________________
પ૮
વૈરાગ્યફNલતા ભાગ-૨
શ્લોકાર્થ :
અહીંસંસારમાં અમારા જેવાને બંને પણ આ=સાશ્રવ અને નિરાશ્રવ બંને પણ ધર્મ, અનુમેય છે. યોગીઓને દશ્ય છે=પ્રગટ છે. અને પ્રતિ આત્મા ફુટતર તે સુંદર ભાવો કાર્ય છે=કાર્યધર્મ છે.
દ્રમકને અર્થ-કામ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે, ધર્મ દેખાતો નથી. તેથી ગુરુને પૂછે છે કે કામ અને અર્થના હેતુભૂત ધર્મ પુરુષાર્થ છે તો અમને કેમ દેખાતો નથી ? તેથી ગુરુ કહે છે – વિવેકી જીવોને વિવેકચક્ષુથી દેખાય છે, મોહાંધ જીવોને દેખાતો નથી, કઈ રીતે વિવેકી જીવોને દેખાય છે ? તે બતાવવા અર્થે ગુરુ કહે છે – હેતુધર્મ, સ્વભાવધર્મ અને કાર્યધર્મ એમ ત્રણ ભેદવાળો ધર્મ છે, તેમાં જેઓ શાસ્ત્રવચન અનુસાર ઉપયુક્ત થઈને સટ્સનુષ્ઠાન કરે છે તેઓની તે પ્રકારની અનુષ્ઠાનની આચરણા અને આચરણાકાળમાં વર્તતું ઉત્તમ ચિત્ત મુખ ઉપર દેખાય છે તે હેતુધર્મ છે. વળી, સ્વભાવધર્મ બે પ્રકારનો છે. સાશ્રવ અને અનાશ્રવ. તેમાં અનુષ્ઠાનના સેવનથી ઉત્પન્ન થનારું પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય એ સાશ્રવધર્મ છે અર્થાત્ મિથ્યાત્વની અલ્પતા સહકૃત અથવા મિથ્યાત્વના અભાવ સહકૃત ગુણના રાગના પરિણામ રૂપ જીવના અધ્યવસાયથી થનારું પુણ્યકર્મ તે સાશ્રવધર્મ છે. જેનાથી જીવને સર્વ પ્રકારની સંસારમાં અનુકૂળતાઓની પ્રાપ્તિ થાય છે. વળી, ગુણના રાગને કારણે સેવાતા સદ્અનુષ્ઠાનથી ગુણનાં આવારક કર્મોની નિર્જરા થાય છે તે નિરાશ્રવધર્મ છે અર્થાત્ તે નિર્જરાથી તે જીવમાં ક્ષયોપશમભાવના ઉત્તમ ગુણો પ્રગટે છે તે નિરાશ્રવધર્મ છે. વળી, આ સાશ્રવ અને નિરાશ્રવધર્મ સામાન્ય છદ્મસ્થ જીવો સાક્ષાત્ જોઈ શકતા નથી તેના કાર્યથી તેનું અનુમાન કરે છે. જેમ અગ્નિના કાર્યધૂમથી અગ્નિનું અનુમાન થાય છે. વળી, યોગીઓને કેવલીને કે વિશિષ્ટ અવધિજ્ઞાનાદિવાળા જીવોને આ બંને પ્રકારનો સ્વભાવધર્મ સાક્ષાત્ દેખાય છે. વળી, કાર્યધર્મ જગતમાં જે કંઈ સુંદર ભાવો છે તે સર્વ દરેક આત્મામાં સ્પષ્ટ દેખાય છે. II૧૨શા શ્લોક :
शास्त्रानुभवज्ञानात् त्रयमिदमिह पश्यता न किं दृष्टम् । पश्यामीत्यभिलापे, तन्त्रं खलु विषयताभेदः ।।१२३।।
