Book Title: Agam Sutra Satik 12 Auppatik UpangSutra 01
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003346/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala saNassa AgamasuvANA (saTIkaM) bhAgaH-8 saMzodhaka sampAdaka muni dIparatnAlAgAra Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyonamaH - Agama suttANi (saTIka) bhAgaH-8 vipAkazrutAGgasUtraM, aupapAtikaupAGgasUtraM, rAjapraznIyaupAGgasUtraM -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45. Agama suttANi-saTIka ____ mUlya rU.11000/Wan Agama zruta prakAzana hai - saMparka sthala :"Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) -- CONCE Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkazrutAGgasUtrasya, aupapAtikaupAGgasUtrasya, rAjapraznIyaupAGgasUtrasya | vipAkazrutAGgasUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkaH viSayaH pRSTAGka: mUlAGkaH vipayaH | pRSTAGkaH zrutaskandhaH-2 -17 64 64 zrutaskandhaH-1 1-10 adhyayana-1 mRgAputraH | adhyayanaM-2 ujjhitakaH | adhyayana-3 abhagRsenaH .26 / adhyayanaM-4 zakaTa: -28 | adhyayana-5 bRhaspatidattaH -30 | adhyayana-6 nandivardhanaH -31 / adhyayana-7 umbaradattaH | adhyayanaM-8 sauryadattaH -33 | adhyayanaM-1. devadattaH | adhyayanaM-10 aMjU | 5 |35-37 adhyayanaM-1 subAhuH 18 -38. adhyayana-2 bhadranandI | 27 | -39 | adhyayana-3 sujAtaH / 36 -40 adhyayanaM-4 muvAsavaH | 39 / -41 / adhyayana- jinadAsaH 41 -42 / adhyayanaM-6 dhanavatI 44 | -43 || adhyayana-7 mahAbalaH 49 / .44 | adhyayana-8 bhadranandI 52 -45 | adyayana-9 mahAcaMdra: 57 / -47 / adhyayanaM-10 varadattaH aupapAtikaupAGgasUtrasya viSayAnukramaH | mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH 1.43 samavasaraNa-padaM campAnagarI, pUrNabhadracaityaM, yanakhaNDaH, azokavRkSaH, zilApaTuM, mahAvIrasya antevAsI, sthavIravarNanaM, tapabhedAH devAnAMAgamanaM AgAradharma pRSThAGka: mUlAGkaH viSayaH 67 44-48 upapAta-padaM gautama gaNadharaH, aMbaDaparivrAjakaH, devaTapapAtaviSayaka varNanam kevalI samuyAtaH, siddhajIva, siddhazInnA siddhajIvasyasaukhyalakSaNa-dRSTi: ityAdi ityAdiH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH | rAjapraznIyaupAGgasUtrasya viSayAnukramaH mUlAGka: | viSayaH 1-47 | sUryAbhadeva prakaraNaM AmalakalpAnagarI, sUryAmadevasya vimAnasabhAparSadA, bhagavad vandanaM. divyavimAnavikurvaNA, nRtyaM, siddhAyatanaH evaM jina pratimAdhikAraH pRSTAGkaH mUlAGkaH viSayaH puSThAGka: 11348-85 pradezirAjan-prakaraNaM sUryakAntAdevI, zrAvastInagarI, kezIkumArasya dharmadezanA, pradezI rAjasyakezIkumAra sArddha dharma-vArtA, pradezIrAjJasya samAdhimaraNaM, sUryAbhavimAne utpatti Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 samAviSTAH AgamAH (1) vipAka zrutAGgasUtram (2) aupapAtikaupAGgasUtram (3) rAjapraznIyaupAGgasUtram vipAka zrutAGgasUtram Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Athika anadAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala epha. pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTa AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratana tapasvI gaNivayazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jena saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kricArAgI AcAryadevazrI vijaya bacakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala epha. pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce. TrasTa taraphathI nakala eka. - -pa.pU. vaiyAvRtyakAriphA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma. sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI somyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka, -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI sIkhyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2013nA yazasvI cAtumAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala beM. -pa.pU. ratnatrayArAdhaphA sAdhvIthI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAtumAMsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve, mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala epha. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinezA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvI zrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirtho dvArikA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyA nRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nAM. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala epha. pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vecAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNataMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA phakIlakaMThI sA. zrI pheravaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala le. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina che. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAtumasa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. 1zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryakta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala saNasta paMcama gaNapara zrI sudharmAsvAmine namaH 12 opapAtika-upAGgasUtram sa TI kaM prathamaM upAGgasUtram (mUla sUtram + abhayadevasUri viracitA-droNAcAryazodhitA vRttiH) // 1 // zrIvarddhamAnamAnamya, prAyo'nyagranthavIkSitA / aupapAtikazAztrasya, vyAkhyA kAcidvidhIyate // athaupapAtikamitikaH zabdArtha?,ucyate, upapatanamupapAto-devanArakajanma siddhigamanaM ca, atastamadhikRtya kRtamadhyayanamaupapAtikam / idaM copAGgaM vrtte| AcArAGgasya hi prathamamadhyayanazAstraparijJA, tasyAdyoddezake sUtramidam-'eva megesiM no nAyaM bhavai asthi vA me AyA uvavAie, nasthivA me AyA uvavAie, ke vA ahaM AsI? kevA iha cue peccA iha bhavissAmI' tyAdi / iha ca sUtre yadIpapAtikatvamAtmano nirdiSTaM tadiha prapaJcayata ityarthato'Ggasya samIpabhAvenedamupAGgam / asya copodghAtagrantho'yam (samavasaraNa varNakaH mU. (1) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAma nayarI hotyA, riddhasthimiyasamiddhA pamuiyajaNajANavayA AiNNa jaNamaNussA halasayasahassasIkiTThavikiTTallaTThapannattasausAmo kukkaDasaDaagAmapaurA ucchujavasAlikaliyA gomahisagavelagappabhUtA AyAravaMtaceiyajuvaivivihasanniviThThabahulA ukkoDiyagAyagaMThibheyabhaDatakkarakhaMDarakkharahiyA khemaa| niruvaddavA subhikkhA vIsatthasuhAvAsA anegakoDikuDuMbiyAiNNanivvuyasuhA naDanaTTagajallamallamuTThiyakelaMkhyakahagapavagalAsagaAikkhagalaMkhamaMkhatUNailatuMbavImiyaanegatAlAyarANucariyA ArAmujANaagaDatalAgadIhiyavappiNiguNovaveyA nNdnvnsnibhsspgaasaa| vR. iha ca bahavo vAcanAbhedA 6zyante, teSu ca yamevAvabhotsyAmahe tameva vyAkhyAsyAmaH, zeSAstumatimatA svymuuhyaaH| tatra yo'yaM NaMzabdaH sa vAkyAlaGkArArtha, 'te' ityatra ca ya ekAraH samaye yasminnasaunagaribabhUveti, yathA 'karemi bhaMte!' ityAdiSutato'yaMvAkyArthojAtaH-tasmin kAle tasmin samaye yasminnasau nagarI babhUveti, adhikaraNe ceyaM sptmii| ___atha kAlasamayayoH kaH prativizeSaH?, ucyate, kAla iti sAmAnyakAlo vartamAnAvasarpiNyAzcaturthavibhAgalakSaNaH samayastutadvizeSoyatra sA nagarI sa rAjA varddhamAnasvAmI ca babhUva Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 aupapAtikaupAGgasUtram-1 athavA-tRtIyaiveyaM, tatazca tena kAlena avasarpiNAcaturthArakalakSaNena hetubhUtena tena samayena tadvizeSabhUtena hetunA campA nAma nagarI 'hotyatti' abhavad, AsIdityartha / nanu cedAnImapi sA'sti kiM punaradhikRtagranthakaraNakAle ? tatkathamuktamAsIditi?, ucyate, avasarpiNItvAkAlasya varNakagranthavarNitavibhUtiyuktA sA tadAnIM nAstIti / 'RddhasthimiyasamiddhA' RddhAbhavanAdibhivRddhimupagatA, stimitA bhayavarjitatvena sthirA, samRddhA-dhanadhAnyAdiyuktA, tataH padatrayasya karmadhArayaH / ___"pamuiyajaNajANavayA pramuditAH-hRSTAH pramodakAraNavastUnAMsadbhAvAt janA-nagarIvAstavyalokA jAnapadAzca-janapadabhavAstatrAyAtAH santo yasyAM sA pramuditajanajAnapadA, pAThAntare 'pamuiyajaNujANajaNavayA' tatra pramuditajanAnyudyAnAni janapadAzca yasyAM sA tathA / 'AiNNa jaNamaNussA' manuSyajanenAkIrNA-saGkIrNA, manuSyajanAkIrNetivAcye rAjadantAdidarzanAdAkIrNajanamanuSyetyuktam, AkIrNo vA-guNavyApto manuSyajano yasyAM sA tathA / 'halasayasahassasaTTivikiTThalaTThapannattaseusImA' halAnAM-lAGgalAnAM zataiH sahanazca zatasahasrairvA-lakSaiH saMkRSTA-vilikhitA vikRSTaM-dUraMyAvadavikRSTAvA-AsannA laSTA-manojJA karSakAbhimataphalasAdhanasamarthatvAt 'pannatta'tti yogyIkRtA bIjavapanasya setusImA-mArgasImA yasyAH sA tathA, athavA-saMkRSTAdivizeSaNAni setUni-kulyAjalasekakSetrANi sImAsu yasyAH sA tathA, athavA-halazatasahasrANAM saMkRSTena-saMkarSaNena vikRSTA-dUravarttinyo laSTAH prajJapitAHkathitAH setusImA yasyAH sA tathA, anena tajjanapadasya lokabAhulyaM kSetrabAhulyaM coktam / 'kukkaDasaMDeyagAmapaurA' kukkaTAH-tAmracUDAH SaNDeyAH-SaNDaputrakAH teSAM grAmAH--samUhAste pracurAH-prabhutAH yasyAM sA tathA, anena lokapramuditatvaM vyaktIkRtaM, pramudito hi lokaH kraDiArthaM kukkuTAn poSayati SaNDAMzca krotiiti|| 'ucchujavasAlikaliyA' pAThAntareNa 'ucchujavasAlimAliNIyA etadavyAptetyartha, anena cajanapramodakAraNamuktaM, na hyevaMkAravastvabhAvepramodojanasya syAditi / 'gomahisagavelagappabhUyA' gavAdayaH prabhUtAH-pracurA yasyAmiti vAkyam, gvelgaa-urbhraaH|| 'AyAravantaceiyajuvaivivihasaMnniviThThabahulA' AkAravanti-sundarAkArANi AkAracitrANi vA yAni caityAni-devatAyatanAni yuvatInAM ca-taruNInAM paNyataruNInAmiti hRdayaM, yAni vividhAni sanniviSTAni-sannivezanAni pATakAstAni bahulAni bahUni yasyAM sA tathA, 'arihantaIyajaNavayasinniviTThabahule tipAThAntaraM,tatrArhaccaityAnAM janAnAM vatinAMca vividhAni yAni sanniviSTAni-pATakAstairbahuleti vigrahaH, 'suyAgacittaceIyajUyasaNNiviThbahulA' iti ca pAThAntaram, tatra ca suyAgAH-zobhanayajJAHcitracaityAni-pratItAniyUpacitayo-yajJeSuyUpacayanAni ghUtAni vA krIDAvizeSAzcitayaH teSAM sanniviSTAni-nivezAstairbahulA yA sA tathA, 'ukkoDiyagAyagaMThibheyabhaDatakkarakhaMDarakkharahiyA' utkoTA-utkocA laJcetyarthastayA ye vyavaharanti te autkoTikAH gAtrAt-manuSyazarIrAvayavavizeSAt kaTyAdeH sakAzAt granthi-kArSApaNAdipuTTalikAM bhindanti-AcchindantItigAtragranthibhedakA, 'ukkoDiyagAhagaMThimeya' iti ca pAThAntaraM vyaktaM, bhaTAH cArabhaTAH balAtkArapravRttayaH taskarAH-tadeva cauryaM kurvvantItyevaMzIlAH khaNDarakSA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-1 daNDapAzikAH zulkapAlA vA ebhI rahitA yA sA tathA, anena tatropadravakAriNAmabhAvamAha / 'khemA' ashivaabhaavaat| 'niruvaddavA nirupadravA, avidyamAnarAjAdikRtopadravetyartha / 'subhikkhA' suSTu-manojJAH pracurA bhikSA bhikSukANAM yasyAM sA subhikSA |at eva pASaNDinAMgRhasthAnAMca'vIsatthara hAvAsA' vizvastAnAM-nirbhayAnAmanutsukAnAM vA sukhaH-sukhasvarUpaH zubho vA AvAso yasyAM sA tathA 'anegakoDikuDumbiyAiNNanibbuyasuhA' anekAH koTayo dravyasajhyAnAMsvarUpaparimANegA yeSAM te anekakoTayaH taiH kauTumbikaiH-kuTumbibhirAkIrNA-saGkalA yA sA tathA, sA cAsaugitA ca-santuSTajanayogAtsantoSavatItikarmadhArayaH, ataevasAcAsau sukhAca zubhA veti karmadhArayaH 'naDanaTTagajallamallamuTTiyavelambayakahagapavagalAsa ga AikkhagalaMkhamaMkhatUNaillatu bavINiyaaNegatAlAyarANucariyA' naTAH-nATakAnAM nATayitAro nartakA ye nRtyanti, a.iityeke, jallA-varanAkhelakAH, rAjJaH stotrapAThakA ityanye, mallAH-pratItAH mauSTikA-mallA eva ye muSTibhipraharanti, viDambakAH-vidUSakAH, kathakAH-pratItAH, plavakA-ye utplavante nadyAdikaM vAtaranti, lAsakA-yerAsakAn gAyanti, jayazabdaprayoktArovA, bhANDAityartha, AkhyAyakA-ye zubhAzubhamAkhyAnti, lajA-mahAvaMzAnakhelakAH, maGkAH-citraphalakahastA bhikSukAH, tUNaillAtUNAbhidhAnavAdvizeSavantaH, tumbavINikA-vINAvAdakAH, aneke ca ye tAlAcarAHtAlAdAnena prekSAkAriNastairanucaritA-AsevitA yA sA tathA / _ 'ArAmuJjANaagaDatalAyadIhiyavappiNiguNovaveyA' AramantiyeSumAdhavIladAgRhAdiSu dampatyAdInikrIDanti, ArAmAH, udyAnAni-puSpAdimadavRkSasakulAnyutsavAdau bahujanabhogyAni, 'agaDatti' avaTAH-kUpAH, taDAgAni-pratItAni, dIrdhikA-sAraNI, 'vappiNi'tti kedArAH, eteSAM ye guNAramyatAdayastairupapetA-yuktA yA sA tathA, upa apa ita ityetasya zabdatrayastha sthAne zakandhvAdidarzanAdakAralope uppetetibhvti|kvcitptthyte 'nandaNavaNasannibhappagAsA' nandanavanaM-merordvitIyavanaMtaprakAzasannibhaH prakAzo yasyAM sA tathA, iha caikasya prakAzazabdasya lopaH uSTramukha ityaadaaviveti| mU. (1-vartate) ubbiddhaviulagaMbhIrakhAyaphalihA cakkagayamusuMDhiorohasayagghijamalakavADaghaNaduppavesA dhaNukuDilavaMkapAgAraparikkhittA kavisIsayavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA aTTAlayacariyadAragopuratoraNauNNayasuvibhattarAyamaggA cheyaayriyriydddhphlihiNkiilaa| vR. 'ubviddhaviulagambhIrakhAyaphalihA' udviddhaM-UrddhaM vipulaM-vistIrNaM gambhIramalabdhamadhyaM khAtam-uparivistIrNam adhaHsaGkaTaM parikhAca-adha uparicasamakhAtarUpA yasyAM sAtathA / cakkagayamusuMDhiorohasayagghijamalakavADadhaNaduppavesA' cakrANi-rathAGgAniaraghaTTAGgAni vA, gadAH-praharaNavizeSAH, musuNDhayo'pyevam, avarodhaH-pratolidvAreSvavAntaraprAkAraH sambhAvyate, zataghnayo mahAyaSTayo mahAzilA vA yA upariSTAtpAtitAH satyaH zatAni puruSANAM jantIti, yamalAni-samasaMsthitadvayarUpANi yAni kapATAni ghanAni ca nizchidrANi tairduSpravezA yA sA tathA / 'dhaNukuDilavaMkapAgAraparikkhittA' dhanuHkuTilaM-kuTiladhanustato'pi vakreNa prAkAreNa parikSiptA yA sA tthaa| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 aupapAtikaupAGgasUtram-1 'kavisIsayavaTTaraiyasaMThiyavirAyamANA' kapizIrSakairvRttaracitaiH-vartulakRtaiH saMsthitaiHviziSTasaMsthAnavadbhirvirAjamAnA-zobhamAnA yA sA tathA / 'aTTAlayacariyadAragopuratoraNaugNayasuvibhattarAyamaggA' aTTAlakAH-prAkAroparivatyAriyavizeSAH, carikA- aSTahastapramANA nagaraprAkArAntarAlamArgA, dvArANi-prAkAradvArikAH, gopurANi-puradvArANi, toraNAni-pratItAni, unnatAni-guNavanti uccAni ca yasyAM sA tathA, suvibhaktAH-viviktA rAjamArgA yasyAM sA tathA, tataH padadvayasya krmdhaaryH| ___'cheyAyariyaiyadaDhaphalihaiMdakIlA' chekena-nipuNenAcAryeNa-zilpinA racito Dho-balavAn parighaH-argalA indrakIlazca-gopurAvayavavizaeSo yasyAM sA tthaa| mU. (1-vati) vivaNivaNicchettasippiyAiNNaNibbusuhA siMghADagatigacaukkacaJcarapaNiyAvaNavivi-havatyuparimaMDiyAsurammA naravaipaviiNNamahivaipahA anegavaturagamattakuMjararahapahakarasIyasaMdamANIyAiNNajANajuggA vimaulaNavaNaliNisobhiyajalA paMDuvarabhavaNasaNNimahiyA uttANaNayaNapecchaNijA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA pddiruuvaa| vR.'vivaNivaNicchettasippiyAiNNaNivvuyasuhA' vipaNInAM-vaNikpathAnAMhaTTamArgANAM, vaNijAMca-vANijakAnAMca, kSetrasthAnaM yA sA tathA, zilpibhiH-kumbhakArAdibhirAkIrNA ata evajanaprayojanasiddherjanAnAM nivRtatvena sukhitatvena ca nivRtasukhAca yA sA tathA, vAcanAntare chettazabdasya sthAne cheyazabdo'dhIyate, tatra ca chekazilpikAkIrNeti vyAkhyeyam / siMghADagatigacaukkacaccarapaNiyAvaNavivihavatyuparimaMDiyA' zrRGgATakaM-trikoNaMsthAnaM, trikaM yatrarathyAtrayaM milati, cataSkaM-rathyAcataSkamelakaM,catvaraM-baharathyApAtasthAnaM,paNitAni--bhANDAnitapradhAnA ApaNA-haTTAH, vividhavastUni-anekavidhadravyANi, ebhi parimaNDitA yA sA tathA, pustakAntare'dhIyate-'siMghADagatigacaukkacamcacaummuhamahApahapahesupaNiyAvaNavivihavesaparimaMDiyA' tatracaturmukhaM-caturi devakulAdi, mahApatho-rAjamArga, panthAH-taditaraH, tatazca zrRGgATakAdiSu paNitApaNaiH vividhaveSaizca janairvavidhavezyAbhirvA parimaNDitA yA sA tthaa| 'surammA' atiramaNIyA / naravaipaviiNNamahivaimahA narapatinA-rAjJA pravikIrNogamanAgamanAbhyAM vyApto mahIpatipatho rAjamArgoyasyAMsA tathA, athavA-narapatinA pravikIrNAvikSiptA nirastA'nyeSAM mahIpatInAMprabhA yasyAM sAtathA, athavA-narapatibhipravikIrNA mahIpateH prabhA yasyAMsA tthaa| 'anegavaraturagamattakuMjararahapahakarasIyasaMdamANIyAiNNajAjuggA' anekairvaratura- gairmattakuJjaraiH rahapahakaratti-rathanikaraiH zibikAbhi syandamAnIbhirAkIrNA-vyAptA yAnairyugyaizca yA sA tathA, athavA anekevaraturagAdayoyasyAMAkIrNAnica guNavantiyAnAdIni yasyAMsA tathA, tatrazibikAH-kUTAkAraNAcchAditA jampAnavizeSAH, syandamAnikAH-puruSapramANajampAnavizeSAH, yAnAni-zakaTAdIni, yugyAni-gollaviSayaprasiddhAni dvihastapramANAni vedikopazobhitAni jampAnAnyeveti / 'vimaulaNavaNaliNisobhiyajalA' vimukulAbhi-vikasitakamalAbhirnavAbhinalinIbhi-padminIbhiHzobhitAni jalAni yasyAM sA tathA / 'paMDuravarabhavaNasaNNimahiyA' pANDuraiH-- sudhAdhavalaiH varabhavanaiH prAsAdaiH samyanitarAMmahiteva mahitA-pUjitAyA sA tthaa| uttANana Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 mUlaM-1 yanapecchaNijjA' saubhAgyAtizayAduttAnikaiH animiSitairnayanaiH-locanaiH prekSaNIyA yA sA tathA ___'pAsAiyA' cittprsttikaarinnii| 'darisaNijjA yAMpazyaccakSuHzramaMna gacchati / abhiruvA' manojJarUpA / 'paDirUvA' draSTAraM 2 prati rUpaM yasyAH sA tatheti // mU. (2) tIse NaM caMpAe nayarIe bahiyA uttarapurasthime disibhAe punnabhadde nAmaM ceie hotthA, cirAIe pubvapurisapaNNate porANe sadie vittie kittie nAe sacchatte sajjhae saghaMTe sapaDAge paDAgAipaDAgamaMDie salomahatthe kayaveyadie lAulloiyamahie gosIsasarasaratacaMdanadaddaradiNNapaMcaMgulitale uvciycNdklse| ____ caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAe AsattosattaviulavaTTavagyAriyamalladAmakalAve paMcavaNNasarasasurahimukkapuSphapuMjovayArakalie kAlAgurupavarakuMdurukkaturukadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhavaragaMdhagaMdhie gaMdhavaTTibhUe nddnttttgjllmllmutttthiyvelNbypvgkhglaasgaaikkhglNkhmNkhtuunnilltuNbviinniyshruygmaaghprige| bahujanajAnavayassa vissuyakittie bahujaNassa Ahussa AhuNijje pAhuNijje accaNije vaMdaNijje namaMsaNijje pUNije sakkAraNije sammANaNije kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM vinaeNaM paJjuvAsaNije dibve sacce saccovAe sannihiyapADihere jAgasahassabhAgapaDicchae bahujaNo acchei Agamma punnabhaI ceiyaM 2 / vR. 'tIse'tti tasyAM 'Na'mityalaGkAre campAyAM nagaryAM 'uttarapurathima'tti uttarapaurastyeuttarapUrvAyAmityarthaH, disibhAe'ttidigbhAge, pUrNabhadranAmacaityaM-vyantarAyatanaM, hotye tiabhavat 'cirAIe puvvapurisapannatte' ciram-cirakAla Adi-nivezo yasya taccirAdikam, ata eva pUrvapuruSaiH-atItanaraiH prajJaptam-upAdeyatayA prakAzitaM pUrvapuruSaprajJaptaM / 'porANe'tti cirAdikatvAtpurAtanaM / 'sahie'ttizabda:-prasiddhi sasAto yasya tacchabditaM / 'vittie'tti vittaM-dravyaM tadasti yasya tadvittikaM, vRttiM vA''zritalokAnAM dadAti yattavRttidaM / 'kittie'tti pAThAntaraM, tatra kIrttitaM-janena samutkIrtitaM kIrtidaM vA / 'nAe tinyAyanirNAyakatvAt nyAyaHjJAtaMvA-jJAtasAmarthyamanubhUtatatprasAdena lokeneti sacchatraMsadhvajaMsaghaNTamiti vyaktaM / sapaDAgAipaDAgamaMDie' saha patAkayA vartata iti sapatAkaM tacca tadekAM patAkAmatikramya yA patAkA sA atipatAkA tayA maNDitaM yattattathA, vAcanAntare'sapaDAe paDAgAipaDAgamaMDie'tti / 'salomahatthe' lomamayanamArjanakayuktaM / 'kayaveyadie' kRtavitardikaM-racitavedikaM / 'lAulloiyamahie' lAiyaM yadbhUmezchagaNAdinopalepanam, ulloiyaMkuDyamAlAnAM seTikAdibhi saMmRSTIkaraNaM, tatastAbhyAM mahitamiva mahitaM-pUjitaMyattattathA 'gosIsasarasarattacaMdaNadaddaradinnapaMcaMgulitale' gozIrSeNa-sarasaraktacandanena ca daddaraNa-bahalena capeTAprakAreNa vA dattAH paJcAGgulayaH talA-hastakA yatra tttthaa| ___'uvacayacandanakalase' upacitA-nivezitAH candanakalazA-mAGgalyaghaTA yatra tattathA / 'caMdanaghaDasukayatoraNapaDiduvAradesabhAe' candanaghaTAzca suSTu kRtatoraNAni ca dvAradezabhAgaM 2 prati yasmiMstaccandanaghaTasukRtatoraNapratidvAradezabhAgaM, dezabhAgAzca dezA eva / 'AsattosataviulavaTTavagdhAriyamalladAmakalAve' Asakto-bhUmau saMbaddhaH utsakta-uparisaMbaddhaH vipulo Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-2 vistIrNa vRtto - varttulaH ' vagghArio' tti plambamAnaH mAlyadAmakalApaH - puSpamAlAsamUho yatra tattatheti 'paJcavaNNasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie' paJcavareNena sarasena surabhiNA muktena- kSiptena puSpapuJcalakSaNenopacAreNa pUjayA kalitaM yattattathA / 'kAlAgurupavarakuMdurukka turukkadhUvamadhamadhantagandhuddhuyAbhirAme' kAlAguruprabhRtInAM dhUpAnAM yo maghamaghAyamAno gandhaH udbhuta udbhUtastenAbhirAmaM yattattathA, tatra 'kuMdurukka' ticIDA 'turukka' ti ca silhakaM / 'sugandhavaragaMdhagaMdhie' sugandhA ye varagandhAH - pravaravAsAsteSAM gandho yatrAsti tattathA gandhavaTTibhUe' saurabhyAtizayAdgandhadravyaguTikAkalpamityarthaH / 'naDanaTTe' tyAdi pUrvavannavaramiha bhuyagA-bhujaGgA bhogina ityarthaH, bhojakA vA tadarccakAH 'mAgadhA' bhaTTA iti / 'bahujaNajANavayassa vissuyakittie' bahorjanasya - paurasya jAnapadasya ca - janapadabhavalokasya vizrutakIrtikaMpratItakhyAtikaM / 'bahujaNassa Ahussa' tti AhotuH - dAtuH kvacididaM na dRzyate, 'AhuNije tti AhavanIyaM - sampradAnabhUtaM / 'pAhuNijje' tti prakarSeNa AhavanIyaM / 1 'accaNijje' candanagandhAdibhi / 'vandaNijje' stutibhi / 'namaMsaNijje' praNAmataH / 'pUyaNijje' puSpaiH / ' sakkaraNije ' vastraiH / 'sammANaNije ' bahumAnaviSayatayA / 'kallANaM maGgalaM devayaM ceiyaM vinaeNaM pajjuvAsaNije ' kalyANamityAdibuddhayA vinayena paryupAsanIyaM tatra 'kalyANam' arthahetuH 'maGgalam' anarthapratihatihetuH 'devataM' devaH 'caityam' iSTadevatApratimA 'divve' divyaM pradhAnaM / 'sacce' satyaM satyAdezatvAt / 'saccovAe' satyAvapAtaM / 'satyasevaM' sevAyAH saphalIkaraNAt / 'sannihiyapADihere' vihitadevatAprAtihAryaM / 'jAgasahassa bhAgapaDicchae' yAgAHpUjAvizeSAH brAhmaNaprasiddhAH tatsahasrANAM bhAgam - aMzaM pratIcchati AbhAvyatvAt yattattathA, vAcanAnantare 'yAgabhAgadAyasahassapaDicchae' yAgAH --pujAvizeSAH bhAgA- viMzatibhAgAdayo dAyAH-sAmAnyadAnAnyeSAM sahasrANi pratIpacchati yattattathA / 'bahujaNo' ityAdi sugamaM, navaraM 'punnabhaddaceiyaM 2' iti atra dvirvacanaM bhaktisambhramavivakSayeti / 72 nU. (3) se NaM punnabhadde ceie ekkeNaM mahayA vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte, seNaM vanasaMDe kiNhe kiNhobhAse nIle nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse niddhe niddhobhAse tibve tibvobhAse / kiNhe kiNhacchAe nIle nIlacchAe harie hariyacchAe sIe sIyacchAe niddhe niddhacchAe tibve tivbacchAe ghaNakaDi akaDicchAe ramme mahAmehaNikuraMbabhUe / vR. 'savvao samantA' iti sarvataH - sarvvadikSu samantAt - vidikSu / 'kiNhe' tti kAlavarNa / 'kiNhobhAse 'tti kRSNAvabhAsaH kRSNaprabhaH, kRSNa evAvabhAsata iti kRSNAvabhAsaH / evaM 'nIle nIlobhAse' pradezAntare, 'harie hariomAse' pradezAntare eva, tatra nIlo - mayUragalavat, haritastu zukapucchavat, haritAlAbha iti vRddhAH / 'sIe' tti zItaH sparzApekSayA, balyAdyAkrantatvAt iti vRddhAH / 'niddhe' tti snigdho na tu rUkSaH / 'tivve' tti tIvro varNAdiguNaprakarSavAn / 'kiNhe kiNhacchAe 'tti, iha kRSNazabdaH kRSNacchAya ityasya vizeSaNamiti na punaruktatA, tathAhi - kRSNaH san kRSNacchAyaH, chAyA cAdityAvaraNajanyo vastuvizeSaH / 'ghaNakaDiyakaDicchAe' tti anyo'nyaM zAkhAnupravezAd bahalanirantaracchAya ityartha / 'mahAmehaNikuraMbabhUe' tti mahAmeghavRndakalpaH / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __73 mUlaM-3 mU. (3-vartate) te NaM pAyavA mUlamaMto kaMdamaMto khaMbhamaMto tayAmaMto sAlamaMto pavAlamaMto pattamaMto pupphamaMto phalamaMto bIyamaMto aNupuvvasujAyaruilavaTTabhAvapariNayAekakhaMdhA anegasAlA anegasAhappa- sAhaviDimA aneganaravAmasuppasAriaaggejjhaghaNaviulabaddhakhaMdhA acchiddapattA aviralapattA avAINapattAanaIapattA niyajaraDhapaMDupattA navahariyabhisaMtapattabhAraMdhakAragaMbhIradarisaNijjA uvnniggynnvtrupttpllvkomlujjlclNtkislysukumaalpvaalsohiyvrNkurggsihraa| nikhaM kusumiyA nicaM mAiyA niccaM lavaiyA nicaM thavaiyA nicaM gulaiyA niccaM gocchiyA nicaM jamaliyA nicaM juvaliyA niccaM viNamiyA niccaM paNamiyA nicaM kusumiyamAiyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuvaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattApiMDamaMjarivaDiMsayadharA / suyabarahiNamayaNasAlakoilakohaMgakabhiMgArakakoMDalakajIvaMtIjIva kaNaMdImuhakavilapiMga lakkhakAraMDacakkavAyakalahaMsasArasaanegasauNagamihuNaviraiyasaDhuNNaiyamahurasaraNAiesuramme saMpiDiyadAriyabhamaramahakaripahakaraparilintamattachappayakasamAsavalolamaharaga-magamaMtagaMjaMtadesabhAge abhaMtarapuSphaphale bAhirapattocchaNNe pattehiyapupphehi ya ucchaNNapaDivalicchaNNe sAuphale niroyae akaMTae nAnAvihagucchagummamaMDavagarammasohie vicittasuhakeubhUe vAvIpukkhariNIdIhiyAsuya sunivesiya rmmjaalhre| vR. 'te NaM pAyava'tti yatsaMbandhAd vanakhaNDa iti / 'mUlamanto kandamanto' ityAdIni daza padAni, tatra kando mUlAnAmuparivRkSAvayavavizeSo, matupapratyayazceha bhUmni prshNsaayaaNvaa| skandhaHsthuGa / 'tayattitvakvalkalaM zAlA-zAkhApravAlaH-pallavAGkuraH,zeSANipratItAni / hariyamante'tti kvacid zyate, tatra haritAni-nIlatarapatrANi / 'aNupuvvasujAyaruilavaTTabhAvapariNaya'tti AnupUvyerNa-mUlAdiparipATyA suSTujAtA rucirAH vRttavistAro vA yeSAM te tathA / 'aneganaravAmasuNasAriyaaggejjhaghaNaviulavaTTa(baddha)khaMdhe'tti anekAbhirnaravAmAbhi suprasAritAbhiragrAhyo ghano-nibiDo vipulo-vistIrNo baddho-jAtaH skandho yeSAM te tathA, vAcanAntare'tra sthAne'dhikapadAnyevaM dRzyante-'pAINaDiNAyayasAlA udINadAhiNavicchiNNA oNayanayapaNayavippahAiyaolaMbapalaMbalaMbasAhappasAhaviDimA avAINapattAanuINNapattA' iti, ayamartha-prAcInapratIcInayoH--pUrvAparadizorAyatA dIrghAzAlAH-zAkhA yeSAMtetathA, udIcInadakSiNayoH-uttarayAmyayordizorvistIrNAviSkambhavanto yeSAM te tthaa| ___ avanatA adhomukhA natA-AnamrAH praNatAzca-nantuM pravRttAH viprabhAjitAzca vizeSato vibhAgavatyaH avalambA--dhomukhatayA avalambamAnAH pralambAzca-atidIrghA (lambAH) zAkhAH prazAkhAzca-yasmin sa tathAvidho viTapo yeSAM te tathA, avAcInapatrAH-adhomukhaparNA anudgIrNapatrAH-vRttatayA abahirnirgataparNA / athAdhikRtavAcanA'nuzri yate-'acchiddapattA' nIrandhrapatrAH / 'aviralapattA' nirntrdlaaH| 'avAINapattA' avAcInapatrA adhomukhapalAzAH, avAtInapatrA vA-avAtopahatabarhA 'aNaIyapattA' ItivirahitacchadAH / nidbhUyajaraDhapaMDupattA' apagatapurANapANDurapatrAH / 'navahariyabhisaMtapattabhAraMdhakAragaMbhIradarisaNijjA' navena haritena bhisaMtatti-dIpyamAne patrabhAreNa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 3 -dalacayenAndhakArA-andhakAravantaH ata eva gambhIrAzca dRzyanye ye te tathA / 'uvaniggayanavataruNapattapallavakomalaujjalacalaMtakisalayakumAlapavAlasohiyavaraMkuraggasiharA' upanirgatairnavataruNapatrapallavaiH - atyabhinavapatragucchaiH tathA komalojjvalaizcaladbhiH kizalayaiH - patravizeSaiH tathA sukumArapravAlaiH zobhitAni varAGkurANi agrazikharANi yeSAM te tathA / iha ca aGkurapravAlapallavakisalaya patrANAmalpabahubahatarAdikAlakRtAvasthAvizeSAdvizeSa: sambhAvyata iti / 74 'nicaM kusumiyA' ityAdi vyaktaM, navaraM 'mAiya'tti mayUritAH 'lavaiya'tti pallavitAH 'thavaiya'tti stabakavantaH 'gulaiyA' gulmavantaH 'gocchiyA' jAtagucchAH, yadyapi ca stavakagucchayoravizeSo nAmakoze'dhItastathA'pIha puSpapatrakRto vizeSo bhAvanIyaH, 'jalamiya'tti yamalatayAsamazreNitayA vyavasthitAH, 'juvaliya'tti yugalatayA sthitAH, 'viNamiya'tti vizeSeNa phalapuSpabhAreNa natAH, 'paNamiya'tti tathaiva nantumArabdhAH, prazabdasyAdikamrmmArthatvAt / 'niccaM kusumiyamAiyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuvaliyaviNamiyasuvibhattapiMDimaMjarivaDiMsayadhara' tti kecit kusumitAdyekaikaguNayuktAH apare tu samastaguNayuktAH, tataH kusumitAzca te ityevaM karmmadhArayaH, navaraM suvibhaktAH suviviktAH suniSpannatayA piNDayo - lubyo maJjaryyazca pratItAstA eva avataMsakAH - zekharakAstA dhArayanti ye te tathA / 'suyavarahiNamayaNasAlaloilakohaMgakabhiMgArakakoMDalakajIvaMjIva kanaMdImuhakavilapiMga lakkhakAraMDacakkavAyakalahaMsasArasaanega saNagaNamihuNaviraiyasahuNNaiyamahurasaraNAie' zukAdInAM sArasAntAnAmanekeSAM zakunagaNAnAM mithanairviracitaM zabdonnatikaM ca- unnatizabdakaM madhurasvaraM ca nAditaMlapitaM yasmin sa tathA, vanakhaNDa iti prakRtam / 'suramme' atizayaramaNIyaH / saMpiMDiyadariyabhamaramahukaripahakaraparilintamattachappaya kusumAsavalolamahuragumagumaMtaguMjaMtadesabhAge' saMpiNDitAH ptAnAM bhramaramadhukarINAM vanasatkAnAmeva pahakaratti - nikarA yatra sa tathA, parilIyamAnA-anyata Agatya layaM yAnto mattaSaTapadAH kusumAsavalolAH- kiJjalkalampaTAH madhuraM gumagumAyamAnAH guJjantazca - zabdavizeSaM vidadhAnAH dezabhAgeSu yasya sa tathA, tataH karmmadhArayaH / 'abmantarapupphaphale bAhirapattocchaSNe pattehi ya puSphehi ya ucchannapaDivalicchanne' atyantamAcchAdita ityarthaH, etAni trINyapi kvacidvRkSANAM vizeSaNAni dRzyante- 'sAuphale' tti miSTaphalaH, 'niroyae' tti rogavarjitaH, 'akaNTaka' iti / kacit 'nAnAvihagucchagummamaMDavagarammasohie 'ti tatra gucchA - vRttAkyAdayo gulmA - navamAlikAdayo maNDapakA - latAmaNDapAdayaH 'ramme'tti kavacinna dRzyate / 'vicittasuhakerabhUe' vicatrAn zubhAn ketUn dhvajAn bhUtaH - prAptaH 'vicittasuhase ukeubahule' tti pAThAntaraM tatra vicitrAH zubhAH setavaH - pAlibandhA yatra ketubahulazca yaH sa tathA / 'vAvIpukkhariNIdIhiyAsu ya sunivesiyarammajAlaharae' vApISu caturanasu puSkariNISu - vRttAsu puSkaravatISu vA dIrghakAsuca - RjusAraNISu suSThu nivezitAni ramyANi jAlagRhakANi yatra sa tathA / mU. (3- vartate) piMDimaNIhArimasugaMdhisuhasurabhimanaharaMca mahayA gaMdhaddhaNiM muyaMtA nAnAvihagucchagummamaMDavakadharakasu haseukeubahalA anegarahajANajuggasiviyapavimoyaNA surammA pAsAdIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-3 75 . 'piMDimaNIhArimasugaMdhisuhasurabhimaNaharaM ca mahayA gaMdhaddhaNiM muyaMtA' piNDimanihArimAM-pudgalasamUharUpAM dUradezagAminIMcasugandhiMca-sadgandhikAMzubhasurabhibhyogandhAntarebhyaH sakAzAnmanoharA yA sA tathA tAMca, mahatA mocanaprakAreNa vibhakativyatyayAnmahatI vA gandha eva dhrANihetutvAttRptikAritvAdgandhaprANistAM muJcanta iti vRkSavizeSaNam / evamito'nyAnyapi 'nAnAvihagucchagummamaMDavakagharakasuhaseukeubahulA' nAnAvidhAgucchAH gulmAni maNDapakA gRhakANi cayeSAM santite tathA, tathA zubhAH setavo-mArgAAlavAlapAlyovAketavo-dhvajAbahulA-bahavo yeSAM te tathA, tataH karmadhArayaH / anegarahajANajuggasiviyapavimoyaNA' anekeSAM rathAdInAmadho'tivistIrNatvAt pravimocanaM yeSu te tathA / 'surammA pAsAiyA darisaNijjA abhiruvA paDirUva'tti etAnyeva vRkSavizeSaNAni vanakhaNDavizeSaNatayA vAcanAntare'dhItAni / mU. (1) tassa NaM vanasaMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahaM eke asogavarapAyave pannate, kusavikusavisuddharukkhamUle mUlamaMte kaMdamaMte jAva pavimoyaNe suramme pAsAdIe darisaNijje abhiruve paDilave vR. 'tassa NaM vanasaMDasse' tyAdau azokapAdapavarNake kavacididamadhikamadhIyate'dUrovagayakaMdamulavaTTalaGkasaMThiyasiliTTayaNamasiNaNiddhasujAyaniruvahaubviddhapavarakhaMdhI' dUropagatAni atyarthaM bhUmyAmavagADhAni kandamUlAni-pratItAni yasya sa tathA, vRtto-vartulo, laSTo-manojJaH, saMsthito-viziSTasaMsthAnaH,zliSTaH-sAto, ghano-nibiDo, masRNaH-aparuSaH, snigdhaH-arUkSaH, sujAtaH-sujanmA, nirupahato-vikAravirahita,uviddhaH atyarthamuccaH,pravaraHpradhAnaH,skandhaH-sthuDaM yasya sa tathA, inpratyayazca smaasaantH| 'aneganarapavarabhuyAgejjho' anekanarANAM pravarabhujaiH-pralambabAhubhirvAmAbhirityarthaH, agrAhyaH-anAzloSyo yaH satathA, 'kusumabharasamonamaMtapattalavisAlasAlo' kusumabhareNa samavanamantyaH patralAH-patravatyaH vizAlAH zAlA yasyasa tthaa| 'mahukaribhamaragaNa-gumagumAiyaniliMtauDiMtasassirIe' madhukarIbhramaragaNena-lokarUDhigamyena, 'gumagumAinta'tti kRtagumagumetizabdena, nIlIyamAnena-nivizamAnena, uDDiyamAnena ca-utpatatA sazrIkaH-sazobho yaH sa tathA / 'nAnAsauNagaNamihuNasamuhurakaNNasuhapalattasaddamuhare nAnAvidhAnAMzakunigaNAnAMyAnimithunAni teSAM sumadhuraH karNa sukhazca yaH pralaptazabdastenamadhuraivamadhuro-manojJoyaH satathA / athAdhikRtavAcanA-'kusavikusavisuddharukkhamUle kuzA-darbhAvikuzA-valva (la) jAdayastairvizuddhaM-virahitaM vRkSAnurUpaM vRkSavistarapramANamityartho mUlaM-samIpaM yasya sa tathA / 'mUlamaMte' ityAdivizeSaNAni pUrvadvAcyAni, yAvat pddilve| mU. (4-vati) se NaMasogavarapAyave annehiM bahUhiM tilaehiM lauehiM chattovehi sirIsehiM sattavannehiM dahivannehilo hiMdhavehiM caMdaNehiM ajjuNehiMjIvehiM kuDahiMsavvehi phaNasehiM dADimehiM sAlehiM tAlehiM tamAlehiM piyaehiM piyaMgUhiM purovagehiM rAyarukkhehiM naMdirukkhehiM sabbao samaMtA saMparikhite teNaM tilayA lavaiyA jAva naMdirukkhA kusavikusavisuddharukkhamUlA mUlamaMto kaMdamaMto Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 aupapAtikaupAGgasUtram-4 eesiM vannao bhANiyabvo jAva sibiyapavimovaNA surammA pAsAdIyA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA, te NaM tilayA jAva naMdirukkhA annehiM bahUhi~ paumalayAhiM naaglyaahiN| asoalayAhiM caMpagalayAhiM cUyalayAhiM vanalayAhiM vAsaMtiyalayAhiM aimuttayalayAhiM kuMdalayAhiM sAmalayAhiM savvao samaMtA saMparikhittA, tAo NaM paumalayAo niccaM kusumiyAo jAva vaDiMsayadharIo pAsAdIyAo darisaNijjAo abhiruvAo pddiruuvaao|| 1.so'zokavarapAdapaH anyairbahubhistilakailakucairachatropaiH zirISaiH saptapaNe ayukchadaparyAyarayukpatranAmakaiH dadhipaNe lodhaiH dhavaiH candanaiH-malayajaparyAyararjunaH kakurAparyAyaH nIpaiH-kadambaiH kuTajaiH-girimallikAparyAyaH savyaiH panasairdADimaiH zAlaiH-sarjaparyAyastAlaiHtRNarAjaparyAyaH tamAlaiH priyakaiH-asanaparyAyaH priyaGgubhiH-zyAmaparyAyaiH puropagaiH rAjavRkSaiH nandivRkSa-rUDhigamyaiH sarvataH samantAt samparikSipta ityAdi sugmmaapdmltaashbdaaditi| ___ 'paumalayAhiM'ti padmalatAH-sthalakamalinyaH padmakAbhidhAnavRkSalatA vA, nAgAdayo vRkSavizeSAsteSAM latAH-tanukAsta eva, tatrAzokaH-kathellI cUtaH-sahakAraH vanaH-pIlukaH, vAsantIlatA atimuktakalatAzca yyapyekArthA nAmakoze'dhItAstathA'pIha bhedo rUDhito'vaseyaH, zyAmA priyaGgu, zeSalatA rUDhigamyAH, iha latAvarNakAnantaramazokavarNakaM pustakAntare idamadhikamadhIyate-'tassa NaM asogavarapAyavassa uvaribahave aDaaTThamaMgalagA pannattA' aSTAvaSTAviti vIpsAkaraNApratyekaM te'STAvitti vRddhAH, anye tvaSTAviti saGkhyA, aSTamaGgalakAnIti ca saMjJA / taMjahA-sovatthiya 1 sirivaccha 2 naMdiyAvatta 3 vaddhamANaga 4 bhaddAsaNa 5 kalasa 6 maccha7 dappaNA 8, tatra zrIvatsaH tIrthaGkarahRdayAvayavavizeSAkAro, nandyAvarta-pratidignavakoNaH svastivizeSo rUDhigamyo, varddhamAnakaM-zarAvaM, puruSArUDhaH puruSa ityanye, bhadrAsanaM-siMhAsanaM, darpaNaH-Adarza, zeSANi pratItAni / ____ 'savvarayaNAmayA' 'acchAH' svacchAHAkAzasphaTikavat, 'saNhA' zlakSNAH zlakSNapudgalanivRtatvAt, maNhA masRNAH, 'ghaTA ghRSyA ivaghRSTA kharazAnayA pratimeva maThThA' mRSTAH sukumArazAnayA pratimeva pramArjanikayevavAzodhitAH,ataeva 'nirayA' nIrajasaH rajorahitAH nirmalAH' kaThinamalarahitAH 'nippaMkA' ArdramalarahitAH 'nikaMkaDacchAyA' nirAvaraNadIptayaH 'sappahA' saprabhAH 'samirIyA' sakiraNAH 'saunoyA' pratyAsannavastudyotakAH 'pAsAdIyA 4 / / 'tassaNaMasogavarapAyavassauvaribahave kiNhacAmarajjhayA' kRSNavarNacAmarayuktadhvajAH 'nIlacAmarajjhayA lohiyacAmarajjhayA sukillacAmarajjhayA hAliddacAmarajjhayA acchA saNhA' 'ruppapaTTA' raupyamayapatAkApaTAH vairAmayadaMDA' vajradaNDAH 'jalayAmalagaMdhiyA' padmavat nirdoSagandhAH 'surammApAsAdIyA' 'tassaNaM asogavarapAyavassa' 'uvari' upariSTat 'bahave' 'chattAicchattA' uparyuparisthitA''tapatrANi 'paDAgAipaDAyA' patAkoparisthitapatAkAH 'ghaNTAjuyalA cAmarajuyalA' 'uppalahatthagA' nIlotpalakalApAH / 'paumahatthagA' padmAniravibodhyAni 'kumuyahatthagA' kumudAnicandrabodhyAnIti, 'kusumahatthaya'tti pAThAntaraM 'nalimahatthagA subhagahatthagA sogaMdhiyahatthagA' nalinAdayaH padmavizeSA rUDhigamyAH, 'puMDarIyahatthayA' puNDarIkANi-sitapadmAni 'mahApuMDarIyahatthA' mahApuNDarIkANi Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 mUlaM-4 tAnyeva mahAnti 'sayapattahatthA sahassapattahatthA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA / mU. (5) tassaNaM asogavarapAyavassa heTAIsiMkhaMdhasamallINe etthaNaM mahaM eke puDhavisilA paTTae panatte, vikhaMbhAyAmaussehasuppamANe kiNhe aMjaNaghaNakivANakuvalayahaladharakosekhAgAsakesakajjalaMgIkhaMjaNasiMga bhedariThThayajaMbUphalaasaNakasaNabaMdhaNaNIluppalapattanikaraayasikusumappagAse marakatamasArakalittaNayaNakIyarAsivaNNe niddhdhnne| aTTasire AyaMsayatalovame suramme IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticitte AINagarUya vuraNavanItatUlapharise sIhAsaNasaMThie pAsAdIe darisaNijje abhiruve paDilave / / vR.athAdhikRtavAcanA''zriyate'IsikhaMdhasamallINe' manAkskandhAsanna ityarthaH / ettha NamahaMekke' ityatra ettha NaMtizabdaH azokavarapAdapasya yadadho'tretyevaM sambandhanIyaH / 'vikkhaMbhAyAmaussehasuppamANe' viSkambhaH-pRthutvam, AyAmo-dairdhyam, utsedha uccatvameSu supramANa-ucitapramANeyaH satathA kiNhe ti kAlaH, ataeva 'aMjaNakavANakuvalayahaladharakoseDAgAsakesakajjalaMgIkhaMjaNasiMgabhedariTThayajaMbUphalaasaNakasaNabaMdhaNanIluppalapattanikaraayasikusumappagAsesa'nIla ityartha, tatraaJjanakovanaspativizeSaH haladharakosejaM-baladevavastraMkajalAGgI-kajalagRhaM zRGgabhedaHmahiSAdiviSANacchedaH riSThakaM-ratnam azanako bIyakAbhidhAno vanaspati snbndhnNsnpusspvRntN| ___ 'marakayamasArakalittanayanakIyarAsivaNNe' marakataM--ratnaM masAro-mRNIkArakaH pASANavizeSaH, sa cAtra kaSapaTTaH sambhAvyate, kalittaMti-kaTitraM kRttivizeSaH nayanakIkAnetramadhyatArA tadrAzivarNa kAla ityarthaH / niddhadhaNe' snigdhadhanaH aTThasire' aSTazirAH aSTakoNa ityrthH| AyaMsayatalovame suramme IhAmiyausamaturaganaramagaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticitte' IhAmRgAH-vRkAH vyaalkaaH-shvaapdbhujgaaH| _ 'AINagasyabUranavanIyatUlapharise' AjinakaM-carmamayavastara rUtaM-pratItaM bUrovanaspativizeSaH tUlam-arkatUlaM sIhAsaNasaMThie-siMhAsanAkAraH, pAsAdIe jAva paDirUveti vAcanAntare punaH zilApaTTakavarNakaH kiJcidanyathA dRzyate, sa ca saMskRtyaiva likhyateaJjanakadhanakuvalayahaladharakauzeyakaiH sahazaH, ghano megha ityarthaH, AkAzakezakajalaka-ketanendranIlAtasIkusumaprakAzaH, karketanendranIle ratnavizeSau, bhRGgAJjanazRGgabhedariSThakanIla-gulikAgavalAtirekabhramaranikurumbabhUtaH' bhRGgaH-kITavizeSo'GgAravizeSo vA aJjanaM-sauvIrAjanaM zRGgabhedoviSANacchedo viSANavizeSo vA, riSThaH kAkaH phalavizeSo vA, athavA'riSThanIle ratnavizeSau gulikA-varNadravyavizeSo gavalaM-mahiSazRGgam / etebhyo'tireko nalatayA'tirekavAn yaH sa tathA, sa cAsau bhramaranikurumbabhUtazceti karmadhArayaH, nikurumbaH-samUhaH, jambUphalAsanakusumabandhananIlotpalapatrinikaramarakatAzAsakanayanakIkArAzivarNa' AzAsako-vRkSavizeSaH / snigdhoHdhano'ta evAzuSiraH, 'rUpakapratirUpadarzanIyaH' rUpakaiH pratirUpo-rUpavAn ata eva darzanIyazca darzanayogyo yaH sa tathA, muktAjAlakhacitAntakA-muktAjAlakaparigataprAnta ityrthH|| Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 aupapAtikaupAGgasUtram-6 mU. (6) tattha NaM caMpAe nayarIe kUNie nAmaM rAyA parivasai, mahayAhimavataMmahatamalayamaMdaramihaMdasAre acaMtavisuddhadIharAyakulavaMzasuppasUe niraMtararAyalakkhaNavirAiaMgamaMge bahujaNabahumANe pUjie savvaguNasamiddhe khattie muie muddhAhisitte mAupiusujAe dayapatte sImaMkare sImaMdhare khemaMkare khemaMdhare mamussiMde janavayapiyA janavayapAle janavayapurohie __-seukare keukare narapavare purisavare purisasIhe purisavagghe purisAsIvise purisapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI adde ditte vitte vicchinnaviulabhavanasayanAsanajANavAhaNAiNNe bahudhaNabahujAyaruvarayate AogapaogasaMpautte vicchaDDiapaurabhattapANe bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUte ___ -paDipunnajaMtakosakoTThAgAraudhAgAre balavaM dubbalapaJcAmitte ohayakaMTayaM nihayakaMTayaM maliakaMTayaM uddhiyakaMTayaM akaMTayaM ohayasattuM nihayasatuM maliyasattuM uddhiasattuM nijiyasattuM parAiasatuMvavagayadubhikkhaMmAribhayaviSpamukkakhemaMsivaM subhikkhaM pasaMtaDiMbaDamaraMrajaMpasAsemANe vihri| vR.rAjavarNake likhyate-'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre mahAhimavAnivamahAn zeSarAjaparvatApekSayA, tathA malayaH-parvatavizeSo mandaro-bheru mahendraH-parvatavizeSaH zakra vA, tdvtsaarH-prdhaanoyHstthaa| 'aJcantavisuddhadIharAyakulavaMsasuppasUe atyantavizuddho-nirdoSo dIrgha-cirakAlIno yo rAjJAM kularUpo vaMzastatra suSTu prasUto yaH sa tathA / 'niraMtaraM rAyalakkhaNavirAiyaMgamaMge' rAjalakSaNaiH-svastikAdibhi virAjitamaGgamaGgaM-gAtraM yasya sa tathA, makArastu praakRtshailiiprbhvH| " "muie'timuditaHpramodavAn, athavA nirdoSamAtRko, yadAha-"muiojohoijomisuddhotti 'muddhAhisitte'tti pitRpitAmahAdibhi rAjabhirvA yo rAjye'bhiSiktaH / 'mAupiusujAe'tti pitroviniittyaastputrH| dayapattetti prAptakaraNAguNaH / sImaMkare ttisImAkArI, maryAdIkArItyartha 'sImaMdhare'ttikRtamaryAdApAlakaH / evaM 'khemaMkare khemaMdhare'ttikSemaM punrnupdrvtaa| 'maNusside'tti manujeSu prmeshvrtvaat| _ 'janavayapiya'tti janapadAnAM piteva hitatvAt / 'janavayapAle ti tadrakSakatvAt / 'janavayapurohie' janapadasya zAntikaratvAt / 'seukare'tti mArgadarzaka ityartha / 'keukare'tti adbhutakAryakAritvena cihnakArI / 'narapavare'tti narAH pravarA asyetikRtvaa| _ 'purisavare'tti puruSANAM madhye pradhAnatvAt / 'purisasIhe'tti krUratvAt / 'purisavagghe'tti zeSesati raudrruuptvaat| 'purisAsIvise 'ttipuruSazcAsAvAzIviSayazcapuruSAzIviSaH,AzIviSazca sarpaH, kopasAphalyakaraNasAmarthyAt / 'purisapuMDarIe'tti sukhArthinAM savyatvAt, puNDarIkaM ca sitapa / 'purisavaragaMdhahatthI' pratirAjagajabhaJjakatvAt / 'aDDe'ttisamRddhaH 'ditte'ttihapto darpavAn 'vitte'tti prsiddhH| 'vicchinnaviulabhavanasayanAsamajANavAhaNAiNNe'tti vistIrNAni-vistAravanti vipulAni-prabhUtAni bhavanazayanAsanAni pratItAniyasyasatathA, yAnavAhanAni-rathAzvAdIni, AkIrNAni-guNAkIrNAni yasya sa tathA, tataH karmadhArayaH, athavA vistIrNavipulabhavanAni Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-6 79 zayanAsanayAnavAhanAkIrNAni yasya sa tathA / 'bahudhaNabahujAyarUvarayate' bahu-prabhUtaM dhanaMgaNimAdikaM bahunI ca jAtarUparajate suvarNarIpye yasya sa tathA 'AogapasogasaMpatte' AyogasyaarthalAbhasya prayogA- upAyAH samprayuktAH - vyApAritA yena, teSu vA samprayukto - vyApatoyaH sa tathA - 'vicchADDiyapaurabhattapANe' vicchardite- tyakte bahujanabhojanadAnenAviziSTocchiSTasambhavAt saJjAtavicchadde vA nAnAvidhe pracure bhaktapAne - bhojanapAnIye yasya sa tathA / 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUe' bahavo dAsIdAsA gomahiSagavelakAJca prabhUtA yasya sa tathA, gavelakAurabhrAH / 'paDipunna jaMtakosakoTTAgArAudhAgAre' pratipUrNAni yantrANi ca pASANakSepayantrAdIni kozI - bhANDAgAraH koSThAgArazca dhAnyagRhaM AyudhAgArazca-praharaNazAlA yasya sa tathA / 'balavaM'ti prabhUtasainyaH / 'dubbalapaJcAmitte' durbalAH pratyamitrAH - prAtivezmikanRpA yasya sa tathA / 'ohayakaMTayaM' ti upahatA-vinAzitAH kaNTakAH - pratisparddhigotrajA yatra rAjye tattathA, kriyAyA vA vizeSaNametat, evamanyAnyapi, navaraM nihatAH - kRtasamRddhayapahArAH, malitAH - kRtamAnabhaGgAH, uddhRtA - dezAnnirvAsitAH, ata evAvidyamAnA iti / tathA zatravaH - agotrajAH nirjitAH --svasaundaryAtizayena paribhUtAH, parAjitAstu tadvidharAjyopArjane kRtasambhAvanAbhaGgAH, 'vavagayadubmikhaM mAribhayaviSyamukka' miti vyaktam / 'pasaMtaDiMbaDamaraM' ti DimbAH - vighnAH DamarANi - rAjakumArAdikRtavairAjyAdIni, 'pasaMtAhiyaDamaraM tti kvacitpAThaH, tatrAhitaDamaraMzatrukRtaviDvaro'dhikaviDvaro vA / 'rajjaM pasAsemAme 'tti prazAsayanpAlayan 'pasAhemANe 'tti kacitpAThaH, tatrApyayamevArtha, 'viharati' vartate // mU. (7) tassa NaM koNiyassa ranno dhAriNI nAmaM devI hojjA, sukumAlapANipAyA ahInapaDipunnapaMciMdiyasarIrA lakakhaNavaMjaNaguNovaveA mANummANappamAmapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI sasisomAkArakaMtapiyadaMsaNA surUvA karayalaparimiapasatthatibaliyavaliyamajjhA kuMDalullihiagaMDalehA komuirayaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA / siMgArAgAracAruvesA saMgayagayahasi abhaNiavihiavilAsasalali asaMlAvaNiuNajuttovayArakusalA pAsAdIA darisaNijjA abhiruvA paDirUvA, koNieNaM rannA bhaMbhasAraputteNaM saddhiM anurattA avirattA iTThe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoe pacaNubbavamANI viharati / vR. rAjJIvarNake likhyate - 'ahInapaDipunpaMciMdiyasarIrA' kvacittu 'ahInapunnapaMciMdiyasarIrA' ahInAni - anyUnAni lakSaNataH, pUrNAni - svarUpataH, puNyAni vA - pavitrANi paJcApIndriyANi yatra tattathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA / 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA' lakSaNAnisvastikacakrAdIni vyaJjanAni - maSItilakAdIni teSAM yo guNaH - prazastatvaM tenopapetA yuktA yA sA tathA / 'mANummANappamANapaDipuNNasujAyasavvaMgasuMdaraMgI' tatra mAnaM - jaladroNapramANatA, katham ? - jalasyAtibhRte kuNDe pramAtavyamAnuSe nivezite yajjalaM nissa (ti tadyadi droNamAnaM syAttadA tanmAnuSaM mAnaprAptamucyate, tathA unmAnam - arddhabhArapramANatA, katham ?, tulAropitaM mAnuSaM yadyarddhabhAraM tulati tadA tadunmAnaprAptamityucyate, pramANaM tu-svAGgulenASTottarazatocchrayatA, tatazca mAnonmAna Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-7 pramANaiH pratipUrNAni - anyUnAni sujAtAni - suniSpannAni sarvANyaGgAni - ziraH prabhRtIni yatra tattathAvidhaM sundarama - zarIraM yasyAH sA tathA / 'sasIsomAkArakaMtapIyadaMsaNA' zazivatsaumyAkAraM - kAntaM ca-- kamanIyamata eva ca priyaM-vallabhaM STRNAM darzanaM rUpaM yasyAH sA tathA / ata eva 'surUva'tti zobhanarUpA / 'karayalaparimiapasatyativaliyavaliyamajjhA' karatalaparimito - muSTigrAhyaH prazastaH- zubhastrivaliko valitrayayukto valitaH - saJjAtavalirmadhyo- madhyabhAgo yasyAH sA tathA / 'kuMDalullihiyagaMDalehA' kuNDalAbhyAmullikhitA gaNDalekhAH- kapolapatravalyo yasyAH sA tathA, 'kuNDalollikhitapInagaNDalekhe 'ti pAThAntaraM, vyaktaM ca / 'komuira-yaNiyaravimalapaDipunnasomavayaNA' kaumudIcandrikA kArtikI vA tatpradhAnastasyAM vA yo rajanIkaraH -- candrastadvadvimalaM pratipUrNaM saumyaM ca vadanaM yasyAH sA tathA / 'siMgArAgAracAruvesA' zRGgArasya-rasavizeSasyAgAramiva-sthAnamiva cAru - zobhano veSo - nepathyaM yasyAH sA tathA, athavA zRGgAro-maNnabhUSaNATopastapradhAnaH AkAraH - saMsthAnaM cAruzca veSo yasyAH sA tathA / 80 'saMgayagayahasiya bhaNiyavihiyavilAsasalaliyasaMlAvaNiuNajuttovayArakusalA' saGgatA - ucitA gatahasitabhaNitavihitavilAsA yasyAH sA tathA, tatra vihitaM ceSTitaM vilAsonetraceSTA, tathA saha lalitena - prasannatayA ye saMlApAH - parasparabhASaNalakSaNAsteSu nipuNA yA sA tathA, tathA: ktAH - saGgatA ye upacArA -lokavyavahArAsteSu kuzalA yA sA tathA, tataH padatrayasya karmadhArayaH / kacididamanyathA dRzyate-'suMdarathaNajaghaNavayanakaracaraNanayanalAvaNNavilAsakaliyA' vyaktameva, navaraM jaghanaM - pUrvakaTIbhAgaH lAvaNyam - AkArasya spRhaNIyatA vilAsaH - strINAM ceSTAvizeSaH Aha ca 119 11 "sthAnAsanagamanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiva / utpadyate vizeSo yaH zliSTaH sa vilAsaH syAt // " iti / tathA 'koNieNaM rannA raddhiM aNuratA avirattA iTThe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihae mANussae kAmabhoe paJcaNubbhavamANI viharati' vyaktameva, navaraM anuraktA, anurajya na vipreye'pi viraktatAM gatetyarthaH / mU. (8) tassa NaM koNiassa ranno ekke purise viulakayavattie bhagavao pavittivAue bhagavao taddevasiM pavittiM Niveei / tarasaNaM purisasa bahave aNNe purisA dinnabhattibhattaveaNA bhagavao pavittivAuA bhagavao taddevasiyaM pavittiM nivedeti // bR. 'tarasaNa' mityAdI viulakayavittie' tti vihitaprabhUtajIvika ityarthaH, vRttipramANaM cedam-arddhatrayodazarajatasahasrANi yadAha - " maMDaliyANa sahassA pIIdANaM sayasahassA" / 'pavittivAue' tti pravRttivyApRto - vArtAvyApAravAn, vArtAnivedaka ityarthaH / 'taddevasiaM'ti divase bhavA daivasikI sA cAsau vivakSitA - amutra nagarAdAvAgato viharati bhagavAnityAdi rUpA, daivasika ceti taddaivasikI, atastAM nivedayati / 'tassa Na' mityAdi tatra 'dinnabhatibhattaveyaNa' tti dattaM bhRtibhaktarUpaM vetanaM mUlyaM yeSAM te tathA, tatrabhRti - kArSApaNAdikA bhaktaM ca-bhojanamiti // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 9 mU. (9) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM koNie rAyA bhaMbhasAraputte bAhiriyAe uvaDANasAlAe aNegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramADaMbi akoDaMbiamaMtimahAmaMtigaNagadovAriaamAceDapIDhamaddanagaranigamaseTThiseNAvaisatthavAhadUtasaMdhivAla saddhiM saMparivuDe viharai / / 81 vR. 