________________
૨૧૪
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ
=
તામાં સમાનતા શરૂ થવા છતાં, ચોથા, પાંચમા અને છઠ્ઠાગુણસ્થાનકવર્તી જેમાં આચરણની ભિન્નતા હોય છે.
આધ્યાત્મિકવિકાસની દૃષ્ટિએ, જેવું મનમાં તેવું જ સર્વ આચરણમાં તે મહામુનિને જ હોય. અન્ય જીમાં તે માન્યતા અને આચરણમાં ક્યારેક સમાનતા પણ હેય, અને ક્યારેક ભિન્નતા પણ હોય. આનું કારણ એ છે કે આધ્યાત્મિક માર્ગમાં સંસારી જીવની માન્યતા અને આચરણ, તે બને ભિન્ન ભિન્ન કર્મને આધીન છે.
માન્યતા પર અસર કરનારૂં કર્મ, તે દર્શન મેહનીય કર્મ છે. અને વર્તન પર અસર કરનારૂં કર્મ, તે ચારિત્ર મેહનીય કર્મ છે. આ રીતે માન્યતા અને વર્તન ઉપર અસર કરનાર કર્મ, ભિન્ન ભિન્ન હોવાથી એકજ વ્યક્તિમાં પણ માન્યતા અને વર્તનમાં ભિન્નતા પડી શકે છે.
દર્શનમોહનીયમની દઢતા હોય તે અધ્યાત્મ માર્ગમાં જીવની માન્યતા તદ્દન વિપરીત હેય. ગાઢમિથ્યાત્વી અચરમાવતી જી આવી જ માન્યતાવાળા હેય. તે કર્મની શિથિલતા થવાથી શિથિલતાનુસાર માન્યતામાં પણ કંઈક સુધારો થાય. આ કક્ષાના જ ચરાવત હોય. દર્શનમેહનીય કર્મના ઉપશમ, ક્ષયપશમ, કે ક્ષયમાં જીવેની માન્યતા શુદ્ધ થાય. અહી સમ્યકત્વ, દેશવિરતિ, અને સર્વવિરતિ જ હોય. આવામાં પણ ચારિત્ર મેહનીય કર્માનુસાર આચરણમાં ભિન્નતા હેય.
