________________
મનેયાગ અને ઉપયોગ
૧૧૭
છે. અને તે પણ સવિરતિધારક અમુક સયમીએને જ પ્રાપ્ત થાય છે. પણ સાથે સાથે સમજવું જરૂરી છે કે આવા સૂક્ષ્મ રૂપીપદાર્થાને અમુક વૈજ્ઞાનિક પ્રયાગેા દ્વારા પણ ઇંદ્રિય-પ્રત્યક્ષ કરી શકાય છે. એવા પ્રત્યેાગેા દ્વારા તે વૈજ્ઞાનિક ઇન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ કરી શકે, પર ંતુ આત્મસાક્ષાત્ જાણી શકે નહિ. અર્થાત્ કેટલાંક સૂક્ષ્મ અને રૂપીતાને જાણવામાં વૈજ્ઞાનિકોને ખાદ્ય વૈજ્ઞાનિક સાધના અને ઇંદ્રિયાનાં ઉપયાગની તે આવશ્યક્તા રહેજ. ગમે તેમ હાય પણ, જ્ઞાનીઓએ કહેલ કેટલીક સૂક્ષ્મ ખાખતા કે જેને જગતના માનવીએ, સરળતાથી ઇંદ્રિયપ્રત્યક્ષ કે બુદ્ધિગમ્ય કરી શકતા નથી, તેવી કેટલીક ખાખતાનુ' અસ્તિત્વ પણ વૈજ્ઞાનિક સાધના દ્વારા વૈજ્ઞાનિક ક્ષેત્રામાં ય સાબિત થતું હાવાના કારણે, સામાન્ય માનવીએનેય આવી ખાખતાનું અસ્તિત્વ સ્વીકારવું જ પડે છે.
તત્વજ્ઞાની અને વૈજ્ઞાનિક ! મ'ઝલ એક પરંતુ બન્નેના રાહુ ન્યારા. સૃષ્ટિના પ્રારંભખીજનું જગતને માર્ગ-દર્શીન આપનાર આ બેયના ધ્યેય-સિદ્ધિમાં અજમની–સામ્યતા જોવા મળે છે, છતાં સિદ્ધિ અને સાધનાની સડક અલગ ફંટાય છે.
પેાતાના વિષયાના આ બન્ને પ્રખર નિષ્ણાતા એના સિધ્ધાંતને આધારે ધ્યેયશિખરે સલામત રીતે પાંચે ખરા. તફાવત માત્ર એટલા જ કે તત્વજ્ઞાનીની વાતે અને સૂક્ષ્મ સામાન્ય માનવી સહેલાઇથી પચાવી શકે નિહ. એવી, કયારેક