'bhaMbhasAraputte ' tti zreNikarAjasUnuH / 'anegagaNe' tyAdi, aneke ye gaNanAyakAHprakRtimahattarAH, daNDanAyakAH - tantrapAlAH rAjAno - maNDalikA IzvarA - yuvarAjAH, matAntareNANimAdyaizvaryayuktAH, talavarAH - parituSTanarapatipradattapaTTabandhavibhUSitAH rAjasthAnIyAH, 'mAsbiyA' chinnamaDambAdhipAH, 'koDaMbiyA' katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH mantriNaH pratItAH mahAmantriNo - mantrimaNDalapradhAnAH Sa hastisAdhanoparikA iti vRddhAH, gaNakA - jyotiSikAH, bhANDAgArikA iti vRddhAH, dauvArikAH -- pratIhArAH rAjadauvArikA vA, - - amAtyA-rAjyAdhiSThAyakAH, ceTA:- pAdamUlikAH, pIThamardA - AsthAne AsanAsannasevakAH, vayasyA ityarthaH, nagaraM - nagaravAsiprakRtayaH, nigamAH- kAraNikAH vaNijo vA, zreSThinaHzrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH, senApatayo - nRpatinirUpita - caturaGgasainyanAyakAH, sArthavAhA: sArthavAhakAH, dUtA - anyeSAM rAjAdezanivedakAH sandhipAlAH- rAjyasandhirakSakAH, eSAM dvandvastatastaiH iha tRtIyAbahuvacanalopo draSTavyaH, 'saddhiM ti sArddhaM sahetyarthaH, na kevalaM tatsahitatvameva, api tu taiH samita - samantAtparivRtaH parikarita iti / / " " mU. (10) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare titthagare sahasaMbudde purisuttame purisasIhe purisavarapuMDarIe purisavaragaMdhahatthI abhayadae cakkhudae maggadae saraNadae jIvadae dIvo tANaM saraNaM gaI paiTThA dhammavaracAuraMtacakkavaTTI appaDihayavaranANadaMsaNadhare viaTTacchaume / jiNe jANae tiNNe tArae mutte moyae buddhe bohae savvannU savvadarisI sivamayalamaruamanaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvattiaM siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpAviukAme arahA jine kevalI sattahatthUssehe samacauraMsasaMThANasaMThie vajjarisahanArAyasaMghayaNe anulomavAuvege kaMkaggahaNI kavayapariNAme sauNiposapiTTaMtarorupariNae / vR. mahAvIravarNake likhyate- 'zramaNo' mahAtapasvI nAmAntaraM vA idamantimajinasya 'bhagavAn' samagraizvaryAdiyuktaH 'mahAvIre' devAdikRtopasargAdiSvacalitasatvatayA devapratiSThitanAmA, ' AdikaraH' AdI prathamatayA zrutadharmasya karaNazIlatvAt, 'tIrthaGkaraH' saGghakaraNazIlatvAt 'sahasambuddhaH' svayameva samyagboddhavyasya bodhAt, - kuta etadityAhayataH 'puruSottamaH ' tathAvidhAtizayasambandhena puruSapradhAnaH, uttamatvamevopamAtrayeNAha - 'puruSasiMhaH' zauryAtizayAt, 'puruSavarapuNDarIkaH' puruSa eva varapuNDarIkamdhavalapadmaM puruSavarapuNDarIkaM, dhavalatA cAsya sarvAzubhamalImasarahitatvAt, evaM 'puruSavaragaMdhahastI' gandhahastitA cAsya sAmAnyagajakalpaparacakradurbhikSajanamarakAdiduritavinAzanAt, tathA na bhayaM dayate - dadAti prANApahArakaraNarasikopasargakAriNyapi prANinItyabhayadayaH, abhayA vAsarvaprANibhayaparihAravatI dayA - ghRNA yasya so'bhayadayaH, na kevalamayamanarthaM na karoti api 86 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-10 82 tvarthaM karotIti darzayannAha cakSuriva cakSuH - zrutajJAnaM taddayate yaH sa cakSurdayaH, yathA hi loke cakSurdatvA vAJchitasthAnamArga darzayanmahopakArI bhavati ityevamihApIti darzayannAhamArga- samyagdarzanAdikaM mokSapathaM dayata iti mArgadayaH, yathA hi loke cakSurudghATanaM mArgadarzanaM ca kRtvA caurAdiviluptadhanAnnirupadravaM sthAnaM prApayan paramopakArI bhavatItyevamihApIti darzayannAha - ' zaraNadayo' nirupadravasthAnadAyako, nirvANaheturityartha / yathA hi loke cakSurmArgazaraNadAnAddusthAnAM jIvanaM dadAtyevamihApIti dazaryatrAha - jIvanaM jIvo - bhAvaprANadhAraNam, amaraNadharmatvamityartha, taM dayata iti jIvadayo, jIveSu vA dayA yasya sa jIvadayaH, tathA dIpa iva samastavastuprakAzakatvAt dvIpo vA saMsArasAgarAntargatAGgivargasya nAnAvidhaduHkhakallolAbhighAtaduH sthitasyAzvAsahetutvAt, tathA trANam anarthapratihananaM taddhetutvAtrANaM, tathA zaraNam-arthasampAdanaM taddhetutvAccharaNaM, tathA 'gai' tti gamyate'bhigamyate duHsthitaiH susthatArthazrIyate iti gati, 'paiTTha' tti pratiSThantyasyAmiti pratiSThA - AdhAraH saMsAragarte prapatataH prANivargasyeti / tathA trayassamudrAzcaturtho himavAnete catvAraH pRthivyA antAH - paryantAsteSu svAmitayA bhavatIti cAturantaH, sa cAsau cakravartI ca cAturantacakravartI, varazcAsau cAturantacakravartI ca varacAturanta - cakravartI - sarvarAjAtizAyI, dharmaviSaye varacAturantacakravartI dharmavaracAturantacakravartI, sakala- dharmapraNetRNAM madhye sAtizayatvAditi, tathA apratihate - kaTAdibhiraskhalite avisaMvAdake vA ata eva kSAyikatvAdvA vare-pradhAne jJAnadarzane - kevalalakSaNe dhArayatIti apratihatavarajJAnadarzanadharaH, kathamasyaite ityata Aha-yato 'vyAvRttacchadmA' nivRttajJAnAvaraNo nirmAyo vA, etaca rAgAdijayAttasyetyAha- 'jino' rAgAdijetA, rAgAdijayazca rAgAdisvarUpAdijJAnA dityata Aha 'jANae 'tti jJAyako - jJAtA rAgAdibhAvasambandhinAM svarUpakAraNaphalAnAmiti, ata eva 'tiNNo' tti tIrNa ivatIrNa, saMsArasAgaramiti gamyate, ata eva 'tArakaH' saMsArasAgarAdupadezavartinAM bhagavAniti, tathA 'mukto' bAhyAbhyantaragranthAt karmabandhanAdvA, ata eva 'mocakaH' anyeSAmupadezavartinAM tathA 'buddhe' tti buddhavAn boddhavyam, ata eva 'bodhakaH' anyeSAmiti, etAvanti vizeSaNAni bhavAvasthAmAzrityoktAni, atha siddhAvasthAmAzrityocyate- 'savvannU savvadarisI tti, iha jJAnaM - vizeSAvabodhaH, darzanaM ca-sAmAnyAvabodhaH / siddhAvasthAyAM puruSasya kaizcit jJAn nAbhyupagamyate prakRtivikArasya buddherabhAvAdityetanmatavyapohArthamidaM tathA 'zivaM' sarvopadravarahitatvAd 'acalaM' svAbhAvikaprAyogikacalanarahitatvat 'arujaM' rogAbhAvAt 'anantam' anantArthaviSayajJAnasvarUpatvAt, 'akSayam' anAzaM, sAdyaparyavasitatvAt, akSayaM vA paripUrNatvAta, 'avyAbAdham' apIDAkAritvAt, 'apunarAvartakaM' punarbhavAbhAvAt, siddhigatiriti nAmadheyaM-prazastaM nAma yasya tatsiddhigatinAmadheyaM, tiSThantyasminniti sthAnaM - kSINakarmaNo jIvasya svarUpaM lokAgraM vA, jIvasvarUpavizeSaNAni tu lokAgre Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 upacArAdavaseyAnIti, 'saMpAviukAme tti saMprAptukAmastatrAprApta ityarthaH / 'jine jANae' ityAdivizeSaNAni kvacinna dRzyante, 6zyante punarimAni-'araha'tti arhan-azokAdimahApUjArhatvAt avidyamAnaMvArahaH-ekAntaMpracchannaMsarvajJatvAdyasyasa'rahAH, jinaH prAgvat, kevalAni-sampUrNAni zuddhAni anantAni vA jJAnAdIni yasya santi sa kevalI, ata eva 'savvannU savvadarisI' / "sattahatyussehe' saptahastapramANaH / 'samacauraMsasaMThANasaMThie' sama-tulyaM adhaHkAyoparikAyayorlakSaNopapetatayA tacca taccaturasramiva caturana ca-pradhAnalakSaNopapetatayaiva samacaturasra taca tat saMsthAnaM ca-AkArastena saMsthito yaH sa tathA / 'vajraRSabhanArAcasaMhanana' iti prthmsNhnnH|| __ 'anulomavAuvege' anulomaH-anukUlo vAyuvegaH-zarIrAntarvartivAyavo yasya sa tathA / 'kakagrahaNI' kaGkaH-pakSivizeSaH tasyeva grahaNI-gudAzayo yasya nIrogavarcaskatayA sa tathA / 'kavoyapariNAme' kapotasyeva-pakSivizeSasyeva pariNAmaH-AhArapAko yasya sa tathA, kapotasya hi pASANalavAnapijaTharAgnirjarayatIti kila shruti| 'sauNiposapiDheMtarorupariNae' zakuneriva-pakSiNaiva posa'tiapAnadezaH purISotsagairnirlepatayAyasyasatathA, pRSThaJca-pratItamantare ca-pRSThodarayorantarAle pAvityarthaH, urU ca-jaGke iti dvandvastata ete pariNatAviziSTapariNAmavantaH sujAtA yasyasa tathA // mU. (10-vartate) paumuppalagaMdhasarisanissAsasurabhivayaNe chavI nirAyaMkauttamapasatthaaiseyaniruvamapale jallamallakalaMkaseyarayadosavajjiyasarIraniruvaleve chAyAujjoiaMgamaMge ghaNaniciyasubaddhala-kkhaNuNNayakUDAgAranibhapiMDiaggasirae sAmaliboMDaghaNa niciyacchoDiyamiuvisayapasa-tyasuhamalakkhaNasugaMdhasuMdarazruamoagabhiMganelakajjalapaTTibhamara gaNaNiddhanikurubaniciya kuMciyapayAhiNAvattamuddhasirae dAlimapupphappagAsatavaNijjasarisanimmalasuNiddhakesaMtakesazrUmI ghnn(niciy)chttaamaaruttmNgdese|| ___-nivvaNasamalaTThamaTTacaMdaddhasamaNiDAle uDuvaipaDipuNNasomavayaNeallINapamANajuttasavaNe sussavaNe pINamaMsalakavoladesabhAe ANAmiyacAvaruilakiNhabbharAitaNukasiNaniddhabhamuhe avadAliapuMDarIyaNayaNe koAsiadhavalapattalacche garulAyataujjutuMgaNAse uvaciasilappavAlabiMbaphalasaNNibhAharoDhe paMDurasasisaalavimalaNimmalasaMkhagokkhIrapheNakuMdadagarayamuNAliAdhavaladaMtaseDhI akhaMDadaMte apphuDiadaMte aviraladaMte suniddhadaMte sujAyadaMte egadaMtaseDhIviva anegadaMte huyvhnniddhNtdhoyttttvnnijrtttltaalujiihe| vR. 'paumuppalagaMdhasarisanissAsasurabhivayaNe' padma-kamalaM utpalaM ca-nIlotpalamathavA paga-padmakAbhidhAnaM gandhadravyamutpalaM ca-utpalakuSThaM tayorgandhena saurabhyeNa saddazaH-samo yo nizvAsaH-zvAsavAyustena surabhi-sugandhi vadanaM mukhaMyasyasatathA / chavI tichavimAn udAttavarNa, sukumAratvacA yukta ityarthaH / 'nIrAyaMkauttamapasatthaaiseyaniruvamapale nirAtaGghanIrogamuttamaMprazastamatizvetaMnirupamaMcapalaM-mAMsaM, pAThAntareNa talaM rUpaMyasyasa tathA, pAThAntarapakSe atisseya' iti atishreyH-atyntprshsym| ___"jallamallakaMkaseyarayadosavajjiyasarIraniruvaleve' yAti ca lagata ceti yallaH-svalpapraya ___ Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAsUtram-10 lApaneyaHsacAsau mallazceti yallamallaH, saca kalakaMca-duSTatilakAdikaM svedazca-prasvedo rajazcareNusteSAM yo doSo-mAlinyakaraNaMtenavarjitaM zarIraM yasya satathA, sacAsAvataeva nirupalepazceti krmdhaaryH| 'chAyAujjoiyaMgamaMge' chAyayA-dIptayA udyotitaM prakAzitaM aGgamaGgaM yasya / _ 'ghaNaniciyasubaddhalakakhaNuNNayakUDAgAranibhapiDiyaggasirae ghananicitam-atyanibiDaM ghanavadvA-ayodhanavat nicitaM-subaddhaM suSTu snAyubaddhaM lakSaNonnataM-prazastalakSaNaM kUTasya-pravatazikharasya AkAreNasaMsthAnena nibhaM-sazaM yattattathA, piNDikeva- pASANapiNDikevAgram-uSNISalakSaNaMyasyatattathA, tadevaMvidhaMziroyasyasa ghananicitAdivizeSaNaziraskaH sAmaliboMDadhaNaniciyappho (ccho) DiyamiuvisayapasatthasuhamalakkhaNasugaMdhasuMdarabhuamo agabhiMganelakajjalapahibhamaragaNaNiddhanikuruMbaniciyakuMciyapayAhiNAvattamuddhasirae' zAlmalI-vRkSavizeSaH tasyA yahoNDaM-phalaM ghananicitam-atIva nibiDaM 'choTiyaM ti choTitaM sphoTitaM tadvat mRdavaH-sukumArAzca virAdAzca-vyaktAH prazastAzca-zubhAH sUkSmAzca-lakSNAH lakSaNAzca- lAkSaNikAH sugandhayazca-surabhayaH sundarAzca-zobhanAH bhujamocakavad-ratnavizeSa iva bhRGgavatkITavizeSavadaGgAravizeSavadvA nailavat-nIlIvikAravat athavA bhRGganelavat kajalavat-maSIva prahRSTabhramaragaNavacca-nirujadvirekavRndamiva snigdhaH-kRSNacchAyo nikurumbasamUhoyeSAM te tathA,teca nicitAzca-niviDAH kuJcitAzca-kuNDalIbhUtAHpradakSiNAvartAzca pratItAH mUrddhani-mastake ziroja-vAlA yasya sa tathA, adhikRtavAcanAyAM bhujamocakazabdAdArabhya cedamadhIyate na saamliityaadiiti| 'dAlimapupphappagAsatavaNijjasarisanimmalasuNiddhakesaMtakesabhUmI' dADimapuSpaprakAzAca raktetyarthaH, tapanIyasazI ca-raktasuvarNasamavarNetyartha, nirmalA casusnigdhAcapratItA kezAntevAlasamIpekezabhUmi-kezotpattisthAnabhUtA mastakatvakyasya sa tthaa| ghananiciyetyAdiprAgvat, chatrAkArottamAGgadezaH, unnttvsaadhaat| 'nivvaNasamalaTThamaTTacaMdaddhasamaNiDAle nivraNavisphoTakAdikRtakSatarahitaM samam-aviSamamata eva laSTaM-manojJaM mRSTaM-zuddhaM candrArdhasamaM- zazadharazakalasazaM lalATam-alikaM yasya sa tathA / 'uDuvaipaDipuNNasomavayaNe' iha prAkRtatvAt pratipUrNoDupatisaumyavadana iti dRzyam, uDupati candraH / / 'allINapamANajuttasavaNe AlInau natuTapparaupramANayuktau svapramANopetau zravaNau-karNI yasya sa tathA, ata eva 'suzravaNaH' zobhanazrotraH zomanazravaNavyApAro vA / 'pINamaMsalakavoladesabhAe' pInau-akRzau yato mAMsalI samAMsau kapolau-gaNDau tayostAveva vA mukhasya dezarUpI bhAgauyasya sa tthaa| 'ANAmiyacAvaruilakiNhabbharAitaNukasiNaNiddhabhamuhe' AnAmitam-ISannAmita yaccApaM-dhanustadrucire-manojJe kRSNAbhrarAjIva-kAlikamegharekheva tanuke kRSNe-kAle snigdhe ca-succhAye dhruvI-netrAvayavavizeSau yasya sa tathA, vAcanAntare tu zyate 'ANAmiyacAvaruilakiNhabbharAisaMThiyasaMgayaAyayasujAyabhamue' AnAmitacApavadrucire kRSNAbhrarAjIvaca saMsthite-tatsaMsthAnavatyau saGgate-ucite Ayate-dIrgha sujAte-suniSpanne bhruvI yasya sa tthaa| 'avadAliyapuMDarIyaNayaNe avadAlitaM-ravikarairvikAsitaMyatpuNDarIkaM-sitapaJatadvannayane Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 yasya sa tathA, ata eva 'koAsiadhavalapattalacche' kokAsiyatti-padmavadvikasite dhavale ca kvaciddeze patrale ca-pakSmavatyau akSiNI-locane yasya sa tathA / 'garulAyatautuMgaNAse' garuDasyevAyatA-dIrghA RjvI-avakra tuGgA-unnatA nAsA-nAsikA yasya sa tathA / 'uaciasilappavAlabivaphalasaNNibhAharoDe uaciatti-parikarmitaMyacchilArUpaMpravAlaM vidrumamityartho, bimbaphalaM-golhAphalaM tayoH sannibhaH-saddazo raktatayA unnatamadhyatayA ca adharoSThaHadhastanadantacchado yasya sa tthaa| 'paMDurasasisa alavimalaNimmalasaMkhagokkhIrapheNakuMdadagarayamuNAliyAdhavaladaMtaseDhI' pANDuram-akalaGgaM yacchazizakalaM-candrakhaNDaM vimalAnAMmadhye nirmalazcayaH zaGkhaH gokSIrapheneca pratItekundaM-puSpavizeSaH udakarajazca-toyakaNAmRNAlikA ca-bizinItadvaddhavalAdantazreNiryasya sa tathA / 'akhaNDadante' sakalaradanaH, 'apphuDiyadaMte' ajarjaradantaH, 'aviraladaMte' ghanaradanaH, 'suniddhadaMte'tti vyaktaM, 'sujAyadaMte' samyaganiSpannadantaH 'egadaMtasaDhIviva aNegadaMte' ekasya dantasya zreNi-paGkitaryasya sa tathA, saiva parasparAnupalakSyamANadantavibhAgatvAt aneke dantA yasya sa tthaa| 'huyavahaNirddhathadhoyatattavaNijjarattatalatAlujIhe' hutavahena-agninA nirmAtaM-dagdhamalaM dhItaM jalaprakSAlitaM taptaM-satApaM yatapanyIM suvarNaM tadvadraktatalaM-lohitarUpaM tAlu ca-kAkudaM jihvA ca-rasanA yasya sa tthaa| mU. (10-vartate) avaTTiyasuvibhattacittamaMsU maMsalasaMThiyapasatthasaddUlaviulahaNUe cauraMgulasuppamANa-kaMbuvarasarisaggIve varamahisavarAhasIhasalausabhanAgavarapaDipunnaviulakkhaMdhe jugasannibha-pINaraiyapIvarapauTThasusaMThiyasusiliDavisiTTadhaNathirasubaddhasaMdhipuravaraphalihavaTTiyabhue bhuaIsaraviulabhogaAdANapalihaucchUDhadIhabAhu rattatalovaiyamauamaMsalasujAyalakkhaNapasatyaacchiddajAlapANI -pIvarakomalavaraMgulI AyaMbataMbataliNasuiruilaniddhaNakhe caMdapANilehe sUrapANilehe saMkhapANilehe cakkapANilehe disAsosthiapANilehe caMdasUrasaMkhacakkadisAsotthiapANilehe kaNagasilAtalujalasapatthasamatalauvaciyavicchiNNapihulavacche sirivacchaMkiyavacche -akaraMDuakaNagaruyayanimmalasujAyaniruvahayadehadhArI aTThasahassa paDipunnavarapurisalakkhaNadhare saNNayapAse saMgayapAse suMdarapAse sujAyapAse miyamAiapINaraiapAse ujuasamasahiyajayataNukasiNasiddhaAijalaDaharamaNijjaromarAI jhasavihagasujAyapINakucchI vR. 'avaDiyasuvibhattacittamaMsU' avasthitAni-avarddhiSNUni suvibhaktAni-viviktAni citrANi-atiramyatayA adbhutAni zmazrUNi-kUrcakezA yasya sa tathA / 'maMsalasaMThiya- pasatthasahulaviulahaNUe' mAMsala-upacitamAMsaH saMsthito-viziSTasaMsthAnaH prazastaH-zubhaH zArdUlasyevavyAghrasyeva vipulo-vistiirnnohnuH-cibukNysystthaa| 'cauraMgula-suppamANakaMbuvarasarisagIve' caturaGgulalakSaNaM suThupramANaM yasyAH sA tathAvidhA kambUvarasaddazI ca-unnatatayA valitrayayogAcca pradhAnazaGkhasazI grIvAkaNTho yasya sa tthaa| 'varamahisavarAhasIhasahUlausabhanAgavarapaDipuNNaviulakkhaMdhe' varamahiSaH-pradhAnaH Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 aupapAtikaupAGgasUtram-10 sairIbheyaH varAhaH-zUkaraH siMhaH kesarI zArdUlo-vyAghraH RSabho-vRSabho nAgavaraH-pradhAnagajaH eSAmiva pratipUrNa-svapramANenAhInovipulo vistIrNa skandhaH-aMzadezoyasya sa tthaa| 'jugasannibhapINaraiyapIvarapauTThasaMThiyasusiliThavisiTTaghaNathirasubaddhasaMdhipuravaraphalihavaTTiyabhue' yugasannibhau-vRttatvAyatatvAbhyAM yUpatulyau pInau-upacita ratidau-pazyatAM sukhakarau pIvaraprakoSThau akRzakalAcikau saMsthitau-viziSTasaMsthAnau suzliSTAH-saGgatA viziSTAH-pradhAnAH ghanA-niviDAH sthirAH-nAtizlathAH subaddhAH-suSTunaddhAH snAyubhi sandhayaH-sandhAnAniyayostau tathA, puravaraparidhavat-nagarArgalAvartitau ca bAhU yasya sa tathA, vAcanAntare 'puravaraphalihavaTTiyamue' ityetAvadeva bhujavizeSaNaM dRshyte| 'bhuyaIsaraviulamogaAdANapalihaucchUDhadIhabAhubhujagezvaro-nAgarAjastasya yo vipulo-mahAn bhogo-dehaH sa tathA, sa cAsau AdAnArtham-IpsitArthagrahaNAya 'palihocchUDha'tti paryavakSiptazca-prasArita iti samAsaH, pAThAntare 'AyANaphalihaocchUDha'ttiAdIyateasmAdityAdAnam-argalAsthAnaM tasmAd 'ucchUDho tti niSkAzitaH 'phaliho'tti argalAdaNDaH sa iva tAviva vA dIrdhI bAhU yasya sa tathA, vAcanAntare yugasannibhapInaratidapIvaraprakoSThazcAsau saMsthitopacitaghanasthirasusambaddhasunigUDhaparvasandhizceti krmdhaarypdmiti|| ___'rattatalovaiyamauamaMsalasujAyalakkhaNapasatthaacchiddajAlapANI' raktatalaulohitAdhobhAgau upacitau-unnatI mRduka-komalau mAMsalau--samAMsau sujAtI-suniSpannau prazastalakSaNI-zubhacihnau acchidrajAlau-vivakSitAGgulyantarAlasamUharahitau pANIhastau yasyasa tthaa| 'pIvarakomalavaraMgulI' vyaktaM, navaraM pIvarAH-mahatyaH, kavacittu dRzyate 'pIvaravaTTiya- sujAyakomalavaraMgulI' vyaktaM ca / 'AyaMbataMvataliNasuiruilaniddhaNakkhe' 'AyaMbataMva'tti tAmnavat AtAmrA-ISallohitAH talinAH-pratalAH zucayaH-pavitrAH rucirAH-dIptAH snigdhA-arUkSA nakhA:kararuhAyasyasatathA / 'caMdapANilehe candrAkArAH pANau rekhA yasya satathA, evamanyAnyapi triinni| "disAsotthiapANilehe' diksvastikaH-dakSiNAvartasvastikaH, etadevAnantaroktaM vizeSaNapaJcakaM tatprazastatAprakarSapratipAdanAya saGgrahavacanenAha-candrasUryazaGkhacakradikasvastikapANilekhaH, ataeva vAcanAntare'dhIyate-'ravisasisaMkhacakkasosthiyavibhattasuviraiyapANilehe' vyaktaM, navaraM vibhaktA-vibhAgavatyaH suviracitAH-suSTukRtAH svakIyakarmaNA / 'anegavaralakkhaNuttimapasatthasairaiyapANilehe' anekairvaralakSaNairuttamAHprazastAH zucayoratidAzcaramyAH pANilekhA yasya sa tthaa| athaprakRtavAcanA'nuzrIyate-'kaNagasilAyalujalapasatthasamatalauvaciyavicchinnapihulavacche' kanakazilAtalavadujvalaM prazastaMca-zubhaM samatalaJca-aviSamarUpam upacitaJca-mAMsalaM vistIrNapRthulaM ca-ativizAlaM ca vakSaH-uro yasya sa tathA / 'sirivacchaMkiyavacche' vyaktaM, vAcanAntare tu vakSovizeSaNAnyevaM dRzyante-'uvaciyuravarakADavicchiNNapihulavacche' upacitaM puravarakapATavadvistIrNaM pRthulaM ca-atipRthu vakSo yasya sa tathA, 'kaNayasilAyalujalapasatthasamatalasirivaccharaiyavacche' pUrvavannavaraM zrIvatsena ratidaM-ramyamiti vishessH| 'akaraMDuakaNagaruyayanimmalasujAyaniruvahayadehadhArI' akaraNDukaJca-mAMsalatayA'nupa Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 10 lakSyamANapRSThavaMzAsthikaM, kanakasyeva rucako - ruciryasya sa tathA, taM ca nirmalaM ca sujAtaM ca nirupahataM ca-rogopahativarjitaM dehaM dhArayatItyevaMzIlo yaH sa tathA / aTThasaha- ssapADipunnavara - purisalakkhaNa dharetti kvacidazyate aSTasahasrama - aSTottara sahaM pratipUrNam - anyUnaM varapuruSa lakSaNAnAM svastikAdInAM dhArayati yaH sa tathA 'saNNaya pAse' adho'dhaH pArzvayoravanatvAt 'saMgayapAse' dehapramANo cittapArzvaH, ataeva 'suMdara pAsa' tti vyaktaM, 'sujAyapAse' suniSpannapAva, miyamAi apINaraiyapAse mittamAtrikau - atyarthaM parimANavantau pInau - upacitau ratidau- ramyau pAvakakSAdhodezau yasya sa tathA / - 87 'ujjayasamasaMhiyajaccataNukasiNanidhdhaAijjala' haramaNijjaromarAI 'RjukAnAm avakraNAM samAnAm aviSamANAM saMhitAnAM saMhatAnAM jAtyAnAMpradhAnAnAM tanUnAM sUkSmANAM kRSNAnAM kAlAnAM snigdhAnAm arukSANAm AdeyAnAm upAdeyAnAM laDahAnAM- salAvaNyAnAm ataeva ramaNIyAnAM ca - ramyANAM romyAM - tanUruhANAM rAjiH paGktiryasya sa tathA / 'jhasavihagasujAyapINakucchI' matsyapakSiNoriva sujAtausuniSpannau pInau - upacitau kukSI-udaradezavizeSau yasya sa tathA / yU. (10 - vatarte) jhasodare suikaraNe paumaviaDaNAbhe gaMgAvattakapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNa- taruNabohiyaakosAyaMtapumagaMbhIraviyaDanAbhe sAhayasoNaMdamusaladappaNanikarithavarakaNagaccharusarisavaravairavaliamajjhe pamuiyavaraturagasIhavaravaTTiyakaDI varaturagasujAyasugujjhadese AiNNahauvva niruvaleve varavAraNatullavikkamavilasiyagaI gayasasaNasujAyasanni bhoru samuggaNimaggagUDhajAn / - eNIkuruviMdAvattavaTTANupuvvajaMghe saMThiyasusiliGagUDhagupphe suppaiDiyakummacArucalaNe anupubvasusaMhayaMgulIe unnayataNutaMbaNiddhaNakkhe rattuppalapattama asukumAlakobhalatale aThThasahassavarapurisalakkhaNadhare naganagaramagarasAgaracakkakavaraMkamaMgalaMkiyacalaNe visiharUve huyavahaniddhUmajaliyataDitaDiyataruNaravikiraNasarisatee aNanasave amame akiMcane chinnasoe niruvaleve vavagapemarAgadosamohe niggaMthassa pavayaNassa dese| vR. 'jhasodare 'ti vyaktaM / 'suikaraNe' zucIndriyaH / 'jhaSodarapadmavikaTanAbhi' iti pAThAntaraM / 'gaGgAkttakapayAhiNAvattataraMgabhaMguraravikiraNataruNabohiyaakosAyaMtapaubhagaMbhIraviyaDaNAhe' gaGgAvartaka iva pradakSiNAvartataraGgairiva - vIcibhiriva bhaGgurA ca - bhagnA ravikiraNataruNatti-taruNaravikiraNairbodhitaM spRSTaM akosAyaMtatti vikAzIbhavad yatpadmaM tadvadgambhIrA ca vikaTA ca nAbhiryasya sa tathA / 'sAhayasoNaMdamusaladappaNaNikariyavarakaNagaccharusarisavaravairavaliyamajjhe' sAhayattisaMhataM saMkSiptamadhyaM yatsoNaMda-trikASThikA muzalaMca-pratItaM darpaNakazca - AdarzakadaNDo nigariyattisArIkRtaM yadvarakanakaM tasya yaH tsaru - khaGgamuSTi sa ceti dvandvaH, taiH sadRzo varavajra iva calitaH - kSAmo madhyo- madhyabhAgo yasya sa tathA / 'pamuiyavaraturayasIhavaravaTTiyakaDI' pramuditasya - rogazokAdyanupahatasya varaturagasyeva siMhavarasyeva ca pratItasya vartitA - vRttA kaTInitambadezo yasya sa tathA, pAThAntare tu 'pamuiyavaraturagasIha airegavaTTiyakaDI' tti 6zyate, tatra pramuditayorvarayosturagasiMhayoH kaTayAH sakAzA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ce aupapAtikaupAGgasUtram-10 datirekeNa-atizayena vartitA-vRttA kttiiysystthaa| 'varaturagasujAyagujjhadese' varaturagasyeva sujAtaH-saGguptatvena suniSpanno guhyadezo yasyasa tathA, vAcanAntare tu 'pasatyavaraturagagujjhadese' vyaktaMca / 'Ainnahauvva niruvalleve' jAtyazva iva nirupalepo-leparahitazarIraH, jAtyazvo hi mUtrapurISAdhanupaliptagAtro bhvti| _ 'varavAraNatulavikkamavilasiyagaI varAraNasya-gajendrasya tulyaH-sazovikramaH-parAkramaH vilasitAca-vilAsavatI gati-gamanaMyasya sa tthaa| gayasasaNasujAyasatribhoru gajazvasanasyahastinAsikAyAH sujAtasya suniSpannasya satribha-sazyauUrU-joyasyasatathA / samuggaNimaggagUDhajANU' samudgaH-samudgakAkhyabhAjanavizeSastasya tatpidhAnasya ca sandhistadvannimagnagUDhe atyantanigUDhe maaNsltvaadnunntejaanunii-asstthiivtiiysystthaa| "eNIkuruviMdAvattavaTTANupubbajaMghe' eNI-hariNI tasyA iva kuruvindaH-tRNavizeSaH vatraMca-sUtravalanakaM te iva ca vRtte-vartule AnupUvyeNatanukecetigamyaM, jar3e-prasRteyasyasa tathA, anye tvAhuH-eNyaH-snAyavaH kuruvindA-kuTilakAbhidhAnorogavizeSaH tAbhistyakte, zeSaM tathaiva / saMThiyasusiliTThagUDhagupphe' saMsthitau-saMsthAnavizeSavantau suzliSTau-sughaTanau gUDhau-mAMsalatvAda- nupalakSyau gulphaupAdamaNibandhau yasya sa tthaa| ____'supaiTTiyakummacArucalaNe' supratiSThitI-zubhapratiSThau kUrmavat-kacchapavaccArU-unnatatvena zobhanau calanI-pAdau yasya sa tathA / 'anupuvvasusaMhayaMgulIe' AnupUvyeNa-krameNa varddhamAnA hIyamAnA vA itigamyaM, susaMhatA-suSTuaviralA aDalyaH-pAdAnAvayavAyasyasatathA, 'anupuvvasusAhayapIvaraMgulIetti kavacid dRzyate / 'unnayataNutaMbaNiddhaNahe' unnatA-animnAH tanavaHpratalAH tAmrA-aruNAH snigdhAH-kAntA nakhAH-pAdAGgulyavayavA yasya sa tathA } 'rattuppalapattamauyasukumAlakomalatale' raktaM-lohitamutpalapatravat-kamaladalavanmRdukam-astabdhaM sukumArANAM madhye komalaM pAdatalaM yasya sa tthaa| 'aTThasahassavarapurisalakkhaNadhare'tti vyAkhyAtameva / vAcanAntare'dhIyate--'naganagaramagarasAgaracakkakavaraMkamaMgalaMkiyacalaNe' nagaH-parvato nagaraM-pattanaM makaro-jalacaravizeSaH sAgaraH-samudraH cakra-rathAGgaetAnyevAGkA-lakSaNAni varAtAzca-nagAdivyatiriktapradhAnalakSaNAni maGgalAdIni ca-svastikAdInIti dvandvaH, tairaGkitau calanI yasya sa tthaa| 'visiTTharUve'tti vyaktaM 'huyavahanibhUmajaliyataDitaDiyataruNaravikiraNasarisatee' hutavahasya nidhUmaM yad jvalitaM tasya taTitaDitazca-vistAritavidyutaH taruNaravikiraNAnAM ca-abhinavAdityakarANAM sadRzaMsamaM tejaH-prabhA yasya sa tthaa| _ 'aNAsave' praannaatipaataadirhitH| amame mametizabdarahito, nirlobhtvaat| 'akiMcaNe nidravyaH, parigrahasaMjJArahitvAt / 'chinnasoe' chinnazrotAH truTitabhavarravAhaH, chinnazoko vA / 'niruvaleve dravyato nirmaladeho, bhAvatastu karmabandhahetulakSaNopaleparahitaH |puurvoktmev vizeSeNAha-'vavagayapemarAgadosamohe' vyapagataM-naSTaMpremaca-abhiSvaGgalakSaNaMrAgazca viSayAnurAgalakSaNo dveSazca-aniSTe'prItirUpo mohazca ajJAnarUpo vA yasya sa tathA / 'niggaMthassa pavayaNassa desae' nirgranthasya-jainasya pravacanasya-zAsanasya dezakaH / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-10 mU (10-yati) satyanAyagepaiTAvaesamaNagapaI samaNagaviMdapariaTTaecauttIsabuddhavayagAtisesapattepaNatIsasaccavayaNAtisesapatte AgAsagaeNaMcakkeNaM AgAsagaeNaMcateNaMAgAsiyAhiM cAmarAhiM AgAsaphaliAmaeNaM sapAyavIDhaNaM sIhAsaNeNaM dhammajjhaeNaM purao pakaDhijamANeNaM -cauddasahiM samaNasAhassIhiM chattIsAe ajiAsAhassIhiM saddhi saMparibuDe puvvAnupurvi caramANecaramAmegAmANuggAmaM dUijamANe suhaMsuheNaM viharamANe caMpAe nayarIebahiyAuvanagaraggAmaM uvAgae caMpaM nagari punnabhaI ceiaMsamosariuM kAme / / vR.zAstA nAyakaH, tasyaiva netA svImItyarthaH / 'paiTAvae tasyaiva pratiSThApakaH, taistairupaayairvyvsthaapkH| 'samaNagapaI zramaNakapati, sAdhusaGghAdhipati / samaNagaviMdapariaTTae' zramaNA eva zramaNakAsteSAMvRndasya parivartako vRddhikArI parikarSakovA-agragAmI tena vA paryAvakaHparipUrNo yaH sa tathA / 'cauttIsabuddhavayaNAtisesapatte' catustriMzat buddhAnAMjinAnAM vayagattivacanapramukhAH 'sarvasvabhASAnugataM vacanaM dharmavabodhakara'mityAdinoktasvarUpA ye'tizeSAatizayAstAna prApto yaH sa tthaa| ___ iha ca vacanAtizayasya grahaNamatyantopakAritvena prAdhAnyakhyApanArtham, anyathA dehavaimalyAdayaste paThyante, yata aah||1|| "dehaM vimalasuyaMghaM AmayapasseyavaJjiyaM aruyaM / ruhiraMgokkhIrAbhaM nivvIsaM paMDuraM maMsaM // " ityAdi / 'paNatIsasaJcavayaNAisesapatte paJcatriMzatye satyavacanasyAtizeSA-atizayAstAnprApto yaH sa tathA, te cAmI vacanAtizayAH tadyathA-saMskAravattam 1 udAttatvam 2 upacAropetatvaM 3 gambhIrazabdatvam 4 anunAditvaM5 dakSiNatvam 6 upanItarAgatvaM7mahArthatvam 8 avyAhatapaurvAparyatvaM 9ziSTatvaM 10 asandigdhatvam 11 apahatAnyottaratvaM 12 hyadayagrAhitvaM 13 dezakAlAvyatItatvaM 14 tatvAnurUpatvam 15 aprakIrNaprasRtatvam 16 anyo'nyapragRhItatvam 17 abhijAtatvam 18 / ___atisnigdhamadhuratvam 19 aparamarmavedhitvam 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvam 21 udAratvaM 22 paranindAtmotkarSaviprayuktatvam 23 upagatazlAdhyatvam 24 apanItatvam 25 utpAditAcchinnakautUhalatvam 26 adbhUtatvam 27 anativilambitvaM 28 vibhramavikSepakilikiJcitAdiviprayuktatvam 29anekajAtisaMzrayAdvicitratvam 30 AhitavizeSatvaM 31 sAkAratvaM 32 satvaparigRhIttvaMm 33 aparikheditvam 34 avyuccheditvaM 35 ceti vcnaatishyaaH| tatra 'saMskAravattaMva' saMskRtAdilakSaNayuktatvaM 1 udAttatvam-uccairvRttitvam 2 upacAropetatvam-agrAmyatA 3 gambhIrazabdatvaM-meghasyeva4 anunAditvaM-pratiravopetatvAdi 5 dakSiNatvaMsaralatvam upanItarAgatvaM-mAlavakezikAdigrAmarAgayuktatA7etesapta zabdApekSA atizayAH, anye tvarthAzrayAH, tatra mahArthatvaM-bRhadabhidheyattA 8 avyAhatapUrvAparatvaM-pUrvAparavAkyAvirodhaH 9 ziSTatvam-abhimatasiddhAntoktArthatA vaktuH ziSTatAsUcakatvaM vA 10 asandigdhatvamasaMzayakAritA 11 apahatAnyottaratvaM-paradUSaNAviSayatA 12 hRdayagrAhitvaM-zrotRmanoharatA 13 dezakAlAvyatItatvaM prastAvocitatA 14 tatvAnurUpatvaM-vivakSitavastusvarUpAnusAritA 15 aprakIrNaprasRtatvaM-susambaddhasya sataHprasaraNam, athavA asambaddhAdhikAratvAtivistarayorabhAvaH Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 aupapAtikaupAGgasUtram-10 16 anyo'nyapragRhItatvaM-paraspareNa padAnAM vAkyAnAM vA sApekSatA 17 abhijAtatvaM vaktuH pratipAdyasya vA bhUmikAnusAritA 18 / atisnigdhamadhuratvaM-ghRtaguDAdivatsukhakAritvaM 19 aparamarmavedhitvaM-paramarmAnudghATanasvarUpatvam 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvaM-ghRtaguDAdivat sukhakAritvaM 19 aparamarmavedhitvaMparamarmAnudghATanasvarUpatvam 20 arthadharmAbhyAsAnapetatvaM-arthadharmapratibaddhatvaM 21 udAratvamabhidheyArthasyAtucchatvaM gumphaguNavizeSo vA 22 paranindAtmokarSaviprayuktatvamiti pratItameva 23 upagatazlAdhyatvam-uktaguNayogAt prAptazlAdhyatA 24 anapanItatvam- kArakakAlavacanaliGgAdivyatyayarUpavacanadoSApetatA 25 utpAditAcchinnakautUhalatvaM-svaviSaye zrotRNAM janitamavicchinnaM kautukaM yena tattathA tadbhAstatvam 26 adbhutatvam anativilambitvaM ca pratItaM 27-28 vibhramavikSepakilikiJcitAdiviyuktatva-vibhramo-vaktRmanaso bhrAntatA vikSepaHtasyaivAbhidheyArthapratyanAsaktatA kilikiJcitaM-roSabhayAbhilASAdibhAvAnAMyugapadasakRtkaraNam, AdizabdAnmanodoSantaraparigrahaH, tairviyuktaM yattathA tadbhAvastatvaM 29 anekajAtisaMzrayAdvicitratvam, ihajAtayo varNanIyavastusvarUpavarNanAni30 Ahitavize-SatvaM-vacanAntarApekSayA DhaukitavizeSatA 31 sAkAratvaM-vicchinnavarNapadavAkyatvenAkAraprAptatvaM 32 satvaparigRhItatvaMsAhasopetatA 33aparikheditatvam-anAyAsasambhavaH34 avyuccheditvaM-vivakSitArthasamyakasiddhiM yAvad avayavacchinnavacanaprameyateti 35 / __athaprakRtavAcanA-'AgAsagaeNaM'tiAkAzavartinA 'cakraNa' dharmacakraNa AgAsagaeNaM chatteNaM tichatratrayeNa 'AgAsiyAhiM ti AkAzam-ambaramitAbhyAM prAptAbhyAM AkarSitAbhyAM vA-AkRSTAbhyAmutpATitAbhyAmityarthaH, 'cAmarAhiM'ti cAmarAbhyAMprakIrNakAbhyAM, prAkRtatvAca liGgavyatyayaH, lakSita iti sarvatra gamyam / 'AgAsaphaliyAmaeNaM ti AkAzatulyaM svacchatayA yat sphaTikaMtanmayena, sapAdapIThena siMhAsaneneti vykt| ___ 'dhammajjhaeNaM tidharmacakravartitvasaMsUcakena ketunA-mahendradhvajenetyartha, 'purao'ttiagrataH 'pakaDhijamANeNaM'ti devaiH prakRSyamANeneti, 'saddhiM' saha saMparibuDe'tti samyak parikaritaHsamantAdveSTita ityrthH| 'pubbANupubbiti pUrvAnupUrvyAnapazcAnupUrvyA nAnAnupUrvyAvetyartha, krameNeti hRdayaM, caran saJcaran, etadevAha-'gAmANuggAmaM dUijamANe'ttigrAmazca pratIto'nugrAmazca-vivakSitagrAmAnantarogrAmogrAmAnugrAmaMtad'dravan gacchan, ekasmAdyAmAdanantaraMgrAmama-nullaGaghayanityartha, anenApratibaddhavihAramAha, ttraapyautsukyaabhaavmiti| ____ 'suhaMsuheNaM viharamANe'tti ata eva sukhaMsukhena-zarIrakhedAbhAvena saMyamabAdhAbhAvena ca 'viharan' sthAnAta sthAnAntaraMgacchan grAmAdiSuvA tiSThan 'bahiya'tti bahistAt 'uvanagaraggAmati nagarasya samIpamupanagaraM tatra grAma upanagaragrAmastamupAgataH / mU(11)taeNaM se pavittivAue imIsekahAe laddhaDe samANe haDatuDacittamA die pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyaeNhAekayabalikamme kayakou-amaMgalapAyacchite suddhappavesAI maMgalAiM vatthAI pavaraparihie appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre saAo gihAo paDinikkhamai, saAogihAo paDinikkhamittAcaMpAenayarIe majjhaMmajjheNaMjeNeva koNiyassa Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-11 ranno gihe jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva kUNie rAyA bhabhasAraputte teNeva uvAgacchai 2 karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTujaeNaM vijaeNaM baddhAbeira evaM vyaasii| jassaNaMdevANuppiyAdasaNaMkakhaMtijassaNaMdevANuppiyAdasaNaM pIhatijassaNaMdevANuppiyA dasaNaM patthaMti jassa NaM devANuppiyA daMsaNaM abhilasaMti jassa NaM devANuppiyA nAmagottassavi savaNayAehatuTThajAvahiayA bhvNti|sennN samaNe bhagavaMmahAvIrepuvvANupuviMcaramANegAmANuggAmaM dUijamANe caMpAe nayarIe uvanagaragAmaM uvAgae caMpaM nagariM punnabhadaM ceiaMsamosariuM kAme, taM taaNaM devANuppiyANaM piaTThayAe piaMnivedemi, piaMte bhvu|| vR.tato'nantaraM, ''miti vAkyAlAre, 'se' iti asau pavittivAue'ttipravRttivyApRto bhagavadvArtAvyApAravAn 'imIse kahAe'ttiasyAMgavadAgamanalakSaNAyAMvArtAyAM laDhesamANe'tti labdhArthasan-prAptArtha san, vijJaH sannityartha, 'haTTatuTThacittamAmaMdie tti haSTatuSTam-atyarthatuSTaM haSTaM vA-vismitaMtuSTaMca-toSavaJcittaM-mano yatra tattathA tathRSTatuSTacittaM yathA bhavati, evamAnanditaISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimupagataH tatazca 'naMdie'tti nanditaH-samRddhitaratAmupagataH / 'pIimaNe' prIti-prINanamApyAyanaM manasi yasya sa tathA, 'paramasomaNassie' paramaM saumanasyasumanaskatA saJjAtaM yasya sa paramasaumanasyikaH tadvA'syAstIti paramasaumanasthikaH, 'harisavasavisappamANahiyae' harSavazena visarpat-vistAraM vrajaddha dayaM yasya sa tathA, sarvANi caitAni hRSTAdipadAniprAya ekAryAni, naca duSTAni, pramodaprakarSapratipattihetutvAtstutirUpatvAca, yadAha "vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH sturvastathA nindan / yatpadamasakRd brUyAttatpunaruktaMna dossaay|| 'pahAetti' vyaktaM, 'kayabalikamme'tti snAnA-nantaraM kRtaM balikarma svagRhadevatAnAM yena sa tathA / 'kayakouamaMgalapAyacchitte kRtAni kautuka- maGgalAnyeva prAyazcittAni-duHsvapnAdividhAtArthamavazyakaraNIyatvAdyena sa tathA, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAni tu-siddhArthadadhyakSatadUrvAnurAdIni suddhappavesAI maMgallAiMvatthAI pavaraparihie' zuddhAtmA-snAne zucikRtadehaH vezyAni- vezesAdhUniathavAzuddhAnicatAnipravezyAnica-rAjasabhApravezodhitAni ceti vigrahaH, maGgalyAna-mAlakaraNe sAdhUnivastrANivyaktaM, pavaratti-dvitIyAbahuvacanalopAt pravarANi-pradhAnAni parihito-nivasitaH athavA pravarazcAsau parihitazceti samAsaH / 'appamahagyAbharaNAlaMkiyasarIre'tti vyaktaM, navaraM alpAni-stokAni mhaannibhumuulyaani|'saao'tti svkaat-svkiiyaat| jeNevattiyasminnevadeza ityrthH| sirasAvattaM'ti zirasAmastakenAprAptam-aspRSTaMzirasi vA Avartata iti zirasyAvarto'tastaM / 'jaeNaM vijaeNaM vaddhAveti'ttijayaH-sAmAnyo vighnAdiviSayo vijayaH sa eva viziSTataraH pracaNDaprati-panthAdiviSayaH vardhayati jayena vijayena ca varddhasva tvamityevamAziSaM prayuke smetyrth| 'devANuppiyatti srlsvbhaavaaH| _ 'daMsaNaM'ti avalokanaM / 'kaMkhaMti'tti prAptaM sadvimoktuM necchanti 'pIhaMti'tti spRhayanti anavAptamavAptumicchanti / 'patthaMti'tti prArthayanti-tathAbhUtasahAyajanebhyaH sakAzAdyAcante / 'abhilasaMti'tti abhilaSanti-Abhimukhyena kamanIyamiti manyante / nAmagottassavitti nAma Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 aupapAtikaupAsUtram-11 ca-abhidhAnaM yathA mahAvIra iti, gotraMca-vaMzoyayA kAzyapagotra iti, nAmagotramiti dvandvaikatvamatastasya, athavA nAmAbhidhAnaM gotraMca yathArtha, tataH karmadhAraya iti / "savaNayAe'tti zravaNAnAM bhAvaH zravaNatA tayA, svArthiko vA tApratyayaH prAkRtazailIprabhava iti / mU. (12) tae NaM se kUNie rAyA bhabhasAraputte tassa pavittivAuassa aMtie eyamadvaM socA nisamma haTTatuTTajAvahiae viasiavarakamalanayanavayaNe paaliavarakaDagatuDiyakeyUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare sasaMbhamaM turiyaM cavalaM nariMde sIhAsaNAu abbhuTTei 2 tA pAyapIDhAu paccoruhai 2 tA pAuAo omuai 2 tA avahaTTa paMca rAyakakuhAiM taMjahA -- khaggaM 1 chattaM 2 upaphesaM 3 vAhaNAo4 bAlavIaNaM 5 ekasADiyaM uttarAsaMgakarei ra ttA AyaMte cokkhe paramasuibhUe aMjalimauliaggahatthe titthagarAbhimuhe sattaTTha payAiM anugacchati sattaTTha payAIaNugacchittA vAmaMjANuMaMcei vAmaM jANu aMcettA dAhiNaMjANuMdharaNitalaMsi sAhaTu tikakhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesei 2 tA / IsiM pacuNNamati paccuNNamittA kaDagatuDiyathaMbhiAo bhuAo paDisAharati rattA karayala jAva kaTTu evaM vayAsI vR. 'socA nisammatti zrutvA zrotreNAkarNya nizamya-hRdayenAvadhArya / 'dhArAhayanIvasurabhikusumacaMcumAlaiaucchiyaromakUve' dhArAbhi-jaladharavAridhArAbhirhataM yatrIpasya-kadambasya surabhikusumaM tattathA, tadiva caMcumAlaiyatti-pulakito'ta eva ucchritaromakUpazca yaH sa tathA, idaM ca vizeSaNaM kacideva shyte| 'viasiyavarakamalaNayaNavayaNe' vikasitAnibhagavadAgamanavAzrivaNajanitAnandAtizayAdutphullAni varakamalavannayanavadanAni yasya sa tthaa| 'pacaliyavarakaDagatuDiyakeUramauDakuMDalahAravirAyaMtaraiyavacche' pracalitAnibhagavadAgamanazravaNajanitasambhramAtirekAt kampitAnivarANi-pradhAnAnikaTakAnica kaNAni tuTikAzca-bAhurakSakAH keyUrANi ca-aGgadAni mukuTaM ca-kirITaM kuNDale ca-karmAbharaNe yasya sa tathA, hAro-muktAkalApo virAjan-zobhamAno racito-vihito vakSasi urasiyena sa tathA, tataH karmadhArayaH / pAlaMbapalaMbamANagholaMtabhUsaNadhare' prAlambo-jhumbanakaMpralambamAnaM-lambamAnaM gholaM ca-dolAyamAnaM yadbhUSaNam-AbharaNaM taddhArayati yaH sa tthaa| sasaMbhamati sAdaraM 'turiyaM' cavalaMti-atitvaritaM, krayAvizeSaNe caite / paJcoruhaitti pratyavarohati-avataratItyartha, kavacididaM pAdukAvizeSaNaM dRzyate-'varuliyavariTThariTThaaMjaNaniuNoviyamisimisiMtamaNirayaNamaMDiyAottievaMcAtrAkSaraghaTanA-variSThAni-pradhAnAni vaiDUryariSThAJjanAni-ralavizeSA yayoste tathA, tathA nipuNena-kuzalena zilpinA oviyattiparikarmite yete tathA, ata eva misimisiMtatti-cikicikAyamAne maNiralaiH candrakAntAdikatanAdibhirmaNDite-bhUSite ye tathA, tataH padacatuSTayasya krmdhaaryH| tathedamapi avahaTTupaMcarAyakakuhAI, taMjahA-khaggaMchattaMupaphesaMvAhaNAo vAlavIaNaM'ti tatrAvahaTu-apahatya-parihRtya rAjakakudAni-rAjacihnAni upphesaMti-mukuTaM vaalvyjniicaamrmiti| 'egasADiyaMuttarAsaMgati ekaH sATakoyasminnastisa ekasATikaHuttarAsaGgo-vaikakSakam Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 12 93 'AyaMte'tti AcAnto-jalasparzanAt 'cokkhe' tti cokSo - vivakSitamalApanayanAt, kimuktaM bhavati ? - 'paramasuibhUe' atIva zuci saMvRttaH / 'aMjalimauliyahatthe ' aJjalinA -aJjalikaraNato mukulitI - mukulAkRtIkRtI hastau yena sa tathA / 'aMcei 'tti AkuJcayati 'sAhaDa' tti saMhRtya nivezya / 'tikakhutto' tti trikRtvastrIn vArAnityartha, 'nivesei' tti nyasyati, 'IsiM paJcannamai 'tti ISat - manAk pratyunnamati - avanatatvaM vimuJcati 'paDisAharai' tti UrdhvaM nayati || mU. (12 - vartate) namo'tthu NaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM AigarANaM titthagarANaM sayaMsaMbuddhANaM purisuttamANaM purisasIhANaM purisavarapuMDarIANaM purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANaM loganAhANaM logahiyANaM logapaIvANaM logapajjoagarANaM abhayadayANaM cakakhudayANaM maggadayANaM saraNadayANaM jIvadayANaM bohidayANaM dhammadayANaM dhammadesayANaM dhammanAyagANaM dhammasArahINaM dhammavaracAuraMtacakavaTTINaM dIvo tANaM saraNaM gaI paiTTA appaDihayavaranANadaMsaNadharANaM viaTTachaumANaM jiNANaM jAvayANaM tinANaM tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moagANaM savvannUNaM savvadarisINaM sivamayalamaru amanaMtamakkhayamavvAbAhamaNurAvattisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMpattANaM / namo'tyu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrarasa Adigarassa titthagarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa, vaMdAmi NaM bhagavaMtaM tattha gayaM iha gate, pAsai me bhagavaM tattha iha yanti kaTTu vaMdati nama'sati // vR. 'namo'tyu Na' mityAdi prAgvat, navaraM 'dIvo tANaM saraNaM gaI paiTThA' ityatra je tesiM namo'tthuNamityevaM gamanikA kAryeti / 'dhammAyariyasse' ti dharmAcAryAya, na tu kalAcAryAya, dharmAcAryatvameva kathamityata Aha- 'dhammovadesagassa' dharmopadezakAyeti / 'tattha gayaM' ti tatra grAmAntare sthitam, 'iha gae 'tti atrAvasthito'haM vande / kasmAdevamityata Aha 'pAsai me 'tti pazyati mAM, ' se 'tti sa bhagavAn 'itikaTTu' itikRtvA - itihetoH 'vaMdai' tti pUrvoktastutyA stauti 'NamaMsai' tti namasyati - zironamanena praNamati / / mU. (12 - vartate) vaMdittA namasittA sIhAsaNavaragae puratyAbhimuhe nisIai, nisIittA tassa pavittivAuassa attarasayasahassaM pItidANaM dalayati, dalaittA sakkAreti sammANeti sakkAritA sammANittA evaM vayAsI / jayA NaM devANupiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre ihamAgacchejjA iha samosarijA iheva caMpAe nayarIe bahiyA puNNabhadde ceie ahApaDirUvaM / uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharejjA tayA NaM mama eamaThThe nivedijjAsittikaDDa visajjite // vR. 'aDDattarasyasahassaM pIidAnaM'ti aSTottaraM lakSaM rajatasya tuSTidAnaM dadAti smeti, taccAvazyake mANDalikAnAM prItidAnamarddhatrayodazalakSamAnamuktaM, yadAha 119 11 "vittI u suvaNNassA bArasa addhaM ca sayasahassAiM / tAvaiyaM ciya koDI pIIdANaM tu cakkassa // // 2 // eyaM ceva pamANaM navaraM rayayaM tu kesavA diMti / maMDaliyANa sahassA pIIdAnaM sayasahassA // iti / iha punastadaSTottaralakSamAnamuktamiti kathaM na virodha ?, ucyate, bhagavati campAyAmAgate * Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAsUtram-12 taddAsyatIti na virodhaH / 'sakkarei'tti pravaravastrAdibhi pUjayati / 'sammANeitti tathAvidhayA vacanAdipratipatyA puujytyeveti| evaM 'sAmitti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNeitti vacanAntare vAkyam, evamitiyathA''dezaM svAminnityAmantraNArtha iti-upapradarzane AjJayA-tadAjJAM pramANIkRtyetyartha vinayena-aJjalikaraNAdanA vacanaM-rAjAdezaM pratizRNoti-abhyupagacchati iti // mU. (13) taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe phuluppalakamalakomalummilitami AhA(aha)paMDure pahAe rattAsogappagAsakiMsuasuamuhaguMjaddharAgasarise kamalAgarasaMDabohae uTTiyammi sUre sahassarasimi dinyre| teyasAjalaMtejeNeva caMpA nayarIjeNevapuNNabhadde ceieteNeva uvAgacchati rattA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihrti|| vR. kalaMpAuppabhAyAerayaNIe'ttikalyamiti-zvaHprAduHprAkAzyetataH prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM 'phulluppalakamalakomalummiyaMmitti phulaM--vikasitaM tacca tadutpalaMca-padhraphullotpalaM taca kamalazca-hariNavizeSaH tayoH komalam-akaThoramunmIlitaM-dalAnAM nayanayozconmIlanaM ysmiNstttthaa|ttr 'ahapaMDure pabhAe'tti atha rajanIprabhAtAnantaraM pANDure-zukle prabhAte-upasi 'ratAsogappagAsakiMsuasuamuhaguMjaddharAgasarise kamalAgarasaMDabohae uThiyaMmi sUre'tti raktAzokasyataruvizeSasya prakAzaH-prabhA sa ca kiMzukaM ca-palAzakusumaM zukamukhaM ca-pratItaM guA-raktakRSNaH phalavizeSaH tadarddha ceti dvandvaH, eSAM yo rAgo-raktatvaM tena sadhzaH-samo yaH sa tathA, tathA kamalAkarAH-padmotpattisthAnabhUtA hRdAdayasteSu yAni SaNDAni-nalinavanAni teSAM bodhako-vikAzako yaH sa tathA tatra, usthite-udgate suure-rvii| kimbhUte ?- sahassarasimidinaare teasA jalaMte'tti vizeSaNatrayaM vyaktam / 'saMpaliyaMkanisannetti padmAsane niSaNNaH, idaM ca vAcanAntarapadam / / mU. (14) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave samaNA bhagavaMtoapegaiyA uggapavvaiyA bhogapabvaiyA rAiNNa0 nAya0 korabba0 khattiapavvaiA bhaDA johA senAvaI pasatthAro seTTI ibmA anne ya bahave evamAiNo uttamajAtikularUvaviNayaviNNANavaNNalAvaNNavikkamapahANasobhaggakatijuttA bhudhnndhnnnnnicypriyaalphiddiaa| naravaiguNAiregA icchiabhogo suhasaMpalaliA kiMpAgaphalovamaMcamuNiavisayasorakhaM jalabubbuasamANaM kusaggajalabiMducaMcalaM jIviyaM ca nAUNa addhavamiNaM rayamiva paDaggalaggaM saMvidhuNittANaMcaittA hiraNNaMjAva pavvaiA, appegaiyA addhamAsapariAyA appegaiAmAsapariAyA evaMdumAsa timAsa jAva ekkArasa0 appegaiA vAsapariAyA duvAsa tivaas0|| appegaiA anegavAsapariAyA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA viharati / vR. 'aMtevAsitti shissyaaH| 'appegaiya'tti api-samuccaye ekakA-eke anye kecidapItyarthaH 'uggapabvaiya'tti ugrAAdidevena ye ArakSakatvena niyuktAH tadvaMzajAzca ata ugrAH santaH pravrajitA-dIkSAmAzritA ugrprvrjitaaH| ational Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-14 evamanyAnyapi padAni, navaraM bhogA-ye tenaiva gurutvena vyavahatAstadvaMzajAzca, rAjanyA ye tenaiva vayasyatayA vyavasthApitAstadvaMzajAca, jJAtA-ikSvAkuvaMzavizeSabhUtAH nAgA vAnAgavaMzaprasUtAH koravvatti-kuravaH-kuruvaMzaprasUtAH, kSatriyAzcAturvaNye dvitIyavarNabhUtAH, maDatticArabhaTAH,johatti-bhaTebhyoviziSTatarAH sahasayodhAdayaH, seNAvaitti sainyanAyakAH,pasatyArattiprazastArodharmazAstrapAThakAH,zreSThinaH-zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTAGkitamastakAH, ibmatti-ibhyAH hastipramANadraviNarAzipatayaH 'anne ya bahave evamAiNoti evamaprakArAH "uttamajAikularUvavinayaviNNANavaNNalAvaNNavikSamapahANasohaggakatijuttatti uttamA ye jAtyAdayaH pradhAne ca ye saubhAgyakAntI tairye yuktAste tathA, tatra jAti-mAtRkaH pakSaH kulaM-paitRkaH pakSaH rUpaMzarIrAkAraH vinayavijJAne ca pratIte varNo-gauratvAdikA kAyacchAyA lAvaNyam-AkArasyaiva spRhaNIyatA vikramaH-pauruSaM saubhAgyam-AdeyatA kaantiH-diiptiH| 'bahudhaNadhaNNanicayapariyAlaphiDiA' bahavo ye dhanAnAM-gaNimadharimAdInAM dhAnyAnAM ca-zAlyAdInAMnicayAH-saJcayAH parivArazca-dAsIdAsAdiparikarastaiH sphuTitA-IzavarAntarANyatikrAntAHathavA tebhyaH sarvasaGgatyAgena dUrIbhUtA yete tathA, pAThAntarebahavodhanadhAnyanicayaparivArA yasyAM sa tathAbhUtA sthiti gRhavAse yeSAM te tathA / 'naravaiguNAireA' narapateH-rAjJaH sakAzAdguNaiH-vibhavasukhAdibhi atirekaH-atizayoyeSAM te tthaa|| 'icchiyabhogA' IpsitA-vAcchitAH bhogAH-zabdAdayo yeSAM te tathA / 'suhasaMpalaliyA' sukhena sampralalitAHprakrIDItA ye te tathA / 'kiMpAgaphalovamaM ca ti viSavRkSaphalatulyaM punaH 'muNiti jJAtvA visayasuhaMti vyaktaM, tathA 'jalabubbuasamAnaM kuzAgrejalabinduH kuzAgrajalabindustadvandhaJcalaM jIviyaM tijIvitavyaMca jJAtvA, tathA 'addhavamiNaM'ti idaM viSayasaukhyadhanasaJcayAdikam adhruvam-anityarUpaM raja iva paTAgralagnaM 'saMvidhuNittA Nati vidhUya-jhagiti vihAya, tathA caitta'ttityaktvA, kiMtadityAha-hiraNyaMca rUpyaM, yAvacchabdopAdAnAdidaM zyamciyA suvvaNNaM ciccA dhaNaM evaM dhaNNaM balaM vAhaNaM kosaM koTThAgAraM rajjaM ra8 puraM aMteuraM ciccA vipuladhanakaNagarayaNamaNimottiasaMkhasilappavAlarattarayaNamAIyaMsaMtasArasAvatenaM vicchaDaittA vigovaittA dAnaM ca dAiyANaM paribhAyaittA muMDA bhavittA agArAo anagAriya miti, vyaktaM caitt| navaraM suvarNa ghaTitaM dhanaM-gavAdi balaM-caturaGgaM vAhanaM-vegasarAdikaM punardhanaM-gaNimAdikanakam-aghaTitasuvarNa ratnAni-karketanAdIni maNayaH-candrakAntAdayaH mauktikAnimuktAphalAni zaGkAH-pratItAH zilApravAlAni-vidrumANi raktaratnAni padmarAgA AdizabdAdvastrambalAdiparigrahaH, etena kimuktaM bhavatItyAha-'saMta'tti vidyamAnaM sArasvApateyaM-pradhAnadravyaM, kimityAha-vicchaz-vizeSeNa tyaktvA vicchardavadvA kRtvA niSkramaNamahimakaraNataH, tathA tadeva gusaM sadvigopya-prakAzIkRtya dAnAtizayAdata ev| 'dAnaM ca dAiyANaM'ti dAnAhebhyaH paribhAjya-datvA, gotrikebhyo vA-vibhAgazo datvA muNDA bhUtvA-dravyataH ziroluJcanena bhAvataH krodhAdyapanayanena agArAd-gehAt niSkamyetizeSaH, anagAritAM sAdhutAM pradrajitA gatAH, vibhaktipariNAmAdvA anagAritayA pravrajitAH- zrama Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 NIbhUtAH, paryAyasUtrANi vyaktAnyeveti / / mU. (15) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave niggaMthA bhagavaMto appegaiA AbhinibohiyaNANI jAva kevalanANI appegaiA maNabaliA vayabaliA kAyabaliA appegaiA maNeNaM sAvANuggahasamatthA 3 appegaiA khelosahipattA evaM jallosahi0 vipposahi0 Amosahi0 savvosahi0 appegaiA koThThabuddhI / evaM bI abuddhI paDabuddhI appegaiA payANusArI appegaiA saMbhinnasoA appegaiA khIrAsavA appegaiA mahuAsavA appegaiA sappiAsavA appegaiA akkhiNamahAnasiA evaM ujjumatIappeiA viulamaI viuvvaNiSDipattA cAraNA vijjAharA AgAsAtivAiNo // bR. sAdhuvarNakagamAntaraM vyaktameva, navaraM 'maNobaliya ' tti manobalikAH - mAnasAvaSTambhavantaH vAgbalikA:- pratijJAtArthanirvAhakAH parapakSakSobhakArivacanA vA, kAyabalikAH kSudhAdiparISaheSvaglAnIbhavatkAyAH 'nANabaliyA' avyabhicArijJAnAH 'daMsaNabaliyA' parairakSobhyadarzanAH 'cArittabaliyA' iti vyak, vAcanAntarAdhItaM cedaM vizeSaNatrayam 'appegaiA maNeNaM sAvANuggahasamatthA' manasaiva pareSAM zApAnugrahI - apakAropakArau kartu samarthA ityartha, evaM vAcA kAyena ceti / aupapAtikaupAGgasUtram-15 'khelosahipatta' tti khelo - niSThIvanaM sa evauSadhi sakalarogAdyanarthopazamahetutvAt khelopadhistAM prAptA ye te tathA, evamanyatrApi, eva oSadhi iti / 'Amosahi' tti AmarSaNamAmarSa - hastAdisaMsparza iti / 'savvosahi' ti sarva eva khelajallavipruTakezomanakhAdaya oSadhi sarvoSadhi, 'koTThabuddhi'tti koSThavat - kuzUla iva sUtrArthadhAnyasya yathAprAptasyAvinaSTasyA''janmadharaNAddhRddhi - matiryeSAM te tthaa| 'bIjabuddhi' tti bIjamiva vividhArthAdhigamarUpamahAtarUjananAdbuddhiryeSAM te tathA / 'paDabuddhitti paTavat viziSTavaktRvanaspativisRSTavividhaprabhUtasUtrArthapuSpaphalagrahaNasamarthatayA buddhiryeSAM te tathA 'padANusAri 'tti padenasUtrAvayavenaikenopalabdhena tadanukUlAni padazatAnyanusarantiabhyuhayantItyevaMzIlAH padAnusAriNaH / 'saMbhinnasoa ' ti sambhinnAn bahubhedabhinnAn zabdAn pRthak pRthak yugapacchRNvantIti samminna zrotAraH, samminnAni vA zabdena vyAptAni zabdagrAhINi, pratyekaM vA zabdAdiviSayaiH zrotAMsi sarvendriyANi yeSAM te tathA / 'khIrAsava' tti kSIravanmadhuratvena zrotRRNAM karNamana-sukhakaraM vacanamAzravanti-kSaranti ye te kSIrAzravAH / 'mahuAsava'tti madhvAzravAH prAgvat, navaraM madhuvatsarvadaSopazamanimittatvAdAlhAdakatvAcca tadvacanasya kSIrAzravebhyaste bhedenoktAH / 'sappi Asava' tti sarpirAzravAstathaiva, navaraM zrotRRNAM svaviSaye snehAtirekasampAdakatvAt kSIrAzravamadhvAzravebhyo bhedonoktAH / 'akkhINamahANasIya 'tti mahAnasam-annapAkasthAnaM tadAzritatvAdvA'nnamapi mahAnasamucyate, tatazcAkSINaM - puruSa - zatasahanabhyo'pi dayamAnaM svayamabhuktaM sat tathAvidhalabdhivizeSAdatruTitaM tacca tanmahAnasaM ca-mikSAlabdhaM bhojanamakSINamahAnasaM tadasti yeSAM te tathA / 'ujjumai' tti RjvI sAmAnyato manomAtragrAhiNI mati- manaH paryAyajJAnaM yeSAM te tathA / 'viulamai' ti vipulA - bahuvidhavizeSaNopetamanyamAnavastugrAhitvena vistIrNA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 mati-manaHparyAyajJAnaM yeSAM te tathA, tathAhi-ghaTo'nena cintitaH sacadravyataH sauvarNAdi kSetrataH pATaliputrakAdi kAlataH zAradAdibhavataH kAlavarNAdirityevaM vipulamatayo jAnanti, Rjumatayastu sAmAnyata eva, tathAarddhatRtIyAGgulanyUne manujakSetre vyavasthitasaMjJinAMmanogrAhikA AdyAH, itare tusmpuurnniti| 'viuvvaNiDDipatta'tti vikurvaNA-vaikriyakaraNalabdhi saiva RddhistAM prAptAye tthaa| 'cAraNa'tti caraNaM-gamanaM tadatizayavadasti yeSAM te cAraNAH, te ca dvidhA-javAcAraNA vidyAcAraNAzca, tatrASTamASTamena kSapato yateryA labdhirutpadyate yayA ca kazcijjAvyApAramAzrityaikenaivopapAtena trayodazaM rucakavarAbhidhAnaM dvIpaM merumastakaM ca yAvadgantuM pratinivRttazca tata utpAtadvayenehAgantuM samartho bhavati tathA yuktA AdyAH, yA punaH SaSThaM kSapata utpadyata, yayA zrutavihiteSadupaSTambhatayotpAtadvayenASTamaM nandIzvarAkhyaM dvIpaM merumastakaM ca gantuM tataH pratinivRttazcekenaivotpAtenehAgantuM samartho bhavati tayA yuktA dvitIyA iti / 'vijAhara'tti prjnyptyaadividhvidyaavishessdhaarinnH| 'AgAsAtivAiNotti AkAzaM vyomAtipatanti-atikrAmanti AkAzagAmividyAprabhAvAt pAdalepAdiprabhAvAdvA AkAzAdva hiraNyavRSTayAdikamiSTamaniSTaM vA'tizayena pAtayantItyevaMzIlAAkazAtipAtinaH, AkAzAdivAdinovA-amUrtAnAmapi padArthAnAMsAdhana samarthavAdina iti bhaavH| mU. (15-vartate) appegaiA kaNagAvaliM tavokammaM paDivaNNA evaM ekAvaliM khuDDAgasIhanikkaliyaMtavokammaMpaDivannA appegaiyAmahAlayaM sIhanikkaliyaM tavokammaMpaDivannA bhaddapaDimaM mahAbhaddapaDimaMsavvatobhaddapaDimaM AyaMbilavaddhamANaM tavokamma pddivnnaa| vR.'kaNagAvaliM tavokammaMpaDivaNNaga'ttikanakamayamaNikamayobhUSaNavizeSaH, kalpanayA tadAkAraM yattapastatkanakAvalItyucyate,tatasthApanAcaivam-caturthaSaSThamaSTamaMcottarAdharyeNAvasthApya teSAmadho'STAvaSTamAni catvAricatvAripaGkitadvayenAvasthApanIyAni, ubhayatovArekhAcatuSkeNa nava koSThakAnvidhAya madhyame zUnyaM vidhAya zeSeSvaSTasu tAni sthApanIyAni, tatastasyAdho'dhaH caturthAdIni catustriMzattamaparyantAni / __ tataHkanakAvalimadhyabhAgakalpanayAcatustriMzadaSTamAni, tAnicottarAdharyeNa kSetrINicatvAri paJcaSaTpaJcacatvAri trINidvecetyevaMsthApyAni, athavA'STAbhiSabhizcarekhAbhiH paJcatriMzatkoSThakAn vidhAya madhye zUnyaM kRtvA zeSeSu tAni sthaapiiyaaniiti|| tata uparyuparicatustriMzattamAdIni caturthAntAni, tataH pUrvavadaSTAvaSTamAni, tato'STamaMSaSThaM caturthaM ceti / caturthAdIni ca krameNaikopavAsAdirUpANIti / atra caikasyAM paripATyAM vikRtibhi pAraNakaM, dvitIyasyAM nirvikRtikena, tRtIyAyAmalepakRtA, cturthyaacaacaamleneti|atr caikaikasyAM paripATayAmekaH saMvatsaromAsAH paJca dinAnica dvAdaza, paripATIcatuSTaye tusaMvatsarAH paJcamAsA nava dinAni caassttaadsheti| evamekAvalI' kanakAvalyabhilApenetyartha, ekAvalI canAnyatropalabdheti na likhitaa| 87] Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 aupapAtikaupAGgasUtram-15 'khuDDAgasIhanikkaliya'ti vakSyamANamahAsiMhanikraDitApekSayA kSullaka siMhanikraDitasiMhagamanaM tadiva yattapastat siMhanikraDitamityucyate, tadgamanaM cAtikrantadezAvalokanataH, evamatikrantatapaHsamAsevanenApUrvatapaso'nuSThAnaMyatra tatsiMhanikraDitamiti, taccaivam-caturthatataH SaSThacaturthe'STamaSaSThe dazamASTame dvAdazadazame caturdazadvAdaze SoDazacaturdaze aSTAdazaSoDaze viMzatitamASTAdazeviMzatitamaMcetikrameNa vidhIyate, tataHSoDazASTAdazecaturdazaSoDazedvAdazacaturdaze dazamadvAdazeaSTamadazame SaSThASTame caturthaSaSThe caturthaM ceti| atra ca ekasyAM paripATayAM dinamAnam navakasaGkalane dve 45 / 45 aSTakasAlanA caikA 36 saptakasaGkalanA'pyekaiva 28 pAraNakadinAni 33 sarvAgram 187, evaMca mAsAH 6 dinAni ca7, catasRSuparipATISvetadeva caturguNaM syAta, tatra varSe 2 dinAni 28, tatra prathamaparipATayAM pAraNakaMsarvakAmaguNitaM, dvitIyasyAM nirvikRtika, tRtIyAyAmalepakAri, catuthyArmAcAmAlmamiti evaM mahAsiMhanikraDitamapi, navaramiha sthApanA ekAdayaH SoDazAntAH punaH SoDazAdaya ekAntAH sthApyante,tatradvayAdInAMSoDazAntAnamagrepratyekamekAdayaH paJcadazAntAHsthApyante,tathAyeSoDazAdaya ekAntAH sthApitAsteSu paJcadazAdInAM dhantAnAmAdau caturdazAdayaH sthApanIyAH, caturthAdinA cAbhilApena te smutkiirtniiyaaH|| dinamAnaM caikasyAM paripATyAmidamatra-dveSoDazAnAMsakalane 136,136 ekA paJcadazAnAM 120 caturdazAnAmapyekaiva 105 ekaSaSTizca pAraNakAnIti, sarvAgraM ca 558, evaM ca varSamekaM SaTcamAsAH dinAnyaSTAdazeti, paripATIcatuSTaye caturguNametadeva varSANi 6mAsau 2 dinAni 12 tathA bhadrapratimA yasyAMpUrvadakSiNAparottarAbhimukhaHpratyekaM praharacatuSTayaM kAyotsarga karoti, eSA cAhorAtradvayamAneti, mahAbhadrA'pi tathaiva, navaramahorAtraMyAvadekaikadigabhimukhaH kAyotsarga karoti, ahorAtracatuSTayaM cAsyAM mAnamiti, sarvatobhadrA punaryasyAM dazasu dikSu pratyekamahorAtraM kAyotsarga karoti / asyAMca dazAhorAtrANi mAnamiti / athavA dvividhA sarvatobhadrA-kSudrA mahatIca, tatra kSudrAyAH sthApanopAyagAthA ceymtr||1|| "egAI paMcaMte ThaviuMmajjhaMtu AimaNupaMti / sese kameNa ThaviuM jANejA svvobhii|| tapodinAnIha paJcasaptati, pAraNakadinAni tu paJcaviMzati, sarvANi dinAni zatamekasyAM paripATyAM, catasRSu tvetadeva caturguNam / evaM mahatyapi, navaramekAdayaH saptAntAstasyAmupadAsA bhavanti, sthApanopAyagAthA tviyam "egAI sattaMtA Thaviu majjhaMtu aaimnnupNti| sese kameNa ThaviuMjANa mahAsabaobhaI / / " 1-2-3-4-5-6-7 iyaM prathamA pani 4-5-6-7-1-2-3 dvitIyA 7-1-2-3-4-5-6 tRtIyA 3-4-5-6-7-1-2 caturthI 6-7-1-2-3-4-5 paJcamI 2--3-4-5-6-7-1SaSThI 5-6-7-1-2-3-4 sptmii| iha ca SannavatyadhikaM zataM tapodinAnAM syAdekonapaJcAzacca pAraNakadinAni, evaM cASTI mAsAH paJca dinAni, catasRSu paripATISvetadeva caturguNamiti / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-15 'AyaMbilavaddhamANa tiyatracaturthaM kRtvA AyAmAmlaM kriyate, punazcaturthaM, puna?AyAmAmle, punazcaturtha, punastrINi AyAmAmlAni, evaM yAvaccaturtha zataM cAyAmAmlAnAM kriyata iti, iha ca zataM caturthAnAM tathA paJca sahaspaNi paJcAzadadhikAni AyAmAmlAnAM bhvntiiti| mU. (15-vartate) mAsiaMbhikkhupaDimaM evaM domAsiaM paDimaM timAsi paDimaM jAva sattamAsiaMbhikkhupaDimaM paDivaNNA paDhamaM sattarAIdiaM appegaiyA bhikkhupaDimaM paDivaNNA jAvatacaM satarAiMdiaMbhikkhupaDimaMpaDivaNNA ahorAiMdiaMbhikkhupaDimaM paDivaNNA ikkarAiMdiaM bhikkhupaDimaM paDivannA sattasattamiaMbhikkhupaDimaMahamiaMbhikkhupaDimanavanavamiaMbhikkhupaDimaMdasadasamiaM bhikkhupaDimaMkhuDDiyaM moapaDimaM paDivaNNA mahalliyaM moapaDimaM paDivaNNA javamajhaM caMdapaDimaM paDivaNNA vaira mamaM caMdapaDimaM paDivaNNA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA viharati / / vR. 