samagra jagata ne palaTAvI nAkhavAnI zakita hoya che, paraMtu e rIte palaTAvavAnuM koI kALe karatA nathI. kAraNa ke tevI rItanA pragaTa vIvaMta AtmAne evu karavAnu kAI pratyeAjana hetu' nathI. 47 vIyanA satya svarUpathI ajJAta lAka zarIranI tAkAta -baLane ja vIya svarUpamAM samaje che. paraMtu zarIranI aMdara rahelu vIya` te pudgalamAMthI banelu' hAvAthI te te paudgalika vIya kahevAya che. A paudgalika vIya nI pragaTatAnA AdhAra, AtmAnA vIya gunA pragaTIkaraNa para ja che, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jaina darzanamAM upayoga jagatanA nAnA moTA sarva prANuonI mana, vacana, tathA zarIranI skUla yA sUkSma pravRttimAM AtmAnuM vIrya ja kAma Ape che. mana, vacana, ane kAyA te jaDa hovAthI AtmAnA vIrya vinA koI paNa prakAranI kriyA karI zakatAM nathI. AtmA jyAre zarIrane tyAga karIne cAlyo jAya che, tyAre majabutamAM majabuta zarIra paNa kASTanI mAphaka thaIne paDayuM rahe che. vIryane artha,ga-utsAha-baLa-parAkrama-zakti ItyAdi thAya che. A varSe be prakAre che. (1) labdhivIya ane (2) karaNavIrya. AtmAmAM zaktirUpe raheluM vIrya te labdhi virya che. ane te lakhrivIryanI pravRttimAM nimittabhUta mana, vacana, ane kAyArUpa sAdhana te karaNavIrya che. karaNavIryamAM Atmika vayanA vAhana rUpathI vIrya zabdane upacAra che. AtmajJAna rahita chane, vIrya guNanI prAthamika samaja, karaNavIrya dvArA ja ApI zakAya che. kAraNa ke labdhivIrya pragaTa havAmAM karaNavIya saMbaMdha dharAve che. mATe te upacAra gya che. vAstavika rUpathI te vIrya e zarIranI nahIM, paraMtu AtmAnI vastu che. vIrya e zarIrane guNa nathI, paraMtu zarIranuM sarva prakAranuM saMcAlana karavAvALe je AtmA zarIramAM raheluM che. tene guNa che. zarIragata paugalika- virya, e bAhyavArya che. bAhyavIrya, e Atmika vIryanA aneka bAhya sAdhanomAMnuM eka bAhya sAdhana che. arthAt Atmika vIrya pragaTa hevAmAM bAhyavIrya paNa saMbaMdha dharAve che. A bAhyavIrya, te mana vacana ane kAyAnI pravRtti Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAzakti yA AtmavIrya 4 svarUpa che. A mana vacana ane kAyAnA pudgala dvArA pravanaMtA AtmavIryane vega kahevAya che. A mana vacana ane kAyAnAM pudgala, AtmavIryanA pravartanamAM sahakArI kAraNa hevAthI, kAryane Arepa karIne, tene paNa zAstramAM bhega tarIke vyavahAra karyo che. je jInA labdhi (Atma) vIryanuM pravartana, mana vacana ane kAyA dvArA pravarte che, te jI sagI kahevAya. che. ane je jInA labdhivIryamAM mana vacana ane kAyA rUpa sAdhanane upaga hotuM nathI, te jIvene agI. kahevAya che. AdhyAtmika pragatinA judA judA darajajAne yoga, ane tevI AdhyAtmika pragatinA keI paNa aMga dhAraNa sAdhakane yegI kahevAtuM hovA chatAM, ahiMga ane megInuM kathana, anukrame mana vacana ane kAyAnI pravRtti tathA mana vacana ane kAyAnA gavALA jIvane anulakSIne che. vIrya te viyatarAya karmanA saMpUrNa kSayavALuM paNa hoya che. ane deza kSayavALuM paNa hoya che. te anukrame kSAyika ane kSApazamika vIrya kahevAya che. aAgI kevalI (caudamA guNasthAnakavata)ne tathA sagI kevalI (teramA guNasthAnaka vatI)ne te kSAyika vIrya heya che. mokSane pAmelA ja paNa kSAyika vIryavaMtaja hoya che. jyAre chadmastha (asarvajJa) lApazamika vIryavALA hoya che. lApazamika eTale, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 jaina darzanamAM upayoga apUrNa ane nyUnAdhika thavAvALuM, ane kSAyika eTale saMpUrNa tathA eka sarakhuM rahevAvALuM. bAramA guNasthAnaka sudhInA jIvanuM vIrya kSApazamika ane temAM guNasthAnakavatI nuM vIrya kSAyika hevA chatAM, te jIvemAM mana, vacana ane kAyAnI pravRtti hevAnA kAraNe te badhAya che sagI kahevAya che. eTale sagIpaNAmAM kSApathamika ane kSAyika ema banne prakAranA vIryanuM pravartana che. sagIpaNAnA A banne prakAranA vIryamAM darekanA abhisaMdhija ane anabhisaMdhija ema babbe prakAra hoya che. karmanA saMgathI AtmapradezamAM ukaLatA pANInI mAphaka satata kaMpana cAlu hoya che. ane tenI asara zArIrika - mAnasika ane vAcika aneka bAhya pravRttiothI vyakta thAya che. sajIva dehanI nADIo dhabakatI ja rahe che. vaLI zarIramAM aneka dhAtuo tathA upadhAtuo bane che. pArasparika saMkramaNa thAya che. anAvazyaka padArtha, zarIramAMthI visarjIta thAya che. zarIramAM lehInA pravAhanuM vahana, satata cAlu ja rahe che. A badhI prakriyA, labdhi (Atma) vIryane kAraNe ja cAle che. vIryavaMta AtmA, dehamAMthI cAlyA jAya eTale e badhI prakriyAo baMdha paDe che. A rIte thavAvALI sarva pravRttiomAM pravRttavIryane anabhisaMdhija" vIrya kahevAya che. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAzakti yA AtmavIya ApaNe hAlIe chIe, cAlIe chIe, te samaye agara teA hAtha vaDe kAMIka ucakavA TAIme vizeSa maLanI ja AvazyakatA rahe che. evI aicchika pravRttiyeAmAM pravRttavIya ne " abhisaMdhija "vIya' kahevAya che. ,, 51 ' ,, A banne prakAre thatA vIya pravata nathI AtmAmAM satatarUpe kanA praveza thatA ja rahe che. ane karma badhana thAya che. AtmAmAM asaMkhya Atmapradeze che. ane te pratyeka AtmapradezamAM asakhya asakhya vIryA za che. kevaLajJAnI bhagavatanI jJAnazaktithI paNa be bhAga thaI na zake, evA avibhAjya vInA eka bhAga avibhAjya vIya " kahevAya che. evA anaMta vIya avibhAga pratyeka AtmAmAM hAya che. A vIya mAMthI jeTalu' vI, kama vaDe avarAelu che, teTalA vIya ne "AvRttavIrya" kahevAya che. vIryAM tarAyakanA kSayApazama athavA kSayathI pragaTa thayelu. vIya te labdhivIya kahevAya che. ane labdhivIya mAMthI jeTaluM vI, mana-vacana ane kAyayeAga dvArA pravarte che, tene " parispanda" vIya kahevAya che. ukaLatA pANInA carUmAM jema pANI ukaLatu ja rahe che, tevI rIte AtmapradezamAM paNa kama nA sabaMdhathI mana vigerenI pravRttie cAlu hAvAthI sphuraNA thatI ja rahe che. jethI sayeAgI AtmAnuM labdhivIya sthira nahIM rahetAM, prakapita bane che. A AtmavInI praka`pita avasthAmAM khaLa-zakti ane mana vIgerenI pravRtti anusAra, nyUnAdhika pramANamAM kANu va NuAnA pudgala grahaNamAM, '' Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para jaina darzanamAM upayoga jIvanA pitAnA sarva pradezane prayatna thAya che. kAraNa ke pratyeka jIvana sarva jIvapradezane paraspara saMbaMdha sAMkaLanA aMkaDAnI peThe hevAthI, jema koI vastu grahaNa karavA mATe aMgulI pravarte, eTale karatala-maNibaMdha-bhujA ane khabhe, e sarva anaMtara-paraMparAe baLa kare che, tevI rIte pudgala- grahaNamAM paNa sarva jIvapradezo aMge samajavuM. ahIM sAMkaLanI kaDIonuM dRSTAnta paraspara bhinna nahiM paDavA rUpa saMbaMdhanI apekSAe che. jIvanA sarva pradezavaDe grahaNa karAtA te pudgala skaMdha samUhomAM anaMta vargaNAo (vividha jAte) tathA pratyeka vargaNAmAM anaMta paramANuo hoya che. mana-vacana ane kAyA dvArA thatuM viryapravartana te viparIta pravartana che. A pramANe vibhAva dazAmAM (karmathI saMbaMdhita-avasthAmAM yA sagI avasthAmAM) AtmAnA vIryanI viparIta pravRtti vaDe asaMkhya pudgalathI AtmA DhaMkAI jAya che. kAraNa ke egasthAnako te AtmAne navAM navAM karmonuM baMdhana karAvatAM hovAthI, prati samaye aneka pudgala samUha satatarUpathI AmAmAM AvyA ja kare che. A rIte thatA pudgalagrahaNathI jIvane saMsAra che. saMsArathI janma-maraNa che. janma-maraNathI duHkha che. Atma viryanI prakazita avasthAmAM jIva vaDe grahaNa karAtAM kArpaNa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAzakti yA AtmavI 13 vaNAnAM pudUgale te zu' cIja che? kaI jagyAe rahela che ? kevA svarUpe rahela che ? te ApaNI cakSuthI kema dekhAtAM nathI ? tenA astitvanI sAbitI kevI rIte buddhigamya anI zake ? te AtmAne kevI rIte cAMTe che ? keTalA TAIma cAMTI rahI zake che? AtmAmAM zu asara peDhA thAya che? te vividha ka rUpe kevI rIte piraNAma pAme che? A rItanI te a MgenI spaSTa ane buddhigamya samaja te jaina danamAM parUpita kama vAdanA adhyayanathI ja prApta karI zakAya che. kama"nA viSayamAM, upayAganA viSayamAM, AtmAnA viSayamAM, ane vIyanA viSayamAM, AvI suMdara ane spaSTa hukIkata, jainadarzana sivAya jagatanA koI paNa sAhityamAM jovA maLI zakatIja nathI. ane tethI ja AdhyAtmika unnatti dazakadanamAM jaina dana, e sarva zreSTa dazana che. pUrvagrahane tyAgI, satyane ja pakSapAtI banI rahenArane ja A hakIkata mAnya rahe che. uparAkta hakIkatathI spaSTa samajI zakAya che, ke, vIya pravRttimAM mana, vacana, ane kAyAneA sahakAra che, te vIyanI cAga ' saMjJA che. kAma Nuva NAnAM pudgaleAnu grahaNa paNa A yeAgasaMjJaka vIyathI ja thAya che. * *praka'pita vIya dvArA ja AtmAmAM navAM navAM kramanA adha thatA ja rahe che. paratu te samaye kanu zubhAzubha rUpe utpanna thatuM pariNamana teA, te samaye vattatA jIvanA upayeganA ja AdhAre che. kemake upayAga vinA, vIya Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jaina darzanamAM upayoga kurita thaI zakatuM nathI. mATe karmanuM zubhAzubhapaNuM, upayoganA anusAre ja thAya che. A upaganI pravRtti jyAre zubha kAryamAM hoya che, tyAre zubha upaga kahevAya che. azubha tathA azuddha bhAve pravRtti hoya che, tyAre azubha yA azuddha upaga kahevAya che. dharmadhyAnAdi zubhamAM pravRtti, te zubha upayoga che. viSayavAsanAdi iMdriAnA viSayamAM thatI pravRtti, te azubha upaga che. ane raudradhyAna-tIvra krodhAdi vicAra tathA vartanamAM, azuddha upayoga che. zubha upayoga pravRttithI deva ane manuSyanI gati, tathA azubha upayogathI tiryaMcanI gati ane azuddha upagathI narakagatine egya karma baMdhAya che. zubha-azubha ane azuddha upaga uparAMta ce zudhdha upaga paNa che. sahaja varUpathI nirvikalpa svarUpamAM pariNamita rahevAnI sthiti te zudhdhaupaga che. zuddha upaganI pravRtimAM karmanirbhara ane mokSa prApti thAya che. kevA bhAvathI upagane pariNamita kare, agara na kare, tenI jAgRtinI kSaNe kSaNe jIvane ati agatyatA che. zuddha upaga je nirAkAra ane nirvikalpa svarUpa che, temAM ja zAMti, AnaMda ane karmakSaya karavAnuM sAmarthya che. te sivAya zubha, azubha ane azuddha upagamAM,duHkhanI utpati thAya che. jema jema zubha, azubha ane azuddha upagamAM lIna thavAya che, tema tema AtmAne vikAsa rokAI jAya che. zuddha upagamAM sthiratA rahI na zake te paNa zuddha upa Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyAzakita yA AtmavI 55. ganuM lakSya rAkhIne zubha upayegamAM piraNata rahevAthI, zuddha upayAgamAM javAnI saralatA thAya, evAM sAdhana jIvane prApta thAya che. e apekSAe zubha upayega ThIka che. paraMtu zuddha upayeAganA lakSyavinA, vizvanI mAyAnA lakSyathI karAtA zubha upayAga, bhAvi duHkhanA kAraNabhUta thAya che. zubha-azubha ane azuddha upayAga te vaibhAvika che. te traNe upayAgamAM rAga-dveSanI parAdhInatA hovAthI parabhAvaramaNa che, evA vaibhAtrika upayeAganI ramaNatAmAM sahAyaka vIya paNa vaibhAvika che, e prakAre vaibhAvika rUpe pravata na heAvAvALI AtmaguNeAvALI AtmadazA paNa vaibhAvika che. jyAre AtmA zuddha upayAgamAM sthita thAya che, tyAre tenA upayAga, rAga ane dveSanI parAdhInatA rahita hAvAthI, cAritrarUpa svabhAva dazAmAM, AtmAnuM ramaNa thAya che. te samayanu' sahAyaka vIya, te svAbhAvika vIya kahevAya che. e rItanA svAbhAvika rUpathI pravruta heAvAvALu vaya, te utkRSTa vIya kahevAya che. utkRSTa vIya upara, caiAganA kAI prabhAva paDI zakatA nathI. jema jema kanI saMkhyA ochI thatI jAya che, tema tema vIyamAM sthiratA thatI jAya che. arthAt ucca guNasthAnakanI prAptithI traNe yAga (mana-vacana-kAyA)nI pravRtiemAM, maMdatAnA pramANumAM, AtmavIya anAvRta banI, vikasIta thatuM jAya che. tathA mana vacana kAyAnA ceAgeAnI sthiratA vRddhi pAmavAthI, AtmazaktinI ca'caLatA paNa ochI banI jaI, sthira thatI jAya che. AgaLanA guNasthAnakamAM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jaina darzanamAM upayoga jema jema yAganI sthiratA thatI jAya che, tema tema Atma zakti vRddhi pAme che. jema jema Atmazakti vRddhi pAme che, tema tema mana vacana ane kAya cegAnA prabhAva, AtmA uparathI A thatA jAya che. ane dhIme dhIme AtmAmAM puddagalA levAnu adha thatu jAya che. ahI pudgala ane AtmA, banne svataMtra thaI jAya che. tyArabAda eka bIjA para kAI prabhAva rahetA nathI. e rIte ratnatrayInI sa pUrNa prAptithI ane vIya tarAya kanA sava thA kSaya thaI javAthI, merU parvata tathA samagra vizvane paNa palaTAvI zake, evuM akSaya AtmavIya kSAyika bhAvathI pragaTa thAya che. evA vIya dvArA AtmA, zailezI merUparyaMta jevA sthira vIya va'ta ane che. pachI AtmA, puddagala grahaNa karatA nathI. kAraNa ke ahIM tenI ayeAgI avasthA che. pAMca vAkSara uccAraNu kALa sudhI, ayeAgI banI rahela te AtmA, a'te meAkSagAmI thaI siddhazilA upara sadAnA mATe vAsa karIne rahe che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. indriya ane mana jIvane pratyeka kSaNanA upayoga prarvatanamAM jJAnAvaraNIya karmane kSaye pazama (kevalIne jJAnAvaraNIya karmane kSaya) ane je prakAre jJAnarUpe ane darzanarUpe upaga utpanna kare heya tene anurUpa anukuLa nimittone sadbhAva have joIe. A banne kAraNe paikI jJAnAvaraNIya karmane kSapazama te upAdAna yA atyaMtara kAraNa che, ane vastune Indriya sAthe saMga-sarSi ItyAdi bAhAkAraNa yA nimittakAraNa che. chaghastha jIvane jJAnAvaraNIya karmanA kSepazamarUpa atyaMtara kAraNe te viSayabedha te Indriya ane mananI sahAyathI thAya che. indriya zabda ane tene artha prasiddha hevA chatAM tenA svarUpa saMbaMdhI lekamAM ghaNA matabhedo che. eTale tenI vAstavika samaja te jainazAstrAnusAre ja magajamAM saralatAthI besI zake che. vaLI dareka jIvanI jJAnazaktinuM mApa paNa jainazAstrAnusAre ja samajI zakAya che AvuM spaSTa jIvavijJAna ane IndriyavijJAna, te, jainadarzana sivAya anya koI dArzanika zAstromAM ke vartamAna vijJAnamAM draSTigocara thatuM nathI. upaga pravartana aMge athata koIpaNa viSaya ke. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzInamAM upayoga 58 padArtha pratye jIvanuM lakSa joDAvAmAM eTale jIvane (kevalI vinAnA chadmastha jIvAne) upayega pravarttanamAM jIvanuM peAtAnuM mana ane IndriyA ja kAma kare che. paraMtu indriya ane mana aMgenI samaja jo jainazAstrAnusAre meLavI zakAya te ja te mAbata atispaSTatAthI ane saralatAe samajI zakAya. ahi' upayAga lAgu thavA TAIme bhAvanA tathA pariNAma te ciMtavanarUpa hoI te TAIme mana kAma kare che. (1) sparzedegndriya (tvacA) (2) rasanendriya (jIbha) (3) ghrANendriya (nAsikA) (4) cakSurindriya (AMkha) ane (5) zrAAndriya (kAna), ema pAMca prakAre indriyA che. A krame indriyAnAM nAma kahevAnA hetu e che ke, ekendriya jIvane kaI eka indriya hAya ane eindriyAdi jIvAne kaI kaI e-traNa-cAra ane pAMca indriya hAya te spaSTa jANI zakAya. indriyeAnA pAMce prakAre te (1) dravyendriya ane (2) bhAvendriya, ema manne prakAre che. temAM pAMca dravyendriyA te nivRttirUpa tathA upakaraNarUpe, ane bhAvendriya te labdhirUpa ane upayeAgarUpa ema babbe prakAranI che. kharI rIte koIpaNa viSaya ke padArthane jANavAnI mULabhUta zakti teA bhAvendriyAmAM ja che. nivRCtti ane upakaraNarUpa dravyeTrinca, te te zarIranA avayavarUpa hAvAthI jemAMthI zarIra banyuM che, te ja masAlAmAMthI banelI hAya Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyo ane mana 59 che. bhAvendrinI prApti te jIvane pitAnA jJAnAvaraNIya karmanA pazamAnusAre thAya che. ane tethI te AtmAnA jJAnaguNarUpe hoI, guNI ane guNanA abhinna svarUpe AtmA sAthe ja saMbaMdhita banI rahela che. temAM jJAna varaNIyakarmanA kSepazamAnusAre hAnivRddhi thatI rahe, paraMtu sarvathA te jJAnaguNarahita koIpaNa jIva banI jAte ja nathI. jIvanuM zarIra ane dravyendriye eka ja jAtanA masAlAmAMthI banela hovA chatAM temAM phera mAtra eTale ja hoya che ke : barAkamAM Avela padArthanuM zarIra baneluM che. rAkane pahelo rasa thAya che. ane zarIramAM te jarUrI ThekANe vaheMcAya che. temAMthI lehI, mAMsa, meda, hADakAM, majajA, magaja, vIrya ane ojasa utpana thaI potapotAnA AzayamAM sau saune gya ThekANe jarUrIyAta pramANe vaheMcAIne goThavAya che, tathA zarIramAM phelAya che. temAMthI bIjI dhAtuo, upadhAtuo, nase, vALa, snAyuo, cAmaDI vagere bane che. tathA darekanA mela ane maLa paNa judA paDIne judAjudA dvArethI bahAra nIkaLyA kare che. paraMtu e badhAmAMthI vadhAre zaktizALI, tIvra ane dedIpyamAna tatvomAMthI upakaraNendriya ane te te Indriyone lagatA jJAnataMtuo bane che. AmAM AMkha-nAka-kAna vagere bahAra jaNAtA ane Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga pudgala dravyamAMthI banelA zarIranA eka jAtanA zArIrika avaya te, nivRtti Indriya kahevAya che. ane teja pramANe jANavA cogya viSaya pakaDavAnI tIvra zaktivALA, IdrinA aMdaranA AkArene upakaraNendriya kahevAya che. jo ke viSaya grahaNa karavAnI tAkAta te bhAvaIndriyanI che. paraMtu temAM madadagAra yA sAdhanarUpa banI zakanAra atyaMtara indriyAkAra hovAthI tene sAdhanarUpe viSaya grahaNa karavAvALI kahI zakAya che. talavAranI dhAra te vastune kApavAmAM game teTalI pANIdAra hoya, paraMtu temAM talavAra dhAraNa karanAra manuSyanI zakti ja kAma kare che. jamIna upara paDI rahelI talavAra svayaM kaI vastune kApI zakatI nathI. paraMtu talavAra to vastune kApavAmAM zaktidhAraka manuSyane sAdhanarUpa bane che. chatAM vastune kApavAnI tIvrazakti A talavAramAM che, ema vyavahArathI belAya che. tevI rIte padArthanA viSayane jANa vAmAM jIvanA jJAnAvaraNIya karmanA kSepazamAnusAre jIvanI jJAnazaktirUpa bhAvendriya ja kAma karatI hovA chatAM sAdhanarUpe vartatI atyaMtara IndriyAkArane paNa viSaya grahaNa karavAnI tAkAtavALI kahI zakAya che. te sAdhanarUpe hevAnA kAraNe tene upakaraNendriya kahevAya che. bAhyAkAre dekhAtA AMkha-nAka-kAna vagere zArIrika avayave te te upakaraNendriyanI oLarUpe-DabbIrUpesAcavaNIrUpe ke mALakhArUpe che. jIvane viSaya grahaNa karavAmAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyA ane mana 61. najIkanA sa'madhavALI te upakaraNendriyA ja che. AMkhakAna te mahArathI sArA heAya te paNa joI ke sAMbhaLI na zakAya tevu'ya ane che. mAhyAkAra AMkha hAvA chatAM AMdhaLe. joI zakatA nathI. tevI rIte baherA paNu sAMbhaLI zakatA nathI, evuM paNa kayAreka hAI zake che. vaLI sAdhana sArU hAvA chatAM sAdhananA upayega karanAra na heAya te paNa kAya thatu nathI. tevI rIte bAhya . ane abhyatara dravyendriyA barAbara hAvA chatAM zarIramAMthI jIva cAlye! gayA bAda mRtazarIranI te dravyendriya svaya viSayagrahaNa ka'I karatI nathI. A hakIkata uparathI spaSTa samajAya che ke padArtha ne jANanAra jIva che. ane bhAvendriyAdvArA jANavAmAM tene sAdhanabhUta evI upakaraNendriyA ja che. A upakaraNendriyAnI kheALIrUpe-DakhkhIrUpe-bAhyAkArarUpe dekhAtI nivRtti indriyA che. AtmAmAM sarvajJa zakitarUpe aa kevalajJAna che. tenA upara kevaLajJAnAvaraNIya kanuM AvaraNa che. chatAM jJAnanA je kAMI prakAza paDe che, tenA upara manaHparyAya jJAnAvaraNIya: avadhijJAnAvaraNIya matijJAnAvaraNIya: zrutajJAnAvaraNIyaH kAMnAM AvaraNA che. jethI AtmA, sarvajJa hAvA chatAM te te jJAnAvaraNIya karmAMnA udayathI saghaLuM jANI zakatA nathI.. chatAM te karmAMnA kaIka kSaya ane kaMIka upazamabhAvathI, eTale yeApazama bhAvathI te jJAnaprakAza kaIka kaMIka aze. : Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga anAvRtta - vagara DhaMkAyelA rahe che. tenAM nAma matijJAna : zrutajJAna: labdhi kahevAya che. dravyendriyAnI madada vinA te labdhi, kAma ApI zakatI nathI, evI te nirmALa hovAthI tenuM nAma bhAvendriya Apavu' paDyuM' che. kemake tene dravyendriyAne AdhIna rahevu paDe che. jethI labdhi te jJAnazaktirUpa hAvA chatAM tene indriya tarIkenuM paNa nAma dhAraNa karavuM paDe che. dareka bhAvendriya dareka jIvane labdhirUpe ane upayeAgarUpe hAya ja che. ane kacit tene sUkSma upayoga pravarttatA paNu hoya che. paraMtu khAsa karIne te je jIvane je je dravyendriyA hAya, tenI labdhi ane tenA upayAga vizeSa pravartta che. te uparathI te jIvA ekendriyaH eindriya : vagere kahevAya che. eTale ke dareka jIvane pAMceya bhAvendriye tA hoya ja che. ane manasahita gaNIe te cha bhAvendriyA hoya che. chatAM dravyendriyA amuka amuka ja hAvAnA kAraNe te jIva teTalI indriyavALA kahevAya che. matijJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazamanA aLa pramANe je je jIvanA matijJAnamAM jeTalI jeTalI jANavAnI zakti, vyakta eTale matijJAnAvaraNIya karmAthI anAvRta-nahiM DhaMkAyelI hAya temAM karmanA kSayApazama hAI te labdhi, bhAvendriya kahevAya che. te labdhi game teTalI khullI hAya paNa jo dravyendriyanI temAM madada na maLe te| te labdhi, kAma ApI zakatI nathI. labdhi je pramANe hoya te pramANe dravyendriya ane viSayAnA samaMdha thatAM ja te labdhi 62 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Indri ane mana IndrimAM jANavAnI pravRtti jAgRta thAya che, tene ja upaga kahevAya che. jene jIvanA lakSaNa tarIke jaNAvela che. tAtparya e che ke AtmAmAM matijJAnanA kSayapAmarUpa zaktibhAve indriyalabdhi che. tene ja upayoga pravarte che. ane te upaga pravartAvAmAM zarIranI indriyerUpa abhyantara avayave madada kare che. ane te avayavonA rakSaNa mATe bAhya AkAre paNa hoya che. A pramANe upaga e labdhi-nivRtti ane upakaraNa e traNanI samaSTinuM kArya che. A upaga te te jJAnavizeSa che, ane indriyanuM phaLa che. tema chatAM te upagane upacArathI arthAt kAryamAM kAraNane Aropa karI, ene paNa Indriya kahI che. jethI labdhi ane upayoga e banene bhAvendriya kahI zakAya. eTale A bane prakAranI bhAvendriya te matijJAnAvaraNIya Adi karmanA kSapazamAnusAre vartate eka prakArane AtmikabhAva che. ane nivRtti tathA upakaraNa e banne prakAranI dravyendriya te pudgalamaya jaDa vastu che. baneya dravyendrimAM samAveza pAmatA zArIrika avayave ane jJAnataMtuonA jaththAo vagere, zarIranA ja eka jAtanA sUma avayave che. A avayanI racanA vividha prakAranA nAmakarmanA udaye karI, jIva prayatna vaDe ja "zarIra grahaNa gya" nAme kahevAtI pudgala jaththAnI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64. jaina darzanamAM upayoga eka vargaNAmAMthI ja thAya che. A vividha prakAre vartate. nAmakarmane udaya te karmagraMthAdi graMthI ane pudgala jaththAnI vividha vargaNuonuM svarUpa te kammapayaDI Adi graMthethI jANavuM ane samajavuM atyaMtAvazyaka che. A nAmakarmanA vividha prakAre vartatA udaya paikI, zarIra nAmakarma-saMghAtana nAmakarmasaMsthAna nAmakarma-saMghayaNa nAmakarma-aMgopAMga nAma karma-nirmANa nAmakarma-agurulaghunAmakarma-vaNuM-gaMdha-rasaspanAmakarma paryAptanAmakarma-jAtinAmakarma vagere nAmakarmonA udayanI ochIvattI asarothI zarIranAM avayava utpanna thAya che. saMsthAna nAmakarma pramANe nivRtti ane upakaraNanA AkAre-saMsthAne thAya. che. ane saMhanana nAmakarma pramANe tenI majabutI thAya che. A zarIra ane tenA vividha avayave jaDa evA paugalika che. tema chatAM jJAnAvaraNIya karmanA AvaraNathI jIvanI cetanAzakti (jJAnazakti) avarAyela hoya tyAM sudhI te jIva, AtmasAkSAt saghaLuMya jANI zakate nahiM hevAthI amuka aMzapramANa anAvaraNa jJAnaprakAzavaDe padArthaviSaya jANavA mATe tene ja svarUpa evAM A zArIrika vividha avayanI madada levI paDe che. sparzendriya Adi pAMca Indriya uparAMta mana paNa jJAnanuM sAdhana che. rU5 Adi viSayamAM pravRtta thavA mATe tene netra Adi indriyane Azraya le paDe che. A parAdhInatAnA kAraNe ene anidriya athavA neIndriya-Ibadda Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriya ane mana indriya jevuM kahyuM che. A mana te keI netra AdinI mAphaka zarIranA koI sthAnamAM ja mAtra nahi rahetAM zarIranI aMdara sarvatra vartamAna che. kahyuM che ke AthI tene AkhA dehamAM mAnI zakAya che. vaLI mana te sparzana AdinI mAphaka bAhya sAdhana na hoI AMtarika sAdhana che; ethI tene aMtaHkaraNa paNa kahevAya che. manane viSaya, bAhya indriyanI mAphaka paricita nathI. kAraNa ke bAhya indriye te phakta mUrta-rUpI (varNagaMdha-rasa-sparza yukta padArtha)ne grahaNa kare che, ane te paNa aMzarUpe. jyAre mana te mUrta--amUrta badhA padArthonuM tenAM aneka rUpa sAthe grahaNa kare che. mananuM kArya mAtra vicAra ja karavAnuM che. vastune sparzavAnuM-jevAnuM-cAkhavAnuM -suMghavAnuM ke sAMbhaLavAnuM nathI. te te indriyadvArA grahaNa karAyelA ane nahigrahaNakarAelA viSayamAM vikAsanI cegyatA pramANe vicAra karI zake che. keI vivakSita samaye IndriyaskRSTa yA indriya sanmukha vastu aMge tene avagrahAdithI dhAraNA sudhIno bodha, Indriya ane manathI thAya che te vivakSita samaye thayela viSayodhanI anya dIrghaTAIme paNa smRti karanAra te mana ja hoya che. smRti TAIme vastu, indriyapratyakSa nahiM hovA chatAM tenI smRti te manadvArA ja thaI zake che. te samaye jIvane upaga, pUrve jANelA padArthaviSaya Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga aMge vartate hoya che. | mana e be prakAre che. (1) dravyamana ane (2) bhAvamana. temAM dravyamana e paugalika dravya che. AtmAnI pitAnI vastu nathI. paradravya che, jyAre bhAvamana te te jIvane ja paryAya che. vizvamAM ati sUmarUpe sadAnA mATe vartatI vividha svarUpI pugala jaththAnI jAte paikI amuka jAtemAMthI ja jema zarIra ane zarIranAM avayave banI zake che, tema A dravyamAna paNa sUkSma pudgala jaththAnI je jAtamAMthI banI zake che, te jAtanA paugalika jaththAne jainazAstramAM "mane vargaNA" nAme darzAvela che. ane jIvanuM je mAnasika ciMtana-vicAradhArA-saMkalpa vikalpa e bhAvamana che. te jJAnAvaraNIya karmanA kSapazamAnusAre varte che. saMgnipacendriya vicAra karavA TAIme pitAnA AtmavIryathI ane kAyayeganA baLathI mane varganA pudgalene AkaSI ne vicAravAmAM kAma Ave tevA manapaNe pariNamAvI, tenuM mana banAvI, vicAra karavAmAM tene upayoga karI, pachI tarata ja mananA te pudgalene choDI de che. A rIte hareka TAIme vicAra karavAmAM mane vargaNAnA pagale upara grahaNa dvArA ja manathI vicAra karI zakAya che. A rIte dravyamanane meLavI zakanAra ja cha bhAvamanasvarUpe pUrvAparane vicAra vicArI zake che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyA ane mana 67 dravyamana te gharaDA mANasanI lAkaDI jevu' che. gharaDA mANasane cAlavAmAM lAkaDInA TekA joI e ja. cAlI zakatA hAvA chatAM lAkaDInA TekA vagara cAlI zakatA nathI. e rIte mAnasika vacAra karavAmAM paNa dravyamananI sahAya joI e ja. manavALA sa`jJipa'cendriya jIvA koI paNa vastune vicAra, A pramANe banelA manathI ja kare che, bhAvamanasvarUpe vicAra karavAmAM dravyamananA upayoga thatI vakhate dravyamananI je bhinnabhinna AkRtio thAya che, tene mananA paryAya kahevAya che. dravyamana e eka prakAranu yaudagalika dravya hAI te mananA pAMce paNa pudgaladravyanA ja pAMce kahevAya che. pRthvIkAya - apakAya - teukAya -- vAukAya - vanaspatikAya - eindriya teindriya - caurindriya e ATha nikAyanA jIvAne teA mana heAtuM ja nathI. pa Mcendriyane mana heAya che, paraMtu sa` paMcendriyone nahiM. pAMcendriyanA cAra vargo che. deva-nArakamanuSya ane tica. AmAMthI pahelA e vargAmAM te badhAne mana hoya che, ane pachInA be vargomAM tA e gatpanna che, tene ja mana heAya che. tAtparya e che ke, manuSya ane tiya ca te gaatpanna tathA samUmi, ema e prakAranA hAya che. jemAM samR ima manuSya ane tiyA~cane mana hAtu nathI. ekaMdara jotAM paMcendri Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jaina darzanamAM upayo? yamAM deva, nAraka, ane garbhaja, manuSya tathA garbhaja tiyane ja mana hoya che. bAkInA cha mana vagaranA che. kyA jIvane mana che, ane kyA jIvane mana nathI te, te jIvamAM saMjJA hovA yA nahi hovA uparathI jANI zakAya che. saMjJA eTale vRtti. ane vRtti to nyUnAdhikarUpe koIne kaI prakAranI paNa badhA jIvamAM dekhAya ja che. jemake kRmi, kIDI, Adi jaMtuomAM paNa AhAra-bhaya AdinI vRttio dekhAya che. chatAM te jIvane mana vagaranA kahevAya che, ahiM mana vinAnA eTale bahu ochA manavALA samajavA. bhikhArI pAse paNa be pAMca paisA te hoya ja che. tethI te kaMI paisAdAra na kahevAya. jenI pAse bahu ochA paisA hoya tene dhanavAna kahevAya ja nahiM. vyavahAra calAvI zakate hoya, kuTuMba nirvAha calAvI zakatA hoya, evA mANasane paNa loko dhanavAna nahiM kahetAM "A te sAmAnya mANasa che" ema kahe che. e rIte caurindriya sudhInA ane taMduparAMta samUrchAima tiryaMca paMcendri ane samUrNima manuSyone ati a65 mana hovAthI te. badhA mana vinAnA-saMjJA vinAnA kahevAya che. ahiM saMjJAne artha, sAdhAraNa vRtti nahiM karatAM viziSTavRtti kare. viziSTa vRtti eTale guNadeSanI vicA raNA, ke jenAthI hitanI prApti ane ahitane parihAra thaI zake che e viziSTa vRttine zAstramAM "saMpradhAraNa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyA ane mana saMjJA " kahe che. e saMjJA, mananu` kA` che. te deva-nAraka ane gabha jamanuSya tathA gA~ja tiya camAM ja spaSTa rUpe dekhAya che. ethI ja temane manavALA mAnyA che. jo ke kRmi ane kIDI Adi paNa potapotAnA ISTanI prApti ane aniSTane tyAga karavAnA prayatna tA kare ja che para tu teomAM bhUtakALa ane bhaviSyakALa aMgenI saMjJA nahi' hAtAM mAtra vattamAnakALa pUratI ja saMjJA che. kIDI sAkaranA TukaDA tarapha AkarSAya che. ApaNane khabara paNa na hoya ke A khUNAmAM sAkaranA TukaDA paDayA che. paNa kIDIne te tarata ja khabara paDI jAya che. e rIte cAraindriyavALA sudhInA sarva jIvAne TADha-taDako vagerenI asara thAya che. paNa A jIvene bhUtakALa ke bhaviSyakALanI khakhara hAtI nathI. bhUtakALamAM ApaNane A sthaLe ghaNuM sahana karavu paDyuM che, mATe te sthaLe ApaNe nahi javuM joI e, tevI khabara te jIvAne paDatI nathI, kAraNu ke te jIvAne lAMbA vicAra karavAnI zakti nathI. bhUta ane bhaviSyanu' temane kAMI ja bhAna nathI. Ama eka-e-traNa ane cAra indriyavALA jIvAne tathA samUcchima tiya 'ca pAMcendriya ane samUmi manuSyane "mana" te hoya che, paNa te avyakta bhAvamana ja mAtra hoya che. mana kahevA pUratuM ja mana che. sAmAnya vamAnakALa pUratu ja mana hoya che. kIDI jatI hAya ane je jagyAe agninA kaNIce paDayA heAya tyAM paheAMcatAM te dajhAya che. 69 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jaina darzanamAM upayoga eTale tyAMthI te khasI jAya che. paraMtu pAchuM AvavuM na joIe, e rItane vicAra te karI zakatI nathI. eTale kIDI-kRmi Adi jamAM paNa atyaMta sUkSama bhAvamana hoya te che ja. ane tethI ISTatarapha pravRtti ane aniTamAMthI nivRtti kare che, paraMtu teonuM te kArya phakta dehayAtrAne ja upayogI che, tethI adhika nathI. ahiyAM te evA puSTa mananI vivakSA che ke nimitta maLatAM jenAthI dehayAtrA uparAMta bIje paNa vicAra karI zakAya. tAtparya ke pUrvajanma zuddhAM paNa thaI zake eTalI vicAranI yogyatAne ja "saMpradhAraNasaMjJA" kahevAya che. A saMjJAvALA te deva-nAraka-garbhajamanuSya ane garbhajatiryaMca ja hovAthI temane ja samanaska kahyA che. A jIve bhUtakALa - vartamAnakALa ane bhaviSyakALa, e traNeya kALane vicAra karI zakatA hovAthI teone ja "saMjJA" kahevAya che. cAra iMdriyavALA sudhIne jIvemAM mana hoya te che, paNa kahevA pUratuM ja hoya che. tethI temane asaMsI kahevAya che. saMjJA eTale Abhega (mAnasika kriyA-vizeSa) che. tenA (1) jJAna ane (2) anubhava, ema be bheda che. temAM mati, kRta Adi jJAna te jJAnasaMjJA kahevAya che. bIjI anubhava saMjJAnA seLa bheda che. (1) AhAra (2) bhaya (3) mithuna (4) parigraha (5) krodha (6) mAna (7) mAyA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyA ane mana 71 (8) leAbha (9) Agha (10) leAka (11) meha (12) dhama (13) sukha (14) duHkha (15) jugupsA (16) zAka. bhagavatI sUtra tathA prajJApanA sUtramAM te A seALamAMthI daza ja bheda darzAvyA che. A saMjJAo sarva jIvAmAM nyUnAdhikapaNe paNa vattatI ja hoya che. koIkamAM avyakta te koIkamAM vyakta hoya che. zAstromAM je sannI ane asannInA bheda batAvyA che, te uparAkta seLa sattAenI apekSAe nahi, paraMtu anya sattAonI apekSAe batAvyA che. ekendriyathI prAra'bhI pacendriya sudhInA jIvAmAM caitanyane vikAsa kramazaH adhikAdhika che. te vikAsanA taratama bhAvane samajAvavA mATe ja zAstramAM tenI sthUla rItie cAra vibhAga karyA che. (1) pahelA vibhAgamAM jJAnanA atyanta avyakta vikAsa vivakSita che; te vikAsa eTale badhA alpa che ke te vikAsayukta jIva, mURitanI mAphaka ceSTArahita hoya che. e anyakatatara caitanyane "eghasanA" kahelI che. ekendriya jIva te Aghasa jJAvALA ja che. (2) kha'jA vibhAgamAM caitanya (jJAnazakita)nA vikAsanI mAtrA eTalI vivakSita che ke jenAthI dIgha bhUtakALanu nahi. paNa kaIka-sAmAnya mAtra-nahivat bhUtakALanuM smaraNa karI zakAya che. ane jethI ISTaviSayAmAM pravRtti ane Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga aniSTa viSayAmAM nivRtti karAya che. AvA pravRtti ane nivRttikArI jJAnane " hetuvAdeApadezikI " saMjJA kahI che. eindriya, teindriya, caurindriya ane samucchi ma pa'cendriya jIva, A hetuvAdopadezakI sattAvALA che. 72 (3) trIjA vibhAgamAM eTaleA vikAsa vikSita che ke jethI sudIrgha bhUtakALamAM anubhanna karAyela viSayAnu smaraNa, ane te smaraNudvArA vamAna kALanA katta byAnA nizcaya karI zakAya che. A jJAna, viziSTa mananI sahAya. tAthI hAya che. A jJAnane dIkAleApadezikI " saMjJA kahevAya che. deva, nAraka ane gaja tiryaMca tathA manuSya, A DhIkAle padezikI saMjJAvALA heAya che. 66 (4) ceAthA vibhAgamAM viziSTa zrutajJAna vivakSita che. A jJAna eTaluM zuddha hAya che ke samyakatvIe sivAyanA anya jIvAmAM te asa'bhavIta che. AvA vizuddhajJAnane " draSTivAdopadezikI " sa'jJA kahevAya che. '' zAstromAM jyAM jyAM sa'nI ane asa'nInA ullekha che, tyAM tyAM sa` jagyAe asanI eTale eghasa jJAvALA ane hetuvAdapadezikI saMjJAvALA jIva samajavA. ane sa'nI eTale dIkAaApadezikI saMjJAvALA jIva samajavA. sa jIveAmAM ochAmAM ochAM mati ane zruta, e e jJAnA te avazya nyUnAdhikapaNe hAvAthI je jIvane manarahita gaNAvyA che, temane paNa bhAvamana te! hAya ja Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyA ane mana che. dravyamana hatu... nathI. dIrghakAleApadezikI saMjJAvALA jIvAne ja dravyamana heAya che. arthAt te jIvA ja dravya ane bhAva, e banne manavALA hAya che. ekalA bhAvamanavALA jIvA, dravyamana sivAya spaSTa vicAra karI zakatA nathI, eTale ja bhAvamana heAvA chatAM ekendriyAktti jIvAne asa'nI kahyA che. bhAvamana te kSAyeApazamikabhAve jJAnasvarUpa hAI kSAyikabhAve vattatA jJAnane bhAvamana kahevAya nahi'. kSAyika bhAvanuM ( jJAnAvaraNIya kama nA sa pUrNa kSayathI pragaTa thatuM ) jJAna te! kevalI paramAtmAne ja hAya. sadgi ane asa'gni bhedya tAkSAyeApazamika bhAve varttatA jJAnavALA jIvAne ja age che. jethI kevalIne te nAsa'jJi-nA asani kahyA che. mATe ja ahi kevalajJAnIonA saMbadhamAM eka vAta samajavI jarUrI che ke kevalajJAnIone koIpaNa padA ke viSaya aMge ciMtanana karavAnu hatu ja nathI. kAraNa ke teozrI teA vizvanA rUpI ane arUpI sa`padArthAMnA trikAlika paryAcAnu jJAna dharAvatA DAI temane ciMtavana karavAnuM hAtuM ja nathI. ciMtavana-manana karavAnI sthitine avakAza phakta e ja rIte sabhave che. eTale jJAnamAM nyUnatA hAya kivA sAdhyamAM nyUnatA hoya tevA AtmA ene ja vikalpa karavAnI sthitine avakAza che. kevalIee teA saghaLA padArthAne jANelA haiAvAthI ane cAradhAtI- karmAnA nAza karelA heAvAthI temane ka'IpaNa vicAra karavAnI 73 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dRrzInamAM upayAH ane koIpaNa sAdhya siddha karavAnI jarUrIyAta rahetI ja nathI. kAraNa ke teo kRtakRtya banyA che. terame guNasthAne mananAM puddagalAnuM grahaNa-pariNamana ane visarjana che. arthAt te rIte tyAM dravyamana heAya che. paraMtu ciMtana-vicAra-vikalpa karavApaNuM bilkula nahi' hAvAthI peAtAnA mATe dravya manane upayeAga temane kadApi karavA paDatA ja nathI. 74 ahiM prazna thavA svAbhAvika che ke jo temA guNusthAnakavALAne peAtAnA mATe vicAra-ciMtana-vikalpanI jarUrIyAta nahi heAvAnA kAraNe bhAvamana heAtuM ja nathI, tA pachI tyAM dravyamananI hasti kevI rIte kalpI zakAya ? 6 mananasvarUpa bhAvamana nathI paNa manana karavAmAM sahAyaka khanI rahetuM dravyamana che, e mAnavuM azakya che. bhAvamana ane dravyamana e ene paraspara saMbaMdha che. pahelAnI upara khIjuM ane bIjAnI upara pahela avalakheluM che, teA pachI kAMtA banne manane mAnavAM joIe, kAMtA bannene nahi' mAnavAM joIe. AzakAnuM samAdhAna e rIte thaI zake che ke je peAtAnA mATe mananeA ane mananane upayAga kare che, temanA mATe kAMtA mana ane manana banne hAya agara anne na hoya, ema samajI levu. yeAgya che. paraMtu khIjAnA mATe manane upayega karanArane e niyama lAgu pADI zakAya nahiM. jema vaidya peAte niraMgI hAvA chatAM bIjAnA mATe Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75. Indri ane mana pite davAne bATale hAthamAM le che, te ja pramANe kevalI mahArAjAo paNa bIjAnA mATe dravyamanane upayoga kare che. davA rAkhavA chatAM te vaidyane nirogIpaNAmAM pitAnA mATe davAne vaparAsa nakAme che, te ja pramANe kevaLI mahArAjAone bIjAnA mATe dravyamanane upaga karavA chatAM te mananA upayogarUpI vicAro-manana-ciMtavana temane hotuM nathI. regIne mATe jema vaidya davA taiyAra kare che, te ja pramANe anuttaravAsI devenI zaMkAnA nivAraNane mATe ja mananA pudgaleno upayoga tIrthakara mahArAjAo kare che. teone potAnuM kaMIpaNa sAdhya bAkI nahIM hovAthI pitAnA mATe mananA pudgalene upayoga karavAnI temane kadApI jarUrIyAta hotI nathI. eTale sarvArthasiddha dene tattvaciMtavanamAM zaMkA thAya tyAre ja dUra rahyA chatAM temanI zaMkAnuM nivAraNa karavA mATe ja zrI tIrthaMkara paramAtmAe, A mane vargaNAnA pudgalane upayoga kare che. eTale ja e rIte mane vargaNAnA pudgalenuM grahaNa-pariNamana rUpe. dravyamAna ja teone hoya che. tetrIza sAgaropamanA AyuSyavALA sarvArthasiddha vimAnavAsI devatAe pitAne saMpUrNa AyupramANukALa, tattvaciMtavanamAM ja vyatIta kare che. tyAM teo zAstro-graMtha vAMcyA ja kare che. ane tenuM ja ciMtavana kare che. te vakhate teone kaMI paNa thatI zaMkAnA samAdhAna mATe pUchavuM hoya, jemake merUpavatanI talATI keTalI? vacce Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "76 - jaina darzanamAM upayoga naMdanavana keTaluM? AvI kaI zaMkA jAge te pite te nIce AvI zake nahiM. eTale te praznane javAba meLavavA mATe te vicAra kare. Ama vicAra karatAM zaMkAnI AkRti utpanna thAya che. ciMtavela merUne AkAra paDe che. ane te ja samaye sarvajJa-tIrthakara bhagavAna te manovargaNAnAM pagale laIne zaMkAnA samAdhAnasvarUpa AkAre pariNumAve che. arthAt dravyamAna banAve che. tene anuttaravAsI de pitAnA nirmala avadhijJAnathI joI, potAnI zaMkAnuM samAdhAna meLave che. te vakhate zaMkAnA samAdhAna svarUpe pariNAvela AkRtine joI anumAna dvArA te samAdhAna samajavAmAM devatAone ciMtana karavuM paDe che. paraMtu tIrthakare te sarvajJa hoI temane te badhuM ja dekhAya che. samajAya che. dareka vastunI AkRti jovAmAM temane upayoga mUka paDatuM ja nathI. jyAM upaga mUka paDatuM hoya tyAM ja ciMtana hoI zake che. zrI tIrthaMkara paramAtmAne te upaga svayaM lAgu ja hoya che. tethI temane ciMtana karavuM paDatuM ja nathI. | mana e evI vastu che ke te eka paLa paNa navaruM besI zakatuM nathI, tene anukuLa padArtho Apaze te te tenA vicAra karaze. ane je pratikuLa padArtho Apaze te te tenA vicAramAM mazagula banI raheze. paraMtu mana te. navaruM rahI zake tevuM nathI. koIpaNa mananIya padArthanuM manana te sarvadA karyA ja kare che. mATe saddavicAro thAya Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77* - Indri ane mana tevA prasaMgamAM tene joDavAthI te manadvAra ja AdhyAtmika vikAsa sAdhI zakAya che. jagatamAM je jJAna che, te ya upara avalaMbeluM che. ya eTale jANavAyegya vastuo A jagatamAM che ja. te vastuo jANavAmAM AtmAnI pravRtti che, tethI ja jJAnane avakAza che. je padArthanI hasti A saMsAramAM na hota te pachI AtmAmAM jANavAnI pravRtti paNa na hota. ane tethI jJAnanuM astitva paNa na hota. jema jJAnane athavA jJAnane avakAza te zeyapadArtho upara rahele che, tema manane AdhAra paNa vastunA manana upara rahelo che. reya padArtho na hota, te ja pramANe manogya padArtho na. hota te mana paNa na hota. manana sivAya-ciMtana sivAyavicAra sivAya, mana nAmane padArtha lekamAM rahI zako ja nathI. phakta teramuM guNasthAna ja evuM che ke tyAM mane vargaNAnAM pugalone grahaNa karIne dravyamanapaNe pariNamAvavAnuM hovA chatAM te guNasthAnakavara sarvajJa bhagavaMtene manana karavApaNuM nathI. arthAt sayogI kevalI te saMkalpa vikalpa rahita ja che. ane tethI ja teone mAtra eka sAtavedanIyakarmane ja be samaya pUrato ja baMdha hoI, teTalI sthiti pramANe baMdhAtuM te karma, trIje samaye nirjarI jAya che. A paramAtmAo tethI ja te bhavanI pUrNatAe avazya mekSagAmI bane che. saMka9pa-vikalparUpa bhAvamana nahiM hovA chatAM mane. