________________
શુદ્ધાશુદ્ધસ્વરૂપે યોગ અને ઉપયોગની સમજ
૧૮૭* કરવા, એ મનને ધર્મ છે. એ ધર્મને લઈને નઠારા વિકલ્પ પણ થાય છે, તે નઠારા વિકલ્પ કરવાથી વિકલ્પકર્તા દુર્ગતિને પામે છે. તેથી જ મહાપુરૂષોએ કહ્યું છે કે –
વિણ ખાધા વિષ્ણુ ભગવ્યાજી, ફેગટ કર્મ બંધાય.”
શાસ્ત્રમાં તંદુલીયા માસ્યની હકીકત આવે છે કે, તે મસ્ય, વિના ખાધે પણ વિચાર કરવા માત્રથી સાતમી નરકે જાય છે. વળી પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિએ હિંસાના વિચાર માત્રથી સાતમી નરકને 5 દળીયાં એકઠાં કર્યા હતાં. તે સાધુપણાના શુદ્ધ ઉપગને ચૂકી જઈ અશુદ્ધ ઉપયોગી બનવાના કારણે જ. જો કે પાછળથી તેઓ શુદ્ધ ઉપયોગી થવાથી કેવલજ્ઞાની બન્યા હતા. માટે સમજવું જરૂરી છે કે, ચંચળ મન પણ કર્મબંધને હેતુ છે. વારંવાર અશુદ્ધ ઉપગમાં થતું પરાવર્તન તે જ મનની ચંચળતા કહેવાય છે. એ રીતે અનેકવિધ સંકલ્પ-વિકપમાં અથડાતું, શેખચલ્લી જેવા તરંગ કરતું મન, વિણખાધે-વિણભગવ્યે પણ સંકલ્પ માત્રથી અનેકવિધ અશુભ કર્મ, જીવને બંધાવે છે. અતિપ્રિય વસ્તુના વિયેગમાં, અપ્રિયવસ્તુના સંગમાં, શારીરિક બિમારીના વિષયમાં, ધર્મ કરીને સાંસારિક સુખ મેળવવાના મનેરથમ તીવચિંતાપણે વર્તે છે. વળી હિંસાના કાર્યમાં પ્રવર્તવા, અસત્ય બોલી કોઈને છેતરવા, લોભનાવશે બીજાનું દ્રવ્ય લઈ લેવાના પ્રપંચમાં અને જંગમ તથા સ્થાવર મિલક્ત તથા સ્ત્રી પુત્રાદિ પરિવારમાં રચ્યાપચ્યા રહેવારૂપ દુષ્ટ