'mAsiyaMbhikkhupaDimatimAsaparimANA mAsikI tAMbhikSupratimAM-sAdhupratijJAvizeSa, tatra hi mAsaM yAvadekA dattibhaktasyaikaiva ca pAnakasyeti, evaM dvitIyAdyAH saptamyantAH ekaikadattivRddhiyuktA iti / 'paDhamasattarAiMditi tisRNAMmadhye prathamA saptarAtrindivA-saptAhorAtrapramANA, asyAM sa caturtha caturthena pAnakAhAravirahita uttAnako vA pArzvazAyI vA niSadyopagato vAgrAmAdibhyo bahirviharati, dvitIyasaptarAtrindivA'pyevaMvidhava, navaraMutkuTuko vA lagaNDazAyI vA daNDAyato vA viharati, evaM tRtIyA saptarAtrindivApi, navaraMgodohikAsthitovAvIrAsaniko vA Amrakubjo bA Asta iti| 'rAiMditi rAtrindivapramANAmahorAtrikImityartha, asyAMcaSaSThopavAsiko grAmAdibhyo bahi pralambabhujastiSThatIti / egarAiya'ti ekA rAtri pramANamasyA ityekarAtrikI tAm, asyAM cASTamabhaktiko grAmAdibahirISadavanatagAtro'nimiSanayanaHzuSkapudgalaniruddhaSTi jinamudrAsthApitapAdaH pralambitabhujastiSThatIti, viziSTasaMhananAdiyukta eva caitAHpratipadyante, Aha c||1|| "paDivajai eyAo saMghayaNadhiijuo mhaastto| paDimAu bhAviyappA sammaM guruNA annunaao||" ityaadi| 'sattasattamiyaM ti saptasaptamAni dinAni yasyAM sAtathAsAcasaptabhirdinAnAMsaptakairbhavati, tatra ca prathamadine ekA dattibhaktasyaikaiva ca pAnakasyaivaM dvayAdiSvekottarayA vRddhayA saptamadine sapta dattayaH, evamanyAnyapiSaTsaptakAni, athavA prathamasaptake pratidinamekA dattiddhitIyAdiSutu dvayAdayo yAvatsaptame saptake pratidinaM sapteti, evamaSTASTamikA navanavamikA dazadazamikA ceti, navaraMdattivRddhi kAryeti / kvacidiha sthAne bhadrAsubhadrAmahAbhadrAsarvatobhadrAbhadrAttarAzca bhikSupratimAH paThyante, tatra subhadrA apratItA, zeSAstu vyAkhyAtAH prAk / navaraM bhadrottarAsthApanA evm-5|6|7|8|9 prathamA paGkita 7 / 8 / 9 / 5 / 6 dvitIyA 9 / 5 / 6 / 78 tRtIyA 67895 caturthI |6|7|8|9|5|cturthii / 8 / 9 / 5 / 67 / pnycmiiti| athavA / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 prathamA paGkita / 8 / 9 / 10 / 11 / 5 / 67 / dvitIyA 19915 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 // tRtiiyaa|7|8|9|10|11|5|6cturthii|10|11|5|67|8|9|pnycmii 167 / 8 / 9 / 10 / 11 / 5 / SaSThI / 9 / 10 / 11 / 5 / 6 / 7 / 8 / sptmiiti| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-15 'khuDDiya' ti kSudrikA - mahatyapekSayA ladhvI mokapratimA - prazravaNAbhigrahaH, iyaM ca dravyataH prazravaNaviSayA prazravaNasyApratiSThApanetyartha, kSetrato grAmAderbahi, kAlataH zaradi nidAdhe vA pratipadyate, bhuktvA cet pratipadyate caturdazabhaktena samApyate, abhuktvA cet pratipadyate tadA SoDazabhaktena samApye, bhAvatastu divyAdikopasargasahanamiti / evaM mahAmokapratimA'pi navaraM bhuktvA cet pratipadyate tadA SoDazabhaktena samApyate, abhuktvA cettadA'STAdazabhakteneti / 'javamajjhaM caMdapaDimaM ti yavasyeva madhyaM yasyAM sA yavamadhyA, candra iva kalAvRddhihAnibhyAM yA pratimA sA candrapratimA, tathAhi - zuklapratipadi ekaM kavalaM bhikSAM vA abhyavahRtya pratidinaM kavalAdivRddhayA paJcadaza paurNamAsyAM kRSNapratipadi ca paJcadazaiva bhuktvA pratidinamekahanyA amAvAsyAyAmekameva yasyAM bhuGke sA sthUlamadhyatvat yavamadhyeti / 'vairamajjhaM caMdapaDimaM 'ti vairasyeva (vajrasyeva) madhyaM yasyAM sA tathA, yasyAM hi kRSNapratipadi paJcadaza kavalAn bhuktvA tataH pratidinamekahAnyA amAvAsyAyAmekaM zuklapratipadyapyekameva, tataH punarekaikavRddayA paurNamAsyAM paJcadaza bhuGkte sA tanumadhyatvAdvajramadhyeti / / vAcanAntarAdhItamatha padacatuSkam- 'vivegapaDimaM' ti vivecanaM vivekaH- tyAgaH, sa cAntarANAM kaSAyAdInAM bAhyAnAM ca gaNazarIrAnucitabhaktapAnAdInAM tatpratipattirvivekapratimeti / 'viussaggapaDimaM 'ti vyutsargapratimA- kAyotsargakaraNamiti / 'uvahANapaDimaM 'ti tapoviSayo'bhigrahaH, yadyapi dazAzrutkandhe bhikSUpasakapratimAssvarUpeyamuktA tathApIha tathA na vyAkhyAtA, bhikSupratimAnAM prAgeva darzitatvAd, upAsakapratimAnAM ca sAdhUnAmasambhavAt / 'paDisaMlINapaDimaM' ti saMlInatA'bhigrahamiti / 100 mU. (16) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave therA bhagavaMto jAtisaMpannA kulasaMpannA balasaMpannA rUvasaMpannA vinayasaMpannA nANasaMpaNNA daMsaNasaMpannA carittasaMpannA lajjAsaMpannA lAghavasaMpannA osaMsI teaMsI vaccaMsI jasaMsI / -jiakohA jiyamANA jiamAyA jialobhA jiaiMdiA jiaNiddA jiarIsahA jIvi AsamaraNabhayaviSyamukta vayappahANA guNappahANA karaNappahANA caraNappahANA NiggahappahANA nicchayappahANA ajjavampahANA maddavappahANA lAghavappahANA -khaMtippahANA muttippahANA vijApahANA maMtappahANA veappahANA baMbhappahANA nayappahANA niyamappahANA sappahANA soappahANA cAruvaNNA lajjAtavassIjiiMdiA sohI aniyANA appussuA abahillesA appaDilessA susAmaNNarayA daMtA iNameva niggathaM pAvayaNaM puraokAuM viharati / vR. sAdhuvarNakagamAntarameva, tatra 'jAisaMpanna' tti uttamamAtRkapakSayuktA ityavaseyam, anyathA mAtRkapakSasampannatvaM puruSamAtrasyApi syAditi naiSAmutkarSa kazciduktaH syAd, utkarSAbhidhAnArthaM caiSAM vizeSaNakadambakaM cikIrSitamiti, evaM 'kulasaMpannA' ityAdyapi vizeSaNanavakaM, navaraM kulaMpaitRkaH pakSaH baM- saMhananasamutthaH prANaH rUpam - AkRti vinayajJAne pratIte darzanaM - samyaktvaM caritraM - - samityAdi lajjA - apavAdabhIrutA saMyamo vA lAghavaM dravyato'lpopadhitA bhAvato garavatrayatyAgaH 'oaMsi' tti ojo - mAnaso'vaSTambhastadvantaH ojasvinaH 'teyaMsi' tti tejaH Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 mUlaM-16 zarIraprabhA tadvantaH tejasvinaH 'vacchaMsitti vaco-vacanaM saubhAgyAdhupetaM yeSAmasti te vacasvinaH, athavAvarca-tejaHprabhAvaityartha, tadvantovarcasvinaH jasaMsittiyazasvinaH-khyAtimantaHjitakradhAdIni sapta vizeSaNAni pratItAni, navaraM krdhaadijyH-udypraaptkrdhaadi-viphliikrnnto'vseyH| ____ 'jIviAsamaraNabhayavippamukcha jIvitAzayAmaraNabhayena ca vipramuktAH, tadubhayopekSakA ityartha, vayapahANe ti vrataM-yatitvaMpradhAnam-uttamaMzAkyAdiyatitvApekSayA nirgranthayatitvAdyeSAM, vratenavApradhAnAyetetathA, nirgrantha zramaNA ityartha,tecanavyavahArataevetyataAha-'guNappahANa'tti pratItaM, navaraMguNAH-karuNAdayaH, guNaprAnyameva prapaJcayannAha-'karaNappahANe tyAdivizeSaNasaptakaM pratItArthaca, navaraM karaNaM-piNDavizuddhayAdicaraNaM-mahAvratAdi nigrahaH-anAcArapravRtterniSedhanaM nizcayaH-tatvanirNayaH vihitAnuSThAneSu va avshyNkrnnaabhyupgmH|| ArjavaM-mAyodayanigrahaH mArdavaM-mAnodayanirodhaH, lAghavaM-kriyAsu dakSatvaM kSAntikrodhodayanigraha ityarthaH, mukti-lobhodayavinirodho vidyAH-prajJaptayAdikAH mantrA-hariNegameSyAdimantrAH vedAH-AgamAH RgvedAdayo vA brahma-brahmacarya kuzalAnuSThAnaM vA nayA-nItayaH niyamA--abhigrahAH satyaM-samyagvAdaH zaucaM-dravyato nirlepatA bhAvato'navadyasamAcAraH, yacceha caraNakaraNagrahaNe'pyAjavAdigrahaNaM tadArjavAdInAM prAdhAnyakhyApanArthamavaseyaM, 'cAruvaNNa'tti satkIrtayaH gaurAghudAttazarIravarNayuktA vA saprajJA vaa| 'lajjAtavassIjiiMdiya'tti lajjApradhAnAstapasvinaH-ziSyA jitendriyAzca yeSAM te lajjAtapasvijitendriyAH, athavA lajjayA tapaHzriyA ca jitAnIndriyANi yaiste lajjAtapaHzrIjitendriyAH, yadyapi jitendriyA iti prAguktaM, tathApIha lajjA tapovizeSitatvAnna punaruktatvamavaseyamiti, sohitti suhRdo-mitrANi jIvalokasyetigamyam, athavA zodhiyogAcchodhayaHakaluSahRdayA ityarthaH, aniyANa tti anidAnA-nidAnarahitAH 'appussuya'tti alpautsukyAautsukyavarjitAH 'abahillesa'ttisaMyamAdabahirbhUtamanovRttayaH, 'appaDilessA [vA]' apratilezyAatulamanovRttayaH, 'susAmaNNaraya'tti atizayena zramaNakarmAsaktAH / ___'daMta'tti gurubhirdamaM grAhitAH vinayitA ityartha, idameva nairgranthyaM pravacanaM 'puraokAuMti puraskRtya-pramAmIkRtya viharantIti, kacidevaM ca paThyate- 'bahUNaM AyariyA' arthadAyakatvAt 'bahUNaM uvajjhAyA' sUtradAyakatvAt, bahUnAM gRhasthAnAM pravrajitAnAM ca dIpa iva dIpo mohatamaH paTalapATanapaDutvAt, dvIpa iva vA dvIpaH saMsArasAgaranimagnAnAmAzvAsabhUtatvAt, 'tANaM'ti trANamanarthebhyorakSakatvAt, 'saraNaM'tizaraNamarthasampAdakatvAt gaiti gamyata itigatirabhigamanIyA ityartha, 'paiTTatti pratiSThantyasyAmiti pratiSThA Azraya ityrthH|| mU.(16-vartate) tesiNaMbhagavaMtANaM AyAvAyAvi viditA bhavaMti paravAyA viditAbhavaMti AyAvAyaM jamaittA lavaNamiva mattamAtaMgA acchiddapasiNavAgaraNA rayaNakaraMDagasamANA kuttiAvaNabhUA paravAdiyapamaddaNA -- -duvAlasaMgiNo samattagaNipiDagadharA savvakkharasaNNivAiNo savvabhAsANugAmiNo ajiNA jinasaMkAsA jinA ivaavitahaM vAgaramANA saMjameNaM tavasA appANaMbhAvamANA viharaMti vR. teSAM bhagavaMtA 'AyAvAyAvitti AtmavAdAH-svasiddhAntapravAdAH, api samuccaye, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 aupapAtikaupAGgasUtram-16 pAThAntareNAtmavAdinojainA ityartha, viditAH-pratItAH bhavanti,tatAparavAdAH-zAkyAdimatAni, pAThAntareNa paravAdinaH-zAkyAdayo viditA bhavanti, svaparasiddhAntapravINatayA, tatazca AyAvAyati svasiddhAntaM 'jamaitta'tti punaH punarAvartanenAtiparicitaM kRtvA, kimiva ke ityAhanalavanamiva mattamAtaGgA iti pratItaM, nalavanA iti pAThAntaraM, nalavanAnIveti vyAkhyeyaM, tataH 'acchiddapasiNavAgaraNa'tti aviralapraznA aviralottarAzca sambhUtAH santo viharantIti yogaH, 'rayaNakaraMDagasamANa tti pratItaM / ___'kuttiAvaNabhUatti kutrika-svargamartyapAtAlakSaNaMbhUmitrayaM tatsambhavaM vastvapi kutrika, tatsampAdakaApaNo-haTTaH kutrikApaNastadbhUtAH-samIhitArthasampAdanalabdhiyuktatvena tadupamAH, 'paravAiyapamaddaNattitanmatapramardanAt 'paravAIhiM aNokatAA ityAdicoddasapuvI'tyantaM vAcanAntaraM, tatra anupakrantA-anirAkRtA ityartha, annausthiehiti anyayUthikai:-paratIrthikaH 'aNoddhasijamANa'tti anupadhvasyamAnAH mAhAtmyAdapAtyamAnAH, viharanti-vicaranti, 'appegaiyA AyAghare' tyevamAdIni SoDaza vizeSaNAni sugamAni, navaraM sUtrakRtadharA ityasya prAktanAGgadharaNAvinAmUtatve'pi tasyAtizayena dharaNAtsUtrakRtadharA ityAdhuktam, ata eva vipAkazrutadharoktAvapi ekAdazAGgavida ityuktam, athavA vidervicAraNArthatvAdekAdazAGgavicArakAH, navapUvyAdigrahaNaM tu teSAM sAtizayatvena praadhaanykhyaapnaarthmiti|| caturdazapUrvitvesatyapi dvAdazAmitvaM keSAJcinna syAccaturdazapUrvANAMdvAdazAGgasyAMzabhUtatvAta, ata Aha-"duvAlasaMgiNo'tti, tathA dvAdazAGgitve'pi na samastazrutadharatvaM keSAJcitsyAdityata Aha-'samattagaNipiDagadhara gaNInAm arthaparicchedAnAM piTakamiva paTakaM-sthAnaMgaNipiTakam, athavA piTakamiva vAlaJjaka- vANijakasarvasvAdhArabhAjanavizeSa iva yattapiTakaM, gaNinaAcAryasya piTakaMgaNipiTaka-prakIrNakazrutAdezazrutaniyuktyAdiyuktaMjinapravacanaM, samastamanantagamaparyAyopetaM gaNipiTakaM dhArayanti yete tthaa| ___ataeva 'sabbarakharasaNNivAiNo tisarveakSarasannipAtAH-varNasaMyogA jJeyatayA vidyante yeSAMte tathA, 'sababhAsANugAmiNo'tti sarvabhASA:-AryAnAryAmaravAcaHanugacchanti-anukurvanti tadbhASAbhASitvAt svabhASayaiva vA labdhivizeSAttathAvidhapratyayajananAt, athavA sarvabhASAHsaMskRtaprAkRtamAgadhyAdyAanugamayanti-vyAkhyAntItyevaMzIlA yete tathA, 'ajina'tti asarvajJAH santo jinasaGkAzAH, jinA ivAvitathaM vyaakurvaannaaH|| mU. (17) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI bahave anagArA bhagavaMto iriAsamiA bhAsAsamiAesaNAsamiA AdAnabhaMDamattanikkhevaNAsamiA ucArapAsavaNakhelasiMghANajallapAriTThAvaNiyAsamiA maNaguttA vayaguttA kAyaguttA guttA gutiMdiyA guttabaMbhayArI amamA akiNcnnaa| chinnaggaMthA chinnasoA niravalevA kaMsapAtIva mukkatoA saMkha iva niraMgaNA jIvo viva appaDihayagatI jaccakaNagaMpivajAtarUvA darisaphalagAviva pAgaDabhAvA kummo iva guttidiA pukakharapattaM va niruvalevA gagaNamiva nirAlaMbaNA aNilo iva nirAlayA caMda iva somalesA sUra iva dittateA sAgaro iva gNbhiiraa| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-17 103 vihagaiva savvao viSpamukkamaMdara iva appakaMpA sArayasalilaM vasuddhahiayAkhaggivisANaM va egajAyA bhAraMDapakkhI va appamattA kuMjaro iva soMDIrA vasabhI iva jAyatthAmA sIho iva duddharisA vasuMdharA iva savvaphAsavisahA suhaahuAsaNe iva teasA jlNtaa| vR. 'teNaM kAleNa'mityAdigamAntaraMvyaktaMca, navaraMsamitisUtre AyANamaMDabhattanikkhevaNAsamiya'ttiAdAne-grahaNe upakaraNasyeti gamyate, bhANDamAtrAyAH-vastrAdhukaraNarUpaparicchadasya, bhANDamAtrasyavopakaraNasyaiva, athavA bhANDasyavastrAdema'nmayabhAjanasyavAmAtrasya ca-pAtravizeSasya nikSepaNAyAM-vimocaneye samitAH-supratyupekSitAdikrameNa samyakpravRttAste tathA, 'uccArapAsavaNa khelasiMghANajallapAriTThAvaNiyAsamiyA' purISamUtraniSThIvananAsikAzleSmamalaparityAge samitA iti shuddhsthnnddilaashrynnaat| maNagutte'tyAdipadatrayaMkaNThayam, ataeva 'guttA sarvathAguptatvAt gutiMdiya'ttizabdAdiSu rAgAdirahitA ityarthaH, athavA 'guttAgutiMdiya'tti guptAni zabdAdiSu rAgAdinirodhAd aguptAni ca AgamazravaNeryAsamityAdiSvanirodhAdindriyANi yeSAM te tathA, 'guttabaMbhayAritti guptaMvasatyAdiguptidbrahma-maithunaviratiM caranti-Asevanta ityevaMzIlAH guptabrahmacAriNaH, amama'tti AbhiSvanikamametizabdavarjA 'kiMcana'tti nidravyAH vaacnaantre|| 'akohe tyAdInyekAdazapadAni zyante, tatra akohe'tyAdi4 pratItAni, ataeva 'saMta'tti zAntAantarvRtyA pasaMta'ttiprazAntAH bahirvRtyA uvasaMtattiupazAntAubhayataH, athavAmanaHprabhRtyapekSayA zAntAdIni padAni, athavA zrAntA bhavabhramaNAt prazAntAH prakRSTacittatvAt upazAntAnivRttAH pApebhya, athavA prazamaprakarSAbhidhAnAyaikArthaM padatrayamidam, ata eva 'parinibbuA' sakalasantApavarjitAH 'aNAsava'ttianAzravAH-avidyamAnapApakarmabandhAH 'agaMtha'tti avidyamAnahiraNyAdigranthAH chinnasoatti chinnazokAzchinnazrotaso vA, chinnasaMsArapravAhA ityarthaH / niruvaleva'tti upalipyate anenetyupalepastadrahitAH, karmabandhahetuvarjitA ityarthaH, atha nirupalepatAmevopamAnairAha-lakSyamANapadAnAM ca bhAvanAdhyayanAyukte imnggrhgaathe||1|| 'kaMse 1 saMkhe 2 jIve 3 gayaNe 4 vAe 5 ya sArae salile 6 / pukkharapatte7 kumme 8 vihage 9 khaggeya 10 bhAraMDe 11 / / // 2 // kuMjara 12 vasahe 13 sIhe 14 nagarAyA ceva 15 sAgara'kakhohe 16 / caMde 17 sUre 18 kaNage 19 vasuMdharA ceva 21suhuyahue 21 / / uktagAthAnukrameNeha tAni padAni vyAkhyAsyAmaH, vAcanAntare ityameva ISTatvAditi, 'kaMsapAIva mukkatoyA' kAMsyapAtrIveti vyaktaM muktaM-tyaktaMtoyamiva toyaM-bandhahetutvAt sneho yaiste tathA, 'saMkho iva niraMgaNe ti kambuvat raGgaNaM-rAgAdhuparaJjanaM tasmAnnirgatAH, 'jIva iva appaDihayagatI' pratyanIkakutIrthikAdiyukteSvapi dezanagarAdiSu viharanto vAdAdisAmathyopaitatvenAskhalitagataya ityrthH|| saMyamevAapratihatavRttayaityarthaH, 'gaganamivanirAlaMbaNattikulagrAmanagarAdhAlambanavarjitA ityarthasarvatrAnizcitAiti hradayaM, vAyurivaapaDibaddhA grAmAdiSvekarAtryAdivAsAt 'sArayasalilaM vasuddhahiaya'tti akaluSamanastvAt, 'pukkharapattaM va niruvaleva'tti paGkajalakalpasvajanaviSaya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 aupapAtikaupAGgasUtram-17 sneharahitA ityarthaH, 'kummo va guttiMdiya'ttikacchapo hi kadAcid grIvApAda lakSaNAvayavapaJcakena gupto bhavati, evamete'pIndriyapaJcakeneti, vihagaivavippamukkatti muktaparikaratvAdaniyatavAsAca, 'khaggivisANaM va egajAya'tti khaDgI-ATavyo jIvastasya viSANaM-zRGgaM tadekameva bhavati tadvadekajAtA-ekabhUtA raagaadishaayvaiklyaaditi| _ 'bhAraMDapakkhIva appamatta'tti bhAraNDapakSiNoH kilaikaM zarIraMpRthaggrIvaM tripAdaM ca bhavati, taucAtyantamapramattayaiva nihitenopamAkRteti, kuMjaroivasoMDIrA' hastIvazUrAH kaSAyAdiripUna pratItyeti, vasabhoivajAyatthAmA' gaurivotpannabalAH,pratijJAtakAryabharanirvAhakA ityartha, sIho iva duddharisA' parISahAdimRgairanabhibhavanIyA ityrthH| maMdaro iva appakaMpatti merurivAnukUlopasargavAyubhiravicalitasatvAH, 'sAgaro iva gaMbhIra ti harSazokAdikAraNasamparke'pyavikRtacittAH, 'caMdoiva somalessatti anupatApahetumanaH pariNAmAH, sUro iva dittateatti dIptatejasodravyataH zarIradIptayA bhAvatojJAnena, jaccakaNagamiva jAyarUvA' jAtaM-labdha rUpaM-svarUpaM rAgAdikudravyavirahAtyaistejAtarUpAH, vasuMdharAivasavvaphAsavisaha'tti sparzA-zItoSNAdayo anukUletarAH parISahAstAn sarvAn viSahante yete tathA / _ 'suhuahuAsaNoiva teasAjalaMtA' suSThuhutaM-kSiptaM ghRtAdi yatra hutAzane vahnau sa tathA, tadvattejasA-jJAnarUpeNataporUpeNa cajvalanto-dIpyamAnAH, pustakAntare vizeSaNAnisarvANyetAnIdaM cAdhikam-'AdarisaphalagAivapAyaDabhAvA' AdarzaphalakAnIva-paTTikAiva pratale vistIrNatvAdAdarzaphalakAnitAnIvaprakaTA-yathAvadupalabhyamAnasvabhAvAbhAvA-AdarzapakSe nayanamukhAdidharmA sAdhupakSe azaThatayA manaHpariNAmAH yeSu te prkttbhaavaaH| mU. (17 -vartate) natyi NaM tesi NaM bhagavaMtANaM katthai paDibaMdhe bhavai, se a paDibaMde caubbihe pannatte, taMjahA-dabbao khittao kAlao bhAvao, dabbaoNaM sacittAcittamIsiesu davvesu, khettao gAme vA nayare vA ranne vA khete vA khale vA ghare vA aMgaNe vaa| kAlao samae vA AvaliyAe vA jAva ayaNe vA annatare vAdIhakAlasaMjoge, bhAvao kohe vA mANe vA mAyAe vA lohe vA bhae vA hAse vA evaM tesiMNa bhavai / teNaMbhagavaMtovAsAvAsavajaM aTThagimhahemaMtiANi mAsANigAmeegarAiA nayara paMcarAiA vAsIcaMdaNasamANakappA samaleDhukaMcaNA samasuhadukkhAihalogaparalogaappaDibaddhA saMsArapAragAmI kammanigdhAyaNaTThAe abbhuDiA vihrNti|| vR. 'natthI' tyAdi, nAsti teSAM bhagavatAmayaM pakSo yaduta kutracidapi pratibandho bhavatIti, tadyathA-dravyataH 4, dravyataH sacittAdiSu 3, kSetrato grAmAdiSu 7, tatra kSetraM-dhAnyajanmabhUmi khalaM-dhAnyamalanapavanAdisthaNDilaM, zeSANi vyaktAni, kAlataH samayAdiSu, tatra samayaHsarvanikRSTaH kAlaH, AvalikA asaGkhyAtasamayA yAvatakaraNAdidaM dRzyam-'ANApANU vA' ucchvAsanizvAsakAla ityarthaH, 'thove vA' saptaprANamAne 'lave vA' saptastokamAne 'muhutte vA' lavasaptasaptatimAne ahorAtrapakSamAsAHpratItAH, 'ayaNaM' dakSiNAyanamitaraca, anyatarevA 'dIhakAlasaMjoetti varSazatAdau, bhAvataH krodhAdiSu 6 / 'evaM tesiM na bhavaitti evam-amunA prakAreNa teSAM na bhavati pratibandha iti prakRtam, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-17 105 'vAsAvAsavajjati varSAsu-prAvRSi vAso-nivAsastadvamityartha, 'gAme egarAiya'tti ekarAtro vAsamAnatayA asti yeSAMteekarAtrikAH, evaM nagare paJcarAtrikA iti, etacca pratimA-kalpikAnAzrityoktam, anyeSAMmAsakalpavihAritvAditi, 'vAsIcaMdanasamANakappatti vAsIcandanayoH pratItayorathavAvAsIcandaneivavAsIcandane apakArakopakArakautayoH samAno-nirdeSarAgatvAtsamaH kalpo vikalpaH samAcAro vA yeSAM te vAsIcandanasamAnakalpAH, samaleTukaMcaNa'tti same-tulye upekSaNIyatvAlleSTukAJcane yeSAM te tthaa| samasukhe' tyAdi viharaMtI' tyetadantaM vyaktaM, vAcanAntare punaH 'taMjahA' ityataH paraMgamAntaM yAvadidaM paTyate-'aMDae ivA' aNDajo-haMsAdiaNDakaMvA-mayUrANDakAdikraDAdi-mayUrAdiheturitivA pratibandhaH syAt, saptamyekavacanAntaM cedaM vyAkhyeyam, ikArastuprAkRtaprabhavaH, poyae ivA' potajo-hastyAdi, potako vA zizuriti vA pratibandhaH syAt, 'aMDaje ivA' boMDaje ive' tyatra pAThAntare aNDajaM-vastara kozikArakITANDakaprabhavaM boNDajaM-karpAsIphalaprabhavaM vastrameva 'uggahie i vA' avagRhItaM-pariveSaNArthamutpATitaM bhaktapAnaM 'paggahie vA' pragRhItaM bhojanArthamutpATitaM tadeva, athavA avagrahikaM avagraho'syAstItyavagrahikaM-vasatipIThaphalakAdikaM aupagrahikaMvA daNDakAdikamupadhijAtaM,pragRhItaMtu prakarSaNagRhItatvAdaudhikamiti, 'jaNNaM jaNaM disaM'ti NakArasya vAkyAlaGkArArthatvAdyAM yAM dizamicchanti vihartumiti zeSaH, 'taM NaM taMNati tAM tAM dizaM viharantIti yogaH, 'suibhUyatti zucibhUtAH-bhAvazuddhimantaH zrutibhUtA vA prAptasiddhAntAH, laghubhUyattialpopadhitayA gauravatyAgAca, athavA laghubhUto vAyustadvatye satatavihArAste lghubhuutaaH| ___ 'aNappagaMthA' analpagranthAH-bAgamAH avidyamAno vA AtmanaH sambandhI granthohiraNyAdiryeSAM te tathA, anaryagranthA vA bhAvadhanayuktA ityarthaH // mU (18) tesiNaMbhagavaMtANaMeteNaM vihAreNaM viharamANANaM ime eAsave abhitarabAhirae tavovahANe hotyA, taMjahA-abhitarae chabihe bAhiraevichavihe / / vR. atha sAdhuvarNakaH prakArantareNocyate-sa caM 'tesiNa'mityAdi se taM bhAvaviussagge' ityedantaH anazanAditapobheda pratipAdana paraH sugama eva, navaraMvAcanAntare 'jAyAmAyAvitti'tti saMyamayAtrAmAtrArthaM vRtti-bhaktagrahaNaM yAtrAmAtrAvRtti aduttaraM vatti athAparaM punarityarthaH / tathA'dhikRtavAcanAyAm atirae'ttiabhyantaram-Antarasyaiva zarIrasya tApanAtsamyagdRSTibhirevatapastayA pratIyamAnatvAcca, 'bAhirae'ttibAhyasyaiva zarIrasya tApanAnmithyAdRSTibhirapi tapastayA prtiiymaantvaacceti|| mU. (19) se kiM taM bAhirae ? 2 chabbihe, taMjahA-anasaNe UNo (avamo) ariyA bhikkhAariyArasaparicAe kAyakilese pddisNliinnyaa| se kiM taM anasaNe ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-ittarie aAvakahie a| se kiM taM ittarie?, 2 anegavihe pannatte, taMjahA-cautthabhatte chaTThabhatte ahamabhatte dasamabhatte bArasabhatte cauddasabhatte solasabhatte addhamAsie bhatte mAsie bhatte domAsie bhatte temAsae bhatte caumAsie bhatte paMcamAsie bhatte chammAsie bhatte, se taM ittrie| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-19 se kiM taM Avakahie ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA - pAovagamaNe a bhattapacakkhANe a / sekiM taM pAovagamaNe ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA- vAghAime anivvAghAime aniyamA appaDikamme, se taM pAovagamaNe / 106 se kiM taM bhattapacakkhANe ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA - vAghAime anivvAghAime a niyamA sappaDikamme, se taM bhattapaJcakkhANe, se taM anasaNe / vR: 'anasaNe' tti bhojananivRtti, taccetkartuM na zaknoti tadA kiM kAryamityAha'avamoyaria'tti avamodarasya karaNamavamodarikA - UnodaratetyarthaH, upalakSaNatvAccAsya nyUnopadhi- tA'pIha dRzyeti, tatrAzaktasya yatkAryaM tadAha- 'bhikkhAyariya'tti vRttisaMkSepa ityarthaH, tatrApyazaktasya yatkAryaM tadAha- 'rasaparibhrAe' tti, tatrApyazaktasya yattadAha- 'kAyakilese' / tatrApi yattadAha- 'paDisaMlINaya' tti, 'ittarie' tti itvaram - alpakAlikamekopavAsAdi SaNNamAsAntam ' Avakahie' tti yAvatI cAsau kathA ca-- manuSyo'yamitivyapadezarUpA yAvatkathA tasyAM bhavaM yAvatkathikaM yAvajjIvikamityarthaH, 'pAovagamaNe' tti pAdapasyevopagamanamaspandatayA'vasthAnaM pAdapopagamanaM 'vAghAime a'tti vyAghAtavat-siMhadAvAnalAdyabhibhUto yat pratipadyate nivvAghAime a'tti vyAghAtavirahitaM / mU. (19 - vartate) se kiM taM omoariAo ?, 2 duvihA pannattA, taMjahA- davvomoariA ya bhAvomoariA ya, se kiM taM davvomoariA ?, 2 duvihA pannattA, taMjahA- ubagaraNadavvomoariA ya bhattapANa- davvomoariA ya / se kiM taM uvagaraNadavvomoariA ?, 2 tivihA pannattA, taMjahA- ege vatthe ege pAe ciyattovaNakaraNasAtijaNayA, se taM uvagaraNadavvomoariA se kiM taM bhattapANadavvomoariA ?, 2 anegavihA pannattA, taMjahA - akkukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe appAhAre, duvAlasakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe avaDDomoariA, solasakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe dubhAgapattomoariA, cauSvIsakukkaDi aMDagappamANamette kavale AhAramANe pattomoariA, ekkatIsa kukkaDiaMDagaSyamANamette kavale AhAramANe kiMcUNomoariA, battIsakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAramANe pamANapattA, etto egeNavi ghAseNa UNayaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMthe no pakAmarasabhoItti vattavvaM siA, se taM bhattapANadavyomoariA, se taM savvomoariA / se kiM taM bhAvomoariA ?, 2 anegavihA pantA, taMjahA- appakohe appamANe appabhAa appalohe appasadde appajhaMjhe, se taM bhAvomoariA, se taM omoariA / se kiM taM bhikkhAyariyA ?, 2 anegavihA pannattA, taMjahA -- davvAbhiggahacarae khettAbhiggahacarae kAlAbhiggahacarae bhAvAbhiggahacarae ukkhittacarae nikkhattacarae ukkhittanikkhittacarae nikkhitaukkhittacarae vaTTijamANacarae sAharijamANacarae / uvanI acarae avanI acarae uvanIaavanIacarae avanIauvanI acarae saMsaTTacarae asaMsaThThacarae tajjAtasaMsaThThacarae annAyacarae monacarae diThThalAbhie adiTThalAbhie puTThalAbhie apuThThAlAbhie bhikkhAlAbhie abhikkhalAbhie annagilAyae ovanihie parimitapiMDavAie suddhesaNie saMkhAyattie, se taM bhikkhAyAriyA / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 19 vR. 'ciyattovagaraNasAijjaNaya'tti ciyattaM - prItikaraM tyaktaM vA doSairyadupakaraNaMvastrapAtravyatiriktaM vastrapAtrameva vA tasya yA zrayaNIyatA svadanIyatA vA sA tathA, 'appAhAre' ti dvAtriMzatkavalApekSayA aSTAnAmalpatvAt, 'avaDDomoyariya'tti dvAtriMzato'rddhaM SoDaza, evaM ca dvAdazAnAmarddhasamIpavartitvAdupArddhA'vamodarikA dvAdazabhiriti, 'dubhAgomoyariya'tti dvAtriMzataH SoDaza dvibhAgo'rddhamityarthaH, tataH SoDazakavalamAnA dvibhAgAmodariketyucyate, 'pattomoyariyatti caturvizateH kavalAnAM dvAtriMzadadvitIyArddhasya madhyabhAgaM prAptatvAccaturviMzatyA kavalaiH prAptAvamodariketyute, athavA prApteva prAptA dvAtriMzatasrayANAM bhAgAnAM prAptatvAccaturthabhAgasya cAprAptatvAditi / 107 'kiMcUNUmoyariya' tti ekatriMzato dvAtriMzata ekenonatvAt, 'pamANapatte' ttidvAtriMzatA kavalaiH prAptapramANo bhavati sAdhurna nyUnodara iti, 'etto' tti ito dvAtriMzatkavalamAnAdekenApi 'ghAseNaM' ti grAsena 'no pakAmarasabhoItti vattavvaM siyA' iti nAtyarthamannabhokteti vAcyaM syAditi / 'appasadde 'tti alpakalaha ityarthaH, kalahaH -- krodhakAryam 'appajhaMjhe' tti alpajhaJjhaHavidyamAnakalahavizeSaH, alpazabdazcAbhAvavacano'pyasti / 'davvAbhiggahacarae' tti dravyAzritAbhigraheNa carati - bhikSAmaTati dravyAzritAbhigrahaM va carati - Asevate yaH sa dravyAbhigrahacarakaH, iha ca bhikSAcaryAyAM prakrantAyAM yad dravyAbhigrahacaraka ityuktaM taddharmadharmiNorabhedavivakSaNAt dravyAbhigrahazca lepakRtAdidravyaviSayaH, kSetrAbhigraha: -- svagrAmaparagrAmAdiviSayaH, kAlAbhigrahaH -- pUrvAhvAdiviSayaH, bhAvAbhigrahastu gAnahasanAdipravRttapuruSAdiviSayaH, 'ukkhittacarae' tti utkSiptaM - svaprayojanAya pAkabhAjanAduddhR taM tadarthamabhigrahatazcarati tadgaveSaNAya gacchatItyutkSiptacarakaH, evamuttaratrApi 'nikkhittacaraetti nikSiptaMpAkabhAjanAdanuddhRtaM tadarthamabhigrahatazcarati tadgaveSaNA gacchatItyutkSiptacarakaH, evamuttaratrApi, 'nikkhittacarae'tti nikSiptaM bhojanAptarAmutakSiptaM ca svArthaM tata eva nikSiptotkSiptaM 'vaTTijjamANacarae' tti pariveSyamANacarakaH 'sAhirijjamAmacarae 'tti yat kUrAdikaM zItalIkaraNArthaM paTAdiSu vistAritaM tatpunarbhAjane kSipyamAnaM saMhriyamANamucyate, 'uvanI acarae 'tti upanItaM kenacitkasyacidupaDhaukitaM praheNakAdi, 'avanIyacarae 'tti apanItaM deyadravyamadhyAdapasAritamanyatra sthApitamityartha, 'uvanIyAvanIcarae 'tti upanItaM vinItaM DhaukitaM sat praheNakAdyapanItaM sthAnAntarasthApitaM athavopanItaM ca yazcarati sa tathA, athavA upanItaM-dAyakena varNitaguNaM apanItaM-nirAkRtaguNam upanItApanItaM yadekena guNena varNitaM guNAntarApekSayA tu dUSitaM yathA'ho zItalaM jalaM kevalaM kSAramiti, yattu kSAraM kintu zItalaM tadapanItopanItamucyata iti, ata Aha 'avanIyauvanIyacarae'tti, 'saMsaicarae' tti saMsRSTena - kharaNTitena hastAdinA dIyamAnaM saMsRSTamucyate taccarati yaH sa tathA, 'asaMsaThThacarae 'tti uktaviparItaH, 'tajjAyasaMsaThThacarae' tti tajjAtena deyadravyAvirodhinA yat saMsRSTaM hastAdi tena dIyamAnaM yazcarati sa tathA, 'annAyacarae 'tti ajJAtaH- anupadarzitasvAjanyAdibhAvaH sa~zcarati yaH sa tathA - - 'monacarae' tti vyaktaM, 'diTThalAbhiya'tti dRSTasyaiva bhaktAderdvaSTAdvA pUrvopalabdhAddAyakAllAbho Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ___aupapAtikaupAGgasUtram-19 yasyAstisa iMTalAbhikaH, 'adiThThalAbhie titatrASTisyApiapavarakAdimadhyAnirgatasya zrotrAdibhi kRtopayogasya bhaktAderaddaSTAdvA pUrvamanupalabdhAdAyakAllAbho yasyAstisa tathA, 'puTThalAbhietti pRSTasyaiva he sAdho! kiMtedIyata ityAdipraznitasya yolAmaH sa yasyAstisa tathA, 'apuTThalAbhietti uktaviparyayAditi, bhikkhAlAbhie ttibhikSeva bhikSA tucchamavijJAtavAtallAbho grAhyatayAyasyAsti sa bhikSAlAbhikaH, 'abhikkhalAmie'tti uktaviparyayAt, 'aNNagilAyae'tti annaM-bhojanaM vinA glAyati annaglAyakaH, sa cAbhigrahavizeSAt prAtareva doSAnabhugiti, 'ovaNihie'tti upanihitaM yathA kathaJcit pratyAsatrIbhUtaM tena carati yaH sa aupanihitikaH upanidhinA vA crtiityaupnidhikH| ___parimiyapiMDavAie'tti parimitapiNDapAtaH-arddhapoSAdilAbho yasyAsti sa tathA, 'suddhesaNietti zuddhaSaNA zaGkAdidoSarahitatA zuddhasya vA nirvyaJjanasya kUrAdereSaNA yasyAsti sa tathA, 'saMkhAdattie'tati saGkhyApradhAnA dattayo yasya sa tathA, dattizca ekkssepbhikssaalkssnnaa| mU. (19-vartate) se kiM taM rasaparicAe ?, 2 anegavihe pannatte, taMjahA-nivitie pamIarasaparicAeAyaMbilaeAyAmasityabhoI arasAhAre virasAhAre aMtAhAre paMtAhAre lUhAhAre, se taM rasaparidhAe se kiM taM kAyakilese?, 2 anegavihe pannate, taMjahA-ThANaThitie ThANAie ukkaDuAsaNie paDimaTThAI vIrAsaNie nesaJjie daMDAyae lauDasAI AyAvae avAuDae akaMDuae aniLUhae savvagAyapikammavibhUsavippamukke, setaM kaaykilese|| se kiM taM paDisaMlInayA ?, 2 caubvihA pannattA, taMjahA-iMdiapaDisaMlInayA kasAyapaDisaMlInayA jogapaDisaMlInayA vivittsynaasnsevnyaa| vR.nibbiyatie'tti nirgataghRtAdivikRtikaH, 'paNIyarasaparicAI praNItarasaMgalaghRtadugdhAdibinduH, 'AyaMbilae tiAyAmlam-odanakulmASAdi, AyAmasityabhoi'ttiavazrAvaNagatasikathabhoktA 'arasAhAre'tti araso-hiGgAdibhirasaMskRtaAhAroyasyasatathA, virasAhAre tti vigatarasaH-purANadhAnyaudanAdi, aMtAhAre tti antebhavamantyaM-jaghanyadhAnyaM vallAdi, paMtAhAre tti prakarSeNAntyaM vallAdyeva bhuktAvazeSaM paryuSitaM vA, 'lUhAhAre'tti rUkSaM rUkSasvabhAvaM, kavacit 'tucchAhAre'tti zyate tatra tuccho'lpo'saarshc| ___'ThANaTTiie'tti sthAnaM kAyotsargastena sthitiryasya sa sthAnasthitikaH, pAThAntareNa 'ThANAie'tti sthAna-kAyotsargastamatigacchati-karotIti sthAnAtigaH, "ukuDuyAsaNie'tti pratItaM, 'paDimaTThAIti pratimA mAsikyAdayaH, 'vIrAsaNie'tti vIrAsanaM-siMhAsananiviSTasya bhUnyastapAdasya siMhAsanApanodeyAzamavasthAnaM tadyasyAstisavIrAsanikaH, nesajjie'ttiniSadyA putAbhyAM bhUmyAmupavezanaM tayA carati naiSadhikaH, 'daDAyae lagaMDasAItti kvacizyate tatra daNDasyevAyatam-AyAmoyasyAstisa daNDAyatikaHlagaNDaM-vakrakASThaMtadvaccheteyaHsa lagaNDazAyI tasya pArNikAzirAMsyeva pRSThameva vA bhUmau lagatIti / 'AyAvae'ttiAtApayati-zItAdibhirde santApayatItyAtApakaH,AtApanAcatrividhA bhavati-niSpannasyotkRSTA'niSpannasya madhyamA Urdhvasthitasya jaghanyA, niSpannAtApanA'pi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 19 tridhA - adhomukhazAyitA 1 pArzvazAyitA 2 uttAnazAyitA ceti 3, aniSpannAtApanA'pi tridhA - nodohikA utkuTukAsanatA paryaGkAsanatA ceti, UrdhvasthAnAtApanA'pi tridhaivahastizauNDikA ekapAdikA samapAdikA ceti, eteSu cAtApanAbhedatritayeSu utkRSTAditrayaM pratyekaM yojanIyamiti / 109 'avAuDae' tti aprAvRtakaH prAvaraNavarjaka ityarthaH, akaNDUyakAniSThIvakau vyaktI, 'dhuyake samaMsuloma' tti kavacizyate, tatradhutAni - niSpratikarmatayA tyaktAni kezazmazruromANi-zirojakUcakakSAdilomAni yena sa tathA, kimuktaM bhavati ? - sarvagAtrapratikarmavibhUSAvipramukta iti / mU. (19 - vartate) se kiM taM iMdiyapaDisaMlInayA ?, 2 paMcavihA pannattA, taMjahAsoiMdiyavisayapayAraniroho vA soiMdiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA cakkhidiyavisayapayAraniroho vA cakkhidiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA dhANiMdiyavisayapayAraniroho vA dhANidiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA jibbhidiyavisayapayAraniroho vA jibbhidiyavisayapattesu atthesu rAgadosaniggaho vA phAsiMdiyavisayapayAraniroho vA phAsiMdiyavisayapattesu atyesu rAgadosaniggaho vA, se taM iMdiyapaDisaMlInayA / se kiM taM kasAyapaDisaMlInayA ?, 2 cauvvihA pannattA, taMjahA- kohassudayaniroho vA udayapattassa vA kohassa viphalIkaraNaM mANassudayaniroho vA udayapattassa vA mANassa viphalIkaraNaM mAyAudayaNiroho vA udayapattassa (tAe ) vA mAyAe viphalIkaraNaM lohassudayaNiroho vA udayapattassa vA lohassa viphalIkaraNaM, se taM kasAyapaDisaMlInayA / se kiM taM jogapaDisaMlInayA ?, 2 tivihA pannattA, taMjahA- manajogapaDisaMlINayA vayajogapaDisaMlINayA kAyajogapaDisaMlINayA / se kiM taM manajogapaDisaMlINayA ?, 2 akusala - mananiroho vA kusalamanaudIraNaM vA, se taM mnjogpddisNliinyaa| se kiM taM vayajogapaDisaMlInayA 2 akusalavayanirohI yA kusalavayaudIraNaM vA, se taM vayajogapaDisaMlInayA / se kiM taM kAyajopaDisaMlInayA ? 2 jaNNaM susamAhiapANipAe kummo iva guttiMdie savvagAyapaDisaMlINe ciTThai, se taM kAyajogapaDisaMlINayA / se kiM taM vivittasayanAsanasevaNayA ?, 2 jaM NaM ArAmesu ujjANesu devakulesu sabhAsu pavAsu paNiyagihesu paNiasAlAsu itthIpasupaMDagasaMsattabirahiyAsu vasahIsu phAsuesamiJjapIDhaphalagasejjAsaMthAragaM uvasaMpajittA NaM viharai, se taM paDisaMlInayA, se taM bAhirae tave / dhR. 'soiMdiyavisayappayAraniroho vatti zrotrendriyasya viSaye zabde pracArasya - pravRtternirodho-niSedhaH zrotrendriyaviSayapracAranirodhaH, sa ca 'soiMdiyavisayapattesu atthesu' tta zrotrendriyagocaraprApteSvartheSu-zabdeSu karNapraviSTeSvityarthaH, 'ArAmesu' tti puSpapradhAnavaneSu / 'ujjANesu' tti puSpaphalopetAdimahAvRkSasamudAyarUpeSu 'samAsu' tti janopavezanasthAneSu 'pavAsu'tti jaladAnasthAneSu 'paNiyagihesu' tti bhANDanikSepArthagRheSu 'paNiyasAlAsu' tti bahugrAhakadAyakajanociteSu gehavizeSeSu, zayyA yatra prasAritapAdaiH supyate, saMstArakastu tato hInaH mU. (20) se kiM taM abbhitarae tave ? 2 chavvihe pannatte, taMjahA- pAyacchittaM viNao Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 aupapAtikaupAGgasUtram-20 veyAvaccaM sajjhAo jhANaM viussggo| se kiM taM pAyacchite ?, 2 dasavihe pannatte, taMjahA-AloaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viussaggArihe tavArihechedArihe mUlArihe aNavaThThappArihe pAraMciArihe, se taM paaycchitte| se kiM taM vinae ?, 2 sattavihe pannatte, taMjahA-nANavinae daMsaNavinae carittavinae mataviNaevaivinae kAyavinae logovyaarvine| sekiMtaMNanaNaviNae?,2paMcavihe pannatte, taMjahA-AbhinibohiyanANavinae suanANavinae ohinANavinae manapajavanANavinae kevalanANavitanae / se kiM taM daMsanavinae ?, 2 duvihe pannate, taMjahA-sussusanAvinae ancaasaaynaavine| sekiMtaMsussusaNAvinae?,2 anegavihe pannatte, taMjahA-abbhuTANe ivAAsaNAbhiggahe ivA AsaNappadANe i vA sakkAre i vA sammANe i vA kiikamme ivA aMjalipaggahe i vA etassa aNugacchaNayA Thiassa paJjuvAsaNayA gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA, se taM sussusnnaavine| vR. 'pAyacchittaM tiaticAravizuddhiH, sA cavandanAdinA vinayena vidhIyata ityata Aha'vinao'tti karmavinayanahetuvyApAravizeSaH, tadvAnevaca vaiyAvRtyevartataityataAha-'veyAvacaMti bhaktAdibhirupaSTambhaH, vaiyAvRtyAntarAlecasvAdhyAyo vidheya ityata Aha-'sajjhAo'tti zobhano maryAdayApATha ityartha, tatraca dhyAnaM bhavatItyAha-'jhANaM'ti,zubhadhyAnAdeva heyatyAgo bhavatItyata aah-'viussgge'tti| AloyaNArihe'ttiAlocanAM-gurunivedanAM vizuddhaye yadahati bhikSAcaryAdyaticArajAtaM tadAlocanAha, tadviSayatvAdAlocanAlakSaNA vizuddhirapi AlocanAhamityuktaM, tasyA eva taporUpatvAditi, evamanyAnyapi, navaraM 'paDikamaNAriheti midhyAduSkRtaM, 'tadubhayArihe'tti AlocanApratikramaNasvabhAvaM, 'vivegArihe'tti azuddhabhaktAdivivecanaM, 'vissaggArihe'tti kaayotsrg| ____ 'tavArihetti nirvikRtAdikaM tapaH, 'chedAriheti dinapaJcakAdinA krameNa paryAyacchedanaM, 'mUlArihe'tti punavratopasthApanam, 'anavaTTappArihe'tti acaritatapovizeSasya vrateSvanasthApanaM, 'pAraMciArihe'tti tapovizeSeNaivAticArapAragamanamiti, 'AsaNAbhiggahe i vatti yatra yatropaveSTumicchati tatra tatrAsananayanaM, 'AsaNappayANaM ti aasndaanmaatrmeveti| mU. (20-vartate) se kiMtaM aNaghAsAyanAviNae?, 2 paNatAlIsavihe pannatte, taMjahA -arahatANaM aNacAsAyaNayAarahaMtapannattassa dhammassa aNacAsAyaNayAAyariyANaM aNaccAsAyaNayA evaM uvajjhAyANaM therANaM kulassa gaNassa saMghassa kiriANaM saMbhogiassa AbhiniyohiyaNanaNassasuanANassaohinANassa maNapajavanANassa kevalanANassaeesiM ceva bhattibahumANe eesiM ceva vaNNasaMjalaNayA, setaM annccaasaaynnaavine| se kiM taM carittavinae ?, 2 paMcavihe pannatte, taMjahA-sAmAiacarittavinae cheovahAvaNiacarittavinae parihAravisuddhicarittavinae ?, suhamasaMparAyacarittavinae ahakkhAyacarittavinae, setNcrittvine|se kiMtaM maNavinae?,2 duvihe pannate, taMjahA--pasatyamanavinae Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-20 111 apstymnvine| se kiM taM apasatthamanavinae ?, 2 je a maNe sAvaje sakirie sakakase kaDue nigure pharuse aNhayakare cheyakare bheyakare paritAvaNakare uddavaNakare bhUovadhAie tahappagAraM mano no pahArejA, setaM apstthmnovine| se kiMtaM pasatyamanavinae?, 2 taM caiva pasatyaM neyadhvaM, evaM caiva vaiviNao'vi eehiM paehiM ceva neabbo, setaM vivinne| vR.kiriyANaM'tikriyAvAdinA 'saMbhoiyassa'ttiekasamAcArikatAyA iti / manovinaye likhyate-'je a maNe'tti yatpunarmanaH-cittamasaMyatAnAmiti gamyate, 'sAvajjetti sahAvadyenagarhitakarmaNA hiMsAdinA vartata iti sAvadyam, etadeva prapaJcayate-'sakiriyatti kAyikyAdikrayopetaM, 'sakakkase'tti sakArkazyaM karkazabhAvopetaM, 'kaDue'tti pareSAmAtmano vA kaTukamiva kaTukamaniSTamityarthaH, 'niThure ttiniSThuraM mArdavAnanugataM, 'pharuse'ttisnehAnanugataM, 'aNhayakare'tti Azravakaram-azubhakarmAzravakAri, kuta ityAha ___ 'cheyakara tihastAdicchedanakAri, bheyakare tinAsikAdInAMbhedanakAri, paritAvaNakare tti prANinAmupatApahetuH, 'uddavaNakare ttimaraNAntikavedanAkAridhanaharaNAdyupadravakArivA, bhUovaghAie'ttibhUtopaghAtoyatrAsti tadbhUtopaghAtikamiti, 'tahappagAraM'tievamprakAraM asaMyatamanaHsadhzamityarthaH, 'mano no pahArejjattina prvrtyet| mU. (20-vartate) se kiM taM kAyavinae ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-pasatthakAyavinae apstykaayvine| se kiM taM apasatthakAyavinae ?, 2 sattavihe pannatte, taMjahA-anAuttaMgamaNe anAuttaM ThANe anAuttaMnisIdaNe anAuttaMtuaTTaNe anAuttaMullaMghaNe anAuttaMpalaMghaNe anAuttaMsabiMdiyakAyajogajuMjaNayA, se taM apasatthakAyaviNanae / se kiM taM pasatthakAyavinae ?, 2 evaM ceva pasatyaM mANiyavvaM, se taM pasatthakAyavinae, setaM kaayvine| sekiMtaMlogovayAravinae?, 2 sattavihe pannatte, taMjahA-abbhAsavattiyaMparacchaMdANuvattiyaM kajaheuM kayapaDikiriyA attagavesaNayA desakAlaNNuyA savvaDesu apaDilomayA, se taM logovayAravinae, se taM vine| pR. 'anAutta'ti asAvadhAnatayA, "ullaMghaNe'ttikardamAdInAmatikramaNaM pInaHpunyena tadeva pralAnamiti, 'savidiyakAyajogajuMjaNaya'tti sarvendriyANAM kAyayogasya ca yojana-prayojanaM vyApAraNaM sarvendriyakAyayogayojanateti 'abmAsavattiya'tti abhyAsavRttitA-samIpavartitvaM 'paracchaMdANuvattiya'tti parAbhiprAyAnuvartanaM 'kaJjaheuMti kAryahetoH-jJAnAdinimittaM bhaktAdidAnamiti gmyN| ___'kayapaDikiriya'ttiadhyApito'hamanenetibuddhayA bhaktAdidAnamiti attagavesaNaya'tti ArtasyaduHkhitasya vArtAnveSaNaM desakAlaNNuya'tti prastAvajJatA-avasarocitArthasampAdanamityartha 'savvatthesu apaDilomaya'tti srvpryojnessvaaraadhysmbndhissvaanukuulymiti| mU. (20-vartate) se kiM taM veAvacce?, 2 dasavihe pannate, taMjahA--AyariyaveAvacce Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ___ aupapAtikaupAGgasUtram-20 uvajjhAyaveAvacce sehaveAvacce gilANaveAvacetavassiveAvaccetheraveAvacesAhammiaveAvacce kulaveAvacce gaNaveAvace saMghaveAvace, setaM veaavce| se kiMtaMsajjhAe?,2paMcavihe pannatte, taMjahA-vAyaNA paDipucchaNA pariaTTaNAanuppehA dhammakahA, se taM sjjhaae| se kiMtaMjhANe?, 2 caubbihe pannatte, taMjahA-aTTajjhANe ruddamjhANe dhammajjhANe sukkajhANe aTTaljhANe caubihe pannate, taMjahA-amaNuNNasaMpaogasaMpautte tassa vippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai, maNuNNasaMpaogasaMpautte tassa avippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai, AyaMkasaMpaogasaMpautte tassa vippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai, parijUsiyakAmabhogasaMpaogasaMpautte tassa avippaogassatisamaNNAgae Avi bhavai / vR. 'veyAvacce'tti vaiyAvRtyaM-bhaktapAnAdibhirupaSTambhaH 'seha'tti abhinavapravrajitaH tapasvI-aSTamAdikSapakaH thera'tti sthaviro janmAdibhi, sAdharmikaH sAdhusAdhvI vA, kulaM gacchasamudAyaH, gaNaH kulAnAM samudAyaH, so gaNasamudAyaH iti / ___'amaNuNNasaMpaogasaMpautte'tti amanojJaH-aniSTo yaH zabdAdistasya yaH samprayogoyogastena samprayukto yaH sa tathA, tathAvidhaH san 'tassa'tti tasya-amanojJasya zabdAdeviprayogasmRtisamanvAgatazcApi bhavati-viyogacintAnugataH syAt, vA'pItyuttaravAkyApekSayA samuccayArthaH, asAvArtadhyAnaM syAditi shessH,dhrmdhrminnorbhedaadti|tthaa 'maNuNNasaMpaogasaMpauttettivyaktaM, navaraMmanojJaM-dhanAdi 'tassa'ttimanojJasya dhanAdeH 'avippaogassaisamaNNAgae Avi bhavaitti vyaktaM, navaram-ArtadhyAnamasAvucyata iti vaakyshessH| tathA 'AyaMkasaMpaogasaMpautte'tti vyaktaM, navaramAtaGko-rogaH 'tassa'tti tasyAtaGkasya 'vipaogasaisamaNNAgae'tti vyaktaM, vAkyazeSaH pUrvavat / tathA parisujiyakAmabhogasaMpa ogasaMpautte'tti vyaktaM, navaraMparijusiyatti-juSI prItisevanayo' ritivacanAt sevitaH prIto vAyaH kAmabhogaH-zabdAdibhogomadanasevAvA 'tassati tasya kAmabhogasya 'avipaogassaisamaNNAgae'tti praagvt| mU. (20-vartate) asaNaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA-kaMdaNayAsoaNayA tippaNayA vilvnnyaa| ___ ruddajjhANe caubbihe paNatte, taMjahA-hiMsAnubaMdhI mosAnubaMdhI tenAnubaMdhI sArakhaNAnubaMdhI, ruddassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannatA, taMjahA-usaNNadose bahudose annANadose aamrnnNtdose| dhammajjhANe caubihe cauppaDoyAre pannatte, taMjahA-ANAvijae avAyavijae vivAgavijae saMThANavijae, dhammassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA-ANAruI nisaggaruI uvaesaruI suttruii| dhammassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA, taMjahA-vAyaNA pucchaNA pariyaTTaNA dhammakahA, dhammassa NaM jhANassa cattAri anuppehAo pannatAo, taMjahA-anitrANuppehA asaraNANuppehA egattANuppehA sNsaaraannuppehaa| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 20 113 vR. 'kaMdaNaya'tti mahatA zabdena viravaNaM 'soaNaya'ti dInatA, 'tippaNaya'tti tepanatA tipeH kSaraNArthatvAdazruvimocanaM vilapanatA - punaH punaH kliSTabhASaNamiti, 'usaNNadose' tti usaNNena - bAhulyenAnuparatatvena doSo - hiMsA'nRtAdattAdAnasaMrakSaNAnAmanyatamaH usaNNadoSaH, tatA ' bahudose 'ti bahuSvapi sarveSvapi hiMsAdiSu 4 doSaH - pravRttilakSaNo bahudoSaH 'annANadose' tti ajJAnAt kuzAstrasaMskArAddhiMsAdiSvadharmasvarUpeSu dharmabuddhayA yA pravRttistallakSaNo doSaH ajJAnadoSaH, 'AmaraNaMtadose' tti maraNamevAnto maraNAntaH A maraNAntAt AmaraNAntam, asaMjJAtAnutApasya kAlasaukarikAderiva yA hiMsAdiSu 4 pravRtti saiva doSaH AmaraNAntadoSaH, iha cArtaraudre parihAryatayA sAdhuvizeSaNe dharmazukle tvAsevyatayeti cauppaDoyAre tti caturSu - bhedalakSaNAlambanAnuprekSAlakSaNeSu padArtheSu pratyavatAraH - samavatAro vakSyamANasvarUpo yasya taJcatuSpratyavatAramiti / ' ANAvijae 'tti AjJA - jinapravacanaM tasyA vicayo - nirNayo yatra tadAjJAvicayaM, prAkRtatvAdANAvijayaM, AjJAguNAnucintanamityartha, evaM zeSapadAnyapi, navaram apAyAHrAgadveSAdijanyA anarthA, vipAkaH - karmaphalaM, saMsthAnAni - lokadvIpasamudrAdyAkRtayaH / 'ANAruI 'tti niyuktyAdi zraddhAnaM 'nisaggaruI 'tti svabhAvata eva tatvazraddhAnam 'uvaesaruI 'tti sAdhUpadezAttatvazraddhAnaM 'suttaruI 'tti AgamattattvazraddhAnam 'AlaMbaNa 'ti AlambAnAni dharmadhyAnasaudhazikharArohaNArthaM yAnyAlambyante - AzrIyante tAnyAlambanAni - vAcanAdIni, anityatvA zaraNatvaikatvasaMsArAnuprekSAH pratItAH / mU. (20-vartate) sukkajjhANe cauvvihe cauppaDoAre pannatte, taMjahA- puhuttaviyaka saviArI 1 egattaviyakka aviArI 2 suhumakirie appaDivAI 3 samucchinnakirie aniyaTTI, 4, sukkassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA pannattA, taMjahA - vivege viusagge avvahe asammohe / sukkassa NaM jhANassa cattAri AlaMbaNA pannattA, taMjahA-khaMtI muttI ajjave maddave, sukkassa NaM jhANassa cattAri anuppehAo pannattAo, taMjahA- avAyAmuppehA asubhANuppehA anaMtavittiANuppehA vippariNAmAmuppehA, se taM jhANe // vR. 'puhuttaviyakka saviArI' tti pRthaktvena - ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko - vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yatra tat pRthaktvavitarka, tathA vicAraH - arthAdvayaJjane vyaJjanAdarthe manaHprabhRtiyogAnAM cAnyasmAdanyatarasmin vicaraNaM saha vicAreNa yattatsavicAri, sarvadhanAditvAdin samAsAntaH / tathA 'gattaviya aviArI tti ekatvena - abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikaparyAyAlambanatayetyartha, vitarka - pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tadekatvavitarka, tathA na vidye vicAro'rthavyaJjanayoritarasmAditaratra tathA manaH prabhRtInAmanyatarasmAdanyatra yasya tadavicArIti / 'suhumakirie appaDivAi'tti sUkSmA kriyA yatra niruddhavAGganoyogatve satyarddhaniruddhakAyayogatvAt tat sUkSmatriyam, apratipAti - apratipatanazIlaM pravarddhamAnapariNAmatvAd, etaca 8 8 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 aupapAtikaupAGgasUtram-20 nirvANagamanakAle kevalina eva syaaditi| ___ "samucchinnakirie aniyaTTI'ttisamucchinnA-kSINA kriyA kAyikyAdikA zailezIkaraNe niruddhayogatvena yasmiMstattathA, anivrti-avyaavrtnsvbhaavmiti| 'vivege'tti dehAdAtmana Atmano vA sarvasaMyogAnAM vivecanaM-buddhayA pRthakkaraNaM vivekaH / 'viusagge'ti vyutsargo-nisaGgatayA dehopadhityAgaH 'avvahetti' devAdhupasargajanitaM bhayaM calanaM vA vyathA tadabhAvo'vyathaM asaMmohe tti devAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasya ca sammohasya--mUDhatAyA niSedho'sammohaH / ___'avAyANuppeha'tti apAyAnAM-prANAtipAtAdyAzravadvArajanyAnarthAnAmanuprekSAanu - cintanamapAyAnuprekSA 'asubhANuppeha'tti saMsArAzubhatvAnucintanam 'aNaMtavattiyANuppeha'tti bhavasantAnasyAnantavRttitA'nucintanaM 'vipariNAmANuppeha'tti vastUnAM pratikSaNaM vividhprinnaamgmnaanucintnmiti| . mU. (20-vartate) se kiM taM viussagge?, 2 duvihe pannate, taMjahA-davvaviussagge bhAvaviusasagge / se kiMtaM dadhvaviussagge?, 2 caubihe pannatte, taMjahA sarIraviussagge gaNaviussagge uvahiviussagge bhattapAnaviussagge, se taM dvvviussgge| sekiMtaMbhAvaviussagge?,2tivihe pannate, taMjahA kasAyaviussagge saMsAraviussagge kmmviussge| se kiM taM kasAyaviussagge?, 2 caubbihe pannatte, taMjahA-kohakasAyaviussagge mANakasAyaviussagge mAyAkasAyaviussagge lohakasAyaviussagge, setaM ksaayviussgge| se kiM taM saMsAraviussagge?, 2 caubihe pannate, taMjahA-neraiasaMsAraviussagge tiriyasaMsAraviussagge maNuasaMsAraviussagge devasaMsAraviussagge, se taM sNsaarviussge| se kiM taM kammaviussage?, 2 aTTavihe pannate, taMjahA-nANAvaraNijakammaviussagge darisaNAvaraNijakammaviussagge veaNIakammaviussagge mohaNIyakammaviussaggeAUakammaviussagge nAmakammaviussagge goakammaviussagge aMtarAyakammaviussagge, se taM kammaviussagge, setNbhaavviussgge|| pR.'saMsAraviussagge'tinarakAyuSkAdihetUnaMmithyAddaSTitvAdInAM tyAgaH 'kammaviussaggetti jJAnAvaraNAdikarmabandhahetUnAM jJAnapratyanIkatvAdInAM tyAgaH / / mU (21) teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaMsamaNassa bhagavaomahAvIrassabahave anagArA bhagavaMto appegaIA AyAradharA jAva vivAgasuadharA tattha tattha tahiM tahiM dese gacchAgacchi gummAgumi phaDDAphaDiM___-appegaiAvAyaMti apegaiApaDipucchaMti appegaiyA pariyaTRtiappegaiyA aNuppehaMti appegaiA akkhevaNIo vikkhevaNIo saMveaNIo nivveaNIo caubihAo kahAo kahati |apaaiyaa ujANUahosirAjhANakoTTovagayA saMjameNaMtavasA appANaMbhAvamANA vihrNti| vR.appegaiyA AyAdhare' tyAdi pratItaM, kvacid ddazyate 'tatya tatya'tti udyAnAdau tahiM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 mUlaM-21 tahiti tadaMzoktamevAha deze deze-avagrahabhAge, vIpsAkaraNaM cAdhArabAhulyena sAdhubAhulyapratipAdanArtha, 'gacchAgachiMti ekAcAryaparivAro gacchaH gacchena gacchena ca bhUtvA gacchAgachi vAcayantIti yogaH, daNDAdaNDayAdivacchabdasiddhi, evaM 'gummAgummiM phaDDAphaDiM ca' navaraM gulmagacchaikadezaH upAdhyAyAdhiSThitaH phaDakaM-laghutarogacchadeza eva gaNAvacchedakAdhiSThita iti / ___ atha prakRtavAcanA 'vAyaMti'tti sUtravAcanAM dadati 'paDipucchaMti'tti sUtrArthI pRcchanti 'pariyaTRti'tti parivartayanti tAveva, 'aNuppehaMti'tti anuprekSante tAveva cintayanti / _ 'akkhevaNIo'tti AkSipyate-mohAttattvaM pratyAkRSyate zrotA yakAbhirityAkSepaNyaH 'vikkhevaNIo'tti vikSipyate-kumArgavimukho vidhIyate zrotA yakAbhistA vikSepaNyaH 'saMveyaNIo'tti saMvejyate-mokSasukhAbhilA, vidhIyate zrotA yakAbhistA saMvejanyaH 'nivveyaNIo'ti nirvedyate saMsAranirviNNo vidhIyate zrotA yakAbhistA nirvodinyaH tathA 'uhaMjANU ahosira'tti zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahikaniSadyAya abhAvAbotkuTukAsanAH santo'padizyante UrdhvaMjAnunI yeSAMteUrdhvajAnavaH,adhaHziraso-adhomukhA, noz2a tiryagvA kSiptaddaSTaya ityarthaH, 'jhANakoTThovagaya'tti dhyAnarUpo yaH koSThastamupAgatA ye te tathA, dhyAnakoSThapravezanena saMvRtendriyamanovRttidhAnyA ityarthaH, saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayanto vihrntiiti| ma. (21-vati) saMsArabhaubbiggA bhIA jammaNajaramaraNakaraNagaMbhIradukhapakkhubmiapaurasalilaM saMjogaviogavIcIciMtApasaMgapasariavahabaMdhamahallaviulakallolakaluNavilavialobhakala kalaMtabolabahulaM avamANaNapheNativvakhiMsaNapulapulappabhUarogaveaNaparibhavaviNivAyapharusadharisaNAsamAvaDiakaDhiNakammapattharataraMgaraMgaMtanigha cubhayatoapahuM ksaaypaayaalsNkulN| bhavasayasahassakalusajalasaMcayaM patibhayaM aparimiamahicchakalasamativAuvegauddhammamANadagarayarayaMdhaAravarapheNapauraAsApivAsathavalaM mohamahAvattabhogabhamamANagupamANucchalaMta pazyoNiyattapANiyapamAyacaMDabahuduisAvayasamAhauddhAyamANapaGamAraghorakaMdiyamahAravaravaMtabheravaravA i. prakArAntareNa sa evocyate-'saMsArabhauvigga'tti pratItaM 'jaMmaNajaramaraNakaraNagaMbhIradukakhapakkhubmiyapaurasalilaM' janma jarAmaraNAnyeva karaNAni-sAdhanAni yasya tattathA, taca tadgambhIraduHkhaM ca tadeva prakSumitaM-pracalitaM pracuraM-prabhUtaM salilaM-jalaM yatra sa tathA taM, saMsArasAgaraM tarantIti yogaH, "saMjogaviogavIiciMtApasaMgapasariyavahabaMdhamahallaviula-lakaluNavilavialobhakalakaliMtabolabahulaM saMyogaviyoga eva vIcayaH-taraGgA yatra sa tthaa| cintAprasaGgaH-cintAsAtatyamityartha sa eva prasRtaM-prasaroyasya sa tathA, vadhAH-hananAni bandhAH-saMyamanAnitAnyeva mahAnto-dIrghA vipulAzca-vistIrNA kallolA-mahormayoyatra satathA, karuNAni vilapitAni yatraM satathA, sacAsau lobhazca, sa eva kalakalAyamAno yo bolodhvanisa bahulo yatra stthaa| tataH saMyogAdipadAnAM karmadhArayo'tastam, 'avamANaNapheNativvakhiMsaNapulaMpulappabhUyarogaveaNaparibhavaviNivAyapharusadharisamAsamAvaDiyakaDhiNakammapattharataraMgaraMgaMtanica Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-21 macubhayatoyapaTuM' apamAnameva-apUjanameva pheno yatra sa tathA, tIvrakhiMsanaM ca-atyarthanindA pulampulaprabhUtA-anavaratodbhUtAHyArogavedanAH, pAThAntaretIvrakhiMsanaM pralumpanAnica prabhUtarogavedanAzca paribhavavinipAtazca-parAbhibhavasamparka paruSadharSamAzca-niSThuravacananirbhartsanAni samApatitAni-samApanAnibaddhAniyAni kaThinAni-karkazodayAni karmANi-jJAnAvaraNAdIni tAni ceti dvndvH| ___ tata etAnyeva ye prastarAH-pASANAstaiH kRtvA taraGga raGgad-vIcibhizcalat nityaM-dhruvaM mRtyubhayameva-maraNabhItireva toyapRSTha-jaloparitanabhAgo yatrasa tathA, tataH karmadhArayaH, athavA apamAnaphenamiti toyapRSThasya vizeSaNam, ato bahuvrIhirevAtastaM, 'kasAyapAyAlasaMkulaM' kaSAyA eva pAtAlAH-pAtAlakalazAstaiH saGkulo yaH sa tathA tN| "bhavasayasahassakalusajalasaMcayaM bhavazatasahasamrANyeva kaluSo jalAnAM saJcayo yatra sa tathA taM, pUrvaM jananAdijanyaduHkhasya salilatoktA iha tu bhavAnAM jananAdidharmavatAM jalavizeSasamudAyatokteti napunaruktatvamiti, paibhayaMti vyaktaM, 'aparimiamahecchakalusamaivAuvegaujhummamaNadagarayarayaMdhaAravarapheNapauraAsApivAsadhavalaM' aparimitA-aparimANA yA mahecchA-bRhadabhilASAlokAsteSAMkaluSA-malinA yAmati saiva vAyuvegena uddhummamANaMuDubbamANaM vA-utpAdyamAnaM yadudakarajaH-udakareNusamUhastasya rayovegastenAndhakAro yaH sa tathA, varapheneneva pracurAzApipAsAbhistatra pracurA-bahvaya AzAH-aprAptArthAnAM prAptisambhAvanAH pipAsAstuteSAmevAkAMkSA atastAbhirdhavala iva dhavalo yaH sa tthaa| tataH karmadhArayaH, atastaM, 'mohamahAvattabhogabhamamANaguppamANucchalatapayoNiyatapAmiyapamAyacaMDabahuduThThasAvayasamAhauddhAyamANapabyAraghorakaMdiyamahAravaravaM teravaravaM' moharUpe mahAvartebhogarUpaMbhrAmyat-maNDalena bhramadgupyat-vyAkulIbhavaducchalat-utpatat pratyavanipataccaadhaHpatatapAnIyaM-jalaM yatra satathA, pramAdA-madyAdayasta eva caNDabahuduSTazvApadAH-raudrabhUrikSudravyAlAstairyesamAhatAH-prahatA uddhAvantazca-uttiSThantovA vividhaMceSTamAnAsamudrapakSe matsyAdayaH saMsArapakSe puruSAdayasteSAM prAgbhAraH pUro vA samUho yatra sa tthaa| tathA ghoro yaH kranditamahAravaH sa eva ravan-pratizabdakaraNataH zabdAyamAno bhairavaravo-bhImaghoSo yatra sa tathA, tataH padatrayasya karmadhArayo'tastam / mU. (21-vartate) annANabhamaMtamacchaparihatyaaNihutiMdiyamahAmagaraturiacariakhokhubbhamANa-nayaMtacavalacaMcalacalaMtaghummaMtajalasamUhaM aratibhayavisAyasogamicchattaselasaMkaDaM aNAi-saMtANakammabaMdhaNakilesacikkhillasuduttAraM amaranatiriyanirayagaigamaNakuDilaparivattaviulavelaM cauraMtamahaMtamaNavadaggaM rudaM saMsArasAgaraM bhiimdrisnnijNtrNti| dhIINianiSpakaMpeNa turiyacavalaM saMvara veraggatuMgakUvayasusaMpautteNaM nANasitavimalamUsieNaM sammattavisuddhaladdhanijAmaeNaM dhIrA saMjamapoeNa sIlakaliA pasatyajjhANatavavAyapaNolliapahAvieNaM ujjamavavasAyaggahiyaNijaraNajayaNauvaoganANadaMsaNavisuddhavayabhaMDabhariasArA jinvrvynnovditttthmggennN| akuDileNaM siddhimahApaTTaNAbhimuhA samaNavarasatthavAhA susuisusaMbhAsasupaNhasAsA gAme Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-21 117 gAme egarAyaM nagare nagare paMcarAyaM dUijjantA niiMdiyA nibbhayA gayabhayA sacittAcittamIsiesu davvesu virAgayaM gayA saMjayA virayA muttA lahuA niravakaMkhA sAhU NihuA caraMti dhamma / vR. 