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzananA upayAga vaNAnAM pudgalAne pariNumAvI dravyamananA pravarttanarUpa maneyAga te teramA gurusthAne paNa che. eTale tyAM draSya mana ane upayAganA saMbaMdha che. paraMtu caudyamA guNasthAne te AtmA sarvathA ayAgI ja banI rahe che. kAraNake tyAM tA dravya mana paNa hotuM nathI. jethI tyAM upayAga ane manayeAganA sabadha sadAnA mATe chUTI jAya che. para Mtu evI mananA khiskula saMkha dharahita AtmadazA te anubhavagamya che. AvI dazAnI prApti heAvAnuM te| sarvaijJa purUSonA vacanathI ja jANI zakAya che. mATe ja zrI AnaMdaghanajI mahArAje prabhustavanAmAM kahyuM che ke H-- manaDuM durArAdhya te... vaza ANyu, te AgamathI mati jANuM; AnaMdaghana prabhu mAharU ANeA, te sAcu' karI jANu hA kuthuMjIna caudamA guNasthAnakathI AtmA, dravya ane bhAva e banne prakAranA mananA sa`khadhathI sava thA ane sadAnA mATe chUTI jAya che. pachI siddhAvasthAne prApta karavA chatAM paNa te * AtmA upayegayukata te sadA vattA ja rahe che. 94 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. mana eva manuSyANAM kAraNa bandha mokSayoH upayAga e AtmAnA jJAnagurUpa labdhinI pravRtti rUpa arthAt vaparAsarUpa che. jyAre dravyamana e manAvaNAnA pudgalAne eka paryAya che. ane bhAvamana te upayeA. gamAM vattatA jJeyapadArtha aMgenA sa'kalpa-vikalpa-vicAra rUpa che. vividha samaye vatA vividha upayoga te mana mAraphata ja samajI zakAya che. meAhanIyakamanA udayanA prabhAva arthAt rAga-dveSanA pariNAma te mananI mAraphata ja matAvI zakAtA haiAvAthI sAdI samajavALA leAkeAnA vyavahArathI draSTie manane ja adhyavasAya-pariNAma yA upayeAgasvarUpe upacArathI samajAvAya che. mananI pAchaLa te karyAM, adhyavasAya ane upayAgasvarUpa purUSArtha ja kAma karatA hAI, te anusAra ja manane kAma karavu paDe che. chatAM khALajIvAnA vyavahAranI draSTie ceAgI. varya zrI AnaMdaghanajI mahArAja sAheba jevA samatha adhyAtmI purUSe paNa prabhunA stavanamAM gAyuM che ke " manaDuM kimahI na mAge, ho thujIna manaDuM' kimahI na mAge." A uparathI samajI zakAya che ke mehanIyamanA udaya te manamAraphata ja asarakAraka banatA hAI, baMdha ane meAkSanA kAraNu aMge mana upara ja tenA upacAra karavAmAM Avela ,, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina danamAM upayA che. prabhu pAse mana aMgenI muMjhavaNu darzAvavAmAM, manasvarUpe vattatA sa'kalpa-vikalpa-manana ane ci'tavanamAM mAhanIyakama nI AtmA upara vatI pramalatAnI ja krIyAda che. tenuM ja du:kha che. meADunIyaka'nA audAyika bhAvathI anurajita khanI parapadArthanI AsaktimAM bhamatuM mana ja jIvane kaSTadAyI che. upayeAga e jJeyapadArtha pratye caitanya (jJAna) zaktinA kanakazanarUpa che. jyAre mana e jJeyapadArtha aMgenA sArAsAra bhAvAnA ci'tanarUpa che. upayAganuM kanakazana (joDANu) kayA jJeya padArtha pratye varte che, tenI khabara teA manathI ja jaNAya che. prabhubhaktimAM vattatA manuSya te bhaktinI bAhya pravRttimAM vattatA hoya ane te TAIme tenI vicAradhArA koI anya mAbatamAM cAlatI haiAya, anya khAkhatanI vicAradhArAmAM ekAgra banI gaya hAya, e rIte tenA upayAganu sthAntara thavA chatAM, amuka TAIma khAi te upayoga prabhubhaktinA kA mAM pAcho Ave tyAre kahevAya che ke mArUM mana te ATalI vAra khIje ja cAlyu. gayu hatu.. arthAt prabhubhaktinA kAyamAM joDAyela upayAga te bIje joDAI gayAne khyAla te e pramANe manathI ja jAya che. ane tethI ja kAI kAmamAM mANasanA vicAranI asthiratA dekhAvA TAIme upayAgane nahi samajI zakanArAe te ema ja kahe ke ja bhAI ! tArU' mana kanyAM bhame che. eTale bALajIvAne upayAganI zuddhazuddhatA, te mananI zuSkazuddhatAthI ja `samajAvI zakAya che. mananI zuddhatA teA meAhanIyakama nA upazama-kSaye pazama 80 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNa bandha mAkSayoH ane kSayanA ja AdhAre pAmI zakAya che. 11-12-13 ane 14 mA guNasthAne mahunIyanA udaya ane kSayApazamanA abhAva hAvAthI upayeganI pUrNa zuddhatA te che. para`tu temAMya agIyAramA guNasthAne vatatA upayoganI zuddhatA te meAhanIya karmInI upazamatAnA ja kAraNe hAI te zuddhatA upazamabhAvI hAya che. tyAM meAhanIya kA~nA sabadhathI AtmA mukta banyA hAtA nathI. jethI udayasvarUpe te TAI e sa''dha vatA nahI' heAvA chatAM sattA rUpe sabaMdha teA che ja. udaya vinA ekalA sattArUpe saMbaMdhita banI rahelu meAhanIya kama` te upazamIta kahevAya che. upazamIta meAhanIya kama nA udaya avazya thavAnAja hAI, tenI udayAvasthAmAM AtmAmAM mananI azuddhatA pragaTe che. jethI upayoga paNa azuddha banI jAya che, jyAre 12-13 ane 14mA guNasthAne va tI upayegazuddhatA te mehanIya karmAMnA saMpUrNa kSayavALI hovAthI te zuddhatA zAzvata che. agIyAramA guThANAnI pahelAMnA guNuThANAomAM te jyAM jyAM mana ane upayAganI zuddhatA jeTalA jeTalA aMze vattatI hAya, te mehanIya kramanI kSayopazamatAnA ja AdhAre hoya che. adhika kSayApazamatAe adhika zuddhatA ane nyUna kSayeApazamatAe nyUna zuddhatA kahevAya che. khIlakula azuddhatArahita saMpUrNa zuddhatA tyAM hAI zakatI ja nathI. 8 je jJeyaviSaya paratve AtmAnA upayAga vattatA hoya tyAM sparzIna Adi indriyethI te phakta te viSaya aMgenuM jai. da Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra jaina danamAM upayAga atijJAna ja thAya che. paraMtu manathI te mati ane zruta e mane jJAna thAya che. mana dvArA pahela-vahelA je sAmAnyarUpe thatA vastuviSayanA grahaNamAM zabdAtha grahuNa, paurvApa -AgaLapAchaLanu' anusa'dhAna ane vikalparUpa vizeSatA haiAtI nathI, te "matijJAna" che. ane pachInA adhika aMza te "zrutajJAna' che. temAM paNa mati karatAM zruta te pradhAna che, mananu` kA` vicAra karavAnuM hoI vicAra te zruta che. tethI ja ema kahevAmAM AvyuM che ke "manane viSaya zruta che." te paNa mana nimitte thatA jJAneAyeAgamAM " manamatijJAna labdhi indriya'' kAraNabhUta hovAthI matijJAnanA bhedomAM manane nimitta gaNavAmAM Avyu che. spa-rasa-gaMdha-vaNu ane zabdanuM jJAna te indriceAnA ane mananA nimittathI thAya che. matijJAna utpanna thayA pachI te sanuM zrutajJAna uttpanna thAya che. avagraha -IhA-apAya ane dhAraNA sudhI te matijJAna che. ane tyArabAda pUrva samajaNunA khyAla pedA thavArUpa upayAgapravartAvanAra jJAna te zrutajJAna che. e rIte jJAnApayeAga jema jema AgaLa uttpanna thaye jAya, tema tema prathamanuM zruta, uttarAttara zrutajJAnanA viSayabhUta manane viSaya banatuM jAya che. A pramANe indriyeAvaDe thatA jJAna vakhate vAstavika rIte mananuM matijJAna ane pachI zrutajJAna, ema cAlatI para.. parAemAM manana vyApAranI pradhAnatA heAvAthI vicArAMza Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3 mana ene manuSyANAM kAraNuM bandha mekSayoH adhika ane spaSTa hoya che. vaLI temAM pUrvAparanuM anusaMdhAna paNa manathI ja thAya che. jIvane thatA karmabaMdhamAM mithyAtva, avirati, kaSAya ane mega, e cAra hetuo mukhyatve batAvyA che. tene pramAda sahita gaNatAM pAMca hetuo paNa thAya che. pramAda eTale AtmAnuM vismaraNa, arthAt AdhyAtmika draSTie kartavyanI smRtimAM asAvadhAnatA. A asAvadhAnatA e paNa eka jAtane asaMyama che. mATe tene kaSAyamAM ja aMtargata gaNuM baMdhahetuo cAra paNa kahI zakAya. samyagadarzanaguNanuM AvaraNa karI jIvamAM mithyAtvadazA (AtmAdi ta pratye azraddhA yA viparitazraddhA) vartAvanAra te mithyAtvamehanIya karma ja che. paraMtu temAM sahAyaka te anaMtAnubaMdhi kaSAye ja che. te samagradarzanane ucita AcaraNa, jIvane AcaravA detA te nathI, paraMtu te aMgeno saviveka paNa pAmavA detA nathI, mATe anaMtAnubaMdhi kaSAye te cAritrAvaraNIya hovA chatAM samyaphavanA ghAtaka paNa kahevAya che. upazama, kSayopazama ke kSAyika samyaktvanI prApti te phakta darzanamehanIya karmanI traNa prakRtionA upazamakSepazama ke kSayathI ja hotI nathI. paraMtu darzanamohanIya karmanI traNa prakRtio ane anaMtAnubaMdhi krodha-mAnamAyA ane lebha e sAte prakRtienA upazama-kSapazama Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga ke kSayathI ja thAya che. upazAMta thayela mithyAtva pharIthI udayamAM AvavA TAIme pahelAM te anaMtAnubaMdhi kaSAye ja udayamAM Ave che. mATe ja te kaSAye samyaktvanA ghAtaka che. te kaSAyavinA mithyAtva saMbhavI zake nahiM. vaLI AtmAne avirati dazAmAM rAkhanAra te apratyAkhyAnI ane pratyAkhyAna kaSAye ja che. jethI mithyAtva ane avirati e kaSAyanA ja udayavALI jIvanI amuka dazA hoI te banne hetu kaSAyathI judA paDatA nathI. mATe karmabaMdhahetuo kaSAya ane yuga be ja paNa gaNI zakAya. yoga te mana-vacana ane kAyAne vyApAra-pravRtti ( vicAra-vANI ane vartana) svarUpa che. mAnasika-vAcika ane kAyika pravRtti samaye jIvane karmabaMdhanuM mukhya kAraNa te manamAM rAga ane dveSarUpe pariNamatA kaSAye ja che. karmabaMdhathI bacavA mATe vivekI AtmA, sAvadyapravRttimAM Indriyane nahiM pravartAvavAnAM paccakakhANa karate hevAnuM kAraNa e ja che ke, tevI pravRttimAM Asakata banI rahevAne arthAt rAgI-SI banavAne, paccakakhANanA TAIma aMge te manane avakAza ja na rahe. mananA aniyaMtraNane TALavA mATe ja te AtmA, IndriyapravartananuM aniyaMtraNa TALI virati bane che. je cIjanI jeTalA TAIma sudhImAM virati (paccakakhANu) haze, te cIjane upayoga karavAnA vicAre teTalA TAIma aMge thatA nathI. paraMtu te paccakakhANanI muddata pachIne TAIma aMge te vastune upayoga Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNa bandha meAkSayAH karavAnA vicAranuM maMthana kadAca paccakakhANunA cAlu samayamAM paNa thavA saMbhava che. ahiM vastunA vicArane utpanna karAvanAra, paccakakhANunA TAIma pUrNa thayA bAda vatta`tI avirati che. paraMtu je vastue aMge jIMdagI pa``ta paccakakhANu che, viratipaNu che, te vastunA tA indriyAdvArA upayeAga karavAnA vicAre vI zakatA ja nathI. jethI rAga-dveSapaNuM thaI zakatuM ja nathI. vIjaLInu kanakazana trADI nAkhyA pachI karaTa lAgavAnA bhaya ja kayAMthI hAya ? 85 rAja niyamita dasa vAge jamanArane sADAnava vAgatAM ja jamavAnA vicAra! cAlu thAya che. paNa upavAsanA divase teA TAIma vyatIta thatAM paNa bhAjananI icchA thatI nathI. upavAsanA divase manamAM AhAra levAnA vicAra nahi" utpanna thavAmAM te divasa aMgenI AhAranI aviratinA tyAga che. ane upavAsa sivAyanA divase AhAranuM aniyaMtraNa che. aniyaMtraNanA kAraNe ja te te vastu a Mge indriyeAnuM pravartta na nahi heAvA chatAMya rAga-dveSa svarUpe vastutI icchAnA kAraNe paNa jIvane ka baMdha thAya che. sparze -rUpa-rasa-gaMdha ane zabdanA viSayamAM indri ceAnI pravRtti vinA, mananA mAtra vikalpathI paNa jIva karyuMadha kare che. te jainazAstramAM kahela tadulIyA matsyanI hakIkata tathA prasannacaMdra rAjaSinA draSTAMteAthI spaSTa samajI zakAya che. icchita matsyanA bhakSaNa vinA paNa bhakSaNanA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga mAtra vicAra karavAthI ja taMduliye matsya, sAtamI narake jAya che. zatruone ghAta karavAnI kAyika pravRtti nahiM hevA chatAM paNa muniSamAM zatruonA saMhArane vikalpa karanAra prasannacaMdra rAjarSie sAtamI narakane egya karma dalike taiyAra karyA hatA. paraMtu pAchaLathI vicAradhArA badalI javAthI arthAt azuddhathI niva7ne zuddha vikalpamAM badalI javAthI te pApadalihthI bacI javA uparAMta paNa pUrvabaddha aneka karmone AtmAmAMthI khaMkherI nAkhI kevaLajJAna pAmyA hatA. e rIte karmabaMdhamAM badhe pratApa manane ja heI karmabaMdhanuM mukhya kAraNa manane ja gaNAvyuM che. yogika pravRttimAM paNa karmabaMdhamAM mukhyabhAva bhajavanAra te mana ja che. je mana nathI te, karmabaMdha paNa nathI. rAgadveSanA kAraNe karma baMdha thAya che. manananA kAraNe rAgadveSa thAya che. ane mananA kAraNe manana thAya che. mana vinA manana nathI. manana vinA rAgadveSa nathI. rAgadveSa vinA karmabaMdha nathI. rAga ane dveSa e krodhAdi kaSAyathI bhinna nathI. e te krodhAdi kaSAyanuM be prakAre vargIkaraNa che. A rAga ane zreSathI ja karmabaMdha thAya che. mATe ja pratikramaNa samaye "rAgeNa vA doSaNavA" dareka vatana aticAre aMge belAya che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyALuAM kAraNa bandha mekSayoH jIvanI rAga-dveSanI pariNati te mananeA ja viSaya hAI manane ja kakha dhanu` kAraNa kahevAya che. jJAnAvaraNIyakramanI kSaye pazamatAnI nyUnAdhikatA mujaba jIvane manathI thatI mananazaktimAM nyUnAdhikatA vate che. mananazakti jema vadhu tema rAga-dveSanI pariNatie gADha ane dIrghakAlIna kama adha thAya che. 87 jema 'ganA AdhAra kapaDu che. tema saMkaleza ane vizuddhinA AdhAra mana che. jema jema mananu' ci'tanabaLa vadhAre hoya tema tema vizuddhi ke sakaleza paNa vadhu pramA zumAM hAI zake che, ane ciMtanabaLanI alpatAe vizuddhi ke saMkaleza paNa alpa hAya che. kama badhamAM sthitiba Mdha te sa kaleza ke vizuddhinA AdhAre ja thatA hAI vadhu sa kaleza ane AchI vizuddhie sthitiba`dha vadhu, ane ochA sa'kaleza ke vadhu vizuddhie sthitibaMdha alpa thAya che. mATe sIttera koDAkoDI sAgaraipama sudhInA utkRSTa sthitibaMdha te mithyAdraSTi bhavya tathA abhavya saCni paheMcendriya jIveAne ja hoI zake che. mananazaktinI alpatAe sakalezanI paNa alpatA hAvAthI sa`nni pacendriyathI nIcenI jAtInA ati avyakata sa jJAvALA jIveAmAM teTaleA utkRSTa sthitibaMdha thaI zakatA nathI. mithyAtva hoya paNa mananakhaLa - ciMtavanakhaLanI ati alpatAe sakaleza paNa eche. Ache heAvAthI asa`ni Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga pa'cendriya. caurindriya, teindriya, eindriya, ane ekendriyamAM utkRSTa sthitibaMdha paNa anukrame e Ache heAya che. A jIvAmAM phakta vattamAnakALa pUratu ja ane te paNa avyaktaatyaMta sUkSma--nahivat-kahevApuratuM ja mana hAvAthI teone manavinAnA-ajJa kahyA che. chatAM teonu' tevu avyakta mana paNa te jIvAne ka kha dhanu' kAraNa tA ane ja che. 28 saoNMjJipacendriya jIveAmAM ci'tavanazaktinI vizeSatAvALuM mana heAvAthI jema sa`kaleza vadhu heAI zake che, tema vizuddhi paNa vadhu hoI zake che. e hisAbe ekandriyAdi karatAM sa`nipa`cendriyamAM ka`ba'dhanI laghusthiti paNa hAvI joI e. paraMtu mithyAtvI sannipa McendriyamAM rahela mithyAtva te jIvAmAM ataH kADAkoDhi sAgare pamathI echA sthiti adhane ceAgya adhyavasAya vizuddhine utpanna thavA detuM ja nathI. vaLI mithyAtva gayA pachI paNa te jIva AThamA guNasthAnaka sudhI pahoMce tyAM sudhI te te samakriti sannipaoNMcendriya jIvane jaghanya ane utkRSTa sthitikhaMdha paNa 'taH kaDAkeDa sAgarApamane hAya che. A aMtaH kADAkeDi sAgaropama pramANu sthitibaMdha AThamAguNasthAnakasudhI thatA hovA chatAM te aMtaHkoDAkADipaNuM satra eka sarakhuM nahiM samajavu. jema nava samayathI mAMDIne samayeAna muhUtta sudhI aMta hU'nA asaMkhyAtA bheda hAya, tema sAdhunA utkRSTa Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyAnuM kAraNuM bandha mekSa sthitibaMdhathI mAMDIne samayAdhike paryApta saMsi paMcendriyanA (mithyAtvI sivAyanA) utkRSTa sthitibaMdha sudhI asaM- khyAtA bheda sthitibaMdhanA heya, te sarva bhedane aMtaH koDAkaDi kahevAya che. eTale aMtaHkoDAkaDipaNuM AThamA guNasthAnaka paryata rahevA chatAM sarvane eka sarakhuM nahiM samajatAM asaMkhya prakAranuM samajavuM. samyaktva pAmyA pahelAM grenthibheda kare che. 69 kaDAkaDi sAgaropamathI adhika sthiti teDe tyAre tyAM (graMthI sudhI) Ave. graMthibheda karI samyaktva pAmyA pachI pRthakRtva teDe tyAre dezavirati pAme. dezavirati karatAM saMkhyAtA sAgaropama sthiti teDI nAkhe tyAre sarvaviratinI prApti thAya. A pramANe samaktithI mAMDI sarva- viratidhara sAdhu mahAtmAo sudhI sthitibaMdha te anukrame ocho ocho hovA chatAM te badhA sthitibaMdhane aMtaH kaDAkaDi pramANa ja kahevAya che. A rItane AThamA guNasthAnakavatI jIvane aMtaH koDAkaDi sAgaropama sthitibaMdha te mithyAtvI saMgnipaMcendriya nA aMtaHkaDAkaDi sAgaropama sthitibaMdha karatAM ghaNuM ochuM che. te paNa ekendriyAdi jAtinA jIne sthitibaMdha te AThamA guNasthAnakavatI jIvonA sthitibaMdha karatAMya eche che. ahiM koIne ema paNa vicAra thAya ke asaMgni Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 jaina darzanamAM upayoga januM mana avyakta hovAthI temane karmane sthitibaMdha ghaNe ja e che te hoI saMsi karatAM asazipaNuM sAruM kema na gaNAya ? A rItanI samajaNa viparita che. kAraNa ke asaMgnipaNuM sAruM gaNIzuM te te badhA jIvemAM ekendriya paNane ja sAruM mAnavuM paDaze. ane e rItanI mAnyatAthI te samyaktva pAmelAne paNa ekendriyapaNAmAM javuM sAruM gaNAze. vaLI jeNe cAra jJAna meLavyAM che, tevAone paNa sUkamanigoda Avazyaka thaI paDaze. ekendriyatAne ja jo sArI sthiti mAnIe te sUphamanigodamAM jIvane ekendriyatA ja hatI. arthAt tyAM AtmA ekendriya dazAmAM ja hatuM. te pachI tyAMthI ja tene mokSa kema na maLI gayo? ane tene eka bhavamAMthI aneka bhavamAM zA mATe rakhaDapaTTI karavI paDI? A bAbata bahu ja dayAnapUrvaka jevAnI che. | mana e jema karmabaMdhanuM kAraNa che, tema mekSanuM kAraNa paNa manane kahyuM che. ratnatrayI prAptinI sAdhanA, mana vinA thaI zakatI nathI. dharmadhyAna ane zukaladhyAna te mana vinA hoI zakatAM nathI. dIrgha sthitibaMdha karAvI jIvane saMsAramAM rakhaDAvanAra jema mana che, tema vRddhi pAmatA vizuddha adhyavasAyethI karmane sthitibaMdhane kame. krame laghu banAvI, baMdha-udaya-udIraNa ane sattAmAMthI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNa anya meAkSayAH ka"nA samULage dhvaMsa karI, AtmAne bilkula ka rahita banAvI meAkSamAM pahoMcADanAra paNu mana ja che. sakaliSTa manathI jIve jema saMsAramAM rakhaDe che, tema vizuddha manathI jIvA meAkSa pAme che. pararaMtu mekSamAM pahoMcADavAnI ceAgyatA teA samyaktlI saMnnipa`cindriya jIvAnA ja mananI heI zake che. 91 sazipa'cendriya jAti karatAM tenI nIcenI jAtinA jIvAmAM jaghanyasthitimadha bhale echeA thatA hAya, paNa Ayu sivAya zeSa sAtakamanI jaghanya sthiti je khAra mu, ATha muhUtta, aMtamutta kahI che, teveA jadhanyasthitima dha pAmIne chevaTe te kamanA khaviccheda ta sannipa cendriya jIveAnA manathI ja thaI zake che. dareka jIva, ekendriyajAtimAM karmInI sthiti, laghu bAMdhe che. paraMtu tyAMthI mithyAtva khaseDI zakAtu nathI. mithyAtva sahita laghusthitimadha, AtmAnA svarUpanA sAcA khyAla ke heya-jJeya ane upAdeyane viveka pedA karavAmAM nirUpayeAgI che. je saMkaleza sAthe mithyAtvanA raga lAgelA hAya te sakalezanI zuddhie kadAca kamasthiti laghu kha'dhAya te paNa tenAthI AtmAnA jJAnAdi guNeAnA vikAsamAM AgaLa vadhI zakAtu nathI. laghusthiti dha karAvanAra adhyavasAya-pariNAma e guNu kaMI nAneAsunA nathI. chatAM zAstra teA asajJi jIvAnA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga e guNanuM mUlya AMkavAnI nA pADe che, e sarvathA vAstavika che. tenuM kAraNa e che ke te guNa, ajJAnamUlaka hovAthI phaLa ApI zakatA nathI, ATalA ja kAraNathI asaMgni jIvanA jaghanya sthitibaMdhanI kazI neMdhavA jevI kiMmata nathI. saMpatti ane asaMgnimAM jhaverI ane pAnanA vepArI jevuM aMtara che. pAnanA vepArIne kadApI jhaverI jeTaluM nukasAna na jAya te paNa jhaverI jeTalI kamANI karI levAne avasara pAnanA vepAramAM maLI zake nahiM. eTale pAnane vepArI mAladAra thaI zake nahiM. jhaverInuM kyAreka nukasAna moTuM hoya te paNa kamANIye hIrAnA vepAramAM meTI heya. dhanavAna te jhaverI thaI zakaze. paNa pAnane vepArI nahIM thaI zake. A pramANe asaMzinA laghusthitibaMdha aMge paNa samajavuM. sAtamI narake saMkSipacendriya ja jaI zake. ane mekSamAM paNa saMkSipaMcendriya ja jaI zake. te bannenI prAptimAM anukrame mananI azuddhi ane vizuddhi ja kAraNa - bhUta che. je mananI zaktithI jIva atyaMta saMkalezI banI saMsAramAM anaMtakALa rakhaDyo te mananI zaktinuM vaheNa Atmazuddhi tarapha vaLe te AtmAne uddhAra thavAmAM vAra lAgatI nathI. nadIonA pANInuM joradAra vaheNa te rastAmAM AvatAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNa' bandha mokSayaH aneka vRkSA, khetI, gAmA, ane bhekhaDAnA saMhAra karatAM AgaLa vadhI aneka jAnahAni kartA paNa bane che. paraMtu te ja pANInu' vaheNa judI judI nahero dvArA ceAgya sthAne vALavAneA adAbasta karAya teA te ja pANI khetarAnA pAkane nukasAna karavAne badale pAkanI navapallavatAne utpanna karI janatAne upakArI banI rahe che. paNa tenA viveka ane AvaData hAvI joI e. 93 anAdikALathI mananuM vaheNa, viSaya-kaSAya-ane rAgadveSanI pariNatipUrNAMka Atta ane raudradhyAnanA pravAhedvArA AtmAnA jJAna-darzana ane cAritranA pAkane bhayaMkara nukasAna karI jIvane naraka-nigeAdAdi adhogatimAM rakhaDAve che. paraMtu jo maitrI Adi cAra ane anityAdi bAra bhAvanAnA khaMdhathI rakSIta manAvI, sudela-sugurU ane sudhama aMge. vivekI banI, vItarAga praNita sabhyajJAnathI AtmAne anura'jIta karI, kSamA-namratA-saralatA-nirvAMbhatA-upazamaviveka-saMvarapUrvaka dhama dhyAna ane zukaladhyAna svarUpe e ja mananA vaheNanA pravAha jo badalavAmAM Ave te AtmAnnattinAM ucca zikharA shelAIthI sara karavApUrvaka mahAmUlyavAna evA A mAnavabhava pAmyAnI sAkatA sa zakAya che. ane krame krame AtmA peAtAnA jJAna-dana . ane cAritrarUpa ratnatrayInI pUrNa prApti dvArA ajaraamara evI siddhAvasthAne pAmI parama zAzvata sukhanA bhAktA ane che. manuSyabhava pAmIne kaMI karavA jevu... hAya Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 jaina darzanamAM upayoga te A ja che. kAraNa ke manuSyabhava sivAya anya koI sthaLe ratnatrayInI siddhi sAdhI zakAtI nathI. - bicArA pazuo te ajJAna-avivekI che. jethI temane te ratnatrayI ane ratnatrayInI siddhine eTale tenI prAptinA mArgane ja khyAla heta nathI. devenuM jIvana te bhegapradhAna che. emanAM puNyanI saghaLI kamAI prAyaH bhogavilAsamAM ja kharacAI jatI hoI temanA jIvanamAM te ratnatrayInI hInatA ja banI rahe che. bicArA nArakI jIve te gaLADuba bhISaNa duHkhanI javAlAmAM jalI rahyA che. eTale temanA mATe te uddhArane kaI mArga ja nathI. manuSya janma ja eka e janma che ke jyAMthI uccagati prApta karI zakAya che. devone paNa durlabha eve A manuSya bhava, mahApunyanA vege prApta thAya che. mAnavadehamAM beThelo AtmA ja, huM koNa chuM ? kayAMthI AvyuM chuM? have kayAM jaIza, e rIte ciMtavanApUrvaka pitAne prApta dIrghakAlikI saMjJAne sadupaga karI zake che. anaMtajJAnAdi catuSpaguNane mAlika ane parama sukha prAptinI yegyatAvALe huM ja chuM. mArA e guNo, mArUM e sukha, pragaTa karavA mATe mAre zuM karavuM joIe? te mATe pUrvanA mahApurUSae ke ke prayatna karyo? kenI AjJAnusAra prayatna karavAthI teo anaMtasiddhine pAmI zakyA? A badhI bAbatanI aharniza ciMtavanAdvArA te mahApurUSonA paMthe anusaravA mATe prayatnazIla Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSANAM kAraNuM badha mekSa 5 banI rahenAra manuSya ja, sAdhyasiddhine pAmI zake che. anapg janaEghA tArAM vara me " e uktine svaaMtaramAM aMkIta banAvI rAkhI mananA ciMtavananuM vaheNa kamathI mukta thavAya evA mAge vaherAvavuM hitakArI che. mananA pravAhane sAcA ane hitakArI raste vaherAvavAnA ja purUSAthI banavAne viveka pAmavA mATe A hakIkatanuM varNana che. - prasannacaMdra rAjarSi je bhAvanAnA baLe mokSe gayA, IlAcIkumAra je bhAvanAnA baLe kevaLI banyA, bharata mahArAjA je bhAvanAnA baLe ArIsA bhuvanamAM kevaLajJAna pAmyA, pRthvIcaMdra ane guNasAgara je bhAvanAnA baLe lagnanI cerImAM ane rAjasabhAmAM kevaLajJAna pAmyA, mArUdevI mAtA je bhAvanAnA baLe hAthInA hoddA upara ja aMtagaDa kevaLI banyAM, ItyAdi aneka mahApurUSa anukuLa ke pratikuLa saMgomAM jarA paNa rAgadveSathI nahIM lepAtAM je bhAve muktipadane varyA, te bhAvanA ja mananA ciMtavananuM saddhaheNa che. parapadArtha pratye jeTalI Asakita teTalI mananI malInatA samajavI. Asakti ochI thAya eTale svAbhAvika mananI malInatA echI ja thavA pAme. AtmAne thatA AsakitanA anarthathI bacavA mATe, je padArtha aMge manamAM Asakita utpanna thatI hoya tene dezadraSTithI vicAra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga kare. eTale naThArA viSayenA vyavahArathI je vastune viSe mana lAgeluM hoya, te vastune adhyAtmadraSTithI jevI. eTale ke tenI azaraNutA, anityatA, asAravA, anyatvatA, azucivatA, vicAravI. e rIte paravastuthI mana, anAsakta thaze eTale naThArA viSayamAMthI nivRtta banI, AdhyAtmika- Atmika viSayamAM lAgu thaI saralatAe paramazAMti anubhavaze. eka vAta samajavI jarUrI che ke keIpaNa viSaya aMge mananuM manana te sAruM ke burUM tyAre ja pravara ke. jyAre mananIya vastu pratye AtmAne upaga-lakSa joDAya. AtmAnA upayogathI alakSita-anupayegI vastu aMge mananuM manana hoI zake ja nahi. je vastu aMge, vartamAna kALe pravRtta IndriyeArA, AtmAne upaga vatta, agara indri dvArA pUrve anubhavela viSayanI smRti svarUpe je bAbatane upaga vatte, te ja vastunuM manana thaI zake. mATe mananI pUrvabhUmikA te AtmAne upaga ja che. jethI AtmAne hAnikAraka nimittothI upagane dUra rAkhI, sArA nimittomAM jeTale jeTale AtmAne upaga joDI zakAya teTale teTale AtmAne lAbha ja thAya. mATe mahApurUSoe ApaNane azubha nimittothI dUra rahI sArA nimittAmAM rahevAnuM pharamAvyuM che. dharmanA rakSaNa mATe zAstromAM je niyama darzAvyA che, temAM mULa hetu te Aja rahe che. brahmacaryanI navavAnuM Ayojana, vaLI sAdhue kevA sthAnamAM rahevuM, Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNuM anya mAkSayAH gAcarI kevI rIte keAnA tyAMthI levI, gRhasthanA ati paricaya na karavA, ekasthAne zAstranA niyama mujaba rahevuM, gItAnI nizrAe vicaravuM, paoNMca prakAre svAdhyAyamAM nitya udyamavaMta rahevuM, ityAdi niyamAvalInA hetu e ja che ke AtmAne sayamanI rakSAmAM bAdhA karanAra nimittothI bacI jaI saMyamapAlananI sthiratAmAM ja upayegavaMta banI rahevAya.. sAdhu purUSa mATe paNa azubha nimittothI bacava mATe mahApurUSAe AvA niyameA batAvyA che, teA pachI jenI sAme aneka azubha nimitto khaDAM ja hAya che, tevA gRhasthA mATe te vadhu kaDaka niyamanuM pAlana heAvuM ja joI e. 97 Aje te| sadAcAranA rakSaNa mATe mahApurUSa e niyata karela niyameAnA pAlanamAM vevalApaNu, parata'tratAbaMdhana manAtAM hAvAnI ajJAnatA vattI rahI che. jethI sadAcAra-nIti ane dharmane dhvaMsa thavA lAgyA che. svatatratAnA nAme adhyAtma saMskRtinA hrAsa thaI rahyo che. ane tene rASTranI unnattikAraka krAntI gaNAvA lAgI che. dezanI unnattinA nAme adhyAtma saMskRtine gauNa banAvI lokone vadhu vilAsI anAvavAmAM ja rASTrIya AbAdI lekhAya che. ahiM'sA paramo dhama " mAnanAra bhAratadezamAM ahiM'sA devInI ja chaDeceAka cheDatI thaI rahI che. jema jema viSayAnI lipsAne vadhune vadhu cepa phelAtA jAya che, tema tema. ,, " kaa- 7 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 jaina darzanamAM upayoga lokomAM arthanI-paisAnI bhUkha vadhatI ja jAya che. sadA atRpta banI rahelI sudhAthI ucca rAjyAdhikArIo sahIta leoe nItine te visArI ja dIdhI che. kudaratI bhayanI teo upekSA karI rahyA che, chatAM kudarata kaMI keIne cheDatI nathI. tyAM kadAca Dera che, paNa aMdhera nathI, e vAta kene samajAtI nathI. avAranavAra jaLapralaya, bhUkaMpa, honArata, vagerethI kudaratI zikSA thatI ja rahe che. chatAM te pratye loko durlayavALA banI, lAMca, rUzvata, kALAbajArasaMgrahAkhorI - nabaLAne dabAvI koInuM haDapa karI levAnI vRtti, ItyAdi aneka badIothI lokonuM jIvana malIna banI rahyuM che. AvA saMgamAM paramArtha, vAtsalyatA, udAratA, nIti Adi sadaguNemAM mana pravartAvI upaganI zuddhatA TakAvI rAkhavAnI AzA kayAMthI rAkhI zakAya ? kahevAtAM dharmasthAnakomAM paNa AdhyAtmika vikAsanI upekSA pUrvaka kevaLa brAhyADaMbaramAM ja dharma manAvI, nIti-sadAcAraviheNa paNa dharmane nAme thatA dhanIkone dhanavyayamAM ja dharmanI utkrAnti manAvA lAgI hoya tyAM anya lokamAM te zubha mana ane zubha upaganI AkAMkSA rAkhavI ja vyartha gaNAya. caMdragupta rAjAne Avela svapnane phaLAdeza ApatI divALI parvanI kathAmAM kahevAtI hakIkatanuM darzana jANe Aje pratyakSa thaI rahyuM che. jeonA jIvanamAM dhArmika anuSThAnanI kaMI paNa pravRtti nathI, tevAonI vAta te judI che, paraMtu jeo devavaMdana Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyAnuM kAraNuM bandha mekSaH pUjA-pratikamaNa-tapazcaryA-pauSadha Adi Avazyaka dainika dharmakRtya karI rahyA che, tevAo paikI paNa keTalAkanI pharIyAda hoya che ke zuM karIe? ghaNI mahenata karIe chIe paNa dharmakriyAmAM mana sthira nahIM rahetAM, anya anya bAbata saMbaMdhI vicAramAM ja mana jatuM rahetuM hovAthI dhArmika anuSThAne mAM upayoga TakI zakatuM nathI. AvA lekene puNiyA zrAvakanI eka hakIkata samajavI khAsa jarUrI che. rAjamArga uparathI phakta chANanuM (gebaranuM) eka aDAIyuM keInI rajA vinA gharamAM AvavAthI, jenA sAmAyikanI prabhu zrI mahAvIradeva dvArA paNa prazaMsA karAI che, evA puNIyA zrAvakanuM mana paNa, sAmAyikanI bhAvanAmAM anupayegI banI vihala banI gayuM hatuM. te pachI koIneya pitAnA gharamAM AvatuM anItinuM dravya, pitAne dhArmika kiyAmAM sthira upayAgavata kevI rIte banavA de? A vAta jene samajAya, jIvanamAM utArAya tene dhArmika kriyAmAM thatI upayeganI asthiratAnI pharIyAda rahe ja nahiM. vaLI dhArmika anuSThAne na karatA hoya evA manuene paNa temanA jIvanamAM draDha banI rahelA bhautika bhUkhanA vadhu paDatA saMskAronA kAraNe pUrva pUrvanI banI jatI bInAnI smRti ane vartamAna kALe vatI artha ane kAmanI vadhu paDatI lisA, temanA magajane azAMta banAvI de che. jethI bAhyasAmagrInI game teTalI anukuLatA hevA chatAM paNa temanA AMtarika jIvanamAM te zAMti Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 * jaina darzanamAM upayoga anubhavI zakAtI ja nathI. rAjyakathA, bhaktakathA, deza kathA, strI kathA, Adi cAra vikathAomAM jene rasa haya, rAta divasa jenuM mana, artha ane kAmanI anukuLatAnI vRddhi karavAmAM ja tallIna hoya, pUrve anubhavela sukhasAhyabInA saMjogomAM keI azubha karmodayanA kAraNe kaMI paNa nyUnatA thavA pAmI hoya, koInI sAthe verabhAvI banI rahevAyuM hoya, te te badhA saMskAronI smRti, harapaLe te mANasane muMjhavatI ja hoya che. vaLI IndriyenA viSayamAM ane anya bhautika anukuLatAmAM Asakta banI rahenArane bhaviSya mATenI paNa te viSayanI anukuLatA ke pratikuLatA aMge aneka jAtanuM manomaMthana cAlatuM ja rahetuM hovAthI tevAo paNa Atmika zAMti pAmI zakatA nathI. ane sArA nimittomAM upaga joDI zakatA nathI. Ama jIvane mAnasika azAMti sadAnA mATe satAvatI hoI, ke jyotiSIo pAse te kaI maMtrataMtranA vizArade pAse, vaLI kaI vaidya-DokaTaro pAse, mAnasika ke cikitsaka pAse, agara potapotAne ISTa deva-devIo pAse pitAnI lAcArI darzAvatA ja hoya che. tema chatAM, teone kyAreka apakAlIna, mana, manAvyA pUratI ja zAMti maLatI hoI, sAcI ane sthAyI zAMtine te teo pAmI zakatA ja nathI. theDIghaNuM kyAreka bAhya rIte zAMti maLe te te paNa chevaTate azAMtinI ja utpAdaka bane che. te temane Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 mana eva manuSyANAM kAraNe bandha mekSaH mithyAjJAna-viparIta samajaNanA kAraNe samajAtuM ja nathI. pANe vAvavAthI mAkhaNa kyAMthI maLe? sAcI zAMtIne mArga te adhyAtmI pUrva purUSee prarUpela hoya te ja kahevAya. te mArge cAlanAra ja bhUtakALe zAMti pAmI zakyA che, vartana mAna kALe zAMti anubhavI rahyA che, ane bhaviSyakALe paramazAMtine pAmaze. tevAone ja upaga, zubha ane zuddha banI rahI AkarSa sAdhI zakaze. ApaNe jANe manane kaI parAI vastu mAnI, ApaNuM viparIta vikapano doSa te mananA upara ja DhaLI daIe chIe, paraMtu mana e te ApaNuM mati-zruta jJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI vartate, AtmAne zApathamika bhAva svarUpa eka paryAya che. A vartamAna paryAya te matizrata jJAnAvaraNIyanA kSapazamathI vartelA pUrvanA kSApazamika bhAvasvarUpa paryAyanuM kArya che. ane bhaviSyamAM vartavAnA e rItanA paryAyanuM kAraNa che, temAM AtmAnI pitAnI ja mati-zrutajJAnalabdhi ane AtmavIryanuM pravartana che. * ApaNe rAga-dveSa dvArA, ArtA-raudradhyAna dvArA, kRSNAdi traNa azubhalezyA dvArA, ApaNuM manarUpe vartatA vartamAna paryAyane malIne banAvIe chIe. mana e te Arase che. ane temAM ApaNA manananuM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga ciMtavananu' pratibiba paDe che. pratibiMbanI svacchatA yA asvacchatA te ciMtakanA ci'tavananA AdhAre che. manarUpI ArIsAmAM svaccha citavanathI svaccha ane asvaccha citavanathI -malIna-kALuM pratibiMba paDe che. eTale sArA-khurA pratibi'khanI javAbadArI ci'takanI che. 102 daNamAM paDatI manuSyanA sukhanI chAyA-pratibiMbanI asvacchatA te, darpaNamAM pratibiMkhita mukhanI asvacchatAnA ja kAraNe che. temAM daNunA doSa nathI. daONamAM peAtAnu mukha asvaccha jonAruM, pahelAM peAtAnA mukhane svaccha karyAM mAda jovAthI ja asvaccha nahI jovAtAM svaccha jovAze. evI rIte manarUpI ArisAmAM ciMtavanarUpa pratibiMbane sArU' jovA icchake susa...skArI banavu paDaze. susa'skAronI vAstavika samaja, AdhyAtmika pUrva mahaSi ee prarUpela jJAnathI ja meLavI zakAze. Adhunika bhautika vijJAnavAdie ke Atmika lakSya vinAnA mithyAvAdInI kaseATIthI susa* skAra rUpI suvaNune ane kusa MskAra rUpI suvaNunI malInatAne kasI zakAse nahi, te samajavuM khAsa jarUrI che. anIti, anyAya, chaLa prapa`ca, indriyAnA viSaya pratyenI ati leAlupatA, kevaLa daihi~ka ja draSTi, svanI vismRti, paramAM svanI buddhi, krodhAdi kaSAyA, AtmAnA satya svarUpanI ajJAnatA, hiM'sA, asatya, parAI vastunu haraNa, abrahma, parigrahanI ati mUrchA, A badhA kusa skAre che. nIti, nyAya, viSayeAnA vairAgya, Atmika draSTi, AtmAnI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNa bandha meAkSayAH smRti, sva ane paranA viveka, kSamA, namratA, saralatA, nibhatA, AtmAnI zuddha-niSkala'ka-karmAvaraNa rahita dazAnu jJAna, ahiMsA, satya, acauya, brahmacaya, saMtAya - 52ApakAra ityAdi AtmAnA susa'skAre che. A rIte anAdi kALathI vartatA jIvanA kusa'skAronuM parivarttana, susa'skArAmAM karanArane ja peAtAnuM mana sArU' ane zAMtikAraka dekhAze. AvA manavALA jIve ne! upayAga ja zubha banI raheze. sva ane parane hitakAraka banaze. te rIte banI rahela zubha upayeAga ja te zuddha rUpe pariNamavAthI AtmA, anaMta sukhanA bhaktA banaze. 103 ApaNe rAgadveSa, Atta raudradhyAna, ane kRSNAdi traNa azubhalezyAdvArA ApaNA manarUpe vatA vamAna paryAyane malIna banAvIe chIe. A durbhAveAnI jeTalI ghaniSTatA teTalI manarUpI daNumAM kALA DAghanI ghaniSTatA vI` rahe che. ane te ati gADha saMskArarUpe AtmAmAM aMkita manI rahe che. AtmA, AvA aneka sa skArAthI sacita anI rahela hoya che. ane taaAgya nimitta maLatAM te sa`cita saskAra! smRtirUpe uddabhavatA ja rahI manane malIna banAve che. jethI sArAM nimittomAM pravRttamAna hAvA chatAM ApaNA upayega temAM sthira nahIM banI rahetAM, smRtirUpe udbhavela khAkhatamAM ja cAlyeA jAya che. ane te samaye vattatA ApaNAmarUpa ArIseA, smRtirUpa saMskAronA kALA kucaDAthI lepAI jatA hAI ghaNA prayatnathI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jaina darzanamAM upayoga paNa sArAM nimitto ApaNane mananI zuddhatA karAvI zakatAM nathI. jema ApaNane kAI e kaTu vacana kahyu' hAya, ApaNu apamAna karyuM... hAya, ApaNA kaI hitane nukasAna pahoMcADayuM hAya, agara ApaNI sAthe koI duSTa vakttana calAvyuM hAya, ApaNI niMdA karatA heAvAnuM keAI anya dvArA ApaNe jANyu' hoya, te| A badhI bAbatane pazunI jema ApaNe manamAM khUba ja vAgALIe chIe, tene khale levAnI anukuLatA zeAdhatA hAIe chIe. A badhA saskAra ApaNAmAM eTalA badhA draDha--ghana anI jAya che ke dharmAnuSThAna karatI vakhate paNa tenI smRti ApaNane pajavyA ja kare che. jethI te samaye paNa ApaNuM mana, dharmAnuSThAnAmAM sthira rahI zakatu' nathI, / ApaNA dveSI pratye ApaNe khAdyavattatttava kadAca sArA rAkhatA hAIe te pazu te aMgenA aMtaranA azuddha bhAvanA saskArI lupta na thAya tyAM sudhI, te sAmAne nukasAna bhale na karI zakIe te paNa te aMge ApaNuM Atta ane raudradhyAna te cAlatuM ja rahetu. hAI ApaNA cittanI teA aprasannatA ja varte che. jethI ApaNA mana ane zarIrane te| hAnI ja thAya che. e rIte kuTuMba, vyavahAra, zarIra, mAna, AkharU, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNa bandha meAkSayAH parigraha, yaza, kIrtti, addhi mATe paNa ApaNe sadAya eTalA badhA vicArazIla manI rahIye chIe ke te a MgenA DhagalAbaMdha sa`skArothI ApaNA AtmA viTAele ja rahe che. jethI te kAryAnI pravRtti vinAnA TAIme paNa saMcita banI rahelA te saMskAronI smRti dvArA ApaNuM mana tenA ja ciMtavanamAM joDAI rahe che. ane dhArmika anuSThAnAmAM ke tattvajJAna ci'tavanamAM ke keI anya sArA kAmamAM sthiratAne pAmI zakatuM nathI. manamAM viparIta-bhautika ane mAtra daihika anukuLatAne lagatA sa`skAronI bhIDa eTalI badhI jAmI gaI che ke Atmika utthAna thaI zake evI upayegazudhdhinA vicArane sthAna maLavuM ja muzkela thai paDyuM che. peAtAnA managharamAM prabhune khirAjamAna karavAnI bhAvanA hAvA chatAM paNa jyAM jagyA ja nathI, evI manAbhUmimAM bhagavAnane kevI rIte sthApI zakAya ? rAma ane kAma e tenu` sthAna eka rahI zake ja nahei. kAmane haTAvyA bAda ja rAmane tyAM sthApI zakAze. A hakIkatane sAmAnya mANasA paNu samajI zake che. 105 je je vastu ke khInA aMge ati gADha rAga ke dveSa vatte che, te te vastu aMgenA te rItanA vicAro vadhu uddabhavatA rahe che. A jIva anAdikALathI bhautika anukuLatAnA vadhu rAgI ane tenI pratikuLatAnA vadhu dveSI hAI te rItanA saMskArothI ja sa`skArita banI raheleA che. temAM paNa badhI -jAtanA bhautika sa'cegAmAM tenI rAgI ane dveSI vRtti eka Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jaina darzanamAM upayoga sarakhI ja heI zakatI nathI. vaLI sarva jIvomAM ke ekanA eka jIvane paNa sadAnA mATe ekasarakhI vRtti rahevA pAmatI ja nathI. je vastu aMge eka vakhata rAga hoya te pratye anya samaye dveSa paNa vartavAnuM banI zake che. vaLI eka ja samaye eka jIvane je vastu aMge rAga vartate hoya, te ja vastu aMge anya jIvane dveSa paNa vase, evuMya bane che. jethI je vastu aMge jene jevI gADha vRtti hoya, te vastunA saMgamAM ke tenI smRtimAM tene te te rItanI vRttino upaga vadhu TakI zake che. nATaka sInemA jevA TAIme tenI vadhu rUcivALe. manuSya, te jovAmAM ektAna banI rahe che. temAM dIrgha TAIma vyatIta thAya te paNa tene ghaNe e che TAIma vyatIta thavAnuM anubhavAya che. te TAIme tene Upaga temAM ja sthira banI rahe che. tenA upayoga aMge asthiratAnI tene pharIyAda hatI ja nathI. tevI rIte duzmanane pratikuLa-hAnikAraka pravRttimAM ke ciMtavanamAM tenA te rItanA upayogamAM jarA paNa khalela AvatI nathI. tyAM tenI parIsthiti upara mujaba ja hoya che. A rItanA saMgamAM tene manane sthira banAvI. rAkhavAne jarA paNa prayatna karavo paDato nathI. oTomeTika tenuM mana sthira banI rahe che. evI rIte indriyene anukuLa ke pratikuLa sarva viSaye aMge paNa samajI levuM. mananI AvI ekAgra vRtti keIne zIkhavavI paDatI. Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 97 = mana eva manuSyANAM kAraNuM badha mokSa nathI. temAM mananI asthiratA mATe keI pharIyAda prAyaH karatuM nathI. pharIyAda mAtra dhArmika anuSThAnemAM ja mananI asthiratAnI che. sAmAyika karate heya, prabhUpUjA karate hoya, navakAravALI gaNato hoya ke anya koI dhArmika anuSThAna karate hoya tyAre manamAM te tenI lAgaNI vizeSatAe te e ja varte che ke ApaNe jena chIe mATe sAmAyika karavuM joIe. sAmAyikamAM paNa aDatAlIsa mInITathI vadhu TAIma na thaI jAya, tenI takedArI mATe tene upaga te ghaDIyALanA kAMTA upara ja vartAto hoya che. sAmAyika pALavA TAIme paNa jANe baMdhanathI chUTatA hoIe tema jaldI jaldI sAmAyika pALavAnAM sUtro bolIe chIe. A badhAmAM dharmakriyA te phakta bAhya pravRttirUpa ja banI rahetI hoI teTalA TAIma pUratI paNa mana zuddhi dvArA upayoganI sthiratA na hovAnuM kAraNa, sAMsArika pravRttio mATe jeTale rAga che, teTale rAga haju dhArmika anuSThAna aMge kuM nathI. sAMsArika pravRttionI asAratA ane dhArmika anuSThAnonI sAratAne viveka haju jAgye heta nathI. vaLI te viveka pAmavAnI paNa haju tIvrAbhilASA nathI. jethI abhavI jInI mAphaka anekavidha dharmakriyAo, kriyAkArakane AtmAnuM vAstavika hita karanArI banI zakatI nathI. A rItanI kriyAmAM kevaLa ghasaMjJA, lekasaMjJA ke kaI prakAranI paugalika abhilASAno upayoga vartate Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jaina darzanamAM upayoga heI, tyAM ratnatrayInI ArAdhanA aMgenA upayogane abhAva hevAthI, te bAbata aMge mananI sthiratA hoI zakatI ja nathI. anAdi kALathI AtmAne anarthakara banI rahela viSayakaSAyathI saMskArita vRttione je ApaNA manamAM sthAna maLI jAya to te vRttio pitAnI hakumata, AtmA upara vadhune vadhu jamAvatI rahe che. pachI te te ApaNA mananI mAlIka banI jAya che. jethI evI vRttinI bhIDa ApaNuM mananI mAlika banI jAya che. jethI evI vRttinI bhIDa ApaNA manamAM eTalI badhI vadhI jAya che ke AtmAnI hitakArI vRttione ApaNA manamaMdiramAM pravezavA mATe sthAna ja maLatuM nathI. mana bicAruM zuM kare ? ApaNe pote ja jevI vRttio saMgharavA tene ApIe tevI te saMgrahe. paraMtu je kutsita vRttione ApaNA taraphathI satkAra ja na maLe, tenA mATe sthAna ja na apAya, te pachI tevI vRttione TakI rahevAnuM ja kyAMthI bane ?' ApaNA AtmAmAM saMskArarUpe saMgrahita banI rahelI kutsita vRttione haTAvavI ane navI vRttio uddabhavIne AtmAmAM pitAnuM sthAna na jamAve tenI pUratI kALajI rAkhavI joIe. A banne mArgane jaina pAribhASika zabdathI kahIye te anukrame nirjarA ane saMvara kahevAya che. A saMvara ane nirjarA ja kharo dharma che. ane te rItanA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSANAM kAraNuM badha mekSaH 109 dharmane prApta karAvanAra bAhya anuSThAnene paNa kAraNamAM. kAryanA upacArathI dharma kahevAya che. saMskArarUpa banI rahela te vRttione haTAvavAne mArga te e ja che ke jyAre manamAM evI vRttio udbhave tyAre tenI upekSA karavI. arthAt te vRttine Adhina nahi banatAM phakata joyA ja karavI. AdhyAtmika draSTie tenI adhamatAne vicAravI. te pratyenA saddabhAva rahita banavuM. tene anukuLa nahiM banavuM. manathI tene dhikkAravI. e rIte banI rahela tenA pratyenA vartanathI tenI draDhatA-ghaniSTatA zIthIla banI jaze. ane dhIme dhIme naSTa pAmaze. ghara AMgaNe Avela memAnane ApaNe satkAra maLI rahe te ja te vAraMvAra AvatA rahe che. paraMtu AvanAra memAnane AvakAra ja na maLe, upekSA karAya, te paNa kadAca kaI dhITha mANasa nakaTo thaIne pharI Ave te vakhate paNa tene chevaTe te samajavuM paDe ke ahiM AvavuM ke rahevuM nakAmuM che. pharI tene AvavAnuM mana ja thatuM nathI. evI rIte anAdi kALathI AtmAne anarthakara saMskArita vRttine je ApaNA taraphathI sthAna maLe te te pitAnI hakumata, AtmA upara vadhune vadhu jamAve che. pachI te ApaNuM mananI te mAlika banI jAya che. ane evI vRttionI bhIDa, ApaNuM aMtaHkaraNamAM eTalI badhI vadhI. jAya che ke AtmAne hitakArI saduvRttione sthAna ja Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jaina darzanamAM upayoga maLatuM nathI. mana bicAruM zuM kare? ApaNe te jevI vRttie tene saMgharavA ApIye tevI saMgrahe. paraMtu duSTa vRttione ApaNA taraphathI satkAra ja na maLe, manamAM tenA mATe sthAna ja na apAya, te pachI tevI vRttione TakI rahevAnuM banI ja kevI rIte zake? mATe ja zAstramAM kahyuM che ke "adbhaUT ti dharA je manuSya gaMbhIra hoya che, dhairyavaMta hoya che, ghaTanAethI nirbhaya hoya che, kyAreya paNa vicalita nahi thavAvALa hoya che, ghaTanAone jANa le che, dekhI le che, te aDaga AdamI akarma dvArA, apravRtti dvArA, karmane kSINa karI zake che. tenA saMskArane samApta kare che, vilIna A rIte ApaNe duvRttione haTAvI ApaNA manamaMdirane svaccha banAvI temAM saddavRttirUpa siMhAsana sthApI, paramAtmAne temAM sthApana karI zakIe. pachI ja mana maMdira Ave re kahuM eka vAtalaDI" e vinaMtIne saphaLa banAvI zakIe. A badhuM karI zakavAnA vivekI mAnavIne draSTivAdapadezikI saMjJAvALe saMkSi kahevAya jyAM sudhI draSTivAdapadezikI saMjJArahita mAtra dIgha kAlikI saMjJAvALe jIva rahe che, tyAM sudhI tene vRttionA sArA ke khurApaNane paNa viveka hete nathI. te te ema ja mAne che ke daihika Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana eva manuSyANAM kAraNu bandha meAkSayaH 111 anukuLatAnI rUcivALI vRtti te sArI ane tethI pratikuLa vRttie te burI, AvI ajJAnatA-aviveka-viparIta sama janA kAraNe ja jhAMjhavAnA jaLa tarapha doDI rahevA jevI, jIva anAdi kALathI bhUla karI rahyo che. tethI ja duHkhI thaI rahyo che, paraMtu draSTivAdeopadezikI saMjJA pAmyA pachI ja, dI kAlIkI saMjJAvaDe vivekI-samajI-samAnA jJAtA banI duvRttione haTAvavAnA purUSAmAM saphaLa anI, manebhUmi sApha banAvI zake che. je dIrghakAlIkI sajJAnI zaktine duya thaI rahyo hatA, tenA ja ve draSTivAdeopaDhezikI saMjJA pAmyA pachI sadbhavyaya thAya che. je mana, sa`sAra vRddhinu' kAraNa banI rahyuM hatuM te have mekSanu kAraNa nI rahe che. kAraNake have tenu' mithyAtva haTI jAya che. duvRttio sAme yuddhe caDhavAnI tAkAtanA tene khyAla Ave che. ane te mATenA purUSA mAM dhIme dhIme paNa tene salatA maLe che. ante A manathI ja Artta-raudradhyAnarahita dharma dhyAnanA sahAre kSapakazreNyArUDha banI cAra ghanaghAtI karmonA adhane AtmAthI nimULa banAvI, zukaladhyAnI ane anaMtajJAnAdi catuSkanA bhAktA mane che. saiddhAntika bhASAmAM te sayeAgI kevalI nAme teramA guNasthAnakane pAme che. ahiM' mehanIya kA~nA sapUrNa kSaya thaI gayelA hAI upayAganI azuddhi hAvAnA ke pharI azuddha thavAnA savAla ja rahetA nathI. pachI te AtmA, upacega zuddhinI anaMtatAvALA ja banI rahe che. vaLI pahelAM jJAnAvaraNIya kanI yeApazamatAnA kAraNe je jJAna kSAyeApazamika bhAvanuM hatuM, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jaina darzanamAM upayoga te ahiM jJAnAvaraNIya karmane saMpUrNa kSaya thaI jatA hoI kSAyika bhAvanuM thAya che. pachI pUrvAparane vicAra ke ciMtavana karavArUpa mananuM paNa astitva rahetuM nathI. apUrNajJAnAvasthAmAM ja tenuM astitva hoI zake che. vaLI AtmAnuM vIrya (baLa-zakti) paNa vIryaMtarAya karmanA saMpUrNa kSayathI anaMtavIryarUpe bane che. tyArabAda AtmA, mana-vacanakAyAne vegathI paNa nivRtta thavArUpa agI nAme caudamAM. guNasthAnakane pAme che. tyAM pAMca hasvAkSara uccAraNa jeTalA. alpa samaya pUratuM ja rahI, aMte mekSAvasthAne vare che. akSaya sukhane bhaktA bane che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 mAga ane upayoga AtmAne pariNAma-adhyavasAya-lAgaNa-aMtara te upaga che. ane AtmA, mana 5ryAptinA yoge mane varga. NAnAM pudgale grahaNa karIne manapaNe pariNumAve te mane vega che. jene sAdI bhASAmAM mana kahevAya che. A mana te pudgaleno eka paryAya heI jaDa che. jyAre upayogaadhyavasAya-pariNAma te AtmAne paryAya che. A hisAbe te banemAM bheda che. mehanIya karmane sarvathA upazama karIne AtmA, agIAramAM guNasthAnake pahoMcI javA chatAM te upazamIta mohanIyakarmane punaH udaya thatAMnI sAthe ja te AtmA, AdhyAtmika uMcI bhUmikA uparathI nIcenI bhUmikAo upara AvI paDe che.Ama uce caDelA AtmAnuM patana thavAmAM te samaye. mehanIyakarmanAdaye vartatA AtmAnA pariNAma-adhyavasAya -yA upaga ja kAraNabhUta che. ane tevA upaganA kAraNe ja patana pAmatA AtmAmAM, pUrve baMdha viccheda karmaprakRtiene punaH baMdha thavA mAMDe che. paraMtu vividha samaye vartate vividha upaga te mana mAraphata ja samajI zakAya che. manAva manuSyanAM vA vA mokSa: kahevAnuM kAraNa e che jena. 8 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaina darzamAM upaga ke vyavahArathI,mehanIya karmanA udayane prabhAva, mana mAskRtaja batAvI zakAtuM hovAthI sAdI samAjanA lokenA vyavahAranI draSTie manane ja adhyavasAya-pariNAma yA upaga svarUpe upacArathI samajAvAya che. mananI pAchaLa te karmo ane adhyavasAya-upayeAga svarUpa AtmapurUSArtha kAma karato hoya che. ane te anusAra ja manane kAma karavuM paDe che. eTale ja bALajIvanA vyavahAranI daSTie gIvarya zrI AnaMdaghanajI mahArAja jevA samartha adhyAtmI purUSe paNa prabhunA stavanamAM gAyuM che ke "manaDuMkimahI na bAjhe, he kuMthuMjana manaDuM kima hI, na bAjhe' A uparathI samajI zakAya che ke mohanIya karmane udaya, kSayezama, upazama, ke kSaya te mana mArata ja asarakAraka banate hoI, baMdha ane mokSanA kAraNa aMge mana upara tene upacAra karavAmAM Avela che. saMkSipaMcendriya jI vicAra karavAnA TAIme pitAnA AtmavIryathI ane kAyayeganA baLathI manovargaNAnA putralene AkaSIne vicAravAmAM kAma Ave tema manapaNe pari gumAvI tenuM mana banAvI, vicAra karavAmAM teno upayoga karI, pachI turata mananA te pudgalene cheDI de che. A rIte dareka TAIme vicAra karavAmAM mane vargaNanA pagale upara grahaNa, pariNamana, avalaMbana ane visarjana e cAre prAgadvArA ja, vicAra karI zakAya che. manavALA saMjJipaMcendriya jIva, koI paNa vastune vicAra A pramANe banelA manathI ja kare che. vicAravAmAM manane upaga thatI vakhate Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manAyega ane upayoga 115 mananI je bhinna bhinna AkRtio thAya che, tene mananA paryAye kahevAya che. Ane dravyamana kahevAya che. dravyamana e eka prakAranuM paudgalika dravya che. eTale A mananA pAMca te pudgala dravyanA ja paryAye che. ane te rUpI che. paratu rUpI hAvA chatAM te sUkSma hAvAne kAraNe indriyageAcara thaI zakatA nathI, A mAnasika AkRtirUpa, pudgaladravyanA paryAyAne indriyAnI apekSA vinA sAkSAt AtmAthI jANI zakavAnI caitanyazaktine manaH5 vajJAna kahevAya che. evA jJAnavikAsane prApta karanAra manuSya mana:paryavajJAnI kahevAya che: mana:paryavajJAnI te mAnasika AkRtione pratyakSa kare che. paraMtu tenA ajJAnane arthAt ci MtanIya vastune pratyakSa karI zakatA nathI. manaHvajJAnI jo mananA sauMpUrNa viSacaiAnuM sAkSAt jJAna karI zakatA hoya te te arUpIdravyapaNu mana:parya vajJAnanA viSaya banI jAya. ane e rIte ane te kevaLajJAna ane manaHpavajJAnamAM kAMI phera rahI zake nahIM. paraMtu manaHpa`vajJAna te rUpIdravyane ja sAkSAtkAra kare che. ane te paNa sava rUpIdrabyAne sAkSAtkAra nahi karI zakatAM, sarvAM rUpIdrabyAnA ana tame bhAga arthAt mAnuSAttara-maryAdAmAM ja mananI bhinna bhinna AkRti rUpa pugala paryaMcAne ja pratyakSa kare che. ane te uparathI atha jJAnanu' eTale ke ciMtanIya vastunuM' anumAna kare che. eTale Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga manaHpavajJAnamAM manaHparyAya arthAt mAnasika vividha AkRtienu pratyakSa jJAna che. ane ciMtanIya vastunuM anumAna jJAna che. eTale sajJipa Mcendriya jIve grahaNu, pariNamana; avala mana ane visarjana prayAgadvArA phelAvela mAnasika AkRtione manaHpa`vajJAnI Atma sAkSAtkAra karI zake che, paraMtu te AkRtione phelAvanAra jIvanA ciMtavana-pariNAma yA upayAgane te manaHpaya vajJAnIe A mAnasika AkRtienI pratyakSatAnA AdhAre anumAnathIja samajI zake che.. ahiM ekamAM pratyakSatA ane bIjAmAM anumAnatA heAvApaNu e banne vacceneA bheda spaSTa samajAve che. / 11} d' A rIte upayAga ane manayeAga vacce spaSTa bheda hAvA chatAM paNa upayeAganA khyAla pedA karavA mATe vicArakane upara darzAvela hakIkata mujaba manayeAganA saMbaMdhanI AvazyakatA tA raheja che. te sa'kha'dhanI AvazyakatA temA sayeAgIguNasthAnaka sudhI ja che. caudamA guNasthAnake te AtmA sarvathA ayAgI ja banI rahe che. jethI tyAM upayAga ane manayeAganA saMbaMdha saOdAnA mATe chUTI jAya che. manaHpavajJAnIone mAnasika AkRtionI pratyakSatA mATe bAhya vaijJAnika ke anya koI sAdhananI AvazyakatA rahetI nathI. te tA tevI AkRtione temanI jJAnazaktinA baLe sAkSAt Atma pratyakSa jANI zake che. AvI jJAnazakti tA AdhyAtmika unnattine pAmelA AtmAomAMja hAI zake Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maneyAga ane upayoga 117 che. ane te paNa saviratidhAraka amuka sayamIene ja prApta thAya che. paNa sAthe sAthe samajavuM jarUrI che ke AvA sUkSma rUpIpadArthAne amuka vaijJAnika prayAgeA dvArA paNa iMdriya-pratyakSa karI zakAya che. evA pratyeAgeA dvArA te vaijJAnika indriya pratyakSa karI zake, para Mtu AtmasAkSAt jANI zake nahi. arthAt keTalAMka sUkSma ane rUpItAne jANavAmAM vaijJAnikone khAdya vaijJAnika sAdhanA ane iMdriyAnAM upayAganI te AvazyaktA raheja. game tema hAya paNa, jJAnIoe kahela keTalIka sUkSma khAkhatA ke jene jagatanA mAnavIe, saraLatAthI iMdriyapratyakSa ke buddhigamya karI zakatA nathI, tevI keTalIka khAkhatAnu' astitva paNa vaijJAnika sAdhanA dvArA vaijJAnika kSetrAmAM ya sAbita thatuM hAvAnA kAraNe, sAmAnya mAnavIeneya AvI khAkhatAnuM astitva svIkAravuM ja paDe che. tatvajJAnI ane vaijJAnika ! ma'jhala eka paraMtu bannenA rAhu nyArA. sRSTinA prAraMbhakhIjanuM jagatane mArga-darzIna ApanAra A beyanA dhyeya-siddhimAM ajamanI-sAmyatA jovA maLe che, chatAM siddhi ane sAdhanAnI saDaka alaga phaMTAya che. peAtAnA viSayAnA A banne prakhara niSNAtA enA sidhdhAMtane AdhAre dhyeyazikhare salAmata rIte pAMce kharA. taphAvata mAtra eTalA ja ke tatvajJAnInI vAte ane sUkSma sAmAnya mAnavI sahelAithI pacAvI zake niha. evI, kayAreka Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jaina darzanamAM upa buddhinuM "jIka samajI zake nahi evI, tathA mAnavadaSTi joI zake ke jJAnataMtue grahaNa karI zake agara te sparzI zake nahiM evI kayAMya dUra dUranA tathI sabhara hoya che. jyAre vaijJAnikanI rItarasamAM pate je vAta kare che, ane mAnyatAo svIkAre che, enA samarthanamAM sAmAnya mAnavI ene joI zakAya, samajI zakAya ane spazI paNa zakAya evA sacoTa purAvAo paNa saphaLatAthI raju karI zake che. AnuM kAraNa e che ke tatvajJAna, te AtmapratyakSa karavAnA purUSArtha preraka che, jyAre vijJAna te iMdriyapratyakSa karavAnA purUSArtha preraka che. tatvajJAna ane vijJAnamAM A taphAvata che. paraMtu bIjI khUbI e che ke vaijJAnika jyAM muMjhAya che-aTake che, evI ghaTanAo ke jene vaijJAnika siddhAMte AMbI zakatA nathI, tyAM tatvajJAnanI philasUpha jarUra ene ukela zodhI Ape che. moDarna sAyansa nAme eka aMgrejI chApAnA eka aMkamAM jaNAvyA mujaba sane 1960nI AsapAsa "vicAradarzaka' eka yaMtranI zodha thaI che. e yaMtramAM mINa jevI narama padArthanI eka pleTa upara, cAra phITa dUra UbhA rahenAra vyaktinA vicAronI, sUkrama-ANu mejanI chApa paDI jAya che. pariNAme e yaMtravizArada pite, te cAra phITa UbhA rahenArA mAnavInA mananA ajJAta khUNAnI vAte paNa karI zake che. 1dAthanI nI zAna Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maga ane upayoga 119 pUrvakALathI "mana"ne eka rUpI padArtha (meTara) svarUpe mAnavAnI jainadarzananI mAnyatA, AvA vaijJAnike dvArA paNa uparokta rIte siddha thaI cUkI che. vaijJAnika kSetramAM mananAM aNu ene vaijJAnikoe kevI rIte iMdriya pratyakSa siddha karyA che, te hakIkata AgaLa vicArIzuM. paraMtu tene aMge. ahiM eTalA mATe ja jaNAvavAmAM Ave che ke, "mana" e svataMtra eka pudgala (meTara) che. ane te jaDa che. te ceta nano paryAya nathI. paraMtu cetananA prayatnathI prasarate jaDane ja eka paryAya (avasthA) che. adhyavasAya-pariNAma-lAgaNa lakSya-aMtara-hArdikabhAva, e badhAne jaina paribhASAmAM upaga tarIke oLakhAvAya che. te upayoga e cetana (AtmA)ne paryAya che. tevA te cetananA paryAye svarUpa, manuSyanI lAgaNI one,jaDa evA mAnasika pagalonI thatI vividha AkRtio dvArA, anumAna-svarUpe samajI zakavAnI zakti mana:paryavajJAnIomAM ja pravarte che. tevI rIte vartamAna vaijJAnIka kSetramAM paNa amuka pro dvArA vicAraka manuSyanA vicAre. ne jhaDapI laI tenA hadayanA bhAvanI pramANikatA yA apramA. NikatAnuM vaijJAnika anumAna karI zakyA che. mAnasika aNa. ene mana; paryava jJAnIo te kaI paNa jAtanI bAhya sAdhanasAmagrI vinA ane koIpaNa jAtanA vaijJAnika sAdhana vinA jANa zake che. jyAre vaijJAnike amuka prakAranA vaijJAnika sAdhana dvArA ja sthUla rUpe jANI zake che. tyArapachI te vicArakanA. hArdika bhAvane te mana:paryavajJAnI ane vaijJAnika e bane Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jaina darzanamAM upayoga anumAnathI ja jANe che. vaijJAnika anumAna te sthUla tathA skUlanA thavAnA bhayavALuM che. paraMtu mana:paryavajJAnIonI anumAnatA to nizcala ane saMpUrNa--satya ja banI rahe che. vaijJAniko kahe che ke magajamAMthI thoDAka mAIkroTasanI zakti dharAvatAM vidyuta mojAM thAya che. je jIbha, gaLuM tathA heThane anaicchika rIte saMkece che. A mojAMne pUratA pramANamAM moTAM banAvavAmAM Ave ane temane ekAda philma para jhIlavAmAM Ave che te tamArA aNubelAyelA vicArano Alekha banI raheze. vijaLInAM AvAM mejAM tathA tenA Alekhanane vijJAnanI bhASAmAM "ilekaTromAgrAmsa," TuMkamAM "I. ema.jI" kahe che. A IlekaTromA grAmsa te magajanAM kAryone kAgaLa para yA philma ke cuMbakIya paTTapara derAyele Alekha mAtra che. magajanA vicAre sIdhe sIdhA kaLI zakAya nahiM. kAraNa ke magajamAM eka sAmaTA saMkhyAbaMdha ke kAma karatA hoya che. vANI mATenA javAbadAra avayavane te te vicAre susaMkalita svarUpe pahece che. vyakti je bhASA belatI hoya, te bhASAnA niyamAnusAra vicAra goThavAyelA hoya che. I. ema. jI." te jeTalA Alekhe dore te badhA kyA avAja tathA zabdone lagatA che, te samajI zakAya tyAre ja mananuM ciMtana samajI zakAya che. kalakattAthI nIkaLatA, "mAdhurI"nAme hiMdI mAsikanA varSa trIjAnA zrAvaNa mAsanA aMkamAM "mAnasika vicAra Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maga ane upayoga 121 jANavAnuM yaMtra" zirSaka lekhamAM jaNAvyuM che ke jAna paDatA hai, vaijJAnika lega kisI kAmako asaM. bhava na rahane dege. eka pAzcAtya vaijJAnikane eka adbhuta yaMtraka racanA kI hai. usakA nAma rakhA hai pheTogrAphara. IsakA nAma hI yaha sUcita karatA hai ki Isa yaMtra ke dvArA manu khyakI ciMtAkA phoTo liyA jA sakatA hai. kisIke mastiSkameM kayA ciMtA A-jA rahI hai yaha sivA aMtaryAmI ke aura kena jAna zakatA thA? para aba yaha jAnanA sahaja he jAyegA. pheTI lenekI rItI bhI addabhuta aura naI hai. kAle kAgaja ke bhItara philama bharakara use eka ja liphAphe meM rakhakara use AMkhe ke Age dasa miniTa taka laTakAe rakhate hai. usameM manuSya ke manakI bAtekA citra, philmameM uttara AgA" uparokta "mAdhurI' nAme mAsika patramAM te patranA varSa pAMcamAnA eka aMkamAM vaLI paNa "svapnanirdezaka yaMtra zirSaka lekhamAM jaNAvyuM hatuM ke - sAIza enDa Inavezana"nAmanA eka vaijJAnika patrame svapna nirdezaka yaMtrakA varNana chapA hai. yaha yaMtra kisI manuSya ke zarIra ke sAtha usake hRdaya ke pAsa bAMdhadiyA jAtA hai. aura usakA saMbaMdha eka rekeDarake sAtha kara diyA jAtA hi. rekarDa2 meM kAgaja lagA rahatA hai, jisa para ukta manu Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1rara jaina darzanamAM upayoga SyakA svapna, aMkita hAtA jAtA hai. avazyahI jo svapna, manuSya dekhatA hai, usakA vana yA dRzya nahi, kintu usake hRdayeAsthita bhAveAkA saMketamAtra aMkita hotA hai. svapnakALame' manuSya ke hRdayapara jo jo bhAva-duHkha-huSa*-zAkaviSAda-krAya uttejanA Adi ute hai, unakA yahu eka khAsa citra hai. lIonArDA kIlara nAmanA eka amerikana vaijJAnike eka asatya zodhaka yaMtra zeAdhyuM che. tene peAlIgrApha' kahe che. adAlatamAM aThThala juThThuM khelanAra sAkSI paNa sAcu khelavAnA sAga da upara juThuM khele tyAre tenA manamAM thoDAka sUkSma caNacaNATa thAya che. enI asara enA caherA para na dekhAya chatAM, tenA raktAbhisaraNa para, zvAseAzvAsa para, ane vama' graMthi para thAya che. peAlIgrAphamAM raktadAkhamApaka, zvAseAzvAsa gatimApaka ane vidyutamApaka yaMtronI gAThavaNa sAthe pratyeka yaMtre eka Alekha sUci joDelI hAya che. te uparathI enA sAca jUThanI chApa paDI jAya che. amerikAmAM atyAra sudhI pheAjadArI mukaradamAmAM A yaMtranA 60 hajAra prasaMga para upayAga thayA che. ane milkula jIDAMe paNa pakaDAI gayAM che. A rIte mananI lAgaNIone jAheramAM lAvanAra anya rItanAM yaMtrone paNa Adhunika vaijJAnika kSetromAM pazcimanA vividha vaijJAnikoe zeAdhI kADhavAnI hakIkatA vata mAna patromAM. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maga ane upayoga 123: = jAhera thatI AvI che. Adhunika vijJAna jaNAve che ke samasta sRSTi, vIjaLImaya che. pratyeka padArtha vIjaLInA kaNa ane vIjaLIka tara. gothI baneluM che. mAnava zarIra eka vIjaLIka ghara che. Atmika vIjaLIne karaMTa, saMkalpanA spandanathI akhaMDa vicAradhArAne uttama vAyare dvArA layaparyata pahoMce che. vicAra kevaLa kendra nathI. paNa eka mUrtimAna padArtha che. jene vaijJAnika yaMtronI sahAyathI pratyakSa jovAmAM saphaLatA maLI che je vastunuM ciMtana karavAmAM Ave che, tenAM mAnasacitra, sthUla padArthonI mAphaka ja hAlanA sAhasika vaijJAnikena addabhUta kemerAdvArA kheMcI zakAya che. dareka kSaNe mastakamAMthI vicArane pravAha cAlatuM ja hoya che. mAnavanI kalpanA pramANe vicArenuM citra kheMcAya che. vizva brahmAMDamAM vyApta AkAzatatvamAM uThatI mAnasika vIjaLInI laherone "vicAra" kahevAmAM Ave che. AkAza ananta hovAthI temAM niraMtara laherene pravAha jarA paNa aDacaNa vinA cAlu rahe che. vicAra zaktinI gati, prakAzanI gatinA tulanAmAM aneka gaNI vadhAre che. ema vijJAne sAbita karyuM che. vicAranI gatine mukhya AdhAra mANasanI kalpanA zakti, ekAgratA ane IcchA zakti upara che. vicAramAM kaMpana utpanna thavA mATe A traNeyanI AvazyakatA che. A badhI vaijJAnika vicAraNAne sAra e ja che ke Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jaina darzanamAM upayoga mANasanA tamAma vicAro magajamAM sUkSma vidyuta AvegenA rUpe uddabhave che. ane sUkSamagrAhI yaMtra dvArA te vidyuta Avegone noMdhI zakAya che. AvI rIte manane jaina zAstroe brahmAMDamAM vyApta mane vargaNAnA pudgalene, AtmavIryathI ane kAyAganA baLathI jIve grahita-pariNamita-avalaMbita ane visarjita dvArA mAnasika AkRtio svarUpe phelAvela pudgala paryAya tarIke jaNAvela che. tene vaijJAnika bhASAmAM mAnasika vIjaLInI lahera yA vicAranAM sUkSma mojAM ke anya koI saMjJAthI bhale oLakhAvAya, te paNa vastutAe te eka mUti mAna padArtha che. ane te hRdayesthita bhAvasvarUpe nahiM hatAM hRdayasthita bhAvasUcaka eka paugalika paryAya che. hRdayesthita bhAva te upaga che. ane hRdayesthita bhAva sUcaka mananA paryAye, mananA taraMga, yA mAnasika vIjaLInI lahera te managa che. managanI zuddhatA te bhAvamananI zuddhatA ane azuddhatAnA AdhAre che. bhAvamananI zuddhatA thA azuddhatAne uddabhava, mehanIyakarmanA kSaya-kSepazamaupazama ke udayanA nimitte che. upayoganI zuddhatA-azu ddhatA A rItanI zuddhatA-azuddhatAnA AdhAre che. upayoganI zuddhatAthI AdhyAtmika kSetre Atmika utthAna ane vizvazAMti che. jyAre upayoganI azuddhatAe Atmika patana ane vizvamAM vera, jhera, IrSA, jhagaDA ane Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maneyAga ane ane upayAga yuddho sarjAya che. vaLI upayAganI azuddhatA te mAnasika vicArAnI malInatAnA ja kAraNe hAI, e rItanA vicArAthI mAnavInA bAhya zarIramAM paNa vividha khImA rIe uttpanna thAya che. mATe vicArazuddhi TakAvavA manuSya khAsa lakSa rAkhavu. joI e, tenI samaja AdhyAtmika graMthA dvArA sadgurUe pAsethI jANIne AdhyAtmika anuSThAneAmAM pravRtta khanI rahevu' joI e. A upayeAga, bhAvamana, ane dravyamana svarUpa manayeAganI vAstavika samaja, ane te samaja pramANe vattatI, pravRtti-nivRttithI ja vizvanA prANIonA udhdhAra thayeA che, ane thaze. 125 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 manane sthira banAvavAnA upAya jJAnAvaraNIya karmAMnA kSayApazamAnusAra jIvamAM pragaTa jJAnalabdhinuM jIvaprayatna vaDe thatuM kAI paNa jJeya pratye kanakazana arthAt jJeya pratye vattatu AtmAnu je lakSa, tene upayAga kahevAya. ane te ja jJeyavastuthI saMkha`dhita banI rahela upayAga samaye, te ja jJeya saMkha`dhI manana- ciMtana svarUpe vatA jJAnalabdhine vyApAra tene mana (bhAvamana) kahevAya che. eTale upayega ane bhAvamana e banne,AtmAnI jJAnalabdhinI ja pravRttisvarUpa vyApAra che. je jJeya aMge upayeAga vattatA hAya te ja zeya sa'thI manana cAle. eka zeyapratyenA upayeAga khasI jaI, anya jJeya pratye joDAya tyAre upayAganu parivatana thayu' gaNAya. upayAga parivattanamAM manana paNa badalAya. eTale prathama je jJeya aMge manana cAlatuM hatu, te zeya pratyenA upayeAga chUTI javAthI have je jJeya pratye upayega varte che, te ja jJeyanuM manana cAle che. upayegane nahI samajI zakanAra jIve upayAganA thatA palTAmAM manane palTa thavAnuM samajI zake che. bAkI upayoganA palTA thayA sivAya mananA palTA thaI zakatA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane rithara banAvavAne upAya 127 ja nathI. mananA palaTAne AdhAra, upaganA paTAne ja AdhAre che. jyAM upaga vartate hoya tyAMnuM ja manana vartatuM heI, te ja ya pratye TakI rahetA upagane dhyAna kahevAya che. joke tene ja mananI sthiratA kahe che. mananI sthiratA eTale upaganI ja sthiratA che. ane mananI asthiratA eTale upaganI ja asthiratA che. svAdhyAya karanArane upaga jyAM sudhI te svAdhyAyamAM ja joDAI rahe che, tyAM sudhI svAdhyAyamAM alanA AvatI nathI. paraMtu svAdhyAya karatAM karatAM upayega-lakSa te bIje cAlyA jAya te svAdhyAyanuM manana cukAI jaI, jyAM upaga vartate heya tenA ja mananamAM AtmA varte che. te TAIme svAdhyAyamAM alanA thAya che. kAraNake te TAIme svAdhyAya aMgene upaga cUkAI gaye che. e rIte thatI upaganI caMcalatAne mananI caMcalatAthI ja samajI zakAya che. khyAlamAM lAvI zakAya che. koI mANasa ApaNe vAta sAMbhaLavAmAM sthira upagavALe banI ekAgratApUrvaka sthiramane sAMbhaLatA hoya, te TAIme tenA manamAM eciMtI ke samRti jAge, agara draSTi sanmukha rahelI anya koI vastu pratye tenuM dhyAna dorAya, tyAre ApaNI vAta uparathI tene upaga khasI jaI tene smRtimAM udbhavela bAbata aMge ke draSTimAM rahelI anya koI vastu pratye tene upaga joDAI jAya Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 jaina darzanamAM upayoga che. ane te vastuonuM ja manana cAle che. DIvAra pachI tyAMthI upaga khasI vaLI ApaNI vAta pratye upayoga AvI jAya che, eTale te ApaNane kahe che ke bhAI ! . tame zuM kahyuM te mane pharIthI kahe. kAraNake hamaNuM mArUM mana bIje pahoMcI gayuM hatuM tethI tamArI vAtane khyAla rahI zakyA nahIM. Ama ApaNe upaganA thatA palaTAne vyAvahArika prasaMgamAM mananA paTAthI ja samajI zakIe chIe. mananA paTAne ja mananI caMcalatA kahevAya che. ahiM ApaNe upayAganI caMcaLatAne paNa mananI caMcalatApUrvaka ja vicArIzuM. ane upaganI zuddhi-azuddhi paNa mananI ja zuddhiazuddhi dvArA samajI zakIzuM. kAraNa ke mananI caMcalatA hoya tyAM upaganI caMcalatA te che ja. e rIte mananI zuddhi-azuddhimAM paNa upayoganI. zuddhi-azuddhi samajI zakAze. jyAM mana che, tyAM te upaga che ja. eTale upayoga vinA mana ane manana hoI zake ja nahi. bAkI upayoga hoya tyAM mana ane manana hovAne niyama nathI. heya paNa kharUM ane na paNa hoya. chadmastha jIvane upaga sAthe mana ane manana heya. paraMtu kevalI paramAtmAne upaga hovA ja chatAM mana ane manana hetuM nathI. | mana ane manana e jJAnAvaraNIya karmanA kSapazamamAM ja che. kevalI paramAtmAne te jJAnAvaraNIya karmane saMpUrNa kSaya thaI gaye heI teonuM jJAna kSAyika bhAvanuM Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane sthira banAvavAno upAya 129 che. kSAyikabhAvI jJAnavALAne pUrvIparanuM ciMtana jarUrI nathI ja. ciMtavananI jarUra lApazamika jJAna sudhI ja che. eTale ja kevalIne bhAva mana na hoya ema ApaNe gata prakaraNamAM vicArI gayA chIe. upayoga pravartanamAM ane manana-ciMtavanamAM, e bane prasaMge AtmAnI jJAnalabdhi kAma kare che. paraMtu upayoga karatAM te, manana-ciMtavanamAM jJAnalabdhinI pravRttiaMge eka vizeSatA e che ke saMgni jIve ne vicAra karavA mATe vicAra karavAmAM-manana karavAmAM upayegI evAM mane vargaNAnAM pugalenI, sAdhanarUpe upayogItA jarUrI hoI te pudgalenuM grahaNa, ane pariNamana karavuM paDe che. ane e rIte grahaNa ane pariNamana karavApUrvaka jIva, ciMtanIya vastunuM ciMtavana-manana karyA bAda te pugalenuM visarjana kare che. vaLI A rIte mane vargaNAnAM pudgalanuM grahaNa,pariNamana, ane visarjana, jIva je paugalika zaktinA AdhAre kare che, te paugalika zaktinuM nAma jaina pari. bhASAmAM "mana paryApti" tarIke oLakhAya che. A manaH payApti svarUpa jIvanazaktinuM nirmANa pudgalanA upacayathI ja thatuM hoI te padgalika sAdhana che. tema chatAM te pigalika sAdhana taiyAra karavAmAM jIvanuM je karma kAma kare che, te karmane jainazAstramAM "paryAptinAmakarma" tarIke Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jaina darzanamAM upayoga oLakhAvyuM che. dareka jIvane kaMI A manaH paryApta nAmakarmane udaya hoI zakato nathI; paryApta nAmakarmanA udaya vinA mana:paryAptisvarUpa jIvanazaktinuM nirmANa thaI zakatuM nathI. manaH paryApti vinA manevagaNAnAM pugalanuM grahaNa ane pariNamana thaI zakatuM nathI. ane e rItanA grahaNa ane pariNamana vinA jIva, manana-ciMtana karI zaktA nathI. upayoga aMgenI hakIkta mAtra jainadarzananA ja zAstromAM maLI zake che. jainadarzana ja upaganI hakIkatane samajAvI zake che. kAraNa ke upaga e AtmAnI jJAnalabdhine ja viSaya che. jJAnalabdhinI nyUnAdhikatA, te jJAnAvaraNIyakarmanI ja nyUnAdhiktAne AdhAre che. jJAna e AtmAne guNa che. ane jJAnAvaraNIya karma e AtmAnA jJAnaguNanA prakAzanuM avarodhaka tattva che. A jJAna ane jJAnAvaraNIya karmanI hakIktane mAtra jainadarzana ja yathArtha rIte samajAvI zake che. anya keIne AtmAnA jJAnaguNanI spaSTa samaja samajAI ja nathI. jJAnanI vividha avasthAone temane khyAla ja nathI. eTale jJAnaguNanI samajavinA jJAnAvaraNIya karmanI paNa samaja kyAMthI hoya? jJAnanA svarUpane yathArtharUpe je samaje te ja jJAnAvaraNaya karmane samajI zake. eTale mana e zuM che ? te paNa kyAMthI samajAya ? jJAnalabdhi, jJAnAvaraNIya Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane sthira anAvavAnA upAya kama ane mana aMgenI spaSTa vyAkhyA tA jainadazananA zAstrothI ja jANI zakAze. 131 vaLI manana karavAmAM sahAyaka banI rahetAM pudgalAnu astitva kayAM che ? kevA svarUpe che? te svarUpane kevI rIte pAmI zake che ? kace! jIva te pudgalAne grahaNa karI tenA dvArA manana karI zake che ? grahaNa ane pariNamana karavAmAM phera kaI zaktinI AvazyakatA rahe che ? te zaktine jIva kevI rIte prApta kare che? A badhI hakIkata tA buddhigamya ane hRdayagamya rIte te jainadarzanakAro ja batAvI zakayA che. eka khAkhatanA vicAra karatAM karatAM khIjI mAmatanA vicAramAM mana cAlyuM jAya, tene ApaNe mananI caMcalatA kahIye chIe. kAraNa ke jarUrI khAkhatanA vicArane paDatA mUkI anya anya khAkhatanA vicAramAM thatA mananA pravarttanane ja caMcalatA kahevAya. paNa ahI' samajavu` joI e ke mana e rIte caMcalatAne kema pAme che ? e caMcalatAnA mULa pAse zuM che? te samajAya te ja mananI caMcaLatA TALI zakAya. manana karavuM' e teA mananA svabhAva che. pachI te manana bhale smRtinu' hAya, kalpanAnuM hoya ke sAmAnya vicAranu hAya. e rIte manana karavAmAM mananI svAdhInatA nathI. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jaina darzanamAM upayAga kAraNa ke je TAIme je vastu ke khAkhata pratye jIvane upayAga varte, te ja vastu ke mAkhatanuM' ciMtana, mana karI zake. jyAM sudhI jIvane upayAga te vastu sAthe joDAyela haiAya tyAM sudhI bIjI bAbatanu' manana, mana karI ja zakatuM nathI. vaLI te vastunA mananamAM sthira banI rahevAnI paNa mananI svataMtra sattA nathI. eka khAkhatanuM manana karatAM karatAM jIvane upayAga anya khAkhata pratye cAlyA jAya, eTale manane paNa manananuM sthAna badalAvavu ja paDe che. mATe mananI caMcaLatA TALavA IcchanAre upayAganI ca'caLatA TALavAnA khyAla rAkhavA jarUrI gaNAya. kAraNa ke je vastumAM jIvane upayoga jaze, tyAM ja mana jaze, ane tyAMnuM ja manana karaze. koI eka ja bAbatanA paNa bhUta ane bhaviSyakALa aMgenA vicAra choDI daI, mAtra te mAkhatanA vartamAnakALa pUratu ja manana, mana tyAre ja karI zake ke jIvanA upayAga vastunI vamAna avasthA aMgenA ja hAya. evI rIte eka ja bAbata ke eka ja vastu aMge bhUta ane bhaviSya sabaMdhI manana mATe paNa samajavuM. eka ja vakhate eka ja vastunA guNanI bhinnatAmAM paNa upayeAganI ane mananI bhinnatA vatI rahe che. mIThI kerI khAtAM khAtAM tenA mIThAzaguNu uparanA upayAga khasI jaI, tenA khaTAsaguNa pratye cAlyuM jAya tyAre te Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane sthira banAvavAne upAya 133 kerInA guNa aMgenuM manana paNa tenA mIThAzanA mananane choDI daI, khaTAsana manana upara vartI rahe che. A rIte manane te upaganI pAchaLa pAchaLa cAlavAnuM che. jyAM upaga jaze tyAM mana paNa jaze ane tyAMnuM manana karaze. ApaNe upaga ane mananI bhinnatA bhale na samajI zakatA hoIe, paNa ApaNane eTale khyAla te jarUra che ke koI mANasane ApaNuM kaMI paNa kAma karI devAnI bhalAmaNa karIe chIe tyAre vAraMvAra kahIe chIe ke bhAI! dhyAna rAkhaje. bhUlI na jAya." A dhyAna eTale te bAbatano upayoga ane bhUlI na javuM eTale tene vismRta na karavuM. dhyAna rAkhavuM e zabdo upaganA ja sUcita che. yAda AvavuM temAM upayoganI ja upasthiti che. yAda Avela upara manana karavuM, vikalapa karavA e mananI pravRtti che, arthAt tyAM mana che. yAda AvyA pahelAM manana nathI eTale pahele upaga che, ane pachI mana che. A rIte paNa mananI ane upayoganI bhinnatA, tathA upaga pachI manane manananI vAta hovAnuM samajI zakAya che. je vastu aMge rAga agara zreSanI ghaniSThatA vadhu banI rahI hoya te vastu pratye te jIvane upaga jaldI cAlyA jAya che. ane jIva te ja vastunA manana ciMtavanavALa banI rahe che. bAhyapravRtti kadAca bIjI rItanI hoya paNa mAnasika sthiti te tene je vastuaMgene upayoga vartate hoya Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jaina darzanamAM upayoga te aMgenI ja hoya che. - e rItanA upayoganuM pravartana jIvane IndriyapratyakSa vartatI vastunA darzanane kAraNe agara bhUtakALamAM e rIte anubhavela viSayanI smRtinA kAraNe thAya che. temAM paNa pratyakSa vastu karatAM smRtinA viSayamAM upaga vadhu varte che. ane eja vadhu caMcaLatA pedA kare che. temAM paNa AdhyA tmika bAbata karatAM bhautika bAbata saMbaMdhI upaganI vizeSatA hoya che. kAraNa ke anAdi kALathI jIva bhauti klAthI ja dunyavI vastunA ja rAgathI anaraMjIta banI rahyo che. tenA ja saMskAra AtmAmAM khUba ghaniSTha banI rahyA che. te saMskAranA jamAvaTanuM jora AtmAmAM eTaluM badhuM vadhI rahela hoya che ke thoDAghaNA paNa AdhyAtmika saMskAre tenI AgaLa nahivat banI rahe che. ane e ja saMskAra jIvane khUba pajave che. pitAnI mithyAtva-sArAsAranA viveka vinAnI dazAne lIdhe jIvane te pajavaNI rUpe lAgatA nathI, paraMtu AMtarIka rIte te tenI Atmika zAMtine kerI ja khAtA rahe che. jema uMdara phUMkI phUMkIne karaDate hovAthI karaDavA TAIme tenuM duHkha na anubhavAya paNa pAchaLathI te duHkharUpe jarUra anubhavAya che. te rIte bhautika saMskArothI thatA nukasAna aMge paNa samajavuM. jIvane mananI caMcaLatAnI pratikULatA tyAre ja lAge che ke ISTa viSayanA ciMtavanamAM te avarodha karatI heya. paraMtu Atmika zAMti-samatA-samAdhinA Icchake te Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3pa. manane sthira banAvavAne upAya ITAniSTatAne jJAnI purUSanI AjJA mujaba grahaNa karavAnI che. je bAbata pitAne ISTa lAgatI hoya paNa jJAnIonI draSTie aniSTa hoya te bAbatamAMthI ISTapaNAnI buddhi haTAvI levAmAM, ane pitAne je bAbata aniSTa lAgatI hoya paNa jJAnIonI draSTie te InTa hoya te tene grAhya karavAmAM ja jIvanuM zreya che. anAdi kALathI jJAnI purUSanI draSTithI viparIta draSTivaMta banI rahevAnA kAraNe ja jIva duHkhI thaI rahyo che. mATe vAstavika rIte sukhI thavA - samAdhi pAmavA mATe jIve jJAnI purUSonI AjJAnusAra ja ITAniSTatAnA draSTivaMta banI- rahevuM paDaze. sAMsArika sukha, IndriyanA anukuLa viSayamAM rAga, pratikULa viSamAM du:kha, potAnA sivAya anya jIve pratye arthAt pitAnA upara upakAra karanArAo pratye kRtajJatA, svajane pratye kRpaNutA, paricite pratye hitaciMtAnI upekSA, aparicite pratye ekala peTApaNuM - mAtra pitAnA ja svAthanI lAgaNa, vastunI nityAnityane aviveka, guNI pratye ISya, duHkhI pratye dayAbhAvanI upekSA, pApI pratye tiraskAranibhraMchanA, A badhI, jIvanI viparItadraSTi kahevAya che. te rItanI viparIta draSTinuM parivartana samyaga draSTimAM arthAt jinAjJA mujabanI draSTimAM karavuM hoya te sAMsArika sukhaIndriyanA viSaye pratye vairAgya, upakArI pratye kRtajJatA, svajane pratye udAratA, paricite pratye hiMtaciMtA, aparicito pratye paramArthavRttibhAva keLavavuM joIe. jIvana Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jaina darzanamAM upayoga mAMthI mamatA bhAva-ahaMbhAva dUra karAya teja uparokta saddaguNone jIvanamAM vasAvI zakAya. duniyAnAM saghaLAMya sukha mane pitAne ja maLe evI abhilASA ja jIvane sadaguNothI dUra rAkhe che. evI dhAraNA rahetI hovA chatAM duinyavI badhAM sukhe eka ja AtmAne maLI jAya evI paristhiti duniyAnI kadI paNa hotI nathI. tethI AtmA sadA atyaMta atRpta ane zekagrasta upagavALe banI rahI jJAnIoe kathita mArganA upagavALe banI zakatA nathI. jIvanamAM gussa-ISya-abhimAna-kapaTavRtti-heya, (tyAjya) vastu pratyeno gADha rAga, e badhA durguNanuM astitva jJAnIoe kathita mArgathI viparIta draSTivaMtamAM ja TakI zake che. sAMsArika sukhenI tIvra AkAMkSA, icchA, atRpti, anya karatAM potAnuM sthAna uMcuM banAvI rAkhavAne ahaMbhAva, A badhA durguNethI gherAI rahela jIvana upayoga, jJAnI purUe darzita Atmika utthAnanA-AdhyAtmika sAdhanAnA pathamAM TakI zakatuM ja nathI. e durguNo ja jIvanA upayegane caMcaLa banAve che. paraMtu ajJAnI-avivekI java, tenI ajJAnatA ane avivekatAnA kAraNe jJAnIoe prarUpita AdhyAtmika anuSThAne karavA samaye paNa aMtarathI te e aniSTone ja vaLagI rahe che. ane pachI bUmo pADe che ke mAruM mana sthira rahetuM kema nathI ? Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane sthira banAvavAnA upAya 137 A mATe pahele mithyAbhAva TALavA paDaze. mithyAbhAva TALavA mATe jJAnIonA vacanane anurUpa sa'skArI banavu paDaze. tyArabAda bhautika AkAMkSA, icchA, tRpti vagere durguNAne jIvanamAMthI haTAvI sateSa-samatA-sajIve pratye abheda draSTi, muditAbhAva, karUNAbhAva, pApI jIvAne sudhAravAnA prayatna karavA chatAM na sudhare te tira skAra ke nibhra MchanA bhAva nahi hotAM upekSA bhAva arthAt madhyastha bhAva, ItyAdi sadguNNA--susa'skArathI vAsita jIvana manAvI rAkhavuM paDaze. e rIte durguNInA nikAla ane sadguNeAnA Azraya karavAthI ja upayAgane adhyAtma mAmAM sthira banAvI zakAse. A rIte mithyAdraSTikoNa, matinA viSava ane buddhinA viparyAsane haTAvavAmAM ja Atmika unnatti ane parama samAdhi che. peAte ja peAtAnA mananA cAkIdAra bane, pratisamaya cokIdAra banI raheA. anAdikALathI AtmAmAM ghara karI esI gayela durvAsanAe sAme yuddhe caDavAnu che. tenA parAjaya karavAnA che. ApaNe tenAthI parAjIta na thaI javAya tenA khUba ja khyAla rAkhavAnA che. duvRttionA AtmAmAM thatA pravezane rekA kayA kAraNe tenuM Agama sugama banI rahe che ? kayA mArga tenA mATe khulleA banI rahela che? tene jJAnIonA vacanAnusAra zeAdhavAnI kAzi karo. te mArgone nAbuda kareA. jethI tevI duzruttionu Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga Agamana ja ApeAApa rokAI jaze. A mATe tanmaya banI rahevu paDaze. AdhyAtmika ke sAMsArika koIpaNa pravRttimAM pravRtta banavA samaye A ja draSTikANu sAcavI rAkhavA paDaze. te mATe sadA apramAdi anavu paDaze. mAna- sanmAna-praza'sA--kIrtti--AbarU ItyAdi anukuLa upasage'dvArA paNa e duvRttie ghUsI na jAya tenI khUba sAvacetI rAkhavI paDaze. te ja AdhyAtmika-Atmika-vikAsanA upayAgamAM sthira rahI zakAze. mAnasika ca'calatAne rokI zakAze. 138 prathama vicArAI gayuM che ke koIpaNa viSaya ke khAkhata aMge mananuM manana, te viSaya pratye thatA upayeAganA anusa MdhAna pachI ja che, paNa sAthe sAthe e paNa samajavu' jarUrI che ke upayoganI zuddhAzuddhatAnA AdhAra te mananA manananI ja zuddhAzuddhatAnA AdhAre che. mananu` manana jo kaSAyathI malIna banI raheze te upayAga paNa malIna banyA kahevAze. mananuM manana jo samatAbhAvathI-sAmAyikabhAvathI sAMsArika viSayA age vairAgyabhAvathI vAsita banI raheze te upayAga pazu zuddha-nimala banI rahyo kahevAze. - AdhyAtmika sAdhanAnA sAdhaka kaI sAMsArika-daihika pravRttine sadA rIkI zakatA nathI. ane rAkavAnA prazna paNa nathI. sAdhakane paNa khAvu jarUrI che, zvAsa levA jarUrI che, khelavu jarUrI che, ci'tana paNa jarUrI che, gRhasthI hAya tene dunyavI vyavahAra calAvavA paNa jarUrI che, sAmAjIka ane Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane sthira banAvavAnA upAya dhArmika kAryAmAM joDAI rahevu' paNa jarUrI che. kuTuMbanirvAha mATe vyApArAdi karavAM paNa jarUrI che. A badhI pravRttithI kaI nivRtta banI besI rahevAtuM nathI. A badhAM kArpAne kaMI rekI zakAtAM nathI. jIvana jIvavA mATenI jarUrI kriyAo, jarUrI pravRttiene rokI zakAtI nathI. dharmArAdhanA mATe dhArmika sthaLAe jaI zakIe chIe paNa tyAM kaI AkhA divasa pravRtta banI besI rahevAtu' nathI. ciMtana e eka mAnasika pravRtti che, tene kaI rokI zakAtI nathI. paraMtu Atmika utthAnanA Icchake-AdhyAtmika sAdhanAnA sAdhake uparokta pravRttimAM paNa jaLakamaLavat rahI zakAya, anAsaktabhAve rahI zakAya, AchI AsakatI rAkhI zakAya, tevI Teva pADavI joI e. tevI sAvadhAnI rAkhavI joIe. eTalA ja mATe jJAnipurUSoe kahyu che ke :-- 139 samaktidraSTi jIvaDo, kare kuTuMba pratipALa; a'tarathI nyAro rahe, jema dhAva khelAvata mALa. gAyA sImamAM caravA jatI hAvA chatAM tenuM lakSa tA ghare mUkI Avela vAcharaDA pratye ja hoya. mAthe pANInI hela upADI hAthatALIpUrvaka vinAda karatI pAnIhArIonu lakSa-upayoga te mAthA upara rahela pANInA beDA upara ja hAya, dhAvamAtA tarIke kAma karatI mAInA mAtRtva bhAva tA peAtAne ghare mUkIne Avela peAtAnA bALaka pratye ja hAya, evI rIte sAMsArika pravRttimAM pravRtta samakti Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jaina darzanamAM upayoga draSTi jIvanu dhyeya-lakSa-upayoga te dehulakSI nahi banI rahetAM Atmika lakSI ja hAya. paLe paLe jJAnIonI AjJAtA draSTisanmukha ja rAkhavAnI sAvadhAnIvALA heAya. A rIte anAdikALanI tenI viparIta draSTi, bhautika draSTi, dehalAlasA, kuTukhalAlasA, atha ane kAmalAlasA, parivarttana pAmIne, svabhAva badalrIne, AdhyAtmika dRSTimAM, jJAnInI AjJA ja zirasAvadya karavAmAM, Atmika dhananI prAptinI lAlasAmAM ja badalAI jAya che. A rItanA parivarttanane pAmanAra AtmA mATe varditAsUtramAM kahyuM che ke :-- saThThiI jIvA, jaI huM pAva' samAyare 'cI; -- apeAsi hAI badhA, jeNu na niddha dhasa' kuNuI. arthAt samyagdaSTi jIvane kama madha ati alpa thAya che. kAraNa ke te sAvadya pravRttimAM hAvA chatAM tenAmAM ni yatA nathI. jayaNA che. sAvadhAnI che. saddaupayAga che, dareka pravRtti pAchaLa AsaktinA, rAgadveSane bhAva alpa rahevA joI e. pravRttinI sAthe samabhAvanI dhArA bhaLavI joIe. AtmikadraSTie sva ane paranA, katta nya ane akartavyanA, haiya (tyAjaya), jJeya (jANavApaNu'), ane upAdeya (grAhya)nA viveka-khyAla-sAvacetI rAkhavI joIe. A rIte samabhAva, taTasthatA, sAmAyika, samatArUpa cAkIdArane AtmAnI ceAkI karavA mATe khaDA karI rAkhavA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manane sthira banAvavAne upAya 141 pUrvaka game te pravRtti cAlatI haze te paNa te cekIdAra tamane sAvadhAna karatuM raheze. tamArA jIvanamAM rAgadveSa ke mithyAbhAvarUpa kaMIpaNa doSane thate praveza te rokI deze. AtmamahelanAM pagathI mAM pagalAM mAMDanAra deze ApoApa nIce utarI jaze. dUra thaI jaze. zAstrakAro Ane ja apramAda kahe che. TuMkamAM ApaNA upayogane ApaNA manane zuddha banAvI rAkhavA mATe ApaNe je vAtane abhyAsa karavAnuM che, je rItanuM mArgantarIkaraNa karavAnuM che, jenI ApaNe Teva pADavAnI che, te Teva ja A rItane samabhAva-samatAbhAva - sAmAyika che. vaijJAnika bhASAmAM Ane mArthAntarIkaraNa ane udAttI. karaNa kahevAya che. pravRttine mArga palaTo te mArthAntarIkaraNa, ane meha, Asakti, rAgadveSa, vagere doSanuM parizudhana ane parimArjana karavAnI prakiyA te udArIkaraNa che. karmazAstranI bhASAmAM tene kSaye pazama kahevAya che. ApaNe azubha caMcaLatAne troDI, zubha caMcaLatAne pedA karavAnI che. joke saMpUrNa sAmAyika bhAvamAM sthita banI rahevA mATe te zubhane paNa cheDavAnuM che, ane azubhane paNa choDavAnuM che. paraMtu azubhane choDavA mATe zubha saMkalpa kare paDaze. kharAbane cheDavA mATe sArAne saMkalpa karavo paDaze. kharAba Tevene choDavA mATe sArI. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jaina darzanamAM upayoga Teva pADavI paDaze. nahIMtA kharAba Teva chUTaze nahi'. ekavAra kadAca chUTI jaze te paNa pharI pAchI vaLagI paDaze. mATe sArI TevanI satata jAgRti rAkhavI paDaze. maharSi patajalie paNa kahyuM che ke :--vitavAdhane pratipakSamAtranam. eka pakSane teDavA che tA khIjo pratipakSa UbheA kare. azubhane tADavu che teA zubhane pedA karI. kharAba Teva badalavA mATe sArI Teva pADavI paDe che. jJAnIonI AjJAvirUddha viSayapravarttanamAM vatI caoNMcaLatAne dUra karI, nAnIAnI AjJA mujabanI ca'caLatAnA sahArA levA paDaze. jUnI ca'caLatAne dUra karavA navI ca'caLatAne apanAvavI paDaze. ca'caLatAnI dizA badalavI paDaze. ema karatAM karatAM eka divasa evA jarUra Avaze ke badhI caMcaLatA cAlI jaze. samApta thaI jaze. AtmA sa'pUrNa' samabhAvI banI upayoganI pUrNa zuddhatAne pAmI zakaze. