________________
૧૦ ગુણ–પર્યાય અને પરિણમન
જીવની ઉત્પતિ અને વિનાશ નહિ હોવાથી તેને જ્ઞાન ગુણ પણ સદાના માટે અવિનાશી છે. કારણ કે ગુણ અને ગુણીને તદ્રુપ સંબંધ છે. બેમાંથી એકને અભાવ કરતાં બન્નેને અભાવ થાય. અને જ્યાં એકની હયાતિ હેય ત્યાં બીજાની પણ હયાતિ હેય જ. દ્રવ્યની સાથે ચિરકાળ અવિચ્છિન્નપણે રહે, અથવા જેના વિના દ્રવ્ય, તે દ્રવ્ય કહેવાય નહિ, તેને ગુણ કહેવાય છે. ગુણ પર યુક્ત દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયથી યુક્ત છે, તે દ્રવ્ય છે,
પર્યાય અંગે વિચારતાં ઉત્પત્તિ અને વિનાશને પ્રાપ્ત થાય તે પર્યાય કહેવાય છે. આત્માની સાથે ક્યારેક હવાવાળી અને ક્યારેક નહિં હેવાવાળી અવસ્થાને કમભાવી પર્યાયરૂપે કહેલ છે. જેમકે મનુષ્યપણું તિય ચપણું વગેરે.
શાસ્ત્રમાં પદાર્થની પ્રરૂપણ, દ્રવ્ય અને પર્યાય એમ બે સ્વરૂપે જ દર્શાવી છે. આત્માને જ્ઞાનાદિ ગુણોને તે પર્યાયના એક પ્રકાર તરીકે જ વર્ણવી લીધા છે. પરંતુ તે ગુણેની પ્રવૃત્તિરૂપ ઉપગ, એ આત્માને સહભાવી પર્યાય હોવાથી આત્મ દ્રવ્યની સાથે સતત રહેનાર ગુણ છે. તેનું હેવાપણું આત્માની સાથે નિરંતર હોવાથી ઉપયોગમાં થતું પરિવ
