________________
ગુણુ-પર્યાય અને પરિણમન
૧૭૯
બૌદ્ધ લેાક વસ્તુમાત્રને ક્ષણસ્થાયી નિરન્વય વિનાશી માને છે. આથી એમના મતે, પરિણામનેા અ ઉત્પન્ન થઈ ને સČથા નષ્ટ થઈ જવું, અર્થાત્ નાશની પછી કાઈ પણ તત્ત્વનું' કાયમ ન રહેવું, એવા થાય છે.
નૈયાયિકા આદિ ભેદવાદ્રી દન, કે જે ગુણુ અને દ્રવ્યના, એકાંત ભેદ માને છે, એમના મત પ્રમાણે, સ થા વિકૃત દ્રવ્યમાં ગુણ્ણાનુ' ઉત્ત્પન્ન થવું તથા નષ્ટ થવું, એવા પરિણામના અથ થાય છે.
આ અને પક્ષની સામે પરિણામના સ્વરૂપ સંબધમાં જૈનદર્શનને પિરણામ અંગેના મતભેદ તત્ત્વાર્થ સૂત્રના અધ્યયન ૫/૪૧માં મતાન્યેા છે.
કાઇ દ્રવ્ય અથવા કઈ ગુણુ એવા નથી કે જે સથા અવિકૃત રહી શકે. વિકૃત અર્થાત્ અન્ય અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરવા છતાં પણુ કોઈ દ્રવ્ય અથવા કોઇ ગુણ, પેાતાની મૂળ જાતિના સ્વભાવને ત્યાગ કરતા નથી. સારાંશ એ છે કે, દ્રવ્ય હાય અથવા ગુણ, દરેક પાતપેાતાની જાતિને ત્યાગ કર્યા વિના જ, પ્રતિ સમય નિમિત્ત પ્રમાણે ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાને પ્રાપ્ત કર્યાં જ કરે છે. આને જ દ્રબ્યાના તથા ગુણ્ણાના “પરિણામ” કહેવાય છે. અર્થાત્ કોઈ પણ સતનું તે સ્વરૂપમાં જ રહેવું, પેાતાની સીમાનું ઉલ્લ‘ઘન કર્યા વિના રહેવુ', પ્રતિક્ષણ પર્યાય રૂપથી પ્રવાહમાન હાવું જ, તે સત્ને પરિણામ છે.
