________________
વૈરાગ્યકલ્પલતા ભાગ-૨
વિવેકદૃષ્ટિનો નાશ કરે છે જે અજ્ઞાનરૂપી નેત્રરોગ છે. આથી જ નિર્મળમતિ નહીં હોવાથી ક્લેશ જ તત્ત્વરૂપ દેખાય છે. જેમ નેત્રરોગીને સફેદ પણ પીળું દેખાય છે. હૃદયને પીડા કરનારું દ્વેષરૂપી શૂલ છે. ભય, શોક, અરતિજન્ય દૈન્ય છે આથી જ આજીવિકાદિ ભયથી જીવો દીનતાનો અનુભવ કરે છે. સ્વજનાદિના મૃત્યુનો શોક કરીને દીનતાનો અનુભવ કરે છે. કોઈ પ્રતિકૂળ ભાવોની પ્રાપ્તિ કરીને દીનતાનો અનુભવ કરે છે.
૧૪
વળી ઉદ્વેગ ગળતા કોઢ જેવો છે; કેમ કે ગળતા કોઢવાળા જીવો બધાને ઉદ્વેગ કરે છે પોતે પણ ઉદ્વેગને પામે છે તેમ ઉદ્વેગવાળા જીવો બધાને અણગમો કરાવે છે.
વળી, જીવમાં પ્રમાદનો પરિણામ જલોદર જેવો છે. જેમ જલોદરવાળા જીવો કોઈ કાર્ય કરવા ઉત્સાહવાળા થતા નથી, તેમ ભગવાનના શાસનની પ્રાપ્તિ પૂર્વે આત્મહિતનાં સત્કાર્યો કરવાનો જીવને ઉત્સાહ થતો નથી. ક્વચિત્ બાહ્યથી ધર્મ કરે તોપણ મોહનાશને અનુકૂળ યત્ન કરવા ઉત્સાહ થતો નથી.
વળી, વિરતિનો પરિણામ, વ્રતનો પરિણામ જીવ માટે પથ્ય છે. તે પથ્યની રુચિનો નાશ કરનાર પ૨માત્રના ભોજનની અશ્રદ્ધા છે=આત્માને હિત કરનારા સુંદર ભોજનની અરુચિ છે. આથી જ ભગવાનના શાસનની પ્રાપ્તિ પૂર્વે જીવોને આત્માની સમૃદ્ધિ વધે તેવા ચારિત્રાચાર સેવવાની રુચિ થતી નથી. ક્વચિત્ બાહ્યથી આચારો પાળે તોપણ પાપની વિરતિ આદિ ભાવો થાય તેવો કોઈ યત્ન કરતાં નથી.
વળી, પોતાના વૈભવમાં અહંકારની બુદ્ધિ ગહનમૂર્ચ્યા છે. જેનાથી હૈયાની સુંદર વૃત્તિઓ સર્વથા નાશ પામે છે. આથી જ ભગવાનનું શાસન જેને પ્રાપ્ત થયું નથી તેવા જીવો પોતાની બાહ્ય સમૃદ્ધિથી હું સમૃદ્ધ છું, હું બુદ્ધિમાન છું ઇત્યાદિ અહંકારો કરીને ગાઢ મૂર્છામાં પડેલા હોય છે. જેથી ભોગ પ્રત્યેનો અને ધન પ્રત્યેનો મૂર્ચ્છનો ભાવ અલ્પ થાય તેવો લેશ પણ યત્ન તેઓ કરતા નથી. તેથી તેઓની હૈયાની સુંદર વૃત્તિનો નાશ કરનાર વૈભવ પ્રત્યેનો અહંકાર છે. વળી, ભગવાનના શાસનને પામેલા વૈભવશાળી શ્રાવકોને પોતાની અંતરંગ ગુણસંપત્તિને મેં પ્રાપ્ત કરી છે તેવો પ્રશસ્ત અહંકાર થાય છે. તુચ્છ વૈભવમાં