'annANabhamaMtamacchaparihatthaaNuhutiMdiyamahAmagaraturiyacariyakhokhubmamANanayaMtacavalacaMcalacalaMtaghummaMtajalasamUha' ajJAnAnyeva bhramanto matsyAH parihatthatti-dakSA yatra sa tatA, anibhRtAni-anupazAntAni yAnIndriyANi tAnyeva mahAmakarAsteSAM yAni tvaritAnizIghrANi caritAni-ceSTitAni taiH khokhubmamANatti-bhRzaM kSubhyamANo nRtyatriva nRtyan capalAnAM madhye cnyclshc| ___asthiratvena calaMzca sthAnAntaragamanena ghUrNazca-bhrAmyan jalasamUho-jalasajAto'nyatra jaDasamUho yatra sa tathA, tataH karmadhArayastatastam, 'araibhayavisAyasogamicchattaselasaMkarDa' aratibhayaviSAdazokamithyAtvAni pratItAni tAnyeva zailAstaiH saGkaTo yaH sa tathA tam, 'aNAisaMtANakammabaMdhaNakilesacikkhillasuduttAraM anAdisantAnam-anAdipravAhaMyat karmabandhanaMtacca klezAzca-rAgAdayastallakSaNaM yaccikkhillaM-kardamastena suchu dustAro yaH sa tathA tm| _ 'amaranaratiriyanirayagaigamaNakuDilaparivattaviulavelaM' amaranaratiryagnirayagatiSu yadgamanaM tadeva kuTilaparivartA-vakraparivartanA vipulA ca-vistIrNA velA-jalavRddhilakSaNA yatrasa tathA tam cauraMtamahaMta'ticaturvibhAgaM digbhedagatibhedAbhyAM mahAntaM ca-mahAyAmam, 'anavadagagati anavadagram-anantamityarthaH, 'rudaMti vistIrNaM, saMsArasAgaramiti vyaktaM, 'bhImadarisaNijaM tibhImo dRzyata itibhImadarzanIyastaM, taraMti lazyanti, saMyamapoteneti yogaH, kimbhUtena 'dhIIdhaNiyaniSpakaMpeNa' dhRtirajjubandhanena dhanikam-atyarthaM niSpakampaH-avicalo yaH sa madhyapadalopAddha tidhanikaniSpakampastena tvaritacapalam-atitvaritaM yathA bhavatItyevaMtaranti / _ 'saMvaraveraggatuMgakUvayasusaMpautteNaM' saMvaraH-prANAtipAtAdiviratirUpo vairAgyaMkaSAyanigrahaH etallakSaNo yastuGgaH-uccaH kUpakaH-stambhavizeSastena suSTusamprayukto yaH sa tathA tena, 'nANasiyavimalamUsieNaM'ti jJAnameva sitaH-sitapaTaH sa vimala ucchrito yatra sa tathA tena, makArazcehaprAkRtazailIprabhavaH sammattavisuddhaladdhaNijjAmaeNaM samyaktvarUpo vizuddho-nirdoSo labdhaH avApto niryAmakaH-karmadhAro yatrasatathA tena, dhIrA-akSobhAHsaMyamapotena zIlakalitA iti ca pratItaM, 'pasatthajjhANatavavAyapaNolliyapahAvieNaM' prazastadhyAna-dharmAdi tadrUpaM yattapaH sa eva vAto-vAyustena yat praNoditaM-preraNaM tena pradhAvito-vegena calito yaH sa tathA tena / saMyamapotenetiprakRtam, 'ujjamavavasAyaggahiyaNiaraNajayaNauvaoganANadaMsaNavisuddhavayabhaMDabhariasArA' udyamaH-anAlasyavyavasAyo-vastunirNayaH sadvayApArovAtAbhyAM mUlakalpAbhyAyadgRhItaM-krItaM nirjaraNayatanopayogajJAnadarzanavizuddhavratarUpaMbhANDakrayANakatasyabharitaHsaMyamapotabharaNena piNDitaH sAro yaiste tathA, zramaNavarasArthavAhA iti yogaH, tatra nirjaraNaM-tapaH yatanA-bahudoSatyAgenAlpadoSAzrayaNam upayogaH-sAvadhAnatA jJAnadarzanAbhyAM vizuddhAni vratAni, athavAjJAnadarzane cavizuddhavratAni cetisamAsaH, vratAnica mahAvratAni, pAThAntareNa 'nANadasaNacarittavisuddhavaramaMDabhariyasAra tti tatra jJAnadarzanacAritrANyeva vizuddhavarabhANDaM tena bharitaH sAro yaiste tathA, jinavaravayaNovadiThamaggeNaM akuDileNa siddhimahApaTTaNAbhimuhA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 aupapAtikaupAGgasUtram-21 samaNavarasatyavAha' tti vyaktaM / 'susuisusaM bhAsasupaNhasAsa' tti suzrutayaH - samyaka zrutagranthAH satsiddhAntA vA suzucayo vA sukhaH sambhASI yeSAM sukhena vA sambhASyanta iti susambhASAH zobhanAH praznAH yeSAM sukhena vA praznayante ye te supraznAH zobhanA AzAH - vAJchA yeSAM te svAzAH athavA sukhena praznayante zAsyante ca - zikSyante ye te supraznazAsyAH zobhanAni vA praznazasyAni - pRcchAdhAnyAni yeSAM te tathA athavA supraznAH zasyAzca-prazaMsanIyAH, tataH karmadhAraya iti, 'duijjanta' tti davanto vasantaH, anekArthatvAddhAtUnAM, 'Nimaya'tti bhayamohanIyodayaniSedhAt 'gayabhaya'tti udayaviphalatAkaraNAt 'saMjaya'tti saMyamavantaH, kuta ityAha- 'viraya'tti yato nivRttAH hiMsAdibhyaH, tapasi vA vizeSeNa ratAH viratAH, virayA vA nirautsukyAH virajaso vA- apApAH, 'saMcayAo viraya'tti kvacidzyate, tatra sannidhernivRttA ityarthaH, 'mutta' tti muktAH granthena 'lahua' tti laghukA svalpopadhitvAt 'niravakaMkha' tti aprAptArthAkAGakSAviyuktAH 'sAhU' mokSasAdhanAt 'nihuA' prazAntavRttayaH 'caraMti dhammaM 'ti vyaktam / atra sAdhuvarNake jitendriyatvAdIni vizeSaNAni bahuzo'dhItAni tAni ca gamAntaratayA niravadyAni, yat punaratraiva game punaruktamavabhAsate tat stavatvAnna duSTaM yadAha 119 11 "sajjhAyajhANatavaosahesu uvaesathuipayANesuM / saMtaguNakittaNAsu ya na huMti punaruttadosA u // mU. (22) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave asurakumArA devA aMtiaM pAubbhavitthA kAlamahAnIlasarisaNIlaguliagavalaayasikusumappagAsA viasiasayavattamiva pattalanimmalaIsiMsitarattataMbaNayaNA garulAyataujjutuMgaNAsA uaciasilappavAlabiMbaphalasaNNibhAharoTThA / paMDurasasisakalavimalanimmalasaM khago kkhIrapheNadagarayamuNAliyAdhavaladaMtaseDhI huyavahaniddhaMtaghoyatattatavaNijjarattatalatAlujIhA ajaNaghaNasiNaruyagaramanijaniddhakesA vAmegakuMDaladharA addacaMdanAnulittagattA / vR. asuravarNake kimapi likhyate- 'kAlamahANIlasarisaNIlaguli agavala-ayasikusumapagAsA' kAlo yo mahAnIlo - maNivizeSastena saddazA varNato ye te tathA, nIlo - maNivizeSaH gulikA--nIlikA gavalaM - mAhiSaM zRGgam atasIkusumaM - dhAnyavizeSapuSpaM eteSAmiva prakAzodIptiryeSAM te tathA, tataH karmadhArayaH, kAlavarNA ityartha, 'viasiasayavattamiveti vyaktaM, 'pattalaNimmalaIsIsiyarattataMbaNayaNA' talAni-pakSmavanti nirmalAni - vimalAni ISat sitaraktAni kvaciddeze manAk zvetAni kvacicca manAgraktAnItyartha kvacitra tAmrANi - aruNAni nayanAni yeSAM te tathA / zatapatrasAdharmyaM ca vyaktameva, 'garule' tyAdivizeSaNacatuSTayaM mahAvIravarNakavanneyam 'aMghaNaghaNakasiNaruyagaramaNijANiddhakesA' aJjanaghanau - pratItau kRSNaH - kAlaH rucako - maNivizeSastadvadramaNIyAH snigdhAzca keza yeSAM te tathA, 'vAmegakuMDaladharA' vAme karNe ekameva kuNDalaM dhArayanti yete tathA dakSiNe tvAbharaNAntaradhAriNaiti sAmarthyagamyam, ArdracandanAnuliptagAtrA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 mUlaM-22 iti vyktm| mU. (22 vartate) IsisiliMdhapuSphappagAsAiMsuhumAiMasaMkiliTThAiMvatthAiMpavaraparihiyA vayaM ca paDhamaM samatikatA bitiaMca vayaM asaMpattA bhadde jovvaNe vaTTamANA talabhaMgayatuDiapavarabhUsananimmalamanirayaNamaMDiabhuAdasamuddAmaMDiagnahatthA cUlAmaNiciMdhagayA surUvA mahidiA mahajjutiA mahabalA mahAyasA mahAsokkhA mhaanubhaagaa| ___hAravirAitavacchA kaDagatuDiathaMbhiabhuA aMgayakuMDalamaTTagaMDatalakaNNapIDhadhArI vicittavatthAbharaNA vicittamAlAmaulimauDA kallANakayapavaravasthaparihiyA kallANakayapavaramallANulevaNA bhAsuraboMdI plNbvnnmaaldhraa|| vR. 'IsisilaMdhapuSpappagAsAi'iti manAk silindrusumaprabhANi, ISatsitAnItyarthaH, silinnaM-bhUmisphoTakacchatrakam 'asuresu hotiratta'timatAntaram, 'asaMkiliThThAiMti nirdUSaNAna 'suhumAItizlakSNAni vatthAI tivasanAni 'pavaraparihiyA' pravarAzcateparihitAzca-nivasitA iti samAsaH, 'vayaMca' ityAdi sUtra, tatra trINi vayAMsi bhavanti, yadAha-1 // 1 // "ASaDazAdbhavedvAlo, yAvat kssiiraannvrtkH| madhyamaH saptatiM yAvat, parato vRddha ucyte||" Adhasyavayaso'tikramedvitIyasya sarvathaivAprAptau bhadraMyauvanaM bhavatyeveti bhadre yauvane ityuktaM, 'talabhaMgayatuDiyapavarabhUsaNanimmalamaNirayaNamaMDiabhuA' talabhaGgakAni-bAhrAbharaNAni truTikAzca-bAhurakSikAstA e varabhUSaNAni tairnimalamaNiratnaizca maNDitA bhujA yeSAM te tathA, 'cUlAmaNiciMdhagayA' cUDAmaNilakSaNaM viprAptAH, zrUyantecAsurAdInAMcUDAmaNyAdIni cilAni, ydaah||1|| "cUDAmaNiphaNivaje garuDe ghaDa assa vaddhamANe y| mayare sIhe hatthI asurAINaM muNasu ciMdhe // " 'mahiDDia'tti maharddhayo viziSTavimAnaparivArAdiyogAt 'mahajuiya'tti mahAdhutayo viziSTazarIrAbharaNaprabhAyogAt 'mahAbala'tti viziSTazArIrapramANAH 'mahAyasa'tti mahAyazasoviziSTakIrtayaH 'mahAsokkha'tti mahAsaukhyAH 'mahANubhAga'tti acintyazaktiyuktA iti, ihaiva gamAntaraM 'hAravirAjitavakSasaH kaTakatruTikastambhitabhujAH' iha kaTakAni-kakSaNAni truttikaabaahurksskaaH| 'aMgayakuMDalamaTTagaMDakaNNapIr3hadhArI' aGgadAni-bAhyAbharaNavizeSAn kuNDalAni ca-karNAbharaNavizeSAn mRSTagaNDAni caullikitapolAni karNapIThakAni-karNAbharaNavizeSAn dhArayantItyevaMzIlA yete tathA, 'vicittahatthAbharaNa'tti vyaktaM, 'vicittamAlAmauliyamauDA' vicitrA mAlAH kusumanajo yeSAM maulo ca-mastake mukaTa-kirITaM yeSAM te tathA, zeSaM sugamaM varNakAntaM yAvat, navaraMmAlyAni-puSpANi bondi-zarIraMpralambo-jhumbanakaM vanamAlA-AbharaNavizeSaH plambavanamAlA vA tasyAH kaNThato jaanuprmaanntvaaditi|| mU. (22-vartate) divveNaM vaNNeNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM rUveNaM divveNaM phAseNaM divveNaM saMghAe (ghayaNe) NaM divveNaM saMThANeNaM divvAe iDIe divvAe juttIe divvAe pabhAe dibbAe chAyAe divAe accIe divveNaM teeNaM divvAe lesAe dasa disAo ujjovemANA pbhaasemaannaa| samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiaMAgammAgamma rattAsamaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 aupapAtikaupAGgasUtram-22 AyAhiNaM payAhiNaMkarei 2 tA vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA nacAsaNe NanaidUre sussUsamANA namaMsamANA abhimuhA vinaeNaM paMjaliuDA paJjuvAsaMti / / pR. 'divveNaM' devocitena pradhAnenetyartha, 'saMghAe(ghayaNe)Na'ti saMhananena vajraRSabhanArAcenetyartha, 'saMThANeNaM'ti samacaturasralakSatyartha, 'riddhIe'tti parivArAdikayA 'juie'tti yuktyA-vivakSitArthayogena 'pabhAe tiyAnAdidIptayA 'chAyAe ti zobhayA accIe'tti arciSA zarIrastharatnAditejojvAlayA 'teeNaM'ti tejasA-zarIrasambandhirociSA prabhAvena vA 'lesAe'tti dehavarNena, ekArthA vA dyutyAdayaH zabdAH prakAzaprakarSapratipAdanaparAzceti na paunaruktyamiti / ___ 'ujjoemANa'tti udyotayantaH prakAzakaraNena pabhAsemANa'tti prabhAsayantaH-zobhayantaH, ekAau~ vaitAviti, 'ratta'tti raktAH-sAnurAgAH 'tikkhutto'tti trikRtva:-trIna vArAna AdakSiNAt-pAtipradakSiNo-dakSiNapArzvavartI AdakSiNapradakSiNastaM 'vaMdaMti'tistuvanti 'namasaMti'tti namasyanti zironamaneneti / vAcanAntare dRzyate-"sAiM sAiMti svakIyAni 'nAmagoyAIti nAmagotrANi-yAcchikAnvardhAbhidhAnAnIti 'sAviti'tti zrAvayanti / / mU. (23) teNaM kAleNaMteNaMsamaeNaMsamaNassa bhagavaomahAvIrassa bahave asuriMdavajiA bhavaNavAsI devAaMtiyaM pAubmavitthA nAgapaiNo suvaNNAvijU aggIAdIvA udahI disAkumArA yapavaNathaNiAyabhavaNavAsI nAgaphaDAgarulavayarapuNNakalasasIhahayagayamagaramauDavaddhamANanijuttavicittaciMdhagayA suruvA mahiDDhiyA sesaMtaM ceva jAva pakhuvAsaMti // vR. 'nAge'tyAdi vyaktaM, nAgAdInAM ca nAgaphaNAdIni cihnAni bhavanti, tAni krameNa darzayatrAha-'nAgaphaDA garula 2 vaira3 puNmakalasa4 sIha 5 hayavara 6 gayaMka7mayaraMkavaramauDa 8 vaddhamANa 9 nijuttavicittaciMdhagayA' nAgaphaNAdayo gajAntA aGgAH-cihnAni yeSAM mukuTAnAM tAni tathA, tAni ca makarAGgAni ca-makaracilAni yAni varamukuTAni tAni ca, varddhamAnakaM ca-zarAvaMpuruSArUDhapuruSarUpaM veti dvndvH| tAnicatAni niyuktAni yathAsthAnaM niyojitAni vicitrANica-vividhAni cihnAni ca-lakSaNAni gatAH-prAptA yete tathA, iha sUtre 'punnakalasasaMkiNNaupphesasIhe'tyevaM kvacit vizeSo dRzyate, tatra nAgaphaNAdibhiraGkitA ye upphesA-mukuTAste tathA, zeSaM tathaiva / / mU. (24) teNaM kAleNaM teNaMsamaeNaM samaNassa bhagavaomahAvIrassa bahave vANamaMtarA devA aMtiaMpAubhavitthA pisAyAbhUA yajakkha rakkhasa kiMnara kiMpurisa bhuagavaiNoamahAkAyA gaMdhavvanikAyagaNA niuNagaMdhavagItaraiNo aNapaNNia paNapaNNiaisIvAdIa bhUavAdIa kaMdiya mahAkaMdiAya kuhaMDa payae ya devA / caMcalacavalacittakIlaNadavapiAgaMbhIrahasiabhaNiapIghaIaNacaNaraI vaNamAlAmelamauDakuMDalasacchadaviuvviAharaNacAruvibhUsaNadharA sabbouyasurabhikusumasuraiyapalaMbaso bhaMtakaMtaviasaMtacittavaNamAlaraiavacchA kAmagamI kAmarUvadhArI nANanavihavaNNa- rAgavaravatthacittacilliyaNiyaMsaNA vivihadesINevatthaggahiavesA pamuiakaMdappakalahakeli- kolAhalappiA hAsabolabahulA anegamaNirayaNavivihaNijuttavicittaciMdhagayAsurUvA mahiDiAjAvapaJjuvAsaMti vR. 'bhuyagavaiNo'tti mahoragAdhipAH, kimbhUtAste ityAha-'mahAkAya'tti bRhadehAH, idaM ca vizeSaNamavasthAvizeSAzrayam, anyathA sarva eva saptahastapramANA bhavanti, yadAha-- "bhavaNa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 24 vaNajoisohaMmIsANe satta hoMti rayaNIo" "gaMdhavvanikAyagaNa' tti gandharvANAM - vyantarASTamabhedabhUtAnAM nikAyo-vargo yeSAM te gandharvanikAyA gandharvA eva teSAM ye NA-rAzayaste tathA, pAThAntare 'gandharvapatigaNAzce' ti vyaktameva, kiMvidhAste ityAha / 'niuNagaMdhavvagIyaraiNo 'tti nipuNe- sUkSme gandharve ca - nATayopetagAne gIte canATayavarjitageye ratiryeSAM te tathA, aNapatrikAdayo'STI vyantaranikAyavizeSabhUtAH ratnaprabhApRthivyA uparitanayojanazatavartinaH kiMvidhA eta ityAha- 'caMcalacavalacittakIlaNadavappiyA' caJcalacapalacittAH - aticapalamAnasAH krIDanaM - krIDA dravazca -parihAsastapriyAH, tataH karmadhArayaH, 'gaMbhIra hasiyamaNiyapiyagIyaNaJcaNaraI' gambhIraM hasitaM yeSAM bhaNitaM ca-vAkprayogaH priyaM yeSAM gItanRttayazca ratiryeSAM te tathA, 'gahirahasiyagIyaNaJcaNarai'tti kavacidhzyate vyaktaM ca / 'vaNamAlAmelamauDakuMDalasacchaMdaviubviyAbharaNacAruvibhUsaNadharA' vanamAlA - ratnAdimaya AprapadIna AbharaNavizeSaH AmelakaH - puSpazekharakaH mukuTaM - suvarNAdimayaM kuNDalAni ca pratItAni etAnyeva svacchandavikurvitAbharaNAni - svAbhiprAyanirmitAlaGkArAstairyaccAru vibhUSaNaM bhUSA taddhArayanti ye te tathA, 'savvouyasurabhikusumasuraiyapalaMbasohaMtakaMtaviyasaMtacitta-vaNamAlaraiyavacchA' sarvartukAni - sarvaRtusambhavAni yAni surabhINi-kusumAni taiH suracitA yA sA tathA / sA cAsau pralambA ca zobhamAnAca kAntA ca vikasantI ca citrAca vanamAlA ca - vanaspatilak iti samAsaH sA racitA vakSasi yaiste tathA, 'kAmagami' tti icchAgAminaH 'kAmarUvadhAri 'ti IpsitarUpadhAriNaH 'nAnAvihavaNNarAgavaravatthacittacilliyaniyaMsaNA' nAnAvidhavarNo rAgo yeSu tAni tathA, tAni varavaNi citrAmi - vividhAni 'cilliya' tti lInAni dIptAni vA nivasanAniparidhAnAni yeSAM te tathA, 'vividhadesINevatyaggahiyavesA' vividhadezinepathyena- nAnAdezarUDhavastradinyAsena gRhIto vepo - nepathyaM yaiseta tathA / 'pamuiyakaMdaSpakalahakelikolAhalappiyA' pramuditAnAM yaH kandarpa- kAmapradhAnaH keli, kAma eva vA, kalahazca - rATI kelizca-narma kolAhalazca - kalakalasta svaparakRtAH priyA yeSAM te tathA, athavA pramuditAzca te kandarpAdipriyAzceti samAsaH, 'hAsabolabahulA' pAThAntare 'hAsakelibahulA' iti vyaktam, 'anegamaNirayaNavivihanijuttacittaciMdhagayA' anekAni bahUni maNiratnAni pratItAni vividhAni - bahuprakArANi niyuktAni - niyojitAni yeSu tAni tathA, tAni citrANi cihnAni gatAH - prAptA ye te tathA, cihnAni ca pizAcAdInAM krameNaitAnyucyante 'ciMdhAi kalaMbajhae 1 sulasa 2 vaDe 3 taha ya hoi khaTTaMge 4 / 121 Asoe 5 caMpae vA 6 nAge 7 taha tuMburI ceva 8 // mU. (25) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa joisiyA devA aMtiaM pAubbhavitthA vihassatI caMda sUra sukka saNicarA rAhU dhUmaketU buhA ya aMgArakA ya tattatavaNijJjakarraNNA je gahA joisaMmi cAraM caraMti / keU a gairaiA aTThAvIsavihA ya nakkhattadevagaNA nAnAsaMThANasaMThiyAo paMcavaNNAo tArAo ThialessA cAriNo a avissAmamaMDalagatI patteyaM NAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDA mahiDDiyA jAva pavAsaMti // sR. jyotiSkavarNako vyakto, navaram aMgArakAya'tti maGgalAH, bahutvaM ca pratyekaM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-25 jyotiSAmasaGkhyAtatvAt, 'tattatavaNijakaNagavaNNA' taptasya tapanIyasya suvarNasya yaH kaNakobinduH zalAkA vA athavA tapanIyaM - raktaM suvarNa kanakaM- suvarNameva pItaM tadvadvarNo yeSAM te tathA, 'je ya gaha' tti uktavyatiriktAH, 'joisaMmi' tti jyotizcakra 'cAraM carantI' tibhramaNaM kurvanti / 'keUya'tti ketavo jalaketvAdayaH kimbhUtA ? gairaiya' tti manuSyalokApekSayoktaM, 'Thiyalessa' tti sthitalezyAH - nizcalaprakAzAH 'cAriNo yatti saJcariSNavaH, ata evAha'avissAmamaMDalagai 'tti pratItaM, 'nAmaMkapAgaDiyaciMdhamauDA' nAmAGkitAni prakaTitAnicihnapradhAnAni mukuTAni yairiti samAsaH / / mU. (26) teNaM kAleNaM teMNa samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa vemANiyA devA aMtiaM pAubbhavitthA sohammIsANasaNaMkumAramAhiMdabaMbhalaMtakamahAsukka sahassArANayANayAraNa accuyavaI paDiTThA devA jinadaMsaNussugAgamaNajaNiyahAsA pAlakapuSphakasomanasasirivacchanaMdi AvattakAmagamapIigamamaNogamavimalasavvaobhaddaNAmadhijehiM vimANehiM oiNNA vaMdakA jiNidaM / migamahisavarAhachagaladahurahayagayavaibhu agakhaggausabhaMkaviDimapAgaDiyaciMdhamauDA pasiDhilavaramauDatirIDadhArI kuMDalaujoviANaNA mauDadittasirayA rattAbhA paumapamhagorA seyA subhavaNNagaMdhaphAsA uttamaviubviNo vivihavatthagaMdhamalladharA mahiDiA mahajjutiA jAva paMjaliuDA pajjuvAsaMti // 122 w vR. vaimAnikavarNako'pi vyakto, navaraM vAcanAntaragataM kiJcidasya vyAkhyAyate, tadantargataM kiJcidadhikRtavAcanAntaragataM ca tatra 'sAmAniyatAyattIsasahiyA' sAmAnikA- indrasamAnAyuSkAdibhAvAH trAyastriMzAH - mahattarakalpAH pUjyasthAnIyAH 'salogapAla aggamahisiparisANIaapparakkhehiM saMparivuDA' saha lokapAlaiH somAdibhirdikpAlakaniyuktakaiH yA agramahiSyaHpradhAnajAyAH pariSadaJca- bAhyamadhyamAbhyantarA jaghanyamadhyamotkRSTaparivAravizeSabhUtAH anIkAni ca - hastyazvarathapadAtivRSabhanartakagAthakajanarUpANi sainyAni AtmarakSAzca-aGgarakSA iti dvandvaH, atastaiH samparivRtA iti / devasahasranuyAtamArgaH suravaragaNaizvaraiH prayataiH 'samaNugammaMtasassirIya'tti samanugamyamAnAzca te sazrIkAzceti samAsaH, sarvAdarabhUSitAH surasamUhanAyakAH saumyacArurUpAH 'devasaMghajayasaddakayAloyA' devasaGkhena jayazabdaH kRta Aloke-darzane yeSAM te tathA / 'miga 1 mahisa 2 varAha 3 chagala 4 dahura 5 haya 6 gayavai 7 bhuyaga 8 khagga 9 usaka 10 viDimapAgaDiyaciMdhamauDA' mRgAdayo daza dazAnAM zakrAdIndrANAM cihnabhUtAH, tatra varAhaH-zUkaraH khaGga - ATavyacatuSpadavizeSaH RSabho - vRSabhaH zeSAH pratItAH, tatra mRgAdayaH aGkA lAJchanAni viTapeSu - vistareSu yeSAM mukuTAnAM tAni tathA, tAni prakaTitacihnAniratnAdidIptayA prakAzitamRgAdilAJchanAni mukuTAni yeSAM te tathA / pAlaka 1 puSpaka 2 saumanasa 3 zrIvatsa 4 nandyAvarta 5 kAmagama 6 prItigama 7 manogama 8 vimala 9 sarvatobhadra 10 nAmadheyairvimAnaiH, uttaravaikriyairityartha, samprasthitA iti yogaH, etAni ca krameNa zakrAdInAmacyutAntAnAM dazAnAmindrANaM bhavantIti / kiMvidhaistairityarthaH, samprasthitA iti yogaH, etAni ca krameNa zakradInAmacyutAntAnAM dazAnAmindrANAM bhavantIti / kiMvidhaistairityAha- 'taruNadivAgarakarAtiregappahehiM' taruNadivAkarakarebhyo'tirekeNa Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 26 atizayena prabhA yeSAM tAni tathA taiH, 'maNikaNagarayaNaghaDiyajAlujjalahemajAlaperaMtaparigaehiM' maNikanakaratairghaTitaM yuktaM yajvAlouvalaM prabhojvalaM hemalAjaM svarNajAlakaM tena paryanteSu parigatAni tAni tathA taiH, 'sapayaravaramuttadAmalaMbaMtabhUsaNehiM' saha prataraiH - AbharaNavizeSairvaramuktAdAmalakSaNAni lambamAnAni bhUSaNAni yeSu tAni tathA taiH, 'pacaliyaghaMTAvalimahurasaddavaMsataMtitalatAlagIyavAiyaraveNaM' pracalitAyAH ghamTAvalyAH yo madhuraH zabdaH sa tathA vaMza - veNustIca - vINA talatAlAzca - hastatAlA athavA talAzca- hastAH tAlAzca-kaMzikA gItaM ca--geyaM vAditaM ca-vAditramiti dvandva : atasteSAM yo ravaH - zabdaH sa tathA, tataH padadvayasya samAhAradvandvaH, atastena karamabhUtena madhureNamanohareNa pUrayantaH ambaraM, dizazca zobhayantastvaritaM samprasthitAH sthirayazaso devendrA iti vyaktaM / 'haTThatuThThamaNasa' tti atIva tuSTacittAH 'sesAvi ya'tti indrasAmAnikAdayaH, tAnevAha'kappavaravimANAhivA' kalpeSu yAni varavimAnAni teSAmadhipA ityartha, samanuyAnti suravarendrAniti yogaH, ata eva suravarAH 'savimANavicitta ciMdhanAmaMka vigaDapAgaDamauDADovasubhadaMsaNijjA' svavimAnavicitracihnAnAM nAmAGkavikaprakaTamukuTAnAM ca ya ATopaH - sphAratA tena zubhA ye dRzyante te tathA te vicitrakalpavaravimAnAdhipAH, 'samanniMti' tti samanuyAnti samanugacchanti suravarendrAniti, tathA 'loyaMta vimANavAsiNoyAvi devasaMghAya 'tti lokasya -brahmalokasyAnte - samIpe yAni vimAnAni tadvAsino lokAntikAzcApItyarthaH / 123 'patteyavirAyamAmaciraiyamaNirayaNakuMDalabhisaMtanimmalaniyagaMkiyavicittapAgaDiyaciMdhamauDA' pratyekaM virAjamAnAni - zobhamAnAni viracitAni - karNeSu kRtAni maNiratnakuNDalAni yeSAM te tathA, bhisaMtatti - dIpyamAnAni nirmalAni nijAGkitAni nijakena nAmAdinA'GkenAGkitAni vicitrANi - vividhAni prakaTitAni - prakAzitAni cihnAni ca mukuTAni cihnapradhAnAni vA mukuTAniyaiste tathA, tathA 'dAyaMta' tti darzayantaH 'appaNo samudayaM ti AtmIyaM RddhayAdisamUhaM 'pecchaMtAvi ya parassa riddhIu' tti prekSamANAzca paraddhIH uttamAH, evaM kalpAlayAH saravarAH 'jiNidavaMdananimittabhattIe 'tti jinendravandana hetu bhUtabhAvena 'coiyamai' tti preritabuddhayaH harSitamAnasAzca jItakalpamanuvartamAnA devAH 'jiNadaMsaNUssuyAgamaNajaNiyahAsA' jinadarzanAya yadutsukaM - zIghramAgamanaM tena janito harSo yeSAM te tathA / 'viulabalasamUhapiMDiyA' vipulo balasamUhaH- sainyasamudAyaH piNDito yaiste tathA, kathamityAha - 'saMbhameNaM' ti bhaktikRtautsukyena 'gayaNatalavimalaviulagamaNagaicavalacaliyamaNapavaNajaiNasigghavegA' gaganatale vimale vipule ca yadgamanaM tasya sambandhI zIghravega iti sambandhaH gatizcapalA svarUpata eva yasya tadgaticapalaM tacca taccalitaM ca gantuM pravRttaM tadvidhaM yanmanaH pavanazca tayorjayanazIlo'ta eva zIghro vego yeSAM te tathA, nAnAvidhayAnavAhanagatAH yAnAni - rathAdIni vAhanAni - gajAdIni ucchritavimaladhavalAtapatrAH / 'viubviyajANavAhaNavimANadeharayaNappabhAe' tti vaikrayANAM yAnAdInAM 4 ratnAnAM ca svAbhAvikAnAmitareSAM ca yA prabhA sA tathA tayA, 'ujjoeMtA naha' kathamityAha 'vitimiraM kareMtA' nabha eveti 'savviDDIe' yuktA iti zeSaH, 'huliyaM 'ti zIghraM prayAtAH gamAntaramidam -'pasiDhilavaramauDatirIDadhArI' prazlathAH- zithilabandhanA, gADhabandhanAnAM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 aupapAtikaupAGgasUtram-26 bAdhAjanakatvAt (vara)mukuTAzcaturasrazekhara vizeSAH tirITAsta evazikharatrayayuktAstAndhArayanti ye tacchIlAzca te tathA, kuNDalodyotitAnanAH, 'mauDadittasiraya'tti mukuTena dIptAH zirojA mastakakezA yeSAM te tathA, mukuTadIptaziraskA vA, 'rattAbhatti lohitavarNA 'paumapamhagora'tti kamalagarbhakAntAH pItA ityartha, seya'tti zuklAH, trivarNA eva vaimAnikA bhavanti, ydaah||1|| "kaNagattayarattAmA saravasabhA dosuhoti kppesu| tisuhoti pamhagorA teNa paraM sukkalA devA // " zeSaM vyaktameveti / pustakAntare devIvarNako zyate, sacaivam-'teNaMkAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavaomahAvIrassa bahave accharagaNasaMghAyAaMtiaMpAubmavitthA, tAoNaMaccharAo dhaMtadhoyakaNa-garuagasarisappabhAo' mAtam-agninAtApitaM dhItaM-jalena kSAlitaM yatkanakaM tasya yo rucako-varNastatsahazaprabhAH gaurAmaya ityartha, 'samaikvaMtAya bAlabhAvaM'ti atikrAntA iva zizutvaM, madhyama- jaraThavayovirahitAH, navayauvanA ivetyarthaH, 'aNaivarasommacAruruvA' anativaram avidyamAnahAsatayApradhAnaM na vidyateativaraMyasmAttadanativaramiti vAsaumyaM-nIrogaM cAru-zobhanaM rUpaM yAsAMtAstathA / niruvahayasarasajovvaNakakkasataruNavayabhAvamuvagayao' nirupahataM-rogAdinAabAdhitaM sarasaMca-zRGgArarasopetaMnirupahatovA svorasoyatratattathAvidhaMyauvanaMtatAkarkazaH azlathAGgatayA yastaruNavayobhAvastAruNyaM taM copagatA yAstAstathA, iha ca yauvanataruNabhAvayoryadhapyekArthatA tathApi sarasatvAzlathAGgatvalakSaNayormanaHzarIrAzritayoHpradhAnatayA vivakSitayordharmayorAdhAratayA bhedena vivakSaNAnapInaruktyamiti, nicamavaThiyasahAvA najarAMprApnuvantItyartha, 'savyaMgasuMdarIutti 'icchiyanevattharaiyaramaNijagahiyavesA' iSTavastrAbharaNAdirUpanepathyasya racitena-racanena ratido vA ata eva ramaNIyo gRhItaH Atto veSaH-AkRtivizeSo ykaabhistaastthaa| kiMte'ttitadyathArtha 'hAraddhahArapAuttarayaNakuMDalavAsuttagahemajAlamaNijAlakaNagajAlasubhagauritiyakaDagakhaDDagaegAvalikaMThasuttamagahagadharacchagevejoNisuttagatilagaphullagasiddhasthiyakaNNavAliyasasisUrausabhacakkayatalamaMgayatuDiyahatthamAlayaharisakeUravalayapAlaMbapalaM baMgulijjagavalakkhadINAramAliyAcaMdasUramAliyAkaMcimehalakalAvapayaragapariheragapAyajAlaghaMTiyAkhikhiNirayaNorujAlakhuDDiyavareuracalaNamAliyAkaNagaNigalajAlagamagaramuhavirAyamANaneUrapacaliyasaddAlabhUsaNadharIu tihArAdIni makaramukhavirAjamAnanUpurAntAnipracalitAni santi saddAlatti-zabdavanti yAni bhUSaNAni tAni dhArayanti yaastaastthaa| tatrahAraH-aSTAdazasarikaH arddhahAro-navasarikaH pAuttatti-prayuktAni mANikyayuktakaGkaNAniralakuNDalAni-pratItAni athavAprayuktaratnakuNDalAni prayuktaratlAniyAnikuNDalAni tAnitathA tathA vyAmuktakAni-parihitAni pralambitAni vA yAnihemajAlAdInIti karmadhArayaH, tatra hemajAlaM-sacchidraH suvarNAlaGkAravizeSaH evaM maNijAlamapi kanakajAlahemajAlayostu AkArakRto vizeSaH saca rUDhigamyaH sUtrakaM-vaikakSakakRtaM suvarmasUtram uritiya'tti urasi trikaM trisarakaM kaTakAni kaGkaNAni khddddgtti-angguliiykvshessH| __ekAvalI-nAnAmaNikamayImAlA kaNThasUtraM-galAvalambi saGkalakavizeSaHmagadhakaMdharAkSaM carUDhigamyaM graiveyakaM-kaNThalaM zroNisUtrakaM-sauvarNaM kaTIsUtraM tilako vizeSako lalATAbharaNa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 26 mityarthaH phulakaM - puSpAkRtilalATAbharaNaM siddhArthikA-sarSapapramANasuvarNakaNaracitasuvarNamaNimayI kaNThikA karNavAlikA - karNoparitanabhAgabhUSaNavizeSaH zazisUraRSabhacakrakAni talabhaGgakaM ca rUDhigamyAni truTikA :- bAhurakSikAH hastamAlaka :- aNetrikA harisatti - rUDhigamyaM keyUram aGgadaM bAhvAbharaNavizeSaH valayAni - kaTakavizeSAH prAlambo - jhumbanakaM pralambo galAbharaNavizeSaH ityartha aGgulIyakAni - aGgulyAbharaNavizeSAH valAkSaM-rUDhigamyaM dInAramAlikAcandramAlikAsUryamAlikAstu dInArAdhAkRtimAlAH kAJcImekhalayoH kaTayAbharaNayoryadyapi nAmakoze ekArthatvamadhIyate tathApIha vizeSo rUDheravaseyaH kalApaH kaNThAbharaNavizeSo mekhalAkalApa iti vA draSTavyaM - pratarakANi - vRttapratalA AbharaNavizeSAH pariheragatti- rUDhayavaseyaM pAdajAlaghaNTikAHpAdAbharaNavizeSAH kiGkiNIkA:- kSudraghaNTikAH ratnorujAlaM- ratnamayaM janayoH pralambamAnaM saGkalakaM kSudrikAH- tatprAntaghaNTikAH varanupurANipratItAni kSudrikAvaranUpurANi vA kSudraghaNTikApradhAnatulAkoTikAni calanamAlikA - pAdAbharaNavizeSaH kanakanigalAninigaDAkArAH sauvarNapAdAbharaNavizeSAH jAlakaM-caraNAbharaNavizeSaH, makaramukhavirAjamAnanUpurANi - pratItAni / 'dasaddhavaNNarAgaraiyarattamaNahare' tti dazArddhavarNe- paJcavarNai rAgai-raJjanadravyaiH kusumbhAdibhiryAni raJjitatvena raktAnIva raktAni manoharANi ca tAni tathA tAni aMzukAni nivasitA iti yogaH, mahArghANi, nAsAnizvAsavAyuvAhyAni laghunItyartha, cakSurharANi aGgAvArakatvAt, varNasparzayuktAni atizayavarNAdInItyartha, 'hayalAlApelavAirege' asvalAlAbhyaH sakAzAt pelavAni - sukumArANyatirekeNa yAni tAni tathA, 'dhavale' tti kAniciddhavalAni, 'kaNagakhaciyaMtakamme' kanakakhacitaM - suvarNamaNDitam antakarma-aJcalakarma vAnalakSaNaM yeSAM tAni tathA, 'AgAsaphAliyasarisappahe' AkAzasphaTikayorAkAzarUpasphaTikasya vA saddazI prabhA yeSAM tAni tathA 'aMsue niyatthAo' tti vastrANi nivasitAH / 'AyareNaM' ti vyaktaM, 'tusAra gokkhIrahAradagarayapaMDuradugullasukumAlasukayaramaNijauttarijAI pAuyAo' tti vyaktaM, navaraM tuSAraM-himaM dagarayatti udakarajastadvat pANDurANi yAni dukUlAni - vastrANi tAnyeva sukumAlAni sukRtAni ramaNIyAni ca yAnyuttarIyANi tAni tathA tAni prAvRtAH, 'varacandanacarcitAH varAbharaNabhUSitA' iti vyaktaM, 'savvouyasurabhikusumasuraiyavicittavaramalladhAriNIo' sarvartukaiH surabhikusumaiH suracitaM vicitraM varaM mAlyaM -mAlAM dhArayanti yAstacchIlAzca tAstathA, 'sugaMdhicuNNaMgarAgavaravAsapuSphapUragavirAiyA' sugandhicUrNairaGgarAgeNa ca - deharaJjanena varavAsaiH puSpapurakeNa ca - puSparacanAvizeSeNa virAjitA yAstAstathA, 125 'ahiyasassirIyA' adhikaM saha zriyA - zobhayA yAstAstathA, 'uttamavaradhUvadhUviyA' uttamAnAM madhye yo varadhUpaH sa tatA tena dhUpena dhUpitAH - kRtasIgandhyAH yAstAstathA, 'sirIsamANavesA' zrIH - devatA sA ca loke zobhanaveSeti rUDha atastayopamA kRteti, 'divvakusumamallAdamapabdhaMjalipuDAo' divyaiH - varaiH kusumaiH - avikasitaiH mAlyaiH - vikasitaiH dAmabhizca - tanmayamAlAbhi prahvAH- pUjAsajjAH aJjalipuTAH - aJjalaya eva yAsAM tAstathA, uccatvena ca surANAM stokonamucchritAH 'candrAnanA' iti vyaktaM, 'caMdavilAsiNIo' tti candrasyeva vilAsaH - kAntiryAsAM tAstathA, 'candrArddhasamalalATAH candrAdhikasaumyadarzanA ulkA ivodyotamAnA' iti vyaktaM, 'vijughaNamirIisUradiSpaMtateaahiyatarasaMnikAsAo' vidyuto ye ghanA marIcayaH - kiraNAH sUrasya ca yaddIsaM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tejastebhyo'dhikataraH sannikAzo- dIptiryAsAM tAstathA, 'siMgArAgAracAruvesAo' zRGgArorasavizeSastatpradhAna AkAraH - AkRtizcAruzca veSo nepathyaM yAsAM tAstatA, athavA zRGgArasyAgAramiva-gRhamiva yAzcAruveSAzca yAstAstathA, 'saMgayagayahasiya bhaNiyaceDiyavilAsasalaliyasaMlAvaniuNajuttovayAra kusalAo' saGgatAni - ucitAni yAni gatAdIni teSu nipuNA yAH saGgatopacArakuzalAzca yAstAstathA, tatra gataM gamanaM hasitaM -hAsaH bhaNitaM vacanaM ceSTitaM - ceSTA vilAso-netravikAra:, yadAha 119 || "hAvo mukhavikAraH syAt, bhAvazcittasamudbhavaH / vilAso netrajo jJeyo, vibhramo bhrUsamudbhavaH // salalitaH - samAdhurya saMlApaH - parasparabhASaNam, Aha ca - "saMlApo bhASaNaM mithaH " athavA lalitena saha yaH saMlApaH sa tathA, lalitalakSamaM cedam // 1 // - aupapAtikaupAGgasUtram-26 "hastapAdAGgavinyAso, bhrUnetroSThaprayojitaH / saundaryaM kAminInAM yallalitaM tatprakIrtitam // " upacAraH- pUjA, 'sundarastanajaghanadanakaracaramanayanalAvaNyarUpayauvanavilAsakalitAH' sundarAH stanAdinayanAntA avayavA yAsAM lAvaNyapradhAnarUpeNa spRhaNIyenetyartho yauvanena vilAsena ca kalitA yAstAstathA, iha ca vilAsa vaMlakSaNo grAhyo, yaduktam"sthAnAsanagamanAnAM hastabhrUnetrakarmaNAM caiva / 119 11 utpadyate vizeSo yaH zliSTaH sa tu vilAsaH syAt // iti, zliSTa iti suliSTaH 'suravadhuo' tti vizeSyapadaM, 'sirIsanavanIyamauyasukumAlatullaphAsAo' zirISaM - zirISAbhidhAnatarukusumaM navanItaM ca--prakSaNaM te ca te mRdukasukumAre caatyantasukumAre iti vizeSyapUrvapadaH karmadhArayaH tattulyaH sparzo yAsAM tAstathA, 'vavagayakalikalusadhoyaniddhaMtarayamalAo' vyapagate kalikaluSe-rATIpApakarmaNI yAsAM tAstathA dhItauprakSAlitau nirmAtI dagdhau rajaH spRSTAvastho reNuH malastu baddhAvasthaM raja eveti dhautanirdhyAtAviva dhautanirmAtI rajomalau yAsAM tAstathA, tataH karmadhArayaH / 'somAu' tti somyA-nIrujaH 'kaMtAo' tti kAmyAH 'piyadaMsaNAo' tti subhagAH, surUpA iti vyaktaM, 'jinabhattidaMsaNANurAgeNa harisAyAo' tti jinaM prati bhaktyA kRtvA yo darzanAnurAgodarzanecchI sa tathA tena harSitAH saJjAtaromAJcAdiharSakAyAH, 'ovaiyA yAvitti avapatitAzcApyavatIrNA, 'jinasagAsaM' ti jinasamIpe, 'divveNa' mityAdi devavarNakavantreyaM, navaraM 'ThiyAo ceva'tti UrdhvasthAnasthitA iti // mU. (27) tae NaM caMpAe nayarIe siMghADagatigacaukacaccaracaummuhamahApahapahesu mahayA janasadde i vA janavUhe i vA janabole i vA janakalakale i vA janummI ti vA janukkaliyA ivA janasanivAe i vA bahujano annamannassa evamAikkhai evaM bhAsai evaM pannavei evaM paruvei / evaM khalu devANuppi ! samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare sayaMsaMbuddhe purisuttame jAva saMpAciukAme puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijamANe ihamAgae iha saMpatte iha samosaDhe iheva caMpAe nayarIe bAhiM punbhadde ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM -27 vR. 'tae NaM 'ti tato'nantaraM, NamityalaGkAre, siMghADayetyAdAvayaM vAkyArthaH - siGghATakAdiSu yatra mahAjanazabdAdayaH tatra bahujano'nyo'nyasyaivamAkhyAtIti, tatra siGghATakaM - siGghATakAbhidhAnaphalavizeSAkAraM sthAnaM trikoNamityartha trikaM yatra sthAne rathyAtrayamIlako bhavati catuSkaM yatra rathyAcatuSkamIlakaH syAt catvaraM yatra bahavo mArgA milanti caturmukhaMtathAvidhadevakulAdi mahApathorAjamArga panthA - rathyAmAtraM 'mahayAjanasadde i vA' mahAn janazabdaH - parasparAlApAdirUpaH ikAro vAkyAlaGkArArthovAzabdaH padAntarApekSayA samuccayArtha, athavA 'saddeiva' tti iha sandhiprayogAditizabdo draSTavyaH, sa copapradarzane, tatazca yatra mahAn janazabdaH iti tadvastu, kacit 'bahujanasadde i vatti pATho vyaktazca yatra ca janavyUha iti vA - lokasamUhaH, paraspareNa vA padArthAnAM vizeSeNohanaM vartata ityartha, evaM sarvatra, kAcitpaThyate - 127 'janavAe i vA janullAve i vA' iti tatra janavAdI - janAnAM paraspareNa vastuvicAraNaM ullApastu teSAmeva kAkA varNanam, Aha ca 119 11 "syAtsambhASaNamAlApaH, pralApo'narthakaM vacaH / kAkavA varNanamullApaH, saMlApo bhASaNaM mithaH // " evaM bolaH - avyaktavarNo dhvani, kalakalaH- sa evopalabhyamAnavarNavibhAgaH, UrmiH-sambAdhaH utkalikA - laghutaraH samudAya eva sannipAtaH - aparAparasthAnebhyo janAnAmekatra mIlanamiti, 'eva' miti vakSyamANaprakAraM vastu 'Aikkhai' tti, AkhyAti sAmAnyena 'bhAsai' tti bhASate vizeSataH, etadevArthadvayaM padadvayenAha - 'prajJApayati prarUpayati ce 'ti / athavA AkhyAti - sAmAnyataH bhASate - vizeSataH prajJApayati - vyaktaparyAyavacanataH prarUpayata - upapattitaH 'iha Agae 'tti campAyAm 'iha saMpatte' tti pUrNabhadre 'iha samosaDhe 'tti sAdhUcitAvagrahe, etadevAha - 'iha caMpAe' ityAdi 'ahApaDirUvaM 'ti yathApratirUpama ucitamityartha bhU. (27-vartate taM mahamphalaM khalu bho devANuppiyA ! tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoassavi savaNatAe, kimaMgapuNa abhigamaNavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe ?, ekkassavi Ayariya- ssa dhammiassa suvayaNassa savaNatAeM ?, kimaMgapuNa viulassa atthassa gahaNayAe ? taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo NamaMsAmo sakkaremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiaM pajjuvAsAmo etaM Ne peccabhave ihabhave ahiyAe suhAe khamAe nisseasAe ANugAmiattAe bhavissaittikaTTu bahave uggA uggaputA bhogA bhogputtaa| bR. 'taM mahaphalaM 'ti yasmAdevaM tasmAnmahad - viziSTaM phalam - artho bhavatIti gamyaM, 'tahArUvANaM'ta tatprakArasvabhAvAnAM mahAphalajananasvabhAvAnAmityartha, 'nAmagoyassavi' tti nAmno-yAcchikAbhidhAnasya gotrasya - guNaniSpannAbhidhAnasya 'savaNayAe' tti zravaNameva zravaNatA tayA, zravaNenetyarthaH, 'kimaMga puNa' ti kiM punariti pUrvoktArthasya vizeSadyotanArtha, aGgetyAmantraNe, athavA paripUrNa evAyaM zabdo vizeSaNArtha, 'abhigamaNavaMdaNanamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe' tti abhigamanam abhimukhagamanaM vandanaM stuti namasyanaM praNamanaM pratipracchanaM zarIrAdivArtApraznaH paryupAsanaM - sevA eteSAM bhAvastattA tayA / tathA 'egassavi' tti ekasyApi 'Ariyassa' AryasyAryapraNetRkatvAt 'dhammiyassa' tti Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 aupapAtikaupAGgasUtram-27 dhArmikasyadharmaprayojanatvAt, ata eva suvacanasyeti, 'vaMdAmo'ttistumaH 'namaMsAmottipraNamAmaH 'sakkAremo tisatkurma, AdaraM vastradyarcanaM vA vidadhmaH, 'saMmANemotti sanmAnayAmaH ucitapratipattibhiH, 'kallANaM maMgalaM devayaMceiyaMpaJjuvAsemo' kalyANaM-kalyANahetutvAdabhyudayahetumityartho, bhagavantamiti yogaH, maGgalaM-duritopazamahetuM daivataM devaM caityam-iSTadevapratimA tadiva caityaM, 'paryupAsayAmaH' sevaamhe| 'eyaMNettietad-bhagavadvandanAdi asmAkaM peca bhave'ttipretyabhave-janmAntare pAThAntare 'ihabhave ya parabhave ya' 'hiyAe'tti hitAya pathyAtravat 'suhAe'tti sukhAya zarmaNe 'khamAe'tti kSamAya saGgatatvAya nisseyasAe ttinizreyasAya mokSAya 'ANugAmiyattAetti AnugAmikatvAya bhavaparamparAsu sAnubandhasukhAya bhaviSyatItikRtvA-itihetorityarthaH, 'ugga'tati AdidevAvasthApitArakSavaMzajAH 'uggaputta'ttita evakumArAvasthAH bhoga'ttiAdidevAvasthApitaguruvaMzajAH 'bhogaputta'tti ta eva kumArAvasthAH / mU. (27 vartate) evaM dupaDoAreNaM rAiNNA khattiA mAhaNA bhaDA johA pasatthAro malaI lecchaI lecchaIputtA anne ya bahave rAIsaratalavaramAiMbiyakoDubiaimasehisaNAvaisatyavAhapabhitio appegaiA vaMdaNavattiaMappegaiA puuannvtti| evaMsakAravattiyaMsammANavattiyaMdasaNavattiyaMkoUhalavattiyaMappegaiAaTTaviNicchayahetuM assuyAiMsuNessAmo suvAiMnissaMkiyAiMkarissAmoappegaiAaTThAiMheUiMkAraNAiMvAgaraNAI pucchissaanno| vR. evaM padadvayoccAraNena zeSapadAni jJeyAni, tatra 'rAjanyakA' bhagavadvayasyavaMzajAH, kvacitpaThyate ikkhAgAnAyA koravvA' tatrekSvAkavo nAbheyavaMzajAH nAyatti-nAgavaMzyAjJAtavaMzA vAkoravvatti-kuruvaMzajAH khattiyatti-sAmAnyarAjakulInAHmAhaNatti-pratItAH bhaDatti-zUrAH johatti-yodhAH sahasayodhAdayaH pasatyArotti-dharmazAstrapAThakAH mallaI lecchaitti mallakino lecchakinazca rAjavizeSAH, yathA zrUyante ceTakarAjasyASTAdaza gaNarAjAH-'navamallaI navalecchaI kAsIkosalagA aTThArasa gaNarAyANo' iti / _ 'rAIsaratalavaramAiMbiyakoDuMbiyaibmaseDisainAvaisatthavAhapabhitio'tti rAjAnomANDalikA IzvarA yuvarAjAH, aNimAdyaizvaryayuktAiti kecit, talavarAH-parituSTanarapativitaparNapaTTabandhavibhUSitA rAjasthAnIyAH mANDavikAH-maNDapAdhipAH kauTumbikAH-katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH ibhyAH-yadravyanicayAntarito mahebho nazyate, zreSThinaH-zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH senApatayaH-nRpatinirUpitAzcaturaGgasainyanAyakAH sArthavAhAHsArthanAyakAH / 'vaMdaNavattiya'ti vandanapratyayaM vandanArthamityarthaH, 'aTThAI heUiM kAraNAI vAgaraNAI pucchissAmo tikvacizyate, tatra arthAna-jIvAdInhetUna-tadgamakAnanvayavyatirekayuktAn kAraNAni-upapattimAtrANi, yathAnirupamasukhaHsiddho, jJAnAnAbAdhatvaprakarSAditi, vyAkaraNAniparapraznitArthottararUpANi / mU. (27-vartate) appegaiA savvao samaMtA muMDe bhavittA AgArAo anagAriaM pavvaissAmo, paMcANuvaiyaM sattasikhAvaiyaMduvAlasavihaM gihidhammapaDivajjissAmo, appegaiA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 129 jinabhattirAgeNa appegaiA jiiameaNtiktttth| vhAyAyabalikammAkayakoUyamaMgalapAyacchittA sirasAkaMThamAlakaDAAviddhamaNisuvaNNA kappiyahAra'ddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttayasukayasohAbharaNA pavaravatthaparihiyA cNdnolittgaaysriiraa| vR. 'kayabalikamma'tti kRtaM balikarma svagRhadevatAnAM yaiste tathA, 'kayakoUyamaMgalApAyacchitta'ttikRtAni kautukamagalAnyeva prAyazcittAni-duHsvapnAdividhAtArthamavazyaMkaraNIyatvAda yaiste tathA, tatra kautukAni-maSItilakAdIni maGgalAni tu-siddhArthakadadhyakSatAdIni 'uccholaNayadhoya'tti kavacizyate, tatra uccholanena-prabhUtajalatrAlanakrayayA ghautAH-ghautagAtrA yeta tathA, idaM ca snAnasya pracurajalatvasUcanArthaM vizeSaNaM, snAnavyatiriktaprayojanagataM vedamiti / "sirasAkaMThemAlakaDa'tti zirA kaNThe ca mAlA kRtA-dhRtA yaiste, tathA, 'AviddhamaNisuvaNNa'tti AviddhaM-parihitaM 'kapapiyahAra'ddhahAtisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttasakayasohAbharaNA' kalpitAni iSTAni racitAni vA hArAdIni kaTIsUtrAntAni yeSAmanyAni ca sukRtazobhAnyAbharaNAni yeSAM te tathA, 'pavaravatthaparihiya'tti nivasitapradhAnavAsasaH 'caMdanolittagAyasarIrA' candanAnuliptAni gAtrANi yatra tattathAvidhaM zarIraM yeSAM te tathA / mU. (27-vartate) appegaiAhayagayA evaM gayagayArahagayA sibiyAgayA saMdamANiyAgayA appegaiApAyavihAracAriNo purisavaggurAparikhittA mahayA ukkaTTisIhanAyabolakalakalaraveNaM pakkhubbhi-amahAsamuddaravabhUtaMpiva karemANA caMpAe nayarIe majjhamajheNaM nigacchaMti ra tAjeNeva puNNabhadde ceie teNeva uvAgacchaMti 2 tA samaNassa bhagao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsaMti, pAsittA jANavAhaNAI ThAvaiMti, 2 tA jANavAhaNehiMto pacoruhaMti ___-paccoruhitAjeNevasamaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karoti, karittA namasaMti, vaMdittA namaMsittA naccAsaNNe nAidUre sussUsamAmA namasamANA abhimuhA vinaeNaM paMjaliuDA pnyjuvaasNti|| vR. vAcanAntarAdhItamatha padapaJcakaM 'jANagaya'tti yAnAni-zakaTAdIni 'juggagaya'tti yugyAni-gollaviSayaprasiddhAni jampAnAni-dvihastapramANAni caturaspaNi vedikopasobhitAni 'gillittihastina uparikollararUpAyAmAnuSaM gilatIveti thillitti zibikAH kUTAkArAcchAditA jampAnavizeSAH 'saMdamANiya'tti syandamAnikAH puruSapramANAyAmA jampAnavizeSA eva 'pAyavihAracAreNaM' pAdavihArarUpo yazcAraH saJcaraNaM sa tathA ten| 'purisavAgura'tti vAgurA-mRgabandhanaM puruSo vAgureva sarvato'vasthAnAt puruSavAgurA 'vaggAvaggi gummAgummiti kavacizyate, tatra varga-samAnajAtIyavRndaM vargeNa vargeNa ca bhUtvA vargAvargi ata evAhAvyayIbhAvasamAsaH, gummAgummiti-gulma-vRndamAtraM gulmena ca gulmena ca bhUtveti gulmAgulmi, 'mahaya'tti mahatA, raveNeti yogaH, "ukuTTisIhanAyabolakalakalaraveNaM'li utkRSTizca- AnandamahAdhvani siMhanAdazca-pratItaH bolazca-varNavyaktivarjito dhvanireva kalakalazca- vyaktavacanaH sa eva etallakSaNo yo ravaH sa tathA tena / 'pakkhubhiyamahAsamuddaravabhUyaM piva karemANa'tti prakSubhitamahAjaladhe?SaprAptamiva Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 aupapAtikaupAGgasUtram- 27 tanmayamiva nagaraM vidadhAnA ityarthaH kvacididaM padacatuSTayaM dRzyate- 'pAyadaddareNaM bhUmiM kaMpemANa' tti tvaritagamanajanitapAdaprahAreNa, 'aMbaratalamiva phoDemANa'tti pAdapAtapratiraveNAkAzaM sphoTayanta iva, 'egadisiM 'ti ekayA dizA pUrvoktalakSaNayA, 'egAmimuha' tti ekaM bhagavantamabhi lakSaNIkRtya mukhaM yeSAM te ekAbhimukhAH, 'titthagarAisese 'tti tIrthakarAtizeSAn jinAtizayAn / 'jANavAhaNAraM ThAvaiti 'tti yAnAni zakaTAdIni vAhanAni - gavAdIni sthApayantisthitIkurvanti, kacid 'viThThabmaMtI' ti dRzyate, tatra vizeSeNa stambhayanti - nizcalIkurvanti, iti vAcanAntaragataM bahu likhyate - ' jANAI muyaMti' tti bhuvi vinyasyanti, 'vAhaNAraM visajjeMti' tti caraNArthaM mutkalayanti, 'pupphataMbolAiyaM AuhamAiyaM saccittAlaMkAraM ti sacittaM ca--sacetanamalaGkAraM ca-rAjalakSaNaM ca visarjayantI ti yogaH, kiMrUpaM sacittamityAha - puSpatAmbUlAdikam, AdizabdAt tathAvidhaphalAdigrahaH, tathA alaGkAraM ca kiMvidhamityAha - AyudhAdikam, AyudhaM khaGgAdi AdizabdAcchatracAmaramukuTaparigrahaH, 'pAhaNAo ya'tti upAnahau ca / 'egasADiyaM uttarAsaMgaM' ti ekazATakavantamuttarIyavinyAsavizeSaM, 'AyaMta' tti AcAntAHzaucArtha kRtajalasparzA, 'cokkha' tti AcamanadapanItAzucidravyAH, 'paramasuIbhUya'tti ata evAtyarthaM zucIbhUtAH, 'abhigameNaM' ti upacAreNa, 'abhigacchaMti' bhagavanti mupacaranti, 'cakkhupphAse 'ti darzane 'maNasA egattIbhAvakaraNeNaM' ti anekatvasya ekatvasya bhavanam ekatvIbhAvastasya yat karaNaM tattathA tena ekatvIbhAvaraNena, Atmana iti gamyate, manasaH ekAgratayetyartha, kAyikaparyupAsanAmAha - 'susamAhiyapasaMtasAhariyapANipAyA' susamAhitaiH - bahivRrtyA'tyantanibhRtaiH prazAntaiH - antarvRtyA upazAntaiH sadbhi saMhataM-saMlInI kRtaM pANipAdaM yaiste tathA / ata eva 'aMjalimauliyahatthA' aJjalinA -aJjalirUpatayA mukulitau-mukulAkArau kRtI hastau yaiste tathA, vAcikaparyupAsanAmAha-'evameyaM bhaMte' tti evametadbhadanta ! bhaTTAraketi sAmAnyataH 'avitahameyaM' ti vizeSataH ata eva 'asaMdiddhameyaM 'ti zaGkAyA aviSaya ityartha, ata eva 'icchiyameyaM' ti iSTamasmAkametat, ata eva 'paDicchiyameyaM 'ti bhagavanmukhAt patat pratIpsitamAgRhItametat, iha ca kiJcidiSTameva dRSTamanyat pratIpsitamevetyata ucyate- 'icchiyapaDicchiyameyaM'ti, 'sacce NaM esamaTTe' prANihito'yamartha iti, 'mANasiyAe' 'tacitta 'tti tasmin bhagavadvacane cittaM - bhAvamano yeSAM te taccittAH, sAmAnyopayogApekSayA vA taccittAH, 'tammaNa' tti tanmanaso dravyamanaH pratItya vizeSopayogaM vA, 'tallessa' tti tallezyAH bhagavadvacanagatazubhAtmapariNAmavizeSAH, lezyA hi kRSNAdidravyasAcivyajanita AtmapariNAmaH, tadAhakRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmI ya AtmanaH / || 9 || sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 'tayajjhavasiya'tti ihAdhyavasayaH adhyavasitaM taccittatvAdibhAvayuktAnAM satAM tasminbhagavadvacane evAdhyavasitaM kriyAsampAdanaviSayaM yeSAM te tadadhyavasitAH, 'tattivvajjhavasANa' tti tasminneva - bhagavadvacane tIvramadhyavasAnaM zravaNavidhikriyAprayatnavizeSarUpaM yeSAM te tathA, 'tadappiyakaraNa'tti tasmin-bhagavatyArpitAni karaNAni - indriyANi zabdarUpAdiSu zrotracakSurAdIni yaiste tadarpitakaraNAH, 'tayaTThovautta' tti tasya - bhagavadvacanasya yo'rthastatropayuktA ye te tadarthopayuktAH, tabbhAvaNAbhAviya'tti tena - bhagavadvacanena tadarthena vA yakA bhAvanA - vAsanA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-27 prAktanamuhUrte tayA bhAvitA-vAsitA na vAsanAntaramupagatA yete tdbhaavnaabhaavitaaH| ___ata eva egamaNa timanasovApramuditatvAta, aNannamaNatti bhagavanmanasa ityartha, kimaktaM bhavati ? -'jinavayaNadhammAnurAgaratamaNA' jinavacane jinavadane vA dharmAnurAgeNa raktaM mano yeSAM te tathA, ekArthikAni vaitAni tanmanaHprabhRtIni sarvANi padAni tadekAgratAprakarSapratipAdanArthAnIti, 'viyasiyavarakamalanayaNakyaNa'tti vikasitAni varakamalAnIva nayanavanAni yeSAM te tathA paryupAsata iti| 'samoraNAiMti samavasaraNAni-vasatayaH 'gavesaha ttibhagavadavasthAnAvagamArtha nirUpayata, ka bhagavAnavasthita iti jAnIteti bhAvaH / 'AgaMtAresu vatti AgantugArANi-yeSvAgantukA vasanti, 'ArAmAgAresuvattiArAmamadhyavartigRheSu 'AesaNesuva'tti AvezanAni yeSu lokA Avizanti tAni cAyaskArakumbhakArAdisthAnAni, 'Avasahesu vati AvasathAH-parivrAjakasthAnAni, 'paNiyagehesuvattipaNyagRhANi haTTA ityarthaH, 'paNiyasAlAsuvattibhANDa zAlAsu, gRhaM sAmAnyaMzAlA tugRhameva dIrghataramuccataraMca, evaM jANagihesujANasAlAsutti koThAgAresutti dhAnyagRheSu 'susANesu'tti zmazAneSu 'sunnAgAresutti zUnyagRheSu 'parihiMDamANe tti bhraman 'parigholemANeti gamAgamaM kurvan / / mU. (28) tae NaM se pavittivAue imIse kahAe laddhaDe samANe hahatuDhe jAva hiyae hAe jAva appamahagghAbharaNAlaMkiasarIre sayAo gihAo paDinikkhamai, sayAo gihAo paDinikkhamittA caMpAnayari majjhamajheNaM ___-jeNevabAhiriyA sabveva heDillAvattabbayAjAvanisIyainisIittAtassapavittivAuassa addhatterasasayasahassAI pIidAnaMdalayati, 2 tAsakArei sammANei sakArettA sammANettA paDivisajei mU. (29) tae NaM se kUNie rAyA bhaMbhasAraputte balavAuaM AmaMtei AmaMtettA evaM vayAsI-khippAmevabhodevANuSpiA! AbhisekkaMhatthirayaNaMpaDikappehi, hayagayarahapavarajohakaliaM ca cAuraMgiNiM senaM saNNAhihi, subhaddApamuhANa ya devINaM bAhiriyAe uvaThThANasAlAe pADiekkapADiekkaiMjattAbhimuhAi juttAI jANAiM uvtttthveh| caMpaMnayariMsabhitarabAhiriaMAsittasittasuisammaTTaratyaMtarAvaNavIhiaMmaMcAimaMcakaliaM nAnAviharAgaucchiyajjhayapaDAgAipaDAgamaMDiaM lAulloiyamahiyaM gosIsasarasaratacaMdanajAvagaMdhavaTTibhUaM kareha kAraveha karittA kAravettA eamANattiaMpaJcappiNAhi, nijAissAmi samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivNde| vR. prakRtavAcanA'nuzrIyate-'balavAuyaMti balavyApRtaM-sainyavyApAraparAyaNam 'Abhisekka ti abhiSekamarhatItyAbhiSekyaM, 'hatthirayaNaMti pradhAnahastinaM paDikapehittipratikalpaya sannaddhaM kuru 'pADekkatipratyekamekaikazaH 'jattAbhimuhAIti gamanAbhimukhAni 'juttAI'ti yuktAni-balIvadiyutAni, kacit yugyAni paThayante, tAni ca jampAnavizeSAH, 'jANAI'ti zakaTAni 'sabhitarabAhiriMti sahAbhyantareNa nagaramadhyabhAgena bAhirikA-nagaravahirbhAgo yatra tattathA, kriyAvizeSaNaMcedam, 'AsittamasamajjiovalitaM AsiktAm-udakacchaTenasammArjitAkacavarazodhanena upaliptAM-gomayAdinA / keSvityAha-'siMghADagatigacaukkacacaracaummuhamahAhapahesu' idaM ca vAkyadvayaM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram- 29 kavacinnopalabhyate, tathA 'AsittasittasuisammaTTharatyaMtarAvaNavIhiyaM AsiktAni - ISatsiktAni siktAni ca - tadanyathA ata eva zucIni pavitrANi saMmRSTAni kacavarApanayanena radhyAntarANirathyAmadhyAni ApaNavIthayazca haTTamArgA yatra sA tathA tAM, 'maMcAimaMcakaliyaM' maJcA - mAlakAH prekSaNadraSTajanopavezananimittam atimaJcAH - teSAmapyupari ye taiH kalitA yA sA tathA tAM / nAnAviharAgaucchiyajjhayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM' nAnAvidharAgairucchritaiH UrdhvakRtaiH dhvajai: -- cakrasiMhAdilAJchanopetaiH patAkAbhi-taditarAbhiratipatAkAbhizcapatAko parivartinIbhimaNDitA yA sA tathA tAM, seSo nagarIvarNakazcaityavarNaka ivAnugamanIyaH, 'ANattiaM paJcappiNAhi 'tti 'AjJaptikAm' AjJAM pratyarpaya-sampAdya mama nivedayetyarthaH // 132 mU. (30) tae NaM se balavAue kUNieNaM rannA evaM vutte samANe haTTatuTThajAvahiae karayalapariggahiaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vayAsI / sAmitti ANAi vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA hatthivAuaM AmaMtei AmaMtettA evaM vayAsI- khippAmeva bhI devANuppiA ! kUNiassa ranno bhaMbhasAraputtassa Abhisekka hatthirayaNaM paDikappehi, hayagayahapavarajohakaliyaM cAuraMgiNi senaM saNNAhihi saNNAhittA eamANattiaM paccappiNAhi / tae NaM se hatthivAue balavAuassa eamahaM soccA ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei paDisuNittA cheAyariyauvaesamaivikappaNAvikappehiM suniuNehiM ujjalaNevatthahatthaparivatthiaM susajjaM dhammi asaNNaddhabaddhakavaiyauppIliyakacchavacchageveyabaddhagalavarabhUsaNavirAyaMta ahiyate ajuttaM salaliavarakaNNapUravirAiaM palaMbauccUlamahuarakayaMdhayAraM cittaparicche apacchayaM paharaNAvaraNa bhariajuddhasajjaM sacchattaM sajjhayaM saghaMTaM sapaDAgaM paMcAmelaaparimaMDiAbhirAmaM osAriyajamalajualaghaMTaM vijjupaNaddhaM va kAlamehaM uppAiyapavvayaM va caMkamaMtaM mattaM gulagulaMtaM maNapavaNajaiNavegaM bhImaM saMgAmiyAojjaM abhiseka hatthirayaNaM paDikappai paDikappettA hayagayarahapavarajohakaliaM cAuraMgiNi senaM saNNAhei, saNNAhittA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai uvAgacchittA eamANattiaM paJcappiNai / tae NaM se balavAue jANasAliaM saddAvei 2 ttA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppi A subhaddApamuhANaM devINaM bAhiriyAe uvaThThANasAlAe pADiekapADiekaI jattAbhimuhAI juttAI jANAI uvaThThaveha 2 ttA eamANattiaM paJcappiNAhi / . 'hathavAuti hastivyAvRto mahAmAtraH, iha pradeze 'AbhisevaM hatthirayaNaM' ti yatkvacid dRzyate so'papAThaH, agre etasya vakSyamANatvAt, 'cheAyariyauvaesamaikappaNAvikappehiM' chekonipuNo ya AcArya-zilpopadezadAtA tasyopadezAdyA mati-buddhistasyA ye kalpanA-vikalpAH klaptibhedAste tathA taiH, kiMvidhaiH ? 