________________
૧૨૦
જૈન દર્શનમાં ઉપયોગ અનુમાનથી જ જાણે છે. વૈજ્ઞાનિક અનુમાન તે સ્થૂલ તથા સ્કૂલના થવાના ભયવાળું છે. પરંતુ મન:પર્યવજ્ઞાનીઓની અનુમાનતા તો નિશ્ચલ અને સંપૂર્ણ—સત્ય જ બની રહે છે.
વૈજ્ઞાનિકો કહે છે કે મગજમાંથી થોડાક માઈક્રોટસની શક્તિ ધરાવતાં વિદ્યુત મોજાં થાય છે. જે જીભ, ગળું તથા હેઠને અનૈચ્છિક રીતે સંકેચે છે. આ મોજાંને પૂરતા પ્રમાણમાં મોટાં બનાવવામાં આવે અને તેમને એકાદ ફિલ્મ પર ઝીલવામાં આવે છે તે તમારા અણુબેલાયેલા વિચારનો આલેખ બની રહેશે. વિજળીનાં આવાં મેજાં તથા તેના આલેખનને વિજ્ઞાનની ભાષામાં “ઇલેકટ્રોમાગ્રામ્સ,” ટુંકમાં “ઈ. એમ.જી” કહે છે. આ ઈલેકટ્રોમા ગ્રામ્સ તે મગજનાં કાર્યોને કાગળ પર યા ફિલ્મ કે ચુંબકીય પટ્ટપર દેરાયેલે આલેખ માત્ર છે. મગજના વિચારે સીધે સીધા કળી શકાય નહિં. કારણ કે મગજમાં એક સામટા સંખ્યાબંધ કે કામ કરતા હોય છે. વાણી માટેના જવાબદાર અવયવને તે તે વિચારે સુસંકલિત સ્વરૂપે પહેચે છે. વ્યક્તિ જે ભાષા બેલતી હોય, તે ભાષાના નિયમાનુસાર વિચાર ગોઠવાયેલા હોય છે. ઈ. એમ. જી.” તે જેટલા આલેખે દોરે તે બધા ક્યા અવાજ તથા શબ્દોને લગતા છે, તે સમજી શકાય ત્યારે જ મનનું ચિંતન સમજી શકાય છે.
કલકત્તાથી નીકળતા, “માધુરી”નામે હિંદી માસિકના વર્ષ ત્રીજાના શ્રાવણ માસના અંકમાં “માનસિક વિચાર
