________________
ભૌતિદ્રષ્ટિ અને આધ્યાત્મિકદ્રષ્ટિ
૧૬૫ મુનિને પોતાના આત્માથી થયેલ ભૂતકાળની ભૂલને જ અર્થાત્ પૂર્વભવની હકીક્તને જ પૂછી હતી. પિતાનું કહ્યું ન માન્યું તે કેઢીયા પતિને વરવું પડ્યું, ધવલશેઠે દેરડાં કાપી નાખ્યાં તે જ દરીયામાં પતન થયું, વીણા વગાડવાની કળાથી કે રાધાવેધની આવડતથી રાજકુંવરીઓ મળી, એમ આ બધી પરિસ્થિતિના યોગે જ આ બધું બની રહેવાની માન્યતાવાળાં તેઓ હેત તે આત્મિક ઉત્થાન સાધી સદ્ગતિને પામી શકત જ નહીં.
માટે જ જ્ઞાનીઓ કહે છે કે કોઈપણ ઘટના કે આચરણ પ્રસંગે આપણે કર્મના બીજને જેવું જ પડશે. એ રીતે કર્મના વિપાકની વ્યાખ્યા સમજવી જ પડશે. આ વિપાક કે પરિણામનું બીજ ક્યાં છે અને શું છે ? તે જાણ્યા વિના વિપાકની વ્યાખ્યા થઈ શકશે જ નહિં.
શાસ્ત્રોમાં બે શુભધ્યાન અને બે અશુભધ્યાન એમ ચાર પ્રકારે ધ્યાન દર્શાવ્યાં છે. કોઈપણ કાળે કઈ પણ જીવ આ ચાર ધ્યાન પૈકી કઈપણ એક પ્રકારના ધ્યાનમાં તે વર્તતે જ હોય છે. જીવને કોઈપણ સમય ઉપરોક્ત ચાર પ્રકારના ધ્યાન પૈકી એક વિના તે હેઈ શકતે જ નથી. ભૌતિકદ્રષ્ટિવંત અશુભધાની અને આધ્યાત્મિ-આત્મિક દષ્ટિવંત શુભધાની બની જ રહે છે. અશુભધ્યાનને ઉપગ અશુદ્ધ હેઈ, આત્મા વધુને વધુ કર્મથી મલીન બનતે રહે છે. જ્યારે શુભથ્થાની ઉપેગ શુભ હેઈ શુદ્ધ પ્રત્યે જવાની યેગ્યતાવાળ બને છે.
