________________
૧૧૫
દ્વિતીય સ્તબકશ્લોક-૨૩૫-૨૩૬ શ્લોકાર્ચ -
હવે સ્વજનાદિથી થયેલ ખોટી આચરણાને વિચારીને, રાગતંતુને છેદીને, પૂર્વ પક્ષનો ત્યાગ કરીને=મારું કુટુંબ પોષ્ય છે ઈત્યાદિ રૂપ પૂર્વ પક્ષનો ત્યાગ કરીને, ફરી અભિલાષનો દઢ ભાવ હોવાથી=અસંગ પરિણામને પ્રગટ કરવાના અભિલાષનો દઢ ભાવ હોવાથી, રાજ્યને પ્રાપ્ત કરીને કોણ દાસ થાય, એ પ્રમાણે સંયમમાં રતિ કરી, જે થવાનું હશે તે થાઓ એ પ્રમાણે સિદ્ધાંતને તેણે ગ્રહણ કર્યો.
સમ્યગ્દષ્ટિજીવ શાસ્ત્ર ભણીને નિપુણ પ્રજ્ઞાવાળો થાય છે ત્યારે બુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે. બુદ્ધિને પામ્યા પછી પણ અવિરતિ આપાદક કર્મો ભોગમાં સર્વથા અસંશ્લેષની પરિણતિ પ્રગટ થવા દેતા નથી તેથી જ સબુદ્ધિના બળથી પ્રસ્તુત જીવને ચારિત્રપાલન અત્યંત દુષ્કર જણાય છે. આ રીતે કેટલોક કાળ પસાર કર્યા પછી પ્રતિદિન નિર્લેપ પરિણતિરૂપ ભૂરિ મહાકલ્યાણને ભોગવે છે અને શક્તિના પ્રકર્ષથી તપનિયમ કરીને નિર્લેપ પરિણતિને સ્થિર, સ્થિરતર કરે છે, છતાં ગૃહસ્થઅવસ્થામાં પ્રસંગથી અર્થઅર્જનની ક્રિયા કરે છે. જે નિર્લેપ પરિણતિને વ્યાઘાતક હોવાથી કદન્નને તુલ્ય છે, છતાં તે અર્થઅર્જનમાં અત્યંત અલ્પ સંશ્લેષ હોવાથી તે કદન્નનું ભક્ષણ અલ્પતર થાય છે; કેમ કે અર્થઅર્જનકાળમાં પણ અસંગ પરિણતિનો દઢ રાગ હોવાથી સંશ્લેષ નહિવતું થાય છે. તેથી તપનિયમાદિ દ્વારા જે સંયમની પરિણતિ ઉલ્લસિત થઈ તેથી તુપ્તિની વૃદ્ધિ થઈ અને તત્ત્વને જોનારી નિર્મળમતિરૂપ બુદ્ધિ વિદ્યમાન હોવાથી ભોગના સંશ્લેષ વગરની અવસ્થા જ સુખાત્મક છે તેવો સ્પષ્ટ બોધ થાય છે અને અર્થઅર્જનાદિની પ્રવૃત્તિ કુત્સિત, લજ્જનીય જણાય છે; કેમ કે તે પ્રવૃત્તિથી સ્પષ્ટ રીતે મનુષ્યભવ નિષ્ફળ થતો જણાય છે. તેથી કુટુંબ પોષ્ય છે ઇત્યાદિ પૂર્વમાં ચિંતવન કરેલું તેનો ત્યાગ કરીને સ્વજનાદિ પ્રત્યેના રાગતંતુને છેદીને અને સ્વજનાદિ પોતાની તે તે પ્રકારની કર્મજન્ય પરિણતિને કારણે જે અસંબદ્ધ આચરણા કરે છે તેનો વિચાર કરીને સર્વત્ર અપ્રતિબદ્ધ માનસને પ્રગટ કરવાના અભિલાષને તે દઢ કરે છે; કેમ કે નિર્લેપ પરિણતિરૂપ રાજ્ય જે પુરુષને પોતાને હાથમાં દેખાતું હોય તે પુરુષ કઈ રીતે વિષયોના દાસને સ્વીકારે ? એ પ્રકારે વિચારીને પ્રસ્તુત જીવ સર્વ ત્યાગમાં રતિને કરે છે. અને વિચારે છે કે જે થવાનું હોય તે થાઓ,
