________________
મનને સ્થિર બનાવવાને ઉપાય
૧૩૩
કેરીના ગુણ અંગેનું મનન પણ તેના મીઠાશના મનનને છોડી દઈ, ખટાસન મનન ઉપર વર્તી રહે છે. આ રીતે મનને તે ઉપગની પાછળ પાછળ ચાલવાનું છે. જ્યાં ઉપગ જશે ત્યાં મન પણ જશે અને ત્યાંનું મનન કરશે.
આપણે ઉપગ અને મનની ભિન્નતા ભલે ન સમજી શકતા હોઈએ, પણ આપણને એટલે ખ્યાલ તે જરૂર છે કે કોઈ માણસને આપણું કંઈ પણ કામ કરી દેવાની ભલામણ કરીએ છીએ ત્યારે વારંવાર કહીએ છીએ કે
ભાઈ! ધ્યાન રાખજે. ભૂલી ન જાય.” આ ધ્યાન એટલે તે બાબતનો ઉપયોગ અને ભૂલી ન જવું એટલે તેને વિસ્મૃત ન કરવું. ધ્યાન રાખવું એ શબ્દો ઉપગના જ સૂચિત છે. યાદ આવવું તેમાં ઉપયોગની જ ઉપસ્થિતિ છે. યાદ આવેલ ઉપર મનન કરવું, વિકલપ કરવા એ મનની પ્રવૃત્તિ છે, અર્થાત્ ત્યાં મન છે. યાદ આવ્યા પહેલાં મનન નથી એટલે પહેલે ઉપગ છે, અને પછી મન છે. આ રીતે પણ મનની અને ઉપયોગની ભિન્નતા, તથા ઉપગ પછી મનને મનનની વાત હોવાનું સમજી શકાય છે.
જે વસ્તુ અંગે રાગ અગર શ્રેષની ઘનિષ્ઠતા વધુ બની રહી હોય તે વસ્તુ પ્રત્યે તે જીવને ઉપગ જલ્દી ચાલ્યા જાય છે. અને જીવ તે જ વસ્તુના મનન ચિંતવનવાળ બની રહે છે. બાહ્યપ્રવૃત્તિ કદાચ બીજી રીતની હોય પણ માનસિક સ્થિતિ તે તેને જે વસ્તુઅંગેને ઉપયોગ વર્તતે હોય
