Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 13

યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
ચરમાવર્તમાં આવ્યા પછી જીવ ક્રમસર અપુનર્બંધકાવસ્થા, ચરમયથાપ્રવૃત્તકરણ, યોગાવંચકપણું પામે છે. ત્યાર પછી ક્રમસર યોગની આઠ દષ્ટિ પામે છે. તેમાંથી યોગની ચાર દૃષ્ટિ સુધી ૧લું ગુણસ્થાનક ગણાય છે.
હવે યોગની આઠ દૃષ્ટિનું નિરૂપણ કરતાં પહેલાં તેની પૂર્વભૂમિકાઓ જે આપણે વિચારી ગયા તેનું લક્ષણની અપેક્ષાએ કરી આપણે સંક્ષેપથી વિહંગાવલોકન કરીએ કે ભોગદૃષ્ટિવાળા જીવો તો નાસ્તિક જ છે. તે પછી ઓધદષ્ટિવાળા જીવો આવે છે. તેઓ આસ્તિક હોય છે. તેમાં કેટલાક જીવોએ તો નવ પૂર્વ સુધીનું શાસ્ત્રજ્ઞાન મેળવ્યું હોય એવું બને અને સંપૂર્ણ નિરતિચાર ચારિત્ર પાળતા હોય એવું બને, છતાં તેમનું એ જ્ઞાન કે ચારિત્ર એકમાત્ર કોરો પુન્યબંધ (પાપાનુબંધી) અને અકામનિર્જરા સિવાય વિશેષ કાંઇપણ ફળ તેમને આપી શકતાં નથી કે મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે એક અંશ માત્ર પણ તેમને સહાયભૂત થતાં નથી. તેનું મૂળ કારણ ભવાભિનંદીપણું છે એ આપણે વિચારી ગયા. તેઓ મહાવૈરાગી હોય તો સંસાર આખો તેમને અસાર લાગતો હોય, સંસારનાં તુચ્છ સુખો તેમને અસાર લાગતાં હોય, તો પણ સંસારનાં ત્રૈવેયકાદિનાં પૌદ્ગલિક સુખોમાં સ્વરૂપથી દુઃખરૂપતાનું-દુ:ખપ્રતીકારપણાનું તેમને સંવેદન અંશમાત્ર પણ નથી થતું. હેતુ અને ફળથી સંસારનાં સુખો દુઃખમય છે, એવું તે માનતા હોય તો પણ સ્વરૂપથી દુઃખરૂપ છે એવું તેમને સંવેદન થતું નથી. આમ પૌદ્ગલિક સુખોમાં તેમને સુખરૂપતાનું ભાન છે. તેથી પુદ્ગલના અભાવમાં (મુક્તિમાં) સુખ હોઇ શકે એવું તેમને સંવેદન થતું જ નથી; એટલે અહીં સુધી મુક્તિનો તત્ત્વથી દ્વેષ જ છે એમ કહેવાય છે.
.
ત્યારપછી અપુનબંધકપણામાં સંસારનાં સુખો-ઊંચા ત્રૈવેયકાદિનાં સુખોમાં પણ સ્વરૂપથી દુઃખરૂપતાનું એટલે કે દુઃખ પ્રતીકારપણાનું સંવેદન જીવને થવા માંડ્યું એટલે એ અવસ્થામાં જીવને મુક્તિનો તાત્ત્વિક અદ્વેષ પ્રગટ્યો. ત્યારપછી ચરમયથાપ્રવૃત્તકરણમાં જીવને મુક્તિની જિજ્ઞાસા જાગી, યોગાવંચકપણામાં અવ્યક્ત સમાધિ આવી, એટલે કે મોહનીયકર્મ એટલા અંશે ઉપશાંત થયું છે કે હવે તત્ત્વ સમજાવનાર મળે તો ઝીલી શકે, સમજી શકે. હવે યોગની પહેલી દૃષ્ટિમાં જીવને મુક્તિનો રાગ પ્રગટે છે. અહીં જીવ બોધિબીજ પામે છે. એટલે મોક્ષમાર્ગની સાચી શરુઆત આ પહેલી દૃષ્ટિથી જ થાય છે; પરંતુ અપુનબંધકાવસ્થામાં મુક્તિનો અદ્વેષ આવી ગયો છે, એટલે ઉપચારથી ત્યાંથી મોક્ષમાર્ગની શરુઆત ગણવામાં આવે છે.
હવે એગની આર્ય ને આપણે વિચાર કરીએ
આ
મ ંછે.એ ક્રમસ૨ વધતો જાય છે, એક પછી એક દોષ નષ્ટ થતો જાય છે, ક્રમસર એક પછી એક ગુણની પ્રાપ્તિ થતી જાય છે અને અષ્ટાંગ યોગના એક પછી એક અંગને જીવ ક્રમસર