________________
૨૯૮
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
વાસ્તવિક રીતે તે મનનું મનન, ઉપગ અને ઉભવિત સંસ્કાર સ્વરૂપ વૃત્તિના જ આધારે હોઈ કર્મબંધ અને કર્મમુક્તિ તે ઉપગમાં વર્તતી વૃત્તિના જ કારણે છે. કારણ કે મનનમાં મનને સ્વતંત્રતા નથી. સારૂં કે બુરું મનન તે વૃત્તિના આધારે જ ચાલે છે.
જીવનવૃત્તિ તે સંસ્કારજન્ય છે. તેમાં સુસંસ્કાર તે સમતાજન્ય છે. અને કુસુંસ્કાર તે મમતાજન્ય છે. સંચિત કુસંસ્કારોનું શુદ્ધિકરણ ન થાય તે તે કુસંસ્કારોનું મમતા સ્વરૂપે પ્રગટીકરણ થતું રહી, પુનઃ પુનઃ તે મમતા દ્વારા કુસંસકાની ઉત્પત્તિનું ચક્ર ચાલ્યા જ કરે છે.
કુસંસ્કાર પિષિત નિમિત્તોથી દૂર રહી, સુસંસ્કાર પિષિત નિમિત્તામાં રહેવાથી જીવમાં સુસંસ્કારો સંસ્કારિત બને છે. અને પૂર્વ બધુ કુસંસ્કારોને વૃત્તિરૂપે ઉદ્ભવ થવા પહેલાં જ જીવમાંથી તે કુસંસ્કાર વિલીન પામે છે.
અશરણ, અનિત્યાદિ બાર ભાવના અને મૈથ્યાદિ ચાર ભાવનાનું ચિંતવન, સદુધર્મારાધન, સત્સંગ, સદુશાસ્ત્રનું વાંચન અને શ્રવણ, ઈત્યાદિથી મમતા ઘટે છે. અને સમતા વૃદ્ધિ પામે છે. સુસંસ્કારનું પિષણ અને કુસંસ્કારનું શેષણ થાય છે. જેથી જીવને ઉપગ કેમે કમે શુદધતાને પામતું રહે છે. ઉપયોગ તે જીવનું જ લક્ષણ હોવાથી સદા ચાલુ રહેવાનું જ છે. પરંતુ આધ્યાત્મિક ઉત્કાન્તિ માટે ઉપર મુજબ તેની અશુદ્ધિ ટાળી, નવીન થતી અશુદ્ધિને અટકાવી, શુદ્ધ બનાવી રાખવામાં જ જીવનું શ્રેય છે. પરમશાંતિનો અનુભવ છે. સારાંશ એ જ છે કે મમતાના
