________________
યતિલક્ષણ સમુચ્ચય પ્રકરણ
૩
ગાથા-૧
(આ. શાસ્ત્ર અમુક દેવે કહેલા આગમને અનુસરનારું છે એવા) જ્ઞાનથી ગૌરવપૂર્વક શાસ્ત્રમાં પ્રવૃત્તિ કરે.”
શિષ્ટાચારપાલન માટે મંગલ • પૂર્વપક્ષ:- પ્રારંભમાં મંગલવચનના ઉલ્લેખ વિના પણ ઘણાં શાસ્ત્રો પૂર્ણ થયેલાં દેખાતાં હોવાથી અને તે શાસ્ત્રોમાં શ્રોતાઓની પ્રવૃત્તિ પણ દેખાતી હોવાથી મંગલ વિના પણ ચાલી શકે છે. આથી ગ્રંથનું કદ વધારનાર આ મંગલવચનની જરૂર નથી.
ઉત્તરપક્ષ તમારી વાત સત્ય છે. પણ શિષ્ટાચારના પાલન માટે મંગલનો ઉલ્લેખ જરૂરી છે. શિષ્ટ પુરુષો ઈષ્ટકાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે ત્યારે પ્રાયઃ ઈષ્ટદેવને નમસ્કાર કરીને કરે છે. આ ગ્રંથકાર (મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ) પણ શિષ્ટ છે. આથી શિષ્ટાચારના પાલન માટે મંગલવચન જરૂરી છે. કહ્યું છે કે
शिष्टाः शिष्टत्वमायान्ति शिष्टमार्गानुपालनात्।
तल्लंघनादशिष्टत्वं, तेषां समनुपद्यते ॥ १ ॥ “ “શિષ્ટપુરુષ શિષ્ટમાર્ગનું પાલન કરવાથી શિષ્ટપણાને પામે છે, શિષ્ટ માર્ગનું ઉલ્લંઘન કરવાથી અશિષ્ટપણે પામે છે.” * : વિષય- જેનું વર્ણન કરવાનું હોય તેને વિષય (=અભિધેય) કહેવામાં આવે છે. આ ગ્રંથમાં શું કહેવામાં આવ્યું છે એમ ખાલમાં ન આવે ત્યાં સુધી વિચાર પૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરનારા બુદ્ધિમાન પુરુષો ગ્રંથમાં પ્રવૃત્તિ ન કરે. આથી ગ્રંથના પ્રારંભમાં અભિધેય કહેવું જોઈએ. પ્રસ્તુતમાં “તિલક્ષણ”ને એમ કહીને અભિધેય જણાવ્યું છે. આ ગ્રંથનો વિષય “મતિનાં લક્ષણો છે, અર્થાત્ આ ગ્રંથમાં યતિનાં લક્ષણો કહેવામાં આવશે.
પ્રયોજન - પ્રયોજન એટલે હેતુ. કયા હેતુથી આ ગ્રંથ રચવામાં આવ્યો છે? આ ગ્રંથની રચનાનું ફળ શું છે? તે જણાવવું જોઈએ. કારણ કે પ્રેક્ષાકારી પુરુષો પ્રયોજન ( હેતુને કે ફળને) જાણ્યા વિના પ્રવૃત્તિ ન કરે. પ્રસ્તુતમાં “સત્ય” એમ કહીને પ્રયોજન જણાવ્યું છે. યતિનાં
.:
तल्लंघनादशि