'suniuNehiM' ti vyaktaM, nipuNanarairvA, 'ujjalaNevatthahatthaparivatthiyaM' ti ujjvalanepathyena nirmalaveSeNa hatyaMti - zIghraM paripakSitaM parigRhItaM parivRttaM yattattathA tat, pAThAntare ujvalanepathyairiti / 'susajja' ti suSThu praguNaM, 'dhammiyasaNNaddhabaddhakavaiya- uppIliyakacchavacchageveyabaddhagalavarabhUsaNavirAyaMtaM' ti dharmaNi niyuktA dhArmikAH taiH sannaddhaM - kRtasannAhaM yattaddhArmikasannaddhaM baddhaM kavacaM - sannAhavizeSo yasya tattathA, tadeva baddhakava- cikam, athavA dharmitAdayaH zabdA ekArthA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-30 133 eva sannaddhatAprakarSakhyApanArthA, bhedo vaiSAmasti, saca rUDhito'vaseyaH, tathAutpIDitA-gADhIkRtA kakSA-hRdayarajjurvakSasi-urasi yasya tattathA, "vakSaHkakSa' iti paatthaantrN| tathA baddhaM graiveyakaM-grIvAbharaNaM gale yasya tattathA, tathA varabhUSaNairvirAjamAnaM yattattathA, graiveyakabaddhabhUSaNavirAjitamiti pAThAntaraM, tatodharmitAdInAM karmadhArayaH, atastat, 'ahiyateyajuttaM tikavacizyate, tatrAdhikAdhikena atyartha-madhikena ahitAnAMvA zatrUNAmahitena-apathyena tejasA-prabhAveNa yuktaM yattattathA tat / _ 'salaliyavarakaNNapUravirAiyaM' salalite-lAlityopete bareye karNapUre-karNAbharaNe tAbhyAM virAjitaM yattatathA tat, 'palaMbauccUlamahuarakayaMdhayAraM' pralambAnyavacUlAni-TagakanyastAdhomukhakUrcakA yasya tat pralambAvacUlaM madhukaraiH-bhramarairmadajalagandhAkRSTaiH kRtamandhakAraM yasya tattathA,tataHkarmadhArayaH,atastata, vAcanAntaraM tvevaM neyaM viracitavarakarNapUraMsalalitapralambAvacUlaM ca cAmarotkarakRtAndhakAraM ca yattattathA tat, cAmarotkarakRtAndhakAratA tu cAmarANAM kRSNatvAt, 'cittapariccheyapacchyaM' citraH pariccheko laghuH pracchado-vastravizeSoyasya tattathA tat, 'paharaNAvaraNabhariyajuddhasajja praharaNAvaraNAnAm-AyudhakavacAnAM bhRtaM yat yuddhasajjaMca-saGgrAmapraguNaM yattattathA tat, pAThAntare 'sacApazarapraharaNAvaraNabharitayuddhasajja miti / sacchatraM sadhyajaM saghaNTamiti vyaktama, sapatAkamityapi 4zyate, tatra patAkAgaruDasiMhAdicihnarahitAH, 'paMcAmelayaparimaMDiyAbhirAmaM paJcabhi-AmelakaiHcUDAbhiparimaNDitamata evAbhirAma-ramyaMyattattathAtata, 'osAriyajamalajuyaghaMTa' avasAritam-avalambitaMyamalaM-samaM yugalaM-dvikaM ghaNTayoryatra tattathA tat, 'vijupaNaddhaM va kAlamehaM' ghaNTApraharaNAdInAmujjvaladIptiyuktatvena vidyutkalpatvAt vidyutparigatamivetyuktaM, hastidehasya kAlatvena mahatvena ca meghakalpatvAtkAlameghamityuktam, 'uppAiyapavvayaMvacaMkamaMta' svAbhAvikaparvato hinacakamate ataucyate autpAtikaparvatamiva caGkamyamANaM, pAThAntaretuautpAtikaparvatamiva sakkhaMti-sAkSAt mittaM gulugulaMta miti vyaktaM, kavacit 'mahAmegha'miveti zyate, 'maNapavaNajaiNavegaM' manaHpavanajayI vego yasya tattathA tat, zIghravegamiti kacita, 'bhImaM saMgAmiyAyoggaM sAGgrA mikaAyogaH-parikaroyasya tattathA tat, pAThAntare 'saMgAmiyAojaM" sAnAmikAtodyaM-sAjhAmika vAdyamityartha, pAThAntare sAGgAmikam ayodhyaM yenasahAparo hastI nayoddhuM zaknoti tadayodhyaM mU. (30-vartate) tae NaM se jANasAlie balavAuassa eamaTTha ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei paDisuNittAjeNeva jANasAlA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA jANAiMpachuvekkhei 2 tA jANAI saMpamajei 2 tA jANAI saMvaTTei jANAI saMvadettA jANAiM jINe jANAiM jINettA jANANaM dUse pavINei 2 ttA jANAiM samalaMkarei 2 ttA jANAI varabhaMDakamaMDiyAI kareti ra ttaa| jeNeva vAhaNasAlA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA vAhaNAI pachuvekkhei 2 tA vAhaNAI saMpamajai 2ttA vAhaNAI nINei 2 tA vAhaNAI apphAlei2 tA dUse pavINei 2 tA vAhaNAiMsamalaMkarei 2 ttA vAhaNAiMvarabhaMDakamaMDiyAI karei 2 tA vAhaNAIjANAiMjoei 2 tA paodalaTThi paoadhare asamaM ADahai ADahittA vaTTamaggaMgAhei 2 tA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai 2 ttA balavAuassa eamaannttiaNpnycppinni| taeNaM se balavAue nayaraguttie AmaMtei 2 tA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 aupapAtikaupAGgasUtram-30 caMpaMnayariM sabhitarabAhiriyaM Asitta jAva0 kAravettA eamANattiaMpaJcappiNAhi / tae NaM se nayaraguttIebalavAuassa eamaTuMANAe vinaeNaMpaDisuNei 2 tAcaMpaMnayariMsabhitarabAhiriyaM AsittajAva0 kAravettA jeNeva balavAue teNeva uvAgacchai rattA eamaannttiaNpnycppinni| taeNaM se balavAuekoNiassa rannobhabhasAraputtassa Abhiseka hasthirayaNaM paDikappiaM pAsai hayagaya jAva0 saNNAhiaMpAsai, subhadApamuhANaM devINaM paDijANAiMuvaThThaviAiMpAsai, caMpaM NayariM sabhitarajAva0 gaMdhavaTTibhUaM kayaM pAsai, pAsittA haTTatuddacittamAnaMdie pIamaNe jAva hiae jeNeva kUNie rAyA bhaMbhasAraputte teNeva uvAgacchai 2 tA karayalajAva evaM vayAsI kappieNaMdevANuppiyANaM Abhisikke hasthirayaNe hayagayapavarajohakaliAya cAuraMgiNI senA saNNAhiA subhaddApamuhANaM ca devINaM bAhiriyAe a uvaThThANasAlAe pADiekkapADiekaI jattAbhimuhAI juttAI juttAI jANAI uvaTThAviyAiM caMpA nayarI sabjiMtarabAhiriyA AsittajAva gaMdhavaTTibhUA kayA, taMnijaMtuNaM devANuppiyA! samaNaM bhagavaM mahAvIraM abhivNdaa| vR. 'jANAiMpaccuvekkhei'ttizakaTAdIni pratyupekSate-nirIkSate saMpamajei'ttivirajIkaroti, 'nINeittizAlAyA niSkAzayati, saMvaTTeittisaMvartayatiekatra sthAne nyasyati, 'dUsepavImei'tti dUSyANi-tadAcchAdanavanANi pravinayati-apasArayati, 'samalaMkAreitti samalaGkaroti-yantrayoktAdibhi kRtAlaGkArANikaroti, 'varabhaMDagamaMDiyAIti prvraabhrnnbhuussitaani| ___ 'vAhaNAIti balIvAdIn 'apphAlei'tti AsphAlayati hastenA''tADayatiuttejayatItyartha, 'dUse pavINeitti makSikA mazakAdinivAraNArthaM niyuktAni vastrANi vyapanayati 'jANAiM joeitti vAhanairyAnAni yojayatIti saMbandhayatItyartha, 'paoyalaDiM'ti pratotrayaSTiMprAjanakadaNDaM, 'paoyadhare yatti pratotradharAn zakaTakheTakAn 'samaMti ekakAlaM 'ADahaitti AdaghAti niyukate, 'varlDa gAhei'tti vartma grAhayati yAnAni mArge sthApayatItyartha H / mU.(31) tae NaM kUNie rAyA bhaMbhasAraputte balavAuassa aMtie eamaDhaM socA nisamma haTThatuTThajAvahiaaejeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchai 2 ttA aTTaNasAlaM aNupavisai 2 tA anegavAyAmajoggavaggaNavAmaddaNamallajuddhakaraNehiM saMte parissaMte sayapAgasahassapAgehiM sugaMdhatellamAiehiMdappaNijjehiM mayaNijjehiM vihaNijjehiM savviMdiyagAyapalhAyaNijjehiM abhigehiM abhigie samANe tellacammaMsi paDipuNNapANipAyasukumAlakomalatalehiM purisehiM cheehiM dakkhehiM pattaDehiM kusalehiM mehAvIhiM niuNasippovagehiM abhigaNaparimaddaNuvvalaNakaraNaguNaNimmAehiM aTThisuhAe maMsasuhAe tayAsuhAe romasuhAe cauvihAe saMvAhaNAe saMvAhie samANe avagayakheaparissame aTTaNasAlAu paDikkhimai pddikkhimittaa| -jeNeva majjhaNaghare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA majaNagharaM aNupavisai 2 tA samuttajAlAulAbhirAme vicittamaNirayaNakuTTimatale ramaNijje NhANamaMDavaMsi nAnAmaNirayaNabhatticittaMsi pahANapIDhaMsi suhaNisaNNe suddhodaehiM gaMdhodaehiM puSphodaehiM suhodaehiM puNo 2 kallANagapavaramajaevihIe majie tattha kouasaehiM bahuvihehiM kallANagapavaramajaNAvasANe pamhalasukumAlagaMdhakAsAiyalUhiaMge srssurhigosiiscNdnaanulittgtte| ahayasumahagghadUsarayaNasusaMvue suimAlAvaNNagavileveNa AviddhamaNisuvaNNe kappiyahAraddhahAratisarayapAlaMbapalaMbamANakaDisuttasukayasobhe piNaddhagevijaaMgulijjaga Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 mUlaM-31 laliyaMgayalaliyakayAbharaNe varakaDagatuDiyarthabhiazrue ahiyaruvasassirIe muddiApiMgalaMgulie kuMDalujoviANaNe mauDadittasirae hArotthayasukayAiyavacche pAlaMbapalaMbamANapaDasukayauttarije nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihaNiuNoviamisimisaMtaviraiyasusiliTTavisiTTalaTTa aaviddhviirvle| vR.'aTTaNasAla'ttivyAmazAlA anegavAyAmajoggavaggaNavAmaddaNamallajuddhakaraNehiM ti anekAni yAni vyAyAmAya--vyAyAmanimittaM yogyAdIni tAni tathA taiH, tatra yogyA-guNanikA valganam-ullAnaM vyAmaInaM-parasparasyAGgamoTanaM mallayuddhaM pratItaM karaNAni ca-aGgabhaGgavizeSA mallazAstraprasiddhAH, 'sayapAgasahassapAgehiti zatakRtvo yatpakkaMmaparAparauSadhIrasena saha zatena vAkarSApaNAnAM yatpakaMtacchapAkamevamitaradapa, 'sugaMdhatellamAIehiti atra abhyaGgairitiyogaH, AdizabdAd ghRtakarpUrapAnIyAdiparigrahaH / kimbhUtairityAha-'pINanijehiM'ti rasarudhirAdidhAtusamatAkAribhi 'dappaNijjehiM' darpaNIyairbalakaraiH 'mayaNijjehiMti madanIyairmanmathavarddhanaiH 'vihaNijehiM tibRMhaNIyairmApacayakAribhiH 'savvidiyagAyapalhAyaNijjehiM ti pratItaM, etAni padAni vAcanAntare kramAntareNAdhIyante, 'telacammasi'ttitailAbhyaktasya yatra sthitasya sambAdhanA krayatetatailacarma, tatra sNvaahiettiyogH| _ 'paDipunnapANipAyasukumAlakomalatalehiMti pratipUrNAnAM pANipAdAnAM sukumArakomalAni atyantakomalAni talAni-adhobhAgA yeSAMte tathAtaiH, 'cheehiM tichekaiH-avasarajJaiH, dvisaptatikalApaNDitairiti vRddhAH, 'dakkhehiti kAryANAmavilambitakAribhi pattadvehiM tiprAptAthailabdhopadezairityartha 'kusalehi ti sambAdhanAkarmaNi sAdhubhi 'mehAvIhiMti meghAvibhiHapUrvavijJAnagrahaNazaktikaiH "niuNasippovagaehiM ti nipuNAni-sUkSmANi yAni zilpAniaGgamardanAdIni tAnyupagatAni-adhigatAni yaiste tathA taiH| 'abbhaMgaNaparimaddaNuvvalaNakaraNaguNanimmAehiM tiabhyaGganamaInodvalanAnAM pratItArthAnAM karaNe ye guNAH-vizeSAstuSunirmAtA yetetathA taiH / 'ahisuhAe'tti asthnAMsukhahetutvAdasthisukhA tayA, evaM zeSANyapi, saMvAhaNAe'tti sambAdhanayA saMvAhanayA vA, vizrAmaNayetyartha, 'avagayakhayaparissametikhedo-dainyaM khida dainye iti vacanAt parizramaH-vyAyAmajanitazarIrAsvAsthyavizeSaH, 'samattajAlAulAbhirAmetti samastaH-sarvo jAlena-vicchatticchidropetagRhAvayavavizeSeNAkulo vyApto'bhirAmazcaramyoyaHsatathA, pAThAntaresamuktena-muktAphalayutena jAlenA''kulo'bhirAmazcayaHsatathA, 'vicittamaNirayaNakuTTimatale tti kuTTimatalaM-maNibhUmikA, 'suhodaehiMti subhodakaistIrthodakaiH sukhodkairvaa-naatyussnnrityrthH| "gaMdhodaehiti zrIkhaNDAdirasamitraiH 'puSphodaehi ti puSparasamitraiH 'suddhodaehiti svAbhAvikairityarthaH, 'tattha kouyasaehi titatrasnAnAvasare yAni kautukAnAM-rakSAdInAM zatAni taiH 'pamhalasukumAlagaMdhakAsAilUhiyaMge' pakSmalA-pakSmavatI ata eva sukumAlA gandhapradhAnA kASAyI-kaSAyaraktazATikA tayA lUkSitaM-vikSitamaGgaM-zarIraM yasya sa tathA / 'ahayasumahagghadUsarayaNasusaMvue' ahataM-malamUSikAdibhiranupadUSitaM pratyagramityartha sumahArdhaM ca-bahumUlyaM yatSyaralaM-pradhAnavastraM tena saMvRtaH-parigataH tadvA suSTusaMvRtaM parihitaM yena sa tathA, 'suimAlAvaNNagavilevaNe yatti zucinI-pavitre mAlA ca-kusumadAma varNakavilepanaM ca-maNDanakAri Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 aupapAtikaupAGgasUtram-31 kukumAdivilepanaM yasya sa tathA, caH smuccye| yadyapivarNakazabdenanAmakoSecandanamabhidhIyatetathApi gosIsacaMdaNAnulittagatte' ityanenaiva vizeSaNena tasyoktatvAdiha varNakazcandanamiti na vyAkhyAtam, 'AviddhamaNisuvaNNe'tti AviddhaM-parihitaM, kappiya ityAdiprAgvata, 'piNaddhagevejagaaMguliJjagalaliyaMgayalaliyakayAbharaNe pinaddhAni-baddhAni grIvAdiSu aveyakAGgulIyakAni-grIvAbharaNAGgulyAbharaNAni yena sa tathA, lalitAGgake-lalitazarIre kRtAni-vinyastAni lalitAbharaNAni tadanyAni yena sa tathA, tataH karmadhArayaH, athavA pinaddhAni aveyakAGgulIyakAni litAnavadeva lalitakacAbharaNAni ca-manojJakezAbharaNAni puSpAdIniyenasa tathA, 'varakaDagatuDiyathabhiyabhue varakaTakatuTikaiHpradhAnahastAbharaNabAhlAbharaNavizeSairbahutvAtteSAM taiH stambhitAviva stambhitau bhujau yasya sa tathA / _ 'ahiyaruvasassirIe' adhikarUpeNa sazrIkaH-sazobhoyaH satathA, 'mudrikApiGgalAGgulIka itikavacizyate, 'kuNDalodyotitAnanomukuTadIptaziraskaH' itipratItaM, hArotthayasukayaraiyavacche' hArAvastRtena-hArAvacachAdanena suSTukRtaratikaM vakSa-uro yasya sa tathA, 'pAlaMbapalaMbamANapaDasukayauttariche' pralambena-dIrgheNa pralambamAnena ca-jhumbamAnena paTena suSTha kRtamuttarIyamuttarAsaGgo yena sa tathA, 'naanaamnniknngrynnvimlmhrihnniumoviymisimisNtviriysusiliddvisittttlhaaviddhviirvle'| nAnAmaNikanakaratnairvimalairmahAhanipuNena zilpinA oviyatti-parikarmitaH misimisaMtatti-dedIpyamAnairviracitAninirmitAni suzliSTAni-susandhIni viziSTAni anyebhyo vizeSavanti laSTAni-manoharANiAviddhAni-parihitAni vIravalayAni varavalayAni vAyenasatathA, subhaTo hi yadi kacidanyo'pyasti vIrastadA'sau mAM vijityA''mocayatvetAni valayAnIti sparddhayan yAni kaTakAni paridadhAti tAni viirvlyaaniityucynte| mU. (31-vartate) kiMbahunA? kapyarukhae cevaalaMkiyavibhUsie naravaI sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaMdharijamANeNaM caucAmaravAlavIjiyaMge maMgalajayasaddakayAloe majaNagharAo paDinikkhamai majjhaNagharAu paDinikkhamittA -anegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaibbhaseTThisaiNAvaisatyavAhadUasaMdhivAla saddhi saMparighuDe dhavalamahAmehaNiggae iva gahagaNadippaMtarikkhatArAgaNANa majjhe sasivva piadaMsaNe naravaI -jeNeva bAhiriA uvaTThANasAlA jeNeva Abhisekke hatthirayaNe teNeva uvAgacchai uvAgacchittA aMjanagirikUDasaNNibhaMgayavaI naravaI duuruuddhe|| vR. 'kapparukkhaecevattikalpavRkSa iva alaMkiyavibhUsie'ttialaGkRto mukuTAdibhiH vibhUSito-vastrAdibhiriti, 'sakoraMTamalladAmeNaM ti sakoraNTAni-koraNTakAbhidhAnakusumastabakavanti mAlyadAmAni-puSpasajo yatra tattathA tena / vAcanAntare punazchatravarNaka evaM zyate _ 'abbhapaDalapiMgaluJjaleNa' abhrapaTalamiva meghavRndamiva bRhacchAyAhetutvAt abhrapaTalaMpiGgalaM ca kapizaM suvarNakambikAnirmitatvAt ujjvalaM-nirmalaM yattattathA, athavA abhram-abhrakaM pRthivIkAyapariNAmavizeSastatpaTalamiva piGgalaM ca-ujjvalaM ca yattattathA tena, 'aviralasamasahiyacaMdamaMDalasamapabheNaM' aviralaMghanazalAkAvatvena samaM tulyazalAkAyogena sahiyatti-saMhatama Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-31 nimnonnatazalAkAyogAt candramaNDalasamaprabhaM ca yaddIptayA tattathA tena, 'maMgalasayamatticheyavicittiyakhiMkhiNimaNihemajAlaviraiyaparigayaperaMtakaNagaghaMTiyApayaliyakiNikiNitasuisuhasumahurasaddAla sohieNaM' maGgalAbhi-mAGgalyAbhi zatabhaktibhiH-zatasajhyAvicchittibhiH chekena-nipuNena zilpinA vicitritaM yattattathA ! kiGkiNIbhiH kSudraghaNTikAbhimaNihemajAlenaca-ratnakanakajAlakena viracitena-kRtena viziSTaratidena vA parigataM-pariveSTitaMyattattathA, paryanteSu-prAnteSu kanakaghaNTikAbhipracalitAbhiH kiNikiNAyamAnAbhi zrutisukhasumadhurazabdavatIbhizca, Alapratyayasya matvarthIyatvAt, zobhitaM yattattathA, tataH padatrayasya karmadhArayo'tastena, 'sappayaravaramuttadAmalaMbaMtabhUsaNeNaM sapratarANiAbharaNavizeSayuktAni yAni varamuktAdAmAni-varamuktAphalamAlAH laMbaMtatti-pralambamAnAni tAni bhUSaNAni yasya tattathA tena, 'nariMdavAmappamANaruMdaparimaMDaleNaM' narendrasya-tasyaiva rAjJo vAmapramANena-prasAritabhujayugalamAne rundaM vIstIrNa parimaNDalaM-vRttabhAva yasya sa tattathA tena, 'sIyAyavavAyavarisavisadosanAsaNeNa zItAtapavAtavRSTiviSajanyadoSANAMzItAdilakSaNadoSANAM vA vinAzanaM yattattathA ten| _ 'tamarayamalabahalapaDaNaghADaNappabhAkareNa' tamaH-andhakAraM rajo-reNumalaH-pratItaH eSAM bahalaM-dhanaM yatpaTalaM-vRndaM tasya dhADanI-nAzanI yA prabhA- kAntistatkaraNazIlaM yattattathA tena, athavA-rajomalatamobahalapaTalasya dhADane rabhAkara iva-divAkara iva yattattathA, 'uusuhasivacchAyasamaNubaddheNaM Rtau kAlavizeSe sukhA-sukhahetuH RtusukhA zivA-nirupadravA yA chAyAAtapavAraNalakSaNA tayA samanubaddham-anavacchinnaM yattattathA tena, 'veruliyadaMDasajjieNaM'ti vaiDUryamayadaNDe sajjitaM-vitAnitaMyattattathA tena, 'vairAmayavasthiniuNajoiyaadusassavarakaMcaNasalAganimmieNaM vajramayyAM vastI-zalAkAnivezanasthAnenipuNena zilpinAyojitAH-sambandhitAH advasahassatti-aSTottarasahasrasaGkhyAHyA varakAJcanazalAkAstAbhirnirmitaM yattattathA tena, sunimmalarayayasucchaeNaM tisunirmalo rajatasya sambandhIsucchadaH-zobhanapracchAdanapaTo yatra tattathA tena / _ niuNoviyamisimisiMtamaNirayaNasUramaMDalavitimirakaraniggayaggapaDihaya-punaravipabAyaDaMtacaMcalamiriikavayaMvirNimuyaMteNaM' nipuNena zilpinA nipuNaM vAyathA bhavatievaMuviyattiparikarmitAni misimisiMtatti-dedIpyamAnAni yAni maNiralAni tAni tathA sUramaNDalAdAdityabimbAt ye vitimirAhatAndhakArAHkarAH-kiraNA nirgatAsteSAM yAnyagrANitAni pratihatAni-nirAkRtAni punarapi pratyApatantica-prativartamAnAni yasmAccaJcalamarIci-kavacAttattathA athavA sUramaNDala vitimirakarANAM nirgatAnAmagraiH pratihataM punarapi pratyApataJca tacca taccaJcalamarIcikavacaM ca-capalarazmiparikara iti samAsaH, nipuNopitamisimisAyamAnamaNiratnAnAM yatsUramaNDalavitimirakaranirgatAgrapratihataM punarapi pratyApataccaJcalamarIcikavacaM yattattathA tadvinirmuJcatA-visRjatA, 'sapaDidaMDeNaM' atibhArikatayA ekadaNDena durvahatvAtsapratidaNDena, 'dharijamANeNaM AyavatteNaM virAyaMte iti vyaktam, adhikRtavAcanAyatucatuzcAmaravAlavIjitAGga iti vyaktaM, vAcanAntare tu 'cauhiyapavaragirikuharavicaraNasumuiyaniruvahayacamarapacchimasarIrasaMjAyasaMgayAhiM cauhiyatti-catasRbhiH / "tAhiya'tti kvacit tatra tAmizca tathAvidhAbhirvarNakavarmitasvarUpAbhicAmarAbhikalita Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 aupapAtikaupAGgasUtram-31 iti yogaH, iha ca cAmarazabdasya napuMsakaliGgatve'pi strIliGganirdezo lokarUDheH chAndasatvAdvA na duSTaH, pravaraM yadgirikuharaM - parvatanikuJjastatra yadvicaraNaM-saJcaraNaM tena sumuditA - atihRSTA nirupahatAzca - upaghAtarahitA ye camarAH - ATavyagovizeSAsteSAM yatpazcimazarIraM dehasya pazcima bhAgastatra yA saJjAtA-utpannAH saGgattAzca - anavadyAstAstathAtAbhi, 'amaliyasiyakamalavimalujjaliyarayayagirisiharavimalasasikiraNasarisakaladhoyanimmalAhiM' amalitam - amarditaM yatsitakamalaMpuNDarIkaM tathA vimalaM- nirmalaM ujvalitam - uddIptaM yadrajatagirizikharaM - vaitADhyagirikUTaM tathA vimalA ye zazikiraNAstatsazyo yAstAstathA tAzca tAH kaladhautanirmalAzca - rUpyavadujvalA iti samAso'stAbhi / 'pavaNAhayacavalalaliyataraMgahatthanacca'tavIipasariyakhIrodagapavarasAgaruppUracaMcalAhiM' pavanAhatAH - vAyupreritAzcapalAH - taralA lalitA - manoharAstaraGgahastAH - pratanukallolapANayastaiH nRtyanniva nRtyan yaH sa tathA vIcayo - mahAkallolAstaiH prasRtazca - vistAramupagataH sa cAsau kSIrodakazca - kSIrAkArajalaH sa cAsau pravarasAgarazceti karmadhArayastasya ya utpUraH - prakRSTa pravAhaH sa tathA tadvacaJcalA yAstAstathA tAbhiH, 'mAnasasaraparisarapariciyAvAsavisayavesAhiM' iha haMsavadhUmiriva kalita ityanena sambandhaH, mAnasAbhidhAnasarasaH parisare prAnte paricitaH - punaH punaH kRta AvAso - nivAso yakAbhistAstathA tAzca tA vizadaveSAzca - dhavalAkArA iti karmadhArayo'tastAbhi, 'kaNagagirisiharasaMsiyAhiM' kanakagireH - meroranyasya vA yacchikharaM tatsaMsRtA yAstAstathA tAbhi 'uvaiyauppaiyaturiyacavalajaiNasigghavegAhiM' avapatitotpatitayoH - nipatanotpatanayostvaritacapalaH - atyantacapalaH javinaH - zIghro vegavatAM madhye'tizIghro vego - gativizeSa yAsAM tAstathA tAbhi, 'haMsavadhUyAhiM caiva kalie haMsikAbhiriva yuktaH, iha ca haMsikAbhizcAmarANA dhavalatvena daNDoparivartitvena capalatvena ca sAdharmyamiti, tathA 'nAnAmaNikaNagarayaNavimalamaharihatavaNijujJjalavicittadaMDAhiM' nAnAmaNikanakaratnAnAM sambandhino nirmalA maharihattimahArghAstapanIyojjvalAH - raktavarNasuvarNadIprAH vicitrA - vividhacitrA daNDA yAsAM tAstathA, 'cilliyAhiM' dIpyamAnAbhirlInAbhirvA 'naravaisirisamudayapagAsaNakarIhiM' ti vyaktaM, 'varapaTTaguggayAhiM' pradhAnapattanasamudbhavAbhi, varapattane hi varAH zilpino bhavantIti tatparikarmitAH pradhAnA bhavantIti varapattanodgatAbhirityuktam / athavA varapaTTanAt-pradhAnAcchAdanakozakAdudgatA - niSkAzitA yAstAstAbhiH, 'samiddharAyakulaseviyAhiM'ti vyaktaM, 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkavaravaNNavAsagaMdhuddhyAbhirAmAhiM' kAlAguru - kRSNAguru pravarakundurukka - saccIDA turukka silhakaM varavarNa- pradhAnacandanaM etairyo vAso - vAsanaM tasmAdyo gandhaH - saurabhyam uddhUta-udbhUtastenAbhirAmA - ramyA yAstAstathA tAbhi, 'salaliyAhiM' ti vyaktam, 'ubhao pAsaMpi tti ubhayorapi pArzvayorityartha, 'ukkhippamANAhiM cAmarAhiM' ti vyaktaM, kalita iti vartate, 'suhasIyalavAyavIiyaMge' ti samutkSipyamANacAmarANAmeva yaH zubhaH zItalazca vAtastena vIjitamaGgaM yasya sa tatheti / ito'dhikRtavAcanA - 'maMgalajayasaddakayAloe' maGgalAya jayazabdaH kRto janenAlokedarzane yasya sa tathA, 'anegagaNanAyage' tyAdi pUrvavat / mU. (31 - vartate) tae NaM tassa kUNiyassa ranno bhaMbhasAraputtassa Abhisikka hatyirayaNaM Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM- 31 139 durUDhassa samANassa tappaDhamayAe ime aTThaTThamaMgalayA purao ahANupuvIe saMpaTTiA, taMjahAsovatthiya sirivaccha naMdiAvatta vaddhamANaka bhaddAsaNa kalasa maccha dappaNa, tayA'naMtaraM caNaM punnakalasabhiMgAraM divyA ya chattapaDAgA sacAmarA daMsaNaraiaAloadarasaNiJjA vAuchUyavijayavejayaMtI UssiA gaganatalamaNulihaMtI purao ahAnupuccIe saMpar3iA / tayA'naMtaraM ca NaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaM palaMbakoraMTamalladAmovasobhiyaM caMdamaMDalaNibhaM samUsiavilaM AyavattapavaraM sIhAsaNaM varamaNirayaNapAdapIDhaM sapAuAjoyasamAuttaM bahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM purao ahAnupuvIe saMpaTThiyaM / tayA' naMtaraM bahave laThTheiggAhA kuMta ggAhA cAvaggAhA cAmaraggAhA pAsaggAhA potthayaggAhA phalakaggAhA pIDhaggAhA vINaggAhA kuMtaggAhA haDapphaggAhA purao ahAnupuvIe saMpaTTiA / tayA'naMtaraM bahave iMDigo muMDiNo sihaMDiNo jaDiNo piMchiNo hAsakarA DamarakarA cATukarI vAdakarA kaMdampakarA davakarA kokkaiA kiTTikarA bAyaMtA gAyaMtA hasaMtA nacaMtA bhAsatA sAveMtA rakkhatA AloaM ca karemANA jayarasaddaM pauMjamANA purao ahAnupuvIe saMpaTTiA / vR. 'puNNakalasabhiMgAra' ti jalaparipUrNI ghaTabhRGgArAvityartha / 'divvA ya chattapaDAgA' divyeva divyA - zobhanA sA ca chatreNa saha patAkA chatrapatAkA, 'sacAmara' tti cAmarayuktA, 'daMsaNaraiyaAloyadarasaNijjA' darzane - rAjJo dRSTimArge racitA -vihitA darzanaracitA darzane vA sati ratidAsukhapradA darzana - ratidA AlokaM dRSTipathaM yAvadRzyate atyuccaistvena yA AlokadarzanIyA tataH karmadhArayaH / 'vAuddhUyavijayabejayaMtI' vAtenoddhUtA - utkampitA vijayasUcikA vaijayantI pArzvato laghupatAkikAdvayayutaH patAkAvizeSa eva 'ussiya'tti utsRtA - UrdhvakRtA 'sapAuyAjoyasamAuttaM' ti svaH svakIyo rAjasatka ityartho yaH pAdukAyogaH- pAdukAyugaM tena samAyuktaM yattattathA, 'bahukiMkarakammakarapurisapAyattaparikkhittaM' bahavo ye kiGkarAH - pratikarma prabhoH pRcchApUrvakAriNaH karmakarAzca - tadanyavidhAste ca te puruSAzceti samAsaH, pAdAtaM--padAtisamUhastaiH parikSiptaM yattattathA, kacit 'dAsIdAsakiMkarakammakarapurisapAyattaparikhitta' miti dhzyate / tatra dAsyazca - ceTayo dAsAzca ceTakAH / 'laThThiggAha' tti kASThikAH, kavacidRzyate 'asilaThThiggAhA' tatra asi - khaGgaH sa eva yaSTi-daNDo'siyaSTi, athavA asizca yaSTizceti dvandvaH, kuntacAmarANi pratItAni, pAzA-dhUtopakaraNaM uttrastAsvAdibandhanAni vA cApaM dhanuH pustakAni -- AyaparijJAnahetulekhakasthAnAni paNDitopakaraNAni vA phalakAni - sampuTaphalakAni kheTakAni vA avaSTambhanAni vA dyUtopakaraNAni vA pIThakAni - AsanavizeSA vINAH - pratItAH kutupa:pakvatailAdibhAjanaM haDappho- drammAdibhAjanaM tAmbUlArthe pUgaphalAdibhAjanaM vA 'sihaMDiNo 'tti zikhAdhAriNaH 'piJchiNo' tti mayUrAdipicchavAhinaH 'Damarakara 'tti viDvarakAriNaH / 'davakara'tti parihAsakAriNaH 'cATukara'tti priyavAdinaH 'kaMdappiya'tti kAmapradhAnakelikAriNaH 'kokkuiya'tti bhANDA bhANDaprAyA vA 'sAsiMtA ya'tti zikSayantaH 'sAveMta' tti idaM cedaM ca parutparAri vA bhaviSyati ityevambhUtavacAMsi zrAvayantaH zapanto vA 'rakkhaMta 'tti anyAyaM rakSantaH, kvacid 'rAviMtA ya'tti rAvayantaH zabdAn kArayanto rAmayanto vA 'AloyaM' ti avalokanaM rAjAdeH kurvantaH, iha game kAnicit padAni na spRSTAni spaSTatvAt, saGgrahagAthAzcAsya gamasya Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 kvacidzyante tadyathA 119 11 // 2 // A~papAtikaupAGgasUtram-31 "asilaThThikuMtacAve cAmarapAse ya phalaga potthe ya / vINAkUyaggA tatto ya haDapphagAhe ya // " daMDI muMDI sihaMDI picchI jaDiNo ya hAsakiDDA ya / davakArA caTukArA kaMdappiya kokkuiyagAhA / / gAyaMtA vAyaMti nacaMtA taha hasaMta hAsiMtA / sAveMtA rAveMtA Aloya jayaM pauMjaMtA // // 3 // bhU. (31 - vartate ) tayA'naMtaraM jaccANaM taramalalihAyaNANaM harimelAmaulamalliyacchANaM cuMcuciyalaliapuli-yacalacavalacaMcalagaINaM laMghaNavaggaNaghAvaNaghoraNativaIjaiNasikkhi agaINaM lalaMtalAmaga- lalAyavarabhUsaNANaM muhabhaMDagaucchUlagathA sagaahilANacAmaragaNDaparimaMDiyakaDINaM kiMkaravara taruNapariggahi ANaM aTThasayaM varaturagANaM purao ahAnupuccIe saMpaTThiyaM / tayA'naMtaraM ca NaM IsIdaMtANaM IsImattANaM IsItuMgANaM IsuucchaMgavisAladhavaladaMtANaM kaMcanakosIpavidvadaMtANaM kaMcaNamaNirayaNabhUsiyANaM varapurisArohagasaMpauttANaM aTThasayaM gayANaM purao ahAnupubbIe saMpaTThiyaM / tayA'naMtaraM sacchattANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM sanaMdighosANaM sakhikhiNIjAlaparikkhittANaM hemavayacittatiNisakaNakaNijuttadAruANaM kAlAyasasukayaNemijaMtakammANaM susiliTTavattamaMDaladhurANaM AiNNavaraturagasusaMpauttANaM kusalanaraccheasArahisusaMpaggahiANaM battIsatoNaparimaMDiANaM sakaMkaDavaDeMsakANaM sacAvasarapaharaNAvaraNabhariajuddhasajjANaM aThThasayaM rahANaM purao ahAnupuvvIe saMpaTTiyaM / tayA' naMtaraM caNaM asisattikoMtatomarasUlalauDa bhiMDimAladhaNupANisajjaM pAyattANIyaM pura o ahAnupuvIe saMpaTTi / vR. 'taramallihAyaNANaM 'ti taro-vego valaM vA tathA 'mala malla dhAraNe' tatazca taromallotarodhAraka: vegAdirako hAyanaH - saMvatsaro vartate yeSAM teM taromallihAyanAH, yauvanavanta ityarthaH, atasteSAM varuraGgANAmiti yogaH, vAcanAntare tvevamadhIyate 'varamallibhAsaNANaM' pradhAnamAlyavatAm, ata eva dIptimatAM cetyartha, 'harimelAmaulamalliyacchANaM' harimelA - vanaspativizeSastasyA mukulaMkuDamalaM mallikAca - vicakilastadvadakSiNI yeSAM te tathA teSAM zuklAkSNAmityarthaH, 'caMcucciyalaliyapuliyacalacavalacaMcalagaINaM' caMcuciyaMti prAkRtatvena caJcuritaM kuTilagamanaM athavA cakSu-zukacaJcastadvadvakrayetyartha / uccitam - uccatAkaraNaM pAdasya uccitaM vA utpATanaM pAdasyaivaM caJcaccitaM tacca lalitaM ca - vilAsavadgati pulitaM ca-gativizeSaH prasiddha eva evaMrUpA calAnAm-asthirANAM ca satAM capalebhyaH sakAzAJcaJcalA atIva caTuletyartho, gatiryeSAM te tathA teSAM, 'laMghaNavaggaNaghAvaNaghoraNativaIjaiNasikkhiyagaINaM' laGghanaM gattadiratikramaNaM valganam utkurddanaM dhAvanaM-- zIghramRjugamanaM dhoraNaM - gaticAturyaM tripadI - bhUmau padatrayanyAsaH jayinIca - gamanAntarajayavatI javinI vA-vegavatI zikSitA - abhyastA gatiryaiste tathA teSAM / 'lalaMtalAmagalalAyavarabhUsaNANaM' lalanti - dolAyamAnAni lAmaMti- prAkRtatvAdramyANi Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-31 141 galalAtAni kaNThenA''ttAni varabhUSaNAni yeSAMtetathA teSAM, muhabhaMDagaocUlagathAsagamilANacamarIgaMDaparimaMDiyakaDINaM' mukhabhANDakaMmukhAbharaNam avacUlAH-pralambamAnagucchAHsthAsakAzcaAdarzakAkArayeSAMtetathA milANatti paryANairathavAamlAnaiH-amalinaiH camarIgaNDa:-cAmaradaNDaiH parimaNDitA kaTiryeSAMtetathA tataH karmadhArayo'tasteSAM, kiMkararataruNapariggahiyANaM ti vyaktam athAdhikRtavAcanA'nuzrIyate-'thAsagaahilANacAmaragaNDaparimaMDiyakaDINa' thAsagaahilANattiiha matvarthIyalopAt sthAsakAhilANavatAmityartha, ahilANaMca-mukhasaMyamanaM, zeSaprAgvat, 'IsidaMtANaM ti ISat-manAgdantAnAm 'IsiucchaMgavisAladhavaladaMtANaM utsaGgaivautsaGgaH-pRSThadeza ISadutsaGge vizAlA te ye yauvanArambhavartitvAtte tathA teca dhavaladantAzceti samAso'tasteSAM / __ 'kaMcaNakosIpaviTThadaMtANaM' kAJcanakozI-suvarNakholA, 'varapurisArohagasusaMpauttANaM'ti kvacizyate, tatrArohakAH hastipakAH, 'sajhayANaM sapaDAgANa'mityatra dhvajo-garuDAdiyuktastaditarA tu patAkA, 'sanaMdighosANaM'ti nandI-dvAdazatUryanirghoSaH, tdythaa||1|| bhaMbhA 1 mauMda 2 maddala 3 kaDaMba 4 jhallari 5 huDukka 6 kaMsAlA 7 / kAhala 8 talimA 9 vaMso 10 saMkhe 11 paNavo 12 ya baarsmo|' 'sakhikhiNIjAlaparikkhitANaM' saha kiGkiNIkAbhi-kSadraghaNTikAbhi yajjAlaM-jAlaka tadAbharaNavizeSastena parikSiptA-parikaritA yete tathA teSAM, 'hemavayacittateNisakaNagaNijjuttadAruyANaM' haimavatAni-himavadgirisambhavAni citrANi-vividhAnitainizAni-tinizAbhidhAnatarusambandhIni kanakaniyuktAni-suvarNakhacitAni dAkANi-kASThAni yeSute tathA teSAM, 'kAlAyasasukayanemijaMtakammANaM tikAlAyasena-lohavizeSeNasuSThukRtaMnemeH-cakragaNDadhArAyAH yatra karma-bandhanakriyA yeSAMte tathA teSAM, susiliTThavattamaMDaladhurANaM tisuSTuzliSTA vRttamaNDalAatyarthaM maNDalA dhUryeSAM te tathA tessaaN| kavacidRzyate 'susaMviddhacakkamaMDaladhurANaM' susaMvidhAni-kRtasadvedhAni cakraNi-rathAGgAni yeSAM maNDalAca-vRttAdhUyeSAM te tathA teSAm, 'AiNNavaraturagasusaMpauttANaM' AkIrNA-jAtyAH, 'kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiANaM' kuzalanarA-vijJapuruSAste ca te chekasArathayazcaAzukAriprAjitAra iti samAsaH, taiH suSThu saMpragRhItA yete tathA teSAM, kacitpaThayate 'hemajAlagavakkhajAlakhikhiNighaMTAjAlaparikkhittANaM' hemajAlaM-sauvarNa AbharaNavizeSaH gavAkSa jAlaMjAlakopetA gavAkSAH kiGkiNyaH kSudraghaNTikAH ghaNTAstu-bRhadaghaNTAstAsAMyajjAlaM-samUhastattathA, hemajAlAdibhi parikSiptAH-parikaritA yete tathA teSAM / 'battIsatoNaparimaMDiyANaM'ti dvAtriMzatA toNaiH-bhastrakaiH parimaNDitA yete tathA teSAM, kvacitpaThayate 'battIsatoraNaparimaMDiyANaMti dvAtriMzadvibhAgaM yattoraNaM tena parimaNDitAnAM, "sakaMkaDavaDeMsagANaM'saha kaGkaTaiH kavacairavataMsakaizca-zekharakaiH zirastrANairvA ye te tathA teSAM, 'sacAvasarapaharaNAvaraNabhariyajuddhasaJjANaM' saha cApazaraiH-dhanurbANairyAnipraharaNAni khagAdInyAvaraNAni ca-sphurakAdIni teSAM bharitA-bhRtA ata eva yuddhasajjAH-raNaprahlA yete tathA teSAm, 'asisattikuMtatomarasUlalaulabhiMDimAladhaNupANisacaM asyAdIni prasiddhAninavaraM-zaktistrizUlaM zUlaM vekazUlaM laulotti-lakuTaH bhiNDimAlaM-rUDhigamyaM, tataH asyAdIni pANau-haste yasya tattathA tacca tatsajaM ca-praguNaM yuddhasyeti smaasH| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 aupapAtikaupAGgasUtram-31 'pAyattANIya'tipAdAtAnIkaM-padAtikaTakaMvAcanAntare punaH 'sannaddhabaddhavammiyakavayANaM' tatra baddhaM kazAbandhanAtvarmitaM ca-varmIkRtaMtanutrANahetoH zarIre niyojanAt kavacam-aGgarakSako yaiste tathA, sannaddhAzca te sannahanyA bandhanAdbaddhavarmitakavacAzceti samAsasteSAm, 'uppIliyasarAsaNavaTTiyANaM utpIDitA-AropitapratyaJcA zarAsanapaTTikA- dhanuryaSTiya, athavA-utpIDitA bAhau baddhA zarAsanapaTTikA-dhanurdaNDAkarSaNe bAhurakSArthaM carmapaTTo yaiste tathA teSAM, 'pinaddhagevejavimalavarabaddhaciMdhapaTTANa'pinaddhaM-parihitaM graiveyaka-grIvAbharaNaM yaiste tthaa| vimalo vare baddho zirasIti gamyaM cihnapaTTo-vIratAsUcako netrAdivastramayaH paTTo yaiste tathA, tataH karmadhArayo'tasteSAM, 'gahiyAuhappaharaNANaM gRhItAnyAyudhAni-khaNAdIni praharaNAya yaiste tathA teSAm, athavA-AyudhAnyakSepyANi praharaNAni tu kSepyANIti vizeSaH / mU (31-vartate) tae NaM se kUNie rAyA hArotthayasukayaraiyavacche kuMDalaujjoviANaNe mauDadittasirae narasIhe naravaI naride naravasahe manuarAyavasabhakappe abbhahiarAyatealacchIe diSpamANehatthikkhaMdhavaragaesakoraMTamalladAmeNaMchatteNaM dharijamANeNaMseavaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM 2 vesamaNo cev| naravaIamaravaIsannibhAe iDIepahiyakittI hayagayarahapavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe senAesamaNugammamANamaggejeNeva punnabhadde ceieteNeva pahArityagamaNAe, taeNaMtassa kUNiassa raNNo bhaMbhasAraputtassa purao mahaMAsA AsagharA ubhao pAsiM nAgA nAgadharA piTTaorahasaMgeli vR.athAdhikRtavAcanA'nuzrIyateM-'taeNaMse kUNie rAyA' ityAdimahaMAsA' ityatadantaM sugamavyAkhyAtaprAyaMca, navaraM pahAretthagamaNAe'tti sambandhaH, narasIhezUratvAt naravaI svAmitvAt naride paramaizvaryayogAt naravasabhe aGgIkRtakAryabharanirvAhakatvAt 'maNuyarAyavasahakappe' manujarAjAnAM-nRpatInAM vRSabhAnAyakAzcakravartina ityarathaH, tatkalpaH-tatsannibha uttarabharatArddhasyApi sAdhane pravRttatvAt, evaMvidhazca 'vesamaNe ceda' yakSarAja iva, tathA 'naravaIamaravaIsannibhAe iDIe prahiyakittI narapatirasau kevalamabharapatisannibhayA RddhayAprathitakIrti-vizrutayazA iti, 'jeNeva punnabhadde'tti yasyAmeva dizi pUrmabhadraM caityaM 'teNeva tti tasyAmeva dizi 'pahAritya'tti pradhAritavAn-vikalpitavAnpravRtta ityarthaH, 'gamaNAe'ttigamanAya gmnaarthmiti|| 'mahaMAsa'tti mahAzvA-bRhatturaGgAH 'Asadhara'tti azvadhArakapuruSAH 'Asavara'tti pAThAntaraM, tatra kimbhUtA azvA ityAha-'azvavarAH' azvAnAMmadhye pradhAnAH 'nAga'ti hastinaH 'nAgadhara'tti hastidhArakapuruSAH pAThantaraM tathaiva, 'rahasaMgellitti rathasamudAyaH / mU. (31-vartate) taeNaM se kUNie rAyA maMbhasAraputte abhuggayabhiMgAre paggahiyatAliyaMTe ucchiyaseacchatte pavIiavAlavIyaNIe sabbiDDIe savvajuttIe savvabaleNaM savvasamudaeNaM savvAdareNaM savvavibhUIe savvavidhUsAe savvasaMbhameNaM savvapupphagaMdhamallAlaMkAreNaM savvatuDiasahasaNiNAeM mahayA iSTIe mahayA juttIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA varatuDiajamagasamagappavAieNaM saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDukkamukhamuravamuaMgaduMdubhi nigghosaNAiyaraveNaM caMpAe nayarIe majhamajheNaM nigacchai // vR. 'tae NaM se kUNie' ityAdi sugama, navaram asya nirgacchatItyanena sambandhaH, tathA 'abbhuggayabhiMgAre'tti abhyudgataH-abhimukhamudgata-utpATito bhRGgAro yasya sa tathA, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 31 'paggahiyatAliyaMTe' pragRhItaM tAlavRntaM yaM prati sa tathA, 'ucchiyaseyacchatte' ucchritazvetacchatraH, 'pavIiyavAlavIyaNIe' pravIjitA vAlavyajanikA yasya sa tathA, 'savviDIe' tti samastayA'SbharaNAdirUpayA lakSmayA, yukta iti gamyam, evamanyAnyapi padAni, navaraM 'juttIe' tti saMyogena parasparocitapadArthAnAM 'baleNe' ti sainyena / 143 'samudaeNaM'ti parivArAdisamudAyena 'AdareNaM' ti prayatnena 'vibhUIe' tti viccharddana 'vibhUsAe 'tti ucitanepathyAdikaraNena 'saMbhameNaM'ti bhaktikRtautsukyena, kavacididaM padacatuSkamadhikaM zyate- 'pagaIhiM' ti kumbhakArAdizreNibhiH 'nAyagehiM' ti nagarakaTakAdipradhAnaiH 'tAlAyarehiM'ti tAlAdAnena prakSekAribhi daNDapAzikairvA 'savvorohehiM' ti sarvAvarodhaiHsamastAntaH puraiH 'savvapupphagaMdha (vAsa) mallAlaMkAreNaM ti puSpANi - agrathitAni vAsAH pratItAH mAlyAni tu grathitAni etAnyevAlaGkAro mukuTAdirvA, samAsazca samAhAradvandvaH, kavacizyate 'savyapuppha-vatyagaMdha mallAlaMkAravibhUsAe'tti, vyaktaMca, 'savvatuDiyasaddasaNNinAeNaM ti sarvatryANAM yaH zabdo - dhvaniryazca saGgato ninAdaH - pratizabdaH sa tathA tena, pUrvoktAnAmRddhayAdipadArthAnAM sarvatve satyapi mahatvaM na syAdapItyata Aha 'mahayA iTIe' ityAdi mahaddharyA, yukta iti gamyam, evamanyAnyapi padAni 'mahayA varaturiyajamagasamagapavAieNaM'ti mahatA - bRhatA varatUryANAM yamakasamakaM - yugapata yatpravAditaM - dhvanitaM tattathA tena, 'saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDukkamuravamuiMgaduMdubhinigghosa- nAiyaraveNaM' ti saGghaH - pratItaH paNavastu - bhANDapaDahI laghupaTaha ityanye, paTahastvetadviparItaH, bherI - mahAkAhalA jhallarI-valayAkArA ubhayato baddhA kharamuhI-kAhalA huDukkA-pratItA murajo - mahAmardalo mRdaGgomardalaH dundubhI - mahADhakka eSAM yo nirghoSaH - nAditarUpo ravaH sa tathA tena, tatra nirghoSo - mahAdhvaninAditaM tu zabdAnusArI nAda iti // mU. (32) taraNaM kUNiassa ranno caMpAnagariM majjhamajjheNaM niggacchamANassa bahave atthatthiyA kAmatthiA bhogatthiyA kibbisiA karoDiA lAbhatthiyA kAravAhiyA saMkhiA cakkayA NaMgaliyA muhamaMgaliA vaddhamAmA purasamAmavA khaMDiyagaNA / tAhiM iThAhiM kaMtAhiM piAhiM maNuNNAhiM maNAmAhiM manobhirAmAhiM hiyayagamaNijjAhiM vaggUhiM jayavijayamaMgalasaehiM anavarayaM abhinaMdatA ya abhidhuNaMtA ya evaM vayAsI -jaya 2 naMdA jaya 2 bhaddA ! bhaddaM te ajiyaM jiNAhi jiaM pAlehi jiamajjhe vasAhi / bR. 'atthatthiyA' dravyArthinaH 'kAmatthiyA' manojJazabdarUpArthinaH 'bhogatthiyA' manojJagandharasasparzArthinaH 'lAbhatthiyA' bhojanamAtrAdiprAptayarthinaH 'kibbisiyA' kilbiSikAH paravidUSakatvena pApavyavahAriNo bhANDAdaya: 'kAroDikAH' kApAlikAH tAmbUlasthagikAvAhakA vA 'kAravAhiyA' karapIDitA nRpAbhAvyavAhino vA 'saMkhiyA' zAGkhakAH candanagarbhazaGkhahastA mAGgalyakAriNaH zaGkhavAdakA vA 'cakkiyA' cAkrikAzcakrapraharaNAH kumbhakAratailikAdayo vA 'naMgaliyA ' galAvalambata suvarNAdimayalAGgalAkAradhAriNo bhaTTavizeSAH karSakA vA 'muhamaMgaliyA' mukhe maGgalaM yeSamasti te mukhamAGgalikAH- cATukAriNaH 'vaddhamANA' skandhAropitapuruSAH 'pUsamANavA' pUSya- mAnavA mAgadhA: 'khaMDiagaNA' chAtrasamudAyAH 'tAhiM'ti tAbhirvivakSitAbhirityarthaH, vivakSita - tvamevAha Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-32 'iSThAhiM' iSyante sma itISTA- vAJchitAstAbhi, prayojanavazAdiSTamapi kiJcitsvarUpataH kAntaM syAdakAntaM cetta Aha- 'kaMtAhiM' kamanIyazabdAbhi 'piyAhiM' ti priyArthibhiH 'maNuSNAhiM' manasA jJAyante sundaratayA yAstA manojJAH, bhAvataH sundarA ityarthastAbhi 'maNAmAhiM' manasA amyante - gamyante punaH punaryA sundaratvAtizayAttA mano'mAH 'maNobhirAmAhiM' ti tatra mano'bhividhinA bahukAlaM yAvat ramayantIti mano'bhirAma atastAbhi, vAcanAntarAdhItamatha prAyo vAgvizeSaNakadambakam 'urAlAhiM' udArAbhiH zabdato'rthatazca 'kallANAhiM' kalyANAbhi-zubhArthaprApti sUcikAbhi: 'sivAhiM' upadravarahitAbhi zabdArthadUSaNarahitAbhirityarthaH / 'ghannAhiM' dhanyAbhi - dhanambhikAbhi 'maMgallAhiM' maGgale- anarthapratighAte sAdhvIbhi 'sassirIyAhiM' sazrIkAbhi zobhAyu ktAbhi 'hiyayagamaNijAhiM' sahRdayagamanIyAbhi, subodhAmirityarthaH, 'hiyayapalhAyaNijAhiM' hRdayaprahlAdanIyAbhi hRdayagata kopazokagranthivilayanakarIbhirityarthaH, 'miyamahuragaMbhIragAhigAhiM' mitAH parimitAkSarAH madhurAH - komalazabdAH gambhIrA - mahAdhvanayaH duravadhAryamapyarthaM zrotRRn grAhayanti yAstA grAhikAH, tataH padacatuSTayasya karmadhArayo'tastAbhi, 'aTTasaiyAhiM' arthazatAni yAsu santi tA arthazatikAstAbhiH, athavA sai bahuphalatvamarthataH saiyAo aThThasaiyAo tAhiM 'apunaruktAbhi' riti vyaktaM, 'vaggUhiM' ti vAgbhiH -- gIrbhiH, ekArthikAni vA prAya iSTAdIni vAgvizeSaNAnIti, 'jayavijayamaMgala ehiM' jayavijayetyAdibhirmaGgalAbhidhAyakavacanazatairityarthaH / 144 'anavarayaM' 'abhinaMdaMtAya' abhinandayantazca rAjAnaM samRddhimantamAcakSANAH 'abhidhuNaMtA ya' abhiSTuvantazca rAjAnameveti 'jaya jaya naMdA!' jaya jayeti sambhrame dvirvacanaM nandati - samRddho bhavatIti nandastasyAmantraNamidam, iha ca dIrghatvaM prAkRtatvAt, athavA jaya tvaM jagannanda- bhuvanasamRddhikAraka ! 'jaya jaya bhaddA !' prAgvat, navaraM bhadraH - kalyANavAn kalyANakArI vA 'jaya jaya nandA bhadraM te prAgvadeva, navaraM bhadraM te tava bhavatviti zeSaH, 'ajiya' mityAdInyAzaMsanAni vyaktAni / mU. (32- vartate) iMdo iva devANaM camaro iva asurANaM dharaNo iva nAgANaM caMdo iva tArANaM bharaho iva maNuA bahUI bAsAiM bahUI vAsasaAI bahUiM vAsasahassAiM bahUI vAsasayasahassAiM ahasamaggo haTTa paramAuM pAlayAhi iTThajaNasaMparivuDo caMpAe nayarIe annesiM ca bahUNaM gAmAgaranayara- kheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNa AsamanigamasaMvAhasaMnivesANaM / - AhevaccaM porevacaM sAmittaM bhaTTittaM mahattaragattaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahayA'' hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuaMgapaDuppavAiaraveNaM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANe viharAhittikaTTu jaya 2 saddaM pauMjaMti / vR. 'iMdo ivetyAdi viharAhi' ta etadantaM vAcanAdvaye'pi vyaktaM, navaram- 'aNahasamaggo tti anagho - nirdoSaH samagraH - samagraparivAra H 'haThThatuThThe' tti atIva tuSTaH 'paramAuM pAlayAhi' tti tatkAlApekSayA yadutkRSTamAyustat paramAyuH 'gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMvAhasaMnivesANaM' grAmo - janapadAdhyAsitaH Akaro - lavaNAdyutpattibhUmi nagaram - avidyamAnakaraM kheTaMdhUlIprAkAraM karbaTaM-kunagaraM maDambam - avidyamAnAsannanivezAntaraM droNamukhaM - jalapathasthala- pathopetaM pattanaMjalapathopetameva sthalapathopetameva vA, pattanaM ratnabhUmirityanye, AzramaH- tApasAdyAvAsaH saMvAha - parvatanitambAdidurge sthAnaM sannivezo - ghoSaprabhRtiriti / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 mUlaM-32 'AhevanaMti AdhipatyaM tadAzritalokebhya Adhikyena teSvavasthAyitvaM 'porevaccaMti purovartitvam agresaratvaM bhaTTitta'ti bhartRtvaMpoSakatvaM sAmittaMtisvasvAmisambandhamAtraM mahayarattaM' mahattaratvaM tadAzritajanApekSayA mahattamatA 'ANAIsaraseNAvaccaM AjJezvara-AjJApradhAno yaH senApati-sainyanAyakaH tasya bhAvaH karma vA AjJezvarasenApatyaM kAremANe'tti anyaiH kArayan 'pAlemANe'tti svayameva pAlayanniti, 'mahayA''hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM' mahatA raveNeti yogH| Ahayatti-AkhyAnakapratibaddhaM ahataM vA-avyavacchinnaM AhataM vA-AsphAlitaM yannATayaM nATakaMtatra yadgItaMca-geyaM vAditaMca-vAdyatattathA tathA tantrIca-vINAtalatAlAzcahastAsphoTaravAH talA vA-hastAH tAlA:-kaMzikAH tuDiyatti-zeSatUryANi ca ghanamRdaGgazcameghadhvanirmaddalaH paTupravAdito--dakSapuruSAsphAlita iti karmadhArayagarbho dvandvaH, tatazca eteSAM yo ravaH sa tathA ten| mU. (32-vartate) taeNaM se kUNie rAyAbhaMbhasAraputte nayanamAlAsahassehiM pecchijjamANe 2 hiayamAlA- sahassehiM abhinaMdijamANe 2 manorahamAlAsahassehiM vicchippamANe 2 vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe 2 katisohaggaguNehiM patthijamANera bahUNaM naraNanarisahassANaM dAhiNahatyeNaM aMjalimAlAsahassAI paDicchamANe 2 maMjumaMjuNA ghoseNaM paDibujjhamANe 2 bhavanapaMtisahassAiMsamaicchamANe 2 caMpAe nayarIe majjhamajheNaM niggacchai 2 tAjeNeva punnabhadde ceie teNeva uvAgacchai 2 taa| -samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte chattAIe titthayarAisese pAsai pAsittA Abhiseka hasthirayaNaMThavei ThavittA AbhisekkAo hasthirayaNAo pacoruhai AbhisekkAorattA avahaTTu paMca rAyakakuhAI, taMjahA -khaggaMchata upphesaMvAhaNAovAlavIaNaM, jeNeva samaNe bhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchati, taMjahA sacittANaM davvANaM viusaraNayAe 1 acittANaM davvANaM aviusaraNayAeraegasADiyaM uttarAsaMgakaraNeNaM 3 cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM 4 manaso egattabhAvakaraNeNaM 5 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karettA vaMdati namasati vaMdittA namaMsittA tivihAe paJjuvAsaNAe pajuvAsai, taMjahA___ -kAiyAevAiyAe mAnasiyAe, kAivAe tAva saMkuiaggahatyapAesussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe pajuvAsai, vAiyAe jaM jaM bhagavaM vaagrei| evameaMbhaMte ! tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM bhaMte ! asaMdiddhameaMbhaMte ! icchiameaMbhaMte! paDicchiameaMbhaMte! icchiyapaDicchiyameaMbhaMte! sejaheyaM tu vadaha apaDikUlamANe paJjuvAsati, mANasiyAe mahayA saMvegaMjaNaittA tivvadhammAnurAgaratto pajjuvAsai // vR. 'nayanamAlAsahassehiM tinayanamAlAH zreNisthitajananetrapatayaH tAsAM yAni sahaspaNi tAni tathA taiH, 'hiyayamAlAsahassehiM abhinaMdijjamANe'tti janamanaHsahana samRddhimupanIyamAno jaya jIvanandetyAdiparyAlocanAditi bhAvaH, 'unnaijjamANe'tti kavacidRzyate,tatra unnatiM kriyamANa[810 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 aupapAtikaupAGgasUtram-32 unnatiM prApyamANa iti 'manorahamAlAsahassehiM vicchippamANe etasya vAse vatsyAma ityAdibhirjanavikalpaiH vizeSeNa spRzyamAna ityartha :'vayaNamAlAsahassehiM abhithuvvamANe'tti vykt| ___ kaMtisobhaggaguNehiM patthijamANe 2 kAntyAdiguNairhetubhUtaiHprArthyamAno-bhartRtayA svAmitayA vAjanenAbhilaSyamANaH 'maMjumaMjuNA ghoseNa paDipucchamANe' majhumakSunA-atikomalena ghoSeNasvareNapratipRcchan-praznayanpraNamataH svarUpAdivAtA paDibujjhamANotipAThAntarepratibuddhayamAno jAgrad, apracalAyamAna ityarthaH, 'apaDibujjhamANetti pAThAntaraM, tatrApratyUhyamAnaH-anapahiyamANamAnasa ityarthaH samaicchamANe'ttisamatigacchannatikrAmannityarthaH, vAcanAntaretvevaM taMtItalatAlatuDiyagIyavAiyaraveNaM' vyaktameva, kiMvidhena rvennetyaah| ___ madhureNa, ata eva 'manahareNaM' tathA 'jayasaDhugghosavisaeNaM majhumajhuNA ghoseNaMti jayeti zabdasyAbhidhAnasya udghoSaH-udghoSaNaM vizadaM spaSTaM yatra satathA tena, ma maJjunA-komalena ghoSeNa dhvaninA 'apaDibujhamANe'tti prAgvat, 'kaMdaragirivivarakuharagirivarapAsAduddhaghaNabhavaNadevakulasiMghADagatigacaukacaccaraArAmujANakANaNasabhApavApadesadesabhAge' kandarANi-doM girINAM vivarakuharANi-guhAH parvatAntarANivA girivarAH-pradhAnaparvatAHprAsAdAH-saptabhUmikAdayaH UrdhvadhanabhavanAni-uccAviralagehAnidevakulAni-pratItAni zRGgATakatrikacatuSkacatvarANi prAgvat ArAmAH-puSpajAti pradhAnAH vanaSaNDAH udyAnAni-puSpAdimadRkSayuktAni kAnanAni-nagarAd dUravartIni sabhA--AsthAyikAH prapA-jaladAnasthAnam eteSAMye pradezadezarUpA bhAgAste tathA tAn, - __ -tatra pradezA-laghutarA bhAgA dezAstu-mahattarAH, paDisadda (DiMsuA)'sayasahassasaMkulaM kareMti' prAkRtatvena bahuvacanArthe ekavacanamatra, tataH pratizabdalakSasaGkulAn kurvan kUNiko nirgacchatIti sambandhaH, tathA 'hayahesiyahatthigulugulAiyarahaghaNaghaNasaddamIsaeNaM mahayA kalakalaraveNaM janassa mahureNa pUrayate' ityatra nabha ityanena sambandhaH, pradezadezabhAgAn vetyanena, 'sugaMdhavarakusuma-cuNNauviddhavAsareNukavilaM nabhaM kareMte' sugandhInAM varakusumAnAM cUrNAnAM ca uvviddhaH-Urdhva gato yo vAsareNuH-vAsakaM rajaH tena yatkapilaM tattathA 'nabhaMti nabha AkAzaM kurvan, 'kAlAguru- kuMdurukkaturukkadhUvanivaheNa jIvalogamiva vAsayaMte' jIvalokaM vAsayanniva, zeSaM prAgvat, 'samaMtao khubhiyacakkavAlaM' sarvataH kSubhitAni cakravAlAni-janamaNDalAni yatra nirgamane tattathA tadyathA bhavatItyevaM nirgacchatItyevaM smbndhH| tathA 'paurajaNabAlavuDpamuiyaturiyapahAviyaviulAulabolabahulaMna kareMte pracurajanAzca athavA paurajanAzca bAlavRddhAzca ye pramuditAstvaritapradhAvitAzca zIghraM gacchantasteSAM vyAkulAkulAnAm-ativyAkulAnAMyobolaH sabahuloyatratattathA tadevambhUtaMnabhaH kurvanniti / athAdhikRtavAcanA'nuzrIyate-'adUrasAmaMte' anikaTAsanne ucite deze ityrthH| "Thavei'tti sthirIkaroti 'avahaTTattiapahRtya-parityajya rAyakakuhAI tinRpacihnAni 'upphesa'timukuTaM 'vAlavIyaNiyaM ticAmaraM sacittANaMdavvANaMviusaraNayAe'tipuSpAdisacetanadravyatyAgena 'acittANaMdavvANaM aviusaraNayAe'tti vastrAbharaNAdyacetanadravyANAmatyajanena / 'cakkhuphAse'ttibhagavati ghaSTipAte 'hasthikkhaMdhaviTThabhaNayAe'ttivAcanAntaraM, tatra hastilakSaNo yaH skandhaH-pudgalasaJcayastasya yA diembhanA-sthApanA sA tathA tayA, 'tikkhutto'tti Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-32 147 trikRtvaHtrIn vArAnityartha AyAhiNaMpayAhiNaM'tiAdakSiNAt-dakSiNapAzrvAdArabhya pradakSiNodakSiNapArzvavartIyaH saAdakSiNapradakSiNastaMkaroti, dakSiNapArzvatamrAmyatItyartha 'vaMdaItyAdiprAgvat / / ma. (33) tae NaM tAo subhahAppamuhAo devIo aMto aMteuraMsi bahAyAo jAva pAyacchittAo savvAlaMkAravibhUsiyAo bahUhiM khujAhiM celAhiM vAmaNIhiM vaDabhIhiM babbarIhiM payAusiyAhiM joNiAhiM paNhaviAhiM isigiNiAhiM vAsiiNiAhilAsiyAhiM lausiyAhiM siMhalIhiM imIlIhiM ArabIhiM pulaMdIhiM pakkaNIhiM bahalIhiM muruMDIhiM sabariyAhiM pArasIhiM nAnAdesIvidesaparimaMDiAhiM iMgiyaciMtiyapatthiyavijANiyAhiM sdesnevsthgghiyvesaahiN| ceDiyAcakkavAlavarisadharakaMcuijamahattaragavaMdaparikkhittAo aMteurAo niggacchati aMteurAo niggacchittA jeNeva pADiekajANAiM teNeva uvAgacchanti uvAgacchittA pADiekkapADiekkaiMjattAbhimuhAI juttAI jANAiMdurUhati durUhittA niagapariAla saddhiM saMparibuDAo caMpAe nayarIe majjhamajheNaM niggacchaMti niggacchittA jeNeva punnabhadde ceie teNeva uvAgacchaMti uvAgacchittA --samaNassa bhagavaomahAvIrassaadUrasAmaMte chattAdie titthayarAtisese pAsaMti pAsittA pADiekapADiekAiM jANAI ThavaMti ThavittA jANehito pacoruhaMta jANehito pacoruhittA bahUhiM khujAhiM jAva parikkhittAo -jeNeva samaNebhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchitAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchaMti, taMjahA-sacittANaMdavvANaMviusaraNayAe acittANaMdavANaM aviusaraNayAe viNaoNatAe gAyalaTThIe cakkhupphAse aMjalipaggaheNaM manaso egattakaraNeNaM samaNaMbhagavaMmahAvIraMtikkhutto AyAhiNaMpayAhiNaMkarati vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA kUNiyarAyapuraokaha ThiiyAoceva saparivArAoabhimuhAovinaeNapaMjaliuDAopajuvAsaMti - vR. 'subhaddAppamuhAo'tti subhadrApramukhAH, dhAriNyAH subhadretinAmAntaraM sambhAvyate, tenesthaM nirdezaH, kavaciddhAriNIppamuhAo ityetadeva dRzyate, aMto aMteuraMsiNhAyAo'tti antaH-madhye antaHpurasyetyartha, vAcanAntaraM punaH sugamameva, navaraM 'vAhuyasubhayasovasthiyabaddhamANapussamANa vajayavijayamaMgalasaehiM abhithuvvamAmIo' vyAhataM subhagaM yeSAM te vyAhRtasubhagAste ca te sauvastikAzca-svastivAdakA iti samAsaH / tecabaddhamAnAH kRtAbhimAnAH pUSyamAnavAzca-mAgadhA itidvandvasteSAMyAnijayavijayetyAdikAni maGgalazatAnitAni tathA taiH, kappAyachevAyariyaraiyasirasAo' kalpAkena-zirojabandhakalpajJena chekena-nipuNenA''cAryeNa-antaHpurocitazilpinA racitAni zirAMti- upacArAt zirojabandhanAni yAsAM tAstathA, 'mahayA gaMdhaddhaNi muyaMtIo' mahatIM gandhadhrANiM muJcantyaH, athaadhikRtvaacnaa| ____ 'khujAhiti kubjikAbhiH 'celAhiM, ti ceTikAbhiH anAryadazotpannAbhirvA yuktA iti gamyaM, 'vAmaNIhiM' atyantahasvadehAbhihasvonnatahvadayakoSTAbhirvA vaDabhiyAhiMti vaTabhikAbhiH rvakrAdhaH kAyAbhiH 'babbarIhaMti barbarAbhidhAnAnAryadezotpannAbhiH, evamanyAnyapiSoDazapadAni, 'nAnAdesIhiM' nAnAjanapadajAtAbhi, 'videzaparimaMDiyAhiM videzaH parimaNDitoyakAbhistAstathA 'videsapari-piMDiyAhiMti vAcanAntaraM / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 aupapAtikaupAsUtram-33 tatra videze paripiNDitA-militA yAstAstathAtAbhi, iMgiyaciMtiyapatthiyaviyANiyAhiM' iGgitena ceSTitena cintitaM prArthitaM ca vastu jAnanti yAstAstathA, pAThAntare 'iMgiyaciMtiyapatthiyamanogataviyANiyAhiM' iGgitena cintitaprArthite manogate-manasi vartamAne vacanAdinA'nupadezita vijAnanti yAstAstathA tAbhiH, "sadesaNevatthagahiyavesAhiM' svadezanepathyamiva gRhIto veSo yakAbhistAstathA taabhiH| tathA 'ceDiyAcakkavAlaparisadharakaMcuijjamahattaravaMdaparikkhittAo' varSadharAH-varddhitakAH kaJcukinastaditare ca ye mahattarA--antaHpurarakSakAsteSAM yadvandaM tena parikSiptA yAstAstathA, 'niyagapariyAla saddhiM saMparivuDAo'tti nijakaparivAreNa luptatRtIyaikavacanadarzanAt sAdhu-saha saMparivRtAH-tenaiva pariveSTitAH "ThiyAu ceva'tti UrdhvasthitA eveti // mU. (34)taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre kUNiassabhaMbhasAraputtassa subhaddApyamuhANaM devINaM tIse amahatimahAliyAe parisAeisIparisAe muNiparisAejaiparisAe devaparisAe anegasayAe anegasayavaMdAe anegasayavaMdaparivArAe ohabale aibale mahabbale -aparibhiabalavIriyateyamAhappakaMtijutte sArayanavatthaniyamahuragaMbhIrakoMcanigyosaduMdubhissare urevitthaDAe kaMThe'vaTTiyAe sire samAiNNAe agaralAe amammamAe savvakkharasaNNivAiyAe punnarattAe savvabhAsANugAmiNIe sarassaie joyaNaNIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsati arihA dhamma prikhei| vR. 