Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 15

યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય એટલે અસત બોધ છે; તો પછી તેને સત્ દૃષ્ટિ શાથી કહી છે? તેનો ઉત્તર એ છે કે પાંચમી દૃષ્ટિનું અવધ્ય કારણ પ્રથમની ચાર દૃષ્ટિ છે. પહેલી ચાર દૃષ્ટિનો બોધ જ અવશ્ય સમ્યજ્ઞાનમાં પરિણામ પામે છે. માટે કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરીને તેને પણ સત. દૃષ્ટિ કહી છે. પહેલી ચાર દૃષ્ટિ પામ્યા પછી જ પાંચમી દષ્ટિ પામી શકાય છે, માટે તે તેની પૂર્વ ભૂમિકાઓ છે. તેથી પાંચમી દષ્ટિમાં જે સંવેગમાધુર્ય છે, અધ્યાત્મસુખનો રસાસ્વાદ છે, તેનું અંશે અંશે સંવેદન તેની પૂર્વભૂમિકારૂપ પ્રથમની ચાર દૃષ્ટિમાં રહેલું છે. તે દૃષ્ટિઓમાં પણ "જીવ" સંવેગની મધુરતાનો આંશિક આસ્વાદ માણે છે. જેમ વર્ષોલકમાં (એક ઉત્તમ પ્રકારની સાકર) અત્યંત સ્વાદિષ્ટપણું છે, તેમ તેની પૂર્વભૂમિકાઓમાં પણ અંશે અંશે સ્વાદિષ્ટપણું રહેલું જ છે. વર્ષોલક એ શેરડીનો રસ ઉકાળીને બનાવાય છે, જે અત્યંત સ્વાદિષ્ટ હોય છે. ખાંડના ચોરસા (ખડી સાકર) જેવી હોય છે પણ અત્યંત નિર્મળ હોય છે કે તેની આરપાર જોઈ શકાય છે. મીઠાઈ કરતાં પણ સ્વાદમાં તે ચડી જાય છે.
શેરડી, શેરડીનો રસ, ઢીલો ગોળ, બુરુ (ખાંડસરી), ખાંડ, સાકર, મત્સ્યની અને વર્ષોલક, શેરડીમાંથી રસ કાઢીને તેને જેમ જેમ ઉકાળવામાં આવે છે તેમ તેમ તેમાંથી ગોળ, ખાંડ, સાકર અને વર્ષોલક વગેરે વસ્તુઓ બને છે. યોગની આઠ દૃષ્ટિમાં રહેલ અધ્યાત્મસુખના માધુર્યને શેરડી અને તેમાંથી જ થનાર તેના બીજા સાત પર્યાયોના માધુર્ય સાથે સરખાવવામાં આવ્યું છે. અર્થાત્ તે તે દૃષ્ટિમાં તેટલા તેટલા અંશે સંવેગની મધુરતા રહેલી છે. જેમ શેરડી ખાવા કરતાં શેરડીનો રસ પીવામાં વધુ મધુરતા લાગે છે, તેના કરતાં વધુ મધુરતા ગોળમાં, તેનાથી વધુ ખાંડમાં, યાવત- વર્ષોલકમાં સૌથી વધુ મધુરતા છે; તેમ પહેલી દષ્ટિમાં શેરડી જેવી, બીજી દૃષ્ટિમાં શેરડીના રસ જેવી, ત્રીજી દૃષ્ટિમાં ઢીલા ગોળ જેવી, ચોથી દષ્ટિમાં બુરુ (ખાંડસરી) જેવી, પાંચમી દૃષ્ટિમાં ખાંડ જેવી, છઠ્ઠી દૃષ્ટિમાં સાકર જેવી, સાતમી દૃષ્ટિમાં મલ્યની જેવી અને આઠમી દષ્ટિમાં વર્ષોલક જેવી મધુરતા છે. સંવેગમધુરતા એટલે આધ્યાત્મિક સુખ સમજવાનું છે. શેરડીમાંથી જ વર્ષોલક બને છે. તેમ પહેલી દૃષ્ટિમાંથી જ ક્રમિક વિકાસ સાધતાં સચિ, પરિણતિ આદિને પ્રાપ્ત કરીને આઠમીને પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. માટે પ્રથમની ચાર દષ્ટિમાં મિથ્યાત્વ હોવા છતાં પણ તેને સત્ દષ્ટિ કહેવામાં આવી છે.
અભવ્ય, દર્ભવ્ય વગેરે જીવોનો બોધ નલાદિ એટલે શેરડીની ગાંઠો સરખો હોય છે. તેમાં નહિવત જ મીઠાશ છે, તેને લોકો ફેંકી દે છે, તેમાં કાંઈ જ કસ નથી હોતો. તેમાં અભવ્યાદિ જીવો ધર્મક્રિયા કરતા હોય તો પણ તેમાં સંવેગની મધુરતાનો, અધ્યાત્મસુખનો, આત્મિક ગુણોનો આસ્વાદ અંશમાત્ર પણ માણી શકતા નથી, માટે તે