________________
જૈન દર્શનમાં ઉપયાગ
ગ્રહિત મનેાવગણુાના પુદ્ગલેના, ગ્રહણ કરનાર જીવાની વિચારણાનુસાર ઉપસ્થિત થતી માનસિક આકૃતિને
૨૪
દ્રવ્યમન કહેવાય છે.
મન: વજ્ઞાની તે માનસિક આકૃતિઓને જ પ્રત્યક્ષ કરે છે. પરંતુ તેના અજ્ઞાનને અર્થાત્ ચિંતનીય વસ્તુને પ્રત્યક્ષ કરી શકતા નથી. અજ્ઞાન કે ચિંતનીય વસ્તુનું તે તે અનુમાન કરે છે. અને મન:પર્યંત્રજ્ઞાનમાં મનઃપર્યાય અર્થાત્ માનસિક વિવિધ આકૃતિઓનું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન છે. અને ચિંતનીય વસ્તુનું અનુમાન જ્ઞાન છે. મતિજ્ઞાન–શ્રુતજ્ઞાન–અવધિજ્ઞાન અને મનઃ વજ્ઞાનમાં આત્માની જ્ઞાનલબ્ધિ તે જ્ઞાનાવરણીય કમ થી સંપૂર્ણ નિરાવરણ તેા નથી જ. તેથી તે ચારે જ્ઞાનધિએ ક્ષાયે પશ્રમિક ભાવની હાય છે. જ્યારે જ્ઞાનાવરણીય ક`ના સ’ખંધ, આત્મામાંથી સથા ક્ષય પામી જાય છે, ત્યારે તે સંપૂર્ણ નિરાવરણુજ્ઞાનને કેવલજ્ઞાન કહેવાય છે. તે કેવલજ્ઞાન તેા રૂપી અને અરૂપી સર્વ વિષયગ્રાહી હાવાથી સકલપ્રત્યક્ષ કહેવાય છે. અને અવધિ તથા મન:પર્યવ એ અરૂપીપદા ને ગ્રહણ નહી કરી શકતાં હાઈ અપૂર્ણ પ્રત્યક્ષ યા વિકલ પ્રત્યક્ષ છે. જ્યારે ઇન્દ્રિય અને મનની સહાયતાથી વત્તતાં મતિ અને શ્રુત તે શાસ્ત્રીય દ્રષ્ટિએ તે પરાક્ષ છે, પરંતુ ઈન્દ્રિયજન્ય વિષયાનું જ્ઞાન, લેાકવ્યવહારમાં પ્રત્યક્ષ ગણાતું હોવાથી વ્યવહારના હિસાબે તેને પ્રત્યક્ષ કહેવાય છે.
અદ્ધિ' સામાન્ય મનુષ્યને એ જ વિચાર આવે કે