'tIse ya mahaimahAliyAe' tasyAzca mahAtimahatyAH, gurukANAM madhye'tigurukAyA ityartha, 'isiparisAe tti pazyantIti RSayastaevapariSat-parivAraH RSipariSattasyA atizayajJAnisAdhUnAmityarthaH, dharma kathayatIti yogaH, 'muniparisAe' maunavatsAdhUnAM vAcaMyamasAdhUnAmityarthaH, 'jaiparisAe'tti yatante cAritraM prati prayatA bhavantIti yatayastatpariSadazcaraNodhatasAdhUnAmityarthaH, 'anegasayavaMdAe'tti anekAni zatapramANAni vRndAni yasyAM sA tathA tasyAH, 'anegasaya-vaMdapariyAlAeM anekazatamAnAni yAni vRndAni tAni parivAroyasyAH sA tathA tsyaa| kimbhUto bhagavAnityAha-'ohabale'tti avyavacchinnabalaH 'aibale'tti atizayabalaH 'mahabbale tti prazastabalaH 'aparimiyabalavIriyateyamAhappakaMtijutte aparimitAni anantAni yAni balAdIni tairyukto yaH sa tathA, tatra balaM-zArIraH prANaH vIr-jIvaprabhavaM tejo-dIptiH mahAsyaM-mahAnubhAvatA kAnti-kAmyatA, 'sArayanavatthaNiyamahuragaMbhIrakuMcanigdhosaduMdubhissare' zAradaM-zaratkAlInaM yannavastanitaM-meghadhvanitaM tadivamadhuro gambhIrazca kauJcanirghoSavacca dundubheriva ca svaro yasya sa tathA, kimbhUtayA kathayA dharmaM kathayatItyAha 'urevitthaDAe' urasi vistRtayA uraso vistIrNatvAt, sarasvatyetiyogaH, kaMThe'vaSTiyAe galavivarasya vartulatvAt 'sire samAiNNAe' mUrdhani saGkIrNayA AyAmasya mUrjA skhalitatvAt 'agaralAe tisuvibhaktAkSaratayA 'amammaNAe'tti anapakhaJcayamAnatayA savvakkharasannivAiyAe' suvyaktaH akSarasannipAto-varNasaMyogoyasyAMsA tathA tayA 'puNNarattAetti pUrNAca svarakalAbhiH raktA ca-geyarAgAnuraktA yA sA tathA tayA, kavacididaM vizeSaNadvayaM-'phuDavisayamaharagaMbhIragAhiyAe' sphuTavizadA atyantavyaktAkSarA sphuTaviSayA vA-sphuTArthAmadhurA-komalA gambhIrAmahatI grAhikA-aklezenArthabodhikA, eteSAM karmadhArayo'tastayA, savvakakharasaNNivAiyAe' Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla-34 149 sarvAkSa- rAmAM sannipAtaH-avatAro yasyAmasti sarve vA'kSarasannipAtAH-saMyogAH santi yasyAM sAsarvAkSara-sannipAtikA tayA, 'sarassaie' vANyA joyaNaNIhAriNA' yojanAtikramiNAsvareNa -'addhamAgahAe bhAsAe'tti rasorlasaumAgadhyA'mityAdiyanmAgadhabhASAlakSaNaMtenAparipUrNA prAkRtabhASAlakSaNabahulA arddhmaagdhiityucyte| mU. (34-vartate) tesiM savvesiM AriyamanAriyANaM agilAe dhammamAikkhai, sA'viyaNaM addhamAgahA bhAsA tesiM sabvesiM AriyamanAriyANaM appaNosabhAsAe pariNAmeNaMpariNamai, taMjahA -asthi loe asthi aloe evaM jIvA ajIvA baMdhe mokkhe punne pAve Asave saMvare veyaNA nijarA -arihaMtA cakkayaTTIbaladevA vAsudevAnarakA neraiyAtirikkhajoNiAtirikkhajoNiNIo mAyA piyA risao devA devaloA siddhI siddhA parinivvANaM parinibuyA -asthi pANAivAe musAvAe adinnAdANe mehuNe pariggahe asthi kohe mAne mAyA lobhe jAva micchaadsnnslle| vR.'AriyamanAriyANaM tiAdizotpannataditaranarANAm 'appaNo sabhAsAe pariNAmeNaM pariNamaitti AryAdInAmAtmanastatsambandhijIvasya svabhASAyA-nijabhASAyAH sambandhinA pariNAmena-svarUpeNa pariNamati-vartate / yAzaM dharmaM kathayati taddarzanArthamAha-'taMjahe tyAdi, asthi loe ityAdi kallANapAvae' ityetadantaM, sugama, navaraM lokaH-paJcAstikAyamayaH alokaH-kevalAkAzarUpaH, anayozcAstitvAbhidhAnaM zUnyavAdanirAsArtha, tannirAsopapattizca granthAntarAgamyA, evaM prAyeNottaratrApi, 'asthi jIvA' astIti kriyAvadhanapratirUpako nipAto bahuvanArtho draSTavyaH, idaM ca lokAyatamataniSedhArthamuktam, 'asthiajIva'tti puruSAdvaitAdivAdaniSedhArtham, 'asthi baMdhe asthi mokkhe'tti bandhaH karmaNA jIvasya mokSaH-sakalakarmaviyogaH tasyaiva, etaca dvayaM "saMsarati badhyate mucyateca nAnAzrayA prakRtireva, nAtme" tyevNvidhsaamymtnissedhaarthmiti|| 'asthi punne asthi pAve'tti pApamevApacIyamAnamupacIyamAnaM ca sukhaduHkhanibandhanaM na puNyaM karmAsti, puNyameva copacIyamAnamapacIyamAnaM ca sukhaduHkhaheturna pApamastA tyevaMkidhavAdanirAsArthamuktaM jagadvaicitryanibandhanakevalasvabhAvavAdanirAsArthavA, asthi Asaveasthi saMvare' karmabandhaheturAzravaH AzravanirodhaH saMvaraH, etaca bandhamokSayorniSkAraNa-tvapratiSedhArthaM vIryaprAdhAnyakhyApanArthaM vA, 'asthi veyaNA asthi nijarA' vedanA-karmaNo'nubhavanaM pIDA vA nirjarA dezataH krmkssyH| etacca 'nAbhuktaM kSIyate karme' tyetatpratipAdanArtham, arhadAdicatuSkasattAbhidhAnaM tu tabhuvanAtizAyitvamazraddadhatAM tacchraddhotpAdanArthaM, narakanairayikAstitvapratipAdanaM ca pramANAgrAhyatvAtte na santIti mataniSedhArthaM, tiryagAdyastitvapratipAdanaM tu pratyakSapramANasya bhrAntatvAt kuvAsanAjanyo'yaM tiryagAdipratibhAso na tatsattAnibandhana iti ye manyante tanmataniSedhArtha, mAtApitRsattAbhidhAnaM tu ye manyante-yo'yaM mAtApitRvyapadezaH sa janakatvakRto janakatvAca yUkAkRmigaNDolakAdInapyAzritya sa syAt, na caivaM, tasmAnna vAstavo mAtApitRvyavahAra iti, tanmatanirAsArthaM, nirAsazca janakatve samAne'pyupakAritvakRtastadvayapadeza iti, tathA ye manyante Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 aupapAtikaupAGgasUtram-34 atIndriyArthadraSTAro na sambhavanti __-rAgAdimatvAtpuruSANAm, asmadAdivadititanmatanirAsArthamRSisattAbhidhAnaM, tannirAsazca candroparAgAdijJAnAmavisaMvAdadarzanAditi, devAdyastitAbhidhAnaM ca ye manyante-na santi devAdayo'pratyakSatvAt, tanmatavyudAsArthaM, tatra siddhi-ISayAgbhArA niSThitArthatAvA siddhAstutadvantaH parinirvANaM-karmakRtasantApopazAntyA susthatvaM parinirvRtAstu-tadvantaH, tathA ye manyanteprANAtipAtAdayo na bandhamokSahetavo bhavanti, bandhanIyasya mocanIyasya ca jIvasyAbhAvAt, tanmataniSedhArtham 'asthi pANAivAe' ityAdhuktaM / / kevalamatra sUtre bandhamokSaheturiti vAkyazeSAzyaH, iha ca yAvatkaraNAdidaM zyaM-'peje dosekalaheamakkhANe pesunneparaparivAe arairaImAyAmose titatrapejetti-premAnabhivyaktamAyAlobhavyaktikamabhiSvaGgamAnaM 'dose'tti dveSaH anabhivyaktakrodhamAnavyaktikamaprItimAtraM kalahorATi abhyAkhyAnam-asadoSAropaNaM paizunyaM-pracchannaM sadoSAviSkaraNaM paraparivAdo-viprakIrNa pareSAM guNadoSavacanam 'arairaitti arati-aratimohanIyodayAcittodvegastatphalA rati-viSayeSu mohanIyAJcittAbhirati aratirati / 'mAyAmosittitRtIyakaSAyadvitIyAzravayoH saMyogaH, anena ca sarvasaMyogA upalakSitAH, athavA veSAntarabhASAntarakaraNena yatparavaJcanaM tanmAyAmRSAvAda iti, 'micchAdasaNasalle tti mithyAdarzanaM zalyamiva vividhavyathAnibandhanatvAt mithyAdarzanazalyaM / mU. (34-vartate) atthi pANAivAyaveramaNe musAvAyaveramaNe adinnAdANaveramaNe mehuNaveramaNe pariggahaveramaNe jAva micchAdasaNasallavivege savvaM asthibhAvaM asthitti vayati, savvaM nasthibhAvaM nasthitti vayati -suciNNA kammA suciNNaphalA bhavaMti, duciNNA kammA duciNNaphalA bhavaMti, phusai punnapAve, paJcAyati jIvA, saphale kllaannpaave| dhammamAikkhai-iNameva niggaMthe pAvayaNe sacce anuttare kevalae saMsuddhe paDipunne neAue sallakattaNesiddhimagge muttimaggenivvANamaggenijANamaggeavitahamavisaMdhisavvadukkhappahINamagge ihaliA jIvA sijhaMti bujhaMti mucaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM krNti|| kR. pANAivAyaveramaNe' ityAdau tu tatsattAbhidhAnam apramAdasya sarvathA kartumazakyatvena tadasambhava ityetanmataniSedhArthaM, kiMbahunA?-'sabbamasthibhAvaM'ti astItikrayAyukto bhAvo'stibhAvastaM, nAstItivivakSAnibandhanabhUto bhAvo nAstibhAvo'tastaM, 'suciNNAkammattisucaritAni tapaHprabhRtIni karmANi-kriyAH 'suciNNaphala'tti sucaritaM-sucaritahetukatvAt puNyakarmabandhAdi tadeva phalaM yeSAM tAni tathA, zubhaphalAnItyartha, na niSphalAni nApyazubhaphalAnIti hRdayam, evaM viparyayavAkyamapi, tatazca 'phusai punnapAve' badhnAti jIvaH zubhAzubhaM karma sucaritetarakriyAbhiH, tataH 'paJcAyaMti'tti jIvAH pratyAjAyante-utpadyante, na punaH bhasmIbhUtasya zAntasya, punarAgamanaM kuta?' ityetadeva nAstikavacanaM satyaM, tatazcotpattau satyAM 'saphale kallANapAvae' saubhAgyAdItaranibandhanatvAt phalavacchubhAzubhaM karmeti / prakArAntareNa bhagavato dharmaprarUpaNAM darzayannAha'dhammamAikkhai ityAdi paDirUve ityetadantam', idaM ca vyaktaM, navaram idameva pratyakSaM 'niggaMthe pAvayaNe nairgranthaM pravacana-jinazAsanaM 'sacce sadbhayo hitam anuttare' netaHpradhAnataramanyadastItyarthaH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-34 151 'kevale' advitIyaM kevalipratItaM vA anantaM vA anntaarthvissytvaat| ___ 'paDipunne pratipUrNamalpagranthatvAdibhi pravacanaguNaiH 'saMzuddhe' kaSAdibhi suddhaM suvarNamiva nirdoSa guNapUrNatvAt 'neyAue' naiyAyikaM-nyAyAnugataM pramANAbAdhitamityartha, 'sallakattaNe' mAyAdizalyakartanaM, tadbhAvitAnAM hibhAvazalyAni vyavacchedamAyAntIti 'siddhimagge' niSThitArthatvopAyaH 'muttimagge mukteH-sakalakarmaviyogasya hetuH athavA mukti-nirlobhatA mArgo yasya prApteH tanmuktimArga 'nijANamagge' niryANasya-anAvRttikagamanasya mArgo-hetuH / ____ nibvANamagge nirvANasya-sakalasantAparahitasya panthAH avitahaM sadbhUtArthaM avisaMdhi' aviruddhapUrvAparaghaTTanaM 'savvadukkhappahINamagge' sakaladuHkhaprakSayasya panthAH athavA sarvANi duHkhAni prahINAni yatra santi sa tathA sa mArga-zuddhiryatra tttthaa| ___'ata eva ihaliyA jIvA sijhaMti' vizeSataH siddhigamanayogyA bhavanti aNimAdimahAsiddhiprAptA vA bhavanti 'bujhaMti' kevalajJAnaprAptayA 'munnati' bhavopagrAhikarmAzApagamAt 'parinibvAyaMti' karmakRtasakalasantApavirahAt, kimuktaM bhavatItyata Aha-'savvadukkhANamaMtaM kareMti' mU. (34-vati) egaccA puNaegebhayaMtAro pubbakammAvaseseNaM annayaresudevaloesudevattAe uvavattAro bhavaMti, mahaTTIesu jAva mahAsukkhesu dUraMgaiesu cirahiIesu, teNaM tattha devA bhavaMti mahaDDIe jAva cirahiIAhAravirAiyavacchAjAva pabhAsamANA kappovagAgatikallANA AgamesibhaddA jAva paDirUvA, tamAikkhai evaM khalu cauhi ThANehiM jIvA neraiattAe kamma pkrNti| -neraiattAe kammaM pakarettA neraisu uvavajaMti, taMjahAmahAraMbhayAe mahAparigahayAe paMciMdiyavaheNaM kunnimaahaarennN| evaM eeNaM abhilAveNaM tirikkhajoNiesu mAillayAe niaDillayAe aliavayaNeNaM ukkacaNayAevaMcaNayAe, maNussesupagatibhaddayAe pagativinItatAesANukkosayAeamacchariyatAe, devesu sarAgasaMjameNaM saMjamAsaMjameNaM akAmanijarAe bAlatavokammeNaM, tmaaikkhi| dR. 'egacA' ekArcA-ekA arcA-manuSyatanurbhAvinI yeSAM te tathA, te punareke kecana 'bhayaMtAro'tti bhadantAH-kalyANinaH bhaktArovA-nairgranthapravacanasya sevayitAraH pUrvakarmAvazeSeNa 'annayaresu devaloesutti anyataradevAnAM madhya ityarthaH, 'mahaDDiesu' iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'mahajuiesu mahAbalesu mahAyasesu mahAnubhAgesutti, vyAkhyA ca prAgvat, 'dUraMgaiesutti acyutAntadevalokagatikeSvityarthaH 'hAravirAiyavacchA' iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'kaDayatuDiya/bhiyabhuyA aMgayakuMDalamaTTagaMDayalakaNNapIDhadhArI vicittahatthAbharaNA / divveNaM saMghAeNaM divveNaM saMThANeNaM divvAe ivIe divvAe juIe divvAe pabhAe divvAe chAyAe divvAe accIe divveNaM teeNaM dibbAe lesAe dasa disAo ujjovemANA' iti vyAkhyA cAsuravarNakavaddazyA, 'kappovaga'tti kalpopagA-devalokajAH 'Agamesibhadda'tti AgamiSyadanAgatakAlabhAvi bhadraM kalyANaM nirvANalakSaNaMyeSAMtetathA, iha yAvatkaraNAdidaMzyaM-'pAsAIyA darisaNinA abhirUva paDirUvatti vyAkhyA prAgvadeveti, nirgranthapravacanaphalavaktavyatAM nigamayannAha-'tamAikkhaitti tapravacanaphalamiti / atha prakArAntareNa dharmamAha-"evaM khalvityAdi bAlatavokammeNa mityetadantaM, vyaktameva, navaraM 'eva miti vakSyamANena prakAreNa, khalukyAlaGkAre, 'kuNimAhAreNaM ti kuNimaM-mAMsaM, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 aupapAtikaupAGgasUtram-34 'ukkaMcaNayAe vaMcaNayAe 'tti utkaJcanatA mugdhavaJcanapravRttasya samIpavartidavidagdhacittarakSArthaM kSaNavyApAratayA'vasthAnaM vaJcanatA-pratAraNaM 'pagaibhaddayAe 'tti prakRtibhadrakatA svabhAvat evAparopatApitA 'sANukkosayAe 'tti sAnukrozatA - sadayatA 'tamAikkhai' tti taM dharmamAkhyAtIti dharmakathAnigamanam / mU. (35) mU. (36) pU. (37) jaha naragA gammaMti je naragA jA ya veyaNA narae / sArIramANasAI dukhAiM tirikkhajoNIe / mANussaM ca aniccaM vAhijarAmaraNaveyaNApauraM / deve a devaloe deviDDhi devasokkhAI / / naragaM tirikkhajoNiM mANusabhAvaM ca devaloaM ca / siddhe a siddhavasahi chajjIvaNiyaM parikahei / jaha jIvA bajjhati muccaMti jaha ya parikilissaMti / jaha dukkhANaM aMta karaMti keI apaDibaddhA // aTTaduhaTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramuviMti / jaha veraggamuvagayA kammasamuggaM bihADaMti // mU. (38) pU. (39) vR. athoktadharmadezanAmeva savizeSAM darzayannAha - 'jaha naragA gammantI' tyAdigAthApaJcakaM, vyaktaM, navaraM yathA narakA gamyante tathA parikathayatIti sarvatra kriyAyogaH, 'naragaM ce 'tyAdi gAthA uktasaGgrAhiketi, tathA 'aTTA aTTiyacittA' iti ArtA - zarIrato duHkhitA ArtitacittAHzokAdipIDitAH ArtAdvA-dhyAnavizeSAdArticittA iti, 'aTTaNiyaTTiyacitta' tti pAThAntaraM tatra Artena nitarAmarditam-anugataM cittaM yeSAM te tathA, 'aduhaTTiyacitte' tti vA Artena duHkhArditaM cittaM yeSAM te tathA / mU. (40) jahA rAgeNa kaDANaM kammANaM pAvago phalavivAgo jaha ya parihINakammA siddhA siddhAlayamuviti, tameva dhammaM duvihaM Aikkhar3a, taMjahA - agAradhammaM anagAradhammaM ca / anagAradhammo tAva iha khalu savvao savvattAe muMDe bhavittA agArAto anagAriyaM pavvayai savvAo pANAivAyAo veramaNaM musAvAya0 adinnAdANa0 mehuNa0 pariggaha0 rAIbhoyaNAu veramaNaM ayamAuso ! anagArasAmaie dhamme pannatte / eassa dhammassa sikkhAe ubaThThie niggaMthe vA niggaMdhI vA viharamANe ANAe ArAhae bhavati / vR. vAcanAntare gAthAH kramAntareNAdhIyante, tadante ca ' evaM khalu jIvA nissIle' tyAdyadhIyate, tatra zIlaM - mahAvratarUpaM samAdhAnamAtraM vA 'nivvaya'tti vratAni - anuvratAni 'nigguNa 'tti guNA - guNavratAni 'nimmera'tti nirmaryAdA maryAdA ca-gamyAgamyAdivyavasathA 'nippaJcakkhANaposahovavAsA' tatra pratyAkhyAnaM - pauruSyAdi pauSadhaH - aSTamyAdiparvadinaM tatropavasanaM pauSadhopavAsaH, 'akkoha' tti krodhodayAbhAvAt 'nikkahA' udayaprAptakradhasya viphalatAkaraNAt, ata eva 'chInakkahA' kSapitakrodhAH evaM mAnAdyabhilApakA api 'anupuvveNaM' anamicchamIsamma mityAdinA krameNa / athAdhikRta vAcanA - 'iha khalu' ihaiva martyaloke 'savvao savvattAe' tti sarvato dravyato bhAvatazcetyartha, sarvAtmanA - sarvAn krodhAdInAtmapariNAmAnAzrityetyarthaH, ete ca muNDo bhUtvetyasya Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 40 153 vizeSaNe anagAritAM pravrajitasyetyetasya vA, 'ayamAuso' tti ayamAyuSman ! 'anagArasAie' tti anagArANAM samaye-samAcAre siddhAnte vA bhavo anagArasAmayikaH anagArasAmAyikaM vA 'sikkhAe' zikSAyAm abhyAse 'ANAe tti AjJayA viharan ArAdhako bhavati jJAnAdinAm, athavA AjJAyA- jinopadezasyArAdhako bhavatIti / yU. (40 - vartate) agAradhammaM duvAlasavihaM Aikkhai, taMjahA - paMca aNuvvayAI tinni guNavayAiM cattAri sikkhAvayAI / paMca aNuvvayAI, taMjahA - thUlAo pANAivAyA veramaNaM dhUlAo musAvAyAo viramaNaM thUlAo adinnAdANAo veramaNaM sadArasaMtose icchAparimANe / tinni guNavvayAiM taM jahA - anatthadaMDaveramaNaM disivvayaM uvabhogaparibhogaparimANaM / cattAri sikkhAvayAI, taMjahA - sAmAiaM desAvagAsiyaM posahovavAse atihisaMyaassa vibhAge / apacchimA mAraNaMti A saMlehaNAjUsaNArAhaNA ayamAuso ! agArasAmaie dhamme pannatte, dhammassa sikkhAe uvaDie samaNovAsae samaNovAsiA vA viharamANe ANAi ArAhae bhavati vR. 'apacchimA mAraNantiyA saMlehaNAjhUsaNArAhaNA' apacchimatti - akArasyAmaGgalaparihArArthatvAtpazcimA-pazcAtkAlabhAvinI ata eva mAraNAntikI maraNarUpe ante - avasAne bhavA mAraNAntikI saMlekhanA - kAyasya tapasA kRzIkaraNaM tasyAH jUSaNA-sevA saMlekhanAjUSaNA ArAdhanA-jJAnAdiguNAnAM vizeSataH pAlanA / / mU. (41) tae NaM sA mahatimahAliyA maNUsaparisA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM socA nisamma haThThaThThajAvahiayA uTThAe uTTeti, uTThAe uThThittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareirattA vaMdati nama'sati vaMdittA namaMsittA atthegaiA muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie / atthegaiA paMcANuvvaiyaM sattasikkhAvaiaM duvAlasavihaM gihidhammaM paDivaNNA, avasesA NaM parisA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI suakkhAe te bhaMte! niggaMthe pAvayaNe evaM supaNNatte subhAsie suviNIe subhAvie anuttare te bhaMte! nigaMdhe pAvayaNe -- - dhammaMNaM AikkhamANA tubbhe uvasamaM Aikkhaha, uvasamaM AikkhamANA vivegaM Aikkhaha, vivegaM AikkhamANA veramaNaM Aikkhaha, veramaNaM AikkhamANA akaraNaM pAvANaM kammANaM Aikkhaha, natthi NaM anne kei samaNe vA mAhaNe vA je erisaM dhammamAikkhittae, kimaMga puNa itto uttarataraM evaM vadittA jAmeva disaM pAunbhUA tameva disaM paDigayA || vR. 'mahaimahAliyA mahaJcaparisa' tti mahAtimahatI - atigarIyasI mahatparSat-mahattvopetasabhA mahatAM samUha ityarthaH, 'maNUsaparisa' tti tu vyaktameva, 'soccA nisamma' tti zrutvA - AkarNya nizamya - avadhAryeti 'uTThAe uThThei 'tti utthayA - kAyasyordhvabhavanena / 'suyakkhAe 'tti suSThu AkhyAtaM sAmAnyabhaNanataH 'supannatte' suSThu prajJaptaM vizeSabhaNanataH 'subhAsie' subhASitaM vacana vyaktitaH 'suviNIe' suvinItaM ziSyeSu suSThu viniyojitaM 'subhAvie' suSThu bhAvitaM - tatvabhaNanAt / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 aupapAtikaupAGgasUtram-41 'uvasamaM Aikkhaha'tti kradhAdinirodhamityartha, 'vivegaM'ti bAhyagranthatyAgamityarthaH, 'veramaNaM'ti manaso nivRttiM 'dharmam' upazamAdikaM brUtheti hRdayaM, 'nasthi NaM'ti na prabhavati-na zakto bhavati 'Aikkhittae'tti AkhyAtuM, 'kimaMgapuNa'tti aGgetyAmantraNe, kiM punariti vizeSadyotanArtha, 'uttarataraM' pradhAnataraM 'jAmeva disaM pAubbhUyA' yasyA dizaH sakAzAt prkttiibhuutaaaagtetyrthH| mU. (2) taeNaM kUNie rAyA bhaMbhasAraputte samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccAnisammahatujAvahiyaeuThAe uTTe uThAe uhitAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM kareti 2 tA baMdati namasati vaMdittA namaMsittA evaM vyaasii| suakkhAe te bhaMte ! niggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga puNa etto uttarataraM?, evaM vadittA jAmeva disaMpAunbhUe tAmeva disNpddige|| mU. (43) tae NaM tAo subhaddApamuhAo devIo samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammasocAnisamma hatujAvahiayAouThAeuThittAsamaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM kareMti ra ttA vaMdati namasaMti vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI -suakkhAe te maMte ! NiggaMthe pAvayaNe jAva kimaMga puNa itto uttarataraM?, evaM vadittA jAmeva disiM pAubbhUAo tAmeva disiM pddigyaao| samavasaraNa varNakaH samAptaH | muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAdItA aupapAtikaupAsUtre samavasaraNaviSayakavarNanasya abhayadevasUri viradhitA droNAcAryazodhitA TIkA parisamAptA (aupapAtika varNakaH) mU. (44) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassajeDe aMtevAsIiMdabhUI nAma anagAre goyamasagotteNaM sattussehe samacauraMsasaMThANasaMThie vairosahanArAyasaMghayaNe kaNagapulakanigyasapamhagore-- -uggatavedittatavetattatavemahAtaveghorataveurAle ghore ghoraguNeghoratavassI ghorabaMbhaceravAsI ucchUDhasarIre sNkhittviultealesse| . -samaNassa bhagavao mahAvIrassaadUrasAmaMta ujANU ahosire jhANakoDovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / / vR. 'teNaM kAleNa'mityAdi vyaktaM, navaraM 'suttassehe'tti stahastocchrayaH, vizeSaNadvayaM tvAgamasiddhaM, 'kaNagapulaganigyasapamhagore' kanakasya-suvarNasya pulako-lavastasya yonikaSaHkaSapaTTe rekhAlakSaNastathA pamhatti-padmagarbhastadvadgauro yaH sa tathA, vRddhavyAkhyA tu kanakasya na lohAderya pulakaH-sAro varNAtizayastapradhAno yo nikaSo-rekhA tasya yatpakSma-bahulatvaM tadvad yo gauraH sa tathA ___-'uggatave ugram-apraghRSyaMtapo'syetyugratapAH 'dittatave' dIptahutAzana ivakarmavanadAhakatvena jvalattejaH tapo yasya sa tathA, 'tattatave' taptaM-tApitaM tapo yena sa taptatapAH, evaM tena tattapastaptaM yena karmANisantApyatena tapasA svAtmA'pitaporUpaH santApito, yato'nyasyAspRzyamiva Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 mUlaM-44 jAtamiti, 'mahAtave mahAtapAH prazastatapAH bRhattapAvA 'orAle'tti bhImaH katham? -atikaSTaM tapaH kurvan pArzvavartinAmalpasattvAnAM bhayAnako bhavati, aparastvAha-'orAle'ttiudAraH-pradhAnaH 'ghora tti ghoro-nighRNaH parISahendriyakaSAyAkhyAnAM ripUNAM vinAze kartavye, anye tvAtmanirapekSa ghoramAhuH, 'ghoraguNo' ghorAH anyairduranucarA guNAH-mUlaguNAdayo yasya sa tathA, 'ghoratavassI' ghoraistapobhistapasvI 'ghorabaMbhaceravAsI ghoraM-dAruNamalpasatvairduranucaratvAdya brahmacaryaMtatra vastuM zIlaM yasya sa tathA,___-'ucchUDhasarIre' ucchUDham-ujjhitamivojjhitaM zarIraM yena tatsaMskAratyAgAt sa tathA, 'saMkhittaviulateyalesse' saMkSiptA-zarIrAntInAvipulAcavistIrNA anekayojana-pramANakSetrA''zritavastudahanasamarthatvAt tejolezyAH viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathA, 'UhUMjANu zuddhapRthivyAsanavarjanAt aupagrahikaniSadyAyA abhAvAcca utkuTukAsanaH sannapadizyate, Urbe jAnunI yasya saUrdhvajAnuH, 'ahosire' adhomuko noya tiryagvA nikSiptadRSTiriti bhAvaH, 'jhANakoTTovagae' dhyAnameva koSTho dhyAnakoSThastamupagato yaH sa tathA, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamaviprakIrNaM bhavatyevaM sa bhagavAn dharmadhyAnakoSThakama- nupravizyendriyamanAMsyadhikRtya saMvRtAtmA bhavatIti bhAvaH / mU. (4-vartate) tae NaM se bhagavaM goame jAyasaDDhe jAyasaMsae jAyakoUhalle uppannasaDDhe uppannasaMsae uppannakouhalle saMjAyasaDDhe saMjAyasaMsae saMjAyakoUhallesamuppannasaDe samuppannasaMsae samuppannakoUhalle -uThAe uThei uThAe uThittA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karettA vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA nacAsaNNe nAidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe vinaeNaM paMjaliuDe paJjuvAsamANe evaM vayAsI vR. "jAyasaTTe' jAtA-pravRtatA zraddhA-icchA'syeti jAtazraddhaH, kaba ? -vakSyamANAnAM padArthAnAM tatvaparijJAne, 'jAyasaMsae' jAtaH saMzayo'syetijAtasaMzayaH, saMzayastvanirdhAritArthaH jJAnamubhayavastvaMzAvalambitayA pravRttaM, sa tvevaM tasya bhagavato jAtaH, yathA zrImanmahAvIravararddhamAnasvAminA prathamAGgaprathamazrutaskandhapramAdhyayane prathamoddezake Atmana upapAta uktaH / sakimasata evAtmanaH uta sataH pariNAmAntarApattirUpaH, 'jAyakouhalle jAtaM kutUhalaMkautukaMyasyasatathA, kIzamupapAtaM bhagavAnvakSyatItyevaMrUpajAtazravaNItsukyaityartha, 'uppannasaGke prAgabhUtA utpannA zraddhA yasya sa utpannazraddhaH, athotpannazraddhatvasya jAtazraddhatvasya ca ko'rthabhedA nakazcid, atha kimarthaMtaprayogaH?, ucyate, hetutvapradarzanArtha, tathAhi-utpannazraddha-tvAjAtazraddhaH pravRttazraddha ityarthaH, 'saMjAyasaDDe' ityAdau ca saMzabdaH prakarSAdivacanaH, aparastvAha-jAtA zraddhA praSTuM yasya sajAtazraddhaH, kathaM jAtazraddho?,yasmAjAtasaMzayaH, kadhaM saMzayaH ajani?, yasmAta prAkkutUhalaM-kiMvidho nAmAyamupapAto bhaviSyatItyevaMrUpamityeSa tAvadavagrahaH, evamutpannasjAtasamutpannazraddhAdaya IhApAyadhAraNAbhedena vAcyA iti upodghAtagrantho vyAkhyAtaH / mU. (44-vartata) jIveNaMbhaMte! asaMjae avirae appaDihayapaccakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte pAvakammaM aNhAti? haMtA aNhAti 1 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 aupapAtikaupAGgasUtram-44 jIveNaMbhaMte! asaMjaaaviraaappaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDa egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte mohaNije pAvakammaM aNhAti?, haMtA aNhAti 2 / jIve NaM bhaMte ! mohaNijjaM kammaM vedemANe kiM mohaNijjaM kamma baMdhaDa? veaNijjaM kamma baMdhai ?, goamA!, mohaNijaMpi kammaM baMdhai veaNijaMpi kammaM baMdhati, nannatya carimamohaNilaM kammaM vedemANe veaNijjaM kammaM baMdhai no mohaNijaM kammaM baMdhai 3 / jIveNaMbhaMte! asaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asaMvuDe egaMtadaMDe egaMtabAle egaMtasutte osannatasapANaghAtI kAlamAse kAlaM kiccA niraiesu uvavajaMti?, haMtA uvvjNti4| jIve NaM bhaMte ! asaMjae avirae apaDihayapaJcakkhAyapAvakamme io cue peccA deve - siA?, goamA! atthegaiyA deve siyA atthegaiyA no deve siyaa|| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai-atyaMgaiA deve siA atthegaiA no deve siA?, goyamA! je ime jIvA gAgAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu akAmatAhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmaaNhANakasIyAyavadaMsamasagaseajallamallapaMkaparitAveNaM appataro vA bhujataro vA kAlaM appANaM parikilesaMti appataro vA bhujjataro vA kAlaMappANaM parikilesittAkAlamAse kAlaM kiccA annataresu vANaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiMgatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe pannatte vR.athAbhiditsitopapAtasyakarmabandhapUrvakatvAtkarmabandhaprarUpaNAyAha-'jIveNa'mityAdi, 'asaMjayaavirayaappaDihayapaccakkhAyapAvakamme' asaMyataH asaMyamavAn avirataH tapasi na vizeSeNa rataH, athavA kasmAdasaMyato?, yasmAdavirato-virativarjitaH, tathA na pratihatAnisamyaktvaprAptayA hrasvIkRtAni pratyAkhyAtAni ca-sarvaviratipratipattitaH pratiSedhitAni pApakarmANi-jJAnAvaraNAdIni yena sa tathA, athavA pratihatAni atItakAlakRtAni nindAdvAreNa pratyAkhyAtAnianAgatakAlabhAvIni nivRttitaH pApakarmANi-prANAtipAtAdipApakrayAyena sa tthaa| taniSedhenApratihatapratyAkhyAtapApakarmA, tataH pUrvapadAbhyAM saha karmadhArayaH, ata eva 'sakirie' sakrayaH-kAyikyAdikrayAyuktaH 'asaMvuDe' asaMvRtaH-aniruddhendriyaH 'egaMtadaMDe' ekAntenaiva-sarvathaiva daNDayatyAtmAnaM paraM vA pApapravRttito yaH sa ekAntadaNDaH, 'egaMtabAle' sarvathA mithyASTi, ataeva 'egaMtasutte sarvathA mithyAtvanidrayA prasuptaH pApakarma jJAnAvaraNAdyazubhaM karma aNhAi' Asnauti-Azravati banAtItyarthaH, hanteti komalAmantraNe pratyavadhAraNArtho vA, "aNhAi'tti Asnautyeva baghnAtyevetyuttaraM, na hyasaMyatAdivizeSaNojIvaH kasyAJcidavasthAyAM karma na banAtIti / tRtIyasUtre nannattha carimamohaNijaM kammaMvedemANe veaNinaM kammaMbaMdhaino mohaNijjati nannatyatti-navaraM kevalamityarthaH, caramamohanIyaM sUkSmasamparAyaguNasthAnake lobhamohanIyasUkSmakiTTikArUpaM vedayan vedanIyaM baghnAti, ayogina eva vedanIyasyAbandhakatvAt, na punarmohanIyaM baghnAti, sUkSmasamparAyasya mohanIyAyuSkavarjAnAM SaNNAmeva prakRtInAM bandhakatvAt, ydaah||1|| "sattavihabaMdhagA hoti pANiNo AuvaJjiyANaM tu| tahasuhumasaMparAyA chavvihabaMdhA viNidivA / / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 157 -mohAuyavanANaM payaDINaM te ubaMdhagA bhaNiyA" 3 / athAbhidhitsitopapAtanirUpaNA-yAha-'jIve Na' mityAdi, vyaktaM, navaraM 'ussaNaM'ti bAhulyataH 'kAlamAse kAlaM kicca'tti maraNAvasare maraNaM vidhAyetyarthaH 4 / 'iocue peccattiitaH sthAnAnmartyalokalakSaNAcyuto-bhraSTaH pretya' janmAntare devaH syAt, 'sekeNaTeNaM tiatha kena kAraNenetyarthaH, 'jeimejIvattiya ime-pratyakSAsannAH jIvAH-paJcendriyatiryaGganuSyalakSaNAH, grAmAgarAdayaHprAgvat, 'akAmataNhAe'ttiakAmAnAM nirjarAdhanabhilASiNAM satAMtRSNA tRTakAmatRSNA tayA, evamanyatpadadvayam, 'akAmaaNhANagasIyAyavadaMsamasagaseyajallamallapaMkaparitAveNaM' iha svedaH-prasvedo yAcalagaticetijallo-rajomAnaM mallaH-kaThinIbhUtaH paGko-mala eva svedenArdIbhUtaH asnAnAdayastu pratItAH asnAnAdibhirya paritApaH sa tathA tena / __ 'appataro vA bhujjataro vA kAlaM ti prAkRtatvena vibhaktipariNAmAdalpataraMvA bhUyastaraMvA kAlaM yAvat 'annataresutti bahUnAMmadhye ekatareSu vANamaMtaresutti vyantareSudevalokeSu-devajaneSu madhye 'tahiM tesiM gaitti 'tasmin'-vAnamantaradevaloke 'teSAm' asaMyatAdivizeSaNajIvAnAM 'gati' gamanaM 'Thiitti avasthAnam 'uvavAo'tti devatayA bhvnm| mU. (44-vartate) tesi NaM bhaMte ! devANaM kevaiaM kAlaM ThiI pannattA ?, goamA! dasavAsasahassAiMThiI pannattA, asthiNaM bhaMte! tesiM devANaM iDDI vA juI vA jase ti vA bale ti vA vIrie i vA purisakkAraparikkame ivA?, haMtA asthi| teNaM bhaMte ! devA paralogassArAhagA?, no tiNaThe samaTaThe 5 // se jeimegAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu maNuA bhavaMti, taMjahA aMDubaddhakA nialabaddhakA haDibaddhakA cAragabaddhakA hatthacchinnakA pAyacchinnakA kaNNacchiNNakA nakkacchiNNakA uTTacchinnakA jinbhacchinnakA sIsacchinnakA mukhacchinnakA majjhachinakAvekacchachinnakA hiyauppADiyagA nayaNuppADiyagAdasaNuppADiyagA vasaNuppADiyagA gevacchiNNakA taMDulacchiNNakA kAgaNimaMsakkhAiyayAolaMbiyA laMbiayA ghaMsiayA gholiayA phADiayA pIliayA sUlAiayA sUlabhinnakA khAravattiyA vajjhavattiyA sIhapucchiyayA davaggidaDDigA paMkosaNNakA paMke khuttakA valayamayakA vasaTTamayakA niyANamayakAaMtosallamayakA giripaDiakA tarupaDiyakA marupaDiyakA giripakkhaMdoliyAtarupakkhaMdoliyAmarupakkhaMdoliyA jalapavesikA jalaNapavesikA visabhakkhitakA satthovADitakA vehANasiA giddhapiTTakA katAramatakA dubhikkhamatakA asaMkiliThThapariNAmA te kAlamAse kAlaM kiccA annataresuvANamaMtaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhvNti| tahiM tesiMgatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe pnntte| tesi NaM bhaMte ! devANaM kevaiaM kAlaM ThitI pannattA ?, goamA!, bArasavAsasahassAI ThitI pannatA / athiNaM bhaMte ! tesiM devANaM iTTI vA juI vA jase ti vA bale ti vA vIrie ivA purisakkAraparikkame ivA?, haMtA asthi, te gaMbhaMte! devA paralogassArahagA?, no tiNaDhe samaDhe 6 vR. 'iTTI i vatti Rddhi-parivArAdisampat 'juI i vatti dhuti-zarIrAbharaNAdidIpti, izabdo nipAto vAkyAlaGkArArtha, itizabdo vA'yaMkRtasandhiprayoga upradarzanArthaH, "jase iva'tti yazaH-khyAti, vAzabdo vikalpArtha, kacitpaThayate-'uThANe i vA kamme iva'tti tatrotthAnam Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 aupapAtikaupAGgasUtram - 44 UrdhvabhavanaM karma ca - utkSepaNAdikAkriyA 'bale i va 'tti balaM zArIraH prANaH 'vIrie i vA ' vIrya - jIvaprabhavaH prANa eva 'purisakkAraparikkame i va 'tti puruSakAraH - puruSAbhimAnaH sa eva niSpAditaphalaH parAkramaH, 'haMte' tti evamevetyarthaH / 'te NaM devA paralogassa ArAhaga'tti te akAmanirjarAlabdhadevabhavA vyantarAH 'paralokasya'janmAntarasya nirvANasAdhanAnukUlasya 'ArAdhakA' niSpAdakA iti praznaH ?, 'no iDe' tti nAyamartha 'sama' tti samartha - saGgata ityuttaram, ayamabhiprAyo - ye hi samyagdarzanajJAnapUrvakAnuSThAnato devAH syusta evAvazyaMtayA AnantaryeNa pAramparyeNa vA nirvANAnukUlaM bhavAntaramAvarjayanti, tadanye tu bhAjyAH 5 / 'se je' ityAdisUtraM vyaktaM, navaraM sezabdo'thazabdArtha, athazabdazceha vAkyopakSepArtho, grAmAdayaH prAgvat, 'aMDubaddhaga' tti aNDUni - andukAni kASThamayAni lohamayAni vA hastayoH pAdayorvA bandhanavizeSAH 'niyalabaddhaga' tti nigaDAni - lohamayAni pAdayorbandhanAni 'haDibaddhaga' tti haDi-khoTakaH 'cAragabaddhaga' tti cArako - gupti 'muravacchinnaga' tti murajo- galaghaNTikA 'majjhacchinnaga' tti madhya - udaradezaH 'vaikacchacchinnaga' tti uttarAsaGganyAyena vidAritAH, 'hiyauppADiyaga'tti utpATitahRdayA AkRSTAkAleyakamAMsA ityarthaH / 'vasaNuppADiyaga' tti utpATitavRSaNA AkRSTANDA ityarthaH, 'taNDulacchinnaga'tti taNDulapramANakhaNDaiH khaNDitAH 'kAgaNimaMsakhAiya'tti kAkaNImAMsAni taddehoddhatazlakSNamAMsakhaNDAni tAni khAditAH 'ullaMbiyaga' tti avalambitakAH rajvA baddhA gartAdAvavatAritAH, ullambitaparyAyAstu naite bhavanti, ullambitAnAM vaihAyasikazabdena vakSyamANatvAditi, 'laMbiyaga' tti lambitakAH - taruzAkhAyAM bAhau baddhAH 'ghaMsiyaga' tti gharSitakAzcandanamiva Adi 'gholiyaya'tigholitakA daghighaTa ivapaTa iva vA phAliyaya'tti sphAlitakAH kuThAreNa dAruvacchATakavadvA, pustakAntare 'pIliyaga' tti pIDitakA yantrairikSuvaditi 'sUlAiyaga'tti zUlAcitakAH sUlikAprotAH 'sUlabhinnaga' tti mastakopari nirgatazUlikAH 'khAravattiya'tti kSAreNa kSAre vA tokSakatarubhasmAdinirmitamahAkSAre vartitA - vRtti kAritAH tatra kSiptA ityarthaH, kSArapAtraM vA kRtAH - kSArapAtritAH taM bhojitAstasya vA''dhAratAM nItA ityarthaH / 'vajhavattiya'ttivarSeNa saha vRttiM kAritAH varddhapAtratA vA - tena baddhA ityartha, utpATitabaddhA vA, 'sIhapucchiyaya'tti iha pucchazabdena mehanaM vivakSitam upacArAt tataH sIhapucchaM kRtaM saJjAtaM vA yeSAM te siMhapucchittAsta eva siMhapucchitakAH, siMhya hi maithunAnnivRttasyAtyAkarSaNAt kadAcinmehanaM truTayati evaM ye kacidaparAdhe rAjapuruSaistroTitamehanAH kriyante te siMhapucchitakA vyapadizyanta iti, athavA kRkAdikAtaH putapradezaM yAvadyeSAM vardha utkartya siMhapucchAkAraH kriyate te tathocyante iti, 'davaggidaDDaga'tti davAgnidAvAnalastena ye dagghAste tathoktAH 'paMkosannaga' tti paGke ye avasannAH - sarvathA nimagnAste paGkAvasannAH 'paMke khuttaga' tti paGke manAGa magnAH kevalaM tata uttarItumazaktAH 'valayamayama'tti valantaH - saMyamAd bhrazyantaH athavA bubhukSAdinA vellanto ye mRtAste valanmRtakAH / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 159 'vasaTTamayagati vazena-viSayapAratantrayeNa RtAH-pIDitA vazArtA, vazaM vAviSayaparatantratAM RtA-gatA vazAstei santo ye mRtAste vazArtamRtA vazartamRtA vA zabdAdiraktahariNAdivaditi niyANamayaga'tti nidAnaM kRtvA bAlatapazcaraNAdimanto ye mRtAste tathA 'aMtosallamayagatianuddhRtabhAvazalyAmadhyavartibhallayAdizalyAvAsantoyemRtAH giripaDiyagati gireH-parvatAtpatitAH girirvA-mahApASANaH patito yeSAmupari te tathA, evaM tarupatitakAH, 'marupaDiyagati marau-nirjaladeze patitA ye te tathA, marorvA-nirjaladezAvayavavizeSAt sthalAdityarthaH patitA yete tathA / ___bharapaDiyagatikvacittatrabharAt-tRNakarpAsAdibharAtpatitA bharo vApatito yeSAmupari te tathA, 'giripakkhaMdolayA' giripakSe-parvatapArve chinaTaGkagirau vA''tmAnamandolayanti yete tathA, teSAM ca tadandolanamandolakAtpAtenAtmano maraNArtham, evaM tarupakSAndolakAdayo'pIti, 'satthovADiyaga'tti zastreNAtmAnamavapATayanti-vidArayanti maraNArthaM yete tathA, 'vehANasiga'tti vihAyasi-AkAze taruzAkhAdAvAtmana ullambanena yanmaraNaM bhavati tadvaihAyasaM tadasti yeSAM te prAkRtazailIvazAt vehANasiyA, 'giddhapaTTaga'ttiye maraNArthaM puruSakarikarabharAsabhAdikalevaramadhye nipatitAH santo gRdhaiH spRSTAstuNDairvidAritA mriyante te gRdhraspRSTakAH 'asaMkiliThThapariNAma'tti saMkliSTapariNAmA hi mahAtaraudradhyAnAvezena devatvaM na labhanta iti bhAvaH 6 / mU.(44-vartate) seje me gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasaMnivesesumaNuA bhavaMti, taMhA-pagaibhaddagA pagaiuvasaMtA pagaipatukohamANamAyAlohA miumaddavasaMpannA allINA viNIA ammAviusussUsakA ammApiINaM anatikkamaNijjavayaNA appicchA appAraMbhA appapariggahA___-appeNaM AraMbheNaM appeNaM samAraMbheNaM appeNaM AraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANA bahUI ghAsAiMAuaMpAlaMti pAlittA kAlamAse kAlaM kiccA annataresuvANamaMtaresudevaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiMgatI tahiM tesiM ThitI tahiM tesiM uvavAe pnnte| tesiNaM bhaMte ! devANaM kevaiaMkAlaM ThitI pannattA?, goyamA! cuddsvaasshssaa| vR. 'pagaibhaddaga'tti prakRtyA-svabhAvata eva na parAnuvRtyAdinA bhadrakAH-paropakArakaraNazIlAH prakRtibhadrakAH 'pagaiuvasaMtA' ityatra upazAntAH-krodhodayAbhAvAt 'pagaitanukohamAnamAyaloha'ti satyapi kaSAyodaye pratanukrodhAdibhAvAH 'miumaddavasaMpanna'tti mRduyanmArdavamatyarthamahaLU tijayaMyesampannAH-prAptAstetathA AlINa'ttiAlInA-gurumAzritAH, 'bhaddaga'tti kvacittatra bhadrakAH-anupatApakAH sevyazakSAguNAta. tata eva viniitaaH| / etadevAha-'ammApiUNasussUsagA ambApitroH zuzrUSakAH-sevakAH, ataeva 'ammApiUNaM anaikkamaNijjavayaNA' ihaivaM sambandhaH-ambApitroH satkamanatikramaNIyaM vacanaM yeSAM te tathA, tathA appicchA' amahecchAH 'appAraMbhA appapariggahattiihArambhaH-pRthivyAdijIvopamarda kRSyAdirUpaH parigrahastu-dhanadhAnyAdisvIkAraH, etadeva vAkyAntareNAha-'appeNa AraMbheNa"mityAdi, ihArambho-jIvAnAMvinAzaH samArambhaH-teSAmevaparitApakaraNaM, ArambhasamArambhastvetahvayaM, 'vitti'ta vRtti-jIvikA kappemANa'tti kalpayantaH kurvaannaaH7| mU. (44-vartate) se jAo imAo gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNa Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 aupapAtikaupAGgasUtram-44 muhapaTTaNAsamasaMbAha- saMnivesesu itthiyAo bhavaMti, taMjahA-aMto aMtejAo gayapaiAo mayapaiAo bAlavihavAochaDDitalitAomAirakkhiAopiakarakkhiAo bhAyarakkhiAo kulaghararakkhiAo sasurakularakhiAo parUDhaNahamasakesakakkharomAo -vavagayapupphagaMdhamallAlaMkArAoaNhAnagaseajallamalapaMkaparitAviAo vavagayakhIradahiNavamIasappitellagulaloNamahumatramaMsaparicattakayAhArAo picchAo appAraMbhAo appapariggahAo appeNaM AraMbheNaM appeNaMsamAraMbheNaM appeNaMAraMbhasamAraMbheNaM vittiM kappemANIo -akAmabaMbhaceravAsesaMtameva paisejaMnAikkamai, tAoNaMithiAo eyArUveNaM vihAreNaM viharamANIo bahUI vAsAI sesaM taM ceva jAva causaddhiM vAsasahassAiMThiI pnnttaa|| vR.sejAoimAo'ttiatha yA etA 'aMtoaMteuriyAo'ttiantaH-madhye antaHpurasyeti gamyaM, 'kulaghararakkhiyAo'tti kulagRha-pitRgRhaM 'mittanAiniyayasaMbaMdhirakkhiyAo'tti kvacit, tatra mitrANi pitRpatyAdInAM tAsAmeva vA suhRdaH evaM jJAtayo-mAtulAdisvajanAnijakA-gotrIyAH sambandhino-devarAdirUpAH "parUDhaNahakesakakkharomAo'ttiArUDhAvRddhimupagatAHviziSTasaMskArAbhAvAnnakhAdayo yAsAM tAstathA, pAThAntare 'parUDhaNahakesakakkharomAo'tti iha shmshruunnikuurcromaanni| tAni ca yadyapi strINAM na bhavanti tathApi kAsAJcidalpAni bhavantyapIti tadgrahaNam, 'aNhAnagaseyajallamalapaMkaparitAvAo' asnAnakena hetunA svedAdibhiparitApo yAsAMtAstathA, tatra svedaH-prasvedaH jallo-rajomAtraMmalaH--kaThinIbhUtaM tadevapaGkaH-svedenArdIbhUtaM tadeva, 'vavagayakhIradahinavanIyasappitellagulaloNamahumajjamaMsaparicattakayAhArAo'tti vyapagatAni kSIrAdIni yatastathAparityaktAni madhvAdIni 3yena saevaMvidhaH kRtaH-abhyavahRta AhAroyakAbhistAstathA, 'tamevapaisejhaM nAikkamaMti' yA nidhuvanArthamAzrIyatetAmeva patizayyAM-bhartRzayanaM nAtikramantiupapatinA saha nA''zrayantIti 8 / mU. (44-vartate) se je ime gAmAgaranayaranigamarAyahANikheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesesu maNuA bhavaMti, taMjahA dagabiiyA dagataiyA dagAesattamA dagekarasamA goamAgovvaiA gihidhammA dhammaciMtakA aviruddhaviruddhavuDDasAvakappabhiao tesiM maNuANaM no kappai imAo nava rasavigaIo AhArittae, taMjahA khIraM dahiM navaNIyaM sappiM telaM phANiyaM mahaMmajaM maMsaM, nannatya ekAe sarasavavigaie, te NaM maNuA appicchA taM ceva savvaM NavaraM caurAsIi vAsasahassAiMThiI pannattA 9 / vR. 'dagabIya'tti odanadravyApekSayA dakam-udakaM dvitIyaM bhojane yeSAM te dakadvitIyAH 'dagataiya'ti odanAdidravyadvayApekSayA dakam-udakaM tRtIyaM yeSAM tedakatRtIyAH 'dagasattama'tti odanAdIniSadravyANi dakaMca saptamaM bhojane yeSAMtedakasaptamAH, evaMdagaekkArasamA etadapIti 'gotamagovvaiyagihidhammadhammaciMtakaaviruddhaviruddhavuDasAvagappabhiyao'ti gautamo-hrasvo balIvardastena gRhItapAdapatanAdivicitrazikSaNajanacittAkSepadakSeNa bhikSAmaTanti ye te gautamAH, govvaiyatti-govrataM yeSAmasti te govratikAH, te hi goSu grAmAnirgacchantISu Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-44 nirgacchanti carantISu caranti pibantISu pibanti AyAntISvAyAnti zayAnAsu ca zerate iti, uktNc||1|| "gAvIhi samaM niggamapavesasayaNAsaNAi pkreNti| muMjaMti jahA gAvI tirikkhavAsaM vihaaviNtaa||" 'gRhidharmANo' gRhasthadharma eva zreyAnityabhisandherdevAtithidAnAdirUpagRhastha dharmAnugatAH 'dharmacintakA' dharmazAstrapAThakAH sabhAsadA ityarthaH, 'aviruddhAH' vainayikAH uktNc||1|| "aviruddho vinayakaro devAINaM parAe bhattIe / jaha vesiyAyaNasuo evaM anne'vinAyavvA // " viruddhA-akriyAvAdinaH kecidAtmAdyanabhyupagamena bAhyAntaraviruddhatvAt, vRddhAH-tApasA vRddhakAla eva dIkSAbhyupagamAt, AdidevakAlotpannatvenaca sakalaliGginAmAdyatvAt, zrAvakAdharmazAstrazravaNAd brAhmaNAH athavA vRddhazrAvakA brAhmaNAH, ete prabhRti-AdiryeSAM te tathA, 'navanIya'timrakSaNaM 'sappiti ghRtaM 'phANiyaMti guDaM 'nannattha ekkAe sarisavavigaIe'tti na iti AhAraniSedhaH anyatra tAM varjayitvetyartha, ekasyAH sarSapavikRteH sarSapatailavikRtarityartha 9 // mU. (44-vartate) se je ime gaMgAkUlagAvAnapatyA tAvasA bhavaMti, taMjahA-hottiyA pottiyA kottiyAjaNNaI sahaI ghAlaI hu~paudyA daMtukkhaliyA ummajjakA sammajakA nimajjakA saMpakkhAlA dakkhiNakUlakA uttarakUlakA saMkhadhamakA kUladhamakA migaluddhakA hasthitAvasA udaMDakA disApokkhiNo vAka-vAsiNo aMbuvAsiNo bilavAsiNojalavAsiNo velavAsiNo rukkhamUliA aMbubhakkhiNo vAubhakkhiNo sevAlabhakkhiNo - -mUlAhArA kaMdAhArA tayAhArA pattAhArA pupphAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUlatayapattapupphaphalAhArA jalAbhiseakaDhiNagAyabhUyA AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMDusolliyaM kaMThasolliyaMpiva appANaM karemANA - bahUI vAsAiM pariyAyaM pAuNaMti bahUI vAsAiM pariyAyaM pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM joisiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, paliovamaM vAsasayasahassamamahiaM ThiI, ArAhagA?, no iNaDhe samaDhe 10 / vR. 'gaMgAkUlaga'tti gaGgAkUlAzritAH 'vAnappattha'tti vane-aTavyAMprasthA-prasthAnaMgamanamavasthAnaMvA vanaprasthA sAasti yeSAMtasyAMvAbhavA vAnaprasthA:-'brahmacArIgRhasthazca, vAnaprastho yatistathe' tyevaMbhUtatRtIyAzramavartinaH 'hottiyatti agnihotrikAH 'pottiyati vastradhAriNaH 'kottiya'tti bhUmizAyinaH "jannaIttiyajJayAjinaH 'saGghai'tti zrAddhAH 'thAlai'ti gRhItabhANDAH 'huMbauTh'tti kuNDikAzramaNAH 'daMtukkhaliya'tti phalabhojinaH 'ummajjakatti unmajjanamAtreNa ye snAnti samajagati unmajanasyaivAsakRtkaraNena ye snAnti nimajjaka'tti snAnArthaM nimagnA eva ye kSaNaM tiSThanti 'saMpakhAla'tti mRttikAdigharSaNapUrvakaM ye'jhNkssaalynti| 'dakkhiNakUlaga'ttiyairgaGgAyA dakSiNakUla evavastavyam 'uttarakUlaga'tti uktaviparItAH 'saMkhadhamaga tti zaGkhadhmAtvA ye jemanti yadhanyaH ko'pi nAgacchatIti 'kUladhamaga'tti ye kUle sthitvA zabdaM kRtvA bhuJjate 'miyaluddhayatti pratItA eva, 'hatthitAvasatti ye hastinaM mArayitvA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 aupapAtikaupAGgasUtram-44 tenaiva bahukAlaM bhojanatoyApayanti 'uDDaga tiUrdhIkRtadaNDA ye saJcaranti disApekkhiNo'tti udakena dizaH prokSya yephalapuSpAdi samucinvanti vAkavAsiNo tivalkalavAsasaH 'celavAsiNotti vyaktaM pAThAntare 'velavAsiNotti samudravelAsannidhivAsinaH 'jalavAsiNo'tti ye jalanimagnA evAsate, zeSAH prtiitaaH| navaraM 'jalAbhiseyakaviNagAyA' iti ye asnAtvA na bhuJjate snAnAdvA pANDurIbhUtagAtrA iti vRddhAH, pAThAntare jalAbhiSekakaThinaMgAtraM bhUtAH prAptAyetetathA, 'iMgAlasolliya'tti aGgArairiva pakaM kaMDusolliyaM ti kandupakkamiveti paliovamaM vAsasayasahassamamahiyaM timakArasya prAkRtaprabhavatvAdvarSazatasahasabhyadhikamityarthaH, athavApalyopamaMvarSazatasahasramabhyadhikaMcapalyopamAdityevaM gmnikaa|| mU. (4-vartate) se je ime jAva sannivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taMjahA-kaMdappiyA kukkaiyA mohariyA gIyaraippiyA naccaNasIlA te NaM eeNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI sAmaNNapariyAyaM pAuNaMti bahUI vAsAI sAmaNNapariyAyaM pAuNittA tassa ThANassa anAloiaappaDikaMtA kAlamAse kAlaM kiccAukoseNaM sohamme kappe kaMdappaesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiMgatI tahiM tesiMgatI tahiM tesiM ThitI, sesaMtaMceva, navaraM paliovamaM vAsasahassamabbhahiyaM ThitI 11 // se je imejAva sannivesesuparivvAyagA bhavaMti, taMjahA-saMkhA joI kavilA bhiuccA haMsA paramahaMsA bahuudayA kuDivyayA kaNhapiravyAyagA, tattha khalu ime aThTha mAhaNaparivvAyagA bhavaMti, taMjahA vR. 'pabvaiyA samaNa ttinirgranthAityartha, kaMdappiyattikAndarpikAH-nAnAvidhahAsakAriNaH 'kukkaiya'tti kukucenakutsitAvaspandena carantIti kaukucikAH, ye hi bhrUnayanavadanakaracaraNAdibhirbhANDAivatathA ceSTante yathA svayamahasanta evaparAn hAsayantIti 'mohariyatti mukharAnAnAvidhAsambaddhAbhidhAyinasta eva maukharikAH 'gIyaraipiya'tti gItena yA ratI-ramaNaMkraDAsA priyAyeSAMgItaratayovA lokAH priyAyeSAMtetathA 'sAmaNNapariyAgaM'tizrAmaNyaparyAyaM sAdhutvamityartha 'pAuNaMti'tti prApayanti pUrayantItyartha 11 / / ___ "parivvAyagatti maskariNaH 'saMkha'tti sAyAH buddhayahaGkArAdikAryagrAmavAdinaH prakRtIzvarayoH jagatkAraNatvamabhyupagatAH 'joItti yoginaH adhyAtmazAstrAnuSThAyinaH 'kavila'tti kapilo devatA yeSAM te kApilAH, sAGkhyA eva nirIzvarA ityartha, bhiucca'ttibhRguH-lokaprasiddha RSivizeSastasyaite iSyA iti bhArgavAH, 'haMsA paramahaMsA bahuudagA kulivvayA' ityetecatvAro'pi parivrAjakamate yativizeSAH, tatra haMsA ye parvatakuharapathAzramadevakulArAmavAsino bhikSArthaM ca grAmaM pravizanti, paramahaMsAstu ye nadIpulinasamAgamapradezeSu vasanti cIrakaupInakuzAMzca tyaktvA prANAn parityajanti / bahUdakAstu grAme ekarAtrikA nagare paJcarAtrikAH prAptabhogAMzca ye bhuJjanta iti, kuTIvratAH-kuTIcarAH, te ca gRhe vartamAnA vyapagatakradhalobhamohAH ahaGkAraMvarjayantIti, 'kaNhaparivvAyaga'tati kRSNaparivrAjakAH parivrAjakavizeSA eva, nArAyaNabhaktikA iti kecit mU. (45) kaNhe a arakaMDe ya, aMbaDe ya praasre| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla- 45 sU. (46) mU. (47) kaNhe dIvAyaNe ceva, devagutte a nArae / / tattha khalu ime aThTha khattiyaparivvAyayA bhavaMti, taMjahAsIlaI sasihAre (ya), naggaI bhaggaI tia / videhe rAyArAyA rAyArAme baleti a // 163 vR. kaNDvAdayaH SoDaza parivrAjakA lokato'vaseyAH / mU. (48) te NaM parivvAyagA riubvedajajubvedasAmaveyaahavvaNaveya itihAsapaMcamANaM nigghaMduchaThThANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM cauNhaM veyANaM sAragA pAragA dhAragA vAragA saDaMgavI saThThitaMtavisArayA saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte jotisAmayaNe annesu ya baMbhaNNaesu a satthesu supariniThiyA yAvi hutthA / te NaM parivvAyagA dAnadhammaM ca soadhammaM ca titthAbhiseaM ca AghavemANA panna vemANA parUvemANA viharaMti, jaNNaM amhe kiMci asuI bhavati taNNaM udaeNa ya maTTiAe a pakkhAliaM suI bhavati / evaM khalu amhe cokkhA cokkhAyArA suI suisamAyArA bhavettA abhiseajalapUappANo aviggheNa saggaM gamissAmo, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai agaDaM vA talAyaM vA naI vA vAviM vA pukkhariNI vA dIhiyaM vA guMjAliaM vA saraM vA sAgaraM vA ogAhittae, Nannattha addhANagamaNe, no kampai sagaDaM vA jAva saMdamANiaM vA dUruhittA NaM gacchittae / tesi NaM parivvAyagANaM no kappai AsaM vA hatthi vA uTTaM vA goNiM vA mahisaM vA kharaM vA duruhittA NaM gamittae, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai naDapecchA i vA jAva mAgapahecchA ivA picchittae, tesiM parivvAyagANaM no kappai hariANaM lesaNayA vA ghaTTaNayA vA thaMbhaNayA vA lUsaNayA vA uppADaNayA vA karittae / tesiM parivvAyagANaM no kappai itthikahA i vA bhattakahA i vA desakahA i vA rAyakahA ivA corakahA i vA aNatthadaMDa karitae, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai ayapAyAiM vA tauapAyANi vA taMbapAyANi vA jasadapAyANi vA sIsagapAyANi vA ruppapAyANi vA suvaNNapAyANi vA annayarANi vA bahumullANi vA dhArittae, Nannattha lAupAeNa vA dArupAeNa vA maTTiApAeNa vA tesiNaM parivvAyagANaM no kappai ayabaMdhaNANi vA tauabaMdhaNANi vA taMbaMbaMdhaNANi jAva bahumullANi dhAritae, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai nAnAvihavaNNarAgarattAiM vatthAiM dhAritae, nannattha ekkae dhAuratAe / tesi NaM parivvAyagANaM no kappai hAraM vA addhahAre vA ekAvaliM vA muttAvaliM vA kaNagAvaliM vArayaNAvaliM vA muraviM vA kaMThamuraviM vA pAlaMbaM vA tisarayaM vA kaDisuttaM vA dasamuddiAnaMtakaM vA kaDayANi vA tuDiyAmi vA aMgayANi vA keUrANi vA kuMDalANi vA mauDaM vA cUlAmaNi vA piNaddhattae / nannattha ekeNaM taMbieNaM pavittaeNaM, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai gaMdhimaveDhimapUrimasaMghAtime cauvvihe malle dhArittae, nannattha egeNaM kannapureNaM, tesi NaM parivvAyagANaM no kappai agalueNa vA caMdanena vA kuMkumeNa vA gAyaM anuliMpittae, nannattha ekkAegaMgAmaTTiAe tesi NaM kappai mAgahae patthae jalassa paDigAhittae, se'viya vahamANe No ceva NaM avahamANe, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 aupapAtikaupAGgasUtram-48 sesviya thimiodae no ceva NaM kaddodae, se'viya bahupasaNNe no ceva NaM abahupasaNNe, se'viya paripUe no ceva NaM aparipue, se'viya NaM dinne no ceva NaM adinne, se'viya pibittae no cevaNaM hatthapAyacarucamasapakkhAlaNaThThAe siNAittae vA / tesi NaM parivvAyagANaM kappai mAgahae addhADhae jalassa paDiggAhittae, se'viya vahamANe no cevaNaM avahamANe jAva no ceva NaM adinne, se'viya hatthapAyacarucamasapakkhAlaNaTTayAe no dai pibittae siNAittae vA, te NaM parivvAyagA eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI pariyAyaM pAuNati bahUI vAsAI pariyAyaM pAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkaseNaM baMbhaloe kappe devattAe uvavattArI bhavaMti / tahiM tesiM gaI tahiM tesiM ThiI dasa sAgarovamAI ThiI pannattA, sesaM taM caiva 12 // vR. 