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi A jagatamAM je jIve, bhUta Adi bhinnabhinna kALane vicAra nathI karI zakatA tevA jIne zAstramAM asaMjJi kahyA che. ane jeo bhUta-bhaviSya ane vartamAna e traNekALa aMge vicAra karI zake che, tevA jIne zAstramAM saMjJi kahyA che. jeo e pramANe traNe kALane vicAra karI zakavAnI zaktivALA che, teonuM ciMtavana- manana yA saMkalpavikalpa, traNa kALa aMgenuM hoya che. meM pahelAM Ama bhUla karI te mane A nukasAna thayuM. eTale have atyAre paNa evI bhUla karIza, te bhaviSyamAM paNa nukasAna thaze. e rIte pahelAM samajIne kAma karyuM te sukhI thaye ane atyAre have samajIne kAma karIza te bhaviSyamAM sukhI thaIza. e rIte bhUtabhaviSya ane vartamAna e traNe kALa aMge sArAsArane vicAra karI zakanArA cha dIrghakAlikI saMjJAvALA kahevAya che. A rIte traNekALa aMge vicAra-ciMtana yA manana karI zakavAvALA ja be prakAranA che. (1) zarIra draSTivALA arthAta zarIra Adi sAMsArika-bhautika anukuLatAnA ja upayega-lakSavALA ane (2) AtmadraSTivALA Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jaina darzamAM upayoga eTale AtmAnA sArAsAra aMgenA vicAravALA-lakSavALAupagavALA. kevaLa vartamAna bhavanI (jaMdagI)nI apekSAe. ja potAnA zarIra Adi bAhya saMgenI sthitine ja vicAra karanArA zarIradraSTi - bhautikadraSTivALA kahevAya che. manuSyane te pitAnI cAlu aMdagI saMbaMdhI traNe kALanI. anukuLatA sarjaka ane pratikuLatA rodhaka thatA vicArane ApaNe jAte anubhavIe chIe. paraMtu jAnavara paNa pitAnA cAlu bhavasaMbaMdhI bhUtakAlIna jIdagI - vartamAna jaMdagI ane bhAvI jIMdagIne vicAra karyA vinA rahI zakatA nathI. tiryamAM vivekahInatA hovA chatAM paNa tene bhUtakALanA anubhavenuM smaraNa thAya che. kutarAne agara anya koI prANa upara ApaNe lAkaDI ugAmIzuM to turata ja bhAgavA-nAsavA mAMDaze. ApaNe lAkaDI mAtra ugAmI ja hoya che, paNa ghA karyo hetuM nathI, tema chatAM te bhAgavA mAMDe che tenuM kAraNa eka ja che ke bhUtakALamAM tene kayAreya lAkaDIne ghA paDyo hoya tenuM atyAre eTale lAkaDI ugAmamA TAIme smaraNa thAya che. te jANe che ke A rIte lAkaDI ugAmAya che, A rIte zarIra upara lAkaDI paDe che, ane tethI ghA paDane A rItanI vedanA thAya che. A pramANe te vicAra-manana-ciMtavana-saMkalpa vikalpa karI zake che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautika draSTi ane AdhyAtmikadraSTi 145 pakSIomAM paNa te ja bhaya rahele che. baMdukanI eka goLI chUTe che ke seMkaDo pakSIo bhAgavA mAMDe che. A uparathI mAluma paDe che ke pazupakSI jevAM prANio ke jenAmAM vivekane aMza paNa nathI, tevA prANiomAM bhUtakALanAM saMsmaraNo astitva dharAve che. te pachI evAM ja bhUtakALanAM saMrakaraNe manuSyamAM hasti dharAvatAM hoya emAM kaMI paNa Azcarya pAmavA jevuM nathI. A saMbaMdhamAM te manuSya, jAnavara, pazu, ItyAdi saghaLAM eka kakSAe che. aniSTa kAraNene joIne pazuo Dare che. aniSTa kAraNane joIne ApaNe paNa DarIe chIe. jAnavara duHkhanA kAraNe thI dUra rahe che. pakSIo paNa dukhanA kAraNothI dUra rahe che. ane te ja pramANe ApaNe paNa duHkhanA kAraNothI dUra rahIye chIye. vaLI mANaso jema sukha tarapha pravRtti kare che, te pramANe pazuonI paNa sukhanA mAge pravRtti cAlu ja hoya che. unALe cAlatuM hoya, pracaMDa tApa paDate hoya, jamIna dhagadhagI uThI hoya, e prasaMge pazuo paNa jhADanI chAyA zodhe che, ane jhADanA chAMyaDAmAM bese che. e ja pramANe sakhata ThaMDI vakhate te taDakAmAM jaIne vizrAMti le che. varasAdanI dhArAo vahetI hoya te veLAe te varasAdanA mArathI nivRtta thavA mATe koI DhAMkela jagyAne Azraya le che. A uparathI ema spaSTa thAya che ke pazupakSIone paNa TADha-tApa aMgenuM duHkha lAge che. ane je. 10 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jaina darzanamAM upayoga tethI te duHkhamAMthI bacavAnI ane sukha meLavavAnI pravRtti kare che. have bhaviSyakALanA vicAra karIe teA koI paNa buddhizALI mANasa evuM kahI zakavAnA nathI ke pazupakSIe peAtAnA bhaviSya mATe vicAra karatA nathI. pakSIo paNa mALA bAMdhe che, khakhAlA zeAdhe che. pALelAM na hoya evAM pazue paNa tevI ja pravRtti kare che. A saghaLA uparathI mAluma paDe che ke tee paNa jIMdagInA bhaviSyakALanA vicAra avazya kare che. pakSIonI varasAda AvyA pahelAMnI mALA bAMdhavAnI pravRtti, khakhAle zeAdhavAnI pravRtti, kutarA jevA prANInI pazu raheThANu zeAdhI kADhavAnI pravRtti, te saghaLuMya temanA hRdayamAM thatA bhaviSyakALanA ci'tavanane AbhArI che. jo pazu-pakSIomAM bhaviSyakALanuM ci Mtavana na thatu hota te teo mALA AMdhavAnA kArya mAM, bakheAle ze|dhavAnA kAmamAM athavA evA ja bIjA kAmamAM pravRtti karata ja nahi. A uparathI spaSTa thAya che ke manuSyanI mAphaka pazupakSIone paNa bhUta-vattamAna ane bhaviSya, A traNe kALanI vicAraNA hoya che. A rItanI vicAraNAne laukika saMjJA kahevAya che. yA bhautika saMjJA kahevAya che, kema ke temAM jIvane upayega-lakSya-dhyAna te zarIrAdi khAdya sayAgA a'genu' ja che. ane e rIte upayAgavata manIne te dareka jIve ana'takALa sudhI saMsAramAM bhramaNa karyu. che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi eka sthAnanA ( eka jIMdagInAM) AvA mAhya saMcAgonI ciMtApUrvaka jyAre te bhava pUro thAya che, tyAre jenA aMge ciMtA rahetI hatI te badhu... cheDIne jIvane cAlyA javu paDe che. vaLI punaH tevA navA samegA upalabdha thAya che ane pAchI enI e ja bhAMjagaDa cAlu he che. 149 - A rIte jagatamAtranI traNe kALanI vicAraNA te A jIMdagI pUratI ja che. laukika vyavahAramAM duniyAe A jIMdagI pUratA ja vyavahAra mAnI lIdhA che. ane tethI zarIra Adi bAhya sacogAnA ja lakSavALA - upayAgavALA AtmA, A jI MdagI pUratA ja vicAra kare che. jagatanI vicAramaryAdA ja TuMkI che. TukI eTale A jIMdagI pUratI ja che. keI jIva, sArA eTale dhanavAna - AkhAna - indriyAnA viSayeAnI anukuLatAvAna kuTu'khamAM janamyA eTale duniyA te AtmAne bhAgyazALI kahI de che. mANasa paiseTake bharapUra hoya, putrAdinA vizALa parivAravALA hAya, gheADAgADI-moTara-skuTara-reDIyA vagere mAjazeAkhanAM sAdhanAthI yukta hAya, rAjyasabhAmAM je sattAdhArI hoya, tene duniyA bhAgyazALI kahI de che. jagata te| A rIte ja bhAgyazALIpaNAnI maryAdA A eka ja janma ane te paNa zArIrika Adi bhautika sAmagrI aMge anukuLatAnI bahulatA pUratI ja AMdhe che. kAraNa ke teo mAtra bhautika sacAgAnI prAptinA ja ane anukuLatAnA AkAMkSI hAya che. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jaina darzanamAM upayoga jagatanI A dazAnuM pRthakkaraNa karIe te mAluma paDe che ke jagatanA vicAranuM sarkala ja lAMbe jaI zake tevuM nathI. tene A janma pUratI ja moja dekhAya che, A janma purate ja mANasa sukhI dekhAya che. eTale te kahI deze ke "ahe bhAI phalANe mANasa ke sukhI ane samRddhizALI che." A janmamAM sukhI dekhAte mANasa AvatA janmanA mATe pApanI mahAbhayaMkara sAmagrI ekaThI karatA hoya te vAtane jovAnI duniyA nA pADe che. duniyAne have pachInI jaMdagI kevI Avaze tene vicAra nathI, tenI paravA nathI. AgaLa vadhIne ema kahIye te paNa beTuM nathI ke jagatanI eTalI lAMbI draSTi ja nathI. A bhave bAhya saMgothI sukhI dekhAtA AtmAnuM punya te punyAnuMbaMdhi punya che ke pApAnubaMdhipunya che, e rItane khyAla karavAnI keIne paDI nathI. gayA bhave kevA haze tathA e bhAmAM eNe kevAM kAma karyA haze, te jovA-jANavAnI paNa jagatane jarUra jaNAtI nathI. AkhA jagata tarapha joIe, athavA jagatanA eka mANasa tarapha joIe, eka pazune joIe, eka Dhorane joIe, ke ekendriyAdi prANione joIe te turatA ja mAluma paDaze ke adhikatAe te ja eka ja jIdagInA ane te paNa mAtra zarIradraSTivALA, zarIrAdi bAhya sagenI. ja anukuLatAnA ja upagavALA banI rahelA che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 149 A jIMdagI sArI te ja sAruM ane A jIMdagI mAThI te ja saghaLuM mAThuM, e rItanI A jagatanI bhrAmaka mAnyatA che. bhUtakALanI aneka jiMdagIe kharAba hoya ke bhaviSyanI (AgAmI bhavanI) chaMdagIo paNa kharAba AvavAnI hoya tenI jIvone ciMtA nathI. tene te mAtra cAlu jIMdagI sArI heya eTale bhautika anukuLatAvALI ja hoya eTale basa che. tene ja sarvadA sArUM mAne che. e ja rIte bhUtakALanI aMdagIo sArI haze ke bhaviSyanI jIMdagI paNa sArI AvavAnI hoya, chatAM paNa je cAlu aMdagI pratikuLa bhautika sAmagrIvALI hoya te tene A jagata, badhuM ja kharAba mAne che. arthAt bhUta ane bhaviSyanI jIMdagInI zubhAzubhatA e sArApaNuM nahi, paraMtu vartamAna jIdagInI zubhAzubhatA e ja sArApaNuM che, e A jagatane vicAra che, lakSa che, upaga che. ahiM jIMdagInI sArAsAratAmAM-zubhAzubhatAmAM, zarIraIndri ane mananI ja anukULatA tathA pratikuLatA jovAya che. emAM e rIte gamatA ane aNagamatAnI apekSAvALA upagavALI draSTi te jJAnIonI draSTie jherI che. AMkhane gamatA padArthamAM, kAnane madhura lAgatA zabdamAM, zarIrane mRduspazI padArthanA sAgamAM, jIbhane madhura ane svAdiSTa lAgatA svAdamAM, nAkane sugaMdhI Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga padArthanI sugadhamAM, rati upaje, ane tethI viparIta viSecaiAmAM ati ane dugaMchA upaje, kAmarAga-sneharAga ane draSTirAgathI rAgI anAya, A badhAmAM upayAga--lakSa - vRtti te zarIra a'genI ja che. kAraNa ke AvA jIvAnAM indriya ane mana, AtmadraSTi vihANAM zarIrasaMbadhI draSTivALAM ja hAI te zarIra jevAM jaDa che. AvI jaDa aMgenI sukhI thavAnI vRtti te AtmAnu' adha:patana karanArI che A badhI anukuLatAnI prApti mATe aprAptinI ja lipsA rahe che. ane indriyanA viSayeAnI tRpti kayAreya paNa thatI nahi' hAvAthI atha`prAptimAM paNa kacAre ya tRpti thatI nathI. kAraNa ke tevAone jIMdagInu dhyeya, te sadAnA mATe indriyAnA viSayeAnI ane aprAptinI adhikatAvALuM ja banI rahela hoya che. jethI anIti - anAcAra - kalaha verajhera - IrSyA ItyAdi duguNA pedA thAya che. ane game teTalI sAdhanasAmagrInI vipulatA haiAvA chatAM atRptinA kAraNe jIva kayAreya paNa zAMti pAmI zakatA nathI. eka icchA pUrI thAya eTale navI aneka icchAe jAge che. ene mAtra lokonI draSTimAM samRddhivAna dekhAvAnA ja upayAga--lakSa che. AvI che, zarIraSTivALAnI--bhautikadRSTivALAnI durdazA. AvI dazAmAM vattatA jIvanA upayAga te rAga--dveSa-meAha-masara-dInatA-abhimAna-udvega Adi durbhAvAnA kAraNe malIna khanI jIvane Atta-raudradhyAnI anAvI bhavAMtare du`timAM laI jAya che. 150 00 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 151 saMgni jemAM tarka karavAnI zakti che. anubhave tathA anumAnone AdhAre tarka karI nirNa laI zake che. zarIrAdi anukuLatAnA ane pratikuLatAnA bhUtabhaviSya tathA vartamAna ema traNe kALa aMgenA vicAra pUrvaka pratikuLatAne haTAvI anukuLatAne sarala banAvavAnI janA ghaDI zake che. AvI zakti prApta thavAmAM jIvane jJAnAvaraNIya karmanA kSapazamanI vizeSatA ja che. te zaktine sadupayoga ja Atmika utthAna karAvI zake che, adhyAtma mArgane vikasAvI zake che, guNasthAnakamAM AgaLa vadhArI zake che, karmane saMvara ane nirjarA karAvI zake che, jinezvaradeve prarUpita mArgane ja yathAyogya samajAvI zake che, ane mokSa jevI paramapadanI sthitine paNa pamADI zake che. e rIte te, Atmika utthAnamAM A zaktine vaparAsa - upaga - vyaya e saddaguNa che. paraMtu Atmika utthAnanI upekSA karI mAtra bhautika-daihika-pagalika - sAMsArika vRttine poSaNa mATe te vyaya te durbhaya che, durgaNa che. durbhaya e kudaratI gunha che. je vastune durvyaya thAya te ja vastunI hInatA jIva pAme che. eTale bhUta-vartamAna ane bhaviSya e traNe kALa aMge. pitAnI anukuLatA tathA pratikuLatA vicArI zake evI jJAnazakti - caitanyazakti dharAvanAra prANi je pitAne prApta A zaktine durvyaya kare te bhavAMtare jIva punaH asaMjJi- paNane prApta kare che. mANasa mAne ke na mAne paNa prakRtine A Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jaina darzanamAM upayoga aTala niyama che. sadvyayamAM viveka che. durvyayamAM aviveka che. pazu karatAM mANasanI vizeSatA, vivekanA kAraNe ja che. A rItanA vivekahIna, ane prAptazaktine durvyaya karanAra manuSyamAM ane pazumAM kaMIpaNa taphAvata nathI. balake pazu karatAM paNa A manuSya bhaMDe che. kAraNake pazumAM te jAtanA viveka, pAmI zakavAnI prAya zakyatA ja nathI - anukuLatA ja nathI -samaja nathI - saMga nathI. paraMtu manuSyane to A badhI jAtanI anukuLatA hovA chatAMya durlakSI banI rahenArane pazu karatAM paNa halakI jAtane gaNavAmAM kaMI khoTuM nathI. punarjanmane nahiM mAnanArA cha ja mAtra zarIra draSTivALA hoya che, evuM nathI. teo te hoya ja che. paraMtu punarjanma-pApa-puNyane mAnanArA jemAM paNa Atmika draSTithI ajJAta evA ghaNA jIva mAtra zarIra -bhautika-paugalika draSTivALA ja hoI zake che. AvA ja Abhava ane parabhava ema banne bhavane uddezIne koI satkAryo kare- sadanuSThAna kare- tapa ane tyAga kare- dAna Ape -zIala paLe- devagurUnI bhakti kare, paraMtu draSTivAdopadezikI saMjJAthI rahita mAtra AvI dIrghakAlIkI saMjJAvALA havAnA kAraNe tevA jInuM dhyeya, A rItanI pravRttimAM paNa yazakIrti - ane parabhavamAM zarIrAdi bhautika anukuLatA meLavavavAnI IcchAvALuM ja hoya che. AtmAnA jJAna-darzana ane cAritra aMge lezamAtra paNa tevAonuM dhayeya hatuM nathI. AvA ja koI sArAM kRtya karI punya pAna Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmika draSTi 153 karatA rahe te paNa temAM lakSya malIna hovAthI tenuM punya, te pApAnubaMdhi punyapaNe pariNamI, paraMparAe asaMjJI avasthAmAM ja laI jAya che. ane saMjhipaNuM pAme te paNa tyAM temanI pravRtti "pApAnuMbaMdhi punya" nA kAraNe asaMjJIpaNamAM ja agara tiryaMca ane narakamAM laI javAvALI heya che. asaMgni jIne dIrghakAlIkI saMjJAnA abhAve tarkazakita nahiM hovAnA kAraNe durbhAvonI tIvratA hatI. nathI. jethI teonuM sIdhuM gamana narakagatimAM thaI zakatuM nathI. A hisAbe vicAravuM-samajavuM jarUrI che ke dIrghakAlikI saMjJA, arthAt bhUta-bhaviSya ane vartamAna e traNe kALano tarka karI zakAya evI sthiti sArI che ke, mAtra hetuvAdopadezikI saMjJAvALuM asaMjhipaNuM sAruM? ahiM ApaNe sArAsArane viveka, upaga-lakSa te vRttinA AdhAre karavAnuM che. eTale je upaga, jIvane mikSaprAptimAM anukuLa banI rahe, tevA upagavALI jJAnazakita-cetanAzakti sArI, ane saMsAravRddhi karAvanAra upagavALI jJAnazakti te bUrI che. saMsAravRddhi karAvanAra zarIradraSTi te halAhala jhera che. jyAre mokSaprApti karAvanAra AtmadraSTi e parama amRta che. A jagatamAM je manuSya, pitAnI jIMdagI mATe, zarIrAdi bhautika anukuLatAnI prApti aMge bhUta Adi Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dRrzInamAM upaye| bhinnabhinna kALaneA vicAra nathI karatA te manuSyane vyavahAranI draSTie ApaNe zUnyamanavALA agara mUrkha kahIye chIe. ane te mATe ja eka ThekANe kahyu` che keH-- 154 cAtaka cakavA catura nara, pratini krU udAsa; khara-ghUvaDa ne mUkha jana, sukhe sUve nijavAsa. A kathana leAkeAkita kahevAya che, paraMtu dha zAstranI draSTie tA je AtmAne peAtAnI Atmasthiti aMge bhUtavattamAna ane bhaviSya kALanA vicAra thatA nathI, tevA AtmAene paNa zAstrakAra mahArAjAe vicArazUnya gaNIne sa'nihAvA chatAM agni jevA ja gaNyA che. zarIrakrimAM tA anAdikALathI jIvanA upayAga vattatA ja AvyA che. para'tu paravastumAM mamatvabhAvI banI, AtmAnA maulika guNa- svarUpa jJAna, darzana, AnaMda ane zakti aMgenA upayegathI te bilkula ajJAta banI rahI, peAtAnA asalI svarUpathI anabhijJa jIvA ja, A saMsAramAM kabaMdhathI jakaDAI jaI vAhI trAhI pokArI gayA che. caitanyanA pUNa trikAsa, AnandanA pUrNa vikAsa, zaktinA pUrNa vikAsa arthAt anaMta caitanya, anaMta AnaMda, ane ana tazaktinI prApti, eja AtmAnAM mULabhUta kAryAM hAvAnI asamajanA kAraNe jIvanuM saMsArabhramaNa ane du:khanu sarjana thaI rahyu che. jJAna, AnaMda ane zakita, e kaI bahArathI meLavavA jevI vastu nathI. bahAranA koI saMceAgathI maLavA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 155. vALI cIja nathI. e hakIkatane saMsi hovA chatAM paNa bhautika draSTivaMta chava samajI zakatuM nathI. eTale ja jJAna, AnaMda ane zaktine keI bAhyavastunA saMgadvArA ja meLavavAne prayatna karavAnA ciMtanavALe aharniza banI rahe, che. teo mAtra buddhinA vikAsamAM ja jJAna, IndriyenA viSayenI anukuLatAmAM ja AnaMda, ane zArIrika baLamAM ja zakti mAne che. A rItanI brAmika mAnyatAthI ja te duHkhI thAya che. jethI bhautika draSTimAM sukhaprAptinI mAnyatA ane prayatna viparIta hovAthI bhautikadraSTivaMta jIvanI bhUtavartamAna ane bhaviSya aMgenI vicAraNA te jIvene vAstavika sukha prAptine hetu nahi banI zakavAnA kAraNe temanA saMkSipaNAnI kiMmata, jJAnI purUSanI draSTie che ja nahi, | mArA svAbhAvika-Atmika citanya, AnaMda ane zaktine vikAsa te mArI bhUtakALanI kaI bhUlanA kAraNe kAI gaye che, vartamAna kALe mArI samaja ane pravRtti mArA A caitanyaAnaMda ane zakti svarUpa guNonI zodhaka che ke vikasIta karanAra che, bhaviSyamAM mArA te guNonI saMpUrNa pragaTatA mATe mAre kevI rIte sAvaceta banI rahI prayatna kare jeIe, keNe batAvela mArga pramANe cAlavuM joIe, mArA A guNanuM vAstavika rIte rodhaka tatva kayuM che, A badhI ciMtavanA karanAranuM ja saMjhipaNuM sArthaka che. jenazAstramAM A rItanA ciMtavanane dharmadhyAna ane tenI viparIta rIte eTale ajJAnane ciMtavanane A Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jaina darzanamAM upayoga tathA raudradhyAna tarIke gaNAvyuM che. | dharmadhyAna dvArA vicArakarIne upagavaMta banI rahenAra AtmA ja, mekSadraSTivALe yA samakAti kahevAya che. tenI uparokta vicAraNA, vartamAna jIMdagIne ja bhUta -vartamAna ane bhaviSya pUratI ja nahi hotAM aneka chaMdagIonA bhUta-vartamAna ane bhaviSyakALavALI hoya che. kAraNa ke samakAti AtmA samaje che ke jIMdagI badalAtI rahe che, paNa AtmA kaMI badalAtuM nathI. AtmA te traNe kALa zAzvata che. bhUlanI sajA AtmAne ja bhegavavAnI heI pUrvenI jiMdagImAM thayela bhUlanI sajA jIvane vartamAna jIdagImAM bhegavavI paDe ane vartamAna jIMdagImAM thayela bhUlanI sajA, bhaviSyanI jIMdagImAM jogavavI paDe. mATe samakati AtmAnI draSTi, te vartamAna jIMdagI pUratI ja nahi hetAM trikAla AtmalakSI hoya che. AtmAna anaMtajJAna - anaMtadarzana - anaMta AnaMda ane anaMtazakti svarUpa guNane AcchAdita banAvI rAkhI AtmAne jeNe bhUtakALamAM duHkhI karyo, vartamAnakALe khI karI rahela che, ane bhaviSyamAM duHkhI karavAvALo che, evA karmanA samUhathI sarvathA ane sadAnA mATe mukta banavA-karma sAthe saMgrAma mAMDavA je taiyAra thAya che, te ja AtmA, mikSadraSTivALo kahevAya che. saMsArapratye udvegabhAvasvarUpa bhavanirvedapaNuM ane Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 157 eka mAtra mokSaprAptinI ja tamannArUpa vegapaNuM jyAre jIvamAM jAge, arthAt je jIvanA upayAga-lakSa te anAdikALathI sa'sArarAgavALA vattatA hatA te have palaTo pAmI sasAra pratye virAgabhAvI banI rahe, tevA ja AtmA, meAkSalakSI kahevAya. mATe ja kahyu` che ke --< sura nara sukha je duHkha karI lekhave, va che zivasukha eka suguNunara; ---- "" A sa`sAracakramAM anAdikALathI anaMtA puddagala parAvattana paribhramaNa karI rahela jIva jyAre caramAvatta avasthAne pAme che, tyAre ja jIva mekSalakSI upayAganI ceAgyatAvALA kahevAya che. caramAvatta pahelAMnA kALamAM jIva, bhavanine dapaNuM pAmI zakatA ja nathI. caramAvatta kALamAM paNa jyAre vItarAga-jina praNita dhane pAmI jIvAdi tattvAnu svarUpa, yathAtha paNe sahe tyAre ja jIva, vAstavika rIte meAkSalakSI upayeAgava'ta ane che. meAkSalakSI upayegathI ja jIva kramekrame paNa upayeganI pUrNa zuddhatAne - ni latAne pAmI zAzvata sukhanA bheAkatA manI zake che. AtmA che, nitya che, kamanA kartA che, leAkatA che, kama thI AtmAnA meAkSa thaI zake che, ane meAkSanA upAya che, A cha khAmata aMge vItarAga sajJa praNita zAstrAnusAre zraddhAlu khanI rahela AtmA ja samakIti hAI caturthAM guNasthAnakavattI kahevAya che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga bhavakha'dhana vadhe, gRhasthAzrama puSTa thAya, saMsArapuSTa thAya, evAM kAryAM karatI vakhate hRdayamAM jayAre baLatarA thAya, ane meAkSaprAptine sarala anAvanArAM kAryo karatI vakhate hRdayamAM parameAllAsa pragaTe, tyAre ja samajavu ke AtmA catu guNasthAnake che. AvA AtmA mevirodhI kAryAM te nahi ja kare, chatAM te tenAthI na ja banI zakatuM hAya, ane na chUTake enA ja hAthe meAkSathI viparIta kAya thavAnA prasaga Ave te tenA aMtaramAM teA pracaMDa zezaka ane tevA kAya pratye dveSa ja thAya. AveA AtmA kadAca peAtAnA pUrva baMdha gADha kahRdayanA kAraNe viSayakaSAyamAM parAvAyelA hAya, Ara'bhaparigrahamAM joDAyela hAya, ane saMsAramAM rahIne sAMsArika kAryAM tenA hAthe karavAM paDatAM hAya tA paNa tenA hRdayamAM evAM saghaLAM kAmeA mATe vedanA te thatI ja heAya che. ane te TAIme paNa tene upayega tA evA vattatA hAya che ke je kAryAM mAre karavAM joI e, te thatAM nathI, ane je kAryo karavA jevAM nathI te mAre karavAM paDe che; evAM kArya mATe hArttika sahAnubhUti na hoya, tA mAnI levuM ke te TAIme AtmA, avirati samyadraSTi nAme cAthA guNasthAnake vidyamAna che. 158 ahiM AtmAnI vRtti kayAM che? te jovAnuM che. sAMsArika sukha aMgenA tIvrarAga maMda paDe ane AptapurUSAnA vacanAnusAra kAma-krAyaleAbha-mada-ajJAna Adi kaSAyasvarUpa bhAvaka samUhane Adhina nahi banavAnI tIvra Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi vRtti jyAre jAge tyAre ja te AtmA, mekSanA upAsakonI gaNatrImAM AvI zake. 159 ahiM prazna e thaze ke AtmA nitya che, A sidhdhAntathI ApaNe AtmAnA bhUta-vattamAna ane bhaviSya, e traNe kALanA avatArAne mAnya rAkhyA. eTale vatta mAna kALe peAtAnuM jIvana kevI rIte vyatIta karavuM ke jethI bhAvi Atmika unnatti sAdhI zakAya. e rItanA vamAna ane bhaviSyakALanA vicAro karavA te te ceAgya che, paraMtu bhUtakALanA avatAro nArakInA thayA hAya, tiya canA thayA hoya ke nigeAdanA thayA hAya tenA vicAra vamAna jIMdagImAM karavAthI banelI hakIkata kaMI nihabanI thavAnI nathI. te pachI have AtmAe bhUtakALanA te bhavAnA vicAra zA mATe karavA joIe ? A praznanuM samAdhAna e ja che ke je bhaviSyamAM sudharavA mAMge che, tenI pharaja che ke teNe potAnA bhUtakALa jovA ja-vicAravA joI e. bhUtakALamAM ApaNe kayA kayA bhavAmAM hatA ? tyAMthI ApaNe bhinna-bhinna bhavA zA kAraNathI badalyA ? e bhaveAmAM zu'zu' sukhaduHkho bhAgaLyAM hatAM ? e sukha-duHkha bhAgavavAnuM zuM kAraNa hatu ? e rIte bhUtakALanA saMbadhamAM AvI jhINavaTathI jeo vicAra kare che, teo ja bhaviSyamAM kameAMthI sAvaceta banI rahe che. bhUtakALanA bhavA, karmA, ItyAdine Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jaina darzanamAM upayoga tapAsIe te ja bhaviSya mATe sudhAro karI zakIe chIe. arthAt A saghaLA uparathI eka ja vAta spaSTa thAya che ke pitAno bhaviSyakALa jeo sudhAravAne Icche che, temaNe pitAne bhUtakALa ane bhUtakALamAM thayelI bhUle e saghaLuMya temaNe jhINavaTathI jarUra tapAsavuM ja joIe. A te eka sAdhAraNa vAta che ke je potAnI pAchalI bhUle jete nathI ane e bhUlanuM anveSaNa karato nathI, te bhaviSyamAM paNa bhUlamAMthI bacI zakatuM nathI. jJAnI vinA pitAnI pUrva bhavanI hakIkta, pUrvabhavenuM jIvana te jANuM te na zakAya, paraMtu mArI vartamAna AtmadazA te jJAnIoe prarUpela hakIkta mujaba amuka prakAre Acarela mArA kRtyanuM ja pariNAma che, evo khyAla te jarUra AvI zake. ApaNe ItihAsane yAda karIe te mAluma paDaze ke varSo pahelAM ekavAra jApAna ane rUzIyAne yuddha thayuM tyAre mAtra cha mahInA jeTalA TuMka samayamAM ja jApAna vijayI banyuM hatuM ane raziyA hArI gayuM hatuM. AvuM moTuM rUzIyana mahArAjya te veMta jeTalA jApAnanI sAme paNa TakI zakyuM na hatuM. hArI javAnuM kAraNa zodhavA mATe rUziyAe "parAjaya kamIzananI nImaNuka karI. e kamIzane parAjyanAM kAraNa zodhI kADhayAM. arthAt pitAne bhUtakALa che ane pitAne deza kayA kAraNathI hArI gayA che, te zodhI kADhayuM. e rIte bhUtakALa jevAnuM pariNAma e AvyuM ke teNe bhaviSyamAM evI bhUla na thAya tenI takedArI rAkhI. ane jyAre Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 16% I. sa. 1914-18mAM jarmana-razIyA raNasaMgrAma thaye tyAre veMtabhara jApAna sAme cha mahInA paNa TakI nahiM zakanAra rUziyA, mahAna jarmana mahArAjya sAme aDhI varSa sudhI TakI zakayuM. jApAna sAthenA yuddhamAM parAjaya thavAnuM kAraNuM zodhI e rIte thatAM kAraNone have pachInA keI yuddhamAM rokavA mATe ja rUzIyAe "parAjaya kamIzana" besADyuM hatuM. jema rUzIyA, te jApAna sAmenA yuddhamAM mAtra cha mahinAmAM ja hAravArUpI kalaMkavALuM banyuM hatuM, tema ApaNe AtmA paNa kama sAmenA yuddhamAM bhavaparaMparArUpI kalaMkavALo banyo che. anAdi kALathI A AtmA bhavaparaMparAe bhamyA ja kare che. e bhavaparaMparA zAthI thAya che, e vAta ApaNe tapAsavAnI che. AtmAnI bhavaparaMparA zAthI thaI che, e vAta tapAsIzuM te ja ApaNe bhavaparaMparAnA kAraNone rokI zakIzuM. have ApaNI pharaja zuM che te vicArIe. ApaNe paNa jaDa evA karmathI parAjya pAmyA chIe. anaMta zaktinA mAlIka mahAna samrATa evA ApaNA upara kame vijaya meLavyuM che. ane teNe ApaNane bhavaparaMparArUpI dhuMsarImAM joDI rAkhyA che. mATe ApaNI pharaja che ke rUziyAnI mAphaka ApaNe paNa "parAjaya kamizana" besADavuM joIe. paNa A kamIzanamAM besanAra kamIzanare AtmA - je. 11 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 jaina darzanamAM upayoga ane karmanI saghaLI sthitinA yathArtharUpe jANanAra hoya te ja saghaLA prazno barAbara tapAsI zake. ane tene ApaNA upara ghaTita riporTa paNa karI zake. A mATe te jaina zAstronA UMDA abhyAsI tatvaciMtaka saddagurUe ja A kamIzanamAM besanAra kamIznaranI yegyatAvALA gaNAya. teo ja ApaNane sAco rIporTa ApI anAdikALathI thatI ApaNI bhUlane khyAla ApI, bhaviSya mATe tevI bhUlathI bacAvI zake. ane jenazAstrodvArA ApaNane sanmANa banAvI zake. jIva anAdine che, karmasaMga anAdinA che, bhavaparaMparAnuM amuka amuka kAraNa che, karmarAjAnuM sainya amuka amuka prakAranuM che. tene senAdhipati keNa che, tenI sAme laDavA mATe ApaNI pAse zastro kevAM joIe, kaI jAtanA ApaNuM sainikethI tene parAjIta karI ApaNuM svataMtratA - svarAjyane prApta karI zakAya, kaI jAtanI thayela bhUlathI ApaNe parAjIta banyA, te bhUla pharIthI thavA na pAme te mATe ApaNe kevI sAvacetI rAkhavI joIe, ItyAdi vastuone je koI yathArtha rIte darzAvanAra hoya te zrI vItarAga-sarvadeve prarUpita jaina Agama ja che. sadda gurUo, A jainAgamenA AdhAre ja ApaNane karmazatruthI sAvaceta rahevAne rIporTa ApI zake che. bhavasamudramAM AtmAnA anaMta catuSka guNarUpI jahAja DubI na jAya, te mATe jenAga ja dIvAdAMDI tulya che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautidraSTi ane AdhyAtmikadraSTi A AgamagraMthanuM jJAna ja ApaNane bhUtakALamAM thayela ApaNI bhUleAmAMthI bacAvI zakaze. e jJAnadvArA ja ApaNe ApaNA bhUtakALa (pUrva bhaveA) vicArI zakIzu. te vicArA dvArA ja pUrvabhavAmAM thayelI bhUlAne khyAla lAvI zakIzu.. ane bhaviSyakALe kama`baMdhathI sa thA mukta banI ajara amara sthAnanI prApti mATe ApaNA vamAna kALe e rItanI bhUle ApaNAthI na thaI jAya tenI sAvacetI rAkhI zakIzuM. A badhI hakIkata uparathI eka vAta spaSTa thAya che ke Atmika utthAna mATe bhUtakALa paNa tapAsave -vicAravA jarUrI ja che. 163 ApaNe bhUta, bhaviSya ane vamAna - A traNeyanI saghaTanAmAM jIvI zakIe chIe ane satyane pakaDI zakIe chIe. mAtra vamAna dvArA satyane pakaDI zakAtuM nathI. vamAnanI kSaNa te bhUtakALanI ja saMpatti hAI bhUtakALane samajyA vinA vamAnanA vipAkane - vattamAnanI pravRttine -vamAnanI racanAne samajI zakAtI nathI. mATe ja jenuM pariNAma te vamAna bane che- jene vipAka te vamAna anI rahyo che, te bhUtakALane samajavA paNa jarUrI che. vamAnanA vipAkanuM -pravRttinuM-svabhAvanuM khIja zu che ? kathA bIjamAMthI vipAkarUpI vRkSa phAlyuM che ? te tathyAnI samagra jANakArI mATe bhUtakALane tapAsave ja paDaze. vaidya niSedha karela apanu sevana karavAthI rogInA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jaina darzanamAM upayoga, roganuM punarUtthAna thavA samaye te punaruthAna thavAmAM thayelI bhUlane pahelI tapAse che. regI paNa vicAre che ke A rIte thayelI bhUlanA pariNAme ja A sthiti banI rahI che. ema samajI vaidya tenuM parimArjana karI, pharIne AvI bhUla na thAya tenI sAvacetI rAkhavA mATe sUcanA Ape che. ane rogI paNa sAvaceta rahevAne khyAla rAkhe che. te ja pharIne evuM banavA pAmatuM nathI. evI rIte Amika bImArIne haTAvavA ane Atmika ArogyatAne pAmavA mATe bhUtakALa paNa tapAsa ja paDaze. mAtra paristhiti ke nimittanA AdhAre agara zArIrika ke rAsAyaNika parivartananA AdhAre koIpaNa ghaTanAnI ke mAnavIya AcaraNanI ApaNe vyAkhyA nahIM karI zakIe. dunyavI draSTie te zrIpALa mahArAjAne kaDhIyAonA saMsagathI roga thavAmAM, dhavalazeTha dvArA samudramAM phekAI javAmAM ane samudramAM paDatAM ja kaI pATIyAno sahAro maLI, javAmAM ke jyAM gayA tyAM sAmethI rAjakuMvarIo sAthenA lagna prasaMge svayaM upasthita thavAmAM, ane mayaNAsuMdarInAM keDhIyA sAthe lagna thavAmAM, sAmAnya leke te paristhiti ke nimittane ja jeze. paraMtu adhyAtmadaSTi pAmela mayaNuM ane zrIpAle te te aMge koI bhUtakALa (pUrvabhavamAM thayela bhUlanuM ja pariNAma)ne ja doSa mAnya hatuM. tethI ja teoe A badhA anukuLa ane pratikuLa saMgonI prAptinuM bIja jANavA mATe teoe zrI ajitasena, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautidraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 165 munine potAnA AtmAthI thayela bhUtakALanI bhUlane ja arthAt pUrvabhavanI hakIktane ja pUchI hatI. pitAnuM kahyuM na mAnyuM te keDhIyA patine varavuM paDyuM, dhavalazeThe deraDAM kApI nAkhyAM te ja darIyAmAM patana thayuM, vINA vagADavAnI kaLAthI ke rAdhAvedhanI AvaDatathI rAjakuMvarIo maLI, ema A badhI paristhitinA yoge ja A badhuM banI rahevAnI mAnyatAvALAM teo heta te Atmika utthAna sAdhI sadgatine pAmI zakata ja nahIM. mATe ja jJAnIo kahe che ke koIpaNa ghaTanA ke AcaraNa prasaMge ApaNe karmanA bIjane jevuM ja paDaze. e rIte karmanA vipAkanI vyAkhyA samajavI ja paDaze. A vipAka ke pariNAmanuM bIja kyAM che ane zuM che ? te jANyA vinA vipAkanI vyAkhyA thaI zakaze ja nahiM. zAstromAM be zubhadhyAna ane be azubhadhyAna ema cAra prakAre dhyAna darzAvyAM che. koIpaNa kALe kaI paNa jIva A cAra dhyAna paikI kaIpaNa eka prakAranA dhyAnamAM te vartate ja hoya che. jIvane koIpaNa samaya uparokta cAra prakAranA dhyAna paikI eka vinA te heI zakate ja nathI. bhautikadraSTivaMta azubhadhAnI ane AdhyAtmi-Atmika daSTivaMta zubhadhAnI banI ja rahe che. azubhadhyAnane upaga azuddha heI, AtmA vadhune vadhu karmathI malIna banate rahe che. jyAre zubhaththAnI upega zubha heI zuddha pratye javAnI yegyatAvALa bane che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga ,, aniSTanuM ja satata jIvanamAM vatI anukuLa ke pratikuLa ghaTanA samaye AtmikavAdI jIva, parIsthiti ke saceAgane ja mAtra dRSTivaMta nahi' banatAM karmAMnA ja zubhAzubha vipAkanu` ci'tana karavArUpa * vipAkavicaya " nAme dhama dhyAnanA eka prakAramAM ja upayegavaMta banI rahe che. ane vattamAna sAMsArika sukhA vaDe thatA apAya ke ciMtana karavArUpa apAyavicaya OM '' " nAme dhama dhyAnamAM upayegavALA hAya che. tenI dRSTi, bhUtakALamAM thayela AdhyAtmika bhUla aMge ja vatta che. jyAre bhautika dRSTivaMta jIva, ISTa bhautika anukuLatAnA, aniSTa viyeAganA, pratikula vedanAnA, bheAgasAmagrInI tIvra lAlasArUpe bhaviSyanI vicAraNAnA, ane A badhA mATe hiM'sA-krodha--vaira vagerenA ciMta vanamAM ja pravRtta khanI rahe che. jethI tevAonA AtmA azubha ane azuddha upayegavaMta banI rahetA hovAnA kAraNe anekavidha ka samUhathI bhAre banatA jatA hoI teonu` sa'sArabhramaNa vRddhine ja pAme che. kAraNa ke te uparAMta saMcAga aMge bhUtakALa jovAnI ke tapAsavAnI samajavALA-viveka vALA hAtA ja nathI. tevA jIvA Atta ane raudradhyAnI kahevAya che. 1}} ApaNe zAstromAM vAMcIe chIe ane jANIye chIe ke eka mANasa atIndriyajJAnI rUSimunI pAse jAya che, tItha kara pAse jAya che, kevalajJAnI pAse jAya che ane pUche che bhagavaMta! hamaNAM huM vipAka bhegavI rahyo chuM, : Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmidraSTi 16 te meM evuM zuM karyuM hatuM ke jethI A vipAka mAre bhegavavA paDe che, te Apa mane batA-jaNAvo. tyAre e. atIndriya jJAnI kahe che ke, "tame amuka bhavamAM amuka karma karyuM hatuM, tenuM A phaLa che. tene A vipAka che." AvI hakIkta ja ApaNane ApaNuM bhUtakALa (pUrva bhavo pratye) tarapha draSTi rAkhavAnuM sUcave che. vizvanA prANiomAM A draSTi vikasita banI jAya te na koI koInI sAthe virajhera rahe. na koInI sAthe laDAI-TaMTA rahe. na koInuM haDapa karavAnI vRtti rahe. na prApta anukuLatAnuM abhimAna rahe. na prApta pratikuLatAnI dInatA rahe. na bombavarSAne bhaya rahe, na keI upara AkSepa karavAno samaya rahe. e rIte vizvamAM, nagaramAM, kuTuMbamAM, samAjamAM zAMti-zAMti vartA rahe. sarva jI arasaparasa maitrIbhAvavALA, guNAnurAgI, dravya ane bhAva anukaMpAvALA, ane durgaNI pratye paNa mAdhyastha bhAvavALA banI rahe che. ahiM ApaNe mukhya vAta te e ja samajavAnI che ke jyAM kArya-kAraNanI mImAMsA che, jyAM satyane udghATita karavAne prazna che, tyAM mAtra vartamAnathI ja kAma cAlatuM nathI. kAryanuM kAraNa jANavA mATe dIrgha bhUtakALa tapAsa paDaze. dIrghabhUtakALa-pUrva bha sudhI draSTi nAkhavI paDaze. kevaLa vartamAna nimittanA ja lakSavALA banI rahevAthI kAryanuM satya kAraNa samajI zakAze nahIM, jeTaluM vartamAnanuM mahattva che, teTaluM atItanuM paNa che. vaLI jeTaluM vartamAna mahatvapUrNa che, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jaina darzanamAM upayAga teTalu bhaviSya paNa mahattvapUNu che. bhUta ke bhaviSyanI zu`khalAne trADI nAkhI mAtra vatta mAna upara ja AdhArita khanI rahenAra kadApI satyatAne pAmI zakayo ja nathI, pAmI rahyo ja nathI, ane pAI raheze ja nahi. kAlanI akhaMDatA dvArA ja kAya, kAraNa, pravRtti ane pariNAmane barAbara samajI zakAze- pakaDI zakAze. A badhA vicAra, A badhI samaja, saMniSaNA sivAya thaI zake ja nahiM. A jAtanuM ciMtana-manana karanAra - jIvanamAM AcaranAra sAjJi jIve ja kSapakazreNine ArAhI, vItarAga ane sa`jJa banI, ayAgI nAme caudamA guNasthAnakane pAmI, yAga nirAdhAvasthA dvArA meAkSasthAnane pAmyA che. jee asAtti che, tevA jIvAne te A jAtanuM ciMtana - manana ke saMkalpa karavAnI zakita ja nahi' hAvAthI ajJAnAvasthAne kAraNe tee Atmasiddhine prApta karI zakatA ja nathI. vaLI sa'nijIvAmAM paNa mekSalakSI upayegavALA ja jIve uparokta rIte Atmasiddhine pAmI zake che. jyAre bhautikalakSI jIvA te peAtAne prApta sa'nAipaNAnA Atta ane raudra dhyAna vaDe durUpayeAga karI durgAtInA ja sAdhaka bane che. jIvane ghaNIvAra sa`gnipaNuM maLyA chatAM avivekanA kAraNe-ajJAnatAnA kAraNe--AvaDatanA abhAve tene viparIta upayega thavAthI ja jIvanuM bhavabhramaNa hajI cAlu rahyuM che. te bhavabhramaNathI khacavA mATe AdhyAtmika draSTipUrvaka Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 169 sannipAne sadupayAga karavAthI ja, sannipAne sanmArge vALavAthI ja, jIvanuM zreya che. e vAta khAsa lakSamAM rAkhavI jarUrI che. e ja jIvane sAcA sukhI banavAnA mArga che. ApaNe prathama vicArI gayA ke mAkSalakSI upayoganA prArabha sAcI rIte te ceAthA-guNasthAnakathI ja thAya che. ahiMthI ja jIvane peAtAnA pUrvabhAmAM karela bhUlonA khyAla meLavI zakAya che. tevI bhUlothI bacI jaI kama zatrune parAjaya karavAnI tIvra abhilASA ahithI ja jAge che. chatAM ceAthe guNasthAnake rahela jIvAnI sthiti kevI hAya che, te eka udAharaNa-upanaya dvArA samajI zakAya che. yuddhamAM e pakSeA laDe che. eka pakSanA mANase raNu saMgrAmamAM zatrupakSanA kedI bane che. e vakhate zatrupakSa, pelA kedIone kaI besADI rAkhI khavarAvatA nathI. paraMtu e kedIe pAse kAma le che. have dhArA ke eka pakSanA kendrI, khIjA pakSamAM keda thAya ane te bIjA pakSane mukAdama e kedIe ja pAse, tenA ja eTale kedIonA pakSanA mANusAnA nAza karavA mATe killA khadhAve - paththaro magAve yA AjI kAI e rItanI majurI karAve, teA evA prasaMge e kedInI dazA kevI hAya ? te vakhate te keTTI, kevI jAtanA khyAlavALA ke upayAgavALA banI rahela hoya te ApaNe samajI zakIe chIe. zatrunA hAthamAM paDele e kenrI pAte kAma karavAnI nA pADI zake evI sthitimAM nathI. vaLI kAma Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jaina darzanamAM upayoga bagADI zake athavA AchuM kAma ApI zake evI sthitimAMya nathI. vaLI koI paNa prakAre te DhageA karI zake evu' ya nathI, eTale echu. kAma ApI zake evI sthitimAMya nathI. vaLI evA prasa`ge AvA kedIenI maneAdazA-upacAga te evA prakAranA hAya che ke pote nirUpAyavazatAthI zatrunI sevA kare che. peAtAnA ja pakSanA nAza thAya evAM kAma kare che, para`tu e samaye enA aMtaramAM te bhayaMkara khaLatarA haiya che. pote kareluM kAma prAkRtika kopanA kAraNe tUTI paDe te tethI te kedInI lAgaNI ghavAtI nathI. eTaluM ja nahi' paNa tenA hAthe je kAma thAya che, temAM tenI Asakti yA utsAha paNa hAtA nathI. A udAharaNa dvArA ahiM samajavAnuM e che ke bhavasa vananAM kAryo karatA AtmAne jyAre uparAkta kenrI jevI vyathA thAya, tyAre samajavuM ke te AtmA huve meAkSaprApti mATenA ja upayegavALA-lakSavALA banI rahI ceAthA guNasthAnakane pAmyA che. ahiM tene kazatru sAme yuddha caDavA mATe tAlAvelI te bahu che, paNa sthiti ane sa'cAga lAcArIvALA che. kayAre mokA maLe ane kama zatrunI parAdhInatAmAMthI chUTI tenA jaDamULathI nAza karU', enA saraLa upAya zeAdhavAnI te koziSa karatA ja hAya che. ema karatAM kaIka aMze. kamanI parAdhInatA-sakhtAI ochI thAya eTale te AtmA pAMcamA guNasthAnakane pAmyA kahevAya che. ahI' paNa tenA upayega-lakSa te upara mujaba ja varttatA heAya che. chatAM. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 171. ahI kama sAme baLavA jagADavAnI tAkAta hAtI nathI. ema karatAM kazatru sAme baLavA jagADavAnI kaMIka zaktivALA thAya eTale chaThThA guNasthAnakane pAmyA kahevAya. ahi' upayoga, lekavyavahAranI bhAMjagaDamAMthI khasI jAya che. ane leAkeAttara bhAMjagaDA zarU thAya che. zarIrAdi bhautikalakSI jIveA dvArA thatI mananI bhAMjagaDA e tyAga karavA lAyaka che, jyAre mAkSalakSI jIveA dvArA thatI mananI bhAMjagaDo e AdaraNIya che. chaThThA guNusthAnakavattI muni, laukika saMjJAne cheDI de che, ane lokottara saMjJAne dhAraNa kare che. AvI vyakti, leAkeAttara saMjJAmAM ja lIna hAI upayAganI zuddhatAmAM AgaLa vadhe che. A chaThThA guNusthAnakavatta paNa jo pramAdI banI jAya, AtmadRSTi bhUlI jAya, lezamAtra paNa nAmanA ane kAmanAnA cakramAM lepAI jAya, tenI sAvacetI cUkI jAya, patana pAmavAnAM nimittothI asAvadhAna banI jAya teA punaH tenI dazA paNa viparIta banI jAya che. ane dhIme dhIme paNa kadAca te patana, mithyAtva nAme pahelA guNusthAnaka sudhI pazu thaI javA pAme evuMya banI zake che. ceAthA ane pAMcamA guNasthAnakamAM mananI bhAMjagaDa, karma zatrunA baMdhanamAMthI chUTI-kheMcI javA mATenI hAya che; jyAre chaThThAguNasthAnakathI mananI bhAMjagaDa, kazatrunA sahAranI che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzInamAM upayAga jIva jyAre chaThThuM guNusthAnake Ave che, tyAre te laukika padmA'mAM rAcI zake tevI dazAmAM hAtA nathI. anAdikALathI leAkeAe je sa`jJA rAkhI che, te sa`jJAmAM tenA AtmAne rAcavApaNuM rahetuM nathI. jethI paulika vastuothI rAcavAnA upacAganA lakSanA te AtmA tyAga karI de che. chatAM evA suni paNa manana ane vicAra cheDI zakatA nathI. eTale chaThThuM guNusthAnake paheAMcela evA munine paNa jyAM sudhI terame guNasthAnake na pahoMce tyAM sudhI bhaniveda ane meAkSaprAptinI vicAradhArA avazya rahetI hAvAthI leAkatara bhAMjagaDa sivAya anya koI bhAMjagaDa, temanA jIvanamAM hAI zakatI nathI. 172 - ceAthA guNasthAnakathI mokSaprAptinA vicAro prAraMbhAya che. te khAramA guNusthAnaka sudhI cAlu rahe che. e saghaLAya samaya daramyAna AtmAe meAkSanA ja vicAra karavA te kanya che. jyAM khAra guNasthAnaka pUrAM thAya che, ane jIvAtmA teramA guNasthAnakamAM praveza kare che, ke te ja paLe tene mekSaprApti nakkI thaI jatI hAvAthI tene pachI meAkSa mATenA paNa vicAra khAkI rahevA pAmatA nathI. teramuM guNasthAnaka prApta thAya eTale AtmAnA meAkSa nakkI che. mAkSa nakkI thayA pachI te saMbaMdhI agara khIjA koI vicArA na thAya e svAbhAvika che. eka mANasa nadI vaTAvI jAya, pAdara vaTAvI jAya, ajArA ALagI Ave ane peAtAnA gharanA AMgaNe AvIne Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi ubhA rahe pachI tene vicAra karavAnA heteA ja nathI ke mArA ghare pahoMcavu' che. gharaAMgaNe ALyA eTale ghare pahAMcI ja gayA che. jema jagatanA sthUla gharane AMgaNAM che, te ja pramANe meAkSarUpI gharanuM AMgaNuM e teramuM guNasthAnaka che. 173 dareka jIve peAtAnA zarIrAdvi bhautika anukULatA aMge bhUta-bhaviSya ane vamAna e traNe kALasa khaMdhI vicAra, anAdikALathI karatA ja AvyA che. temAM koInI preraNAnI tene jarUra rahetI nathI. paraMtu je AtmAe A saMsAranA bhayAnaka evA bhayane kApavA icche che, ane meAkSa meLavavA Icche che, tevA AtmAoe peAtAnA AtmAnI atIta-vamAna ane bhaviSyakALanI sthiti jANavI jarUrI che. vipAkavicaya ane apAyavicaya dharma dhyAnanI hakIkata ApaNane A bAbata mATe ja upayAgI che. vaLI te prakAranuM dhyAna, zrI sajJa vItarAganI AjJA mujakha ci'tavavA mATe AjJAvicaya dhama dhyAna che. dhama dhyAnamAM pravezavA mATe A AjJAvicaya nAme dhama dhyAnanA pahelA prakAra khAsa jarUrI che. tenA AdhAre ja tenA pachInAM zeSa traNa dhama dhyAnAnI saphalatA che. dharma dhyAnanAM cAthA prakAra te A lokasvarUpa -sa'sArasvarUpanA ciMtana mATe che. che vaLI paNa eka vAta jANavAnI jarUra ke teo pUrve je sthitimAM hatA, je sthiti pAmyA che, ane je sthiti pAmavAnI che, te zAne AbhArI che ? e sthitimAM anukuLatA ane pratikuLatAe kaI kaI che ? A saghaLu Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga mekSAbhilASI AtmAee vicAravAnI jarUra che. ane temAM bhavanuM svarUpa, bhavanI bhayaMkaratA, bhavanuM ullaMghana kayAM thAya che, tenuM sthAna, e sthAne paheAMcelA hAya tevAonI sthiti, ATalI khAkhatAnA meAkSAbhilASI AtmAee khyAla meLavavA atyaMta jarUrI che. saghaLA jIvA jIvapaNAnI draSTie sarakhA che. sannIpaNe badhA saMsI jIvA sarakhA che. saghaLA bhavya jIve bhavyapaNe paNa sarakhA che. chatAM ahI' jIvAtmAemAM lAya kAtanI draSTie taphAvata che. pakSIpaNe badhAM pakSIe sarakhAM che, paraMtu kAgaDA ane pApaTa e bannemAM lAyakAtanI draSTie te taphAvata che. lAyakAtanI draSTie kAgaDA karatAM pApaTa vadhAre ceAgya che. te pramANe AtmakalyANa mATenI upara jaNAvelI vicAraNA karavA mATe badhA ja jIvA lAyaka nathI. amuka jIvA ja lAyaka che. 174 bhavanirvANu sa MbaMdhInA vicAra karavAnI ceAgyatA teomAM ja hAI zake ke jeo caramAvatta kALane pAmI, AtmA che-nitya che-kama nA karyAM che-kamanA bhaktA che, mAkSa che, ane meAkSanA upAya che, draSTivALA banI rahela hAya. A cha sthAnaka pratye AvA ja jIve azuddha upayegathI bacI jaI, zuddha upayAgamAM pravarttavAnI yAgyatA pAmI zake che, pratisamaya AtmA, upayAgava ta hAya ja che. pachI bhale te upayAga zuddha hoya ke azuddha hAya. mithyAtva ane kaSAyathI anura'jita upayoga te Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhautikadraSTi ane AdhyAtmikadraSTi 171 azuddha che. jyAre mithyAtva ane kaSAyathI alipta upayAga zuddha che. daza namAhanIya ka nA uce jIva, mithyAtvI ane che. jyAre cAritrameAhanIya karmInA udaye jIva, kaSAyavaMta arthAt krodhI-mAnI-mAyAvI ane lAbhI bane che. darzanameAhanIya ane cAritramehanIya e anne prakAro meAhanIya kanA ja che. zeSa sAtakamanA AdhAra A mAhanIya krama ja che. bhautikadraSTimAM meAhanIyakamanA udaye jIva audAyika bhAve varte che. jyAre AtmikadraSTimAM meAhanIyaka nA kSayeApazamanA kAraNe jIva, kSAyeApazamika bhAve vo che. audAyika bhAva, sa'sAravRddhinu kAraNa che, jyAre kSAyeApazamika bhAva te kSAyikabhAve pariNamI ante vItarAga-sajJadazAnI prAptinuM kAraNa che. upayAgane zuddha banAvI rAkhavAnI icchAvALAoe danameAhanIya ane cAritra mAhanIya ema ane prakAranA mAhanIya kanu` svarUpa, sa`jJakathita AgamAnA AdhAre samajavuM jarUrI che. jethI AtmA, kSAyeApamika bhAvamAM AgaLa vadhI anta kSAyika bhAvavALA banI, saMpUrNa vItarAgatAne pAmI sadAnA mATe saMpUrNa zuddha upayeAgavALI parama Atmika zAMtine anubhavI-meLavI-pAmI zake. