________________
૨૮૮
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ જ આધારે છે. વસ્તુનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ તે ત્રિપદીથી જ સમજાય છે. વર્તમાન વિજ્ઞાન પણ જેમ જેમ આગળ વધતું જાય છે, તેમ તેમ સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી એવા ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવે કહેલા સિદ્ધાન્તનું સમર્થન થતું જાય છે. પરંતુ વૈજ્ઞાનિક આવિષ્કાર તે ભૌતિકતા પિષક જ બની રહે છે. જ્યારે શ્રી સર્વદેવે આવિષ્કારિત પદાર્થ વિષય તે આધ્યાત્મિક ઉન્નત્તિના વિકાસ અર્થે પ્રરૂપાયેલ છે.
આધ્યાત્મિક ઉન્નત્તિના વિકાસ માટે આ ત્રિપદીના સિદ્ધાંતદ્વારા સહુથી પ્રથમ તે આત્મતત્વનું જ્ઞાન મેળવી લેવું જોઈએ. અર્થાત્ આત્માના લક્ષણ વગેરેથી પરિચિત થવું જોઈએ. માટે જ “ઉપગસ્વરૂપ” જીવના લક્ષણને સમજવાની પહેલી જરૂર છે. આ રીતે જેઓ જીવને સારી રીતે જાણે છે, તે અજીવને પણ સારી રીતે જાણી શકે છે. જીવ અને અજીવને સમ્યફ પ્રકારે જાણનાર, એક ભવમાંથી બીજા ભવમાં જવાની ક્રિયા સ્વરૂપ સર્વજની બહુવિધ ગતિને પણ જાણી શકે છે. ગતિ સંબંધી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનાર, પુન્ય, પાપ, બંધ અને મોક્ષને પણ જાણકાર થાય છે. પુણ્ય-પાપ-બંધ અને મોક્ષનું સ્વરૂપ બરાબર જાણનાર તે, સ્વર્ગીય તથા માનષિક ભેગે તરફ વૈરાગી બને છે. વૈરાગી આત્મા, અત્યંતર અને બાહ્ય સંગને છોડી દે છે. તાત્પર્ય એ છે કે સાધકને
જ્યારે સ્વર્ગીય કે માનષિક કોઈ ભેગેની ઇચ્છા રહેતી નથી, ત્યારે કષાય કરવાનું કારણ રહેતું નથી. અને ધન--