'riuvedaja' juvvedasAmaveyauhavvaNaveda tti iha SaSThIbahuvacanalopadarzanAt RgvedayajurvedasAmavedAtharvavedAnAmiti dRzyaM, 'itihAsapaMcamANaM' ti itihAsaH purANamucyate ' nigghaMTuchaThThANaM' ti nirghaNTuH-- nAmakozaH 'saMgovaMgANaM' ti aGgAni - zikSAdIni upAGgAni taduktaprapaJcanaparAH prabandhAH 'sarahassANaM' ti aidamparyayuktAnAmityarthaH 'cauNhaM veyANaM' ti vyakta 'sAraya'tti adhyApanadvAreNa pravartakAH smArakA vA anyeSAM vismRtasya smAraNAt 'pAraya'tti paryantagAminaH 'dhAraya 'tti dhArayituM kSamAH 'saDaMgavI 'ti / SaDaGgavidaH- zikSAdivicArakAH 'saThThitaMtavisAraya'tti kApilIyatantrapaNDitAH 'saMkhANe ' tti saGghayAne- gaNitaskande supariniSThitA iti yogaH, atha SaDaGgAni darzayannAha - sikkhAkappe' tti zikSA ca-akSara svarUpanirUpakaM zAstraM kalpazca tathAvidhasamAcAranirUpakaM zAstrameveti zikSA- kalpastatra, 'vAgaraNe' ti zabdalakSaNazAstre 'chaMde'tti padyavacanalakSaNazAstre 'nirutte 'tti zabdaniruktipratipAdake 'joisAmayaNe' tti jyotiSAmayane - jyotizAstre anyeSu ca bahuSu 'baMbhaNNaesuya'tti brAhmaNakeSu ca - vedavyAkhyAnarUpeSu brAhmaNasaMbandhi zAstreSvAgameSu vA, vAcanAntare 'parivvAyaesu ya nae suti parivrAjakasambandhiSuca nayeSu - nyAyeSu 'supariniThThiyA yAvi hottha' tti suniSNAtAzcApyabhUvanniti 'AghavemANa' tti AkhyAyantaH - kathayantaH 'pannavemANa' tti bodhayantaH 'parUvemANa' tti upapattibhi sthApayantaH 'cokkhA cokkhAyAra'tti cokSA-vimaladehanepathyAH cokSAcArAniravadyavyavahArAH, kimuktaM bhavatItyAha - 'suI suIsamAyara'tti, 'abhiseyajalapUyappANI' ti abhiSekato jalena pUyatti - pavitrita AtmA yaiste tathA 'aviggheNaM' vighrAbhAvena, 'agaDaM va 'ti avaTaM - kUpaM 'vAviM va'tti vApI - caturasrajalAzayavizeSaH 'pukkhariNIM va' tti puSkariNI vartulaH sa eva puSkarayukto vA 'dIhiyaM va'tti dIrghikA-sAraNI / 'guMjAliyaM va 'tti guJjAlikA - vakrasAraNI 'sarasiM vatti kavacidRzyate tatra mahatsaraH sarasItyucyate, 'nannattha addhAmagamaNeNaM ti na iti yo niSedhaH so'nyatarAdhvagamanAdityarthaH, 'sagaDaM ve' tyatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'rahaM vA jANaM vA juggaM vA gilliM vA thilliM vA pavahaNaM vA sIyaM ve 'ti etAni ca prAgiva vyAkhyeyAnIti, 'hariyANaM lesaNayA va'tti saMzleSaNatA 'ghaTTaNayA va' tti saGghaTTanaM 'thaMbhaNayA va 'tti stambhanam UrdhvakaraNaM 'lUsaNayA va 'tti kacittatra lUSaNaM - hastAdinA panakAdeH sammArjanaM 'ppADaNayA vA' unmUlanaM / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 48 165 'ayapAyANi ve'tyAdisUtre yAvatkaraNAt trapukasIsakarajatajAtarUpakAcaveDantiyavRttalohakaMsalohahArapuTakarItikAmaNizaGkhadantacarmacela zailazabdavizeSitAni pAtrANi dRzyAni, 'annayarANi vA tahappagArANi mahaddhaNamollAI' iti ca 6zyaM tatrAyo - lohaM rajataM - rUpyaM jAtarUpaMsuvarNaM kAcaH--pASANavikAraH veDaMtiyatti - rUDhigamyaM vRttalohaM- trikuTIti yaducyate kAMsyalohaMkAMsyameva hArapuTakaM - muktAzuktipuTaM rItikA- pItalA anyatarANi vA eSAM madhye ekatarANi etadvayatiriktAni vA tathAprakArANi bhojanAdikAryakaraNasamarthAni mahat-prabhUtaM dhanaM dravyaM mUlyaM-pratItaM yeSAM tAni tatA 'alAbupAeNaM' ti alAbupAtrAt tumbakabhAjanAdityarthaH, tathA 'ayabandhaNANi ve' tyatra yAvatkaraNAt trapukabandhanAdIni zailabandhanAntAni pAtrANi dRzyAni / 'annayarAI tahappagArAI mahaddhaNamullAI' ityetacca dRzyamiti, pustakAntare samagramidaM sUtradvayamastyeveti, 'nannattha egAe dhAurattAe' tti iha yugalikayeti zeSo dRzyaH, hArAdIni prAgvat, navaraM 'dasamuddiyAmaMtayaM' ti rUDhazabdatvAdasya hastAGgulImudrikAdazakamityartha, 'pavittaeNaM' tti pavitrakam - aGgulIyakaM 'gaMthimaveDhimapUrimasaMghAime 'tti granthimaM- granthanena nirvRttaM mAlArUpaM veSTimaM-mAlAveSTananirvRttaM puSpalambUsakAdi pUrimaM pUraNanirvRttaM vaMzazalAkAjAlakapUraNamayamiti saGghAtimaM - saGghAtenanirvRttam itaretarasya nAlapravezanena malletti-mAlyAni mAlAyAM sAdhUni tasyai hitAni veti puSpANItyartha: 'kaNNapUraeNaM' ti karmapUrakaH- puSpamayaH karmAbharaNavizeSaH / // 1 // mAgahae patthae tti do asaIo pasaI dohiM pasaIhiM seiyA hoI / causeio u kulao caukulao patthao hoi // caupatthamADhyaM taha cattAri ya ADhayA bhave doNo' ityAdimAnalakSaNalakSito mAgadhaprasthaH, 'se'vi ya vahamANae 'tti tadapi ca jalaM vahamAnaM - nadyAdizrotovartti vyApriyamANaM vA, 'thimiodae' tti stimitodakaM yasyAdhaH kardamo nAsti 'bahupasanne' tti bahuprasannam - atisvacchaM 'paripUe' tti paripUtaM vastreNa gAlitaM 'pibittae 'tti pAtuM 'cArucamasa' tti caru - sthAlIvizeSazcamaso- darviketi 12 // mU. (49) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ammaDassa parivvAyagassa satta aMtevAsisayAI gimhakAlasamayaMsi jeTThAmUlamAsaMsi gaMgAe mahAnaIe ubhaokUleNaM kaMpillapurAo nayarAo purimatAlaM nayaraM saMpaTTiyA vihArAe / tae NaM tesiM parivvAyagANaM tIse agAmiyAe chinnovAyAe dIhamaddhAe aDavIe kaMci desaMtaramanupattANaM se puvyaggahie udae anupuvveNaM paribhuMjamANe jhINe / tae NaM te parivvAyA jhINodagA samANA taNhAe pArabbhamANA pAra 2 udagadAtAramapassamANA annamannaM sahAveti saddAvittA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! amha imIse agAmi Ae jAva aDavIe kaMci desaMtaramanupattANaM se udaya jAva jhINe taM seyaM khalu devANuppiyA / amha imIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAtArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karitae tikaDDa annamannassa aMtie eamaThThe paDisugaMti 2 ttA tIse agAmiyAe jAva aDavIe udagadAtArassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karei karitA udagadAtAramalabhamANA doghaMpi annamannaM saddArveti saddAvettA evaM vayAsI / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 aupapAtikaupAGgasUtram-49 ihaNaM devANuppiyA! udagadAtAro natthitaMno khalu kappai amha adinnaMgiNhittae adinnaM sAtijittae, taMmA NaM amhe iyANiM AvaikAlaMpi adinnaM giNhAmo adinnaM sAdijAmo mA NaM amhaMtavalove bhvissi| taMseyaM khalu amhaM devANuppiyA ! diMDayaM kuMDiyAo ya kaMcaNiyAo ya karoDiyAoya bhisiyAo ya channAlae ya aMkusae ya kesarIyAo ya pavittae ya gaNettiyAo ya chattae ya vAhaNAoya pAuyAo ya dhAurattAoya egate eDittA gaMgaMmahAnai ogAhittA vAluasaMthArae saMdharittA saMlehaNAjhosiyANaM bhattapAnapaDiyAikkhiyANaM pAovagayANaM kAlaM anavakaMkhamANANaM viharittaettikaTTa annamannassa aMtie eamaLU pddisunnNti| annamannassa aMtie0 paDisuNittAtidaMDaeyajAvaegate eDeira gaMgaMmahAnaiMogahetiratta veluAsaMthArae saMtharaMti vAluyAsaMthArayaM duruhiMti vArattA puratthAbhimuhA saMpaliyaMkanisannA karayalajAvakaTTha evaM vayAsI namo'tthuNaM arahaMtANaMjAva saMpattANaM, namo'tthuNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassajAva saMpAviukAmassa, namo'tyu NaM ammaDassa parivvAyagassa amhaM dhammAyariyassa dhammovadesagassa, pudiNaM amhe ammaDassa parivvAyagassa aMtiethUlagapANAivAe paccakkhAejAvajIvAe musAvAe adinnAdANe paJcakkhAe jAvajIvAe sabbe mehuNe paJcakkhAe jAvajIvAe thUlaepariggahe paccakkhAe jaavjiivaae| iyANiM amhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savvaM pANAivAyaM paJcakkhAmo jAvajIvAe evaM jAva savvaM pariggahaM paJcakkhAmo jAvajIvAe savvaM kohaM mAnaM mAyaM lohaM pejeM dosaM kalahaM abbhakkhANaM pesannaM paraparivAyaM arairaI mAyAmosaM micchAdasaNasalaM akaraNizaM jogaM paJcakkhAmo jAvajIvAe savvaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM caubvihaMpi AhAraM paJcakkhAmo jAvajjIvAe jaMpi ya imaM sarIraM iThaM kaMtaM piyaM maNuNNaM maNAmaM thecaM vesAsiyaM saMmataM bahumataM amamaM bhaMDakaraMDagasamANaM sIyaM mA NaM uNhaM mANaM khuhA mANaM pivAsA mANaM vAlA mANaM corA mANaM daMsA mA NaM masagAmANaM vAtiyapittiyasaMnivAiyavivihA rogAtaMkA parIsahovasaggA phusaMtuttikaTTaeyaMpi NaMcaramehiMUsAsaNIsAsehiM cosisAmittikaTThasaMlehaNAjhUsaNAjhUsiyA bhattapANApaDiyAikkhiyA pAovagayA kAlaM anavakaMkhamANA viharaMti, taeNaM te parivvAyA bahUI bhattAI aNasaNAechedeti cheditAAloiapaDikkatA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccAbaMbhaloe kappe devattAe uvavannA, tahiM tesiM gaI dasasAgarovamAiMThiI pannattA, paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva 13 // vR. atha ye carakaparivrAjakA brahmalokaM gatAstadupadarzanenAdhikRtArthaM samarthayannAha'teNa'mityAdi vyaktaM, navaraM 'jeThAmUlamAsaMsittijyeSThA mUlaM vA nakSatraM paurNamAsyAM yatra syAt sa jyeSThAmUlo mAsaH, jyeSTha ityarthaH, 'agAmiyAe'tti avidyamAnagrAmAyAH 'chinnAvAe'tti chinnAvyavacchinnAH ApAtAH-sArthagokulAdisampAtA yasyAMsA tathA tasyAH 'dIhamaddhAe'tti dIrghAdhvana dIrghamArgAyA ityarthaH 'saddAviMti'ttizabdayanti-sambhASante maggaNagavesaNaM'timArgaNaM ca-anvayadharmairanveSaNaM gaveSaNaMca vyatirekadhabhairanveSaNameveti mArgaNagaveSaNaM 'sAiJjittae'ttisvAdayituMbhoktumityarthaH, kvacittu 'adinnaM sAijjittae'tti pAThaH, tatra 'muMjittae'ttibhoktuM 'sAijjittae'tti Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-49 167 bhojayituM bhunAnaM vA'numodayitumiti vyAkhyeyaM / 'tidaMDae'tti trayANAM daNDakAnAM samAhArastridaNDakAni 'kuMDiyAo yati kamaNDalavaH 'kaMcaNiyAoya'tti kAJcanikAH-rudrAkSamayamAlikAH karoDiyAoyatti karoTikAH-mRNmayabhAjanavizeSAH bhisiyAoyatti vRSikA upavezanapaTTaDikAH 'channAlaeya'ttiSaNnAla-kAni trikASThikAH 'aMkusAe yatti akRzakAH-devArcanArthaM vRkSapallavAkarSaNArthaM akRzakAH 'kesariyAoya'tti kezarikAH-pramArjanArthAnicIvarakhaNDAni 'pavittae yatti pavitrakANi-tAmramayAnyahulIyakAni 'gaNettiyAo yatti gaNetrikAH-hastAbharaNavizeSaHchatrakANyupAnahazca pratItAH / ___dhAurattAo yatti dhAturaktA-gairikoparaJjitAH zATikA iti gamyaM, 'paDisuNeti'tti pratizrRNvanti abhyupagacchanti, 'saMpaliyaMkanisanna'tti samparyaGka:-padmAsanaM, prANAtipAtAdivyAkhyA pUrvavat, zarIravizeSaNavyAkhyA tvevam-'iThaMti vallabhaM 'kaMtaMti kAntaM kAmyatvAt 'piya'tti priyaM sadA premaviSayatvAt 'maNuNNaM'timanojJaM-sundaramityarthaH, 'maNomaMtimanasa abhyateprApyatepunaH punaH saMsmaraNatoyattanmano'maM pejaMti sarvapadArthAnAMmadhye atizayena priytvaatpreyH| prakarSeNa vA ijyA-pUjA'syeti prejyaM, preryaM vA kAlAntaranayanAt, 'thenjaMti kavacittatra sthairyam, asthire'pi mUDhaiH sthairyasamAropaNAt, 'vesAsiyaMti vizvAsaHprayojanamasyetivaizvAsikaM, parazarIrameva hi prAyeNAvizvAsaheturbhavatIti, 'samaya'ti sammataM tatkRtakAryANAM sammatatvAt 'bahumayaMti bahuso bahUnAM vA madhye matam-iSTaM yattadbahumatam 'aNumayaM ti vaiguNyadarzanasyApi pazcAnmatamanumataM 'bhaMDakaraMDagasamANaM'ti AbharaNakaraNDakatulyamupAdeyamityathaH, tthaa| ___ 'mANaM sIya' mityAdi vyaktaM, navaraM mAzabdo niSedhArtha, NaGkAro vAkyAlaGkArArtha, iha ca spRzatvitiyathAyogaM yojanIyam, athavA 'mANaM'timA etaccharIramiti vyAkhyeyaM, 'mANaMvAla'tti vyAlAH-zvApadabhujagAH 'rogAyaMka'tti rogAH-kAlamahAvyAdhayaH AtaGkAH-taeva sadyoghAtinaH 'parIsahovasagga'tti parISahAH-kSudAdayo dvAviMzati upasargA-divyAdayaH 'phusaMtu' spRzntu 'itikaTTha'tti itikRtvA ityevamabhisandhAya yatpAlitamiti zeSaH / "eyaMpiNaM'tietadapizarIraM "vosirAmittikaTTaityatra ttikaTThatti itikRtvA iti visarjana vidhAya viharantIti yogaH, 'saMlehanAthUsiya'tti saMlekhanA-zarIrasya tapasA kRzIkaraNaM tAMtayA vA 'jhUsittijuSaTAvA sevitAyete tathA 'saMlehaNajhUsaNAjhUsiyAttikvacittatra saMlekhanAyAMkaSAyazarIrakRzIkaraNe yA joSaNA-prIti sevA vA 'juSI prItisevanayo' riti vacanAt sA tathA tayA tAMbA ye juSTAH-sevitAste tathA saMlekhanAjoSaNAyA vA jhUsiyatti-jhUSi kSINA yete tthaa| ___'bhattapANapaDiyAikkhiya'tti pratyAkhyAtabhaktapAnAH 'pAovagayA' pAdapopagatA vRkSacaniSpandatayA'vasthitA ityarthaH, kAlaM aNavakaMkhamANa'ttimaraNamanavakAGkSantaH,AkAkSanti hi maraNamatikaSTaM gatAH kecaneti taniSedha uktaH 'aNasaNAe cheiMti'tti anazanena vyavacchindanti-pariharantItyarthaH, ete ca yadyapi dezaviratimantastathApiparivrAjakakrayayA brahmalokaMgatA ityavaseyam, anyathaitadbhaNanaM vRthaiva syAd, deza viriphalaM tveSAM paralokArAdhakatvameveti, na ca brahmalokagamanaM parivrAjakakriyAphalameSAmevocyate, anyeSAmapi mithyAdhzAM kapilaprabhRtInAM tasyoktatvAditi 13 // mU. (50) bahujane NaM bhaMte ! annamannassa evamAikkhai evaM bhAsai evaM parUvei evaM khalu Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 aupapAtikaupAGgasUtram-50 aMbaDe parivvAyae kaMpillapure nayare gharasate AhAramAharei, gharasae vasahiM uvei, se kahameyaM bhaMte! evaM ?, goyamA ! jaNNaM se bahujano annamannassa evamAikkhai jAva evaM parUvei-evaM khalu ammaDe parivvAyae kaMpillapure jAva gharasae vasahi uvei, sacce NaM esamaDhe, ahaMpiNaM goyamA! evamAikkhAmijAva evaM paravemi-evaM khalu ammaDe parivvAyae jAva vasahiM uvei / sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai ammaDe parivvAyaejAva vasahiM uvei?, goyamA!, ammaDassa NaM parivvAyagassa pagaibhaddayAejAva viNIyAechaTuMchaDeNaM anikkhitteNaMtavokammeNaM uddhaM bAhAo pagijjhiyara sUrAbhimuhassa AtAvaNabhUmIe AtAvemANassasubheNaM pariNAmeNaMpasatyAhiM lesAhi visujjhamANIhiM annayA kayAi tadAvaraNijANaM kammANaM khaovasameNaM IhAvUhAmaggaNagavesaNaM karemANassa vIriyaladdhIe veubbiyaladdhIe ohinANaladdhI smuppnnaa| tae NaM se ammaDe parivvAyae tAe vIriyaladdhIe veubviyaladdhIe ohiNANaladdhIe samuppaNNAe jaNavimhAvaNaheuM kapillapure gharasae jAva vasahiM uvei, se teNaDheNaM goyamA! evaM vuccaI-ammaDe parivvAyae kaMpillapure nayare gharasae jAva vasahiM uvei| pahUNaMbhaMte? ammaDe parivAyae devANuppiyANaMaMtie muMDe bhavittAagArAoanagAriyaM pavvaittae?, no iNaDhe samaThe, goyamA! ammaDe NaM parivvAyae samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva appANaMbhAvamANe vihaai| navaraMUsiyaphalihe avaMguduvAre ciyattaMteuragharadArapavesInavuccai ammaDassaNaM parivyAyagassa thUlae pANAivAe paJcakkhAe jAvajIvAe jAva pariggahe navaraM savve mehuNe paJcakkhAe jAvajIvAe, ammaDassa NaM no kappai akkhasotappamANamettaMpi jalaM sayarAhaM uttarittae nannatya addhANagamaNeNaM, ammaDassaNaMnokappai sagaDaMevaM ceva bhANiyavbaMjAva nannathaegAe gaMgAmaTTiyAe ammaDassa NaM parivvAyagassa no kappai AhAkammie vA uddesie vA mIsajAe i vA ajjhoarae i vA pUikamme i vA kIyagaDe i vA pAmicce i vA anisiDhe i vA abhihaDe i vA Thaittae vA raittae vA kaMtArabhatte i vA dubhikkhabhatte i vA pAhuNagabhatte i vA gilANabhatte i vA vadaliyAbhattei vA bhottae vA pAittaevA, ammaDassa NaM parivvAyagassa no kappai mUlabhoyaNe vA jAva bIyabhoyaNe vA bhottae vA pAittae vA, ammaDassa NaM parivbAyagassa cauvihe anatthadaMDe paJcakkhAe jAvajIvAe, taMjahA-- ___avajjhANAyarie pamAyAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese, ammaDassa kappai mAgahae addhADhae jalassa paDiggAhittae se'viya vahamANae no cevaNaM avahamANae jAva se'viya pUe nocevaNaM aparipUe se'viya sAvajettikAUMno ceva NaM aNabaje se'viya jIvA itikaTThanoceva NaM ajIvA se'viya dinne no cevaNaM adinne se'viya daMtahatthapAyacarucamasapakkhAlaNaThyAe pibittae vANo cevaNaM siNAittae, ammaDassa kappai mAgahae ya ADhae jalassa paDiggAhittae, se'viya vahamANe jAva dinne no ceva NaM adiNNe se'viya siNAittae no ceva NaM hatthapAyacarucamasapakkhAlaNaTTayAe pibittae vaa| ammaDassano kappai anautthiyA vAannautthiyadevayANi vAannautthiyapariggahiyANi vA ceiyAiM vaMdittae vA namaMsittae vAjAva paJjuvAsittae vA nannattha arihaMte vA arihaMtaceiyAI vA / ammaDe NaM bhaMte ! parivvAyae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti ? kahiMuvavaji Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-50 hiti?, goyamA ! ammaDe NaM bhaMte ! parivvAyae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti? kahiMuvavajihiti?, goyamA ! ammaDe NaM parivvAyae uccAvaehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM appANaM bhAvemANe bahUIvAsAiMsamaNovAsayapariyAyaM pAuNihiti 2 tA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sahi bhattAiM aNasaNAe chedittA AloiyapaDikate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA baMbhaloe kappe devattAe uvvjihiti| tattha NaM atyaMgaiyANaM devANaMdasa sAgarovamAiMThiI pannattA, tatya gaM ammaDassavi devassa dasa sAgarovamAiM tthiii| se NaM bhaMte ! ammaDe deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM anataraM cayaM caittA kahiM gacchihiti kahiM uvavajihiti?, goyamA! mahAvidehe vAse jAiM kulAI bhavaMti aDhAI dittAI vittAI vicchinnaviulabhavanasayaNanasanajANavAhaNAI bahudhaNajAyarUvarayayAiM AogapaogasaMpauttAI vicchaDDiyapaurabhattapANAI bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyAI bahujanassa aparizrUyAI tahappagAresu kulesu pumattAe pnycaayaahiti| taeNaMtassa dAragassa gabbhatthassacevasamANassaammApiINaMdhammedaDhA patiNNA bhavissai, se NaM tattha navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIikaMtANaM sukumAlapANipAe jAva sasisomAkAre kaMte piyAsaNe surUce dArae payAhiti, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro paDhame divasa ThiivaDiyaM kAhiti, biiyadivase caMdasUradaMsaNiyaM kAhiMti, chaThe diyase jAgariyaM kAhiMti, ekkArasame divase cItikaMte nimvitte asuijAyakammakaraNe saMpatte bArasAhe divase ammApiyaro imaM eyArUvaM goNaM guNanipphanne nAmadhezaM kAhiMti-jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi gabbhatthaMsi ceva samANaMsi dhamme daDhapaiNmA taM houNaM amhaM dArae daDhapaiNNe nAmeNaM, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhenaM krehitidddhpinnetti| taM daDhapainnaM dAragaM ammApiyaro sAirega'havAsajAtagaM jANittA sobhaNaMsi tihikaraNanakkhattamuhattaMsi kalAyariyassa uvaNehiMti / tae NaM se kalAyarie taM daDhappainnaM dAragaM lehAiyAo dhaNiyappahANAo sauNasyapajjavasANAo bAvattari kalAo suttato ya asthato ya karaNato ya sehAvihiti sikhAvihiti, taMjahA-lehaMgaNitaM svaM naTuMgIyaM vAiyaM saragayaM pukkharagayaM samatAlaM jUyaM janavAyaM pAsakaM aTThAvayaM porekacaMdagamaTTiyaM annavihiM pAnavihiM vatthavihiM vilevaNavihiM sayaNavihiM ajaM paheliyamAgahiyaM gAhaM gIiyaMsiloyaM hiraNNajuttI suvaNNajuttI gaMdhajuttI cuNNajuttI AbharaNavihiM taruNIpaDikamma ithilakkhaNaM purisalakkhaNaM hayalakkhaNaM gayalakkhaNaM goNalakkhaNaM kukkaDalakkhaNaM cakkalakkhaNaM chattalakkhaNaM cammalakkhaNaM daMDalakkhaNaM asilakkhaNaM maNilakkhaNaM kAkaNilakkhaNaM vatthuvinaM khaMdhAramANaM nagaramANaM vatthunivesaNaM vUhaM paDivUhaM cAraM paDicAraM cakkavUhaMgarulavUhaM sagaDavUha juddhaM mijuddhaMjuddhAtijuddhamuTThijuddhabAhujuddhaM layAjuddhaMisatyaM charuppavAhaM dhanuvyeyaM hiraNNapAgaMsuvaNNapAgaM vaTTakheDaMkhuttAkheDaM nAliyAkheDaMpattacchejaMkaDavacchenaM sajIvaM nijIvaMsauNarutamiti bAvattarikalA sehAviti sikkhAvettA ammApiINaM uvnnehiti| tae NaM tassa daDhapainnassa daragassa ammApiyaro ta kalAyariyaM vipuleNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNa yasakkArehiti sammANehiMti sakArettA sammANettA vipulaM jIviyArihaM pIidANaM dalaissai, vipulaM 2 tA pddivisjehiNti| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 aupapAtikaupAGgasUtram-50 tae NaM se daDhapaiNNe dArae bAvattarikalApaMDie navaMgasuttapaDibohie aThArasadevI bhAsAvisArae gIyaratI gaMdhavvaNaTTakusale hayajohI gayajohI rahajohI bAhujohI bAhuppamaddI viyAlacArI sAhasie alaMbhogasamatthe Avi bhavissai / taeNaMdaDhapainnadAragaMammApiyarobAvattarikalApaMDiyaMjAva alaM bhogasamatthaMviyANitA viulehiM annabhogehiM pAnabhogehiM leNa bhogehiM vatthabhogehiMsayaNabhogehiM kAmabhogehiM uvaNimaMtehaMti taeNaM se daDhapainne dAraetehiM viulehiM annabhogehiM jAva sayanabhogehi no sajihiti no rajihiti no gijhihiti no ajjhovavajihiti, se jahAnAmae uppale i vA paume i vA kusume i vA naliNe i vA subhage ivA sugaMdheivA poMDarIe ivA mahApoMDarIei vA satapatte i vA sahassapatte i vA satasahassapatte i vA paMke jAe jale saMtuSTanovalippae paMkaraeNaM novalivpai jalaraeNaM, evameva daDhapainnevi dAraekAmehiM jAe bhogehiM saMvuDDhe novalippihiti kAmaraeNaM novalippihiti bhogaraeNaM novalippihiti mittanAiniyagasayanasaMbaMdhiparijaNeNaM, seNaM tahArUvANaMtherANaM aMtie kevalaM bohiM bujhihiti kevalabohiM bujjhittA agArAo anagAriyaM pvvihiti| se NaM bhavissai anagAre bhagavaMte IriyAsamie jAva guttabaMbhayArI / tassa NaM bhagavaMtassa eteNaM vihAreNaM viharamANassa aNaMte aNuttare NivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaraNANadasaNe smuppjhiti| tae NaM se daDhapainne kevalI bahUI vAsAI kevalipariyAgaM pAuNihiti, kevalipariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe appANaM jhUsittA sadi bhattAI aNasaNAe cheettA jassAe kIrai naggabhAve muMDabhAve aNhANae adaMtavaNae kesaloe baMbhaceravAse acchattakaM aNovAhaNakaMbhUmisejjA phalahasejA kaThThasejA paragharapaveso laddhAvaladdhaM parehiM hIlaNAo khiMsaNAo jiMdaNA garahaNAo tAlaNAo tajaNAo paribhavaNAo pavvahaNAo uccAvayA gAmakaMTakA bAvIsaM parIsahavasaggA ahiyAsijaMtitamaTThamArAhittA carimehiM ussAsaNissAsehiM sinjhihitibujhihiti mucihiti pariNivvAhiti savvadukkhANamaMtaM krehiti|| vR.ihaiva jJAtAntaramAha-'bahujanena'mityAdivyaktaM, navaraM 'pagaindayAe' ityatra yAvatkaraNAdidaM zyapagaiuvasaMtayAepagaitaNukohamANamAyAlohayAemiumaddavasaMpannayAe allINayAe bhaddayAe tti vyAkhyAprAgvat, 'anikkhitteNaM tiavizrAntena pagijjhiyattipragRhya vidhAyetyarthaH, 'pariNAmeNaM tijIvaparaNatyA ajjhavasANehiMti manovizeSaiH lesAhititejolezyAdikAbhiH 'tadAvaraNajANaM ti vIryAntaravaikrayalabdhiprAptinimittAvadhijJAnA- varaNAnAmityartha, 'IhAvUhamaggaNagavesaNaM'ti iha IhA-kimidamityamutAnyathetyevaM sadAlocanA- bhimukhA mati ceSTA, vyUha-idamitthamevaMrUpo nizcayaH, mArgaNam anvayadharmAlocanaM yathA sthANau nizcetavye iha vatyutsarpaNAdayaH prAyaH sthANudharmA ghaTanta iti, gaveSaNaM-vyatirekadharmAlocanaM yathA sthANAveva nizcetavye iha ziraHkaNDUyanAdayaH prAyaH puruSadharmA na ghaTanta iti, tata eSAM samAhAradvandvaH, 'vIriyaladdhIe'tti vIryalabdhyA saha veubviyaladdhIe'tti vaikriyalabdhyA saha 'ohinANaladdhi'tti avadhijJAnalabdhi samutpannA, vIryalabdhyAditrayamutpannamityarthaH, vAcanAntare "vIriyaladdhI veubviyaladdhI'tti paThyate, yatkacit 'amma(mba)De parivvAyage'tti dRzyate tadayuktaM / ammaDe ityetasya sthAnAGgAdipustakeSudarzanAt, 'ahigayajIvAjIve' ityatra yAvatkaraNAdidaM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-50 171 dRzyam- "uvaladdhapuNNapAve' 'AsaksaMvaranijjarakiriyAhigaraNabaMdhamokkhakusale' AzravAHprANAtipAtAdayaH saMvarAH-prANAtipAtaviramaNAdayaH nirjarA karmaNo dezataH kSapaNaM kriyAHkAyikyAdikAHadhikaraNAni-khaGgAdinirvartanasaMyojanAnibandhamokSau-karmaviSayau, etena cAsya jJAnasampannatoktA, 'asahejatti avidyamAnasAhAyyaH kutIrthikaprerataH san samyaktvAvicalanaM prati na parasAhAyyamapekSata iti bhAvaH, ata evAha-'devAsuranAgasuvaNNajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijne' iti devA-vaimAnikAH asuranAgatti-asurakumArA nAgakumArAzceti bhavanapativizeSAH suvaNNattisadvarNA jyotiSkA ityarthaH, kacidgaruDetti nAdhIyate, tataH suvaNNetti-suvarNakumArA bhavanapativizeSAH yakSarAkSasakinnarakimpuruSAH vyantarabhedAH, garuDatti-garuDacihnAH suvarNakumArAH, gandharvamahoragAzca vyntraaH| 'iNamonigganthepAvayaNe ttiasminnigranthepravacane nissaMkiya ttinisandehaH nikaMkhiya'tti muktadarzanAntarapakSapAtaH niviigicche'ttinirvicikitsakaH phalaMprati nizaGkaH 'laddhaDe'tti labdhArtho'rthazravaNataH 'gahiya?'ttigRhItArtho'vadAraNataH puchiyaDe'ttipRSThArthasaMzayesati ahigaya?'tti adhigatArtho'bhigatAto vA arthAvabodhAt viNicchiyaDe'tti vinizcitArthaH edamparyopalambhAt, ataeva ahimiMjapemmANurAgaratte' asthInica-kIkasAni miJAca-tanmadhyavartI dhAtuvizeSaH asthimiJAstAH pemAnurAgeNa sArvajJapravacanaprItilakSaNakusumbhAdirAgeNa raktAivaraktA yasya sa tathA, kenollekhentyaah| ___ 'ayamAusoo ! niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramaThU sese aNaThe'tti, ayamitiprAkRtatvAdidam 'Auso tti AyuSmanniti putrAderAmantraNaM, kvacit 'iNamonigganthe' iti zyate, 'sese'tti zeSa-dhanadhAnyaputrakalatramitrarAjyakupravacanAdikamiti, UsiyaphalihettiucchritamunnataM sphaTikamiva sphaTikaM cittaM yasya sa tathA, maunIndrapravacanAvAptayA paripuSTamanA ityarthaH, itivRddhavyAkhyA, anye tvAH-ucchitaH-argalAsthAnAdapanIyorvIkRto na tirazcInaH, kapATapazcAbhAgAdapanIta ityarthaH, utsRto vA apagataH parighaH-argalA gRhadvAre yasyAsau ucchritaparigha utsRtaparighovA, audAryAtizayAdatizayadAnadAyitvena bhikSukapravezArthamanargalitagRhadvAraityarthaH, idaM ca kilAmmaDasya na sambhavati, svayameva tasya bhikSukatvAd, ata eva pustake likhitaM yathA 'Usiyaphalihe'tyAdivizeSaNatrayaM nocyte|| _ 'avaMguyaduvAre'tti apAvRttadvAraH-kapATAdibhirasthagitagRhadvAraH, saddarzanalAbhena na kuto'pipASaNDikAdvibheti, zobhanamArgaparigraheNodghATazirAstiSThatItibhAvaiti vRddhavyAkhyA, kecitvAhuH-bhikSukapravezArthamaudAryAdasthagitagRhadvAra ityarthaH, idaM cAmbhaDasya na ghaTate, 'ciyatta aMteuragharadArapavesI tti ciyattoti-lokAnAM prItikara eva antaHpure vA gRhe vA dvAre vA pravezo yasya sa tathA, inpratyayazcAtra samAsAntaH, atidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyo'sAviti bhAvaH, anye tvAhuH-ciyattotti-nAprItikaro'ntaH puragRhe dvAreNa nApadvAreNa pravezaH-ziSTajanapravezanaM yasya sa tathA,anISyAluMtApratipAdanaparaM cetthamidaM vizeSaNaM, na cAmmaDasyedaM ghaTate, antaH purasyaivAbhAvAditi, kvacidevaM zyate 'ciyattagharateurapavesI'ti ciyattetti-prItikAriNyevagRhe vA'ntaHpurevApravizatItyevaMzIlo ___ Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 aupapAtikaupAGgasUtram-50 yaH sa tathA, tyaktau vA gRhAntaHpurayorakasmAt pravezo yena sa tathA, 'cauddasaaThumuddichapunnamAsiNIsutti uddiyA-amAvAsyA paDipunnaM posahaM anupAlemANe'tti AhArapauSadhAdibhedAccatUrUpamapIti, 'samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakambalapAyapucchaNeNaM' atra ca paDiggahatti-pratigrahaH patadgraho vA-pAtraM pAyapucchaNaMti-pAdaprokSaNaM rajoharaNaM 'osahabhesajjeNaM tiauSadham-ekadravyAzrayaM bhaiSajyaM-dravyasamudAyarUpamathavA auSadhaMtriphalAdi bhaiSajyaM-pathyaM pADihArieNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaMpaDilAhemANe'ttipratihAraH-pra tyarpaNaM prayojana masyeti prAtihArikaM tena pITham AsanaM phalakam-avaSTambhanArthaH kASThavizeSaH zayyA-vasatiH zayanaM vA yatra prasAritapAdaiH saMstArako-laghutaraM zayanameva 'sIlabbayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvamANe ti zIlavratAni-aNuvratAni guNA-guNavratAni viramaNAni-rAgAdiviratiprakArAHpratyAkhyA-nAni namaskArAsahittAdIni pauSadhopavAsaH-aSTamyAdiparvadineSUpavasanama, AhArAdityAga ityarthaH, 'no kappaiakkhasoyappamANamettaMpijalaM sayarAhaM uttarittae' akSazrotaHpramANA-gantrIcakranAbhicchidrapramANA mAtrA yasya tattathA, sayarAhaM-akasmAt helayetyarthaH, 'AhAkammie' ityAdi vyaktaM, navaraM 'raie ivatti racitam auddezikabhedo yanmodakacUrNAdi punarmodakatayA kUradadhyAdikaM vA vatkarambakAditayA viracitaMtadracitamityucyate, iha cetizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, __'kAntArabhatte i vatti kAntAram-araNyaM tatra bhikSukANAM nirvAhaNArthaM yatsaMskriyate tatkAntArabhaktamiti, 'dubhikkhabhatte i vva'tti durbhikSabhaktaM yabhikSukArthaM durbhikSe saMskriyate, auddezikAdibhedAzcaite, 'vaddaliyAbhatte i vati vardalikA-durdinaM 'gilANabhatte i batti glAnaH sanArogyAya yaddadAti tad glAnabhaktaM 'pAhuNagabhatte i vatti prAghUrNAkaH-ko'pi kvacidgato vapratisiddhaye saMskRtya dadAtiprAdhUrNakAvA-sAdhvAdayaihAyAtA iti yaddApavatitatprAdhUrNakabhaktaM 'mUlabhoyaNe ivatti mUlAnipadmAsi TikAdInAM yAvatkaraNAdidaM padatrayaM zyaM 'kandamoyaNe i vatti kandAH-sUraNakandAdayaH 'phalabhoyaNe iva'tti phalAni AntrAdInAM 'hariyabhoyaNe ivatti haritAni-madhuratRNakaTukabhANDAdIni 'bIyabhoyaNe ivatti bIjAni-zAlitilAdIni 'bhottae vatti bhoktuM vA 'pAyae vatti pAtuM vA AdhAkarmakAdipAnakAdInIti! avajjhANAyarie'ttiapadhyAnena-AdinAAcaritA-Asevito yaH apadhyAnasya vA yadAcaritam AsevanaM so'narthadaNDa iti, 'pamAdAyarie'tti pramAdena-ghRtaguDAdidravyANAM sthaganAdikaraNe AlasyalakSaNena Acarito yastasya vAyadAcaritaM so'narthadaNDaH pramAdAtacaritaH pramAdAcaritaM veti 'hiMsappayANe'tti hiMsrasya-khagAdeH pradAnam-anyasyArpaNaM niSprayojanameveti hiMmrapradAnaM, pAvakammovaese ttipApakarmopadezaH-kRSyAdhupadezaHprayojanaMvineti, sAvajettikaTTatti yadidaMjalasya parimANakaraNaMtajjalaMsAvadyamitikRtvAka sAvadyamapi kathamityAha-'jIvattikaTTha'tti jIvA apkAyikA eta itikRtvA, athavA kasmAtparipUtaM gRhNAtItyata Aha-sAvadyamitikRtvA, etadeva kuta ityAha-jIvA itikRtvA, pUtarakAdijIvA iha santItikRtveti bhAvaH / 'aennautthie vatti anyayUthikAarhatsaGgApekSayAanyezAkyAdayaH 'ceiyAItiarhaccaityAni-jinapratimAityarthaH 'nannatthaarahaMtehi vatti na kalpate, iha yo'yaM neti pratiSedhaH so'nyatrAhaddayaH,arhato varjayitvetyarthaH, sa hi kila Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-50 173 parivrAjakaveSadhArakaH ato'nyayUthikadevatAvandanAdiniSedhe arhatAmapi vandanAdiniSedho mA bhUmidikRtvA nannatthetyAdyadhItaM, 'uccAvaehiMti uccaavccaiH-utkRssttaanutkRssttaiH| ___ 'AukkhaeNaM ti AyuHkarmaNo dalikanirjaraNena 'bhavakkhaeNaM'ti devabhavanibandhanabhUtakarmaNAM gatyAdInAM nirjaraNenetyarthaH, 'ThiikkhaeNaM ti AyuHkarmaNastadanyeSAM ca keSAcit sthitervidalaneneti 'anaMtaraMcayaMcaittatti devabhavasambandhinaMcayaM-zarIraMtyakatvA-vimucya athavA 'cayaM caitta'tticyavanaM citvA-kRtvetyarthaH, 'aDvAiMti paripUrNAni 'dittAIti daptAni-darpavanti 'vittAiMti vittAni vyAkhyAtAni zeSapadAni kUNikavarNakavad vyAkhyeyAni, 'tahappagAresu kulesutti iha kvacit kule ityayaM zeSo dRzyaH, 'pumattAe'tti puMstvatayA, puruSatayetyarthaH, 'paJcAyAhiti'tti pratyAjaniSyati utpatsyata ityarthaH, 'ThiivaDiyaM kAhiti'tti sthitipatitaMkulakamAntarbhUtaM putrajanmocitamanuSThAnaM kariSyataH 'caMdasUradaMsaNiya'ti candrasUradaranikAbhidhAnaM sutajanmotsavavizeSaM 'jAgariya'ti rAtrijAgarikAMsutajanmotsavavizeSameva 'nivvatteasuraijAyakammakaraNe ttinivRtte-atikrAnte azucInAm-azaucavatAMjAtakarmaNAM-pravavyApArANAM yatkaraNaM-vidhAnaMtattathA, tatra 'bArasAhe divaseti dvAdazAkhye divase ityarthaH,athavA dvAdazAnAmAMsamAhArodvAdazAhatasya divaso yenAsau pUrNo bhavatIti dvAdazAhadivasastatra 'ammApiyaro'tti ambApitarau 'imati idaM vakSyamANam, ayamiti kvaciddazyate, tacca prAkRtazailIvazAt, "eyArUvaMti etadeva rUpaM-svabhAvo yasya nAnyathArUpamityetadrUpaM goNaM'ti gauNaM, kimuktaM bhavatItyAha __'guNaniSphannati gauNazabdo'pradhAne'pivartata ityata uktaM guNaniSpannamiti, 'nAmadhecaM' ti prazastaM nAmaiva nAmadheyam, iha sthAne pustakAntare 'paMcadhAipariggahie' ityAdi grantho dRzyate, saca prAgvad vyAkhyeyaH, kiJcica tasya vyAkhyAyate-'hatthA hatyaM saMharijjamANe ttihastAddhastAntaraM saMhiyamANo-nIyamAnaH, aGkAdakaM paribhujyamAnaH-utsaGgAdutsaGgAntaraM paribhojyamAnaH utsaGgasparzasukhamanubhAvyamAnaH, 'uvanaccijjamANe'tti upanatyamAno nartanaM kAryamANa ityarthaH, upagIyamAnaH-tathAvidhabAlocitagItavizeSairgIyamAno gApyamAno vA uvalAlijamANe'tti upalAlyamAnaH krIDAdilAlanayA 'uvagUhijjamANe'tti upagUhyamAnaH AliGgayamAnaH 'avayAsijjamANe'tti apatrAsyamAnaH apagatatrAsaH kriyamANaH, apayAsyamAno vA utkaNThAtirekAnanirdayAliGganenApIDyamAnaH, aprayAsyamAnovA samIhitapUraNena prayAsamakAryamANaH, 'parivaMdijjamANe'tti parivandhamAnaHstUyamAnaH, paricumbyamAnaiti vyaktaM, paraMgijamANe tti paraNayamANaH caGkamyamANaH, eteSAM ca saMhiyAmANAdipadAnAM dvivacanamAbhIkSNyavivakSayeti 'nivvAghAyaM'ti nirvAtaMniyAghAtaMca yadgirikandaraMtadAlIna iti|athaadhikRtvaacnaa 'sAiregaThavarisajAyagaM'ti sAtirekANyaSTau varSANi jAtasya yasya sa tathA taM 'atthau'tti arthato vyAkhyAnataH 'karaNao yati karaNataH prayogata ityarthaH / ___'sehAvehiti'tti seghayiSyati niSpAdayiSyati 'sikkhAvehiti' zikSayiSyati abhyAsa kArayiSyati vinayapariNayamette'tti kavacittatra vijJa eva vijJakaH sa cAsau pariNamamAtrazcabuddhayAdipariNAmavAneva vijJakapariNatamAtraH, iha mAtrAzabdo buddhayAdipariNAmasyAbhinavatvakhyApanaparaH, 'navaMgasuttapaDibohie'tti navAGgAni dve zrotre dve netre dve ghrANe ekA ca jihvA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 aupapAtikaupAGgasUtram-50 tvagekA manazcaikamiti tAni suptAnIva suptAni bAlyAdavyaktacetanAni pratibodhitAni-yauvanena vyaktacetanAvanti kRtAni yasya sa tathA, -Aha ca vyavahArabhASye-'sottAiM nava suttAI' ityAdi, 'hayajohI'tti hayena-azvena yudhyata iti hayayodhI evaM rathayodhI bAhuyodhIca, 'bAhupramardI'ti bAhubhyAMpramRnAtIti bAhupramardI 'viyAlacArI'tti sAhasikatvAdvikAle'pi rAtrAvapi caratIti vikAlacArI, ata eva sAhasikaH-sAttvikaH 'alaM bhogasamatthe ti atyarthaM bhogAnubhavanasamarthaH, 'no saJjihiti' tti na saGga-sambandhaMkariSyati no rajihiti'ttinarAga-premabhogasambandhahetuMkariSyati nogajjhihiti'tti nAprAptabhogeSvAkAGkSAkariSyatIti 'noajjhovavaJjihiti'ttinAdhyupapatsyate nAtyantaMtadekAgramanA bhaviSyatati 'sejahAnAmae'ttiseiti athazabdArtheathazabdazca vAkyopakSepArthaH, nAmetisambhAvanAyAma, evaMzabdo vAkyAlaGkArArthaH, 'uppaleti vA' utpalamiti vA, utpalAdipadAnAM cArarthabhedo varNAdibhirlokato'vaseyo, navaraM puNDarIkaM-sitapadmaM 'paMkaraeNaM'ti paGka-kardamaH sa eva rajaH padmasvarUpoparaJjanAt zlakSNAvayavarUpatvena vA reNutulyatvAditi, 'kAmaraeNaMti kAmaH-zabdo rUpaM ca sa eva rajaH kAmarajastena 'bhogaraeNaM ti bhogo-gandho rasaH sparzazca 'mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM'ti mitrANi-suhRdaH jJAtayaH-sajAtIyAH nijakA-bhrAtRputrAdayaH svajanAmAtulAdayaH sambandhinaH-zvazurAdayaH parijano-dAsAdiparikaraH kevalaM bohiM bujihiitti vizuddhaM samyagdarzanamanubhaviSyati tallapsyata ityarthaH, 'anaMte tyAdi, anantam'-anantArthaviSayatvAt 'anuttaraM' sarvottamatvAt 'nirvyAghAtaM' kaTakuTyAdibhirapratihatatvAt 'nirAvaraNaM' kSAyikatvAt 'kRtsnaM' sakalArthagrAhakatvAt 'pratipUrNa sakalasvAMzasamanvitatvAt 'kevalavaraNanaNadaMsaNe tti kevalam-asahAyaM ata eva varaM jJAnaM ca darzanaM ceti jJAnadarzanaM tataH prAkpadAbhyAM karmadhArayaH, tatra jJAna-vizeSAvabodharUpamiti darzanaM-sAmAnyAvabodharUpamiti, 'hIlaNAo'ttijanmakarmamarmodghaTTanAni 'niMdaNAo'timanasA kutsanAni khisaNAo'tti tAnyeva lokasamakSaM 'garahaNAo'tti kutsanAnyeva ca garhaNIyasamakSANi 'tajjaNAo'tti ziro'gulyAdisphoraNato jJAsyasi re jAlmetyAdibhaNanAni 'tAlaNAo'tti tADanAH-capeTAdidAnAni paribhavaNAo'tti AbhAvyArthaparireNa nyakikrayAH, _ 'pavvahaNAo'tti pravyathanA-bhayotpAdanAni 'uccAvaya'tti utkRSTetarAH 'gAmakaMTaya'tti indriyagrAmapratikUlA iti sijjhihiitti setsyati-kRtakRtyobhaviSyati bujhihiiti bhotsyatesamastAna kevalajJAnena 'muccihiittimokSyate sakalakarmAzaiH parinivvAhiittiparinirvAsyati karmakRtasantApAbhAvena zItIbhaviSyati, kimuktaM bhavati ? -'savvadukkhANamaMtaM kAhiiti vyaktameveti 14 mU. (51) se ime gAmAgara jAva sannivesesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taMjahAAyariyapaDinIyA uvajjhAyapaDinIyA kulapaDinIyA gaNapaDinIyA AyariyauvajjhAyANaM ayasakAragA avaNNakAragA akittikAragA bahUhi~ asabbhAvubbhAvaNAhi~ micchattAbhinivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANA vuppAemANA viharittA -bahUI vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti bahu0 tassa ThANassa anAloiyaapaDikkatA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 51 175 kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM laMtae kappe devakibbisiesu devakibbisiyattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI terasasAgarovamAiM ThitI anArAhagA sesaM taM caiva 15 / se je ime sannipaMciMdiyatirikkhajoNiyA pajjattayA bhavaMti, taMjahA- jalayarA khahayarA thalayarA, tesiMNaM atthegaiyANaM subheNaM pariNAmeNaM pasatthehiM ajjhavasANehiM lesAhiM visujjhamANAhiM tayAvaraNijANaM kammANaM khaovasameNaM IhAvUhamaggaNagavesaNaM karemANANaM sannIpuvvajAIsaraNe samuppaJjai / tae NaM te samuppannajAisarA samANA sayameva paMcANuvvayAiM paDivajraMti paDivajittA bahUhiM sIlavyaguNaveramaNapacakkhANaposahovavAsehiM appANaM bhAvemANA bahUI vAsAI AuyaM pAleti pAlittA bhattaM paJcakkhati hUI bhattAiM aNasaNAe cheyaMti 2 ttA AloiyapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM sahassAre kappe devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI aTThArasa sAgarovamAiMThitI pannattA, paralogassa ArAhagA, sesaM taM ceva 16 / se je ime gAmAgara jAva saMnivesesu AjIvikA bhavaMti, taMjahA- dugharaMtariyA tigharaMtariyA sattagharaMtariyA uppalabeTiyA gharasamudAniyA vijuaMtariyA uTTiyAsamaNA, teNaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI vAsAI pariyAyaMpAuNittA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe uvavattAro bhavati, tahiM tesiM gatI bAvIsaM sAgarovamAiM ThitI, anArAhagA, sesaM taM ceva 17 / se je ime gAmAgara jAva saNvaiisesu pavvaiyA samaNA bhavaMti, taMjahA - attukkosiyA paraparivAiyA ikammiyA bhujo 2 kouyakArakA, te NaM eyArUveNaM vihAreNaM viharamANA bahUI . vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNati pAuNittA tassa ThANassa aNAloiya apaDikkaMtA kAlamAse kAlaM kiccA ukkose accue kappe abhiogiesu devesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI bAvIsaM sAgarovamAI ThiI paralogassa aNArAhagA, sesaM taM ceva 18 / se je ime gAmAgara jAva sanni vesesu ninhagA bhavaMti, taMjahA bahurayA ? jIvapaesiyA 2 avvattiyA 3 sAmuccheiyA 4 dokiriyA 5 terAsiyA 6 abaddhiyA 7 icchete satta pavayaNaninhagA kevala cariyAliMgasAmaNNA micchaddiSTThI bahUhiM asabbhAvubhAvaNAhiM micchattAbhinivesehiya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca buggAhemANA vuppAemANA viharittA bahUiM vAsAiM sAmaNNapariyAgaM pAuNaMti 2 kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM uvarimesu gevejjesu devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gatI ekkattIsa sAgarovamAiMThitI, paralogassa anArAhagA, sesaM taM ceva 19 / se je ime gAmAgara jAva sanni vesesu maNuyA bhavaMti, taMjahA- appAraMbhA apapariggahA dhammiyA dhammAguyA dhammiTThA dhammakhAI dhammappaloiyA dhammapalajjaNA dhammasamudAyArA dhammeNaM ceva vittiM kappemANA susIlA suvvayA suppaDiyAnaMdA sAhUbahiM ekacAo pANAivAyAo paDivirayA jAvajIvAe ekaccAo apaDivirayA evaM jAva pariggahAo ekaccAo kohAo mANAo mAyAo lohAo pejjAo kalahAo abbhakkhANAo pesunnAo para parivAyAo aratiratIo mAyAmosA omicchAdaMsaNasallAo paDivirayA jAvajIvAe ekaccAo apaDivirayA, ekaccAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA, ekaccAo karaNakArAvaNAo paDivirayA jAvajIvAe ekaccAo apaDivirayA egacAo payaNapayAvaNAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo payaNapayAvaNAau apaDivirayA, Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 aupapAtikaupAGgasUtram-51 ekacAo koTTaNapiTTaNatajjaNatAlaNavahabaMdhaparikilesAo paDivirayA jAvajjIvAe ekaccAo apaDivirayA, - ekaccAo NhANamaddaNavaNNagavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAo paDivirayA jAvajIvAe ekaccAo apaDivirayA, jeyAvaNNe tahappagArA sAvajjajogovahiyA kammatA parapA pariyAvaNakarA kajjati tao jAva ekaccAo apaDivirayA taMjahA-samaNovAsagA bhavaMti, abhigayajIvAjIvA ubaladvapuNNupAvA AsavasaMvaranijjara kiriyA ahigaraNabaMdhamokkhakusalA asahejjAo devAsuranAgajakkharakkhasakinnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo aNaikkamaNijjA niggaMthe pAvayaNe nissaMkiyA NikkhaMkhiyA nivvitigicchA laddhaDDA gahiyaTThA pucchiyaTTA abhigayaTThA viNicchiyaTThA aTThimiMjapemmANurAgarattA ayamAuso ! niggaMthe pAvayaNe aDDe ayaM paramaTTe sese aTTe UsiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattaMteuraparagharadArappavesA cauddasamuddiTTapuNNamAsiNIsu paDipuNNaM posahaM sammaM anupAlettA samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMthachaNeNaM osahabhesajJeNaM paDihAraeNa ya pIDhaphalagasejjAsaMdhAraeNaM paDilAbhemANA viharaMti viharitA bhattaM paJcakkhati te bahUI bhattAiM aNasaNAe chediti chedittA AloiyapaDikkaMtA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM accue kappe devattAe uvavattAro bhavaMti, tahiM tesiM gaI bAvIsaM sAgarovamAI ThiI ArAhayA sesaM taheva 20 / se je ime gAmAgara jAva sannivesesu maNuA bhavaMti, taMjahA - anAraMbhA apariggahA dhammiyA jAva kappemANA susIlA subvayA supaDiyAnaMdA sAhU savvAo pANAivAAo paDivirayA jAva savvAo pariggahao paDivirayA savvAo kohAo mANAo mAyAo lobhAo jAva micchAdaMsasallAo paDivirayA savvAo AraMbhasamAraMbhAo paDivirayA savvAo karaNakArAvaNAo paDivirayA savvAo payaNapayAvaNAo paDivirayA savvAo kuTTaNapiTTaNatajjaNatAlaNavahabaMdhaparikilesAo paDivirayA savvAo NhANamaddaNavaNNagavilevaNasaddapharisarasarUvagaMdhamallAlaMkArAo paDivirayA jeyAvaNNe tahappaggArA sAvajjajogovahiyA kammaMtA parapANapariyAvaNakarA kAMti taovi paDivirayA jAvajjIvAe se jahAnAmae anagArA bhavaMti- IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva iNameva niggaMthaM pAvayaNaM puraokAuM viharaMti tesi NaM bhagavaMtANaM eeNaM vihAreNaM viharamANANaM atyegaiyANaM aNaMte jAva kevalavaranANadaMsaNe samuppajjai, te bahUiM vAsAI kevalipariyAgaM pAuNaMti jAva pAuNittA bhattaM paccakkhati bhattaM 2 bahUI bhattAI. aNasaNAi cherdetira ttA jassaTThAe kIrai gagga bhAve0 aMtaM karaMti, jesiMpi ya NaM egaiyANaM no kevalavaranANadaMsaNe samuppajjai te bahUI vAsAI chaumatthapariyAgaM pAuNantira AbAhe uppanne vA anuppanne vA bhattaM paJcakkhaMti, te bahUI bhattAiM aNasaNAe cedenti 2 ttA jassaTTAe kIrai naggabhAve jAva tamaTThamArAhittA carimehiM UsAsaNIsAsehiM anaMtaM anuttaraM nivvAghAyaM nirAvaraNaMkasiNaM paDipunnaM kevalavaranANadaMsaNaM uppADiMti, tao pacchA sijjhihinti jAva aMtaM karehiMti / egaccA puNa ege bhayaMtAro puvvakammAvaseseNaM kAlamAse kAlaM kiccA ukkoseNaM savvaTTasiddhe Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-51 177 mahAnavimANe devattAeuvavattAro bhavaMti, tahiMtesiMgaI tettIsaMsAgarovamAiMThiI ArAhagA, sesaM taMceva 21 // sejeimegAmAgara jAvasannivesesumaNuA bhavaMti, taMjahA-savvakAmavirayAsabvarAgavirayA savvasaMgAtItA savvasiNehAtikatA akkohA nikkohAkhINakkohA evaMmANamAyAlohA aNupuvveNaM aTTha kammapayaDIo khavettA upi loyaggapaiTThANA hvNti|| vR. 'ayasakAragati parAkramakRtA sarvadiggAminI vA prakhyAtiryazaH tapratiSedhAdayazaH 'avaNNakArayattiavajJA-anAdaraH avarNovA-varNanAyA akaraNaM akittikAragattidAnakRtA ekadiggAminIvAprasiddhiH kIrtistanniSedhAdakIrtiH asabbhAvujhbhAvaNAhitiasadbhAvAnAmavidyamAnArthAnAmudbhAvanA-utprekSaNAni asadbhAvodmadbhAvanAstAbhiH 'micchattAbhinivesehi ya'tti mithyAtve vastuviparyAse mithyAtvAdvA-mithyAdarzanAkhyakarmaNaH sakAzAd abhinivezAH-- cittAvaSTambhAmithyAtvAbhinivezAstaiH 'vuggAhemANa'tti vyudgrAhyamANAH-kugrahe yojayantaH 'vuppAemANa'tti vyutpAdayamAnAH-asadbhAvodbhAvanAsu samarthIkurvanta ityarthaH, 'aNAloiyaapaDikvaMta'tti gurUNAM samIpe akRtAlocanAstato doSAdanivRttAzcetyarthaH, eteSAM ca viziSTazrAmaNyajanyaM devatAvaMpratyanIkatAjanyaM ca kilbiSikatvaM, te hicaNDAlaprAyA eva devamadhye bhavantIti 15 // 'saNNIpubvajAIsaraNe'tti saMjJinAM satAM yA pUrvajAtiH-prAktAno bhavastasyA yasmaNa tattathA 16 // . AjIvikAgozAlakamatAnuvartinaH 'dugharaMtariya'tti ekatra gRhe bhikSAM gRhItvA ye'bhigrahavizeSAd gRhadvayamatikramya punarbhikSAM gRhNantinaniranantaramekAntaraMvA te dvigRhAntarikAH, dve gRhe antaraM bhikSAgrahaNe yezaSAmasti te dvigRhAntarikA iti nirvacanam, evaM trigRhAntarikAH saptagRhAntarikAzca uppalabeTiya'ttiutpalavRntAni niyamavizeSAt grAhyatayA bhaikSatvena yeSAMsanti te utpalavRntikAH 'gharasamudAniya'ttigRhasamudAna-pratigRhaM bhikSA yeSAMgrAhyatayA'stite gRhasamudAnikAH 'vijuyaMtariya'tti vidyuti satyAM antaraM bhikSAgrahaNasya yeSAmasti te vidyudantarikAH, vidyutsampAtebhikSAMnATantIti bhAvArthaH, 'uTTiyAsamaNa tti uSTrikA mahAmRNmayobhAjanavizeSastatra praviSTA ye samyanti-tapasyantItyuSTrikAzramaNAH, eSAM ca padAnA muThokSayA vyAkhyA kRteti 17 / ___'attukkosiya'tti AtmotkarSo'sti yeSAM te AtmotkarSikAH, 'paraparivAiya'tti pareSAM parivAdo-nindA'sti yeSAMteparaparivAdikAH 'bhUikammiya'ttibhUtikarma-jcaritAnAmupadravarakSArthaM bhUtidAnaM tadasti yeSAM te bhUtikarmikAH, 'bhujjo bhujo kougakAraga'tti bhUyo bhUyaH--punaH punaH kautukaM-saubhAgyAdinimittaM pareSAM snapanAdi tatkartAraH kautukakArakAH 'Abhiogiesutti abhiyoge-AdezakarmaNi niyuktA AbhiyogikA AdezakAriNa ityarthaH, eteSAM ca devatvaM cAritrAdAbhiyogikatvaM cAtmotkaSadiriti 18 / / bahuSusamayeSuratA-AsaktAH bahubhirevasamayaiH kAryaniSpadyatenaikasamayenetyevaMvidhavAdino bahuratAH-jamAlimatAnupAtinaH, 'jIvapaesi'tti jIvaH pradeza evaiko yeSAM matena tejIvapradezAH, ekenApi pradezena nyUno jIvo na bhavatyayo yenaikena pradezena pUrNaH san jIvo bhavati sa evaikaH [8112] Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 . aupapAtikaupAGgasUtram-51 pradezo jIvo bhavatItyevaMvidhavAdinastiSyaguptAcAryamatAvisaMvAdinaH 'avvattiya'tti avyaktaM samastamidaM jagat sAdhvAdiviSaye zramaNo'yaMdevovA'yamityAdiviviktapratibhA-sodayAbhAvAttatazcAvyaktaM vastviti matamasti yeSAM te avyaktikAH, avidyamAnA vA sAdhvAdivyaktireSAmitakyavyaktikAHASADhAcAryaziSyamatAntaHpAtinaH 'sAmuccheiya'ttinArakAdibhAvAnAM pratikSaNaM samucchedaM kSayaM vadantIti sAmucchedikAH azvamitramatAnusAriNaH 'dokiriya'ti dve kriye-zItavedanoSNavedanAdisvarUpe ekatra samaye jIvo'nubhavatItyevaM vadanti ye te vaikriyA gaGgAcAryamatAnuvartinaH terAsiyattitrIn rAzInjIvAjIvAnojIvarUpAnvadantiyete trairAzikaH rohaguptamatAnusAriNaH, 'abaddhiya'tti abaddhaM satkarma kaJcukavatpArzvataH spRSTamAtraM jIvaM samanugacchantItayevaMvadantItyabaddhikAH goSThAmAhilamatAvalambinaH, upalakSaNaMcaitatsakriyAvartivyApannadarzanAnAmanyeSAmapIti, pavayaNaniNhaya'ttipravacanajinAgamaM niDhuvate-apalapantyanyathA tadekadezasyAbhyupagamAtte pravacananilavakAH, kevalaM 'cariyAliMgasAmaNNA micchAdiTThI'tti mithyAdRSTayaste viparItabodhAH navaraM caryayAbhikSATanAdikriyayA liGgena ca-rajoharaNAdinA sAmAnyAH-sAdhutulyA iti 19 / dhammiyatti dharmeNa zrutacAritrarUpeNa caranti ye ye te dhArmikAH, kuta etadevamityata Aha-'dhammANuAttidharma-zrutarUpamanugacchantiyetedharmAnugAH, kuta etadevamityata Aha-'dhammiTTa' ttidharmaH zrutarUpaeveSTo-vallabhaH pUjitovAyeSAMtedharmeSTAH dharmiNAM veSTAH dharmISTAH athavAdharmo'sti yeSAM te dharmiNaHta eva cAnyebhyo'tizayavanto dharmiSThAH, ataeva 'dhammakkhAi'ttidharmamAkhyAnti bhavyAnAMpratipAdayantItidharmAkhyAyinaH dharmAdvA khyAtiH-prasiddhiryeSAM te dharmakhyAtayaH, 'dhammapaloiya'ti dharma pralokayanti-upAdeyatayA prekSante pASaNDiSu vA gaveSayantIti dharmapralokinaH, dharmagaveSaNAnantaraM vA 'dhammapalajaNa tti dharme prarajyante-Asajyante ye te dharmaprarajyanAH, tatazca 'dharmasamudAcAra'tidharmarUpacAritrAtmakaH samudAcAraH-sadAcAraH sapramodovA''cAro yeSAM te dharmasamudAcArAH, ata eva 'dhammeNa ceva vittiM kappemANa'tti dharmeNaiva-cAritrAvirodhena zrutAvirodhena vA vRtti-jIvikAM kalpayantaH-kurvANA viharantIti yogaH, 'subbaya'tti sadgatAH zobhanacittavRttivitaraNA vA, 'suppaDiyAnaMdA sAhUhi~ti suThu pratyAnandaH-cittAlAdo yeSAM te supratyAnandAH sAdhuSu-viSayabhUteSuathavAsAhUhitiuttaravAkyesambadhyate, tatazcasAdhubhyaH sakAzAt sAdhavantike ityarthaH, 'egacAo pANAivAyAo'ti ekasmAt na sarvasmAt pAThAntare 'emaiyAo'tti tatra ekakaevaekakikaH tasmAdekakikAta, itaidaMsUtraprAyaHprAguktAInavaraM micchAdasaNasallAotti iha midhyAdarzanaM-tajanyAnyayUthikavandanAdikA kriyA tato bhAvato viratAH rAjAbhiyogAdibhistvAkArairaviratA iti, 'kuTTaNapiTTaNatajaNatAlaNavahabaMdhaparikilesAo'tti kuTTanaMkhadirAderiva chedavizeSakaraNaM piTTanaM-vastrAderiva mudgarAdinA hananaM tarjanaM-paraMprati jJAsyasire jAlmetyAdibhaNanaM tADanaM-capeTAdinA hananaM tAlanaM vA gRhadvArAdestAlakena sthaganaM vadho-mAraNaM bandho--rajjvAdinA yantraNaM pariklezo-bAdhotpAdanaM 'sAvajajogovahiya'tti sAvadhayogA aupadhikA-mAyAprayojanAH kaSAyapratyayA ityarthaH upakaraNaprayojanA vA yete tathA 'kammata'tti Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-51 179 -- vyApArAMzAH, vAcanAntare 'sAvajA abohiyA kammata'tti atra abodhikAH avidyamAnabodhikA veti, evaM sAmAnyenoktAnAM manuSyANAM vizeSanirdezArthamAha-'taMjaha'tti ta ete ityarthaH 'se jahAnAmae'tti kvacittatrApyayamevArthaH 20 / ___'AbAhe'tti rogAdibAdhAyAM egacA puNa ege bhayaMtAro'ti ekA asAdhAraNaguNatvAd advitIyA manujabhavabhAvinIvAarcA-bondistanuryeSAM te ekArcAH, punaHzabdaH pUrvoktArthApekSayA uttaravAkyArthasya vizeSadyotanArthaH, eke-kevalajJAnabhAjanebhyo'pare 'bhayaMtAro'tti bhaktAra:anuSThAnavizeSasya sevayitAro bhayatrAtAro vA, anusvArastvalAkSaNikaH, 'puvakammAvaseseNa' kSINAvazeSakarmaNA devatayotpattAro bhavantIti yogaH 21 / 'savvakAmaviraya'tti sarvakAmebhyaH-samastazabdAdivaSayebhyo viratA-nivRttAsteSu vA virayA-vigatautsukyA ye te tathA, yataH "sabbarAgaviraya'tti sarvarAgAt-samastAdviSayAbhimukhyahetubhUtAtmapariNAmavizeSAdviratA-nivRttA yete tathA, 'savvasaMgAtIta'tti sarvasmAtsaGgAtmAtApitrAdisamAbandhAdatItAH-apakrAntAH sarvasaGgAtItAH yataH 'savvasiNehAikvaMtatti sarvasneha-mAtrAdisambandhahetuM atikrAntAH-tyaktavanto ye te sarvasnehAtikrAntAH 'akkoha'tti krodhaviphalIkaraNAt 'nikkoha'tti udayAbhAvAt, etadeva kuta ityAha-'khINakkoha'tti kSINakrodhamohanIyakarmANa ityarthaH, ekArthAvate zabdAH 22 // mU. (52) anagAreNaMbhaMte! bhAviappA kevalisamugghAeNaM samohaNittA kevalakappaloyaM phusittANaMciTThai?, haMtA ciTThai, se nUNaM bhaMte ! kevalakappe loe tehiM nijarApoggalehiM . phuDe ?, haMtA phuDe, chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse tesi gijarApoggalANaM kiMci vaNNeNaM vaNNaM gaMdheNaM gaMdha raseNaM rasaMphAseNaM phAsaMjANai pAsai?, goyamA!, moiNaDhe samaDhe, se keNaTheNaMbhaMte! evaM vucai-chaumatye NaM maNusse tesiM nijjarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM vaNNaM jAva jANai pAsai ?, goyamA, ayaMNaMjaMbuddIvera savvadIvasamudANaMsabbabhaMtaraesabbakhuDDAevaDhe tellapUyasaMThANasaMThie vaTTe rahacakavAlasaMThANasaMThie baTTe pukkharakaNNiyAsaMThANasaMThie baTTe paDipunnacaMdasaMThANasaMThieekaMjoyaNasayasahassaMAyAmavikkhaMbheNaMtiNNijoyaNasayasahassAiMsolasasahassAI donniya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaMca dhanusayaM terasa ya aMgulAI addhaMguliyaM ca kiMci visesAhie parikkhevaNaM pannatte, deveNaM mahiDDIe mahajuie mahabbale mahAjase mahAsukkhe mahANubhAvesavilevaNaM gaMdhasamuggayaMgiNhaisara taMavadAleitara jAva iNAmevattikaDa kevalakappaM jaMbUddIvaM tihiM accharAnivAehiM tisattakhutto anupariaTTitANaM havvamAgacchejA, se nUnaM goyamA! se kevalakappe jaMbUddIve ra tehiM ghANapoggalehiM phuDe?,haMtA phuDe, chaumatye NaMgoyamA! maNusse tesiMghANapoggalANaM kiMci vaNNeNaM vaNaMjAva jANaMti pAsaMti?, bhagavaM! no iNaDhe samaDhe, se teNatuNaM goyamA! evaM vuccai chaumatyeNaM maNusse tesiM nijarApoggalANaM no kiMci vaNNeNaM vaNNaM jAva jANaoi pAsai, esuhamA NaM te poggalA pannatA, samaNAuso ! sabaloyaMpi yaNaM te phusittANaM citttthti|| kramhANaM bhaMte ! kevalI samo haNaMti ? kamhANaM kevalI samugdhAyaM gacchaMti ?, goyamA ! kevalINaM cattAri kammaMsA apalikkhINA bhavaMti, taMjahA-- Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 52 veyaNida AuyaM nAmaM guttaM, savvabahue se vaiyaNijje kamme bhavai, savvatthove se Aue kamme bhavai, visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhiM ya, visamasamakaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samohaNaMti evaM khalu kevalI samugdhAyaM gacchaMti / sabvevi NaM bhaMte! kevalI samugghAyaM gacchati ?, no iNaDe samaTTe, 180 vR. tadevamukto vivakSitopapAtaH, adhunA'nantaroktasiddhopapAtasambandhena tatkAraNabhUtasamudghAtAdivaktavyatAM darzayannAha - 'anAgAre Na' mityAdi vyaktaM, navaraM 'kevalisamugdhAeNaM ti na kaSAyAdisamudghAtena 'samohae' tti samavahato - vikSipta pradezaH 'kevalakappaM' ti kevalajJAnakalpa sampUrNamityarthaH, vRddhavyAkhyA tu kevalaH - sampUrNaH kalpata iti kalpaH - svakAryakaraNasamarthaH vasturUpa itiyAvat, kevalazcAsau kalpazceti samAso'tastaM 'nijarApoggalehiM' ti nirjarApradhAnAH pudgalA nirjarApudgalAH, jIvenAkarmatAmApAditAH karmapradezA ityarthaH, atastairnirjarApudgalaiH 'phuDe' tti spRSTo vyAptaH 'chaumatthe NaM' ti chadmastho niratizayajJAnayukta iha pratipattavyo yataH chadmastho'pi viziSTAvadhijJAnayukto nirjarApudgalAn jAnAtyeva 'rUvagayaM (ceva) lahai savva' miti vacanAt 'vaNNeNa vaNNaM' ti varNena-varNatayA yAthAtmyenetyarthaH varNaM - kAlavarNAdikaM jAnAti vizeSataH pazyati sAmAnyataH, 'no iNaDe ti nAyamarthaH 'sama' tti samartha:-saGgataH, karmapudgalAnAM sAtizayajJAna-gamyatvAt, 'savvabyaMtarAe' tti sarvAbhyantarakaH 'savvakhuDDAe' tti sarvakSullakaH, dIrghatvaM cAtra prAkRtatvAt, 'vaTTe' tti vRttaH, vRttazca modakavad dhanavRtto'pi syAdatastadvayavacchedena prataravRttatAbhidhAnArthamAha'tellApUyasaMThANasaMThie 'ttiupalakSaNatvAdasya ghRtApUpAderapyatra grahaH, 'rahacakkavAla 'tti cakravAlaMmaNDalaM maNDalatvadharmayogAcca rathacakramapi rathacakravAlaM 'pukkharakaNNiya'tti padyabIjakozaH, 'jAva iNAmevattikaTTu' tti yAvaditi parimANArthastAvadityasya gamyamAnasya savyapekSaH, 'iNAmeva' ; tti idaM - gamanam, evamiti caTikArUpazIghratvAvedakahastavyApAropadarzanaparaH, anusvArAzravaNaM ca prAkRtatvAt, dvirvacanaM ca zIghratAtizayopadarzanaparam, itirupapradarzanArthaH, kRtvA - vidhAya 'tihiM accharAnivAehiM ti tisRbhizcapuTikAbhirityarthaH 'tissattakhutto' titriguNAH sapta trisapta trisaptavArAstriH saptakRtvaH ekaviMzativArA ityarthaH, 'havvaM' tizIghraM 'ghANapoggalehiM' ti gandhapudgalaiH, iha sthAne yAvadityasya savyapekSastAvadityayaMzabdo dRzyaH, 'essuhumANaM' ti etatsUkSmAH ko'rthaH ? evaM nAma sUkSmAste yathA tAMzchadmastho varNAdibhirna jAnAtIti 'samaNAusso' tti he zramaNa ! he AyuSman !, athavA zramaNazcAsAvAyuSpA~zceti samAsastasyAmantraNaM he zramaNAyuSman !, yathA atisUkSmatvAdgandhapudgalAnna jAnAtItyevaM nirjarApudgalAnapIti dRSTAntopanayaH / ' kamhANaM bhaMte! kevalI samohaNaMti'tti samavadhAnti- pradezAn dikSu prakSipanti, etadeva sukhapratipattaye vAkyAntareNAha - 'kamhANaM kevalI samugdhAyaM gacchaMti' tti, 'apalikkhINe' tti sthiterakSayAt 'aveiyA aniJjiSNa' tti kavacid dhzyate, tatra aveditAstadrasasyAnanubhUtatvAt anirjIrNAH- tatpradezAnAM jIvapradezebhyo'parizaTanAt 'bahue se veyaNije ' tti se - tasya kevalino yaH samudghAtaM pratipadyate na punaH sarvasyaiva, keSAJcidakRtasamudghAtAnAmapi samabhAvasyeSTatvAt 'baMdhaNehiM' ti pradezabandhAnubhAgabandhAvAzrityetyarthaH, 'ThiIhi ya'tti sthitibandhavizeSAnAzrityetyarthaH, 'visamasamakaraNayAe bandhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samohaNaMti' ihaivamakSaraghaTanA - evaM khalu viSamasamakaraNAya bandhanAdibhiH kevalinaH samudghAtayantIti / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 mUlaM-53 'akittA NaM samugghAyaM, anaMtA kevalI jinnaa| jarAmaraNavippamukkA, siddhiM varagaiM gyaa| mU. (51) kaisamae NaM bhaMte ! AujIkaraNe pannate ?, goyamA ! asaMkhejasamaie aMtomuhuttie pnnte| kevalisamundhAraNamaMte! kaisamaiephnatte?, goyamA asamajhaephnate, taMjahA-paddhame samae daMDaM karei viie samae kayADaM kareitaIe samae maMyaM karei yautye samae loyaM pUrei paMcame samae loyaM paDisAharaichaThe samae maMthaM paDisAharai sattame samae kavADaM paDisAharai aTTame samae daMDaM paDisAharai paDisAharittA tao pacchA sarIratye bhavai / seNaM maMte ! tahA samugghAyaM gae kiM manajogaM juMjai ? vayajogaM juMjai ? kAyayogaM jhuMjai ?, goyamA! no manajogaMga~jai no vayajogaMjuMjai kAyoga juMjai, kAyajogaMga~jamANe kiM orAliyasarIrakAyajogaMjhuMjai? orAliyamissasarIrakAyajogaM jhuMjai ? veucciyasarIrakAyajogaM guMjai ? veubbiyamissasarIrakAyajogaM juMjai ? AhAra sarIrakAyajogaM juMjai? AhArasarIramissakAyajogaMjuMjai?, kampAsarIrakAyajogaM juMjai?, goyamA! orAliyasarIrakAyajogaMga~jai, orAliyamissasarIrakAyajogapi juMjai, no veubviyasarIrakAyajogaMjuMjaiNo veubviyamissasarIrakAyajogaMjuMjainoAhAragasarIrakAyajogaM juMjaino AhAragamissasarIrakAyajogajuMjai kammasarIrakAyajogapijhuMjai, paDhamaTTamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaMjuMjai biiyaichaTThasattamesusamaesuorAliyamissasarIrakAyajogaMjhuMjai taIyacautthapaMcamehi kammAsarIrakAyajogaM juNji| segaMbhaMte!tahAsamugghAyagaesinjhihii vujhihiimuccahiiparinivvAhii sambadukkhANamaMtaM karei?, no iNaDhe samaTe, seNaM tao paDiniyattai tao paDiniyattittA ihamAgacchai 2 ttA tao pacchA maNajogapijuMjaivayajogaMpijuMjai kAyajogaMpijuMjaimaNajogaMjuMjamANe kiM sacamanajogaM jhuMjai mosamanajogaM juMjai sataccAmosamanajogaM juMjai asamrAmosamanajogaM juMjai?, goyamA ! sacamanajogajuMjai nomosamanajogajuMjai No saccAmosamanajogaMjuMjai asacAmosamanajogaMpijhuMjai, vayajogaMjuMjamANe kiM saccavaijogaMjuMjaimosavaijogaMga~jaDU kiMsaccamosavaijogaMjujai asacAmosavaijogaM juMjai ?, goyamA ! saccavaijogaM juMjai No mosavaijogaM jhuMjai no saccAmosavaijogaM jhuMjai asaccAmosavaijogaMpijhuMjai, kAyajogaMga~jamANe Agaccheja vA ciTTeja vA nisIejja vA tuyaTTeja vA ullaMgheja vA pallaMgheja vA ukkhevaNaM vA avakkhevaNaM vA tiriyakkhevaNaM vA karejA pADihAriyaM vA pIDhaphalahagasejasaMthAragaM pnycppinnejaa| vR. 