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 guNa-paryAya ane pariNamana jIvanI utpati ane vinAza nahi hovAthI tene jJAna guNa paNa sadAnA mATe avinAzI che. kAraNa ke guNa ane guNIne tadrupa saMbaMdha che. bemAMthI ekane abhAva karatAM bannene abhAva thAya. ane jyAM ekanI hayAti heya tyAM bIjAnI paNa hayAti heya ja. dravyanI sAthe cirakALa avicchinnapaNe rahe, athavA jenA vinA dravya, te dravya kahevAya nahi, tene guNa kahevAya che. guNa para yukta dravya, guNa ane paryAyathI yukta che, te dravya che, paryAya aMge vicAratAM utpatti ane vinAzane prApta thAya te paryAya kahevAya che. AtmAnI sAthe kyAreka havAvALI ane kyAreka nahiM hevAvALI avasthAne kamabhAvI paryAyarUpe kahela che. jemake manuSyapaNuM tiya capaNuM vagere. zAstramAM padArthanI prarUpaNa, dravya ane paryAya ema be svarUpe ja darzAvI che. AtmAne jJAnAdi guNone te paryAyanA eka prakAra tarIke ja varNavI lIdhA che. paraMtu te guNenI pravRttirUpa upaga, e AtmAne sahabhAvI paryAya hovAthI Atma dravyanI sAthe satata rahenAra guNa che. tenuM hevApaNuM AtmAnI sAthe niraMtara hovAthI upayogamAM thatuM pariva Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNa-paryAya ane pariNamana 177 na te AtmAnuM ja parivatana arthAt paryAya kahevAya che. mATe ja zAstromAM padAtha nu svarUpa,drabyArthi kanaye ane paryAMyAthika naye ja prarUpyuM che. paraMtu kayAMya guNAkinaye varNana karyuM nathI. dareka dravya ana tA paryAyAne pAmavAnI ceAgyatAvALu hovA chatAM, sAthe sAthe eTalu paNa samajI levuM jarUrI che ke eka vivakSita mULa dravyamAM je pA~ce pAmavAnI ceAgyatA hAI zake che, te ja paryAyAne pAmavAnI ceAgyatA anya maulika dravyamAM paNa hAI zake tevuM nathI. jema dareka maulika dravya svataMtra che, tema dareka dravyanA peAtAnA guNu ane paryAya paNa svata`tra che. je guNu ke je paryAya je jAtinA mULa dravyamAM hAI zakatA hAya, te te guNu te paryAya te jAtinA ja mULa drazyamAM hoI zake, paraMtu anyajAtinA mULa dravyamAM hAI zake nahi. jemake jIvanA je guNa ane pAMce che, te jIvadravyamAM ja hoI zake. paraMtu pudgaladravyamAM hoi zake nahi. ke jaina zAstramAM jIvAstikAya,dharmAstikAya adharmAstikAya AkAzAstikAya,puddagalAstikAya ane kALa,ema maulika dravyA cha darzAvyAM che. temAM pudgalAstikAya dravyamAM te utpati ane vinAza te svaparyAyApekSAe ja thAya che. ane zeSa pAMca dravyeAmAM utpati ane vinAza te paraparyAyeAnI apekSAeja thayA kare che. je. 12 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jene darzanamAM upayoga zuddha nizcaya nayathI je ke dareka dravya svataMtra che. keInI kaI upara kaMI asara nahi, ane koIne koI sAthe saga paNa nathI. "nA no rasa ." siddha svarUpamAM sthita che. AkAza sAthe temane saMga nathI. ema kahI dareka dravyanI A svataMtratA zAstro jaNAve che. vyavahAra nathI joIe te lekasthiti ja evI che ke vizvamAM pratyeka padArtha, jIva, ghaTanA, prasaMga, eka bIjA . sAthe cakkasa niyama mujaba saMkaLAyelA che. jIvane guNa "jJAna" che. ane jJAna te zeyanA AdhAre hevAthI yapadArthanA paryAya anusAra ja jIvanA jJAne paga ane darzane pagamAM parivartana thatuM rahe che. ya padArthanA paryAyane anusarIne ja vividha samaye vividha svarUpe parivartana pAmatI rahetI upayoganI avasthAne "pariNAma" kahevAya che. pariNAmanI vyAkhyA darzAvatAM tatvArtha sUtra 5/41 mAM kahyuM che ke- tadmAvaH pariNAma arthAt svarUpamAM sthita rahI utpanna tathA naSTa thavuM tenuM nAma pariNAma che. pitAnI jAtine tyAga karyA vinA thate dravyane aparispada rUpa paryAya, je pUrvAvasthAnI nivRtti ane uttarAvasthAnI utpatti rUpe che, ene pariNAma samaja. A pariNAma jIvamAM jJAnAdi tathA krodhAdirUpa che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNu-paryAya ane pariNamana 179 bauddha leAka vastumAtrane kSaNasthAyI niranvaya vinAzI mAne che. AthI emanA mate, pariNAmaneA a utpanna thaI ne saCthA naSTa thaI javuM, arthAt nAzanI pachI kAI paNa tattvanuM' kAyama na rahevuM, evA thAya che. naiyAyikA Adi bhedavAdrI dana, ke je guNu ane dravyanA, ekAMta bheda mAne che, emanA mata pramANe, sa thA vikRta dravyamAM guNNAnu' uttpanna thavuM tathA naSTa thavuM, evA pariNAmanA atha thAya che. A ane pakSanI sAme pariNAmanA svarUpa saMbadhamAM jainadarzanane piraNAma aMgenA matabheda tattvArtha sUtranA adhyayana 5/41mAM matAnyeA che. kAi dravya athavA kaI guNu evA nathI ke je sathA avikRta rahI zake. vikRta arthAt anya avasthAne prApta karavA chatAM paNu koI dravya athavA koi guNa, peAtAnI mULa jAtinA svabhAvane tyAga karatA nathI. sArAMza e che ke, dravya hAya athavA guNa, dareka pAtapeAtAnI jAtine tyAga karyA vinA ja, prati samaya nimitta pramANe bhinna bhinna avasthAne prApta karyAM ja kare che. Ane ja drabyAnA tathA guNNAnA "pariNAma" kahevAya che. arthAt koI paNa satanuM te svarUpamAM ja rahevuM, peAtAnI sImAnuM ulla'ghana karyA vinA rahevu', pratikSaNa paryAya rUpathI pravAhamAna hAvuM ja, te satne pariNAma che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jaina darzanamAM upayoga " kaI paNa sat padArtha (mULadravya) upaniSadvAdiyenI mAnyatA mujaba phUTastha nitya nathI, ane bauddhanA dIpani. vaNavAdI pakSanI mAphaka kSaNika paNa nathI. bhagavAna zrI mahAvIra deve te batAvyuM che ke pratyeka vastu pitAnA "sa" rUpane traNekALamAM kadApI cheDatI nahiM hovAthI, dhArAdraSTithI te zAzvata che. paraMtu paryAya rUpamAM pratikSaNa palaTo pAmatI hovAnA kAraNe kSaNika che. te saMtati vicacheda rUpathI kSaNika nathI. ane haMmezAM avikArI phUTasthanA arthamAM zAzvata nathI. pratyeka samAM pratikSaNa pariNamana thatuM ja rahe che. te pUrvaparyAyane choDIne uttaraparyAyane dhAraNa kare che. tenI A pUrvavyaya tathA uttarotpAdanI dhArA, anAdi ane ananta che. kyAreya paNa te dhArAnI paramparA, vicchinna hoI zakatI ja nathI. cAhe cetana hoya ke acetana, keIpaNa sat, A utpAda ane vyayanA cakrathI alipta hetuM ja nathI. e tene, nija svabhAva che, tene maulika dharma che, ke teNe pratikSaNa pariNamana karavuM ja joIe, ane pitAnI avicchinna dhArAmAM anAdi anaMtarUpamAM pariNata hetA rahevuM ja joIe. e pariNamana kyAreka sadraza paNa hoya che, ane kyAreka vidraza paNa hoya che. te kayAreka eka bIjAnA nimi. ttathI prabhAvita paNa thAya che. e utpAda, vyaya ane dhavyarUpa pariNamananI paraMparA keI vakhate paNa dIpanirvANanI mAphaka bujhAI jatI nathI. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! 11 piraNamana ( piraNAma ) nuM niyamana 1 pratyekadravya peAtAnA nija svabhAvane kAraNe, junA paryAne cheDIne navA paryAyane grahaNa karatu ja rahe che. keI paNa dravya kayAre ya paNa A parivartana cakrathI rahita hAI zakatuM ja nathI. temaja padAtha nA utpAda ane vyayarUpa A parivartanane kayAreya anya koI rokI paNa zakatuM nathI. 2 koIpaNa dravya, keAI sajAtIya yA vijAtIya dravyAntara rUpathI pariNamana karI zakatuM ja nathI. eka cetana, natA acetana thaI zake che. ane na cetanAntara hAI zake che. te caitana 8 tacetana ja raheze. ane te acetana " taHcetana " ja raheze. ahiM pudgalamAM sajAtIya dravyAntara ,, "" rUpathI pariNamana niha karI zakavAnI hakIkata te paramANu aMge samajavI. arthAt eka paramANuMnu anya vyakti paramANurUpe pariNamana thaI zake nahi. 3 jevI rIte be agara aneka acetana pudgala para* mANuM maLIne eka saMyukta samAna skaMdharUpa paryAya utpanna kare che, tevI rIte e cetana maLIne sayukta paryAya utpanna karI zakatA nathI. pratyeka cetananuM pariNamana sadA svataMtra ja rahevAnu, Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jaina darzanamAM upayoga pratyeka dravyanI pitAnI mULa dravyazaktio ane yegyatAo samAnarUpathI sunizcita che. temAM koI pheraphAra thaI zakato nathI. jenuM astitva dravyamAM kadApI saMbhavI ja zake nahiM, tevI koI navI zaktio kAraNAntarathI utpanna thaI zakatI nathI. evI rIte keI vidyamAna zakti sarvathA vinaSTa paNa thaI zakatI nathI. 5 dravyagata zaktinI samAnatA hovA chatAM paNa amuka cetana yA acetanamAM sthUla paryAya saMbaMdhI amuka rogyatAo paNa niyata che. temAM jene sAmagrI maLI jAya che, tene ja vikAsa thaI zake che. jema ke pratyeka pudagalamAM sarva dravya megyatAo rahetI hovA chatAM, mATInAM pudgale ja sAkSAta ghaDA rUpe banI zake che, tatunAM pudgale te ghaDA rUpe banI zaktAM nathI. vaLI tattvane pagale ja sAkSata kapaDA rUpe banI zake che. mATInAM pudgale te kapaDA rUpe banI zakatAM nathI. jo ke ghaDo ane kapaDuM e baneya pudagalano ja paryAya che. chatAM tattvarUpa pudgalamAM ghaDo bana vAnI yogyatA nathI. kAlAMtare paraMparAthI badalatAM rahetAM taMturUpa pudgale mATI rUpe banI rahe che, tyAre te pudgalemAMthI ghaDe banI zake che. evI rIte mATI rUpa pudgalamAMthI vastra banavAnI hakIkata paNa samajI levI. A pramANe dareka bhavya jImAM mokSa prAptinI gyate hevA chatAM manuSyatva, caramAvartItva, vagere keTalAka paryA Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNamana ( pariNAma ) nuM niyamana 183 ya sivAya bhanya jIvA paNa mekSa prApta karI zakatA nathI. tAtparya e che ke saMsArI jIva ane pudagaleAnI mUlataH svajAti dravyamAM samAna yeAgyatAe hovA chatAM paNa amuka sthUla paryAyamAM amuka zaktie ja sAkSAt vikasIta thaI zake che. zeSa zaktie bAhya sAmagrIe maLavA chatAM paNa tatkALa vikasIta thaI zakatI nathI, - 6 e paNa nakkI che ke te te dravyanI te te sthUla paryAyamAM je paryAya je yAgyatA vALI che, temAMthI paNa je jene anukula sAmagrI maLe che, tenA ja vikAsa thAya che. bAkInI paryAyayeAgyatAe tA, draSyanI mULa ceAgyatAonI mAphka sadbhAvamAM ja rahe che. 7 padAtha nA kArya kAraNa bhAva niyata che. amuka kAraNasAmagrInA astitvamAM ja amuka kAryo utpanna thAya che. evI rIte ananta kArya kAraNa bhAva, upAdAna ane nimittanI ceAgyatAnusAra nizcita che. temAM paNa zakita anusAra tAratamya paNa hAtu rahe che. jema ke lIlAM iMdhaNa ane agninA saMyogathI dhumra thAya che, e eka sAdhAraNa kAya kAraNa bhAva che. paraMtu tyAMya lIlAM iMdhana ane agninI zakita anusAre temAM pracuratA yA nyUnatA vatI rahe che. AtmAnA thApazama yA upazama bhAvarUpI upAdAna, ane saMtapurUSanA samAgama, samyak zrutajJAna, devagurUnI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jaina darzanamAM upayoga bhaktirUpanimitta, e banne jAtanA saMgaja, Atmavi. kAsanA kAryamAM yogya nimitta rUpe banI zake che. ane te yegya kAraNonI nyUnAdhika zakita anusAra, AtmavikAsanI kAryasiddhimAM nyUnatA yA pracUratA vartI rahe che. kaI mANasa beTho hoya che, tyAre tenA manamAM koIne kaIka vicAra te pratikSaNa cAlatuM ja hoya che. have je te sInemA jevA cAlyA jAya che, to te sInemAnA citra anusAra tenuM mAnasa pravRtta bane che. ane je te sAdhupurU pinI satsaMgamAM jaI bese che, te tenA dilamAM bhavyabhAva utpanna thaze. tAtparya e che ke pratyeka pariNamana pitAnI tatkAlIna upAdAna egyatA ane sAmagrInA anusAre ja vikasIta banI rahe che mATe mANase haMmezAM sArA nimittonA vAtAvaraNamAM rahIne upAdAna zuddhivALA upagavaMta banI rahevuM joIe. ApaNe te ahIM AtmAnA jJAnAdi anaMta catuSka guNone paripUrNa rIte vikasita banAvI zAzvata sukha ane sthAnanI prAptirUpa zuddha AtmikaparyAya mATenA ja prayatnazIla banI rahevAnuM che. te A kArya mATe ApaNuM jIvanamAM A kArya aMgenI gya sAmagrIne paNa ApaNe apanAvavI paDaze. ahiM nimitta sAmagrI te sahelAIthI samajI zakAya tevI che. paNa sAthe sAthe upAdAnane gya rIte samajI upAdAnanI cogyatA mATe paNa niraMtara sAvadhAna banI rahevuM paDaze. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNamana (pariNAma) nuM niyamana 185 ApaNe pUrNa zuddha upagaparyAyane pAmI, zAzvata sukhanA bhaktA banavAnA hetue ja upayoga viSayI hakIkta ahiM vicArAI rahI che. AvA layapUrvaka thatI, upaga vicAraNAmAM ja manuSya bhavanI sArthakatA samajavAnI che. mATe upaganI zuddhAzuddhatA ane tenI sAthe sAthe vartatI manavacana-kAyAnI pravRttirUpa "ga"nI zudhAzuddhatA aMge vistRta rIte have vicArIe. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. zuddhAzuddha svarUpe yoga ane upayAganI samaja jema jJAnaguNunA hisAbe kriyAzIla banavA TAIme jJAnazaktinA upayAga lagADavAthI ja, jJeyadA ne jANI zakAya che, tevIrIte jJeyapadArtha pratye jJAneApayeAgane joDavA samaye jJeyapadA ne jANavA mATe karavI paDatI kriyA pravRtti, te AtmAnA vIya guNa vaDe ja thaI zake che. ema AtmAnI kriyAza ktine vividha rIte kAme lagADavI tene purUSAtha kahevAya che. jenI rUci hAya, tenA purUSA thAya. eTale purUSArtha thavA TAI me vI guNunu sphuraNa, rUcine anuyAyI heAvAthI, je dize vI" sphure, temAM ja ramaNu thAya. A ramaNutA ja te upayegabhAvanA ane pariNAma svarUpa che. koIpaNa svarUpe vattA purUSAtha te, upayAga ane vIya zaktisvarUpa kriyAzaktinA AdhAre ja hAya che. upayoga zabdanA bhAva te, te te viSayamAM mananI jAgRti sevavI, e ja che. vividha jAgRti paikInI keIpaNa jAgRti svarUpaupayAga sthira mane, eTale je viSayamAM sthira bane, te viSayaMge bhAvanA ane pariNAmarUpe sakalpavikalpe turata ja manamAM cAlu thAya che. A saMkalpa ane vikalpa Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddhasvarUpe yoga ane upayoganI samaja 187* karavA, e manane dharma che. e dharmane laIne naThArA vikalpa paNa thAya che, te naThArA vikalpa karavAthI vikalpakartA durgatine pAme che. tethI ja mahApurUSoe kahyuM che ke - viNa khAdhA viSNu bhagavyAjI, phegaTa karma baMdhAya." zAstramAM taMdulIyA mAsyanI hakIkata Ave che ke, te masya, vinA khAdhe paNa vicAra karavA mAtrathI sAtamI narake jAya che. vaLI prasannacaMdra rAjarSie hiMsAnA vicAra mAtrathI sAtamI narakane 5 daLIyAM ekaThAM karyA hatAM. te sAdhupaNAnA zuddha upagane cUkI jaI azuddha upayogI banavAnA kAraNe ja. jo ke pAchaLathI teo zuddha upayogI thavAthI kevalajJAnI banyA hatA. mATe samajavuM jarUrI che ke, caMcaLa mana paNa karmabaMdhane hetu che. vAraMvAra azuddha upagamAM thatuM parAvartana te ja mananI caMcaLatA kahevAya che. e rIte anekavidha saMkalpa-vikapamAM athaDAtuM, zekhacallI jevA taraMga karatuM mana, viNakhAdhe-viNabhagavye paNa saMkalpa mAtrathI anekavidha azubha karma, jIvane baMdhAve che. atipriya vastunA viyegamAM, apriyavastunA saMgamAM, zArIrika bimArInA viSayamAM, dharma karIne sAMsArika sukha meLavavAnA manerathama tIvaciMtApaNe varte che. vaLI hiMsAnA kAryamAM pravartavA, asatya bolI koIne chetaravA, lobhanAvaze bIjAnuM dravya laI levAnA prapaMcamAM ane jaMgama tathA sthAvara milakta tathA strI putrAdi parivAramAM racyApacyA rahevArUpa duSTa Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga ciMtanamAM athaDAtuM caMcalamana, ka`kha dhanu' nimitta banI rahI pratisamaya AtmAne jaththAbaMdha azubha karmAnuM upArjana karAvI, sa'sAranuM paribhramaNa karAvyA ja kare che. sa kalpa vikalpa thavAnI sAthe tadanusAra samegAnA abhAve pravRtti na thaI zake te paNa, kAsiddhi karavAnI tamannAe, sa`kalpavikalpanI zuddhatA ane azuddhatAnusAra saMvarga yA Azrava te thAya ja che. te hakIkata upara jaNAvela taMduliyA matsya ane prasannacaMdra rAjarSi nA-dRSTAMtathI samajI zakAya che. 188 mANusanI jevI kAmanA hoya tevA te nizcaya kare, jevA nizcaya kare tevu' kAma kare, jevu' kAma kare tevu' phaLa meLave. A adhu purUSA nA yeAge ja bane che, jethI jIva, purUSAtha nA ceAge ja sArAM ane khATAM karmInA kartA bane che. ane tenAM phaLa tene avazya-bhogavavAM paDe che. jo AtmA, peAtAnA purUSArtha - dvArA zubha kArya mAM pravRtta thAya te puNyane sa'caya kare che, ane azuddhamAM pravRtta thAya te pApanA saMcaya kare che. A puNya-pApanAM phaLa tene A lekamAM ke para leAkamAM avazya bhAgavavAM ja paDe che. tethI ja AtmAne kamanA kartA ane bhakatA mAnavAmAM Avye che. mATe ja samajI manuSye anaMta kALanI kAmAdhAdi vAsanAe tathA rAga-dveSAdi pariNAme ghaTe, AtmA uparavatatAM kama nAM AvaraNa AchAM thAya, ane jJAna-darzana tathA cAritrAddhi AtmAnA sahuja guNA pragaTa thAya, tevI kAI paNa mAnasika, vAcika ke kAyika pravRtti Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddha svarUpe yAga ane upayAganI samaja 189 svarUpa, anukULa purUSAtha mAM pravatI, tethI virUddha evI pravRttisvarUpa pratikULa-purUSAthI virAma pAmavAnA upaye gasvarUpa -lakSyavALA manI rahevu joI e. khAdya ane abhyaMtara ema purUSA e prakAre che. temAM upayAga, bhAvanA, pariNAma te abhyatara purUSA che. potapotAnA A abhyaMtara purUSAtha ne te purUSAthI svaya samajI zake, agara jJAnIe jANI zake. te sivAya chadmastha jIvA, anya jIveAnA abhyaMtara purUSA ne jANI zake nahi. jyAre bAhyapuruSArtha teA peAtAnA ane paranA paNa jANI zakAya che. vANI ane vartana te khAdyapurUSAtha che. ahiM ApaNe A viSayane saralatAe samajavA mATe bAhyapurUSAne yAga tarIke ane abhyaMtara purUSAtha ne upayega tarIke gaNavA. abhyaMtara purUSArtha svarUpa upayoga, te zuddha, zubha, azubha ane azuddha, ema cAra prakAre pravarte che. jaina para'parAmAM A zuddhAdi vizeSaNA jema upayoga sAthe Ave che, tema adhyavasAya yA pariNAma sAthe paNa Ave che. tethI sAmAnya rIte ema samajI levuM ke upayoga ane adhyavasAya (pariNAma) e baMne, jIvanI kramabaddha vividha avasthA che. zubha ane azubhane alaga nahi gaNatAM, azuddhamAM gaNI laIe te!, upayoga yA adhyavasAya te e prakAranA che. eka azuddha ane bIjo zuddha, je rAgadveSa-meAhanI chAyAthI Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jaina darzanamAM upayoga anurajita hoya yA vikRta haya, te azuddha upayoga kahevAya. ane tethI ulaTuM jemAM evI chAyA, yA vikArane sparza paNa na hoya te zuddha upayoga kahevAya. rAga, dveSa ane mehanI chAyAjanya vikRtithI sarvathA mukti thAya nahiM, tyAM sudhIne upayoga kaSAyanA tAratamya pramANe keTaleka aMze zuddha, te keTaleka aMze azuddha paNa havAne. jyAre kASAyika baLa arthAt saMkalezanuM baLa vadhAre hoya tyAre zuddhinI mAtrA ochI ane azuddhinI mAtrA vadhu hovAnI. tethI UlaTuM, saMkalezanuM baLa jema ghaTe tema zuddhinI mAtrA vadhe, ane azuddhinI mAtrA ghaTe. e rIte eka ja upagamAM eka ja vakhate tAratamyathI zuddhi ane azuddhi ane aMze hoya ja che. saMsArI jIvane koI paNa upaga e nahi hovAne ke je sarvathA azuddha ja hoya yA saMpUrNa zuddha ja hoya. gADhamithyAtvanA kAraNa prasaMge zuddhane abhAva hoya te paNa, zubhanuM astitatva saMbhavI zake che. AdhyAtmika ulkAntinA kamane pAye ja e che ke adhyavasAyanI azuddhi ghaTatI jAya ane zuddhi vadhatI jAya. eTale ke saMkalezanuM baLa uttarottara ochuM thatuM jAya, yA kSayapAmatuM jAya. azuddha upayogathI dhIme dhIme nivRta banatA rahI, zuddhopAgamAM AgaLa vadhavA mATe janazAstromAM zubha sthAnarUpa pagathI batAvelAM che, zuddho Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddAzuddha svarUpe yoga ane upayAganI samaja payAgane sAdhya gaNI zuddhaupayoga sanmukha thaI, zuddhopayegane upAdeyapaNe vavuM, tene pagathI kahevAya che. tyAM paga mUkIne UMcu' caDAya tene pagathiyu' kahevAya. ahiMyAM pahelu guNuThANu kevaLa mithyAtvarUpa che. bIjuM guNuThANu sAsvAdanarUpa che. tyAM te cethAnA paDele Ave mATe tene pagathIA rUpe na gaNAya. trIjuM mizraNuThANuM te paNa mizra eTale parabhAvanI mizratA che. ceAthu' guNuThANu' te samyakatvarUpa che. zuddhadeva, zuddhagurU ane zuddhadharmanI zraddhA te vyavahAra samakIta che. te nizcaya samakItanuM kAraNa che. dana guNavaMta mAre AtmA e ja deva, ane jJAnaguNamaya mArA AtmA te ja gurU, ke je heya-upAdeyane jaNAve che. caraNu guNa vata mAro AtmA te ja dhama ke je druti paDatAM aTa kAve. ema je jANavuM ane nayanikSepe karI, syAdvAde karI peAte ja peAtAnI AtmasattAne siddha samAna jANI, zraddhA pratIti-rUcI karavI te nizcaya samakIta che. adghi yAMthI zuddhaUpaceAgamAM caDavAnuM pagathI zarU thAya che. kAraNa ke, ahiM mithyAtvanA aMza gayA, eTalI zuddhatA pragaTa thaI. te zuddha upayAganu ane meAkSamAgatuM paheluM pagathIyu jANavuM. jo ke caramAvatane pAmelaAtmA, bALakALane vitAvI yauvanakA Lane uMbare paga mUkatAM, te bhavanivedyatAe, zuddha upayegane pAtra banI zakatA heAvA chatAM, azuddha upayegathI sathA mukta thaI, zuddha upayeganI pUrNatAe pahoMcavA mATenI sa pUrNa ceAgyatA te te ceAthA guNuThANAthI ja prApta kare che. jIvanA 191 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jaina darzanamAM upayoga acaramAvartakALa te bALakALa che. ane caramAvartakALa te yauvanakALa che. caramAvarta eTale vadhumAM vadhu eka pagala parAvarta jeTale zeSa saMsArakALa. tyArabAda pAMcame guNaThANe aviratinA thoDA aMza gayA, te aMze zuddhatA pragaTI. chaThuM aviratinAM sarva kAraNe tajyAM. te paNa zuddhatAnA aMza vadhyA. sAtame pramAda game teTalA aMze zuddhatA vadhI. AThame apUrva sthiratA AvI te sthiratA rUpa zuddhatAnA aMza vadhyA, navame veda, hAsyAdithI nitya, te adhika zuddhatA thaI, ane sthUlakaSAya paNa nivatyuM. dazamAnA aMte sUkSmakaSAye paNa upazama zreNIo upazamyA. ane bhapaka zreNIe sUma kaSAye paNa gayA eTale mehanIya karmanI sakala capalatA nivarti, te paNa zuddhatA vadhI. ane bAramAnA aMte jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya karmane nAza thaye, eTale terame parama zuddha upaga kevala jJAna-darzana, ane dAna, lAbha, bhaga, upabhega ane vIrya te zuddha, acala ane abAdhita pragaTa thayAM. tyAM pUrNa zuddha upaga thaye. A pramANe zuddha upaganI pUrNatA, e ja AtmAne zAzvata sukhanI prAptirUpa che. cauda pUrvane tathA sarva dharmopadezane sAraja e che ke, zuddha Atma anubhava kare. te anubhava te zuddha upayoge ja bane che. mATe sarva ALapaMpALa cheDI sukhAthI jIvee zuddha ugI banI rahevA prayatna kare. zuddha upaganA anu. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddha svarUpe yoga ane upayoganI samaja 193 bhavIne A saMsAramAM kaDavAM vipAka bhegavavAM paDatAM nathI. kAraNake samyaphajJAna thayA pachI kadApi pUrvanAM azubha nibiDa karma udayamAM Ave te paNa, zuddha upage, svarUpanA ramaNathI, te kyAre AvyAM ane kayAre gayAM, te tene lakSamAM paNa rahetAM nathI. zuddha paga ja eka muktino mArga che. para pariNatinI IcchAne rodha karI, pAMca avrata-pAMca indriyonA viSaya-cArakaSAya ane mana, vacana, kAyAnI calatA, e sarvathakI rahita thaye thake AtmA, jJAna-darzana ane caraNamaya AtmasvarUpamAM tRptivaMta banI rahI siddha samAna Atma svarUpamAM apramatabhAve lIna thAya che, tyAre zuddhopagI kahevAya che. AtmasvarUpamAM sthiratAbhAve thatI ramatArUpa Avo zuddhapAgata, sva-parane viveka ane zuddhana AbhasvarUpane jANanAra ja pAmI zake che. je bhAvanAnA baLe prasannacaMdra rAjarSi mokSe gayA, IlAcikumAre vAMsaupara ane bharata mahArAjAe ArisAbhuvanamAM, tathA puthvIcaMdra guNasAgare lagnanI cerImAM ane rAjya sabhAmAM kevaLajJAna prApta karyuM, e bhAvanA ja zuddha upaga che. dharmanI prAptinuM e ja mahAna auSadha che. mATe zuddhaupagamAM ja sthira banavAne prayatna karavo joIe. mATe ja kahyuM che ke - bhAve anavara pUjIye, bhAve dIje dAna; bhAve bhAvanA bhAvIye, bhAve kevalajJAna. je. 13 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 - jaina darzanamAM upayoga jyAre cetanA zuddhopayogamAM vaheM, ane pitAnI pariNAmiktAne saMbhALe anubhava kare, tyAre sarva parabhAva upara viraktabhAva thAya, eTale udAsinna vRtti thAya. te udAsina natA zerI, mumukSune dhakamArga che. ' je udAsinatArUpa zerIne cUke nahiM te te TheTha mukti sudhI vacamAM pAparUpa corane bhaya rahetuM ja nathI. ane nirvitapaNe kAryasiddhi thAya che. AgaLa kahyA mujaba sarva pagathIe udAsinatA vadhatI jAya che. udAsinatAne cUke te paDe. paNa na cUke te jema jema uce caDe, tema tema udAsinatA vaddhamAna thaI, pUrNa vAMchita sthAnake pahoMcADe che. A udAsinnatAne cUkavI nahIM, enuM ja nAma zuddhopaga che. te sivAya AdhyAtmika utthAnamAM bIjAM pagathI nathI. te pagathIe kaMI zarIrathI caDavAnuM nathI, paNa zuddha AtmapariNAmanI dhArAe caDavuM tenuM nAma ja pagathIuM che. mATe azuddha pariNAmadhArA tajIne zuddha pariNAmika bhAve vartavA abhyAsa kare. e rIte jIva, potAnA jJAnAnaMdI zuddha svarUpane vicAre, dhyAve, lakSamAM rAkhe, ane pitAnI zuddhatAmAM ramaNa kare, tene ja zuddha upaga kahevAya. zuddhAtma svarUpane nizcaya te samyagadarzana, zuddhAtmasvarUpane vizeSa bedha te jJAna, ane zuddhAtma bhAvamAM sama Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddha svarUpe yoga ane upayAganI samaja 195 bhAve rahevu' te cAritra che. A sabhyajJAna-dana ane cAritra te mAtra nirvANunA ja hetu che. anya gatinA hetu nathI. paraMtu A samyajJAna-dana ane cAritranI sAthe prazasta rAgarUpe zubha upayAga bhaLe te devArdika zubhagati nA baMdha thAya. AvA aMdha thavAmAM rAgarUpa upayega ja kAraNa che. paNa jJAna-dana-cAritrane deSa nathI. zubha upa- ceAgamAM ma`i saMkalezanA astitvanA kAraNe, zubha upayAga ne lIdhe, zubha karmo paNa baMdhAya che. paraMtu sAthe sAthe zuddha upayAganu paNa astitva hovAthI utkrAMntigAmI jIvane piraNAma, uttarAttara vadhArene vadhAre saMkalezathI mukti anubhavatA haiAvAthI, zubhakarmAMye prApta thatAM sAdhanonA upayoga tA, mokSanI dizAmAM ja thAya che. ane anukrame sakalezathI savathA mukata thai, te jIva pUrNa zuddhopayeAganA svAmI bane che. pUrNa svabhAvarUpa pUrNa zuddhopayAga te khArame guNuThANethIja prApta thAya che. paraMtu samyaktva prApti pachI pUrNa. samabhAvane sAdhyadraSTimAM rAkhI, jema jema samabhAva Avata jAya, tema tema zuddha upayogane anukuLa, sajJa zAstravi hita vidhiniSedha pravRttine AdarI, jeTalA jeTalA aMze samabhAvanA udyamamAMja varte, teTalA teTalA aMze tene zuddhayoga kahevAya che. zudhdha upayAgane sthira banAvI rAkhavA mATe, zrI jinezvarabhagava Mte pharamAvelI saMyamakriyA ane upakaraNa AdimAM bhagavaMtanI AjJA mujaba thatI pravRttipAlana te zuddhayeAga che. apramattanuM TALavu, vinayAdrikanu Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jaina darzanamAM upayoga AdaravuM, tathA vAMcanA-pRcchanA-parAvartanA-anuprekSA ane dharmakathAnI kriyAmAM thatI pravRtti, te zuddha ga che. dAna, ziyala, tapa ane bhAvanI aMtaraMgavRtti, rUcI, utsukatA, tathA zrI jinezvara bhagavaMtanA kevaLajJAnAdi guNanuM bahumAna, dharma ane dharma pratye vAtsalya bhAva, dIna duHkhI pratye anukaMpAbhAva, e sarva zubha upaga che. deva-gurUdharma pratye rAga tathA sarAga-saMyama e paNa zubha upaga svarUpa che. dAna, ziyala, tapa ane bhAva aMge vartatI bAhya pravRtti, zrI jinezvara devenI cAra nikSepe vividha rIte karAtI bhakita tathA stavanAdi, sAdhu munirAjone karAtA abhigama-vaMdana, namana, suzruSA tathA vastra-patrAdi ApavA pUrvaka thatI bAhya bhakti, dIna-duHkhIyAone saMkaTa mukata karavA mATe te yathAzakti prayatna, ItyAdi kAryomAM thate bAhya purUSArtha te zubhaga che. paMcendriya viSayone rAga, bhautika evI priya vastunI rUci, apriyanI arUci, zArIrika bImArInI ciMtA, e sarva azubha upaga che. uparokata rIte rUcivaMtanI prApti ane arUcivaMta vastune haTAvavA mATe te rAga-dveSa pUrvakane bAhya purUpArtha te azubha ga che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddha svarUpe yoga ane upayoganI samaja 197 krodha, mAna, mAyA, lebha, IrSyA, svArtha asuyA, mAtsarya, tathA hiMsA, asatya, cerI, bAhya parigraha aMgenA manebhAva, te azuddha Upayoga che. hiMsA, asatya, cerI, abrahma, parigraha, kalaha, juThAMALa, cADIcugalI, niMdA-vikathA, sarvajJa vacanAnI virUdha prarUpaNa, e sarvamAM vartatI vAcika ane kAyika svarUpa bAhya pravRtti te azuddhaga che. ahiM zuddhaga ane upayoga te upAdeya (grAhya) che. gubhAga ane upaga paNa amuka samaya pUratA te avazya upAdeya che, ane azubha tathA azuddhaga-upaga heya (tyAjya) che. saMkaleza (kASAyika) vALA adhyavasAya, saMkalezanA pramANamAM azuddha kahevAya che. te paNa e azuddhimAMya tAratamya hoya che. saMkaleza kaSAyanuM baLa vidyamAna ane kriyAzIla hoya, tyAre paNa tene vega sadA eka sarakhe heto nathI. kyAreka te vega tIvra hoya che, te kyAreka maMda hoya che. jyAre tIvratA vizeSa hoya tyAre, te azudhdha upAga tarIke vyavahArAya che. ane jyAre te vega maMda paDe tyAre te azuddha upayoga, zubha upaga tarIke vyavahArAya che. saMkalezane kaI kakSA lagI tIvra mAna ane kayArathI maMda mAna, enuM vizleSaNa, AdhyAtmika purUSa Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jaina dazyananA upayoga e mAtra AdhyAtmika draSTithI karelu che. teonI tIvratA madatA jANavAnI kaseATI e che ke, jyAre jIvanamAM bhAgarasa utkaTa hAya ane bhAgamukti pratye aNugame ja hAya, tyAre samajavu` ke sakalezakhaLa tIvra che. tethI ulaTu jyAre bhAganI mukita pratye, dveSa ke aNagame na rahe ane te pratye rUci janme, tyAre e khaLa maMda paDayu che, ema samajavu. AtA sakaleza khaLa mada paDavAnA prAraMbhanI eka sAmAnya kaseATI thaI. paraMtu jyAM sudhI emAM zubhatAnI-kaSAya maMdatAnI mAtrA vizeSa hoya, teya azubhatAneA cheka abhAva tA nathI ja hAtA. eTale azubhatva ane zubhatva e banne sApekSa hAI te azudhdhApayeAgamAM ja tAratamyathI rahe che, ema samajavu' joI e. muktinA eka ja mArga te zudhdhApayeAga che. eDDIja eka dhama che. tenA nimittabhUta kAraNeA aneka che. paNa te sarva kAraNeAnuM zudhdhApayeAgarUpa kAya te eka ja che. ajJAna, mithyAtva ane kaSAyanA kAraNe, paradravyanA mamatve karIne AtmaadhyavasAya, trividharUpe azuddha khanI rahe che. anAdikALathI zuddhataye, AtmasvarUpane nahI jANI zakavAthI, ajJAnarUpa adhyavasAya rahyA. parane pAtAMpaNe jANI levAthI, mithyAtvarUpa adhyavasAya thayA. ane paradravya upara rAgAdi thayethI, kaSAyarUpa adhyavasAya thayA. e rIte AtmA, anAdikALathI ajJAna-mithyAtva ane kaSAya, e tridoSanA kAraNe, azuddha adhyavasAyI banI rahI, saMsAra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddha svarUpe yoga ane upayAganI samaja 199 cakramAM bhramaNa karate rahyo che. bhavasthiti paripakava thaye, jyAre jIvane sat-anu, svaparanu, heya-jJeya-upAdeyanuM vAstavika bhAna thavA dvArA, samyaktvanI prApti thAya che, tyAre e tridoSo narama paDe che. ane AtmAne te tridoSA. thI sathA mukta thavAnI utkaMThA jAge che. paraMtu saMsAranA vikaTa mArgo uparakta tridoSAthI bharelA che. Thera Thera tenuM sAmrAjya varte che. te trideASAne AdhIna banI javAya evAM aneka nimitto vAraMvAra upasthIta thatAM rahe che. jethI AdhyAtmika mArganA prayANamAM kayAreka utthAna karatAM karatAM paNa, patananA vamaLamAMya athaDAi javu paDe che. paTakAI javu' paDe che. e vikaTa mAgane sulabhatAthI pasAra karavA mATe, eTale prArabdhaka nA yAge udayavaMta khanI rahetA azubha ane azuddha upayeAgane parAsta karavA mATe zuddhopayeAganA lakSya pUrva ka, zubha upayAga ane zubha yAganA sahAro levA ja paDe che. e rItanA zubha upayoga ane zubhayogathI adhAtu punyAnu adhI punyaja jIvane uparokta tridoSA sAme TakI rahevAnu' khaLa ape che, ane AtmAne zuddha upayoganI pUrNatAe pahAMcADI, te punyAnuM ma saMdhI punya, svayaM AtmAthI alaga paDI jAya che. je je AtmAe mukti prApta karavA mATe saMpUrNa zudhdhopayogI banyA che, te sa` A zubha upayoga ane zubhayeAga dvArA upArjita punyAnuMbaMdhI punyanA ja sahArAthI banyA che. punya, e te seAnAnI eDI che. saMsAramAM jakaDI rAkhanAra che, e ThThAnA heThaLa, jee azudhdhApayegI avasthAmAM Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jaina darzanamAM upayoga -- -- paNa, punyathI alaga rahyA che, alaga rahe che. te sarva, tIvra azudhdhapayogI banI rahI, saMsAra cakramAM ghumatA ja rahI, duHkhI banI rahe che. zubha yoganI sAthe sAthe upayoga paNa zubhane, ane te paNa zuddhatA prAptinA lakSyavALa have joIe. temAM sAMsArika bhega prAptinuM lakSya nahiM hovuM joIe, tema anya kaI azubha ke azuddha siddhinA hetuvALe paNa nahi ho joIe. azubha ke azuddhasiddhinA hetu mATe vartatA, zubha cegane, zAstramAM kiyAkaleza tarIke jaNAvI, tevI kriyA kalezatAthI, amuka samaya pUratI ja rokAtI, azubha yA azuddhatAne, deDakAnA cUraNa-samAna kahI che. eTale eka dekAnuM thayeluM cUrNa, te pharIthI jema pRthvI-pANanA yoge, aneka deDakA thavAnuM kAraNa bane che, tevI rIte kiyAkaSTathI bAMdheluM je pApAnubaMdhI puNya, te udaya AvyethI jIvane mada-mAna ane viSayAdinA ati tIvra sevana dvArA, bahu ja pApa pArjananuM kAraNa bane che. mATe zuddha upayoga prAptinA lakSyavALA banI rahevA mATe, bhavanirveda thavA pUrvaka, prathama to bhegeSaNa ane bhegapradhAna jIvananA niyaMtraNa mATe prayatna kare joIe. bhegeSaNAne rekI bhagapradhAna jIvananuM niyaMtraNa karavA mATe viSayenA vairAgya pUrvaka, vrata-niyama tapa-saMyama-bhAvanA -svAdhyAya-japa ItyAdinI atyaMta AvazyakatA che. tenAthI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhAzuddha svarUpe yAga ane upayoganI samaja 201 svA saMkucitatA--sukhecchA, bhAganI lelupatA, ItyAdi khAjAthI jIvana halakuM [ phArU' ] thAya che. pherA banela jIvanamAMthI IrSyA-mAsa-dveSa vagere azuddha upayogI maLa dUra thAya che. ane te maLa dUra thavAthI svaccha anatI vicAra dhArA, anya jIvA pratye Atmatulya draSTivaMta, anyane prApta guNu ke sukhathI AnaMdita banI rahevApaNu, anyanA duHkha ke muzkelInA nivAraNanI utsukatA ane zakaya pravRtti, tathA anyanA duni vAra dASA mATe kSamAbhAvanArUpa vRttie uddabhave che. e rIte jyAre sajIveApratye sama-tulya draSTi keLavAya che, tyAre ja zuddhopayeAga prAptinI yAgyatAvALA banI zakAya che. e samatva bhAvanAnA AlaMbanathI ja jIva, cittanI sthiratA svarUpa dhyAnAbhyAsI banI zake che. cittamAMthI vikalpAnA vAvaTALa maMDha paDI javAthI AtmAnA zuddhopayAga sthiratAne pAme che. zuddhopayAgAthI jIve sadA jAgRti rAkhavI ke va". mAna samaye huM paugalIka pariNAmanA grAhaka chuM ke nija pariNAma Atmadhama nA grAhaka chuM? AgAmI samaye paNa Indriyajanya sukhane cAhuM chuM ke nivRttine IcchuM chuM ? mArI grAhakatA-vyApakatA ane ramaNatA te vamAna samaye svaguNu paryAyanI che ke paraguNu paryAyanI che ? vaLI huM svabhAvadAnamAM vatu che ke indriyajansa viSayeAnA dAnamAM vatuM ? hamaNAM huM svabhAvanA lAbhane IcchuM chuM ke Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jaina darzanamAM upayoga paudgalika lAbhane IrachuM chuM? huM svabhAva bhegI chuM ke paMcendriyanA viSayane bhegI chuM? tema ja upabhegI paNa svabhAvane chuM ke parabhAvane chuM? Amika zakti cAhuM chuM-cetanA zakti pheravavA cAhuM chuM ke paugalIka zakti pheravavA cAhuM chuM? A jAtanI satata jAgRti sevavAthI ja jIvane zudhdha paga kame krame vRddhi pAme che. ane azudhdhapagathI sarvathA mukta banI, pUrNa zuddhatAne prApta karI. ajara-amara avasthAne varI, zAzvata sukhane jIva bhaktA bane che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 yAga--upayoganI caturbha`gI vicAra, vANI, vana, arthAt mAnasika vAcika, kAyikapravRttisvarUpa yoga, ane AMtarika pariNati arthAt svabhAvarUpa upayAganI zuSkAzudhdhatA aMge vicArAI gayuM. teramA guNusthAnaka sudhI vattatA sarva jIvAmAM te yoga ane upayoga e bannenuM astitva varte che. tyArabAda caudamA guNusthAnakavatI jIvAmAM ane mekSaprApta jIvAmAM te mAtra upayAganuM ja, ane te paNa zuddhapaNuM ja astitva hoya che. mATe temA guNusthAnaka sudhInA sarva jIve sayeAgI ane caudamAM guNa sthAnakavatI jIvA ayAgI kahe. . vAya che. pratyeka AtmAmAM pratyeka samaye zuddhAzudhdhatAnI draSTie ceAga ane upayegamAM samAnatA ja vatI hAya, evu anI zakatu' nathI. samAnatA paNa hAI zake, ane asamA natA paNa hAI zake. A samAnatA ane asamAnatA cAra rIte vicArI zakAya. (1) jyAM yAga ane upayega e banneyamAM zubha yA zuddhatAnI samAnatA heAya. AvI samAnatA tA caramAvatI, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jaina darzanamAM upayoga samyakatvI, dezavirati ane sarvaviratavaMta mAM ja heI zake. A pahelA prakAramAM AtmahitanA lakSyapUrvaka vartatA suvihita dharmAcaraNamAM bheganuM zubhapaNuM ane zudhdhapaNuM tathA upaganI vizuddhi hoya che. AvA prasaMge saMvara ane sakAmAjanirjarA sAthe "puNyAnubaMdhI puNyanI anukULatA UbhI thAya che. je mekSanuM asAdhAraNa kAraNa che. (2) jyAM ga zubha hoya paNa upaga azuddha yA azubha heya. AvA jIvane purUSArtha te, mekSa sAdhaka nahi banatAM, saMsAravardhaka bhautika sAmagrInI, amuka samaya pUratI anukuLatA prApta karavA dvArA, AtmapariNAmone doSita banAvI, AtmAne saMsAra paribhramaNa dvArA, dukha prAptine sUcaka che. kAraNa ke AvA purUSArthI jIve te bhautika sAmagrI prApta karavAnA abhilASI, yA svaavaguNane chupAvavAnI vRttivALA, yA kIti yazanA Icchaka hoya che. AmAM suvihitA dharmAcaraNa hovA chatAM, tenI pAchaLa bhautika sukhanI lAlasA che. ahIM ga zubha che, paNa upaga azudhdha hovAthI saMvara ane sakAma nirjarAne abhAva hoya che. mAtra bhautika sididha ApanAra punya baMdhAya che, tethI te mANasAdhaka nathI, paraMtu saMsAravardhaka che. kAraNa ke adhyAtma pariNamane anurUpa pravRtti ja vAstavika dharma svarUpa hoI Atma hitakartA banI zake che. jyAM upagasvarUpa pariNAma, sAMsArika lAbha hetu lakSyavALA heya, tevA pariNAmI jInI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 yoga-upayoganI caturbhagI bAhya zubha pravRtti paNa, AtmahitakartA thaI zakatI nahiM hovAthI te pravRttine vAstavika dharma pravRtti kahI zakAya ja nahi, kAraNa ke "dhArayatIti dharma :" e zabdArthathI te narakAdi agatimAM paDavAvALA jIvane, uccasthAnamAM dhAraNa karI, rAkhanAra pravRttine ja dharmapravRtti kahevAya che. ekagaNuM daI sahastra gaNuM prAptine Icchuka, dAnI kahevAya nahiM. viSaya bhogone atyaMta lelupI manuSya, te viSayabhego mATe zArIrika anukULatA prApta karavA, pauSTikaauSadhionA sevana samaye, strInA saMsargathI dUra rahe te te brahmacArI na kahevAya. lajajAthI, bhayathI, hAsyathI, mAtsaryathI, lebhathI, haThathI, kautukathI, ahaMkArathI, kIrtinI kAmanAthI, ItyAdi AtmAnA viparIta bhAvapUrvaka thatAM zubhakiyArUpa anuSThAne, AtmAnA AdhyAtmika utthAnamAM upayogI banI zakatAM nathI. - pApasthAnakenA bhayavihaNe bhautika daSTivaMta jIva, kaI jAtanI AsaktithI, ke mAnapAnAdi svArthabuddhithI, ke anyabhAve, bhautika sAmagrI meLavavAnI tIvralAlasAe, zubha pravRttimAM pravartate hovA chatAM, tene te pravRttidharma, vAstavika dharmasvarUpa kahI zakAya ja nahi. eka mahApurUSe kahyuM che ke, nAmanA ke bhega sukhanI kAmanAvALAM zubha anuSThAne, janmAntaramAM sukha Ape, paraMtu temAM zAMti te jarAya na Ape. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga je mAhya zubha pravRttinI pAchaLa svArtha hAya, khale levAnI vRtti hAya, kIti-mAna-prazaMsAnI kAmanA jora karatI hAya, tenuM nAma satyadhama nathI. kAraNa ke satyadhama te mAhanA tyAgamAM ja che. te mATe eka dRSTAMta mananIya che. 206 eka vakhate eka rAjA araNyamAM mRgayA-zikAra khelavA gayA. tyAM tene eka saMtanAM darzIna thayAM. te sa MtanA tejasvI mukhAviMda uparathI ja te rAjA saMta pratye AkarSAyA. upadeza mATe prAthanA karI. nikhAlasa ane nIDara upadezathI, saMta pratyenI Adara bhAvanA, rAjAnA manamAM vRddhi pAmI. rAjAe kaIka bheTa svIkAravAnI sa`tane vinati karI. AvazyakatA na heAvAthI saMte kai paNa svIkAravAnI nA kahI. eTale rAjAe saMtane peAtAnI sAthe peAtAnA nagaramAM padhAravAnI vinatI karatAM sa'te te vinati svIkArI. rAjAnA bhavya ane suAAbhita prAsAdamAM satane rAkha vAmAM AvyA. saMtanA utArAnI pAsenA ja khaMDamAM rAjA ane temanA kuTuMbanA mANaseA mATe, eka madira hatuM. temAM rAjA pote rAja pUjA-pATha vagere nityakama vidhipUrvaka ekAgracitte karatA ne bhaktimAM layalIna khanI rahetA. paNa tenI A kriyA sakAma hatI. A prArthanA tathA bhakita te meza vadhAre sapatti tathA azva ane mAnameAbhA mATe ja karatA hAI, sa'tane kaTALA AvyA. temaNe rAjAne kahyu ke, have mane javAdo. rAjAe sa'tane jatI vakhate kAMIka paNa Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAga-upayAganI caturbhUMgI 207 bheTa svIkAravA mATe Agraha karyAM. saMte nirbhayatAthI javAba ApyA ke, hu* bhikhArIo pAsethI ka'I paNa letA nathI. tame te paramAtmA pAse AvI nAzavaMta vastuonI ja mAgaNI rAja karyA kareA che. Ane paramAtmAnI bhakti kahevAya ? tamArAmAM ane bhikhArImAM huM kAMI paNa taphAvata jotA nathI. yathAtha dRSTie jotAM tame ane bhikhArI banne pAmara koTInA ja che. eka rIte te tame bhikhArI karatAM paNa nIcI kakSAnA bhikSuka che. kAraNa ke bhikhArInI yAcanA te peTanA khADA pUravA ane aMga DhAMkavA mATenI che, jyAre tamArI yAcanA te! paTArA bharavA mATenI hAI kSullaka che. tadna niSkiMcana hAya, paNa jo tenAmAM svamAna hAya, tA kharI rIte te zrImata che. padArthA pAchaLa valakhAM mAranArA mANasa dIna ane kRpaNa che. paramAtmAmAM premanA kharA anurAganuM A Avazyaka cinha che. kSullaka mAgaNIonI sAthe kharI bhikata rahe, e zakaya ja nathI, ema kahIne rAjAnI kaMI paNa bheTa svIkAryAM vinA te sa ta tyAMthI * cAlyA gayA. zubha yA zuddha upayega vinAnI kevaLa bAhya kriyAnI saMta purUSonI dRSTie zu kiMmata che ? te A dRSTAMtathI samajI zakAya che. aDhAra hajAra sAdhune zrIkRSNa mahArAjAnI sAthe ja arAbara vidhipUrNAMka vaMdana karanAra vIrA zALavI, teNe sAdhu Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jaina darzanamAM upayoga vaMdana kiyAne kaMI paNa lAbha prApta nahi karI zakavAnI, zrI jainAzAstroe kahelI hakIkata paNa, jaina saMghamAM sarvane suvidita che. temAM zrIkRSNane ghaNuM lAbha thaze. sAtamI nArakane egya AyuSya karmanAM daLiyAne ekatra karyA hatAM. te zuddha banI jaI trIjI nArakIne gya thaI gayAM. jyAre vIrazALavI bicAro kAyakaleza ja pAme. ekI samaye eka sarakhI kriyA karavAvALAomAM paNa ATaluM badhuM aMtara hevAnuM kAraNa e ja che ke, te bannemAM bhAva ane pariNAmasvarUpa upaganI ja bhinnatA hatI. upAdhyAya zrI yazovijayajI mahArAja sAhebe paNa yatidharma batrIsI" mAM spaSTa kahyuM che ke : aMtara jAnAviNa ki, vAmakriyAne lAga; kevala kaMcuka parihare, niraviSa na huve nAga. vaLI paNa upAdhyAyajI mahArAje kahyuM che ke - Atama sAthe dharma jyAM, tihAM jananuM zuM kAma? jana-mana-raMjana dharmanuM, mUlya na eka badAma. zAstrakAra kahe che ke : bhAvavinA dAnAdikA, jANe aluNe dhAna, bhAvassAMga mile ke, guTe karma nidAna. mATe ja kalyANa maMdira tetramAM kahyuM che ke - he prabhu! anaMta saMsAramAM bhramaNa karatA evA mane Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga-upayoganI caturbhagI 209 tAruM darzana ekavAra paNa thayuM hoya tevuM lAgatuM nathI. kAraNa ke tArUM darzana thayuM hota te haju sudhI mArI AvI viSama paristhiti raheta ja nahi. tatparya e che ke, vAstavika darzana thayuM nathI. kadAca darzana thayuM haze, pUjA karI haze, AjJA sAMbhaLI haze, te paNa A badhuM zuddha pariNati vinAja thayuM lAge che. "yamAt kriyA prati li. tti na bhAvazUnyAH" e kAraNathI bhAvarahita kiyA phaLadAyaka thaI zakatI nathI. mATe prabhunuM darzana-pUjana Adi vAstavika rIte thayuM ja nathI, ema kahevuM te anucita nathI. kahyuM che ke he! manuSya! kadAca te ghaNuM dAna dIdhuM. samagra jinAgama bhaNe, pracaMDakriyAkAMDa karyA, vAraMvAra pRthvI upara zayana karyuM, tIvra tapa karyo, cAritra ghaNe vakhata pALyuM, chatAM manamAM bhAvanA thaI nahi, te te sarva anuSThAne (ga svarUpa dharma) phetarAM vAvavA rUpa niSphaLa jANaje. sukata muktAvalImAM kahyuM che ke - manaviNa mila . cAva daMtahiNe, gurUviNa bhaNave javuM, jima bharyuM aluNe. jasaviNa bahu jIvI, jIva te kyuM na sahe. timi dharama na sahe, bhAvanA je na hoya. A paMktiothI spaSTa thAya che ke, bhAva rahita dharmaje 14 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jaina darzanamAM upayoga diyA taddana zuSka che. nakAmI che jIrNa che. ananukaraNIya che. aniSTa che. emAM mana rahita-maLavuM ane dAMta vinA cAvavA jevuM che. ahIM koI zaMkA kare ke, bhAvavinA dharmakiyA thAya ja nahiM, te pachI ahI dharmakriyAne bhAva rahita kevI rIte kahevAya? AnuM samAdhAna e che ke ahIM bhAva aMge je kahevAya che, te bhAva karyo ? te samajavuM jarUrI che. te khAsa lakSamAM hovuM joIe. kriyAomAM (dharma nuSThAna rUpa ga dharmamAM) mAna prAptine, bhautika lAlasAne, sva avaguNa-DhAMkavAne, ke pitAnI mahattA darzAvavAne, je bhAva vartate hoya, te bhAvane te durbhAva kahevAya. eTale mokSasAdhaka kriyAo, AvA durbhAva pUrvaka karAtI hoya, te te bhAvavinAnI ja kahevAya. saddabhAvapUrvaka karAtI kriyA ja, bhAvapUrvaka (zubha yA zuddha upayoga rUpa dharma)nI ane bhavabhramaNanAzaka kahevAya. jyAM viSayane virAga, kaSAyane tyAga, ane guNane anurAga, e triveNI saMgama hoya. tyAMja sadbhAva, yA zudhabhAva kahevAya. A rItane upagarahita bAhya zubha anuSThAnerUpa gadharmane, ahiM bhAvarahita ja samaja. kerA tyAga, tapa ke saMyamanI jaina zAsanamAM kAMI kiMmata nathI. sATha hajAra varSa sudhI chaThanA pAraNe chaTha karanAra sAmelI tApasane ugra tapane paNa zAstramAM ajJAnakaSTa tarIke oLakhA che. dezana dazapUrva jJAtA, jayaNAmAM atyaMta sAvadhAna, Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga-upayAganI catubha'gI 211 jenA upadezanA zravaNathI saMkhyAma`dha AtmAo saMyamI ane, evA avijIvane peAtAne lAbha keTalA ? lAbha mAtra eTaleA ja ke devalAke jAya. Ama kema ? e avijIva zrI tIrthaMkaranI Rddhi jue, samavasaraNa jue, devatAone pratyakSa jue, eTale ene thAya ke, AvuM badhu maLe, lekapUjA pamAya, devaleAka maLe, sukhasAhyabI maLe, e mATe saMyama sevuM. ane pachI A icchAne tRpta karavA mATe ja sayama seve, ane ugra tapa vigere kare, AvI AzaMsAnA piraNAmavALA te abhivinA tapa, saMyama, cAritra, virAga, A adhu* meAkSasAdhaka nahi banatAM, sa sArahetuja bane che. adhyAtma kalpadrumanA agiyAramA adhikAramAM AcAya bhagavaMta zrI munisuMdarasUrIzvara mahArAje kahyu che ke: bhAva ane upayoga vinA sava Avazyaka kriyA karavAthI tane mAtra kAyakaleza (zarIranI majurI) thaze. paraMtu tenu kaI paNa phaLa prApta thaI zakaze nahi. A rIte yAga ane upayAga a Mgenu' khIjA prakAre svarUpa samajI have trIjA prakAranI vyAkhyA vicArIe. (3) jyAM bAhyapurUSArtha svarUpa ceMga, azubha hAya. para Mtu abhyaMtara purUSArtha svarUpa upayAga te, zubha ke zuddha hAya. je jIvAne pUrva kRta pApanA uce vyAvahArika jIvanane nibhAvavA mATe, yA parAdhinatA-bhaya AdinA kAraNe, pApapravRttivALA sacegeAmAM rahevu paDe, paraMtu dRSTikANu te zubha Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jaina darzanamAM upayoga yA zuddha hAvAthI te saMyeAgeApratye arUci, virAgavaMta hAya, te jIvAnA purUSArtha arthAt ye ga-upayeganI pravRtti, A trIjA prakAramAM gaNAya. A prakArane purUSA, amuka samaya pUratI bhautika pratikuLatA prAptathavA chatAM, abhyaMtara purUSAnI zuddhinuM astitva TakI rahevA dvArA, AtmAnnatti thatI rahevAnI sUcaka che. ahIM suvihita dharmAcaraNa na heAya, tenA badale sAMsA rika pravRtti ane te prasaMge pApa-sthAnakAnu* sevana hAya. ema chatAM bhaniveda ane samyA na hovAnA kAraNe, e pApasthAnakAnA sevana pAchaLa, dilamAM tIvra pazcAtApa-Da'kha vagere hAya che. A vibhAgamAM cega azubha che, paNa upayAga vizuddha che. azubha ceganA kAraNe pApatA adhAya che, paNa upacAganI vizuddhinA kAraNe temAM sthiti ane rasanI tIvratA AvatI nathI. mATe ja vaditA sUtramAM kahyuM che ke H samyagdaSTi jIva jo ke pApa alpa kare, tene kama badha tA alpa hAya, kAraNake te niyapaNe karatA nathI. jIvamAM mithyAtvanI ma`datA thayA pachI, pApakAya aMge tenA vicAramAM ane vartanamAM kaIka kaMIka taphAvata ubhA thatA jAya che. ane jyAM sudhI mahAmunipaNAnI kakSAe na pahoMce, tyAM sudhImAM peteje na karavA ceAgya gaNutA hAya, te paNa kare evuya ane che. yathArtha rIte hiMsAdi pApe ne mAnya rAkhanArA, ane tevI pApapravRttimAM pravRtta thavAnI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 ga-upayoganI caturbhagI IcchAvALA na hovA chatAM paNa pravRtta kema bane? A bAbata aMge keTalAkane jarUra zaMkA thAya te svAbhAvika che. eTaluM ja nahiM paNa samajavA chatAM pravRtti karanArane daMbhI kahI devAnuM sAhasa karavA taiyAra thAya. paraMtu ahiM samajavuM joIe ke, jema duniyAmAM zArIrika svAsthane bagADanAra mAnasika-vAcika ane kAyika pravRttine tyAga karavAnuM cokkasapaNe jarUrI samajanArA keTalAka manuSya, tyAga karavAnI IcchAvALA hevA chatAM paNa, tevI keTalIka pravRttithI nivRtta thaI zakatA nathI. kupaccane jANanArA, mAnanArA ane choDavAnI IcchAvALA dardIo paikI, kAcA manavALA keTalAka, khAvA besatAM phIku lAge te kupathya paNa khAI jAya. eja rIte AdhyAtmika draSTie Atmika svAthyane nukazAna karanArI heya (tyAjaya) pravRttine, tyAga karavA lAyaka mAnya rAkhanAra, ane tyAga karavAnI bhAvanAvALA hovA chatAM paNa, keTalAka jIve tyAga na karI zake, ke tyAga karavAmAM azakta hoya ema banavA joga che. mATe temAM daMbha ja mAne te aNasamaja che. jevuM manamAM tevuM AcaraNamAM sarvane sadA hoya ja, evo niyama heta te, jainadarzana kathita guNasthAnakane kema paNa heI zakta ja nahi. cethA guNasthAnakathI jinezvara bhagavAna kathita ratnatrayInI ane jIvAdi navatatvanI mAnya Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jaina darzanamAM upayoga = tAmAM samAnatA zarU thavA chatAM, cothA, pAMcamA ane chaThThAguNasthAnakavartI jemAM AcaraNanI bhinnatA hoya che. AdhyAtmikavikAsanI dRSTie, jevuM manamAM tevuM ja sarva AcaraNamAM te mahAmunine ja hoya. anya jImAM te mAnyatA ane AcaraNamAM kyAreka samAnatA paNa heya, ane kyAreka bhinnatA paNa hoya. AnuM kAraNa e che ke AdhyAtmika mArgamAM saMsArI jIvanI mAnyatA ane AcaraNa, te bane bhinna bhinna karmane AdhIna che. mAnyatA para asara karanArUM karma, te darzana mehanIya karma che. ane vartana para asara karanArUM karma, te cAritra mehanIya karma che. A rIte mAnyatA ane vartana upara asara karanAra karma, bhinna bhinna hovAthI ekaja vyaktimAM paNa mAnyatA ane vartanamAM bhinnatA paDI zake che. darzanamohanIyamanI daDhatA hoya te adhyAtma mArgamAM jIvanI mAnyatA taddana viparIta heya. gADhamithyAtvI acaramAvatI jI AvI ja mAnyatAvALA heya. te karmanI zithilatA thavAthI zithilatAnusAra mAnyatAmAM paNa kaMIka sudhAro thAya. A kakSAnA ja carAvata hoya. darzanamehanIya karmanA upazama, kSayapazama, ke kSayamAM jIvenI mAnyatA zuddha thAya. ahI samyakatva, dezavirati, ane sarvavirati ja hoya. AvAmAM paNa cAritra mehanIya karmAnusAra AcaraNamAM bhinnatA heya. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceAga-upayAganI catubha`gI aNuAhArIpadanI sAdhanAmAM tIvrarUci dharAvanArane ane tenA mATe zakya eTale prayatna karanArane paNu, AhAra levA paDe, e mane. temaja apramatapaNe jIvavAnI abhi lASAvALA, tathA apramata bhAvane pedA karavAnA prayatnAmAM pravRttane paNu, nidrA levI paDe e mane. paraMtu e puNyavAnAnI manevRtti, AhAra laI neya aNuAhArIpadanI sAdhanA sArI rIte karavAnI, tathA nidrA laIneya apramata bhAvane pedA karavAnA prayatna karavAnI hAya. AvA jIve, uti karmImAM, pazama bhAvanI vRddhi karavA dvArA, ante alpa samayamAM kSAyika bhAvane prApta kare. 215 (4) jyAM bAhya purUSArtha ane abhyaMtara purUSAtha arthAt yAga ane upayAga, banne azubha hAya. pApabhIrUtA vinAnA ajJAnI jIvAthI thatAM duSkRtya athavA acaramAvattI jIvAnAM jIvananirvAhAdinAM vyavahArika kRtya, A ceAthA prakAramAM gaNAya. A rItaneA purUSA, sAMsArika bhautika sAmagrInI pratikULatA prApta thavA sAthe, saMsAra paribhramaNanI paNa vRddhi sUcaka che. kAraNa ke A cothA prakAramAM pravRtti, te pApasthAnakanA sevanavALI che. sAthe upayeAgamAM paNa, te pApanA sevana aMge, pazcAtApanA sthAne, prameha DAya che. e rIte ahI yoga ane upayega banne azuddha che. AvA avasare AtmA je pApa khAMdhe che, tenI para parA aneka bhavAparyaMta cAle che. jIvanamAM AdhyAtmika vikAsakrama sAdhI ante sa pUrNa - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jaina darzanamAM upayoga paNe adhyAtmadazAne prApta karavA mATe, upagazuddhimAM sthira banI rahevuM, keTaluM Avazyaka che?te A ga-upaganI caturbhagIthI spaSTa samajI zakAya che. jyAre jIva, yauvanakALa arthAt zaramAvartakALamAM praveze che, tyAre ja tene A hakIkta samajAya che. anAdikALathI jaDa-cetananA bhedajJAnanI ajJAnatAne lIdhe, jIvanuM lakSya, kevaLa dehapaSaka upagamAM ja lIna banI rahevAne kAraNe, parama satya, AtmasukhanI samajathI te, te vaMcita ja rahyo che. ane satya sukhanA badale pote mAnI lIdhelA sukhadvArA ja duHkhanI paraMparAnuM potAnA mATe ane pitAnA ja hAthe sarjana karate Ave che. A caturbhagI paikI pahelA ane trIjA bhAMgAvALA che, dharma-artha-kAma ane mokSa e cAreya paikI, dharma ane mikSa aMge vadhu purUSAthI, tathA saMvega ane nirveda bhAvanAvALA heya che. pahelA bhAMgAvALA jIvone puNyAnubaMdhI puNyanI anukuLatA hovAnA kAraNe, teo yegazuddhimAM paNa TakI zake che, jyAre trIjA bhAMgAvALA jIne azuddha yA azubha yoga pravRttimAM arUci hovA chatAMya, puNyAnubaMdhI puNyanI anukuLatAnA abhAve, tathA puNyAnubaMdhI pApanA udayanA kAraNe, saMyogavazAt udAsInavRttithI azubha yA azuddha gamAM kyAreka kyAreka pravRtta banI rahevuM paDe che. Saa che. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoga-upayoganI catubha raMgI 217 bIjA prakAramAM jaNAvyA mujabanA jIvA,vizeSe karIne tA atha ane kAmanA ja mukhyapaNe leAlupI hAya che. sAMsArika sukha sAmagrI ane sayAgAnI pratikULatAthI gabharAI jaI, agara te tevI sukha sAmagrInI anukuLatA teA hovA chatAMya atRptinA kAraNe, te sAmagrInI kevaLa vRddhinI lAlasAe, mAna-meAbhAnI prAptinI AkAMkSAe, agaratA egha yA leAka sa'nAe, deva-gurU ane dharmane ArAdhavA mATenI AdhyAtmika bAhya pravRttiomAM paNa pravRtta ane che. keTalIka vakhata tA savega ane nive bhAvavata jIvA karatAMya, AvA jIveAnI AdhyAtmika bAhyapravRttio, khUbaja prazaMsanIya ane AkarSIka DAya che. chatAM jJAnIonI dRSTie tevA jIvA bicArA, AdhyAtmikalAbha arthAt Atmika utkaSatAnA lAbha, leza mAtra paNa pAmI zakatA nathI. kAraNa ke mUrchAnA tyAgarUpa zuddhabhAva vinA, dAna paNa siddhinuM sAdhana banI zakatuM nathI. viSayavirAgarUpa bhAvivanAnu zIla paNu, iSTa phaLane ApavAne samatha nathI. ane aNAhArI padanI icchArUpa bhAvinAnA paudgalika icchAethI thatA tapa paNu, sa MsAranA samUhane chedanArA nihu thatAM sa'sAranI vRddhi pamADanArA bane che. manamAMthI vAsanAe! dUra thAya, indriya bhAgeAnI lAlasA ochI ne ochI thatI jAya, cittamAMthI kalezeA ane kaSA cAnA bhAra oche thatA rahe, ane hRdayamAM nijAna6nI mastInA prAdurbhAva thAya, teA ja dhama ke adhyAtmanI sAcI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jaina darzInamAM upayAga sAdhanA karI lekhAya. bhogasukhAnI kAmanAvALA dharmAM (zubha pravRtti rUpa dhama), janmAMtaramAM paulika sukhasAmagrInuM sukha jarUra ApI de, paraMtu temAM zAMti tA jarAya na Ape. ceAthA bhAMgAvALA jIvA teA kevala nAstika, artha ane kAmanI prAptimAM nIti tathA anItine nahi jovAvALA,dhAmika vRttione huM baka mAnavAvALA, matsyagalAgala jevI pravRttivALA, ane pApabhirUtA vinAnA ja hoya che. A ceAthA bhAMgAvALA jIvA, jema punya-pApAdinA vicArAthI rahita che, tema dvitIya (bIjA) bhAMgAvALA jIvAne puNya-pApAdinA vicAro na ja Ave evu' nathI. dhama kare te sukhI thAya, ane dhama na kare te duHkhI thAya, evI mAnyatA bIjA bhAMgAvALA jIvAnI hAI zake che. paraMtu AdhyAtmika dRSTie sukha du:kha aMgenI teenI samajamAM ghaNuM adhUrApaNuM ane keTaluMka viparItapaNu hAya che. vaLI AvA jIvAmAM keTalAka tA AtmA ane meAkSanI mAnyatAvALA hovA chatAM temanI te mAnyatAmAM paNa bahu ja meTo taphA vata hAya che. teonI keTalIka cegapravRtti sArI hovA chatAM paNu, upayAgamAM azuddhi hAvAthI AdhyAtmika vikAsavALI anI zakatI nathI. tema chatAM temanI keTalIka sArI pravRtti lokopakArI thai zake che. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jJAna-kriyAbhyAM mekSa: yoga ane upayoganI zuddhAzuddhatA AdhyAtmika ane bhautika vicAradhArAne anulakSIne che. sAMsArika hetuonI siddhi mATe vartate yoga ane upaga, bhautika svarUpa heI azuddha che. jyAre AtmAne anulakSI vartate ga tathA upaga, adhyAtma svarUpa heI zuddha che. zuddhaga ane upayogamAM adhyAtmabhAva vyApele hovAthI, e mekSa sAdhaka banI zake che. AtmAne bhayaviheNa banAvI rAkhavA IcchanAre adhyAtma sAdhanAmAM tatpara banI rahevuM joIe. adhyAtma mArganI sAdhanAmAM pravezI cUkanArane kaI paNa Adhi, vyAdhi ke upAdhinA tApa paDI zakatA nathI. adhyAtma tatvajJAnanI pariNatithI vAsita banI rahelA hadayavaMta puNyAtmAo, viSaya-kaSAyanI vAsanAonA kAramA saMtApathI bacI jaI alpa samayamAM ja bhavacakathI mukta banI jAya che. A adhyAtmabhAva eja zuddha upaga che. evA AtmAnI zuddha kriyA ja, zuddha upayogamAM sthira banAvI, ISTasiddhine prApta karAvI ApanAra hoI tevI kriyAne adhyAtmakriyA kahevAya che. rAga-dveSa ane meharUpa kASAyika pariNAmanI nivRtti Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jaina darzanamAM upayoga tathA ratnatrayInA atyaMtara sAdhya dharmanI sAdhanAja,vAstavika adhyAtma sAdhanA che. A guNanI sAdhanA mATe keTalAka niyamone anusaravuM paDe che. ane anubhavIonA upadeza mujaba jIvanacaryA ghaDavI paDe che. evI jIvanacaryAmAM aneka prakAranA zAstrIya vidhi-niSedhene anusaravA pUrvaka, paMcAcAranA vividha anuSThAnanuM sevana paNa, zuddha upaganI pUrNatA prApta karavA mATe atyaMta jarUrI che. jJAna-kriyAbhyAM mokSa mokSanI prApti jJAna ane kriyA e ubhayanA saMyogathI che. be cakra vinA rathanuM vahana, ane be pAMkha vinAnuM pakSInuM udhyana thaI zake ja nahi. tema zuddhajJAna ane zudrakriyA paikI ekanA paNa abhAve, adhyAtma siddhi hoI zake ja nahi. vasvarUpane anukUla, darzana ane jJAna zaktine berUpa vyApAra, te jJAna che. sakala pudgala bhAvothI udvigna banI, svarUpanI zuddhatAne prApta karavAnI abhIlASA pUrvaka, yathArtha svarUpe AtmAne jANa, tenuM nAma jJAna kahevAya che. | svarUpaprAptine anukula yogenI zubha pravRtti karavI te sankriyA che. e kriyA, vIryazuddhinuM kAraNa che. jIvanuM saMsArabhramaNa ane dukhanI paraMparA, azuddha vIryapravRttinA kAraNe ja banI rahe che. karma pradezanuM grahaNa, gadvArA thAya che. ane meMge, vIryathI thatA heI, azuddha vIrya vaDe Azravayukta jIva, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyAbhyAM mokSa 221. saMsAramAM bhramaNa kare che. paraMtu te ja jIva, guNa purUSanI sevAthI, guNane pragaTAvavAmAM tatpara banI rahI, saMvaravALe thAya che. mATe ega (mana-vacana ane kAyA)nuM joDANa te paramAtmAne vandana, svAdhyAya ane adhyayana AdimAM jeDavAmAM Ave che, te, karma grahaNa karavA mATe samartha thatAM nathI. mokSa sAthe AtmAne saMga karI ApanAra hovAnA. kAraNe, sadanuSThAna te ja adhyAtma svarUpa che. samyagadarzana-jJAna-cAritra-kSamA-namratA-saraLatAAdi guNavALA purUSonuM bahumAna, pitAnAthI adhika guNIne Adara, doSane pazcAtApa, pApanI jugupsA, aticArenuM Alecana, deva-gurU ane sAdhamikanI bhakti, pUrve grahaNa karelA vratanuM maraNa, navIna pratyAkhyAna, sAmAyika, catuvizati stava, gurUvaMdana, pratikramaNa, kAryotsarga, vagerenI pravRtti svarUpa sadanuSThAna ke salkiyA-zubhakriyAo karavAthI zuddha bhAvanuM rakSaNa thAya che. ane nahi utpanna thayelA zuddha bhAvanI utpatti thAya che. A zuddhabhAva e ja zuddhopaga che. . kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyikasamyakatva, yathAkhyAta cAritra, kSAyika bhAvanI dAnAdi pAMcalabdhi, e AtmAnA zuddha guNa arthAta zuddha dharmo che. AtmAmAM pracchanA bhAve rahelA A guNane AvirbhAva svarUpe banAvI rAkhavA mATe, satyavRttirUpa kriyA yA anuSThAnanI atyaMta AvazyakatA che. Ane sadanuSThAna kahe, ke salkiyA kahe, ke sadAcAra kaho, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAga 222 te badhAya paryAyavAcI zabda che. vividha anuSThAnane samAveza jJAnAcAra Adi pAMca AcAramAM AvI jAya che. koI paNa saddanuSThAna A pAMca AcAra paikInA ja keAI AcAra 'genu hAya che, agara koI AcAranA hetubhUta hAya che. A pAMca prakAranA AcAra zivAya, AtmAnA uparAkta kevalajJAnAdi guNAnA AvirbhAvane rokI rAkhanAra kamethI AtmAnA chUTakArA thaI zakatA ja nathI. je je AtmAee kathI mukta khanI peAtAnAmAM pracchannabhAve rahela kevalajJAnAdi guNAne pragaTa rUpe banAvelA che, ane banAvaze, te A jJAnAcAra Adi pAMca AcArarUpa sadanuSThA nanI sAdhanA dvArA ja samajavu. jethI mokSa mAnI sAdhanAnA icchuke sAdhanarUpa A paMcAcAranI kriyAnuM AcaraNa avazya karavu joI e. nimittanuM avala khanakarI pravRtti karavI te AcAra. e AcAraja guNAnI pUrNatAmAM hetubhUta hAvAthI guNAnI pUchu tA thAya tyAM sudhI te AcaravA caiAgya che. mATe kSAyikasamyakatvanI prApti thAya tyAM sudhI jineAkta tattvamAM niHzaMkapaNuM vagere ATha prakAranA denAcAranuM sevana karavuM, kevalajJAnanI prApti thAya tyAM sudhI kALavinayAdi jJAnAcAranu niraMtara pAlana karavuM, yathAkhyAta cAritranI prApti paryaMta cAritrAcAranuM pAlana karavuM,parama zukaladhyAna sudhI, tapAcAra ne AdaravA, sa` savara sudhI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 jJAna-kriyAbhyAM mokSa varyAcAranI sAdhanA avazya karavI, evuM vidhAna che. paMcAcAranA pAlana svarUpa kiyA-anuSThAnathI rahita AtmA, svaguNanA sAdhakapaNAmAM rahevAne asamartha bane che. kAraNa ke sagI AtmAnA vIryanuM capala paNuM hovAthI paMcAcAra svarUpa sankriyAmAM joDeluM AtmavIrya ja, AtmAne guNethI paDavA mATe thatuM nathI. anyathA anAdi pravRttimAM pravRtta thayele jIva, guNathI patita thAya che. ane kriyA vaDe te uttaretara vizuddha sthAnane prApta kare che, eka aprati pAtI (nahiM paDavAnA svabhAvavALuM) tathA pUrNa svarUpanI ekatArUpa saMyamasthAna te jinene eTale kSAyika jJAna ane kSAyika cAritra vALAne ja hoya che. bIjAne hetuM nathI. A hetuthI sAdhake guNenI vRddhimATe kriyA karavI joIe. paMcAcAraravarUpa anuSThAna-kiyAnA AcaraNathI, AtmAnA jJAna-darzana-samyaphava-cAritra-tapa ane vIrya zuddhatAnA kSayopazamanI vRddhi thatI rahI, ane kSApazamIka bhAve vartatA te jJAnAdi guNene kSAyika bhAve pragaTa karI, AtmA anaMta sukhane bhaktA bane che. janma-maraNathI mukata bane che. zAzvata sthAnane prApta kare che. ane agurUlaghutA ne pAme che. sava ane paranA vivekavALA pUrNajJAnI paNa kArya karavAnA avasare svabhAvanI piSaka evI, sAdhana kAryane karavA rUpa, kriyAnI apekSA rAkhe che. he pAdeya tatvane jJAtA samyajJAnI Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 jaina darzanamAM upayoga te dezaviratI rUpa kriyAne. dezavirati te sarva viratI rUpa kriyAne, cAritra yukata tatvajJAnI te kevaLajJAnarUpa kAryane utpanna karavAnI IcchAvALA zukala dhyAnArUDha thavAnI kriyAne, ane kevaLajJAnI te sarvasaMvara ane pUrNAnaMdasvarUpa prApta karavAnA avasare yoga niSedha karavA rUpa kiyAne Azraya. kare che. e hetuthI ja kahevAmAM AvyuM che ke, jJAnIne paNa kiyAnI apekSA che. pachI bhale pitapatAnI yegyatAnusAra te kriyAomAM bhinnatA hoya. | mATe ja tatvajJAnIo kiyAdine, ratnatrayIrUpa dharmanuM sAdhana karavAmAM kAraNa hevAthI, dharmarUpe mAne che. mukhya dharma te ratnatrayI svarUpe AtmAmAM ja che. paNa kAraNane kAryamAM upacAra thaI zakato hovAnA kAraNe draSkakiyA paNa dharma rUpe manAya che. sadanuSThAnamAM nirdabhatA - pitAnA jIvanamAM jJAnakriyAtmaka adhyAtmanI vRddhi IcchanAranA sadanuSThAnarUpa AcAronuM pAlana, kaI paNa jAtanA daMbha rahita hovuM joIe. ghaNuM mUlyavAna maNirane paNa jema leza mAtra DAghathI dUSita thAya che, tema game tevA uttama jAtinA sadAcAranuM AcaraNa, leza mAtra paNa daMbha pUrvaka karavAthI dUSita thAya che. ane pariNAme lAbhanA badale hAni thAya che. pitAnA durAcAro ke kharAba IrAdAo chUpAvavA, Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyAbhyAM mekSa 225 ke lokomAM pUjAvA, agara potAnI mahattA vadhAravAnA IrAde karAtAM bAhya anuSThAnathI, anuSThAnakArakenA doSa jyAre pragaTa thAya che, tyAre teo lokomAM bhAre kadarthanA ane mAnahAnine pAme che. sadanuSThAne te svarUpe pavitra hovA chatAM paNa tenA mATe ayogya chavadvArA thatuM AcaraNa e, dharma svarUpa sada. nuSThAnone cheka kiMmatavihoNAM karI mUke che. jene joI bIjAo paNa tevA anuSThAna karatA aTakI jAya che. jenAmAM bhavane trAsa tathA muktine zubhabhAva pragaTa thAya che, te ja jIva, dharma ane tenA sAdhanabhUta sadanuSThAnanI yogyatAvALe banI zake che. kaSTa sahevuM saheluM che, paNa uparokata bhAva pragaTa dohyale che. A bhAva jIvane tenA caramAvarNakALa (eka pudgalAvatta zeSa saMsArakALa ) mAM ja prApta thaI zake che. acaramAvarta (eka pudgalAvarta karatAM vadhu zeSa saMsAra kALa) kALamAM paNa anAgapaNe kadAcita mithyAtvAdinI sthitino apakarSa thaI jatuM hovAthI, tevA jIvamAM saMgavazAta bahAranI draSTie bAhya sadAcAra ane cittanI svasthatArUpa abhaya vagere guNe prApta thayA hoya te paNa, te avAstavika ja hoya che. kAraNa ke jyAM sudhI bhavane trAsa ane muktine zubhabhAva pragaTa thatuM nathI, tyAM sudhI. te ja guNalAbha mATe taddana agya che. jai. 15 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jaina darzanamAM upayoga eTale te A rItanA zubhabhAva vinA dharmanA nAme ja aneka vAra dharmane nAza thaI jAya che. mATe te dharmane oLakha saheluM nathI. kAraNa ke temAMya zubha buddhinI, saMta samAgamanI ane AptapurUSe praNita zAstrazrava. NanI jarUra rahe che. mela sAdhanane anukuLa ganI pravRttirUpa athavA AtmAnA guNane anukULa viryanI pravRttirUpa kriyAne viSe tatpara, zAnta, ane kaSAyanA tApa rahita, jeo AtmAnA zuddha svarUpamAM ramaNatAmaya che evA, ane Indrine jItanAra, evA mahAtmAonA upadeza ane samAgamathI ja, tatva aMge jinAjJA mujaba heya-ya ane upAdeyane viveka pAmI zakAya che. AvA mahAtmAo, samyagdarzana, jJAna ane cAritranI pariNativALA, AtmasvarUpamAM ramaNa karanArA, AtmAne viSe sthiratA karanArA, ane AtmAnA anubhavamAM magna thayelA hoya che. AvA saMtanA samAgama ane temanI amRtavANInA zravaNa dvArA, bhavane trAsa ane muktinA zubha bhAva pUvarkanI dharmanI sAcI samaja prApta thayA pachI, ane ArAdhanAmAM utsuka banyA pachI, yathAzakti vidhianusAra zubhakiyAnuM AcaraNa thatuM hoya to, te zuddha praNidhAna che. alapasamaya mATe paNa prApta thayela AvuM zuddhapraNidhAna, ArAdhaka AtmAmAM AstikatA-ane prazamatA pragaTa kare che. Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna-kriyAbhyAM meAkSaH 227 A rIte pragaTatI viziSTa nima`LatAnA kAraNe, chevaTe pUNa zuddhi thaI zake che. saMsAramAM paNa tenAthI uttamakuLa, Rddhi, samRddhi ane dharmanI ArAdhanAmAM madadagAra banI rahenAra niregI zarIra, vagerenA paNa lAbha prApta thAya che. te AtmA, cirakALa paryaMta nirantara Adara sahita, bilakula zubha Ave, jema jema suMdara ArAdhaka banI rahe che, tema tema tenA yege, tenI zuddhamA nI rUcirUpa zraddhA, sa pruSThAnanA sAmarUpa vIya,svIkArela vrata-niyamatatva vagerenI yAdadastIrUpa smRti, cittanI prasannatA, tathA sUkSmatattvanA anekavidha paryAleAcana yeAgya viziSTa zaktirUpa prajJA, AdinI suMdara vRddhi thatI rahetI hovApUva ka te mahAbhAgyazALI AtmAmAM, rAgAddei malanA DrAsa thai jAya che. arthAt tenAmAM prazAntavAhitA-zamajanya sukha pragaTa thAya che. A rIte phaLaprAptikAraka ane nibhapaNe kevaLa Atma zuddhine aMge ja karAtuM saddanuSThAna paNa ucitatAyuktanI skhalanAbhUta khanI na rahe, te mATe AjJA zuddhine paNa pahele khyAla hovA joIe. kAraNa ke AjJAzuddhi kriyA ja, jJAnapUrvakanI kriyA kahevAya che. jJAnapUrvakanI kriyA ja meAkSa prAptinuM sAdhana hoi AdaravA cegya che. AvA AjJAzuddha anuSThAnane vacanAnuSThAna kahevAya che. ararhiMtanI AjJAne anusarIne thatI kriyA, vacanAnuSThAna che, evI kriyA ja dharmInu kAraNa bane che. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jaina darzanamAM upayoga vItarAga bhagavaMtanA vacanAnusAre utsarga ane apavAdanI apekSAvALI vacanAnuSThAna kiyA karanAra ja, nirvi kalapa ane sahaja svarUpa evI "asaMgakriyA ne vega pAme che. jJAnakiyAnI abheda bhUmi, e ja asaMgakiyA hovAthI te asaMgakriyArUpa bhAvakriyA, zuddhopaga ane zuddha vallAsanA tAdAmya bhAvane dhAraNa kare che. ahIM jJAnakriyAne abheda eTale, jJAna ane vIryanI ekatA samajavI. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. dharma-khIjanI prApti karAvanAra caramAvatta kALa svarguNane anukUla svarUpanI pravRttirUpa bhAvakriyAnI prApti mATe, tenI prAptimAM nimitta bhUta banI rahenArAM, ceganI zubha pravRttirUpa bAhya anuSThAne ja hAI, jyAre ne tyAre paNa jIve bAhya sakriyA apanAvavI ja paDaze. kAraNa ke enAthI ja enA zubhabhAva kramazaH vikAsa pAmavAne che. ane puSTa thavAnA che. vidhiyukta mAhya zubha kriyA ane AMtara zubhapariNAma vinA, kAI paNa jIva, sva pragatisAdhaka banI zake ja nahi. dravya ane bhAvanI apekSAe vicAratAM mana-vacana ane kAyAnA vyApAra rUpa ceAganI pravRtti, dravyakriyA svarUpa che ane vIya vyApArarUpa arthAt vIya pravRttirUpa kriyA, bhAvakriyA che. zuddha ane azudhdhanI apekSAe vicAratAM svasvarUpane anukuLa yAganI pravRtti, zuSpa dravyakriyA che. ane kAyikI vagere kriyAe te azuddha draSyakriyA che. peAtAnA guNeAnu svarUpe pariNamana thavAmAM nimitta Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jaina darzanamAM upayoga bhUta vIryavyApAra, zuddha bhAvakriyA che. ane paugalika bhAvane anukUla audArikAdi kAyavyApAranI sanmukha vIryanI pravRtti, azuddha bhAvakriyA che. zuddha dravyakiyA, zuddha bhAvakriyAnuM nimitta che. mATe zuddhabhAvayiAyukta evI zuddha dravyakiyAne ja, mokSasAdhaka kriyA kahevAya. AvI mokSasAdhaka kiyA te cAritra ane vIrya guNanI abheda pariNitavALI ja hoya. A anAdi jagatamAM kAyikI vagere azuddha kriyAnI pravRttithI te saMsAravRddhi thAya che. paraMtu te ja saMsAra vRddhi, samiti-gupti vagere tathA vinaya-vaiyAvRtya Adi salkiyA karavAthI nivRtta banI rahetI hovAnA kAraNe, saMvara ane nirjarA rUpa phaLane ApanArI salkiyAone AtmAthI jIe potAnA jIvanamAM khAsa apanAvavI joIe ja. svaguNane vikAsa karavAnA hetue, dareka anuSThAne jema uparokta rIte dravyazuddhi ane bhAvazuddhi pUrvakanAM ja hevAM joIe, tema tevA sadanuSThAnemAM vidhizuddhatAnuM paNa pUrNa lakSa hevuM joIe. jene vidhizuddhinI upekSA che, kiyA te jevI hoya tevI cAle, A te mAtra karavI joIe, kaMI bhAva vinA nathI thatI, bahu sUkSama rIte vicArIe to kriyA ja aTakI jAya, A rIte bedarakArI ane anAdaravALA tathA DhaMgadhaDA vinAnAM anuSThAne te prAyaH unmArganAM poSaka heI, sUtra ane kriyAne nAza karanArAM bane che. mATe mAtra samucchima jIva jevI kAyaceSTA ja karanArAonAM AvAM Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-bIjanI prApti karAvanAra caramAva-kALa 231 anuSThAne paNa cAle, evuM kahevAmAM ke mAnI levAmAM mahAmRSAvAda che. dareka Astika darzanamAM Atmazuddhi mATe pitapitAnA darzanane anurUpa, vividha anuSThAnanuM Ayojana hoya che. ane te rIte, te te darzananA anuyAyIo anuThAnanuM sevana kare che. A dareka anuSThAnane AcaraNane mukhya hetu te, mekSa prAptine anulakSIne ja hoya che. pachI bhale tenAthI svAbhAvika rIte sAMsArika viSayeno lAbha thaI jatuM hoya, paNa AkAMkSA te mokSa prAptinI ja banI rahevI joIe. A mAnyatAmAM dareka Astika darzanakAre ekamatI che. AvA Astika dArzanika saMskAravALA kuTuMbamAM janma-pAmela AtmA, kadAca te te darzanane anukULa bAhya AcAranA pAlanarUpa vividha kiyA karatuM hovAnA kAraNe, kadAca te pitAnAmAM rahelI karmasthitine haLavI kare, chatAM jyAM sudhI te jIva asattaSNu ane mithyA buddhithI vAsita hoya, tyAM sudhI tene adhyAtmamArgIya kahI zakAya ja nahiM. teonA madama Adi guNonuM pAlana te mAtra khyAti, pUjA, addhi, ane saMpatti arthe ja hovAthI, bhavAbhinaMdI kahevAtA evAonuM jIvadravya, eka paNa sAcA guNane meLavI zakatuM nathI. AvA ja kadAca saMsAranA tuccha-kSaNika, pUjA, Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jaina darzanamAM upayoga khyAti, mAna vagere phaLanI apekSAe, zuddha zramaNa bhAvaegya te te Avazyaka, pramAjana, pratilekhana AdirUpa kiyAo paNa pUrNarUpe ane vidhi sahita karyo jAya, chatAM A badhI sthitimAM tene bahudhA utkaTa Abhigrahika (kadA grahita) mithyAtva tathA anaMtAnubaMdhI utkaTa kaSAyapariNAma vidyamAna che tenAthI dharmabIjanI prApti te thaI zake ja nahi. AvI prabaLa mithyAtva mohanI sattAmAM, kaI kAraNa vazAt rAga-dveSanI maMdatA thavAthI, samAdino lAbha paNa thaI jatuM hovA chatAMya, mithyAtvarUpa bIja utkaTapaNe tenAmAM vidyamAna hoI te rAgadveSanI maMdatA, "pApAnubaMdhI puNyane" ja hetu bane che. jene AkharI nitIje adhyAtma draSTie ghaNuM ja bUra hoya che. jIvane jyAre saMsAravirUddha utkaTabhAvanA tathA mukita vagere tarapha aSavRtti yA aMzapaNa rUci pragaTe, tyAre ja tenAM vividha anuSThAne, sAcA guNane prApta karAvanAra banI zake che. e rIte AtmAbhimukha thanArA jIvane ja, kramazaH a5bhAve ane avyakta bhAve, guNenuM pragaTIkaraNa na thatuM rahI, paraMparAe te guNe pUrNatAne pAmI zake che. paraMtu jyAM sudhI jIvanuM saMsAra bhramaNa eka pudgalaparAvarta pramANa kALathI vadhu samayanuM zeSa hoya, tyAM sudhI A avasthAvaMta cha, sukha ane jJAnanA rUcivALA-duHkha, Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhama-khIjanI prApti karAvanAra caramAvatta-kALa kaleza ane ajJAnatAnI arUcivALA heAvA chatAM, mithyAtvarUpa bIja tenA AtmAmAM ati prakhalapaNe vidyamAna hoI, sukha-duHkhanI vAstavika samajamAM viparIta bhAvavALA ja hAya che. hitAhitane viveka hAvAthI teone AtmikadraSTie ahitakara hoya te hitastrI, ane akara hoya, te anatha kara bhAse che. mATe ja teenA bAhya ane AMta. rika purUSArthInA jhukAva, ajJAnapaNe paNa sukhanAzaka kAraNeA pratye ja heAvAthI, pariNAme teA te jIvA, duHkha ane kalezanA dAvAnalamAM ja pArAvAra parezAnI leAgavatA rahe che. 233 AvA AtmAemAM vattatA gADha mithyAtvanI prakhalatAnA kAraNe, teone sasAra pratye udvignatA ane mekSa rUcine anurUpa pariNAma te saMbhavI zake ja nahi. ane tevI rUci vinAnAM game tevAM sadanuSThAnA paNa, tene vAstavika sukhanI prApti rUpa, ISTa phaLanAM siddhikAraka manI zakatAM ja nathI. e sadanuSThAneAthI puNyApArjana thAya, paraMtu tenA AkharI natIjo te pApamAM ja pariName che. ane vadhu duHkhanI haiAnArata sarjAya che. kAraNa ke gADha mithyAtva bhAvavALI avasthAmAM thatAM saddanuSThAnA samaye, te jIvA hitAhitanA bhAvavinAnA, khUba ja kadAgrahI, rAga--dveSathI dhamadhamatA pariNAmavALA banI rahela hAI, te samaye sadakriyAthI khaMdhAtA punyanI sAthe utkaTa mithyAtvanA paNa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jaina daza namAM upayoga baMdha kare che, jethI mithyAtvasahita bAMdhela te puNyanA vipAka rUpe, bhavAMtare prApta, bahAranI sukhasa MpattinI meAja majA te mANI le, paNa te, pApakamane AcaratA hoI, punaH tenA vipAka rUpe, Akhare te lAMkhAkALa sudhI duga`timAM ja haDaselAI jaI, ghAra du:khAnA bhAga banI jAya che. eTale tenI kriyA tadna niSphaLa te na gaI, paNu thADA samaya meAja karAvI, paraMparAe bhISaNa du:khAnI ja prApti karAvanArI anI. bhayaMkara pAparUpa, bhayaMkara jhera rUpa, bhayaMkara aMdhakAra rUpa, bhayakara rogarUpa, A mithyAtva bhAva, jIvane sAcAsukhApAya sujhavA detA ja nathI. keAI bhavitavyatAnA kAraNe AvA mithyAtvabhAvavAhI jIveAne, kadAca amuka samaya puratA. rAga-dveSAdi maMda paDI jAya, kaSAyarUpa karmAM DhIlA paDI jaI, jJAna-vIya -kSamA-zama ane sakriyAdi guNAnu' pragaTI karaNa paNa thaI jAya, teA pazu aMdara beThela mithyAtva bhAva, samaya Avye jIvane te guNaiAthI paTakI pADI, bhramaNAnI jALamAM-phasAvI, tenuM karUNa adhaHpatana karyAM vinA rahe ja nahiM. mATe jyAM sudhI mithyAtva hAya tyAM sudhI badhuM ja khATu e jAya tA ja badhu sAcu'. e hoya tA duHkha, ane jAya te sukha, ' ajJAnanA aMdhakAramAMthI virATa prakAzamAM AvI,. duHkha sAgaranA vistAra pAmI, anaMta prakAzamaya ane Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 = dharma-bIjanI prApti karAvanAra caramAvarta-kALa zAzvata-sukhaprAptirUpa mokSaprApti mATe, sva ane paranA vivekapUrvaka zuddha AtmasvarUpane jANI-samajI, tenI prAptimAM bAdhaka ane sAdhaka tane anukrame heya ane upAya tarIke svIkArI, dharmane ane dhArmika anuSThAnene AdaravAnI utkaTa bhAvanA pahelI hovI joIe. A bhAvanAnuM rodhaka tatva te mithyAtva ja che. A mithyAtvanA kAraNe ja, pariNAme duHkhadAyaka evI rAgazreSanI tamannA, viSaya kaSAyanI IntajArI, AtmahitanI upekSA, zarIra, Indriya ane manadvArA bhagavAtA kevaLa manamAnyA sAdhanonA saMgamAM ja mahAsukhanI mAnyatA, ane tevA saMyogonI prApti mATe karavAM paDatAM game tevAM kukameMmAM paNa pApabhIrutAne abhAva, ItyAdi bhAvavALuM jIvana te saMsAra, ane tenA jIvananI rUci, te saMsArabhAva kahevAya. AvA jIvana pratye pragaTate udvega, ane udvegapUrvaka saMsArabhAvathI chUTavAnI tIvra tamannAne mokSa rUci kahevAya. ane e rUci pragaTe tyAre ja dharma bIjanI prApti thAya. AvI rUcine udbhava te mithyAtva bhAvanI maMdatAthI ja thAya. ane e rIte thate saMsAraudvega ane mekSarUci bhAvavALA jIne zeSa saMsAra kALa, arthAt janmamaraNarUpa cakranI vidyamAnatA, vadhumAM vadhu eka pugala parAvarta pramANa ja hoya. A kALamAM pravezI cUkelA jInAM ja sadanuSThAne-salkiyAone adhyAtmakriyA kahevAya,dharma-bIjanI. Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jaina darzanamAM upayoga prAptinI yogyatAvALA A kALane yauvanakALa, ane caramAvatuM pahelAMnA kALane bAlyakALa kahevAya che. karmamaLathI vizuddha banatA rahevA mATe zAstrodvArA darzita, sadanuSThAnarUpI auSadhanA prayoganI saphaLatA te, jIvane caramAvarta arthAt yauvanakALamAM ja thaI zake che. kAraNa ke bAlyakALa arthAt acaramAvartakALamAM, jIvane utkaTa mithyAtva bhAvanA kAraNe, zAstranA vacananuM pariNamana paNa, viparIta paNe pariNamatuM hovAthI, dharmakriyAo paNa viparIta paNe pari Name che. eTale e kALa vacanauSadha mATe paNa agya hoya che. e samayanI jJAna-zraddhA ane kriyA, badhuMya viparIta bhAvI hovAthI jJAnIonI daSTie, te tyajavA lAyaka che. paraMtu jyAre tathAbhavyatva vagerenA paripAkathI jIva caramAvarta kALane pAme che, tyAre ja te satyadharmanI prazaMsA ane guNAnurAga vagererUpa dharmabIjane, AtmAmAM vAvI zake che. tenuM piSaNa ane aMkurA mATenI yogyatA A kALamAM ja banI rahe che. jeo avazya mekSagAmI bananArA ja che. evA sarva bhavyAtmAomAM bhavyapaNuM sarakhuM hovA chatAM, sarva bhavyAtmAene eka-sara pUrNa vikAsa amuka eka ja cekakasa kALe thatuM nathI. mATe ja ekSaprApti paNa dareka bhavyA tmAone eka ja kALe hoI zake nahi. keTalAya che Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma-bIjanI prApti karAvanAra caramAvarta-kALa - 207: anaMtakALa pUrve mokSe gayA che. keTalAne mokSa anaMtakALa pachI thaze. A rIte sarva bhavyajImAM mokSa prAptinI bhinnatAnuM niyAmaka kAraNa, kALa-svabhAva ane karma vagere sahakArInA sahayogathI paripakava thatuM, dareke dareka jIvenuM pRthak pRthapha evuM tathAbhavyatva che. . dareke dareka jIvanuM alaga alaga paNa jJAnIonI daSTimAM niyata banI raheluM evuM tathAbhavyatva, kALa-svabhAva ane karma vigere sAmagrInA sahakArathI vikasita thaI. AtmAnI gyatAnusAra tene AgaLa vadhAre che. A rIte sarva bhavya ivenuM tathAbhavyatva, alaga alaga hovAnA kAraNe, darekane caramAvartakALa paNa alaga alaga hoya che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. gADha mithyAtvanA kAraNe acaramAvI jvAmAM bhAvazuddhinA abhAva saMsArI jIveAnA saMsAra paribhramaNa kALane be bhAgamAM vibhAjIta karIe teA eka bhAgane acaramAva kALa ane bIjA bhAgane caramAvata kALanuM nAma ApI zakAya. anAdithI saMsAramAM paryaTana karatA je AtmAne sasAra, jyAM sudhI eka pudgala parAvartta karatAM adhika zeSa hAya, tyAM sudhI te AtmA acaramAvatI, ane eka ja zudgalaparAvata zeSa rahe tyAre te caramAvatI kahevAya che. acaramAvatI avasthAvALA AtmAne meAkSanI abhi lASA ane saMsArabhAva pratye udvega jAge ja nahi. AthI jyAre A abhilASA thAya tyAre ja te AtmA, caramAvatI hovAnA niNa ya karI zakAya. jema koI mANasane evA paNa tAva AvatA hoya che ke, tenI zAMti mATe auSadha ApyuM... hAya tA paNa prAraM bhamAMtA te ulaTu' ja paDe. paNu tAvanA samaya pAkayA pachI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADha mithyAtvanA kAraNe acaramAvatI jemAM bhAvazuddhine abhAva 239 javara zAMta thAya che. ane auSadha lAbhadAyaka bane che. paraMtu samaya pAkyA pahelAM te auSadha kAMI paNa guNa utpanna karatuM nathI. evI rIte AtmA paNa saMsAramAM AthaDatAM AthaDatAM duHkha, kaleza ane tApathI kaMTALe ane sukhano abhilASI bane eTale svabhAvataH kALe karIne tenI sthiti-paripakava thaI jAya. A samaye AtmAne meza abhilASA jAge eTale, tIvra pApane nAza thavAthI, adhika kALa paryata saMsAramAM AthaDavAnuM baMdha thaI jAya che. AthI ja A samayane maharSi aMtima pudagalaparAvartana bhavasthitikAla evuM upanAma Ape che. AMbAo varSamAM amuka samaye ja pAke, tenuM kAraNa e che ke paripAka sivAya kArya siddhi thaI zakatI ja nathI. tevI rIte sukRta-duSkatakarma, prayatna, niyati Adi kAraNe vidyamAna chatAM, jyAM sudhI kALa na pAke tyAM sudhI aMtima pudgalaparAvarta paNuM AtmAne prApta thatuM nathI. arthAta aMtima pudagalaparAvarta paNAmAM kALa e mukhya kAraNa che, ane karma, prayatna, niyati Adi gauNa kAraNe mAnyAM che. Aja hetuthI uttama dharmarUpI auSadha paNa, aMtima pudgalaparAvartakALa prApta AtmAne ApyuM hoya, te ja te, guNakAraka thAya, ane anyane ApyuM hoya te te doSakAraka ja thAya. - dareka jIvanA acaramAvata kALamAM te te jIvane sadda guruo dvArA saMsAra sukhanI asAratA ane mekSa sukhanI sAratA (vAstavikatA) paNa jANavA sAMbhaLavA maLI zakatI heivA chatAMya, tevA adhika saMsArIne zAstra vacananuM pariNa Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jaina danamAM upayoga mana viparItapaNe ja pariName che. tevAonI pariNati yathA sthita na heAvAthI temaja mithyAtvavAsita citta hAvAthI tAtvika-padArthAnA prakAza karavAmAM sama, ane ajJAna aMdhakAranA nAza karanAra siddhAntarUpa dIpakamAM tee, ( acaramA vatI jIvA ) brAntinA Aropa karI vaparItarUpe dekhe che. bhrAntabhAva pAmavAthI AvA AtmAe dAna, zIla, tapa ane bhAva vigere dharmAM avidhibhAve seve che. dharmAM AdaravAnuM phaLa, zAstromAM kamanirjarA ane te dvArA meAkSaprApti kahI che. supAtradAna, abhayadAna, ane anukaMpAdAna, pavitra Azaya pUrNAMka hovAthI tenuM phaLa karyuM nirjarA ane zubhama dha jaNAvyuM che. tapanuM phaLa ekAnta kama nirjarA, zIlanuM phaLa AtmasvarUpanI nimalatA, ane bhAvanuM phaLa hRdayanA malanA nAza, ane tyAra pachI A dharmAMthI sava thA AtmAnI karmAMthI mukti kahI che. ahI sArAMza e cheke devaddhi ke rAjaddhi, ke sa'patti, athavA bhegaprApti, A kaI dharmAnuM mukhya phaLa nathI. tethIja tenA mATe te dharmAM AdaravA tene viparIta mAnyatA jaNAvI che. tema chatAM bhrAntahRdayI jIvA A dharmAMnuM mukhya phaLa devaddhi, rAjaddhi, sapatti Adi ja mAne che. ane tenI prApti mATe ja temAM pravarte che, paNa meAkSa phaLane mAnatA nathI. mATe AvA AtmAonAM dAnAddhi sadanuSThAne paNa bhautika puNya sAmagrI prAptinI ja AkAMkSAthI, agara teA kevaLa dekhAdekhIthI ja thatAM hAI, samyabhAva vinAnAM ja kahevAya. AvA jIveAnA tapa-tyAga Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADha mithyAtvanA kAraNe acaramAvata jIvomAM bhAvazuddhine abhAva 241 paNa cAritranA pariNAma vinAnA ane zarIrAdinI anukULatA pUrvakanI apekSAvALA ja hoya che. kAraNa ke A kALamAM dharmane jANavAvALA jIne paNa tenA mithyAtva karmane gADha vipAka, saMsAra pratye virAga ane mokSa pratye rAganA pariNAmane thavA dete ja nathI. AtmAne tAvika dharmanI prApti na thavA denAra, ane sadagatimAMthI cheka nigadamAM laI janAra keI hoya, te e, sAMsArika sukhe rAga, ane A rAgane sAthe manAvanAra mithyAtva nAmanuM mahApApa che. A mithyAtva nAmanA pApodayanA kAraNe ja acaramA vatI jemAM sukhanI saccAI te IndriAnA anubhava pUratI ja maryAdita hoya che. jethI indriyothI para evA Atmika sukhanI lezamAtra jhAMkhI, AvA ne thaI zakatI ja nathI. Indri dvArA thatA anubhave, kevaLa bhautika kakSAnA hovA chatAM, tene teo sanAtana satyarUpe mAnI bese che. paraMtu evI mAnyatAne adhyAtma puruSo te ajJAna arthAt viparIta samajaNa kahe che. ajJAnI jIvonI sarva pravRttio kevaLa bhautikatAnA anubhave mATe ja thatI hovAnA kAraNe ane tatvaSTine vikAsa nahi thayA hovAnA kAraNe, te anubhave temane sanAtana satya svarUpe jovAya che. vastunI yathArtha satyatAne mAtra IndriyathI ja jovI, tene bhautika dRSTi kahevAya che. evI bhautika dRSTivALI avaje. 16 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene darzanamAM upayoga == thAmAM mera bhautika eTale pArthiva satyanuM ja darzana thAya. ane tene ja zAzvata satya manAya te svAbhAvika che. bhotika mithyA ja che. agara asatya ja che. evuM kahevAno Azaya nathI. paNa bhautikanI aMdara tatvadaSTine praveza thayA vinA, Atmika sukhanA virATa svarUpanI lezamAtra anubhUti ke khyAla kadI paNa thaI zakatuM nathI. bhautika para che, ane Atmika sva che, e rIte sva ane paranA vivekavinA game tevI bhautika anukULatAmAM, AMtarika zAMti prApta thaI zakatI ja nathI. eTaluM ja kahevAno Azaya che. bhautika paristhitimAM thatA pheraphAro zAzvata ke sanAtana hotA nathI. kAraNa ke bhautika zakti anitya che. A ani. tyatA ane caMcaLatAne anubhava te, jJAnI temaja ajJAnI, e ubhayane thAya che. paNa jJAnIne satyanuM darzana thayuM hovAthI, tene harSa ke zeka thatA nathI. jyAre ajJAnI harSa-zekanA vamaLamAM phasAI paDe che. sAMsArika sukha aMgenI aneka jAtanI IcchAokhUNAo -lAlasAethI aneka jAtanA deza ane duSkRtya AcarAya che. saMsArasukha aMgenI keIpaNa prakAre thatI icchA, ane AsaktinI tIvratA, AtmAmAM kAma krodhAdi dene ane hiMsAdi pApane khaDA kare che. rAkSasI svarUpa evA saMsAra sukhanI IcchA, e pApanI mAtA che. taduparAMta viSaya prAptinI eka IcchA zame, eTale bIjI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADha mithyAtvanA kAraNe acaramAvatI jIvomAM bhAvazuddhine abhAva 243 aneka icchAonI phoja utarI paDe che. UghADe page cAlate hoya, tene bUTa ke pagarakhAM-caMpalanuM mana thAya, pagarakhAM maLe eTale sAIkalanA keDa jAge. sAIkala AvyA pachI skuTara mATe mana thAya, ane skuTara AvyA pachI moTaramAM mana doDe. Ama AgaLane AgaLa vadhu anukuLatAnI prApti mATenI lAlasAo utpanna thatI ja jAya. kAraNa ke IcchAne kyAMya aMta ja na hoya. tyAM saMteSanI AzA ja kyAMthI rAkhI zakAya? mATe ja sAMsArika sukhonI vAsanAothI vAsita banI rahela jIvAtmAo duHkhI ja che. A ekadama vaijJAnika satya che. AvA sukhanI IrachA, agni jevI che. agnimAM jema jema lAkaDAM naMkhAtAM rahe, tema tema agni vadhu prajavalita bane. tevI rIte sAMsArika sukhanI jema jema vadhu prApti thAya, tema tema atRptinI javAlA, dilamAM vRddhi ja pAmatI rahe. atRptinA A duHkhamAM, prApta sukhasAmagrInuM sukha te saLagI ja jAya che. kAraNa ke atRptinI javAlAmAM sapaDAyela prANI, bAhya sAmagrIonI prAptithI duniyAnI dRSTie bhale sukhI dekhAte hoya, paraMtu tenuM mAnasika lakSa, prApta anukUlatA para sthira na rahetAM, aprAptinI jhaMkhanAmAM ja duHkha anubhavatuM hoya che. vAta ATalAthI ja aTakatI nathI. paNa AvI sukha rasiktA, bIjAne maLatAM sukhane, joI nathI zakatI. ane atRpta aMtarane ISyanI bhayaMkara AgathI paNa jelAvI mUke che. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jaina darzanamAM upayoga Ama sAMsArika sukhanI icchA, atRpti ane ISyanA duHkhane utpanna kare che. A atRpti ane ISyanI jvAlAo ja aneka vizvayuddha sajI, sArAya vizvamAM azAMtine utpanna kare che. bhISaNa mAnava saMhAra saje che. bhAI bhAIo vacce, ADozIpADethI pratye, bhayaMkara vaimanasvabhAva pedA karAve che. deza, jAti tathA kULane aNachAjatA. vartane dvArA, anartha bharelAM kAvatarAM karAve che. Ama saMsAramAM cAre bAju najara nAkhatAM jaNAya che ke, A jAtanA sAMsArika rAganA kAraNe ja badheya duHkhane dAvAnala ane pApanI javAlAo saLagI rahI che. krodhakaSAyanA ajagaro laTAra mArI rahyA che. viSaya-kavAyanA varUo ghUrakI rahyA che. ane tRSNa tathA ISyanA kAraNe masya lAgala nyAya jevI pravRtti sajAtI hovAnA kAraNe, jJAnI puruSoe saMsArane dAvAnala svarUpe varNavI, te pratye nirveda, ke udAsInabhAva pedA karI, Atmika sukhanI prApti mATe, dharma purUSArthamAM prayatnazIla banI rahevA jaNAvyuM che. paraMtu anAdi sAMsArikarAga pratye udAsInatA, AtmasvarUpanI vAstavika zraddhA, ane zAzvata sukhanI prAptirUpa mikSarUcinA abhAve, acaramAvatI jIvane purUSArtha viparItapaNe ja pariNamata hovAthI, te purUSArtha, Atmika sukhanI prApti mATe lezamAtra paNa kAraNa banI zakatuM nathI. AgaLa kahyuM ke mithyAtvavAsita cittanA kAraNe Agama siddhAMta (zAstra) rUpa dIpakamAM, acaramAvata che. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gADha mithyAtvanA kAraNe acaramAvatI jemAM bhAvazuddhine abhAva 245 brAntahRdayI heya che. enuM kAraNa e che ke AtmAne jyAre vibhAva padArthone kaMTALo Ave, AtmajJAna kurAyamAna thAya, saMsAra pratye aprema jAge, ane satya sukhanI jijJAsA vadhe, tyAre ja Agamavacana guNakArI bane che. ane e rIte jyAre Agama vacana guNakArI bane, tyAre ja te Agamane anusarIne thatI dharmakriyA paNa, Atmika guNane vikAsa karanArI banI, AtmAne utthAnanA mArge laI jaI zake che, | vividha rIte guNakAraka banI zakatI vastuno guNakAraka banI zakavAne AdhAra sAmenI vyakti upara rahe che. vyakita viparIta bhAvI hoyate, vastupaNa viparIta phaLadAtA banI jAya che. AmAM vastune deSa nathI. paNa vyakitanI viparIta prakRttine ja doSa che. zArIrika puSTine pedA karavAmAM ghIne upayoga sarvatra jANItuM che. te paNa javaravALI vyaktine te ghI, doSakAraka bane che. e rIte brAnDa hadayIne lezamAtra paNa pApopadeza vinAnAM evAM sarvajJakathita ane sarvatra vAyAlaMbI vacane paNa, Atmika guNa mATe samartha banI zakatAM nathI. AvA sarvajJa vacana upara prema jAgRta thayA vinA, brAntahRdayI AtmAonI gametevI sArI kriyA paNa, phaLadAyaka thatI nathI. aMdhane dRSTi hovA chatAM tenuM phaLa kaMI paNa nahi hovAthI, te daSTi nakAmI che. tema brAntahRdayI AtmAnI dharmakiyA paNa Atmika lAbhanI daSTie nakAmI ja che. Agamanu jJAna, jIvane traNa rIte pariName che. (1) Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jaina darzanamAM upayAga viSayapratibhASa, (2) Atma pariNatimat ane (3) tattva savedana. je jJAnathI jJAta vastu, tAtvika dRSTie heya (tyAjya) che, upAdeya (grAhya) che, ke upekSaNIya che, tenA niNu ya na thAya, athavA viparIta niNaya thAya, eTale tAtmika dRSTie haiya vastu te upAdeya lAge, ane upAdeya vastu te heya lAge, te jJAnane viSayapratibhAsajJAna kahevAya che. dazapU mAM kaMIka nyUna jJAnapaNu gADha mithyAtvIne mAtra viSaya pratibhAsa rUpe ja pariName che. AvA viSaya pratibhAsa jJAnavALA jIva, svabhAva ane vibhAvane viveka na karanArA heAvAthI, ayathA upaceAgamAMja magna thAya che. jema bhUMDa, sArU' lakSya cheDI vidyAmAM magra thAya che, tema gADha mithyAtvanA kAraNe uccakoTinu zAsra jJAna paNu, mAtra viSayapratibhAsa rUpe ja banI rahe che. je jJAnane pAmelA jIva, azubhakAya rasapUrvaka karatA nathI, ki Mtu duHkhAtA dile kare che, zubha pravRtti nahi karI zakavAthI te kAramI vedanA anubhave che, te jJAnane Atma pariNatimat jJAna kahevAya che. A jJAna, zubha anubaMdhavALuM ane para'parAe mekSa ApanArUM che. A jJAnanu phaLa vairAgya che. arthAt A jJAnathI prAyaH vairAgya thAya che. samyagdanAdi rUpa meAkSamArgImAM niraticAra pravRtti ane mithyAda nAdirUpa saMsAramA`thI nivRtti, te tatvasa Mvedana jJAnanuM liMga che. A jJAnanuM ane taraphaLa virati ane parapara phaLa meAkSa che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. sadanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanA kAryasiddhinI saphalatAne AdhAra, vyaktinI yogyatAne ja avalaMbI che. yogyatA sivAya AdareluM kArya niSphaLa. jAya che. ahiM adhyAtmamArgamAM kArya siddhisvarUpa dhyeyamAtra mokSanuM ja hoya che. e mokSanI sAdhanAne ja dharma kahevAya che. A mekSasAdhanAnuM vAstavika phaLa te egya adhikArI sAdhakane ja prApta thaI zake che. AvI mekSasAdhanA mATe acaramAvartakALa te agya. che. kAraNa ke te kALavatI jIva upara, karmaprakRtine prabaLa adhikAra hevAthI, te karmanI parAdhInatAnA kAraNe te ja saMsAranA viSayamAM tIvra gADha Asakta hoya che. A jIve (1) zudra (kRpaNa) (2) lAbharati (yAcAzIla), (3) dIna -dInatArAkhanAra (4) matsarI-bIjAne sukhI joI duHkhI. thanArA, (5) bhayavAna-nityabhayabhIta (6) zaTha-mAyAvI ane (7) ajJa-mUkha hevAthI tene bhavAbhinaMdI kahevAmAM Ave che. AvA jIvone mokSapAmavAnI jijJAsA paNa hoI nahi. zakavAthI mikSasAdhyanI prAptikAraka AgamavacananI pratIti ane Agamadarzita dharmakriyAo paNa viparItabhAva ane nitA Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jaina darzanamAM upayoga nta deSakAraka ja thAya che. kAraNa ke upadezapada graMthamAM kahyuM che ke, jinAgamanA bahumAnavihIna ane gurUlAghavanuM ke savAdi upara maithyAdibhAvanuM zudhajJAna nahiM hovAthI teomAM vastra-pAtra ke yazakIrti lAbharUpa labdhi vagerenI apekSA-A zAthI ja dharmakriyA hoI zake che. paraMtu te samyakrakriyA nahIM hovAthI mokSa sAdhaka thatI nathI. mATe ja zrutajJAnanI prAptimAM paNa teonuM jJAna mAtra viSayapratibhASita svarUpe ja heI, kaMIpaNa Atmahita karanArUM thaI zakatuM ja nathI. kAraNa ke sAMsArika sukhaprAptinA AzayapUrvaka thatAM kriyAnuSThAne, te mokSaprAptinA hetubhUta nahiM banatAM, saMsAra vRddhinA hetuvALAM ja bane che. saMsAranuM sukha kharAba ja che. te sukha ja pApa karAve che. e pApanA yoge ja naraka-tiryaMcAdi durgati che. sAcuM ane zAzvata sukha te mekSamAM ja che. evI zraddhA-viveka -samaja jene thAya te jIva, caramAvatI ja thaye kahevAya. AvA caramAvatI jIva ja dharmane pAmI zake. kAraNa ke saMsAra sukhanA virAgI ane mokSasukhanA rAgI, evA che jenAM ja dharmAnuSThAne, ekSaprApti mATe banI zake. saMsAra sukhanI icchA mAravA mATe, ane saMsArasAmagrI uparane rAga ocho karavAnA hetue, jeo dharmAnuSThAnamAM pravakta, te ja che, jJAna-darzana-cAritra svarUpa, ratnatrayInA vikAsamAM AgaLa vadhI, akhaMDa ane zAzvata evA mekSanA sukhane pAmI zake che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sadanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanA jJAnIoe prarUpita sadanuSThAnarUpI dharmArAdhananI prarUpaNA mukhyatve karIne je hetue karAI hAya, te hetune anulakSI thatI ArAdhanAne ja vAstavika ArAdhanA kahevAya. pAramA- thika kahevAya. tema chatAM AvI ArAdhanA e hetue thaI zake che. temAM (1) AleAka-paraleAkanA sukha-saMpati AdinI prApti-mATenI icchAe ane (2) evI apekSA rahita mAtra mAkSa prAptinI ja IcchAe. sadanuSThAnanI ArAdhanAnuM phaLa, ArAdhaka AtmAnA lakSyasvarUpa upayAgane anulakSIne ja maLe che. je viSaya pratye upayAga varte, te viSaya aMgenI phaLa prApti thAya. arthAt dha thI, atha ane kAma Adi sAMsArika sukhAnI prApti thaI zake che, ane meAkSanI paNa prApti thaI zake che, paraMtu atha ane kAma Adi saMsArasukhanI icchAthI karela sadanuSThAna svarUpa dharmAMthI je sa`patti maLe, tenA karatAM meAkSanI icchAthI karelA dharmAMthI adhika zubhasa`patti maLe. banne prakAranI icchAthI thatA dhathI sukha saMpattinI prApti thaI zakatI haiAvA chatAM, saMsArasukhanI icchAthI karelA dharmathI prApta saMpattimAM, meAkSa mATe karelA dhama'thI prApta sapatti jevI uttamatA teA hAI zakatI ja nathI. 249 tenu kAraNa e che ke atha ane kAmanI icchAe thatI ArAdhanAnA phaLasvarUpe prApta zubhasapatti, te para parAe duHkhanI ja sarjaka banI meAkSamAmAM bAdhaka bane che. ane mAkSanI icchAe thatI ArAdhanAnA phaLasvarUpe prApta zubha Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 jaina darzanamAM upayoga saMpattine bhega-upabhega, dhanA-zAlibhadra AdinI jema mokSaprAptimAM bAdhaka banatuM nathI. abhavya paNa tIrthakara bhagavAnanAM samavasaraNAdi bAhya rUddhi dekhIne tevI rUddhi prApta karavAnI apekSAe bAhya saMyamane sArI rIte pALI tenA phaLasvarUpe vekanI saMpatti meLavI zake che. paraMtu te saMpatti apAramArthika che. kAraNa ke te saMpattine bhega ane upaga te jIvene tenI aMdara evo AzaktabhAvI banAve che ke ane te bhega-upabheganI saMpatti svarUpa sAmagrIthI tenuM durgatimAM ja patana thAya che. mokSanI IcchAe ke saMsAra sukhanI apekSAe, e be paikI kaI paNa hetue karAtI dharmAnuSThAnanI ArAdhanAnA phaLa. svarUpe prApta, artha ane paMcendriyanA viSaya svarUpa kAma Adi saMpattinA saMbaMdhamAM eTaluM te dhyAnamAM rAkhavA gya che ke, A vastunI prApti padaye ja thatI hovA chatAM jJAnIoe ekanA puNyane "puNyAnubaMdhI puNya" ane. bIjAnA puNyane "pApAnubaMdhI puNya svarUpe jaNAvyuM che. eTale mekSa prAptinA hetue karAela ArAdhanAmAM baMdhAtA. puNyathI prApta saMpattimAM "puNyAnubaMdhI puNyane udaya che. A puNyanA udaye prApta IdriyanA viSaye Adine, jJAnIoe anupama kahyA che. kAraNa ke sArI rIte rAMdhelAM mane Dara pacca bhejananI peThe tenuM pariNAma suMdara Ave che. jema sArI rIte taiyAra kareluM bhejana khAtI vakhate suMdara lAge che, ane tyArapachI. Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanA 251. zarIramAM ajINu karyAM vinA zarIranI tuSTi ane puSTi kare che, tema puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI prApta thayelA bhAgeA, prANinA adhyavasAyane vizeSa ujjavala manAve che. ane AvI rIte te prANine Azaya udAra heAvAthI te, viSayeAmAM adha -leAlupI thaI ati Asakta thaI jatA nathI. e pramANe viSayabhAga upara atyaMta rAga na heAvAne lIdhe, viSayAne bhAgavatAM paNa prANI, pUrve bAMdhela pApa-paramANuonA madhane zithila kare che. ane su Mdara phaLa Ape tevAM puNyanAM paramANuone grahaNa kare che. AvA puNyane jyAre vaLI udaya thAya che, tyAre saMsAraparathI A prANine vairAgya utpanna karAve che. sukhanI paraMparA Ape che, ane chevaTe meAkSa prApta karAve che. teTalA mATe ja puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI prApta thayelA zabda vigere viSayAnA upabhAgane ja suMdara piraNAmavALA kahevAmAM AvyA che. sAMsArika sa'pattinI apekSAe karAela dharmArAdhanAmAM maMdhAtA puNyathI prApta saMceAgAmAM " pApanubaMdhI puNya'nA uya che. A pApAnuma'dhI puNyanA udayathI je viSayabhAge prApta thAya che, te ekadama mArI nAkhe tevA jherathI lepa karAelA lADavAnI peThe bhaya'kara pariNAma upajAvanAra heAvAthI, vAstavika rIte bhAganA te nAmane ja ucita nathI. kAraNa ke tenA bhAgavaTA kilaSTa AzayAne vadhAre che. ane tethI adhama vicArAthI vyApta thai jaI prANI, peAtAnI buddhi upara adhI caDhAve che. ane viSayeA upara bahu rAga-prIti-Asakti Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25ra jaina darzanamAM upayoga kare che. AvI rIte thADA divaseA sudhI ja rahenAra viSayane bhAgavatI vakhate tene prApta karAvI ApanAra alapa puNyane prANI khapAvI de che. vAparI nAkhe che. ane tIvra pApa- kamanA bhArathI peAtAnA AtmAne bhAre kare che. evI rIte mAMdhelAM pApakame jyAre udayamAM Ave che, ane tenAM pariNAme bhAgavavAM paDe che, tyAre A prANI ana taduHkhathI bharelA saMsAra samudramAM anaMtA kALa bhaTakayA kare che. teTalA mATe ja pApAnu badhI puNyanA udayathI prApta thayelA zabda vigere iMdriyanA bhAgA bhaya'kara pariNAmavALA hAvAthI vivekI purUSA temAM muMjhAI jatA nathI. kAraNa ke jJAnI purUSA sadAya zuddha ane zubha upayeAgavaMta banI rahetA hAI, puNyAnu aMdhI punyane upAjana karI, krame karIne meAkSa phaLane prApta karI zakavAnI yAgyatAvALA hAya che, acaramAvattI jIvAmAM te ceAga-upayAganI catubha gI paikI (1) yAga ane upayega e bannenI azubhatA ane (2) kayAreka ceAganI zubhatA paNa upayAganI azubhatA, e e bhAMgA, tathA punya-pApanI catubha gI paikI (1) pApAnuM baMdhI pApa ane kayAreka (2) pApAnubaMdhi punya, e e bhAMgA ja hAI zake che. kAraNa ke teemAM mukhyatve te upayAganI zuddhatAnA abhAve punyAnubaMdhI punyatA hAI zake * ja nahIM. teonA dharmAnuSThAnA tA kevaLa saMsAra sukhanI prAptinI icchAvALAM hAvAthI te rIte varttatA azubha upayeAganA kAraNe te jIvA dharmane pAmI zake ja nahiM, dhama Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanA 250 pAmavA mATe te saMsArasukhano bhaya lAga joIe. game tevA sAMsArIka sukhanI prAptimAM paNa AnaMda ke sukha meLavavAnI IcchA te ubhI ja rahetI hevAthI, sAMsArika sukha te duHkhagarbhita sukha che. evA dukhagarbhita sukhane vAstavikapaNe te sukha nahiM paNa duHkha ja lekhAya. kAraNa ke jyAM keIpaNa prakAranuM duHkha, zeSa hoya tyAM sAcuM sukha kahevAya ja nahi. rAga-dveSa ane mehathI malIna banI rahelI AtmadazA eTale saMsAra. A rAga-dveSa ane mehAdhIna saMsArI dazAmAM ISTa viga ane aniSTa saMgemAM AtmA, AnaM-raudra dhyAnI prakRtivaMta banI rahetA hovAnA kAraNe, thekabaMdha gADhakarmonA bhArathI bhAre banI jaI janma maraNanA cakAvAmAM ghUmate ja rahe che. te cakrAvAnA paribhramaNanA kAraNe zarIradhArI banI rahelI A avasthAmAM zarIrane ja sva" ane zarIranI anukULatAnA saMyegone "mama" mAnato hevAthI,tevA saMgenI prApti mATe ja, ane prAptanI rakSaNatA. mATe, satata utsuka banI rahe che. A utsuktAthI uga anubhave che. A udvegathI asvacchatA sarjAya che. ane asvasthatAthI punaH Arsa-raudradhyAnI banate te jIva, gharapApakarmone upArjita karI, anta eka zarIranA saMbaMdhathI chUTI, arthAt mRtyu pAmI, punaH no janma dhAraNa karI, navA bAhya saMgamAM mUkAya che. ahIM mahAmahenate upArjita pUrvajanmanI sarva sAmagrIthI te vaMcita bane che. kAraNa ke Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jaina darzanamAM upayoga bAhya sarva sAmagrIne saMbaMdha, te, zarIra saMbaMdha chUTatAMnI sAthe ja chUTI jAya che. eTale te badhAne choDI, jIvane javuM ja paDe che. Ama vAraMvAra palTo thate rahete havA chatAM, te - nazvara ane parAI sAmagrInA mamatva bhAvathI mukta banI nahiM rahete hevAnA kAraNe, jIva duHkhI thAya che. na janma pAmavAnA sthAnamAM tyAMnI jIMdagI mATe te janmasthAnane anurUpa, phera bAhya sAmagrInI jarUrIyAta ubhI thAya che. pUrva sukRtanA kAraNe kaMI paNa punyodaya hAya te, Icchita anukULatA maLI rahe che. paNa sAthe sAthe pUrvanA keI duSkarmanA kAraNe pApodayanuM astitva paNa heI zakatuM hovAthI, icchA-utsukatA-udvega ane asvasthatAnI upasthIti te heya ja che. A rIte vAraMvAra zarIra badalI thatI rahetI ja hevAthI punaH punaH bAhyasAmagrInI apekSA rahetI ja hovAnA kAraNe jIva, vAraMvAra IcchA-utsukatAudvega ane asvasthatAnI aganajALa jhALamAM homAte ja rahe che. tema chatAM ajJAnI jIvane pitAne vartatA AvA bhISaNa duHkhane khyAla ja nahIM rahetAM tenI sthiti, hADakAne cAvatAM pitAnA ja jaDabAmAMthI nIkaLatA lehInA svAdamAM, pitAnA ja lehInuM patana thatuM hovAnA, bhAna vinAnA zvAna jevI varte che. AnuM kAraNa sva ane paranA avivekathI vate rAga-dveSa tathA svanI zuddhatA ane tenI prAptinA prayatnanI anabhijJatA ja che. IndriyanA viSayamAM mahita banele mAnavI, potAne Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 sadanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanA jJAnarUpI prajAne joI-jANI zakatuM nathI. tethI ja mUDhamatI mAnavI, jJAnAmRtane tyAga karI sAMsArika saMgamAM ane iDhiyArthamAM rAgAtura thAya che. tevI Asakti teonA vivekane nAza ane samAdhinuM haraNa kare che. AvI dazAmAM jIvane bhAna nathI rahetuM ke mAMgelAnA mAlIka thavAya nahIM. kaMcana-kAminI-kuTuMba-kAyA, e sarve saMgika-mAMgIne lAvelI cIja che. AtmAnI cIja nathI. mAMgIne lAvelI cIja kAyama ApaNI na rahe, temAM Azcarya zuM? pitAnI cIja hoya te ja sAthe rahe. zarIrakuTuMba AyuSya-mana-vacana-lakSamI-sAhyabI, e badhuMya cAlyuM jAya, te paNa jemAM nyUnatA Ave nahIM, teja cIja pitAnI kahevAya. jene saMsarga kadApI chUTe ja nahIM. AvI vastune oLakhanAre ja potAnI cIja oLakhI kahevAya. AvI svacIjanA pUrNabhegavaTAne mekSanuM sukha kahevAya. svacIjanI samaja, jIvane AvI jAya ane svanA sukhane mATe egya prayatnamAM prayatnazIla banI rahevAya, to kame karIne rAga-dveSa ane mehathI AtmA, sarvathA ane sadAnA mATe mukta banI, zuddhasvarUpI AtmadazAnI prAptirUpa mekSanA sukhane varI zake che. ahiM nathI zarIra, nathI maraNa. kevaLa ekAkI AtmA ja zuddhasvarUpe varte che. ane zAzvatapaNe TakI rahe che. AvI zuddhasvarUpI AtmadazAmAM jIvane AtmA sivAya koIpaNa vastunI apekSA bilakula rahetI ja nathI. pachI tene AtmA sivAya anya koIpaNa padArtha upara sukhane Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jaina danamAM upayoga. AdhAra rAkhavA paDatA ja nathI. eTale kaI pravRtti paNa AkI rahetI nathI. kAraNa ke ahiM caitanya zaktinA saMpUrNa vikAsa thaI jatA heAvAnA kAraNe, vizvanA tamAma padArtho ane tenA trikAlika pA~yA aMgenA sapUrNa jJAnasvarUpa kevalajJAna ane kevaladazana vatta tu hAya che. ar3hiyAM rAgadveSa tathA mehuthI sava thA ane sadAnA mATe mukta banI rahelA AtmA, mAtra svarUpa ramaNatA rUpI sukhaneAja anubhava kare che. pUrNa svasthatAne pAme che. AvA mekSa sukhamAM du:khanI AtyaMtika nivRtti hoI, te sukha, zAzvata che. vizeSa koI sukhanI spRhA rahetI nahi hovAthI nirUpama che. ahiM AtmAmAM ja AtmA vaDe AtmAne sukha anubhavavAnu hAvAthI svAdhIna che. paraMtu AtmAnA vAstivaka sukhathI anabhijJa jIve, anna-pAnAdinA bhAga-upaleAga ane iMdriyAnA viSayAnI anukUlatAmAM, tathA pati-patnI-putra-bhAI Adi kuTuMba pari vAranA saceAgAmAM, dhana dhAnyAdi parigrahabhAvamAM, rUpa-khaLajAti--mULa AdinA gauravamAM ja sukha, ane te sivAya anya koI paNa rItanAM sukhAnuM astitva nahi hoI zakavAnI samajavALA hAI, AvI vastuenA abhAvavALA, mekSakSetramAM sukha hoI zakavAnI hakIkata ja temane hRdayagamya banI zakatI nathI. tevAe tAttvika dRSTie vicAre teA saralatAthI samajI zakAse ke sArI paNa davA, ane mIThI lAgatI paNa khujalInI te anukrame bImArI ane khujalInI caLanA dardane khaja, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 sanuSThAnanI pAramArthika ArAdhanA nivAraNa karavA mATe ja jarUrI hoya. evI rIte annapAnAdinA bheganI AvazyakatA te sudhA-pipAsA AdinI nivRtti mATe ja heya. kAraNa ke sudhAdi utpanna thatAM asvAthya utpanna thAya che, ane te sudhAdi dUra na thAya tyAM sudhI asvAdhya dUra thaI zakatuM nahIM hovAthI, svAcyA meLavavA sudhAdinI nivRtti karavAnI jarUra paDe che. jene sudhAdi na hoya tene asvAthya paNa na hoya. svAstha ja hoya. vAyavALAne anAdi bheganI jarUra ja paDe nahiM. sudhAdinI utpatti te karmanA udayathI ja thAya che. eTale sakalakarmothI mukta evA siddho (makSa pAmelAo)ne sudhAdi nahiM heI zakavAthI sadA svAthya ja hoya che. jema davAnI jarUrIyAta asvathyane ja hoya, svane na hoya, tema siddhone sarvocca koTinuM svAstha hevAthI, anna Adine bhega nirarthaka che. vaLI mehane abhAva hovAthI maithuna Adi viSaya sevana paNa nirarthaka che. jema khujalInA abhAve khaNajanI jarUra na hoya, tema siddhone mehanA abhAve viSaya sevananI paNa jarUra rahetI nathI. ane tyAM jarUra nathI eTale tenI IcchA paNa nathI. ATalI sAcI samajaNa pAmI javAya, pachI sadanuSThAnanI pAramArthika Ara. dhanA ApaNe sahaja bhAve karI zakIe. je. 17 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. anuSThAna paMcaka AMtarika pariNatisvarUpa upaganI zuddhatA ane azuddhatAne anulakSIne pUrvamaharSioe sadanuSThAnanuM vargI. karaNa Azaya bhede pAMca prakAre karyuM che. te pAMca prakArone upAdhyAya zrImadda yazovijayajI mahArAje savaracita adhyAtmasAramAM nIce mujaba jaNAvyA che. viSaMgaro'nanuSThAna, taddheturamRta param / gurusevAdyanuSThAna, mitipaMcavidha jaguH / / viSAnuSThAna, garAnuSThAna, ananuSThAna, tabdhatu anuSThAna, ane amRtAnuSThAna, e pAMca prakAre gurUsevAdika anuSThAne kahela che. (1) AhArAdinI IcchAe, saMsAranA tuccha ane kSaNika sukhanI abhilASAe potAnA mAna-maratabAnI vRddhinA kAraNe, kArakIdInA phelAvA mATe, vAhavAha kahevarAvavAnI IcchAe, kemAM pUjAvAnI AzAe, arthAt vartamAnakAlIna bAhya vaibhava meLavavA, ane sastI kIrti khATavA ke pitAnI pApa pravRttione chupAvavA, ThAThamaThAro-dAkadimAka vadhAravA pUrvaka thatAM, anuSThAnane viSAkiyA anuSThAna kahevAya che. A kriyAthI phakta cAlu bhavamAM ja AhArAdika leza mAtra phaLe. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna paMcaka 259 (2) anyabhave devabhava yA divya paudgalika sAmagrI prApta thavAnI abhilASAe, temAM ekagaNuM dAna ane sahasragaNuM punyanA gaNitanI gaNatrIe, iMdranI phaddhi ke cakravattI pramukhanI rAjyalakSmI vagere adraSTa divyabhAganI IcchAe thatAM tapazcaryAM vagere anuSThAnane garalakriyA anuSThAna kahevAya che. A kriyAmAM niyANuM hAvAthI niyANAnAyeAge bhavAMtare te vastu pAme, paNa zuddhakriyAnuM phaLa pAme nahi. kAraNa ke zuddhakriyAnu phaLa tA mekSa ja che. niyANAnA yAge prApta thatI bhautika sAmagrI te pApAnu dhI puNyasvarUpe hAvAthI tenA bheAgavaTAmAM meAhu ane ajJAnatAnI prakhalatAnA kAraNe jIvane bhavAMtare dugaMtimAM rakhaDAve che. A viSAnuSThAna ane garAnuSThAna e banne, jAtajAtanA anane ApanArA che. kAraNa ke te meha ane ajJAnagarbhita che. A kAraNathI viSAnuSThAna tA karavAnA samaye ja cittazuddhine haNe che. jyAre paraleAkamAM sukhaprAptinI abhilASAthI karAtA anuSThAnane garAnuSThAna kahevAnuM kAraNa e che ke, te anuSThAnane AcaratI vakhate te cittanI zuddhi haNAI jatI nathI, kintu e anuSThAnanA phaLarUpe je kAlAntare devAkribhavanuM sukha maLe che, te vakhate cittanI zuddhinA nAza thaI jAya che. tAtkAlika zarIramAM vyApI jaI, khAnArane haNanArI Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jaina darzanamAM upayoga vastune "viSa" kahevAya che. jyAre khAnArane be, cAra ke bAramAse haNanAra kudravyanA mizraNavALI vastune "gara" kahevAya che. e rIte tAtkAlIka cittazuddhine haNanAra anuSThAnane viSAnuSThAna ane kAlAntare cittazuddhi haNanArA anuSThAnane ahiM garAnuSThAna tarIke oLakhAvyuM che, niyANuM eTale Aza sAbhAva-badalAnI vRtti. zrI jinezvara bhagavAne te koIpaNa anuSThAnamAM niyANuM bAMdha vAnuM AgamamAM niSedhyuM che. ane sarvatra dhamanuSThAnamAM anidAna-anAzaMsA (aniyANuM-nirAza sabhAva) rAkhavAnuM pharamAvyuM che. mATe ja A banne anuSThAnane anarthakAraka darzAvI niSedhyAM che. sadanuSThAnanI ArAdhanA te mAtra mokSaprAptinA hetuo ja karavAnI che. tethI ja tatvArthanA prathama sUtramAM pUjyazrI umAsvAtI mahArAje kahyuM che ke -"sacavanajJAna cAtrAuna kSamA vaLI niyukitakArake paNa kahyuM che ke nANa payAsagaM, dasaNaM ceva smmt| cAritta ca vizuddhaM, tennivi mukkhA bhaNio // A pramANe darzana-jJAna ane cAritra, e traNenA sayege ja mekSa kahyo che. vaLI paNa kahyuM che ke samApti 3 4 avara mALio phA arthAt samyaktva pAmyA pachI, avazya vaimAnika ja thAya. eTale vaimAnikadeva sivAyanuM AyuSya na baMdhAya. A rIte ahiM samyakatva-jJAna ane Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna paMcaka 261 cAritrathI mokSa paNa kahyo, ane devaleka paNa kahyo. paraMtu jainazAsanamAM sAdhyate mAtra mekSa ja che. devaka e sAdhya nathI, paNa prApyanI kaTimAM che. prApya eTale maLI jatI cIja. jethI devaloka maLavA chatAMya e sAdhyanI dhAra NAmAM levAno nathI. kheDuta anAja vAve tyAre vacamAM ghAsa thAya, ane pachI dANo thAya. ahiM anAja vAvyA pachI vacamAM ghAsa te thavAnuM ja che. paNa dhAraNAmAM te na levAya. dhAraNAmAM te dANe ja levAya. tevI rIte jinezvaranA zAsanamAM UMce devaleka maLavAno khare, paraMtu dhAraNuM te mokSanI ja arthAt saMsArathI chUTakArAnI ja rAkhavAnI che. 3) azuddhinI upekSA, ane tIrthocheda thaI javAnA hAne zuddhinA Agrahane tyAga karI game tevuM paNa ghaNuM leka kare tevuM karavuM, e rItanA lekanAgoTALAvALA AcAra zraddhA svarUpa leka saMjJAthI thatAM, agara te lekavacana-sUtravacana ke gurUvacanathI nirapekSa banIne zUnyacitta mAtra dekhAdekhIe ja, paramArthathI ajJAnasvarUpa, ane egha saMjJAthI thatAM, AvazyakAdi anuSThAnene "anuSThAna" nAme dharmAnuSThAna kahevAya che. AvA anuSThAnamAM vidhi-vivekanA ajJAnanA kAraNe mAtra lekanI dekhAdekhIe samucchimanI jema, ane mana vinA, uThe bese ke kAyakaSTa karavA mAtrathI kaMIpaNa Atmahita sAdhI zakAtuM nathI. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 = jaina darzanamAM upayoga ahiM samajavuM jarUrI che ke laukika kAryo paNa je vidhisara sacavAya nahiM te temAM paNa anartha thaI javAne bhaya rahe che. vaidya Apela auSadhanA pramANamAM-samayamAMpaddhattimAM-AhAra nihAranA pAlanamAM, upekSaka banI janArA one te auSadha viparIta rIte pariNamavAnA kissAo paNa ApaNe keTalIka vakhata sAMbhaLIe chIe. eTale laukika vya vahAramAM paNa dareka kArya vidhipurassara ja hovuM jarUrI gaNAya. te pachI AdhyAtmika anuSThAnemAM vidhinI upekSA karavI te vyAjabI kema gaNAya? vaLI zuddhatAnI apekSAe vicArIe te zikSitaakhalita ItyAdi kRtaguNanA pAlanapUrvaka, zuddhapAThonA uccAravALI Avazyaka kriyAone paNa, je te bhAvaviheNI hoya to zAstramAM tene dravyAvazyaka tarIke gaNAvI che. te pachI pAThoccArAdimAM vartatI azuddhatAvALI kiyAone paNa kema calAvI zakAya ? kAna-mAtrA ke bindunI nyUnA viktAe thatA zabdoccAramAM keTalAya anartho banI gayAnI hakIkta ApaNe anekavAra sAMbhaLIye chIe. vaLI tIrthochedanA bhayathI game tevuM anuSThAna paNa calAvI levAnuM kahevuM te asaMbaMdha che. kemake e rIte azu dvatAne nabhAvI levAthI gatAnugatie tevI azuddhatAvALuM anuSThAna pracalita banI javAthI, kharI rIte te azuddhanA AdaramAM ja te rIte, sUtra kiyA dvArA tIrthocchedanI saMbhAvanA che. Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna paMcaka 263 koIpaNa kArya nI AcaraNAmAM ghaNA leke (bahumatI) vaDe thatI pravRttimAM ja AcaraNa cagyatAnA siddhAnta svIkArave joI e nahi . kAraNa ke e siddhAntAnusAre te sadAkALa samyakRtnI karatAM mithyAtvI jIvA vadhu hAvAnA kAraNe, mithyAdraSTienA dhama nuM ja sevana karavuM paDaze, ane tethI te| sa'sArahAninA badale sasAravRddhi banI raheze. mATe adhyAtma mAga mAM bahumatinA sidhdhAntane sthAna nahi hotAM, zrI arihaMtadevanI AjJAne anusarIne thatI kriyA ja dharma nuM kAraNa banI zake che. jethI gatAnuti (dekhAdekhI) mAtrathI ja, ane sUtranI apekSArahita Aghasa'jJA ke leAkasa jJApUrvaka thatu koIpaNa anuSThAna, te zuddhoyAga ane zuddha vIcllAsanA tAdAtmya bhAvarahita hAvAthI, tenA vaDe te mAtra akAminerA ja thAya che. AvI akAmanirjarA karAvavAvALAM anuSThAneA tA A jIve pUrvabhavAmAM ana tIvAra ane aneka karyAM. tenAthI kAI vakhata devalAkAdinI rUddhi ane samRddhi, ke keI laukika camatkAronI siddhi prApta thaI haze, paNa saMsArabhramaNa te tenAthI aTakayuM ja nahiM. sa'sArabhramaNanI nivRtti tA sAmane rA karAvavAvALA anuSThAnanA sevanathI ja che. ane tevAM anuSThAne kevaLa meAkSAzaya pUrvakanAM ja hAvAthI ratnatrayInA sAdhanarUpe manAya che. jJAna vaDe zuddhaupayega sahita thatI pravRttimAM thatI nirAte sakAmanirA kahevAya che. ane ajJAnapUrvaka Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jaina darzanamAM upayoga azuddhopagavALI pravRttivaMta sadanuSThAne mAM akAmanirbhara thatI hovAnA kAraNe, viSa-garala ane ane ananuSThAna tyAjaya che. vaLI mokSanI ja IcchAthI karavAnI pratijJAvALAM anu. kAnamAM A lekAdinA yaza vigerenI IcchA karavAthI, te anuSThAna viparIta prajanavALAM banI javAthI mahAmRSAvAdane anubaMdha kare che. A rIte pAMca prakArane anuSThAne paikInAM tyAjya evAM traNa anuSThAnanuM svarUpa vicAryA pachI have upAdeya (grAhya) evAM tabdhatu ane amRtAnuSThAnanuM svarUpa vicArIe. . (4) vairAgyavaMta bhadrapariNAmI jIva, zuddharAge vadhate manorathe, dharmanA anurAge, anupayoga-sahasAkAra vagere doSathI mukta, evuM je anuSThAna Adare che, tene taddata dharmAnuSThAna kahevAya che. jo ke A anuSThAnamAM vidhizudhdha tAnI apUrNatA hovA chatAM, aMte te tenAthI vizuddhi thaI jatI hevAthI te phaLadAyaka che. caramAvarta arthAt chellA pudgalaparAvartanI aMdara prApta thatA, A tabdhatu anuSThAnamAM dharmane yauvanakALa pravarte che. eTale dharma baLavAna thAya che. ane saMsAranI bALadazA nivRtta thAya che. A tabdhatu anuSThAnanA AcaraNathI mANasa dharmamAM pUrNa rAgI bane che. ane saMsAra pratye vairAgyabhAvI thAya che. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna paMcaka 265 A anuSThAnanI aMdara samyakatvanI prApti hoya ja e niyama nathI. paraMtu jeo zuddha anuSThAna karatA hoya, temane joI, temanuM bahumAna kare che. temanI prazaMsA kare che. ane tema karavAthI pote paNa zuddhakiyA karavAnI tamannAvALe thAya tyAre tene bIjarUpa samyaktva prApta thAya che. ane tamanAnI thatI rahetI vRddhie aMkurarUpa samyakatva prApta thAya che. zuddhakriyA karavAne Agraha rAkhI, nirmalabhAve tenA upAzenI zodha karavAthI taEtu anuSThAnanA phaLarUpe samyakutvarUpa bIjamAMthI tenA skaMdhanI prApti thAya che. ane te tadadhetu anuSThAnanA aMge zuddhatAnI vRddhi karavAvALA upAya prApta karavA mATe thatI vividha pravRtti, samyaphavarUpa bIjamAMthI nIkaLatAM patre samajavAM. sadagurUnA vege ane temanA upadeza pramANe thatI upAyanI prApti,te puSpa samajavuM. saddagurUnI dezanA zravaNanA pratApe mithyAtva medunIyakarmanA pazamAdithI thatI samyaktvAdi bhAvadharmanI prApti te tabdhatu anuSThAnarUpI vRkSanuM phaLa che. je nizca mekSane sAdhanArUM che. A tabdhatu anuSThAnamAM gurUvAdi suMdara kAryo te chevaTe pAMcamA amRtAnuSThAnanA hetu bananArAM hoI AvA kAryovALA anuSThAnane tabdhatu anuSThAna kahevAya che. A anuSThAnamAM saMpUrNa zuddhinuM astitva nahiM kahevAchatAM, zuddha anuSThAna karatA bhavyAtmAo pratye bahumAna, zuddhatA pUrvaka karavAnI punaH punaH vatI rahelI bhAvanA, aza Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 jaina darzanamAM upayoga kaya parihAranA kAraNe chUTI nahiM zakatI azuddhatAnuM hArdika duHkha, zuddhatAnA upAyanuM saMzodhana, tevA upAyanI prApti mATe thatI vividha pravRtti ane anta tevA upAyenA pAla nathI samyaktvAdi bhAvadharmanI prApti, ItyAdinA kAraNe prAraMbhika vartatI azuddhakriyA paNa zuddhakriyAne hetu banI jAya che. mATe AvI kriyA paNa AdaraNIya che. kAraNa ke A anuSThAnamAM kevaLa mekSAbhilASa ane kriyAzuddhinI jhakhanA tathA sAvacetInA kAraNe dhIme dhIme paNa kriyAzudhdhatAne pAmI zakAya che. ahiM zuddhatA pratye bedarakArI nathI. zudhatAnI pUrNatA mATe zakaya prayatna ane tamannA che. zuddhatAnI nyUnatAnuM hArdika duHkha che. asaMteSa che. mATe ja sadA zayaka karAtuM A anuSThAna, atte zudhdhatAnI pUrNatAne prApta karAvavAvALuM hoI, adhyAtmasvarUpa kahevAya che. evA anaMta AtmAo thaI gayA che ke jemanAmAM mAtra gurUvArataMtryane sadAzaya hate. ane e sadAzayapUrvaka jemaNe agaNita azudhdhivALI dIkSA lIdhI chatAM sadAzayane lIdhe kyAreka paNa apUrva varSollAsa jAgI javAthI aMte zudhdhakiyAne pAmI jaI mekSadhAmI banI gayA, azuddha evI dravyakriyA paNa anAdaraNaya nahiM hovAnu zAstrakathana, uparokta prakAranA sadAzayI jIvo mATe ja samajavAnuM che. bAkI jene zuddhinI upekSA che, kiyA te jevI hoya tevI cAle, kaMI bhAvavinA kiyA thatI ja nathI, bahu sUkSma na vicArAya, e rIte bedarakArI ane DhaMgadhaDA Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna paMcaka 267 : vinAnAM anuSThAna te unmArgane jAgRta karanArAM hoI, sUtra ane kriyAne nAza karanArAM bane che. mATe mAtra samU7ima jIva jevI kAyaceSTA karanArAonAM AvAM anuSThAnene cAlIzakavAnuM ke mAnI levAnuM kahevAmAM mahAmRSAvAda che. azuddha evI dravyakriyA paNa anAdaraNIya nahiM hovAnuM kathana te tabdhatu anuSThAnane aMge ja samajavuM. kAraNa ke te anuSThAnakArakane lekasaMjJA gamatI nathI. tenuM dila-anevRtti te gADarIyA ToLAnI jema game tevI rIte calAvI levAnI ke mahAmithyAtvInI jema zreSabhAve yA anAdarapaNe karI levAnI hotI nathI. tene te kriyAne Adara, zAstranuM bahumAna, ane vidhi anusAra dharma karavAnI tamannA hoya che. vidhi yA zuddhatAnI nyUnatAnuM hArdika duHkha hoya che. zakaya prayatna temAM sudhAro karI levA tatpara hoya che. prApta thayelA dharmaratnane aNamela mAnI tenI sAcavaNa aMge pUrNa dhagaza hoya che. svasvarUpane samajavAnI utsukatAnA kAraNe mRta sAMbhaLavAmAM utkaMThIta banI rahe che. temAM nIrasatA ke kaMTALo te tene sparzI zako ja nathI. kriyAnI pravRttimAM zAnta, prasana, sthira,utsAhayukta ane phaLanI utsukatA rahita hoya che. (5) Agamekta zudhdha vidhie,zudhdhacittanA adhyavasAye, prIti-bahumAna-udyama-tavajijJAsA-vikathAdine tyAgazudadhakiyAnA jJAtAne saMga, jinAgama pratye Adara, Adi zudhi. lakSaNathI yukta, tanmayatApUrvaka thatI adbhuta suramaNi samAna Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jaina darzanamAM upayoga kiyAne "amRtakriyAnuSThAna" kahevAya che. A "amRtAnuSThAna" te zudhdhacaMdananI sugaMdha jevA sahaja-svAbhAvika evA bhAvadharmathI yukta hoI te kartavya ane AdaraNIya che. anuSThAnanA A pAMca prakAro paikI prathamanA be prakAramAM azuddha upayoga che. trIjA prakAramAM te anuSThAna aMge kaI lakSya ke upaga ja nathI. dekhAdekhIthI mAtra lekasaMjJAe ja thAya che. jethI prakAramAM tanmayatArUpa pariNAma ane vidhi zuddhatAnI nyUnatA che. tanmayatA tene ja kahevAya ke kiyAnA sUtromAM je kaMI bolAya, te bolatAM romarAjI vikasvara thAya. badhA vicAranI chAyA, AtmA para paDe. eka eka zabda hadayane bhedIne nIkaLe. arthAt caityavaMdana karavA TAIme jakiMci zuM? namuthuNuM zuM ! jAvaMti zuM ? e badhAne vicAra-khyAla-upaga have joIe. jayaviyarAyamAM prabhu pAse kaI jAtanI prArthanA karIe chIe, tene khyAla ha. joIe. devavaMdananA bAra adhikAramAM je je adhikArane yogya sUtranI gAthAo belAtI hoya, te bolavA TAIme te adhikArane anurUpa zarIranI mudrAo banI rahevI joIe. evI rIte sAmAyika, pratikamaNa Adi dareka Avazyaka kriyAmAM ane anya keIpaNa prakAranA bAhya anuSThAnamAM tanmayatA hiya te ja te kiyA, amRtAnuSThAnarUpe banI rahI, bhAvadharmanI prAptidvArA AtmAnA anaMta catuSkAdi guNonuM pragaTIkaraNa karanAra thaI zake che. ahiM zuddha bhAvasvarUpa zudhdha pagavALI ane saMsA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna paMcaka 26rane vistAra karavAvALI te mAtra pAMcamI amRtakiyA ja che. vidhinI barAbara zuddhatAnA abhAvavALI hovA chatAM, zuddharAge ane vadhate manerathe thatI tadhehukiyA paNa, dhIme dhIme amRtakriyArUpe pariNAma pAmavAnI yogyatAvALI hovAthI tene paNa phaLadAyaka kahevAmAM vAMdho nathI. jethI A pAMca kriyAo paikI tabdhatu ane amRta, e be kriyAone zAstramAM sat anuSThAnerUpe darzAvI tene AdaravAyegya kahI che. jyAre prathamanAM traNa anuSThAnemAM upayoga zuddhine abhAva hovAthI te traNe anuSThAne asat kahyAM che. vaLI upAdhyAyajI zrI yazovijyajI mahArAje adhyAtmasAra graMthamAM kiyAzuddhinI uttarottara vRddhinI apekSAe traNa prakAranI paNa kriyA darzAvI che. (1) viSayazuddha (2) svarUpazudhdha ane (3) anubazudha. (1) mokSanA lakSyathI ajJAnI jInI ajJAnakaSTakiyAo, jevI ke kAzIe jaI karavata mukAvavI, agnisnAna karavuM, gIranAranI bherava zilAuparathI paDatuM mUkavuM, ItyAdi kriyAomAM viSaya (lakSya) pUratI ja mAtra zuddhi hevAnA kAraNe tevI kriyAone "viSayazuddha" kriyA kahevAya che. A kriyAomAM rUci te mokSanI che, paraMtu tenI aMdara ajJAnanuM pramANa puSkaLa hoya che. eTale A kriyAemAM zubhaAzayane te mAtra leza ja hovAnA kAraNe tenAthI janma-maraNanI paraMparA tUTI zakatI nathI. kAraNa ke tenI Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 270 jaina darzanamAM upayoga aMdara, ajJAnatA haju ghaNuM che. tethI mekSanA bAdha (saMsAra bhAva)ne khaseDavAnI tAkAta, A kriyAomAM hAI zakatI nathI. A kriyAkAraka AtmAmAM rahelA mokSAbhilASane mokSane hetu bhale kahI zakAya, paNa tevI kriyAne mokSano hetu kahI zakAya nahiM. kAraNa ke mAtra viSayazuddhi pUratI ja uparokta kiyAo ke tevI jAtanI anya kiyAo, sAvadya hovAthI, niravagha evA mokSanA hetuvALI banI zake ja nahiM. niravaghane hetu niravadya ja hoya. bIjI svarUpazuddha kriyAomAM ajJAnIonAM yama, niyama, kAryo te svarUpataH zuddha hovAthI, kavacita, deSanI hAni karI zake che. paraMtu paraMparAe tenAthI ghaNA doSonuM sarjana thAya che. mATe mahApurUSoe ahiM thatI doSahAnine deDakAnA zarIranA cUrNa jevI darzAvI che. viSaya ane svarUpazuddhi uparAMta zAstrokta gurUtAbhAva ane laghutAbhAvanI vartAtI vicAraNAnA yoge karma doSanI atyaMtanivRtti karanArI kriyAne anubaMdhazuddhakiyA kahevAya che. A trIjA prakAranI zuddhatAvALI kiyAthI utpanna thatI - zuMbhakarmAdinI paraMparA paNa zuddha hoya che. mATe ja tene anubaMdhazuddhakiyA kahevAya che. zuddhatAnI draSTie A traNe kriyAo uttarottara eka ekathI uttama che. nila che. eTale viSayazuddhithI svarUpazuddha nirmala che. ane svarUpazuddhathI anu. aMdhazuddha nirmala che. uparamujaba zuddhatAmAM uttarottara uttamatAnI apekSAe Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuSThAna pacaka darzAvAelI traNa prakAranI kriyAo paikI, pahelI viSayazuddhi kriyAthI kadI paNa meAkSa thatA ja nathI. kAraNa ke temAM kriyAnI samajaNu ja vIparIta che. mATe ja adhyAtmasAra graMthakAra maharSie, te viSayazuddhakriyAne cheDI daI, tenA pachInI svarUpazuddha ane anuba'dhazuddhakriyAne ja adhyAtmasvarUpa kahI che. 271 bIjI svarUpazuddha kriyAmAM AtmA vagere ke tenA dha vagerenI vAstavika samajamAM viparItatA agara nyUnatA hAvAthI te kriyAthI paNa sIdhesIdhI meAkSaprApti thaI zakatI nathI. vastuprAptinI icchA hAya, ane te mATe pravRtti eTale purUSA paNa hAya, chatAM jenI prApti mATe te icchA ane purUSAtha vatta che, te vastunI vAstavika samajamAM ja viparItatA agara nyUnatA hAya, te paNa kA'nI siddhi * thaI zakatI nathI. Ama thavAnu kAraNa e che ke, temAM Alekhana, apUrNa jJAnInA vacananuM che. saMpUrNa jJAnI te zrI jinendra vItarAga bhagavaMta ja hAI zake che. mATe te paramAtmAe je vyavahAra, AgamadvArA darzAvyeA che, te vyavahAra pramANe cAlI, draDha Adara arthAt bahumAnapUrvaka vidhizuddhatAe je kriyA karavAmAM Ave, te kriyAthI ja ratnatrayI arthAt jJAna-dana ane cAritranI prApti thAya che. AvI cetAvALIkriyA te trIjI anukha dhazuddhi nAmanI ja hAI zake che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27ra jaina darzanamAM upayoga Ama hovA chatAM paNa mokSapratyenA draDha Adarane lIdhe, yama ane niyamAdinI svarUpatA zudhdhakiyA paNa samAnuM bIja banI zake che. apUrNa samaja hevA chatAM paNa mokSapratyenA draDha AdarathI janmAMtaramAM jinezvara devano nizcayamukhI vyavahAra dharma prApta thAya che. ane e vyavahAradharmathI AtmazudidhanuM kArya, paraMparA banI zake che. A draSTie zrI upAdhyAyajI mahArAje adhyAtmasAra graMthamAM svarUpazudhdhakiyAne paNa adhyAtmasvarUpe darzAvI che. A anAdi jagatamAM kAyikI vagere azuddhakriyAnI pravRtithI te saMsAranI vRddhi thAya che. paraMtu te ja saMsAravRddhi, samiti-gupti vagere tathA vinaya-vaiyAvRtya Adi salkiyA karavAthI nivRtta banI jatI hovAthI, saMsArane nAza karavA mATe saMvara ane nirjarArUpa phaLane ApanArI tevI. sa&iyAo jIvanamAM khAsa apanAvavI joIe. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 prazamarasa svarUpa zuddhAtmasvarUpanI anubhUti saMsAramAM game teTalAM sukha hoya, sAhyabI heya, cAhe samRddhinI ajaba cheLe uchaLatI hoya, paNa te badhAM kevaLa kalpanAnAM ja sukha che. vAstavika sukha nathI. evAM pratirodhaka sukhe te AtmAe anaMtIvAra bhegavyAM che. paNa ethI kaMI AtmAmAM prakAza thaye nathI, ke karmarAjAnI gulAmIe sarjele aMdhakAra gayo nathI. sukha te evuM cAhavuM joIe ke je kevaLa, acaLa ane lezamAtra duHkhanA abhAvavALuM heya. vaLI te sukha koIthI jhuMTavI zakAya ke jene kadApi nAza thAya tevuM nahiM hatAM, AtmAmAM satyane prakAza prasarAvanArUM hoya. A AtmAnI ja eka evI sthiti che ke jemAM sukhane saurabha, akhaMDa jIvanane suvAsita kare che. jyAM paramAnaMdane madhura gItadhvanI relyA ja kare che. jyAM svataM. tratAnI mastIne jAgRta karate madabhara jIvanarasa chalakAya che. A sthitimAM pUrNatA, abhUtatA, alaukikatAnA divya anubhavo jAgRta rahe che. ane pratikSaNa navanavI akathya sthitimAM AtmA mahAle che. AvI sthiti prApta thavI e, kavinI kalpanA mAtra nathI, paraMtu eka satya ghaTanA che. je. 18 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 jaina darzanamAM upayoga ema bhArata varSoMnA aneka siddhapurUSoe saMtAe-yAgIjanAe-tatvajJAe ane tatvAnubhavI mahAtmAoe udyASa karyAM che. AvI sthiti prApta thavI e ni:zreyasanI sidhdhi che. adhyAtmajIvananI parAkASTA che. enuM nAma ja meAkSasukhanI prApti che. - AvI sthiti e dUra nathI. dUranA koI pradezamAM nathI. koI camatkArika sidhdhivALA purUSanA vacanamAM nathI. para'tu potAnA aMtarAtmAmAM ja rahelI che. e pUnA tattvadazi ee dRDha anubhavathI pUrNa nizrcayarUpe jaNAvyu che. eTaluM ja nahiM, paraMtu hAlanA mAnasa tatvAnaveSI mAnasazAstranA niSNAte e paNa eja niNya karyAM che. prANimAtrane AtmA, sarva sukha--samRddhi, sAmarthya ane jJAnanA niratara vahetA jharA che. emAMthI ja A adbhUta vizvanI utpatti che. emAMthI ja jagatanuM jJAnamAtra prakAzyuM che. emAMthI ja asaMkhya camatkAra sthUla-sUkSma svarUpe ApaNA anubhavamAM AvyA che, ane Ave che. A AtmAne game te nAma Ape, AtmA kaheA-paramAtmA kahA -tattva kahA-satya kaheA ke Izvara kaheA. paraMtu tenI prApti, tenA saMbaMdha, ane temAM tanmayatA e ja niHzreyasanI sidhdhi che. saMsAranA samasta jIvA, sukhanI cAhanAvALA, duHkhathI DaravAvALA, ane duHkhathI chUTavAnA upAye karanArA hovA chatAM, temanI samaja ane upAya viparIta hovAthI, saMsA Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 prazamarasa svarUpa zuddhAtmA svarUpanI anubhUti 2nI cAre gatinA bhramaNamAMthI chUTI zakatA nathI. ane viparIta prayatnanA pariNAme, dukhanI paraMparAmAM vRddhi karatA rahevAne kAraNe pote ja potAnA zatru bane che. jema bicArI bheLe haraNaye potAnI nAbhimAM ja khuzabodAra vastu hovA chatAM tene ajANa hoI te kasturIne meLavavA cAre bAju rajhaLI rakhaDI viTaMbanA pAme che. tema mithyAtva aMdhakAramAM aTavAyela manuSyane sAcuM sukha te pitAnA AtmAmAM ja raheluM hovAne khyAla nahiM hovAthI, bIjAnI mAraphata tene levA doDadhAma kare che. paraMtu tethI te sukha prAptine badale dukha prAptinI gartAmAM ja athaDAya che. AzA ane vinDalatA, asthiratA ane malinatA, avidyA ane apUrNatAnA sahacArI bane che. kahyuM che ke - vidanti tatvaM na yathAsthita vai, saMkalpa cintAviSayAkulAye : saMsAra duHkhaizcakadarthitAnA, svapne'pi teSAM na samAdhisaukhyam // arthAta-saMkalpa, ciMtAo ane viSayAsaktinI cUMgAlamAM sapaDAyelA prANiyethI, vAstavika tatva prApti atyaMta dUra ja rahevAnI. AvA ja saMsAranA vividha bhayaMkara dukhethI herAna-parezAna banI rahetA hovAthI teo samAdhi sukhane saMpAdana karI zakatA ja nathI. kAraNa ke tevA Indriyajanya sukhane ja satya sukha tarIke svIkArI rahyA hoya che. Indriyajanya sukha, ane AtmAnuM sukha, e bane sukha judI jAtanAM che. indriyathI thayelA sukhamAM sukhapaNuM Arepita ja che. avicchinna sukhanI paraMparA te AtmAmAM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 jaina darzanamAM upayoga ja che. sa`jIvA sukhanI cAhanAvALA heAvA chatAM, Atmika sukhathI anabhijJajIvA, mAtra zabda-rUpa-rasa-gaMdha-spa Adi je iMdriyathI anubhavAtA viSayeA che, tenI anuku LatAmAM ja mAtra sukha prApti mAnI le che. para'tu jJAnie te kahe che ke zabdAdi pa'ca viSayeA. paikI evA koI paNa viSaya nathI ke jenuM punaHpunaHAsevana karavA vaDe, zabdAdi aneka bhedamAM Asakata thayelI ane sadAya sate|Sa vagaranI iMdriye tRpti pAme. kemake iSTa lAgatI vastu kayAreka aniSTa, ane aniSTa lAgatI vastu kayArekaH ISTa paNa khanI rahe che. eTale pa McendriyanA A viSayeAmAM sadAnA mATe sukha ja heAya evuM nakkI nathI. veNu-vINAgAyanAdikanA dhvani, rAgapariNAmavazAt prathama ISTa chatAM bhUkha ke tRSAthI pIDAtA prANine, pAchaLathI dveSa pariNAma vazAt aniSTa thaI paDe che. aniSTa thaI paDelA teja viSaya,. puna:kALAntare rAgapariNAmathI iSTa thai jAya che. evI rIte viSayA pratye indriyAno prema, anavasthita heAvAthI, te viSayajanita sukha paNa, anitya-kRtrima ja che. je zabdAki viSaye koi tIvrarAgIne svamanaHpariNAmavazAt sa tASadAyI thAya che, teja zabdAdika viSayane anya purUSa! prabala dveSavazAt peAtAnI matikalpanAthI aniSTa mAnIne dhikkAre che. svajanAdi snehI varga pratye vatA rAga paNu, A pacendriyanA viSayanI anukULa prAptine anulakSIne ja che. A viSayeAnI pratikULatA sarjanamAM nimittabhUta banI rahenAra game tevA snehI paNu ghaDIbharamAM duzmana mAnI levAya che. Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamarasa svapa zuhAtma svarUpanI anubhUti 277 vaLI indriyanA viSayAnu' sukha te anya vastunA saMcAgathI prApta thatuM hAvAthI te lAcArIvALuM che. kAraNa ke te kAyamI TakI rahevAmAM avizvAsu hoI, tenA vicAganA bhaya tA UbheA ja hAya che. eTale tene svataMtra sukha kahe. vAya ja nahIM. e te sa sujJa manuSyA samajI zake tevI hakIkata che. sukha-duHkhanI vyAkhyA samajAvatAM upAdhyAya zrI yazeAvijayajI mahArAje "nispRhASTaka '"nA AThamA leAkamAM kahyuM che ke -: paraspRhAmahAduHkha, niHspRhatva mahAsukham // tanu samAsena, jaLamula du:yA:| paranI AzA-lAlasA karavI te mahAdu:kha che. ane niHspRhapaNuM te mahAsukha che. e sukha-du:khanuM lakSaNa saMkSepathI kahyu che. paramA budhdhithI jotAM zabdAdika viSaye, te kevaLa priya ke apriya sabhavatA nathI. chatAM temAM vattatA jIvanA iSTAniSTa pariNAme te jIvane avidha ka`baMdhanA hetu thAya che. tenAthI jIvane deva-manuSya-tiya ca ane nAraka svarUpa saMsAra sajAya che. saMsArathI puna:punaH zarIra ane mana saMbadhI du:kha pedA thAya che. ema ITAniSTa saMcegathI rAga -dveSa, rAga-dveSathI karma baMdha, kama bAMdhathI sa`sAra, ane sAMsArika saMcAgathI punaH rAgadveSanAM pariNAma, ema ghaTIyaMtra nyAye jIvanA sa`sAranA pravAha cAlyA ja rahetA haiAvAthI, AtmasvabhAvane vilAsI evA AtmA ke je stradhamamAM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jaina darzanamAM upayoga sthita che, te haMmezAM manuSya ane devenA viSaya sukhane tuccha ane asAra ja mAne che. AvA bAhyasaMpatti rahita niHspRha muni, cakavatIthI paNa adhika sukhI che. kAraNa. ke cakavartI vagere te vinadhara ane upAdhithI prApta thayelA sukhethI pUrNa che. jyAre saMte te svarUpathI utpanna thayelAM avinazvara ane paramAnaMda sukhathI paripUrNa che. janma-jarA-maraNa ane zarIrAdikamAM vAraMvAra samyapha prakAre Alecana karavAthI upasthita thatA bhAva vaDe, je AtmAonI vairAgya vAsanA daDha banatI jAya che-saMsAranA sukhanI anityatA bhAse che, mokSasukhanI abhilASA jAge che, ane mekSa prAptinA kAraNone sevavA IcchA thAya che, arthAt atyaMta nirveda ane saMvegarUpa je bhAvanAmaya mananA pariNAma vaDe vairAgya daDha thAya che, tevAone ISTAniSTa saMge aMge thatA icchA-mUcha-kAma-neha-mRddhatA-mamatva-abhi naMda ane abhilASA svarUpa rAga tathA IrSA-roSa-doSa-deva -parivAda-matsara asUyA-vaira ane pracaMDana svarUpa zreSavRti haTatI jAya che. jeTalA jeTalA aMze rAga-dveSasvarUpa te vRtti AtmAmAMthI nyUna thatI jAya che, teTalA teTalA aMze te AtmA, prazamarasarUpa Atmasukhane anubhave che. ane uparokta vRttione AtmAmAMthI sadAnA mATe saMpUrNa paNe nAza thAya che, tyAre te AtmA, saMpUrNa prazamasvarUpa cirasthAyI Atmika sukhane bhaktA bane che. A sukhanI pUrNatA ane zAzvatA eja mekSa sukha che. Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamarasa svarUpa zuddhAtma svarUpanI anubhUti 278 AvA prazamasvarUpa AtmikasukhanuM anubhavajJAna tA zAMta vairAgyarasamAM nimagna anelA mahApurUSa ja anubhavI zake che. te sukhanu varNana, zabdadvArA darzAvavu. ghaNuM ja kaThIna che. mATe ja zrI vIravijayajI mahArAje svaracita paMcakalyANakanI pUjAnI DhALamAM chevaTe kahyu che ke H8 vedhakatA vedhaka lahe manameAhanajI; bIjA beThA vA khAya, manaDuM meAdhu' re mana meAhanajI, AvA prazamarasaneA anubhava eja AtmAnuM aMtara ga sukha che. jene saMtapurUSA AtmajJAna kahe che. te A prazamarasanI svAnubhUtithI koI judI cIja nathI. aneka janmanAM purUSA ane sAdhanAdvArA ja A AtmAnubhava-AtmajJAnanI prApti thaI zake che. A prazamarasanA AtmAnubhava, e mAtra vAkcAturya nA khela nathI, kavinI kalpanA ja nathI, paraMtu najIkanA kALamAM ja thaI gayela keTalAka tyAgI mahAmAe paNa anubhavyAnA spaSTa ullekhA jovA maLe che.. upAdhyAya zrI yazeAvijayajI mahArAje svaracita zrIpALa rAsanA khaMDa ceAthAnI teramI DhALamAM spaSTa kahyu che ke : mAhare teA gurucaraNa pasAye, anubhava dilamAMhe peTa; rUci vRddhi pragaTI ghaTamAMhi, Atamarati huI beTho re.... vaLI upAdhyAya zrI mAnanijayajI mahArAje paNu, zrI ajitanAthajinastavanamAM kahyu che ke :~ prabhunI mahere te rasa cAkhyA, aMtaraMga sukha pAmyA; mAnavijaya vAcaka Ima jape, hue mujamana kAmya - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 0. jaina darzanamAM upayoga prabhujI mahera karIne Aja kAja amArAM sAre; adhyAtmayegI zrI AnaMdaghanajI mahArAje paNa pitAne thayela anubhavanI jAgRti aMge jaNAvyuM che ke - avadhu anubhava kalikA jAgI, matimerI Atama samarana lAgI. anubhavarasameM rega na zegA, lakavAda saba meTA; kevaLa acaLa anAdi, zivazaMkara bheTA, avadhu samAdhi vicAranA duhAomAM te duhA banAvanAre kahyuM che ke Atama anubhavajJAnamAM, maganabhayA aMtaraMga; vikalpasavi dUra gayA, nivikalpa rasa raMga. AtamasattA ekatA, pragaTaye sahaja svarUpa; te sukha traNa jagameM nahiM, ciMdAnaMda cidarUpa. A rIte prApta thatA anubhavajJAna-AtmajJAnanA kAraNe anubhavI AtmAone saMsAra alpa thatuM jAya che. alpa saMsAranA kAraNe zarIra ane manasaMbaMdhI duHkhathI sarvathA mukta banavAnuM temanA mATe sarala bane che. prazamarasasvarUpa Atmika sukhane lezamAtra paNa svAda anubhavamAM AvI javAthI te sukhanI paripUrNa prApti mATe tene tIvra tAlAvelI jAge che. ane deva-manuSya saMbaMdhI bhautika sukhe pratye napharatabhAvI te bane che. tattvajJAna ane sadanuSThAnane hetuM uparokta anubhavajJAna prApti mATe ja have joIe. enA lakSyavinAnAM tatvajJAna ke sadanuSThAne lezamAtra paNa Atmahita karanArAM banI zakatAM nathI. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamalsi svarUpa zuddhAtma svarUpanI anubhUti 281 svane cUkI paramAM ja aharniza sAvadhAna rahetA mAnavInuM citta, jyAre bAhya jagatamAMthI khasI jaI, AMtara jagatamAM sthira thAya che, tyAre ja te paramazAMti ke sAce AnaMda anubhave che. A sthiratA e ja zuddhapAga che. AMtarajagatamAM sthira banavAnI kaLAne siddha banAvavA mATe paramAtmA pratye prema-bhakti, jIvajagata pratye AtmIyatAbharI sahAnubhUti, bhautika jagata pratye virakti, ane pitAnA avinAzI svarUpanuM anusaMdhAna jenAthI sadhAtuM hoya ke vadhu daDha thatuM hoya tevI vRtti-pravRttiyukta jIvana vyavahAra banAvI, potAnA deha tathA mana aMge thatA paryA (parivartana)ne eka prekSakanI jema dUrathI mAtra sAkSI bhAve joyA karavAne abhyAsI banI rahenAra manuSya ja, prazamarasa svarUpa AtmajJAna anubhavI zake che. AvA anubhavajJAnamAM ja muktine AsvAda pAmI zakAya che. zuddha AtmAnI anubhUti e ekSaprAptinuM bIja che. zudhdhapAgamAM ja e zudhdha anubhUti che. jeone AvI zuddha AtmAnI anubhUtine AviSkAra thAya che, teone pachI jagatanI anya koI vastu meLavavAnI IcchA rahetI ja nathI. kAraNa ke je sukhane AnaMda AtmAmAMthI prApta thAya che, te AnaMda, jagatanI koIpaNa vastuthI prApta thaI zake tema nathI ja. mATe ja dareka jIve zuddhopagI banI rahevA prayatnazIla thavuM joIe. AvI anubhUti pAmela manuSyane, AtmAnI prakAMDazakti Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jaina darzanamAM upayAga pAse jagatanI bIjI koI zakita TakI zakatI nahi hovAnA khyAla pedA thatA hAvAthI, A anubhUtinA sukha ke AnaMda pAse, jagatanAM anya sukha ke Ana', vAmaNAM anI rahetAM dekhAya che. ane Atmika mukhanA anubhavamAM, Atma pradezemAMthI jANe ke zAMtarasa nItaratA hAya, ane te amRtarasa peAte bhAgavatA hAya, ema tenA anubhavIne lAge che. A zAMtarasanA anubhavane zudhdhApaceganA ja anubhava kahevAya che. ajJAna avasthAmAM ghara karInebeThelI bhutakALanI smRtio, sa'skAra ane bhaviSyanI kAmanAe, AtmajJAnanI sidhdhimAM avarodhaka banI, bAhya jagatanI ghaTanAonA pratyAghAtathI manuSyane rAgI-dveSI banAvI, harSoM ke viSAdamAM DubAvI, vividha sakalpa-vikalpanA vamaLamAM athaDAvI athaDAvI AtmathiratAthI cUkAvI de che. eTale anubhavajJAnanI prAptinA mAga kadAca sarala dekhAtA haiAvA chatAM tenA mane te mAtra ripakava sAdhako ja pAmI zake che. tema chatAM te mATe hatAza nahiM banatAM dhIme dhIme paNa tenI prApti mATe utsAhI anI, anubhavIee dazita mAga mAM prayatnazIla thavA jAgRta rahevu joI e. kompyuTara yaMtranI jema yAMtrikapaNe upasthita thatA ja rahetA bhUtakALanA samagra sa`skArAthI, ane bhAvinI AkAM kSAe ane tRSNAthI mukta banavA, pratisamaya eja ciMtavavu ke, AtmAnA nima LajJAna ane nirUpAdhika AnaMda sivAyanA koIpaNa khAdyasa McAga pAchaLanI doDa, e, duHkha prAptinu Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamarasa svarUpa zuddhAtma svarUpanI anubhUti 283 ja bIja che. bAhya jagata ete anityanuM aMdhAruM che. ane AMtarika jagata AMtarika kheja-AMtarika sthiratA e nityane prakAza che. anityanA aMdhArA pAchaLa nityane prakAza jevAnI utkaTa IcchA mANasane jyAre thAya, tyAre ja kahI zakAya ke Atmika cirazAMtinuM anubhavajJAna prApta karavAnI jijJAsA tene have pragaTI che. mATe ja sAMsArika sukha (bhautikaIndriyajanya sukha)ne vairAga ane mekSasukha-Atmika sukhane rAga, eja anubhavajJAna prApta karavAnI jijJAsA aMgenuM liMga che. AvA ja ja tatvajJAna ane sadanuSThAnanI ArAdhanA mATe AdhyAtmika dRSTie gya gaNAya che. | sarva jIvonI saMkhyAnI apekSAe AvA jIve ati alpa saMkhyAmAM hoya che. vizeSa saMkhyA pramANa che te saMsAranI rajoguNa ane bhrAmaka pravRttio pAchaLa ja vIse kalAka racyA-pacyA rahenArA ja hoya che. paNa teonI te vRttio, teone ciraMtana sukha ane zAMti kadApi ApI. zakatI ja nathI. | sarva AtmAo zudhdha pagamAM sadA sthira banI rahI, AtmAnA prazamarasasvarUpa amRtabhejananA bhakatA banI rahe, e ja zubhecchA. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 : tripadI tIrthaMkara paramAtmA bhagavAna zrI mahAvIradeve lokavyavasthA ane dravyasvarUpanA saMbaMdhamAM pitAne suni. zcita vicAra pragaTa karyo che. paramAtmA zrI mahAvIradeve pharamAvyuM che ke "dravya" tene ja kahevAya ke je guNa ane paryAyane Azraya heya. vastune sahabhAvI dharma "guNe che. tene saMbaMdha dravyatvanI sAthe che. te guNu yA te zakti te te dravyanI sAthe hatI ja ane rahevAnI ja. vastune je kSaNika parivartana svabhAva che, te paryAya che. arthAta pratyeka vastumAM pratikSaNa parivartana cAlu ja rahe che tyAM pUrvAkArane tyAga ane uttarAkAranuM grahaNa cAlu ja hoya che. mATe ja jainazAstramAM dravyanI paribhASA A pramANe darzAvI che ke - utpAH kacaca tha yu sat arthAta utpAda-vyaya ane prauvya guNa svabhAvathIyukta che, te padArtha kahevAya che. ahIM utpAda ane vyaya te dravyanA paryAyarUpa che. ane dhrauvya te dravyarUpa che. jevI rIte senAnA ghareNAne DIne - navAnavA ghATamAM thatI ghareNAnI banAvaTamAM senuM te sadA maujuda che. ane pUrvAkArane vinAza tathA uttarAkAranI utpatti te anukrame vyaya ane utpAda che. A pramANe bhagavAna zrI Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripadI mahAvIradeve leAkavyavasthA ane dravyasvarUpanA sabaMdhamAM sunizcita vicAra pragaTa karyAM che. teozrIe Sadbhavyamaya loka tathA dravyanA utpAda-vyaya ane dhrauvyAtmaka svarUpane bahu ja spaSTapaNe ane sunizcita paddhattithI batAvela che. pratyeka vantamAna paryAya, peAtAnA samasta atIta saMskAranA parivatti ta puja che. ane peAtAnI samasta bhaviSyat yAgyatAenA bhAMDAra che. te pravAhamAna para parAmAM te te samaye tevuM pariNamana, te te samayanA upAdAna ane nimittanA khaLAbaLanA anusAre hatuM ja rahe che. uttpAda -vyaya ane dhrauvyanA e rItanA sAdravyIka ane sAva kAlika niyamanA A vizvamAM koIpaNa apavAda nathI. pratyeka dravyanI AgaLa mAgaLa thatI rahetI paryAya, cAhe saza-alpa sadza, adha saphLa yA visaA bhale hAya, para Mtu te dravyanI pratyeka paryAya, pratyeka samaye khadalatI tA rahe ja che. - 285 upara kahevAI gayuM ke guNu yA zakti te vastunA sahabhAvI dhama hAvAthI vastunI sAthe trikAla zAzvata sabaMdha dharAve che. pahelAM vijJAnanA kSetramAM zaktinuM eka svataMtra astitva manAtuM hatuM. para Mtu AITIne spaSTa karyu che OM zakti (Energy) ane dravya (Matter) eka bIjAthI atyanta bhinna nathI. vaijJAnika kSetramAM AInsTInanA A eka krAntikArI nirNaya banI rahyo che. paulika zaktinuM sthUlarUpa uSNatA, cumbaka, vidyuta ane prakAza hAvAnu vaijJAnikoe svIkAyu che. vaijJAnika kSetramAM zakti ane Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 286 jaina darzanamAM upayoga padArthane eka ja tatva mAnI lIdhA bAda eka vAta spaSTa banI gaI che ke padArthamAM pratikSaNa navA AkAranI utpattI che, prAcinane vinAza che, ane padArtha tvanI nizcalatA che. padArtha te zaktinA rUpamAM badalAya che, paraMtu zakti te nAza nahiM pAmatAM koI prakAravizeSe badalatI rahe che. "thIsisa enDa enajIna" nAme IMglIza pustakamAM tenA lekhaka ela. e. koDiMga lakhe che ke, zakita te avi. nAzI nahIM hotAM parivartana pAmatI bajArUpe pragaTa thatI rahe che. A rItanA parivartanamAM tenI mAtrA jevIne tevI ja sthita rahe che. vaijJAnikanI A mAnyatAmAM padArthane guNa ke zakti te padArthane sahabhAvI dhama hovAthI jainadarzananI nIce mujaba mAnyatAne daDha banAve che. uttarAdhyayana sUcanA a. 28, gA. 8 mAM kahyuM che keH guNANa bhAsao davvaM egadavvasiyA guNA / lakkakhaNa pajjavANaMtu, ubhao assiA bhave. // artha - dravya guNene Azraya Ape che. ane guNe e dravyane Azrita hoya che. paraMtu paryAyanuM lakSaNa e che ke te dravya ane guNa, ubhayane Azrita hoya che. dravya, guNane Azraya Ape che. eTale dravyane potAnA viziSTa guNa hoya che. A guNe dravyane Azrita hoya che, eTale te dravyanI sAthe ja rahenArA hoya che. tenAthI alaga paDatA nathI. dAkhalA tarIke caitanya e chavadravyane Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trapadI 287 guNa che, to te tenI (jIvanI) sAthe ja jovAmAM Ave che. paNa tenAthI alaga jovAmAM AvatuM nathI. paryAya eTale avasthA vizeSa. te dravya ane guNa e anenA AdhAre hoya che. paraMtu ekalA dravyathI ke ekalA guNathI heI zake nahIM. dAkhalA tarIke ghaDe e pudgala paryAya che, to temAM pudgaladravya paNa che. ane varNAdi guNa paNa che. Ane sArAMza e che ke vizvanI vyavasthA karanAra dharmAstikAyAdi chae dravya, guNa ane paryAyathI yukta ja hoya che. te kyAreya paNa guNarahita ke paryAyarahita hatA ja nathI. mATe ja zrI umAsvAti vAcake tatvArthAdhigama sUtranA pAMcamA adhyAyamAM "guupavavat ca sUtrathI A vastu spaSTa karI che. ahiM samajavAnuM e ja che ke guNa e sahabhAvI che, eTale dravyanI sAthe sadA rahenAra che. ane paryAya e kamabhAvI che, eTale eka paryAyane nAza thayA pachI navAsvarUpe utpanna thanAra che. tAparya e che ke paryAyanA rUpAMtara samaye paNa tenA (dravyanA) guNe kAyama rahetA ja rahevAthI te dravyanuM sAtatya ApaNuM anubhavamAM Ave che. bhagavAna zrI mahAvIradeve dravyanuM lakSaNa sat mAnI tene utpAda, vyaya ane dhrauvyavALuM jaNAvyuM che, tenuM rahasya paNa A ja che. vizvanA tamAma padArthonuM tatva rahasya, A tripadInA Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jaina darzanamAM upayoga ja AdhAre che. vastunuM vAstavika svarUpa te tripadIthI ja samajAya che. vartamAna vijJAna paNa jema jema AgaLa vadhatuM jAya che, tema tema sarvajJa ane sarvadazI evA bhagavAna zrI mahAvIradeve kahelA siddhAntanuM samarthana thatuM jAya che. paraMtu vaijJAnika AviSkAra te bhautikatA piSaka ja banI rahe che. jyAre zrI sarvadeve AviSkArita padArtha viSaya te AdhyAtmika unnattinA vikAsa arthe prarUpAyela che. AdhyAtmika unnattinA vikAsa mATe A tripadInA siddhAMtadvArA sahuthI prathama te AtmatatvanuM jJAna meLavI levuM joIe. arthAt AtmAnA lakSaNa vagerethI paricita thavuM joIe. mATe ja "upagasvarUpa" jIvanA lakSaNane samajavAnI pahelI jarUra che. A rIte jeo jIvane sArI rIte jANe che, te ajIvane paNa sArI rIte jANI zake che. jIva ane ajIvane samyapha prakAre jANanAra, eka bhavamAMthI bIjA bhavamAM javAnI kriyA svarUpa sarvajanI bahuvidha gatine paNa jANI zake che. gati saMbaMdhI jJAna prApta karanAra, punya, pApa, baMdha ane mokSane paNa jANakAra thAya che. puNya-pApa-baMdha ane mokSanuM svarUpa barAbara jANanAra te, svargIya tathA mAnaSika bhege tarapha vairAgI bane che. vairAgI AtmA, atyaMtara ane bAhya saMgane choDI de che. tAtparya e che ke sAdhakane jyAre svargIya ke mAnaSika koI bhegenI icchA rahetI nathI, tyAre kaSAya karavAnuM kAraNa rahetuM nathI. ane dhana-- Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripadI 289 == === === dhAnyAdi tathA kuTuMbIjane paranuM mamatva ApoApa ghaTI jAya che ane aMte te AtmA, aNagAra dharmamAM pravajita thAya che. aNugAra dharmamAM pravajita thanAra, utkRSTa saMyamarUpa dharmane sArI rIte AcarI zake che. ane te saMyamarUpa dharmanA AcaraNathI jIvana mithyAtvajanita kaluSita bhAvathI utpanna thayelI kamaraja khaMkherAI jAya che. kamaraja khaMkherAI javAthI sarvavyApIjJAna (kevalajJAna) ane sarvavyApI. darzanane (kevaladarzana) pAmI zakAya che. sarvavyApI jJAna ane darzanane prApta karanAra sAdhaka, kAlekane sAkSAt jANakAra thAya che. ane jina tathA kevalI bane che. ane a te manavacana-kAyAnI tamAma pravRttione rekI zaileza avasthAne prApta kare che. arthAt parvata jevI sthira-akaMpa dazAne prApta kare che. te vakhate tamAma karmone khapAvI zuddha thaI, sidhine pAmI, lekanA mastaka upara rahenAro. zAzvata sidhdha bane che. A pramANe zAzvata sukhavALI jIvanI siddhAvasthA pragaTa karavA mATe sahuthI prathama AtmajJAnanI pahelI AvazyakatA che. ane AtmajJAnanI prApti mATe tripadInuM svarUpa jANavuM khAsa jarUrI che. tripadInuM svarUpa jANanAra ja vizvanA tamAma padArtho ane tenI vividha. avasthAo tathA vastunA lakSaNane sArI rIte samajIne heya, ya ane upAdeyane vivekI banI zake che. jethI vizvanA. tamAma padArthonuM trikAlika vijJAna A tripadImAM ja samAeluM che. je 19 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 290 jaina darzanamAM upayoga jenAgamanI racanA zrI gaNadhara bhagavaMte, zrI tIrtha kara paramAtmAnA mukhethI sAMbhaLelI tripadInA AdhAre ja kare che. tripadInA AdhAre racita A dvAdazAMgI te vizvanA tamAma padArthonA saMpUrNa viSayathI bharapUra hoya che. jethI ja eka kavie kahyuM che ke gaNadharane tripadI saMbhaLAvI, zAstra racAvyAM aparaMpAra; gaNadhara bhagavaMta dIkSita thatAMnI sAthe ja, vItarAga kevalajJAnI evA zrI tIrthaMkara paramAtmAne "bhagavAna ki tavaM?" A pramANe traNavAra pUchIne tene uttara varUpe bhagavAna zrI tIrthaMkaradeva pAsethI "uparavA vinAmerU purUvA" A tripadI pAmIne, pUrvabhavamAM suMdara ArAdhanA dvArA kSathazama laIne AvelA, bIjabuddhivALA te gaNadhara bhagavaMta aMtamuhurta mAtramAM saMpUrNa dvAdazAMgInI racanA kare che. bAra vibhAgamAM vibhAjIta jainAgamane dvAdazAMgI kahevAya che. vizvanA keI paNa padArthane keIpaNa viSaya A dvAdazAM. gInI racanAmAM bAkI raheto nathI. kAraNa ke A dvAdazAMgInI racanA tripadInA AdhAre ja thAya che. e tripadI, sarva padArthanA sarva viSayasUcaka che. tripadI aMtargata, utpAda-vyaya ane dhrauvya A traNa mAbate, vastu mAtrane viSe dareka kALe, dareka sthaLe ane dareka sthitimAM kAyama hoya ja che. "utpatti thaI" e zabda ApaNe bolIe chIe tenI sAthe ja ApaNe e vAta paNa samajI levAnI che ke, AgalI sthitine nAza Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripadI 291 thayuM che. ane "nAza thaye" evA zabdo jyAM belIye chIe tyAM ema paNa samajI ja levAnuM che ke, navI keIpaNa sthitinuM sarjana thayuM che. A uparathI spaSTa thAya che ke utpatti che, tyAM nAza che. ane jyAM nAza che, tyAM utpatti che. upattivinA nAza nathI, ane nAza vinA utpatti nathI. eno artha e che ke utpatti ane nAza e banene paraspara saMbaMdha rahele ja che. A rIte utpatti ane nAzane kabUla rAkhyA pachI ethI paNa eka DagaluM AgaLa vadhavAnuM che. kemake upatti ane nAza e vAta to ThIka, paraMtu kenI utpatti ane kono nAza, te vicAra kare paDaze. upatti ane nAza pAmanAra koIpaNa padArtha ja na hoya, te pachI utpatti ane nAza te konAM thayAM gaNAya? mATe ema nakakI thAya che ke utpatti ane nAza sivAya paNa trIjI kaI vastu levI joIe. upatti ane nAzane mAnya rAkhanAre e bane sthiti vakhate hAjara hovAvALA trIjA keIne mAnave ja paDaze. jema bAlyakALa pUrNa thaye yauvanakALa prApta thAya che. A bane avasthAe manuSyanI ja che. je manuSyapaNuM che, te ja bAlyAvasthA ane yauvanAvasthA hoI zake che. mATe bAlyAvasthAno nAza ane yauvanAvasthAnI utpattimAM manuSyapaNuM e dhrauvya che. A uparathI mAluma paDe che ke jagatanA harakoI padArthanA traNa svabhAva che. utpatti-nAza ane nizcalatA. keIpaNa padArtha e nathI ke je utpatti, nAza ane nizcalatA vinAne hoya. have eka padArthanuM AvuM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayAgaDha samAnya lakSaNa jANyA pachI jagatanA tamAma padArthonI sthitine te uparathI jANI zakAya che, e spaSTa che. AthI ja zAstrakArAe ema kahyu che ke je ekane jANe che, te badhAne jANe che." eka padArtha nA utpAda-vyaya ane sthiratAne jANe. che, tee saghaLA paDhArthanA utpAda--thaya ane sthiratAne jANe che. eka ti sAnu laI tenI parIkSA karI jANanAra ceAkasI agara suvarNakAra, tamAma sAnAnA niya karI zake che. cetanA lakSaNa uparathI jIvapaNuM samajI zaka nAra, jagatanA tamAma jIvone nizcaya karI zake che. mATe ja AcAMraga sUtrakAre AcArAMga sUtramAM jaNAvyu che ke "je egaM jANai se savvaM jANai, savvaM jAgai se egaM jANai. " arthAt je AtmA, peAtAnA eka jIvane svarUpa ane lakSaNathI jANe che, teNe jagatanA saghaLA jIvAne jANI lIdhA che. ahiM lAkamAM dharmAstikAyane, gati karanAra padArthane gati karavAmAM sahAyaka mAnIe chIe, teA te ja nyAye leAkAMte rahelA dharmAstikAyanuM lakSaNa tyAM paNa gatisahAyaka ja che, ema mAnIye chIe. jo sarva AtmA nitya ane kamanA bhakatA tarIke mAnIye te ApaNA AtmA paNa badhA AtmA paikInA ja eka hAvAthI te paNa nitya ane kamanA bhaktA hovAnu manAya che. vaLI eka bhavyAtmAne jo meAkSamAM javAnI lAyakAtavALA mAnIe te sarva bhavyAtmAone meAkSamAM javAnI lAyakAtavALA svIkAravA ja paDe. vI jIva ane ajIvanI bhinnatA samajavA mATe upayAga lakSaNa" jo eka jIvanuM mAnIe te sa jIvAnu paNu. 292 . Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripadI upayeAga lakSaNa svIkAravuM ja joI e. mAtra jIvane ja nahiM, paratu jIva ane ajIvasvarUpe rahela, vizvanAM cha maulika dravyeAnI trikAlika avasthAne samajAvavA mATe te chae dravyane lAgu paDI zake evu eka sasAmAnya lakSaNa, utpAda-vyaya ane prIntha svarUpa hAI, zrI tIrthaMkara paramAtmA, e tripaTTIne ja prarUpe che, jyAre chae dravyo paikI eka jIvadravyanA ja svarUpane samajavA mATe jIvanA lakSaNurUpe "upayega"ne ja prarUpyu che. evI rIte zeSa pAMca ajIvadrabyAnA paNa te te jAtanA alaga alaga maulika dravyane peAtAnI sa jAtIne lAgu paDI zake e rIte gatisahAyaka, sthitisahrAyaka, avakAzadAtA, puraNa ane galana tathA vattanA lakSaNa, zAstromAM jaNAvyAM che. 293 A triInA niyamAnusAra dareka padArtha te mAtra nitya ke anitya ja nahi hatAM. nityAnitya che." tema chatAM A hakIkatane mAnya nahIM rAkhanAra kSaNikavAdIne paNa svIkAravuM teA paDaze ja ke khAlyAvasthA vaTAvI yuvAvasthA prApta vyakti, te te ja manuSya che, ke, je prathama AlyavasthAmAM hatA. bAlyAvasthAmAMthI cutrAvasthAmAM AvanAra vyakti te kaI bAlyAvasthAvALI vyaktithI bhinna nathI. vyakti tenI te ja che, paraMtu adhyavasthAmAMthI yuvAvasthA prApta karavA svarUpa te vyaktinu avasthAntara thayela che. ane avasthAntara thavA chatAM te vyakitanA anya vyakti Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 jaina darzanane upayo sAthe vartate sagAMsaMbaMdhIne saMbaMdha badalAI jato nathI. evI rIte nityavAdIne paNa svIkAravuM paDaze ke avasthAntara thavA TAIme pitAnA jIvanano palaTo te che ja. hatA evAne evA to nathI ja. sArAMza e che ke bAlyavasthAmAMthI yuvAvasthAmAM Avela te vyaktirUpe dhrauvya che. bAlyAvasthA, e vyaya che. yuvAvasthAnI utpattI che. A draSTAMtadvArA khAsa samajavAnuM che e ja che ke pratyeka vastumAM tripadIvALo pravAha, pratisamaya pravAhita thayA ja kare che. A rIte tripadInA siddhAnta dvArA vastumAtramAM pratisamaya utpAda-vyaya ane privya, avasthita rahevAne khyAla pedA karI jIve pitAnA zreya mATe upaganA azuddha pravAhane TALI zuddha paryAyamAM pravAhita banI rahevuM joIe. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 samatA ane mamatA mehathI anuraMjita upaga te azuddha upaga che. ane moDuthI alipta upayoga te zuddha upaga che. azuddha upagamAM mehanI prabaLatA che, ane zuddha upayegamAM mehanI kSINatA che. jIvamAM mahine udbhava e rAga ane dveSarUpe pariName che. ane rAga ane dveSarUpe thatuM hatuM te pariNamana jIvamAM vartAtI mamatAnA ja kAraNe che. A mamatA ja mohanuM liMga che. jyAre ethI viparIta dazA e samatA che. samatA e upayogazuddhidarzaka che ane mamatA e upaganI azuddhidarzaka che. samatAmAM ja mehanI kSINatA samajAya che. jyAre mamatAmAM mehanI prabalAtA samajAya che. mATe ja upaganI azudhine TALavAne. mArga, samatA dvArA ja saralatAe pAmI zakAya che. A mamatA ane samatA ja upaganI azudadhatA ane zudhdhatAne anukrame parakhavAnI kasoTI che. mamatA ane samatAsvarUpe vartAtA jIvaparyAyanI mAhitI darzaka jIvanuM pitAnuM mana che. eTale mana e kaMI mamatA ane samatAnuM utpAdaka nathI. paraMtu utpattidarzaka che. darpaNasvarUpa che. manana kare tene mana kahevAya. kenuM manana karavuM ane kevuM manana karavuM temAM mananI svataMtratA nathI. je bAba Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 jaina darzanamAM upayoga ja manana mana karI zake taneA upayAga vatA hoya, tenu che. pachI te upayeAga bhUtakAlIna ghaTanAnI smRtirUpe hoya ke vatta mAnakAlIna indriyapratyakSa ghaTanA aMgenA heAya. upayeganA palTAmAM mananA mananane paNa palTAvu paDe. eTale mananamAM te upayeganI pachavADe ja manane cAlavAnu hAya che. have manana te zubha karavuM ke aNuma karavuM tenA AdhAra tA jIvanA pUrvabaddha sa MskAra-vRttinA jhukAva upara che. keTalAka vivekI leAkeAnI krIyAda hAya che ke amAre amuka vicAro nahiM karavA beI e chatAM parANe AvI jAya che. A hakIkata ja pUddha saMskArAnI uttejanA anusAra ja, anicchanIya manana paNa thatuM rahetu hovAnI Abatane siddha kare che. A rIte thatA saskArAnI uttaja nAne vaijJAnika bhASAmAM avyakta mana, ane jaina siddhA ntika bhASAmAM lezyA tarIke paNa samajI zakAya. saMskAra-vRtti, e eka Adata che. jene jevI Adata hoya te pramANe tenI vicAradhArA hoya. eka saudavAna yuvatInA mRtadehane joI ne viSayAMdha mANusanA mananuM manana, saunI Asaktine anurUpa hAya. cerI karavA nIkaLela cAranuM manana, te mRtayuvatinA aMga uparanAM ki MmatI ala kArAne uThAvI levA aMgenuM hAya. cegInuM manana, dehanA saudaryanI asAratA ane nAzavaMta svabhAvanA svarUpa a Mgenu hAya. eTale samajI zakAya che ke upayAgane anurUpa vastunu, ane saskAra--vRttine anurUpa vastunAsvarUpa aMgenuM manana cAle che. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -samatA ane mamatA 27 sArA ane burA ema banne jAtanA saMskArethI je jIva saMskArita hoya che temAM je saMskAro vadhu draDha banI rahyA hoya te saMskArone, te vRttine, udbhava varte. driDha saMskArothI viparIta saMskAre te TAIme gauNa banI jAya. bAkI jeo burA ja saMskArothI vAsita che, tene te tenA manamAM vartAtA burA mananano kheda ja na hoya. jIvanI keIpaNa pravRtti (mAnasika, vAcika ke kAyika) te tenI pachavADe tenA saMskAro te jIvamAM mUkatI ja jAya che. paraMtu te saMskAranI ghaniSTatA ane TakAva te, pravRttimAM vartAtI layalInatA ane AsaktinI nyUnAdhikatAnA ja AdhAre banI rahe che. layalInatA ane AsaktinI maMdatAe te badhusaMskAra jaladI vIlIna pAmI jAya che. ghaniSTa saMskAra ja jIvamAM TakI zake che. kaSAyenI uttejanAmAM A saMskArane uddabhava ja kAma kare che. sArI ane burI anekavidha vRttio saMskAra svarUpe AtmAmAM suSupta paDI rahelI hoya che. jIvanA pratisamaya vartatA upayoga samaye je je TAIme je je bAbata aMgeno upaga vartAte hoya te te bAbatanuM nimitta pAmIne tene anurUpa vRttionuM pragaTIkaraNa thatuM rahe che. A vRttie sArI hoya to sadubhAve manana cAle. ane vRttio burI hoya te durbhAve manana cAle. sArI ane burI vRttionI asara, jIvanA manana dvArA ja sAkAra banatI hoI "mana patra manuSyALAM vALa vagha mokSa: belAya che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jaina darzanamAM upayoga vAstavika rIte te mananuM manana, upaga ane ubhavita saMskAra svarUpa vRttinA ja AdhAre hoI karmabaMdha ane karmamukti te upagamAM vartatI vRttinA ja kAraNe che. kAraNa ke mananamAM manane svataMtratA nathI. sArUM ke buruM manana te vRttinA AdhAre ja cAle che. jIvanavRtti te saMskArajanya che. temAM susaMskAra te samatAjanya che. ane kusuMskAra te mamatAjanya che. saMcita kusaMskAronuM zuddhikaraNa na thAya te te kusaMskAronuM mamatA svarUpe pragaTIkaraNa thatuM rahI, punaH punaH te mamatA dvArA kusaMsakAnI utpattinuM cakra cAlyA ja kare che. kusaMskAra piSita nimittothI dUra rahI, susaMskAra piSita nimittAmAM rahevAthI jIvamAM susaMskAro saMskArita bane che. ane pUrva badhu kusaMskArone vRttirUpe udbhava thavA pahelAM ja jIvamAMthI te kusaMskAra vilIna pAme che. azaraNa, anityAdi bAra bhAvanA ane maithyAdi cAra bhAvanAnuM ciMtavana, sadudharmArAdhana, satsaMga, saduzAstranuM vAMcana ane zravaNa, ItyAdithI mamatA ghaTe che. ane samatA vRddhi pAme che. susaMskAranuM piSaNa ane kusaMskAranuM zeSaNa thAya che. jethI jIvane upaga keme kame zudadhatAne pAmatuM rahe che. upayoga te jIvanuM ja lakSaNa hovAthI sadA cAlu rahevAnuM ja che. paraMtu AdhyAtmika utkAnti mATe upara mujaba tenI azuddhi TALI, navIna thatI azuddhine aTakAvI, zuddha banAvI rAkhavAmAM ja jIvanuM zreya che. paramazAMtino anubhava che. sArAMza e ja che ke mamatAnA Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatA ane mamatA 299 : - ane samatAnA svarUpane, tathA tenI anarthatA ane sArthakatA samajIne, temAM heya ane upAdeyanA vivekapUrvaka, mamatAthI dUra rahI samatAne keLavavAmAM ja udyamavaMta-purUSAthI banI rahevuM, emAM ja vividha rIte thatA sadanuSThAnanI sArthakatA che. upayoga pravartanamAM karmabaddha AtmAne karma jyAre prabhAvita kare che, tyAre tenA dvArA jIvanA adhyavasAya, bAhyAbhimukha bane che. saMcita saMskAra, te kAryamAM sahabhegI thAya che. buddhicaka te bAhyAbhimukha bhAvanAone pitAnI razmi dvArA AkarSita kare che. kSApazamika bhAvanI yogyatAnusAra te viSaya para, A buddhicaka uhApoha kare che. heya ane upAdeyanI draSTithI mImAMsA kare che. ane potAne nirNaya, prastuta kare che. ahiM sudhInI prakriyA te AtmAmAM avyakatapaNe cAle che. tyArabAda manadvArA te vyakta thAya che. A badhI kAryavAhI ati jhaDape bane che. mana e, buddhine ja eka kendrIya vibhAga che. jethI tenAmAM caMcalatA udbhave che. ane AjJAkArI anucaranI mAphaka, buddhinA nirNayane svIkAra kare che. te TAIme vivekI jIvane pitAnA upaganI zuddhAzuddhatAne khyAla pedA thAya che. pitAnI vicAradhArA dvArA vicArazIla jIva, potAnA lakSane to samajI zake che. paraMtu tenI zuddhAzudhdhatAne viveka te samyagadraSTi jIva ja karI zake che. ahiM ISTa ane aniSTanI kalpanAmAM mananI caMcalatA che. ane ITAniSTanI kalapanArahita mAtra jJAtA-draSTA banI rahevAmAM mananI nizcalatA che. caMcalatAmAM mamatA. che. ane nizcalatAnAM samatA che. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayoga anAtmIya tattvAmAM AtmIyatAnA abhiniveza hAvA te mamatA che. jemake mArU zarIra, mArU ghara, mAre putra, ItyAdi. anAtmIya tattvAmAM sathI adhika AtmIyatAnI buddhi, zarIramAM ja hAya che. zarIra te AtmIya nathI te paNa temAM AtmIyatAnI budhdhi thAya che. te ja, jIvanA manamAM anAtmIyatAne AtmIya mAnavAnA saskAra utpanna kare che. jethI te sa'skAradvArA dareka anAtmIya vastune jIva, AtmIya mAnavA lAge che. 300 mamatAnI sAthe sAthe ahaMkAranA sa`skAra paNa puSTa banatA jAya che. jema ke huM mATe mANasa chuM, adhikArI chuM, dhanavAna chuM, baLavAna chuM, ityAdi ahu kArasUcaka bhAveA che. paramAM svanI budhdhi te mamatA che, ane svaparanA vivekapUrvaka svamAM ja ramaNatA te samatA che. badhA doSonu utpatti kAraNa mamatA che, ane dASAnu nivAraNa e samatA che. upayAgane malIna-azudhdha karanAra te mamatA che, ane upayAganu zudhdhikaraNa e samatA che. mamatAvatanA mananamAM Atta ane raudradhyAna che, jyAre samatAvaMtanA mananamAM dharma ane zukaladhyAna che. bhautika sukhAnI atyaMta Asakti ane ahaMkAra ja mamatAne pedA kare che. paraMtu te pratyenA vairAgya-udAsIna tAthI samatAnI prApti thAya che. mamatA e mananI bimArI che, ane samatA, e mananI svasthatA che. tananI bImArI karatAM mananI bImArI bhUMDI che. Aje zArIrika bImArIene! rAphaDo phATayo che. rAjakharAja navI navI jAtanI Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatA ane mamatA bImArIe sAMbhaLavA maLe che. A badhI bImArIonuM mULa, manuSyanA jIvanamAM vattatI bhautikatAnI atibhUkharUpa mamatA che. kevala bAhya nimittothI ja bimArI pedA thAya che, evuM nathI. darekane pAtapotAnI aMdara paNa bimArInAM aneka nimitto che. hAmiyA zaithikanA pravatta ka DI. hanImene kahyuM hatuM ke bImArInI jaDa, kITANu ja nahiM, paraMtu mImArInI jaDa amArA hRdayanA uMDANamAM che. yathA mAM mArInI jaDa, mamatAnA kAraNe pedA thatA kASAyika bhAve che. krodha, mAna, mAyA, leAbha, IrSyA, niMdA, ItyAdi duSTavRttiomAM bImArIenI jaDa che. A hakIkatAne manevaijJAnikoe paNa siddha karI batAvI che. bhautikasAmazrInI anukuLatAneA rAga ane pratikuLatAnA dveSa te mamatAnA kAraNe ja che. A rAga ja sa bImArInu' ane azAMtinu' bIja che. aneka durAcAranu mULa, mamatA che.. mamatA ane ahaMkAre ja aneka yuddha saryAM che. pachI te mamatA bhale dhananI hAya, ke sattAnI hAya ke bhUmInI hAya. peAtAnI mamatAne sa MteASavA mATe manuSyeA game tevuM duSkRtya ke jIvasa hAra karatAM paNa acakAtA nathI. ghAra hi'sAe karIne anyanI bhUmi, milkata, ke anya sAmagrIe meLavIne madAMdha banI rahelA mAnavIAne chevaTe te te sAmagrIe mUkIne ja cAlyA javuM paDyuM che. paNa teenAM kALAM kRtyonuM kalaMka kaI duniyAmAMthI bhUMsAI zakatuM nathI. bhavAMtaramAM te mRtyunI zIkSA bhAgavavI paDe e paNa nakkI ja che. mamatA jema bAhya sAmagrI aMgenI hAya che, tema . 301 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina darzanamAM upayega nAmanAnI ane yazakItti aMgenI paNa hAya che. kevaLa khAdyasAmagrInI mamatAvALA ja durgatimAM jAya che evuM nathI. nAmanA ane yazakIttinI bhUkha paNa manuSyane arhaMkArI banAvI dutimAM ghasaDI jAya che. nAmanA ane yazakItinI bhUkha tA sathI bhUMDI che. tapa ane tyAgane AcaranAra paNa jo koI mAhya sAmagrInI ke yazakIttinI lAlasAvALe banI rahe te tene te tapa ane tyAga, tenA Atmika utthAnamAM- arthAt AdhyAtmika sAdhanAmAM niSkAma banI rahe che. mamatAnA kAraNe ja vizvamAM azAMtine kolAhala macele che. A duniyAmAM dhana, nArI, sattA, pratiSThA, rUpa, baLa, vagere bhautika sa'cAgeAnI jeTalI Asakti che, teTalu dhana che. teTalu duHkha che. Asakti jeTalI echI teTaluM duHkha paNa ochu che. ajJAnIone A vAta samajAtI nathI. je je padArtha aMge Asakti utpanna thAya, tenA te te aMgenI deSadraSTithI vicAra karIne Asakti AchI karavAmAM ja prazamarasasvarUpa Atmika sukhanI prAptinA upAya che. AmAM Atmika sukhanI anubhUtI che. 302 dhananI lAlasA, vAsanAnI lipsA, sattAne nIze, prazaMsAnA meADu, parAyuM haDapa karavAnI budhdhi, svArtha mATe parane pIDA karavAnI tamannA, AvA aneka dugu NeAnI jananI te mamatA ja che. mamatA ane ahaMkArarahita evA susa'skArI-vivekI sabhyadraSTi mANasa pAse dhana haze paNa enI lAlasA nahI. hAya. nArI haze paNa vAsanAnI lipsA nahI hoya. sattA haze paNa sattAnA nIze nahi... hAya. pratiSThA haze paNa Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatA ane mamatA 303 prazaMsAno meha nahi hoya. buddhi haze te paNa paranuM ha35 karavAnI vRtti ke svadehanA rakSaNa mATe para vaMsa karavAnI niSpharatA nahiM hoya. kAraNa ke AdhyAtmika saMskArothI suvAsita banela manuSyanA jIvanamAM svArthanI gauNatA ane parArthanI mukhyatAne siddhAnta te etapreta vaNAyeluM hoya che. temanA jIvanamAMthI dhana, nArI, sattA, ane pratiSThAne Asakta tathA ahaMbhAva egaLI gayela hoya che. teo anyAya, ane anItithI dUra ja rahetA hoI paramazAMtine anubhave che. uparokta sAmagrInI vadhu paDatI lipsA-Asakti -mamatAe ja vartamAna kALe lAMcarUzvata ane kALA bajAranuM nirmANa karyuM che. nyAya ane nItine visarAvI dIdhI che. samagranA hitanI ciMtA, saguNAnurAga, anukaMpAbhAva, ane mAdhyasthavRtti, ItyAdi saddaguNene lepa thavAthI masyagalAgala jevI sthiti sarjAI che. mamatA ane samatA e mananA ja bhAve hovA chatAM ekabhAva bUro che, ane bIje bhAva sAre che. anukuLa ke pratikuLa saMyogamAM samAnabhAva te samatA che. A samatA ja vizvazAMtinI jananI che. samatA e jIvane, krodhamAM jatA rekI kSamAmAM sthira kare che. pagalAsaktimAMthI rekIne AtmabhAvamAM sthira kare che. harSa ke zekane zAMta karIne gaMbhIratAmAM dhArI rAkhe che. akaDAIne rekI, kamaLatAmAM lAve che. vakatAmAMthI bacAvIne saralatAmAM rAkhe che. zreSathI aTakAvIne mitra bhAvamAM sthira kare che. lebhanuM nivAraNa karIne saMtoSamAM sthira kare che. mAyAthI rokIne niHzalyabhAvI kare che. atyaMtara Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 = jaina darzanamAM upayoga AkuLa-vyAkulatA TALI, zAMtimAM rAkhe che. AvI rIte dareka doSamAMthI mukta karIne tenA pratipakSI AtmaguNane utpanna karanAra samatAbhAva, e, AtmAnuM mahAna parAkrama che. karmanA vipAkodaya samaye jIvanamAM utpanna thatI lebha, Aveza, uzkerATa, gabharATa, aritharatA-AkuLa vyAkuLatA, AturatA, tanmanAra ItyAdi rAgadveSanI lAgaNaone aTakAvIne tenA pratipakSI AtmaguNane pragaTa karavA dvArA karmaprakRtine rasa niSphaLa banAvI jIvane svasvabhAvamAM sthira banAvI rAkhanAra samatA ja che. samatAne keLavavAne abhyAsa rAkhyuM hoya te tenA saMskAra, AgAmI bhavamAM paNa bhavAMkurane nAza karavAmAM sahAyaka banaze samatAvaMta mahAtmAonI sAnnidhyamAM rahetA nityanA vairI prANio paNa potAnA vairabhAvane bhUlI jAya che. Adhi. vyAdhi ane upAdhirUpa tritApathI pIDAtA saMsAranA prANio, samatArUpI amRtadhArAthI siMcAI parama zAMtine anubhave che. A samatAnuM sukha e ja mokSanA sukhanI vAnagI che. zAzvata sukhanA sthAnarUpa mokSaprAptine ananya upAya samatA ja che. regyatA mujaba bhinnabhinna jIvanI apekSAe vividha AdhyAtmika anuSThAnanA Ajanane mukhya hetu te samatAne ja sAdhavAne che. cauda guNasthAnakane kama te samatAmahelanA ArehaNanAM pagathI che e rIte sarva AtmAo samatAvaMta banI upaganI pUrNazuddhine. pAme e ja zubhecchA. samApta Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samatAnI suvAsa je gImAM joDAyela baLadanI Akha ADe DAbalAo bAMdhela che . te baLada, bAju mAM ja paDeluM ghAsa joI ke khAI zakato nathI, paraMtu DAbalAo khulI jatAM te ghAsa khAI zake che, e ja rIte saMsArarUpI ghANImAM joDAyela mAnavInI aMtarabUta AMkhe mamatAnAM paDela chavAyela hovAthI upayoga, adhyavasAya, lehyA, ane cittanI zuddhikAraka samatAne samajI ke pAmI zakato nathI. paraMtu saMtapurUSonA samAgama dvArA jyAre tene mamatAnI anarthatA samajAya che, tyAre ja mamatAnAM paDa dUra thavAthI samatAvata banI upayAgAdinI zuddhimAM pravatI zake che. sakala dhamane, sakala dharmAnuSThAnAnA, sakala tattvajJAnane sAra eka ja che ke, mamatAne choDI, samatAne pAme. je manuSya samyagdarzana prApta karyuM che, ane jJAnIonA vacanAnusAra jANavAyogyane jANI lIdhuM che, tene mamatA to paNa zakatI ja nathI. masAlane nIcI karo chatAMya agnizikhA to uMcI ja caDaze. evI ja rIte game tevI anukULa ke pratikULa paristhitimAM paNa samatAvaMta jIvonI hRdayAta to uMcI ja prakAzatI raheze. dehathI bhinna, svapara prakAzaka parama jyoti svarUpa evA A AtmA, temAM nimagna thAo. he Ayajana ! aMtarmukha thaI sthira thaIne AmAmAM ja raho, to anaMta ane apAra AnaMdane anubhavaze.