'AvajIkaraNe'ttiAvarjIkaraNam-udIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArArUpaM, tacca kevalisamudghAtaM pratipadyamAnaH prathamameva karoti / _ 'paDhamasamae daMDaM kareitti prathamasamaya eva svadehaviSkammabhUdhvamadhazcAyatamubhayato'pi lokAntagAminaMjIvapradezasaGkAtaMdaNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, 'biiekavADaMkareitti dvitIyasamayetutameva daNDaMpUrvAparadigdvayaprasAraNAspArzvatolokAntagAmikapATamiva kapATaMkaroti, 'maMthaM ti tRtIye samaya tadeva kapATaM dakSiNottaradigdvayappasAraNAnmathisadazaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, 'logaM pUrei'tti caturthasamaye saha lokaniSkuTaimanthAntarANi pUrayati, tatazca Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram - 54 sakalolokaH pUrito bhavati, 'loyaM paDisAharai' tti paJcame samaye manthAntarApUrakatvena ye lokapUrakAH pradezAste lokazabdena ucyante, ato manthAntarAlapUrakAn pradezAn saMharati mathistho bhavatItiyAvat, 'maMthaM paDisAharai' tti madhyAkAravyavasthApitapradezAn saMhRtya kapATastho bhavatItiyAvat, 'kavADaM paDisAharai' ti saptamasamaye kapATAkAradhArakapradezasaMharaNAddaNDastho bhavatItyarthaH, 'aTTame samae daMDaM paDisAharai, sAharittA sarIratthe bhavaitti, iha yadyapi saMhatyetyanena saMharaNasya pUrvakAlatA zarIrasthabhavanasya ca pazcAtkAlatA zabdavRttyA pratIyate, tathA'pyarthavRttyA na kAlabhedo'sti, dvayorapyaSTamasamayabhAvitvenoktatvAditi / 182 'no manajogaM no vayajogaM juMjai' tti prayojanAbhAvAt, kAyayogacintAyAM saptavidhaH kAyayogaH, tatra - 'orAliyasarIrakAyajogaM 'ti yogo-vyApAraH sa ca vAgAderapyastIti kAyena vizeSitatvAtkAyayogaH sa cAnekadheti audArikazarIreNaM viziSyate, tatrodAraiH - zeSapudgalApekSayA sthUlaiH pudgalairnirvRttamityaudArikaM tacca taccharIraM ceti samAsastasya kAyayoga audArikazarIrakAyayogaH, 'orAliyamIsasarIkAyajogaM' ti audArikamizrakaM nAma yaccharIraM tasya yaH kAyayogaH sa yathA, sa ca kArmaNodArikayoryugapadvayApArarUpa audArikazarIrariNAmutpattikAle kevalisamudghAte vA, audArikavaikriyayorIdArikAhArakayorvA yugupadvayApArarUpaH, audArikazarIriNAM vaikriyakaraNakAle AhArakakaraNakAle ceti, 'veuvviyasarIrakAyajogaM' ti pUrvavannavaraM vikriyA prayojanamasyeti vaikriyaM sUkSmataraviziSTakAryakaraNakSamapudgalanirvRttamityarthaH, ayaM ca vaikriyalabdhimatAM bAdaravAyukAyikapaJcendriyatiryagmanuSyANAM devanArakANAM ca syAditi / 'veuvviyamissasarIrakAyajogaM' ti vaikriyaM sanmizraM yatkArmaNAdinA tadvaikriyamizraM tacca taccharIraM ceti samAsastasya kAyayogo vaikriyamizrazarIrakAyayogaH, sa ca vaikriyakArmaNayoryugapadvayApArarUpaH, sa ca devanArakANAmutpattikAle yAvat vaikriyamaparipUrNamiti, vaikriyalabdhimatAM vA tiryagmanuSyANAM vihitavaikriyazarIrANAM tatyAgenaudArikaM gRhNatAmiti, AhAragasarIrakAyajogaM' ti prAgvat navaram - AhArakA viziSTatarapudgalAstanniSpannamAhArakam, ayaMca caturdazapUrvadharasya samutpannaviziSTaprayojanasya kRtAhArakazarIrasya bhavatIti, 'AhAragamIsasarIrakAyajogaM' ti AhArakaM sanmizraM yadaudArikeNa tadAhArakamizraM tacca taccharIraM ceti, zeSastathaiva, ayaM cAhArakaudArikayoryugapadvayApArarUpaH, sa ca kRtAhArakasya tattyAgenIdArikaM gRhNato bhavatIti, 'kammagasarIrakAyajogaM' ti prAgvat, ayaM cApAntarAlatI kevalisamudghAte vA syAditi, 'paDhamaTThamesu samaesu' ityAderayamabhiprAyaH - jIvapradezAnAM daNDatayA prakSepe saMhAre ca prathamASTamasamayayoraudArikakAyavyApArAdaudArikakAyayoga eva, dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu punaH pradezAnAM prakSepasaMhArayoraudArike tasmAcca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH, tRtIyacaturthapaJcameSu tu bahiraudArikAtkArmaNakAyavyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAd, iha ca yadyapi manthakaraNe kapATanyAyenaudArikasyApi vyApAraH sambhAvyate tathA'pIta eva vacanAgadasau kathaJcinnAstIti mantavyamiti / 'saJcamanadajogaM juMjai, asaccAmosAmaNajogaMpi juMjai' ti manaH paryAyajJAninA anuttarasureNa vA manasA pRSTo manasaiva asti jIvaevaM kurvityAdikamuttaraMyacchan, 'saccavaijogaM' ti jIvAdipadArthAn prarUpayan 'asaccamosAvayajogaM'ti AmantraNAdiSviti, samudghAtAnnivRttazcAntarmuhUrtena Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-54 183 yoganirodhaM karoti 22 / / mU. (55) se NaM bhaMte ! tahA sajogI sinjhihii jAva aMtaM karehii?,no iNaDhe samajhe, se gaM puvAmevaM saMNNissa paMciMdiyassa pajattagassa jahannajogassa heTThA asaMkhejaguNaparihINaM paDhamaM manajoganiraMbhai, tayAnaMtaracaNaMbiMdiyassa pajattagassa jahaNNajogassa heTTAasaMkhejaguNaparihINaM biiyaM vaijogaM niraMbhai, tayAnaMtaracaNaM suhamassa paNagajIvassa apajjattagassa jahaNNajogassa heTThA asaMkhenaguNaparihInaMtaIyaMkAyajogaMniraMbhai, seNaM eeNaMuvAeNaM paDhamamanajoganiraMbhai manajogaM nilaMbhittA vayajogaM niraMbhai vayajogaM nilaMbhittA kAyajogaM niraMbhai kAyajogaM nirubhittA joganirohaM karei, joganirohaM karettA ajogattaM pAuNati, __ajogattaMpAuNittA isiMhassapaMcakkharauccAraNaddhAe asaMkhejasamaiyaMaMtomuhuttiyaM selesiM paDivAi, puvvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesimaddhAe asaMkhejAhiM guNaseDhIhiM anaMte kammaMse khaveti beyaNijjAuyaNAmagutte, icchete cattAri kammase jugavaM khavei vedaNijjA 2 orAliyateyAkammAI savvAhiM viSNayahaNAhiM vippajahai, orAliyateyAkampAiM sabvAhi vippayahANAhiM vippayahittA utaseDhIpaDivanne aphusamANagaI uI ekasamaeNaM aviggaheNaM gaMtA sAgArovautte sijjhihii| te NaM tattha siddhA havaMti sAdIyA apajjavasiyA asarIrA jIvaghanA daMsaNanANovauttA nihiyaTThA nireyaNA nIrayAnimmalA vitimirA visuddhA sAsayamaNAgayaddhaM kAlaM citttthti|sekennddennN bhaMte! evaM vuccai-teNaM tattha siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA jAva ciTThati?, ___ goyamA ! se jahAnAmae bIyANaM aggidaDDANaM punaravi aMkuruppattI Na bhavai, evAmeva siddhANaM kammabIe daDhe punaravi jammuppattI na bhavai, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-te NaM tattha siddhA bhavaMti sAdIyA apajjavasiyA jAva citttthti| jIvANaMbhaMte! sijjhamANA kayaraMmisaMghayaNe sijaMti?, goyamA! vairosabhaNarAyasaMghayaNe sijhaMti, jIvA NaM bhaMte ! sijjhamANA kayaraMmi saMThANe sijhaMti ?, goyamA ! chaNhaM saMThANANaM annatare saMThANe sijhaMti, jIvANaMbhaMte! sijjhamANA kayarammi uccattesijhaMti?, goyamA! jahanneNaM sattarayaNIo ukkoseNaM paMcadhanussae sijhaMti, jIvA NaM bhaMte ! sijjhamANA kayarammi Aue sijhaMti ?, goyamA ! jahanneNaM sAiregaTThavAsAue ukkoseNaM puvakoDiyAue sijhNti| asthiNaMbhaMte! imIse rayaNappahAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti?, no iNaDhe samaTe, evaM jAva ahe sattamAe, asthibhaMte! sohammassa kappassa ahe siddhA parivasaMti?, no iNaDhe samaDhe, evaM savvesiM pucchA, IsANassa saNaMkumArassajAva accuyassa gevijavimANANaM anuttaravimANANaM, asthiNaM bhaMte! IsIpabbhArAe puDhavIe ahe siddhA parivasaMti?, no iNaDhe samaDhe, se kahiM khAi NaM bhaMte ! siddhA parivasaMti ?, goyamA ! imIse rayaNappahAe puDhavIe bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAouDDaMcaMdimasUriyaggahaNanakkhattatArAbhavaNAobahUiMjoyaNasayAiMbahUiMjoyaNasahassAI bahUiMjoyaNasayasahassAiMbahUojoyaNasakoDIo bahUojoyaNakoDAkoDIo uddhRtaraMuppaittA sohammIsANasaNaMkumAramAhiMdabaMbhalaMtagamahAsukkasahassAraANayapANayaAraNaccuya tinni yaaTThAre Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 aupapAtikaupAGgasUtram-55 gevijavimANAvAsasaevIivaittA vijayajayaMtajayaMtaaparAjiyasavvaTThasiddhassayamahAvimAnassa savvauparillAothUbhiyaggAoduvAlasajoyaNAiMabAhAe etthaNaM IsIDabhArA nAma puDhavI pannattA paNayAlIsaM joyaNasayasahassAI AyAmavikkhaMbheNaM egA joyaNakoDI bAyAlIsaM sayasahassAItIsaM ca sahassAI donni ya auNApanne joyaNasae kiMci visesAhie pariraeNaM, IsipabbhArAyaNaM puDhavIe bahumajjhadesabhAe aTTajoyaNie khette aTThajoyaNAiMbAhulleNaM, tayA'maMtaraMcaNamAyAe 2 paDihAyamANI 2 sabvesu carimaperatesumachiyapattAotanuyatarA aMgulassaasaMkhejaibhAgaM bAhulleNaM pnnnntaa|iisiipbdhaaraaennNpuddhviie duvAlasaNAmadhejA pannattA, taMjahA-IsI ivA isIpalbhArAi vA tamUi vA taNUtaNU i vA siddhI i vA siddhAlae i vA muttIi vA muttAlae i yA loyagge i kA loyaggathUbhiyA i vA loyaggapaDibujhaNA i vA svypaannbhuuyjiivsttsuhaavhaaivaa| IsIpabmArANaMpuDhavI seyA saMkhatalavimalasolliyamuNAladagarayatusAragokkhIrahAravaNNA uttANayachattasaMThANasaMThiyA sabbajjuNasuvaNNayamaI acchA saNhA laNhA ghaTThA maTThA nIrayA nimmalA nippaMkA nikaMkaDacchAyA samarIciyA suppabhA pAsAdIyA darisaNijjA abhirUvA paDirUvA, IsIpabbhArAeNaM puDhavIesIyAejoyaNamilogaMte, tassa joyaNassaje se uvarille gAue tassa NaM gAuassa je se uvarile chabhAgie tattha NaM siddhA bhagavaMto sAdIyA apaJjavasiyA anegajAijarAmaraNajoNiveyaNasaMsArakalaMkalIbhAvapuNabbhavagabbhavAsavasahIpavaMcasamaikatA sAsayamanAgayamaddhaM ciTThati / / vR. seNaM puvAmeva sannisse'tyAdi, asyAyamarthaH-sa-kevalI, NamityalaGkAre, 'pUrvameva' AdAveva yoganirodhAvasthAyAH saMjJino-manolabdhimataH paJcendriyasyeti svarUpavizeSaNaM, yataH saMjJI paJcendriya eva bhavati, 'pajjattassa'tti manaHparyAptayA paryAptasya, tadanyasya manolabdhimato'pi manaso'bhAvaevetiparyAptasyetyuktaM, sacamadhyamAdimanoyogo'pisyAdityAha-'jahanjogissa'tti jaghanyamanoyogavataH 'he?'tti adho yo manoyoga iti gamyate, jaghanyamanoyogasamAno yo na bhavatItyarthaH, manoyogazca-manodravyANi tadvayApArazceti, jaghanyamanoyogAdhobhAgavartitvamevadarzayannAha-'asaMkhejjaguNaparihINaM tiasaGkhyAtaguNena parihINoyaHsatathAtaMjaghanyamanoyogasyAsaGkhayeyabhAgamAtraMmanoyoganiruNaddhi, tataH krameNAnayA mAtrayA samaye samayetaM nirundhAnaH sarvamanoyogaM niruNaddhi, anuttareNAcintyena akaraNavIryeNeti, etadevAha-'paDhamamanojogaMniraMbhai'ttipratamaM zeSavAgAdiyogApekSayAprAthamyena-AditomanoyogaM niruNaddhIti uktNc||1|| "pajattamettasannissa jattiyAI jahannajogissa / hoti manodavvAiM tabvAvAro ya jmmtto|| // 2 // tadasaMkhaguNavihINaM samae niruMbhamANo so| manaso sambanirohaM kareasaMkhejjasamaehiM / / " ti, evamanyadapi sUtradvayaM neyam, 'ajogayaM pAuNaitti ayogatAM prApnotIti, 'IsiMhassapaMcakkharuccAraNaddhAe'ttiIsiMti-ISatspRSTAni hasvAniyAni paJcAkSarANi teSAM yaduccAraNaMtasya yA'ddhA-kAlaH sA tathA tasyAm, idaM coccAraNaM na vilambitaMdrutaMvA, kintumadhyamameva gRhyate, yataAha Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-55 185 // 1 // "hassakkharAI majjheNaMjeNa kAleNa paMca bhaNNaMti / acchai selesigao tattiyamettaM taokAlaM // " zailezo-marustasyevasthiratAsAmyAcA'vasthA sA zailezI athavA zIleza:sarvasaMvararUpacAritraprabhussasyeyamavasthA yoganirodharUpeti zailezI tAM pratipadyate, tataH 'puvvaraiyaguNaseTIyaMcaNatipUrva-zaileNyavasthAyAH prAgracitAguNazreNI-kSapapopakramavizeSarUpA yasya tattathA, guNazreNI caivaM-sAmAnyataH kila karma bahalpamalpataramalpatamaM cetyevaM nirjaraNAya racayati, yadA tupariNAmavizeSAsatra tathaiva raghite kAlAntaravedyamalpaM bahu bahutaraMbahutamaM cetyevaM zIghratarakSapaNAya racayati tadA sA guNazreNItyucyate, caivaM . 'kammati vedanIyAdikaM bhavopagrAhi tIse selesimaddhAe'tti tasyAM zailezI addhAyAMzailezIkAle kSapayaniti yo gaH, etadeva vizeSeNAha-'asaMkhejAhiM guNaseThIhinti asaGkhyA tAbhirguNazreNIbhiHzailezyavasthAyA asaGgyAtasamayatvena guNazreNyapyasaGgyAtasamayA tataH tasyAH pratisamayabhedakalpanayAasaGkhyAtAguNazreNayo bhavanti,ato'saGkhyAtAbhiH guNazreNIbhirityuktam, asaGkhyAtasamayairiti hRdayam, 'anaMte kammaMse khavayaMto'tti anantapudgalarUpatvAdanantAstAn karmAMzAnbhavopanAhikarmabhedAnkSapayan-nirjarayan 'veyaNijjAuyaNAmagoetti vedanIyaM sAtAdi AyuH-manuSyAyuSkaM nAma-manuSyagatyAdi gotram-uccairgotram 'icchete'tti ityetAn 'cattAritti caturaH 'kammase'tti karmAzAnmUlaprakRtIH 'jugavaM khavei'tti yaugapadyena nirjarayatIti / etaccaitA bhASyagAthA anuzritya vyAkhyAtaM, ydut||1|| "tadasaMkhejaguNAe seDhIe virayaM purA kammaM / samae samae khavayaM kammaM selesikaalennN|| // 2 // savvaM khavei taMpuna nillevaM kiMcuduvarime samae / kiMcitra hoicarame selesIe tayaM vocchN|| manuyagaijAitasadAyaraM ca paJjattasubhagamAejnaM / annayaraveyaNijjaM narAumuccaM jsonaamN|| // 4 // saMbhavao jinanAma narAnupubbI ya crimsmyNmi| sesA jinasaMtAo ducarimasamayaMmi niTThati / / " tti, "savvAhiM vippayahaNAhitisarvAbhiH-azeSAbhiH vizeSeNa-vividhaprakarSatohAnayaH-tyAgA viprahANayo vyaktyapekSayA bahuvacanaM tAbhiH, kimuktaM bhavati?-sarvathA parizATanaM na tu yathA pUrvaM saGghAtaparizATAbhyAM dezatyAgataH 'vippajahittattivizeSeNa prahAya-parityajya 'ujjaseDhipaDivanne tti RjuH-avakrA zreNiH-AkAzapradezapaGkitastAM RjuzreNiM pratipannaH-AzritaH 'aphusamANagaI'tti aspRzantI-siddhantarAlapradezAn gatiryasya so'spRzaGgatiH, antarAlapradezasparzane hi naikena samayena siddhiH, iSyate ca tatraika eva samayaH, ya eva cAyuSkAdikarmaNAM kSayasamayaH sa eva nirvANasamayaH, ato'ntarAle samayAntarasyAbhAvAdantarAlapradezAnAmasaMsparzanamiti, sUkSmazcAyamarthaH kevaligamyo bhAvata iti, "egeNaM samaeNaM'ti, kuta ityAha-'aviggaheNaM ti avigraheNa vakrarahitena, vakra eva hi samayAntaraM lagati pradezAntaraM ca spRzatIti, 'uDe gaMtA' UrdhvaM gatvA 'sAgArovautte'tti ___ Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 aupapAtikaupAGgasUtram-55 jJAnopayogavAn 'sidhyati kRtakRtyatAM labhate iti / gatamAnuSaGgikamatha prakRtamAha-kiM ca prakRtaM ?, 'se je ime gAmAgara jAva sannivesesu maNuyAhavaMti - savvakAmavirayA jAva aTTha kammapayaDIoe khavaittA uppiM loyaggapaTThANA havaMtI' ti, lokAgrapratiSThAnAzca santo yAdazAste bhavanti taddarzayitumAha- 'te NaM tattha siddhA havaMti 'ti te pUrvoddiSTavizeSaNA manuSyAH 'tatra' lokAgre niSThitArthAH syuriti, anena ca yatkecana manyante, yaduta"rAgAdivAsanAmuktaM, cittamevanirAmayam / sadA'niyatadezasthaM, siddha ityabhidhIyate // ' // 1 // - yaccApare manyante 119 11 "guNasattvAntarajJAnAnnivRttaprakRtikriyAH / muktAH sarvatra tiSThanti, vyovavattApavarjitAH // " -tadanena nirastaM yaccocyate - sazarIratAyAmapi siddhatvapratipAdanAya, yaduta119 11 "aNimAdyaSTavidhaM prApyaizvaryaM kRtinaH sadA / modante nirvRtAtmAnastIrNAH paramadustaram // " iti tadapAkaraNAyAha - 'azarIrA' avidyamAnapaJcaprakArAzarIrAH, tathA 'jIvaghana 'ti yoganirodhakAle randhrapUraNena tribhAgonA'vagAhanAH santo jIvadhanA iti, 'daMsaNanANovautta' ti jJAnaM sAkAraM darzanam - anAkAraM tayoH krameNopayuktA ye te tathA, 'niTThiyaTThatti niSThitArthAHsamAptasamastaprayojanAH 'nirayeNa 'tti nirejanAH -- nizcalAH 'nIraya'tti nIrajaso badhyamAnakarmarahitA nIrayA vA - nirgatautsukyAH 'nimmala' tti nirmalAH pUrvabaddhakarmavinirmuktAH dravyamalavarjitA vA 'vitimira' tti vigatAjJAnAH 'visuddha 'tti karmavizuddhaprakarSamupagatAH 'sAsayamanAgayaddhaM kAlaM ciTTheti' zAzvatIm - avinazvarIM siddhakatvasyAvinAzAd, anAgatAddhA - bhaviSyatkAlaM tiSThantIti 'jammuppattI' ti janmanA - karmakRtaprasUtyA utpattiryA sA tathA, janmagrahaNena pariNAmAntararUpAttadutpattirbhavatItyAha, pratikSaNamutpAdavyayaghadhrauvyayuktatvAtsadbhAvasyeti, 'jahanneNaM satta rayaNIe' tti saptahaste uccatve sidhyanti mahAvIravat, 'ukkoseNaM paMcadhaNussae 'ti RSabhasvAmivad, etacca dvayamapi tIrthaGkarApekSayoktam, ato dvihastapramANena kUrmAputreNa na vyabhicAro na vA marudevyA sAtirekapaJcadhanuH zatapramANayeti, 'sAiregaTThavAsAue 'tti sAtirekANyaSTau varSANi yatra tattathA tacca tadAyuzceti tatra sAtirekASTavarSAyuSi tatra kilASTavarSavayAzcaraNaM pratipadyate, tato varSe atigate kevalajJAnamutpAdya sidhyatIti, 'ukkoseNaM puvvakoDAue' tti pUrvakoTyAyurnaraH pUrvakoTyA ante sidhyatIti na parataH / 'te NaM tattha siddhA bhavaMtI 'ti prAktanavacanAd yadyapi lokAgraM siddhAnAM sthAnamityavasIyate tathApi mugdhavineyasya kalpitavidhidhajhalokAgranirAsato nirupacaritalokAgrasvarUpavizeSAvabodhAya praznottarasUtramAha- 'atthiNa' mityAdi vyaktaM, navaraM yadidaM ratnaprabhA (yA) adhastadeva lokAgramiti tatra siddhAH parivasantIti praznaH, tatrottaraM - nAyamarthaH samartha iti, evaM sarvatra, 'se kahiM khAi NaM bhaMte!' tti ityatra setti - tataH karhiti - kavadeze khAi NaMti- dezabhASayA vAkyAlaGkAre 'bahusametyAdi bahusamatvena ramaNIyo yaH sa tathA tasmAt 'abAhAe' tti abAdhayA - antareNa 'IsiMpabbhAra' tti ISad - alpo na ratnaprabhAdipRthivyA iva mahAn prAgbhAro - mahattvaM yasyAH sA ISatprAgbhArA / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM-55 187 nAmadheyAni vyaktAnyeva, navaraM Isitti vA ISat-alpApRthivyantarApekSayA, itizabda upapradarzane, vAzabdo vikalpe, 'loyaggapaDibujhaNAivatti lokAgramiti pratibudhyate-avasIyate yA lokAgrevApratibudhyate yayAsAtathA, savvapANabhUyajIvasattasuhAvaha'ttiihaprANA-dvIndriyAdayaH bhUtA-vanaspatayaHjIvAH-paJcendriyAH pRthivyAdayastu-sattvAH eteSAMca pRthivyAditayA tatrotpannAnAM sA sukhAvahA zItAdiduHkhahetUnAmabhAvAditi, 'seya'ti zvetA, etadevAha 'AyaMsatalavimalasolliyamuNAladagarayatusAragokkhIrahAravaNNa'tti vyaktameva, navaram AdarzatalaM-darpaNatalaMkavacacchaGgatalamitipAThaH, Adarzatalamiva vimalAyAsAtathA, 'solliya'tti kusumavizeSaH, savvaaNasuvaNNamaI tatiarjunasuvarNa-zvetakAJcanaM acchAAkAzasphaTikamiva 'saNha'ttizlakSNaparamANuskandhaniSparannAMzlakSNatantuniSpannapaTavat 'laNha'ttimasRNAghuNTitapaTavat, 'ghaTTa'ttighRSThevaghRSThAkharazAnayA pASANapratimAvat, 'maTThattimRSTeva mRSTA sukumArazAnayA pratimeva zodhitA vA pramAnikayeva, ata eva 'nIraya'tti nIrajAH-rajorahitA 'nimmalA' kaThinamalarahitA 'nippaMka'tti niSpakA-ArdramalarahitAakalakAvA 'nikkaMkaDacchAya'ti niSkATA-niSkavacA nirAvaraNetyarthaH chAyA-zobhA yasyAH sA tathA akalaGkazobhA vA, 'samarIciya'tti samarIcikA-kiraNayuktA, ata eva 'suppabha'tti suSThu prakarSeNa ca bhAti-zobhate yA sA suprabheti pAsAdIya'tti prAsAdomanaHpramodaH prayojanaM yasyAH sAprAsAdIyA darasaNijjatti darzanAya-cakSuvyApArAya hitAdarzanIyA, tAMpazyaccakSurnazrAmyatItyarthaH, abhirUva'tti abhimataM rUpaM yasyAH sA abhirUpA, kamanIyetyarthaH, 'paDirUva'tti draSTAraM draSTAraM prati rUpaM yasyAH sA pratirUpA, 'joyaNami logate'tti iha yojanamutsedhAGgulayojanamavaseyaM, tadIyasyaiva hi krozaSaGbhAgasya satribhAgastrayastriMzadadhikadhanuHzatatrayIpramANatvAditi, 'anegajAijarAmaraNajoNiveyaNaM' anekajAtijarAmaraNapradhAnayoniSu vedanA yatrasa tathA taM 'saMsArakalaMkalIbhAvapunabmavagabbhavAsavasahIpavaMcamaikatA' saMsAre kalaGka lIbhavenaasamaJjasatvena ye punarbhavAH-paunaHpunyenotpAdA garbhavAsavasatayazca-garbhAzrayanivAsA-stAsAMyaH prapaJco-vistaraH sa tathA tamatikrAntA-nistIrNAH, pAThAntaramidam 'aNegajAijarAmaraNajoNisaMsArakalaMkalI bhAvapuNabbhavagabmavAsavasahipavaMcasamaikkaMta'ttianekajAti-jarAmaraNapradhAnA yonayoyatrasatathA sacAsau saMsArazceti samAsaH, tatra kalaGkalIbhAvena yaHpunarbhavena-punaHpunarutpattyA garbhavAsavasatInAM prapaJcastaM samatikrAntA yete tathA / / / mU. (56) kahiM paDihayA siddhA?, kahiM siddhA paDiTThiyA? / kahiM bodiM caittANaM, kattha gaMtUNa sijjhii?|| vR. atha praznottaradvAreNa siddhAnAmeva vaktavyatAmAha-'kahi' ityAdizlokadvayaM, kava pratihatAH kavapraskhalitAH siddhAH-muktAH?, tathAH kavasiddhAH, pratiSThitA-vyavasthitA ityarthaH tathA kavabondi-zarIraM tyaktvA ?, tathA kvagatvA sijjhaitti-prAkRtatvAt 'se hu cAitti cuccaItyAdivat sidhyantIti vyAkhyeyamiti mU. (57) aloge paDihayA siddhA, loyagge ya pddiddiyaa| ihaM bodiM caittA NaM, tattha gaMtUNaM sinjhii| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aupapAtikaupAGgasUtram-57 vR. aloke - alokAkAzAstikAye pratihatAH - skhalitAH siddhA - muktAH, pratiskhalanaM cehAnantaryavRttimAtraM, tathA lokAgre ca paJcAstikAyAtmakalokamUrdhani ca pratiSThitAapunarAgatyA vyavasthitA ityarthaH, tathA iha manuSyakSetre bondi-tanuM parityajya tatreti - lokAgre gatvA sijjhaItti - sidhyanti niSThitArthA bhavanti / / yU. (58) 188 jaM ThANaM tu ihaM bhavaM cayaM tassa carimasamayaMmi / AsI ya paesaghaNaM taM saMThANaM tahiM tassa // vR. kiJca- 'jaM saMThANaM' gAhA vyaktA, navaraM pradezaghanamiti tribhAgena randhrarapUraNAditi, 'tahiM' ti siddhikSetre 'tassa' ti siddhasyeti // yU. (59) vIhaM vA hasaM vA jaM carimabhave haveja saMThANaM / tatto tibhAgahINaM, siddhANogAhaNA bhaNiyA / / vR. tathA cAha - 'dIhaM vA' gAhA, dIrgha vA - paJcadhanuH zatamAnaM hasvaM vA - hastadvayamAnaM, vAzabdAnmadhyamaM vA, yaccaramabhave bhavetsaMsthAnaM 'tataH ' tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA tribhAgena zuSikapUraNAt siddhAnAmavagAhanA - avagAhante - asyAmavasthAyAmiti avagAhanA svAvasthaiveti bhAvaH, bhaNitA-uktA jinairiti // yU. (60) mU. (61) tinni sayA tettIsA dhaNUttibhAgo ya hoi boddhavvA / esA khalu sidaaghANaM, ukkosogAhaNA bhaNiyA || cattAri ya rayaNIo rayaNittibhAgUNiyA ya boddhavvA / esA khalu siddhANaM majjhima ogAhaNA bhaNiyA / / ekkA ya hoi rayaNI sAhIyA aMgulAI aTTha bhave / esA khalu siddhANaM jahannaogAhaNA bhaNiyA / / mU. (62) vR. athAvagAhanAmevotkRSTAdibhedata Aha- 'tinni saye 'tyAdi, iyaM ca paJcadhanuH zatamAnAnAM, 'cattAri ye' tyAdi tu saptahastAnAm 'egA ye' tyAdi dvihastamAnAnAmiti / iyaM ca trividhA'pya'rdhvamAnamAnazrityAnyathA saptahastamAnAnAM ca upaviSTAnAM siddhayatAmanyathA'pi syAditi / AkSepaparihArI punarevamantra- nanu nAbhikulakaraH paJcaviMzatyadhikapaJcadhanuH zatamAnaH pratIta eva, tadbhAryA'pi marudevI tavyamANaiva, 'uccattaM caiva kulagarehiM sama' miti vacanAt, atastadavagAhanA utkRSTAva gahanAto'dhikatarA prApnotIti kathaM na virodhaH ?, atrocyate, adyapyuccatvaM kulakaratulyaM tadyoSitAmityuktaM, tathApi prAyikatvAdasya strINAM ca prAyeNa pumbhyo laghutaratvAt paJcaiva dhanuHzatAnyasAvabhavat, vRddhakAle vA saGkocAt paJcadhanuH zatamAnA sA abhavad, upaviSTA vA'sau siddheti na virodhaH, athavA bAhulyApekSamidamutkRSTAvagAhanAmAnaM, marudevI tvAzcaryakalpetyevamapi na virodhaH, nanu jaghanyataH saptahastocchritAnAmeva siddhiH prAguktA, tatkathaM jaghanyAvagAhanA aSTAGgulAdhikahastapramANA bhavatIti ?, atrocyate, saptahastocchriteSu siddhiriti tIrthaGkarApekSaM, tadanye tu dvihastA api kUrmaputrAdayaH siddhAH atasteSAM jaghanyA'vaseyA, anye tvAhuH - saptahastamAnasya saMvartitAGgopAGgasya siddhayato jaghanyAvagAhanA syAditi // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlaM - 63 189 mU. (63) ogAhaNAe siddhA bhavattibhAgeNa hoi parihINA / saMThANamanitthaMthaM jarAmaraNavippamukkANaM // bR. 'ogAhaNAe' gAhA vyaktA, navaran 'anitthaMthaM' ti amuMprakAramApannamityaM itthaM tiSThatIti itthaMsthaM na itthaMsthaM anitthaMsthaM-na kenacillaukikaprakAreNa sthitamiti // mU. (64) jattha ya ego siddhI tatattha anaMtA bhavakkhayavimukkA | annonnasamavagADhA puTThA savve ya logaMte // vR. athaite kiM dezabhedena sthitA utAnyathetyasyAmAzaGkAyAmAha - ' jattha ya' gAhA, yatra ca - yatraiva deze ekaH siddho - nirvRttastatra deze anantA kim ? - 'bhavakSayavimuktA' iti bhavakSayeNa vimuktA bhavakSayavimuktAH, anena svecchayA bhavAvataraNazaktimatsiddhavyavaccedamAha / anyo'nyasamavagADhAH tathAvidhAcintyapariNAmatvAddharmAstikAyAdivaditi, spRSTAH lagnAH sarve ca lokAnte, alokena pratiskhalitatvAd, ata eva 'loyagge ya paiTThiyA' ityuktamiti // mU. (65) phusai anaMte siddhe savvapaesehiM niyamaso siddhA / tevi asaMkhejjaguNA desapaesehiM je puTThA / / vR. tathA 'phusai' gAhA, spRzatyanantAnsiddhAn sarvapradezairAtmasambandhibhiH 'niyamaso'tti niyamena siddha:, tathA te'pyamasaGkeyayaguNA vartante dezaiH pradezaizca ye spRSTAH, kebhyaH ?, - sarvapradezaspRSTebhyaH, katham ? - sarvAtmapradezaistAvadanantAH spRSTAH, ekasiddhAvagAha nAyAmanantAnAmavagADhatvAt, tathaikaikadezenApyanantA evamekaikapradezenApyanantA eva, navaraMdezo-dvayAdipradezasamudAyaH, pradezastu - nirvibhAgo'zaM iti, siddhazcAsaGghayeyadezapradezAtmakaH, tatazca mUlAnantakamasaGghayeyairdezAnantakairasaGghayaireva ca pradezAntakairguNitaM vayoktameva bhavatIti / pU. (66) asarIrA jIvagheNA uvauttA daMsaNe ya nANe ya / sAgAramanAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM / / bR. atha siddhAneva lakSaNata Aha- 'asarIrA' gAhA, uktArthA, saGgraharUpatvAccAsyA na punaruktatvAmiti // mU. (67) kevalanANuvauttA jANaMti savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu kevaladiTThI anaMtAhiM // bR. 'uvauttA daMsaNe ya nANe ya'tti yaduktaM, tatra jJAnadarzanayoH sarvaviSayatAmupadarzayannAha-'kevala'gAhA, kevalajJAnopayuktAH santaH na tvantaH karaNopayuktAH, bhAvatastadabhAvAt, jAnanti 'sarvabhAvaguNabhAvAn' samastavastuguNaparyAyAn, tatra guNAH- sahavartinaH paryAyAstu kramavartina iti, tathA pazyanti 'sarvataH khalu' sarvata evetyarthaH kevaladaSTibhirana-tAbhiHkevaladarzanairanantairityarthaH sa anantatvAt siddhAnAmanantaviSayatvAdvA darzanayasya kevalaSTimiranantAbhirityuktam, iha cAdau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH sidhyantIti jJApanArthamiti / / mU. (68) navi atthi mANusANaM taM sokkhaM naviya savvadevANaM / jaM siddhANaM sokakhaM avvAbAhaM uvagayANaM || vR. atha siddhAnAM nirupamasukhatAM darzayitumAha- 'navi asthi' gAhA vyaktA, navaram 'avvAbAhaM'ti vividhA AbAdhA vyAbAdhA tanniSedhAdabavyAbAdhA tAmupagatAnAM prAptAnAmiti Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 aupapAtikaupAGgasUtram-68 mU. (69) jaM devANaM sokkhaM sabbaddhApiMDiyaM anNtgunnN| ___ na ya pAvai muttisuhaM naMtAhiM vggvgguuhiN|| vR. kasmAdevamityAha-'jaM devANaM gAhA, 'yo yasmAddevAnAm-anuttarasurAnantAnAM 'saukhyaM trikAlikasukhaMsaddhiyA atItAnAgatavartamAnakAlena piNDitaM-guNitasarvAddhApiNDitaM, tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayaikaikAkAzapradeze sthApyata ityevaM sakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNainAnantaMbhavati, nacaprApnotimuktisukhaM-naiva muktisukhasamAnatAM labhate, anantAnantatvAtsiddhasukhasya, kiMvidhaM devasukhamityAha-anantAbhirapi 'vargavargAbhiH' vargavagairvargitamapi, tatra tadguNo vargo yathAdvayorgargazcatvAraH tasyApi vargo vargavargo yathASoDaza evmnntshovrgitmpi|cuurnnikaarstvaah-anntairpivrgvrgH-khnnddkhnnddaiH khaNDitaM sidaadhasukhaM tadIyAnantAnantatamakhaNDasamatAmapi na labhata ityarthaH, tato nAsti tanmAnuSAdInAM sukhaM yatsiddhAnAmiti prakRtam // mU. (70) siddhassa suho rAsI savvaddhApiMDio jai hvejaa| so'naMtavaggabhaio sabvagAse na mAejA / / vR.siddhasukhasyaivotkarSaNAya bhaGgayantareNAha-siddhassa gAhA, siddhasya' muktasya sambandhI 'sukhaH sukhAnAMsako rAziH' samUhaHsukhasaGghAtaH ityarthaH, sarvAddhApiNDitaH sarvakAlasamayaguNito yadibhaved, anenacAsya kalpanAmAtratAmAha-,so'nantavargabhakto anantavargApavartitaH sansamIbhUta evetibhAvArthaH, sarvAkAze'lokAlokarUpenamAyAt, ayamatra bhAvArthaH-iha kila viziSTAhAdarUpaM sukhaM hagRhyate, tatazca yata ArabhyaziSTAnAMsukhazabdapravRttistamAhAdamavadhIkRtyaekaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAhAdo viziSyate yAvadanantaguNavRddhayA niratizayaniSThAMna gataH, tatazcAsAvatyantopamAtItaikAntikautsukyavinivRttirUpaHstimitatamamahodadhikalpazcaramAhlAda eva sadA siddhAnAM bhavati, tasmAcArAprathamAcordhvamapAntarAlavartino ye tAratamyenAhAdavizeSAste sarvAkAzapradezarAzerapi bhUyAMso bhavantItyataH kiloktaM-savvAgAse na mAejatti, anyathA pratiniyatadezAvasthitiH kathaM teSAmiti suuryo'bhiddhtiiti|| mU. (71) jaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viyaannNto| nacaei parikaheuM uvamAe tahiM asNtiie| vR. asya ca vRddhoktasyAdhikRtagAthAvivaraNasyAyaM bhAvArtha:-ya ete sukhabhedAste siddhasukhaparyAyatayAvyapadiSTAH, tadapekSayA tasya krameNotkRSyamANasyAnantatamasthAna-vartitvenopacArAt, tadrAzizca kilAsadbhAvasthApanayA sahana samayarAzistu zataM, sahasraM ca zatena guNitaM jAtaM lakSaM, guNanaM ca kRtaM sarvasamayasambandhinAM sukhaparyAyANAM mIlanAraartha, tathA'nantarAziH kila daza, tadvargazca zataM, tenApavartitaM lakSaM jAtaM sahamameva, ataH pUjyairuktaM 'samIbhUta eveti bhAvArtha iti, yacceha sukharAzerguNanamapavartanaM ca tadevaM sambhAvayAmaH-yatra kilAnantarAzinA guNite'parisatianantavargeNAnantAnantakarUpeNAtIvamahAsvarUpeNApavartite kiJcidavaziSyate, sa rAziratimahAn, tatazca siddhasukharAzimahAniti buddhijananArthaM ziSyasyatasyaiva vA gaNitamArge vyutpttikrnnaarthmiti| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 mUlaM-71 anye punarimAM gAthAmevaM vyAkhyAnti-siddhasukhaparyAyarAziH nabhaHpradezAgraguNitanabhaHpradezAgrapramANaH, tatparimANatvAtsiddhasukhaparyAyANAM, sarvAddhApiNDitaH-sarvasamayasambandhI saGkalitaHsan, sacAnantaiH anantazoityarthaH, varga:-vargamUlai ktaH apavartitaH atyantaM ladhUkRta ityarthaH, yathAkila sarvasamayasambandhI siddhasukharAziH paJcaSaSTaH sahamaNi paJcazatAniSaTtriMzanceti (65536),saca vargeNApavartitaH san jAte dve zateSaTpaJcArAdadhike (256) so'pi svavargApavartitojAtAHSoDazatatazcatvAraHtatodvAvityevamatilaghUkRto'pisarvAkAzenamAyAd, etadevAha'savvAgAse na mAejatti atha siddhasukhasyAnupamatAMdhaSTAntenAha-'jaha gAhA, pUrvArdhaM vyaktaM, 'nacaei tina zaknoti parikathayituM nagaraguNAnaraNyamAgato'raNyavAsimlecchebhyaH,kuta ityAha-upamAyAM tvatra nagaruNeSvaraNye vA'satyAmiti, kathAnakaM punarevam mlecchaH ko'pi mahAraNye, vasati sma nirAkulaH / anyadA tatra bhUpAlo, duSTAzvena pravezitaH // // 2 // mlecchenAsau nRpo dRSTaH, satkRtazca ythocitm| prApitazca nijaM dezaM so'pi rAjJA nijaM puram // // 3 // mamAyamupakArIti, kRto rAjJA'tigauravAt / viziSTabhogabhUtInAM, bhAjanaM jnpuujitH|| // 4 // tataH prAsAdazrRGgeSu, ramyeSu kAnaneSu c| vRto vilAsinIsArthe te bhogsukhaanysau|| . // 5 // anyadA prAvRSaH prAptau, meghADambaramaNDitam / vyoma dRSTvA dhvaniM zrutvA, meghAnAM sa, manoharam / / jAtotkaNTho daDhaM jAto'raNyavAsagamaM prti| visarjitazca rAjJA'pi, prApto'raNyamasau ttH| // 7 // pRcchantyaraNyavAsAstaM, nagaraMtAta ! kIdRzam ? / sa svabhAvAn puraH sarvAna, jAnAtyeva hi kevlm|| // 8 // nazazAka takAM teSAM, gadituMsa kRtodyamaH / vane vane carANAM hi, nAsti siddhopamA yataH (tthaa)| mU.(72) iya siddhANaM sokkhaM anovamanasthitassa ovamma / kiMci viseseNetto ovammamiNaM suNaha vocchN| vR.atha dArTAntikamAha-'iya' gAhA, 'iti evam-araNye nagaraguNAivetyarthaH, siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityAha-yato nAsti tasyaupamyaM, tathApi bAlajanapratipattaye kiJcidvizeSeNAha- 'etto'ttiArSatvAdasya-siddhisukhasya itovA'nantaram aupamyam-upamAnam 'idaM vakSyamANaM zrRNuta vakSye iti|| . mU. (73) jaha savvakAmaguNiya puriso bhottUNa bhoyaNaM koii| taNhAchuhAvimukko acchejjA jahA amiytitto|| vR.'jaha' gAhA 'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH sarvakAmaguNitaM' saJjAtasamastakamanIyaguNaM, zeSaM vyaktam, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprAptayA autsukyanivRttyA sukhapradarzanaM Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 aupapAtikaupAGgasUtram-73 sakalendriyArthAvAptayA'zeSautsukyanikRtyupalakSaNArtham, anyathA bAdhAntarasambhAvAt sukhArthabhAva iti / / mU. (74) iya savvakAlatittA atulaM nivvANamuvagayA siddhaa| sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA / / vR. 'iya' mAhA, 'iya' evaM sarvakAlatRptAH zazvadbhAvatvAt atulaM nirvANamupagatAH siddhAH, sarvadAsakalautsukyanivRttaiH, yatazcaivamataH 'zAzvataM' 'sarvakAlabhAvi' 'avyAbAdhaM vyAbAdhAvarjitaM sukhaM prAptAH sukhinastiSThantIti yogaH, sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthakamiti cet, naivaM, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavyasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhi-azeSadoSakSayataH zAzvatamavyAbAdhasukhaM prAptAH sukhinaH santaH tiSThanti, natuduHkhAbhAvamAtrAnvitA eveti|| mU. (75) siddhattiya buddhattiya pAragayatti ya prNprgytti| ummuktakammakavayA ajarA amarA asaMgA y|| vR. sAmprataM vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratipAdayannAha-siddhatti ya'tagAhA, siddhA iti ca teSAM nAma kRtakRtyatvAd, evaMbuddhAiti kevalajJAnenavizvAvabodhAt, pAragata iti ca bhavArNavapAragamanAt, paraMparagayatti-puNyabIjasamyakatvajJAnacaraNakramaprAptayupAyayuktatvAtparamparayA gatA paramparagatA ucyante, unmuktakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatavAt, tathA ajarA vayaso'bhAvAd amarA AyuSo'bhAvAt asaGgAzca sklkleshaabhaavaaditi| mU. (76) nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / ___ avvAbAhaM sukkaM aNuhoti sAsaMyaM siddhA / / mU. (77) atulasuhasAgaragayA avvAbAhaM anovamaM ptaa| savvamanAgayamaddhaM ciTThatI suhI suhaM pttaa|| vR. 'nicchinna'gAhA 'atula' gAhA vyaktArthe eveti| -aupapAtikaM padavarNanaM samAptam - // 1 // candrakulavipulabhUtalayugapravaravardhamAnakalpataroH / kusumopamasya sUreH guNasauramabharitabhavanasya / // 2 // nissambandhavihArasya sarvadA zrIjinezvarAhvasya / ziSyeNAbhayadevAkhyasUriNeyaM kRtA vRttiH / / // 3 // aNahilapATakanagare shriimdronnaakhysuurimukhyen| paNDitaguNena guNavatriyeNa saMzodhitA ceyam // muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA aupapAtikaupAsUtrasya abhayadevasUri viracitA-droNAcAryazodhitA TIkA prismaaptaa| | 12 prathamam upAGgam aupapAtikaM samAptam / *** Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1]. bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ""AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhabAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri | | (anAmI) sarve zruta sthavara maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agasthasiMha sUri zIlAM kAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra | RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti-bhAgya-cUrNi-vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU karyA sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI caMdrasAgara sUrijI. muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaba vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa pi0 jIvarAjabhAI 50 bhagavAnadAsa pa0 rUpendrakumAra pa0 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3575 upAsakadazA (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama | AgamasUtranAma mUla vRtti-kartA vRtti zloka pramANa zlokapramANa | 1. AcAra 2554 zIlAjhAcArya 12000 | 2. sUtrakRta 2100 zIlAnAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 5. bhagavatI | 15751 | abhayadevasari 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 812 abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 | abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasari 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 | 14. jIvAjIvAbhigama 4700 | malayagirisUri 14000 |15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 [16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 (17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi | (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (1) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 | 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 gacchAcAra 175 | vijayavimalagaNi 1560 |31. gaNividyA 105 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 30. gacchA 105 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31 * vRtti 1000 krama | AgamasUtranAma vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 | AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 375 33. | maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 34. | nizItha 821 |jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. | vyavahAra 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUNi) 2225 38. jItakalpa 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 39. | mahAnizItha 4548 - 40. | Avazyaka 130 | haribhadrasUri 22000 41. | odhaniyukti ni.1355 | droNAcArya (?)7500 | piNDaniyukti * ni. 835 | malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisari 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 645 // sUtromA vartamAna ANe 5 1 thI. 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 dhUlikAsUtronA nAme prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 21rapa evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3)64 vatti-mAhanoMchate abhe 43 saMpAina bhuvanI che. te sivAyanI para vRtti-carNi mAhisAhitya bhudrita sAmudrita avasthAmA cha 04. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi navi caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 sabhe "AgamasuttANi" mA bhUNa 3pe bhane "mAgamahA5''bho akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItatva jenA vikalpa rUpe che e 7000 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] paMravettvanuM prANa ame "kAmasuttaLamAM saMpAdIta karyuM che. (5) koya ane vivuM e baMne nivRtti vikalpa che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM prAthanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prI sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. pravIfja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIthanA- nizva e traNenI sUf ApI che. jemAM zA ane jItavatta e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA dezavAnI ja vRtti no ullekha maLe che. * vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha niryuktiH - zlokapramANa 2500 1355 | krama niyukti zlokapramANa krama | niyukti AcAra-niyukti | 450 6. Avazyaka-niyukti sUtravRtta-nivRtta vRdatpa-nivRtti ke - 8. nivRtti 4. vyavahA-nivRtti | - | dazavaikAlika-niyukti 6. dazAzruta-niryukti 10. | uttarAdhyayana-niyukti 600 | 180 700 noMdha :(1) ahIM Apela kanoja kamaLa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka' epramANathI noMdhAyela bloka pramANa che. (2) vRddhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maI e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) Apa ane ziSyaniryukti svataMtra mUnAmana svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana -4 rUpe thayela che. temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI durAgrutattva nivRti upara pUrNa ane anya pAMca nizcitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nitti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivRvi kartA tarIke madravaduvA no ullekha jovA maLe che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] vartamAna ANe 45.mAgamamA 6 bhASyaM krama bhASya zlokapramANa| krama| bhASya gAthApramANa |1. | nizISabhASya / 7500 / 6.| AvazyakabhASya * | 483 bRhatkalpabhASya | 7600 | 7. | oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * 4. | paJcakalpabhASya / 3185 / 9. | dazavaikAlikabhASya hai | jItakalpabhASya | 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) / 8. 46 nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi DopArnu ya . samAra. saMpAdanamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAdhe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya sbhaa2| AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya mAM yA prabhAra 483 sayuMbha 183 gAyA mULabhASya 3cha bhane 3000 anya bhASyanI che. no samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pUja4 prasidhdha yuM che 5 . samaya AvazyakasUtra- 64ranuM bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI asamaga vRtti Adi peTA vivaraNo to lAvavA ane nItarampa e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tena tenI vRtti mAM thayo 4 cha. 50 teno patA vizeno 60 abhIne maNesa nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAthano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA manI AyAsaMnayAya (?) (5) mArIta aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro G52no 6 pAthano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi 53ye bhASyagAthA sevA maNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi sevA maNerA che. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no d5 bhaNe che. 32cis bhASyana sal Auddeg4 che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 16] vartamAna rANe 45mAgamamA 5905 cUrNiH cUrNi | zlokapramANa | krama | cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi 8300 / 9. dazAzrutaskandhacUrNi 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 | 10.| paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi 3114 | 11.| jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500] 12.| AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. | uttarAdhyayanacUrNi / 5850 7. vRhatkalpacUrNi 16000 / 15. nandIcUrNi 1500 / 8. vyavahAracUrNi 1200 16. | anuyogadAracUrNi 2265 nodha :(1) 63 16 cUrNimAthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa meM cUrNi abhAra mA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta cULa pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI thI me cUrNi hai agatsyasiMhasUrikRta tenuM prazana pUzya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize 26un styl41 prAdhAya. muM 43 cha.. bhagavatI cUrNi to bhaNe4 cha, 480 zIta. 56 nathI. tema4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa se trastato. a che 5 prazIta yAnunama nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattara-j nAma bhujyatva saMbhagAya che. 32645 mate amuka pUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMthAMgI" yinya mAmata" vartamAna kALe prAsa Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI pAtI 2ii yinya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamo 652] maLyuM nathI. eTale 3pa AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sArIta yA bhASya, sis niyukti sane jyAM cuurnnin| mamA vartamAna ane suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtranI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimovana 5 6 cha. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7]. ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) [sUcanA:- ame saMpAdita karela mAnakuLa mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju nI masUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1362 54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake havAmAM prathama aMka butajIndano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUtA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka madhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka deza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI // - || goThavela che. ' pratyeka Agama mATe A rIte ja oklikamAM () pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) AcAra - zrutaskandhaH/cUlA/adhyayana/uddezakaH/mUlaM pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA grutaskandamAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayana/uddezakaH/mUlaM (3) thALa - thAna adhyayanamUno (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM () naravatI - zatava -saMtarazata : mUtta ahIM tirunA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) saMghata kemake A 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma rU. ja lAvela che. zata * rU3,34,31,36,40 nA peTA vibhAgane vaMtarIta athavA zatazatava nAmathI oLakhAvAya che. (6) BHdhajA - kRtanya:/ va dhyayana/pUrva pahelA thatajImAM dhyAna ja che. bIjA kutarupe jo peTAvibhAga ja nAme che ane te vA nA peTA vibhAgamAM madhyayana che. (7) upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM Ava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kAyadA ane saMvAdAra kahyA che. koIka ne badale vRtAnya zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH adhyayana/mUlaM (2) pati- mUi (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] (14) jIyAjIvAbhigama- *pratipatti:/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratiti pachI eka peTAvibhAga nodhanIya che. 34 pratipatti -3.bhA neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva apAra peTavilA 5 cha. tethI tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM te spaSTa mala pAudacha, 4 rI bhI pratipatti na uddezakaH navanayI 5 te pevilAsa pratipattiH nA 47. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA peTA viouni suis uddezakaH cha, Ais mAra cha pA 56-28nA peTa vimArA uddezaka ane tenA peTA vibhAgamAM at paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM mAgama 16-17mA prAmRtaprAmRta nA para pratipattiH nAbhA peTa vibhAga cha. 59 uddezakaH hi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajApti- vakSaskAra:/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayana/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM Agama 19thI 23 niyAniri nAmathI sAthe jovA maLe che kemake tene upAMganA pAMca varga tarIke sUtra bhogAvedA. *ial-1, nirayAvalikA, 1-2 kalpavataMsikA... po3 45 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayatrA) mUlaM (34) nizIya * uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayanaM/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayana/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayana//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra / mUlaM krama | AgamasUtra gAthA krama gAthA AcAra 552 70 sUtrakRta sthAna 142 142 1010 / 383 samavAya 172 172 1087 139 bhagavatI jJAtAdharmakathA 241 133 137 / 137 upAsaka dazA 13 307 | 307 47 664 1420 47 10 77 147 | 24. . catuHzaraNa 723 | 25. AturapratyAkhyAna 169 | 26. ! mahApratyAkhyAnaM / 13 / 27. | bhaktaparijJA 114 / 28. | taMdulavaicArika 57 | 29. saMstAraka 13 | 30. gacchAcAra 12 / 31. / gaNividyA 4 / 32. | devendrastava 14 | 33. | maraNasamAdhi | nizISa bRhatkalpa vyavahAra 93 | 37. | dazAzrutaskandha 231 38. | jItakalpa 103 | 39. mahAnizItha 107 40. Avazyaka | 131 | 41. | oghaniyukti 41. / piNDaniyukti 1 42. | dazavakAlika uttarAdhyayana 1 44. | nandI 1 | 45. | anuyogadvAra 215 85 285 114 antakRddazA anuttaropapAtika 10. praznavyAkaraNa | vipAkazruta |12. aupapAtika |13.| rAjaprazniya (14. jIvAbhigama 15. prajJApanA |16. | sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18.| jambUdIpaprajJapti |19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA | 398 / 622 214 103 / 103 1528 218 92 / 21 | 365 1165 1165 21 712 / 712 tmm | 540 | 515 1731 1640 sh | | 350 141 noM5 :- 6st gAthA saMdhyAko samAveza mUlaM bhAM 45 x 15che. te mUla siAyanI alaga gAthA samAvI nA. mUla za6 me mo sUtra bhane gAthA bhane mATe no. mAto. saMyukta bhanuma che. gAthA Mi04 saMpAnImA sAmAnya saMghazaktI jopAdhI tano Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [9] [12] ' [14] [15] [1] [17] [18] -- amArA prakAzano :abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] gamana saina pracadvi - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda-3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTakA aidhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno. siddhAcalano sAthI AvRtti - be caitya paripATI, amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI, zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAro abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUja aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya 1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgaboddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAyatatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [] [21] [22] ri3] [24] [25]. [5] ri7] [28] [9] [30] [31] [32] [33] [4] [35] Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [38] tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] vIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautyaM aMgasutaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo. [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasutaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasutaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhamaM urvagasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasutaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15 ] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThU uvaMgasutaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasutANi-19] aTTamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puSphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapadhakhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINNagaM [67] mahApaJcakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautthaM paINNagaM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThaM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNaga-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aSTamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37 ] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaTheM cheyasutaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanitti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanitti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43 ] cautyaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90Agamaznata prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUyama gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] 80 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra samavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1 cothuM aMgasUtra [5] vivAhapati- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra [9] nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3I chaThTha aMgasUtra [47] sahasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [&l] saMtasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pavAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra [84] Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - [102] uvavAya [103] rAyapUseNiya - [10] jIvAjIvAbhigama - [15] pannavaNAsura [1] sUrapatti - [17] caMdapannati - [108] jaMbudIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [11] kaSpavaDiMsiyA - [111] puphiyA[112] pucUliyA - [113] vadisA - [14] causaraNa - [15] AurappaccakhANa - [11] mahApaccaSmANa - [117] bharapariNA - [118] taMdulayAliya[118] saMthAraga - [12] gacchAyAra - [12] caMdAjhaya[122] gaNiviksa - [123 deviMdatya[124] vIratyava[125 nisIha - [12] buhatakappa - [12] vavahAra - . [118] dasAsuyaphabaMdha - [12] jIyakapyo - [13] mahAnisIha[31] Avasmaya - [132] onitti - [133] piMDani jutti[134 dasayAliya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 pAcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pahelo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa-I bIjo paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-s] trIjI payagno gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] cotho paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-s] chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ko sAtamo patro-1 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-ra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo paDyo gujarAtI anuvAda [Agamadapa-6] navamo paDyo gujarAtI anuvAda AgamadIpa- dazamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa) paheluM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa] trIjuM chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-cothuM dasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pAMcamuM chedasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7 paheluM mUlasutra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [147] [135] uttarAyaNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nahIsukta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137 anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138) dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAnasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 antakRdazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-12 candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIka-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167 ] taMdula vaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 173 ] nizIthachedasUtraM saTIka [174 ] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [ 175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [ 176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [ 178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [ 179 ] AvazyakamUlasUtraM saTIka [180 ] oghaniyuktimUlasUtraM saTIka [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavekAlikaMmUlasUtra saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM 14 AgamasutANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIka -21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIka 23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIka - 28-29 AgamasutANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saMparDa sthaNa : 'AAgabha ArAdhanA Dendra' zItakhanAtha sosAyaTI-vibhAga- 1, iseTa naM 13, 4the bhAje zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" maga 1 thI 30 nuviva25 samAviSTAAgamAH AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 AyAra sUtrakRta sthAna bhAga-3 bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma cyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjanazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpayataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulakvArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17 nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavakAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyaM Bivate & Personal Use Only